Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
internet archive
http://www.archive.org/details/lifework1936194000chur
^13 3-59
Aireamh i
1936
MDCCCCXXXVI
BLIADHNA mhaith iir dhuibh, a leugha-
dairean uile, agus gach sonas is beannachd
a chi Dia iomchuidh a thoirt dhuibh.
Tha ar laithean a' dol seaehad mar sgeul a
dh' innsear, agus mur bi sinn curamach m' ar
n-iiine bithidh ar beatha uile coltach ri fearann
an duine leisg, Ian chluaran agus fheanntagan.
Chan e mhain gu bheil ar beatha goirid ach
tha i neo-chinnteach ; bitheamaid glic, ma
ta, agus deanamaid le ar n-uile chridhe' agus
le ar n-uile neart an obair a thug Dia dhuinn
r'a dheanamh, m' an tig an oidhche anns nach
urrainn duine obair a dheanamh.
" Tha mi ag radh so, a bhraithrean," arsa
Pol, " gu bheil an aimsir goirid 's na bheil ri
teachd, ionnus araon gu'm bi iadsan aig a
bheil mnathan mar nach biodh mnathan aca,
agus iadsan a tha ri gairdeachas mar mhuinntir
nach 'eil ri gairdeachas, agus iadsan a tha ri
caoidh mar nach biodh iad ri caoidh, agus
iadsan a tha ri ceannachd mar dhaoine nach
'eil a' sealbhachadh, agus iadsan a tha gnatha-
chadh an t-saoghail so mar dhream nach 'eil 'g
a mhi-ghnathachadh, oir theid sgiamh an
t-saoghail so seaehad."
" Thug e obair fein do gach neach." — Marc xiii. 34.
" An t\ sin a tha leasg 'n a obair, is brathair e
do'n mhillteir mhor. — Gnath-fhocail, xviii. 9.
" Bheir Dia gach obair chum breitheanais , ma's
■maith no ma's olc i." — Eccles xii. 14.
" Saothraiche nach ruig a leas naire a ghabhail." —
2 Tim ii. 15.
" Ma sheasas obair neach air bith, gheibh e duaisJ" —
1 Cor. ill. 14,
" Mar chomh-oibrichean maille rls-san.'" — 2 Cor.
vi. 1.
" Cuireamaid an ceill ann an Sion obair an Tighearn
ar Dia." — Ieremiah 11 10.
A Bhunait Sheasmhach
'''' Athair na soillse, maille ris nach 'eil atharrachadh no sgaile tionndaidh," — Seumas i. 17.
AN toiseach Dia ; Dia ar Cruithear a tha
beannaichte gu siorruidh. Sin a' cheud
f hacal agus a' cheud ainm a bu choir a bhi air
ar bilean air la na Bliadhna Uire, ainm naomh
an Tighearn, a tha mar thiir ard agus mar
dhidean do luchd-turuis an t-saoghail so a tha
ag iarraidh gu saoghal as f hearr.
Tha fichead guth 'n ar cluasan, a' cur eagail '
oirnn, agus ag innseadh dhuinn cho neo-chinn-
teach 's a tha ar ciirsa fein, ciirsa na rioghachd,
agus ciirsa an t-saoghail uile, air a' bhliadhna
so ; ag innseadh dhuinn gu bheil comharran
na h-an-shide ri fhaicinn anns gach aird de'n
iarmailt. Theagamh gu bheil, ach ciod uime
sin ; chan e sinne a tha riaghladh an t-saoghail
ach Dia, Athair na soillse, maille ris nach 'eil
atharrachadh no sgaile tionndaidh. Tha na
timeannan ag atharrachadh, tha clann-daoine
ag atharrachadh, ach chan atharraich esan, oir
tha e neo-chaochlaideach 'n a ghliocas, 'n a
chumhachd, 'n a naomhachd, 'n a cheartas, 'n
a mhaitheas, agus 'n a f hirinn.
Tha cuimhne agam f hathast an t-ionghnadh
agus an t-eagal a bhiodh e a' cur orm, an uair
a bha mi 'n am bhalach anns an sgoil, a bhi
leughadh ann an Leabhar nan Ceist gu
Dia neo-chriochnach, bith-bhuan, agus
chaochlaideach 'n a bhith agus 'n a nadu,
cha b' urrainn do m' inntinn bhig greimeai
air na facail uamhasach sin, ged bhiol
daonnan a' sgiathalaich mu'n cuairt orra mar
bhios leomann a' sgiathalaich mu sholus. Ach
an ni a bha 'n a chiiis-eagail anns na laithean
ud tha e an diugh dhomh mar acair m' anma,
gu bheil Dia neo-chaochlaideach 'n a nadur, agus
anns an fhoillseachadh a rinn e air fein 'na Fhacal,
agus ann an losa Criosd a Mhac.
Sin fath ar misnich agus ar dochais an uair
a thionndas sinn ar n-aghaidhean ris a' Bliadhna
Uir, agus gun fhios againn ciod a dh' fhaodas
a bhi aice fo a cleoca dhuinn ; is e fath ar
misnich agus ar dochais gu bheil sinn cinnteach
a thaobh Dhe, cinnteach gu bheil ar Cruithear
agus ar Fear-saoraidh an ni a tha am Biobull
agus na naoimh uile ag radh a tha e. " Ma
tha thu cinnteach," arsa R. L. Stevenson, " gu
bheil riiintean coibhneil aig Dia do d' thaobh
air a' cheann mu dheireadh, bu choir dhuit a
bhi sona." Bu choir gun teagamh, oir ma tha
Dia leinn c6 dh' fhaodas a bhi 'n ar n-aghaidh ?
Tha Fhacal seasmhach fein ag innseadh
dhuinn ciod iad na riiintean a tha aig Dia d'
ar taobh, agus an coibhneas-graidh a tha 'n a
chridhe.
aithne dhomh na smuaintean a smuainich
VjUr taobh, deir lehobhah ; smuaintean
lus chan ann air son uile, a thoirt duibh
kchd agus dochas." (Ieremiah xxix.
2
A BHUNAIT SHEASMHACH
" Ged dh' atharraicheadh na beanntan, agus
a ghluaisear na cnuic, chart atharraichear mo
choibhneas-graidh uaitse, agus cha ghluaisear
coimhcheangal mo shith, deir lehobhah aig a
bheil truas dhiot." (Isaiah hv. 10.)
"Le gradh siorruidh ghradhaich mi thu ;
uime sin bhuanaich mi mo choibhneas-graidh
dhuit." (Ieremiah xxi. 3.)
" Their mi mu thimchioll lehobhah, Is e mo
thearmunn agus mo dhaingneach ; mo Dhia
anns an cuir mi m' earbsa." (Salm xci. 2.)
Sin an fhianuis a tha na naoimh uile a' toirt
dhuinn mu thimchioll Dhe, agus do bhrigh gu
bheil esanneo-chaochlaideach,bithidh e dhuinne
anns a' bhliadhna a tha air thoiseach oirnn an
ni a bha e dhaibhsan anns na laithean o shean.
*****
Athair na Soillse, — nach boidheach agus nach
brioghmhor an t-ainm sin air Dia. Anns an
t-saoghal nadurra is e a' ghrian Athair na
Soillse, mac mor an aigh a tha dortadh soluis is
teas is beatha air an t-saoghal uile. Tha a'
ghrian cho riaghailteach agus oho seasmhach
'n a h-eirigh agus 'n a laighe 's gu'm faod thu
do bheatha earbsadh ri riaghailteachd a ciirsa ;
cha do mheall i duine riamh agus cha mheall
gu brath. Anns an t-seagh sin is grian Dia ;
tha tiodhlacan a mhaitheis agus a ghraidh a'
tuiteam air a' chloinn cho cinnteach ri siubhal
ha greine ; " tha do throcairean nuadh gach
aon mhaduinn, agus is mor do dhilseachd."
Ach ged dh' fhaodar Dia a choimeas ris a'
ghrein anns an t-seagh so chan 'eil an coimeas
f ior ach ann an cuid ; seasmhach 's 'g a bheil
a' ghrian 'n a siubhal thig sgail air a h-aghaidh
air uairean, agus miichar a solus, ach cha tig
sgail air aghaidh an Tighearna agus cha
mhuchar a sholus-san. Tha e an ni ceudna, an
de,^ agus an diugh, agus gu siorruidh. Cha
teid a sholus as, agus cha charaichear fhirinn,
no cheartas, no throcair, fad uile linntean na
siorruidheachd
Fo sgail do sgeith ni uime sin,
Lan dochas clann nan daoin'.
*****
Chan 'eil rud air an t-saoghal a tha cho
buannachdail do dhaoine ri bhi a' smuain-
eachadh gun sgur mu Dhia, ciod a riiintean agus
ciod na doighean anns a bheil e ag oibreachadh
agus a' riaghladh an t-saoghail. Tha beachdan
mearachdach mu Dhia a' faotainn aite 'n ar
n-inntinnean, agus 'g ar cur air seachran 'n ar
n-iirnuighean, is cha bhi sith gu brath 'n ar
cridheachan no comh-fhurtachd dhiadhaidh
againn o ar n-iirnuighean gus an greunich sinn
air an fhirinn so gu bheil Dia neo-chaochlaideach
'n a obair agus 'n a riaghladh. Shaoileadh tu
gu'm bu mhaith le daoine Dia a bhi 7ieo-chao-
chlaideach 'n a fhreasdal, ach a mach o aireamh
bheag de na naoimh a tha creidsinn ann an
neo-chaochlaideachd an Tighearn, agus a fhuair
sith iomlan anns a' chreideamh sin, cha do
ghreimich an saoghal air an fhirinn so riamh.
An uair a ni daoine iirnuigh bu mhaith leo a
bhi smuaineachadh air Dia mar neach a tha
saor gus a lagh fein a bhriseadh, oir gle thric
tha iad ag tirnuigh air son nithean nach b'
urrainn Dia a thoirt dhaibh gun a nadur
atharrachadh. Agus is ann air nadur neo-
chaochlaideach Dhe a tha laghannan seasmhach
a' chruthachaidh air an steidheachadh. Chan
'eil anns na laghannan sin ach foillseachadh
air nadur agus riiintean a' Chruitheir.
Tha sinne an da chuid aineolach agus peacach,
agus saoilidh sin air uairean gu'm bu choir do
Dhia gradhach a bhi na bu trocairiche ruinn na
gu'n diiineadh e a chluas ris na h-athchuingean
a bhios sinn a' cur suas ris 'n ar n-eiginn. Chan
'eil ann an Lagh agus ann an Gradh ach an aon
ni o dha thaobh ; chan 'eil dearbhadh as cinn-
tiche air Gradh Dhe anns an t-saoghal uile gu
leir na gu bheil e a' riaghladh an t-saoghail le
laghannan nach gabh atharrachadh. Cha
ghabh iad atharrachadh a chionn nach 'eil annta
ach foillseachadh air a nadur fein ; ainm eile
air a bhuadhan air nach tig atharrachadh no
sgaile tionndaidh.
An aite e bhi 'n a bhriseadh-duil no 'n a chuis-
eagail do dhaoine gu bheil eadhon ar n-iirnui-
ghean air am freagairta reir laghannan a tha
siorruidh agus neo-chaochlaideach, is ann a tha
e 'n a aobhar misnich agus 'n a aobhar sithe,
oir tha f hios againn co ris a leigeas sinn ar taic.
A cheart cho luath 's a dh' aonas sinn ar toil
fein ri riiintean siorruidh Dhe, theid againn air
nithean miorbhuileach a dheanamh, agus chi
sinn gu'm bi gealladh Chriosd air a choimh-
lionadh 'n ar fiosrachadh, " An ti a chreideas
annam-sa, na h-oibre a tha mise a' deanamh,
ni esan mar an ceudna, agus oibre as mo na iad
so."
Ach chan 'eil ann an Lagh agus ann an
Laghannan ach facail f huar ; tha ainn eile orra,
agus ainm a tha na's maisiche na gach uile
ainm, ainm Chriosd, oir ciod a chunnaic an
saoghal ann an Criosd ach nadur Dhe air
fhoillseachadh, agus ann an obair Chriosd ach
laghannan Dhe air am foillseachadh. An da
chuid 'n a theagasg agus 'n a chrann-ceusaidh
chi sinn nadur agus riiintean neo-chaochlaid-
each Dhe air am foillseachadh, fireantachd a
tha cho seasmhach ris na neamhan, agus gradh
a dh' fhuiling piantan a' bhais agus ifrinn chum
biodh uile oibre agus uile riaghladh Dhe
daingean agus ceart. Ann an losa Criosd tha
fireantachd agus gradh Dhe a' pogadh beul
ri beul.
Mar a thubhairt mi cheana, bithidh daoine
air uairean 'n a leithid de chas 'n am beatha 's
gu'm bu mhaith leo a chreidsinn gu'n leig Dia
A BHUNAIT SHEAS MHACH— ANNS A' CHATHAIR
3
as iadsan (ged nach leig e as daoine eile) bho
unihlachd a thabhairt do na laghannan leis a
bheil e a' riaghladh an t-saoghail, ach chan 'eil
an sin ach diiil f haoin, agus cha mho is e sin an
rathad gu sith. Chan urrainn Dia saorsa no
cead a thoirt do neach gun a reachdan fein a
chumail, oir is ann anns na reachdan sin a tha
a nadur naomh agus uasal a' co-sheasamh ;
fhirinn agus a cheartas agus a ghradh. Gu
bheil Dia ?ieo-ckaochlaideach, — ^sin agad a'
bhunait sheasmhach air a bheil an saoghal so
air a shocruchadh. " Ma sgriosar na bunaitean,
ciod a ni am firean ? " Ciod ach gu'm biodh a
chreideamh agus a dhochas diomhain ?
'S mor sith na muinntir ud a ta
A' gabhail graidh do d' reachd ;
Chan eirich tuisleadh idir dhaibh
No oilbheum fos gu beachd.
Anns a' Chathair
Maduinn Sabaid a bha an t-Ollamh Joseph
Parker nach maireann a' searmonachadh,
an Eaglais an Teampuill, an Lunnainn, thubh-
airt e ris a' choimhthional gu robh cuid
dhiubh a' faotainn coire dha a chionn nach robh
e a' labhairt mu cheistean mora na beatha agus
na diadhaidheachd ann an cainnt na sgoil-
earachd iir, no a' toirt iomraidh air Science anns
a' chiibaid. Thubhairt e gu robhtar a' faotainn
coire dha a chionn gu robh e daonnan a' f irean-
achadh a theagaisg le briathran a' Bhiobuill an
aite a bhi 'ga fhireanachadh le beachdan cud-
thromach nan daoine a bha suas ri Science, agus
a bha coimhlionta ann an eolas mu'n Chruth-
achadh.
" Tha sibh ag radh," ars' esan, " gu'm bu
mhaith leibh gu'n innsinn dhuibh an drasd 's
a ris ciod a tha aig Science ri radh ruinn mu
chiiisean diomhair ar beatha."
" Ceart gu leoir ; toisichidh mi an diugh
fhein. Tha bantrach bhochd anns a' choimh-
thional a chaill a h-aona mhac, is tha i a'
feoraich 'na cridhe fein c' aite a bheil e, no am
faic i e gu brath tuilleadh. larramaid, ma
ta, air Science freagairt a thoirt do'n
bhantraich bhochd iomgaineach so, agus
innseadh dhi c' aite an deachaidh a mac.
Cuiridh sinn am Biobull air chiil agus leigidh
sinn le Science a' cheist a fhreagairt." (Anns
an fhacal ud, dhiiin am ministear am Biobull,
thog e an leabhar bharr na ciibaid, agus chuir
e air an aite-shuidhe e.)
" Am faic a' mhathair so a mac gu brath
tuilleadh ? Ciod a dh' eirich dha ? C aite a
bheil e, no an e an uaigh ar ceann-uidhe gu
brath ? Sin a' cheist a tha mi ag iarraidh air
Science a fhreagairt. Ciod a tha thu ag radh ? "
(Dh' fhan Parker greis 'n a thosd, agus e
a' sealltuinn roimhe gu geur, mar gu'm
biodh e a' sealltuinn ann an siiilean
Science.)
" Tha sinn," ars' esan ris a' choimhthional, a'
buntainn ris a' cheist so ann an solus na sgoil-
earachd iir ; chuir sinn bhuainn am Biobull
is tha sinn a nis ag iarraidh air Scietice freagairt
a thoirt do'n bhantraich so aig a bheil cridhe
leonta agus iomgaineach. Ciod a tha agad ri
radh rithe ? "
(A ris dh' fhan e greis 'n a thosd, ach ma
bha esan 'n a thosd, bu mho na sin samhchair
a' choimhthionail.)
" Tha an iiine," ars' esan, " a' dol seachad,
is tha am boirionnach a' feitheamh ri facal
bhuait, a Bhan-righ na sgoilearachd, oir tha a
cridhe an impis sgaineadh ; ann faic i a mac gu
brath tuilleadh ? Bruidhinn, bruidhinn, ma
tha dad agad ri radh agus aotrumaich anam a'
bhoirionnaich bhochd ; no mur labhair thu
fein, innis dhomhsa ciod a their mi rithe !
Ciod ? Ciod ? CIOD ? An e nach 'eil dad
agad ri radh rithe ? An cualas riamh a leithid
so ; Science agus an sgoilearachd mhor d' a
bheil daoine a' deanamh am beic mar gu'm
biodh iad a' deanamh am beic do bhan-dia, tha
iad nan tosd, agus gun aon fhacal aca ri radh
mu thimchioll a' ghnothuich as cudthromaiche
ann am beatha dhaoine ! !
" Ah," arsa Parker, " tha e coltach gu'm
feum sinn dol air ar n-ais a dh' ionnsuidh an
t-Seann Leabhair an deidh a h-uile rud."
Thionndaidh e a chiil ris a' choimhthional,
thog e am Biobull cho caomhail ciiramach 's
ged bu leanabh a bha e a' laimhseachadh, chuir
e air bord na ciibaide e, agus an sin leugh e as
le guth soluimte na briathran so :
" Theid mise d' a ionnsuidh-san, ach cha
phill esan a m' ionnsuidh-sa" ..." thig do
mhairbh beo ; eiridh mo chuirp mharbh-sa"
..." tha fhios agam gu bheil m' fhear-
saoraidh beo, agus an deidh do m' chraicionn
a bhi mar so air a chnamh agus as eugmhais
m' fheola, chi mi Dia." ..." Is mise an
aiseirigh agus a' bheatha ; esan a chreideas
annamsa, ged fhaigh e bas, gidheadh bithidh
ebeo" . . . " oir is eigin do'n chorp thruaillidh
so neo-thruaillidheachd a chur uime, agus do'n
chorp bhasmhor so neo-bhasmhorachd a chur
ANNS A' CHATHAIR
uime " . . . " cha b'aill leinn sibh a bhi ain-
eolach a thaobh na muinntir a tha 'n an cadal,
a chum nach dean sibh bron, eadhon mar chach,
aig nach eil dochas ; oir ma tha sinn a' creid-
sinn gu'n d' fhuau- losa bas, agus gu'n d' eirich
e ris, amhuil sin iadsan mar an ceudna a chaidil
ann an losa, bheir Dia maille ris . . . agus
mar sin bithidh sinn gu siorruidh maille ris an
Tighearna. Air an aobhar sin thugaibh comh-
fhurtachd d'a cheile leis na briathran so."
An sin dhuin e am Biobull ; thog e 'n a
uchd e, agus 'g a bhoiseagachadh gu gaolach,
thubhairt e ris a' choimhthional, " Ochan,
Ochan, a chairdean, chan 'eil ann an Science ach
bean-chomhfhurtachd thruagh aig nach eil
sgeul mhaith no sgeul aoibhneach do dhaoine
a tha fo throm uallach ; leanaidh sinn ris an
t-Seann Leabhar ; leanaidh sinn ris an t-Seann
Leabhar."
*****
" Is Ibchran t' fhacal do m chois, agus solus do
m cheum" (Salm. 119, 105).
Tha'n oidhche dorch' 's mi fad o m' dhachaidh ghaoil
O, treoraich mi.
Is e am Biobull an lochran a thug Dia dhuinn
'g ar treorachadh dhachaidh ; is e Fhacal fein
an riaghailt a thug e dhuinn a chum ar teagasg
ann an eolas slainteil air fein, agus ann an
dochas na beatha maireannaich.
Tha Dia a' labhairt ruinn anns a' Bhiobull
mar nach 'eil e a' labhairt ruinn air dhoigh air
bith eile. Chan 'eil teagamh nach 'eil e a'
labhairt ri daoine 'n a fhreasdal, agus 'n an
coguis, agus 'n a oibre maiseach, gu sonruichte
ma tha inntinnean beachdail agus faireachail
aca, ach chan 'eil na guthan sin ach fann, agus
chan 'eil iad a' labhairt riu ach an drasd 's a ris.
Is ann 'n a Fhacal a tha e a' labhairt gu laidir
agus gu soilleir ruinn ; do dhaoine nach 'eil a'
leughadh no a' cluinntinn Facal Dhe, tha Dia
naar gu'm biodh e 'n a thosd, agus ma tha Dia
*n a thosd do neach air bith chan fhada gus an
dichuimhnich an neach sin Dia gu buileach.
Cha b' aithne dhomh riamh duine diadhaidh
aig nach robh gaol air a' Bhiobull.
Tha moran dhaoine an diugh a' cur a' Bhiob-
uill an suarachas, agus barrachd dhaoine a'
deanamh dearmaid air, mar gu'm biodh e
comasach do dhaoine an rathad fhaotainn gu
Dia agus gu' beatha shiorruidh as eugmhais.
Ach tha de ghliocas anns an t-saoghal f hathast
's gur maith leinn gu'n innseadh iad dhuinn
ciod a chuirear 'n a aite. A Thighearna, co dh'
ionnsuidk an teid sinn ? agad-sa tha briathran na
beatha maireannaich. Ma dhimar am Biobull,
ciod an tobar eile a dh' fhosglar 'n a aite ?
*****
Cuimhnich, a leughadair, nach ann a' cur
Science an suarachas a tha mi, no a' faotainn
coire do na daoine aig a bheil dochas gu'n saorar
clann-daoine le Eolas. Chan ann idir ; is
fhada bhuam a leithid sin a dh' amaideas.
Tha barrachd meas agam air Eolas agus air
ard-sgoilearachd na gu'n toisichinn air cur sios
orra, agus ged dheanainn sin chan ann orra-san
a dheanainn cron ach orm fhein. " Chan
urrainn sinn ni air bith a dheanamh an aghaidh na
firinn, ach air son naflrinn."
Tha Science agus an t-eolas iir a thatar a'
faotainn air a' Chruthachadh maith agus ro
mhaith 'n an aite fein ; tha iad. a' fosgladh ar
n-inntinnean agus ar siiilean agus a' toii't
sealladh iir dhuinn air farsuingeachd, agus
oirdhearcas, agus iongantas a' chruinne-ce ;
agus mar is mo agus is oirdheirce agus is ion-
gantaiche a tha an speur agus an saoghal a'
fas, is ann is mo agus is oirdheirce a tha gliocas
agus cumhachd an Ti a chruthaich iad a' fas
mar an ceudna. Anns an t-seagh sin, a thuill-
eadh air doighean eile, tha e maith do dhaoine
fios a bhi aca ciod a tha Science ag innseadh
dhuinn mu'n Chruthachadh. Theagamh gu'n
toir an t-eolas iir sin orra beachdan leanabail
a bha aca a chur air chiil (ma tha duine a' fas
idir feumaidh e fas as a bheachdan mar a dh'
fhasas balaich as an aodach) ach do bhrigh gur
e an aon Dia a tha labhairt ann an oibre a'
Chruthachaidh 's a tha labhairt anns a' Bhiobull
chan urrainn Science agus am Biobull a cheile
a bhreugnachadh. Chah 'eil annta ach da ghath
de 'n aon t-solus. Ach feumar a chuimh-
neachadh nach e an aon ni a tha aca 's an
amharc ; tha Science ag innseadh dhuinn mu
nithean faicsinneach a chithear le ar siiilean,
agus a thoimhsear leis an t-slait no leis a'
mheidh, ach tha am Biobull ag innseadh
dhuinn mu nithean neo-fhaicsinneach nach
gabh laimhseachadh, ach a tha a cheart
cho fior 's ged a ghabhadh iad cur air a'
mheidh - thomhais ; creideamh, aithreachas,
maitheanas, dochas. Ma's e eolas mu Dhia
agus mu bheatha na diadhaidheachd a tha
dhith ort, chan 'eil dad aig Science ri radh riut,
oir chan e na nithean sin a gnothuch-se ; fos-
gail am Biobull agus innsidh na naoimh dhuit
an t-slighe gu Dia. Agus air an laimh eile,
ma tha thu air son fhaotainn a mach mu oibre
no mu aois a' chruthachaidh is fhearr dhuit gu
mor dol gu Sir Seumas leans seach a bhi feuch-
ainn ri eolas fhasgadh a leabhar Ghenesis
nach do chuir Dia ann.
Chan 'eil so a' ciallachadh nach 'eil a' cheud
chaibideil de Ghenesis fior. Theagamh nach
'eil i fior do dhaoine aig a bheil inntinnean
maola, agus inntinnean litireil laghail (an seorsa
inntinn as miosa air an t-saoghal), ach tha i
fior do dhaoine aig a bheil inntinnean saora
agus inntinnean iriosal (anns nach do bhasaich
ionghnadh no aoradh). C'aite eile ann an
litreachas an t-saoghail air fad am faigh thu
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
cuiintas air 6g-mhaduinn a' chruthachaidh a
tha cho goirid, cho simplidh, cho oirdheirc,
cho maireannach, ri Laoidh a' Chruthachaidh
ann an leabhar Ghenesis. An toiseach chruthaich
Dia na ncamha^i agus an talamh ; sin agad ann
an naoi facail a cheart rud a tha Science a' cur
ann an naoi muilleanan.
Co dh' ionnsuidh an teid sinn ? anns a' Bhiohull
tha briatkran na beatha maireannaich. As eug-
mhais a' Bhiobuill bhitheamaid mar dhaoine
ann an ceo, oir tha am Biobull a' toirt dhuinn
eolas air Dia, agus is e eolas air Dia agus air a
mhac a' bheatha mhaireannach. Ma theid
sinn gu Tearlach Darwin, no gu Einstein, no
gu Sir Seumas leans, bheir iad dhuinn fiosrach-
adh a tha feumail dhuinn an iomadh doigh,
agus fiosrachadh a dh' fhosglas ar stiilean agus
ar n-inntinnean. Ach tha cridhe agus anam
againn a thuilleadh air siiil is inntinn, cridh-
eachan a bhios air uairean goirt, air uairean
aithreachail, air uairean teagmhach, agus air
uairean eile fann le ionndrainn air Dia. Ciod
a tha aig Tearlach Darwin no aig Einstein ri
fhoillseachadh dhuinn a bheir furtachd do'n
chridhe ? Chan 'eil dad. Is maith a dh'
eireas dhaibh fein mur caill iad an anam am
measg nan sligean-tomhais. Dh' fhaodadh
iomadh speuradair a radh, Amfeadh 's a bha mi
a' tomkas a' Ghrioglachain chaill mi Dia.
Tha am Biobull a' labhairt ri tuilleadh is
inntinn mhic an duine ; tha e a' labhairt r'a
nadur uile, agus 'ga chumail ceart a thaobh
crioch araidh a bheatha. Tha crioch araidh
aig gach ni fo'n ghrein, agus is e crioch araidh
mhic an duine Dia a ghlorachadh agus a
mhealtainn gu siorruidh. Sin crioch araidh a'
Bhiobuill fein, an t-eolas so a thoirt dhuinn,
agus a thaobh an eolais so tha am Biobull neo-
mhearachdach. Cha teid eadhon na daoine
baoghalta air seachran ma ghabhas iad am
Biobull mar lochran d'an cois agus mar sholus
d' an ceum.
Anns a' Choille Bheithe
BU mhaith learn a bhi air n^io thiodlacadh
aig bun na craoibhe aig an do sheas mi
greis an diugh anns a' Choille Bheithe. Ach
theagamh nach gabh sin deanamh, oir tha
amharus agam gu'n cuireadh Cileadairean na
h-Eaglais, an Diin-eideann, 'n a aghaidh, agus
gu'm feumar mo chnamhan a chur an ait-eigin
eile. Ach bu mhaith learn a bhi leam fein
anns a' Choille Bheithe, far an do chuir mi
seachad iomadh uair sholasach, far an cuala mi
guthan agus far an d' fhiosraich mi faireachd-
uinean nach cluinnear agus nach fiosraichear
air an rathad-mhor, agus far nach biodh cas a'
saltairt air m' uaigh ach casan nan coineanan
a bhios a' ruideas innte anns an oidhche, agus
casan nan eun beaga a bhios a' gabhail fasgaidh
innte ri an-uair.
Tha e moran na's fhasa do dhuine dol far an
togair e 'nuair tha e beo na tha e dha 'nuair
tha e marbh. Faodaidh am beo dol d'a
roghainn aite, ach chan 'eil aite aig a' mharbh
d' an teid e ach an cladh. Agus mur cuirear
do'n chladh e, chan 'eil fhios air an t-saoghal
ciod a nithear ris ! An tug thu riamh an aire,
a leughadair, cho duilich 's a tha e do mhortair
corp a chur as an t-sealladh ? Chan 'eil corp
an duine as motha mor, ach mur bheil tiodhlac-
adh follaiseach air a dheanamh, agus an corp
air a ghiiilan do'n chladh, tha e anabarrach
duilich corp a chur as an t-sealladh gu h-
uaigneach agus gun amharus. Ged is trom
toscaid a tha Ian uisge-bheatha, no Ian iiilidh,
ma thig te dhiubh sin air a' chladach, gheibhear
dealbh air a cur as an t-sealladh gu falachaidh.
Ach chan urrainnear corp a' mhairbh a chur
as an t-sealladh eadhon le spairn chruaidh,
mur tiodhlaicear e gu follaiseach anns an
aite a tha air a chur a mach air a shon. " An
ni a tha cam, cha ghabh e deanamh direach."
Ach chan ann air gnothuichean de'n t-
seorsa sin a tha mi dol a bhruidhinn an drasd,
ach air smuaintean a dh'eirich 'n am inntinn
anns a' mhaduinn, an uair a chunnaic mi anns
a' phaipear gu'n do shiubhail an t-Ollamh
Uilleam L. Levack, a bha an Eaglais Bhel-
mont, an Glaschu. Ged nach robh moran
eolais agam-sa air Uilleam Levack, agus ged
nach 'eil mi cinnteach c6 againn a bu shine,
tha fhios agam gu robh sinn gu maith dliith
air a cheile co dhiu, agus is e sin a chuir gu
smuaineachadh mi an diugh. Cha mhor
mhaduinnean a dh' fhosglas mi am paipear-
naidheachd nach fhaic mi ann gu'n do shiubhail
cuideigin d' am cho-aoisean an de agus gu'm
bi e air a thiodhlacadh am maireach.
Tha tim mar shruthan siubhlach cas,
Toirt leis gu bras gach neach.
Theagamh nach 'eil ann ach mac-meanmain
m' inntinn fein, ach saoilidh mi gu'n do shiubhail
barrachd mhinistearan a b' aithne dhomh
eadar coig deug is da fhichead agus tri fichead
na shiubhail aig aois a b' oige, no aig aois a
bu shine. Ciod air bith a their na dotairean
uime, tha moran dhaoine an duil gu bheil tri
fichead 's a tri 'n a h-aois chunnartaich, ach
theagamh nach 'eil bonn aig a' bheachd sin
ach a mhain so, gu bheil seorsa a dh' athar-
rachadh a' tighinn air bodhig duine a h-uile
seachd bliadhna. B' aithne dhomh feadhainn
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
a dh' fhailnich aig an aois sin, ach b' aithne
dhonih feadhainn eile a dh' fhas na bu laidire
agus na bu chruadalaiche na bha iad riamh.
B' aithne dhonih aon duine a bha cho frioth-
talach 'n a stamaig ann an laithean oige 's
nach b' urrainn dha dad a ghabhail ach seorsa
de fhuaraig a bhiodh a bhean a' deanamh dha
air siigh mine agus aran-cruithneachd, ach
'nuair a chaidh e os cionn tri fichead, dh'
fhalbh an droch stamag, is dh' fhaodadh e
tairngean agus faochagan itheadh gun chron
a dheanamh dha fein.
Shiubhail Ian Calvin, an diadhair mor,
aig ceithir deug is da fhichead ; Seoras White-
field aig coig deug is da fhichead ; Tearlach
Spurgeon aig seachd deug is da fhichead ;
Iain Bunyan agus Daibhidh Mac an Leigh,
aig tri fichead. Thug iad sin uile uthachd
dhaibh fein, oir sharaich iad am bodhig agus
an cridhe ann an aobhar an t-soisgeil, ach ged
a shiubhail iad uile gu maith bg, rinn iad obair
mhor m' an tainig a' chrioch orra.
Theirinn gur e Iain Calvin duine as motha a
rugadh riamh anns an Fhraing. Chan 'eil
mi a' dichumhneachadh gur ann do'n Fhraing
a bhuineadh Napoleon agus Louis Pasteur.
Mar dhuine bha Pasteur ann an iomadh doigh
na b' fhearr na Calvin, ach ged nach 'eil
moran dhaoine air an ainmeachadh ann an
eachdraidh an t-saoghail air a bheil uiread
meas agus uiread gaoil agam-sa 's a tha agam
air Louis Pasteur, tha mi an duil gu'm feumar
Calvin a chur air thoiseach air, a thaobh neart,
agus soilleireachd inntinn, agus a thaobh na
buadha a bha aige air beatha agus eachdraidh
na Roinn Eorpa. Thionndaidh e sruth a
beatha agus a h-eachdraidh as na seana
chlaisean a steach do chlaisean ura. An dara
leth d'a bheatha cha robh Calvin saor is pian
aon mhionaid. Ach lean e air obair agus air
sgriobhadh gun fhois, gun tamh ; an uair
a dh' iarradh iad air gun a bhi 'g a sharuchadh
fein cho goirt, theireadh e riii, " Am bu
mhaith leibh gu'm bithinn diomhaineach aig
teachd an Tighearna ? "
Ged a dh' ainmich mi Napoleon am measg
urracha mora na Frainge cha toigh leam an
duine idir ; cha toigh leam sealltuinn air
aodann, no air a shuil, no air a mhailghean
gruamach, no air a chorp reamhar, eadhon ann
an dealbh. Tha Napoleon ainmeil gu leoir
mar tha, ach bhiodh e na b'ainmeile ann an
leabhraichean-eachdraidh na'n deachaidh peil-
ear 'n a chridhe air achadh Waterloo. Faodar
an ni ceudna a radh mu Phrionnsa Tearlach
agus mu Lloyd George. Na'n deachaidh
peilear anns a' Phrionnsa air sliabh Chuil-
fhodair, no na'n deachaidh Lloyd George a
mharbhadh le bomb Gearmailteach an t-
seachduin mu dheireadh de'n chogadh, chan
'eil fhios nach dichuimhnicheadh an saoghal
gur e daoine a bha annta agus nach e diathan.
Cha lugha a bhios ainm Khitchener ann an
eachdraidh an t-saoghail a chionn gu'n do
shiubhail e trath, agus gu bheil uaigh mar bha
uaigh Mhaois, nach aithne do dhuine sam bith
i gus an la 'n diugh.
Chan ann air sgath nam buadhan inntinn a
bha aige a bhios cuimhne gu brath air Daibhidh
Mac -an -Leigh, no eadhon air son a shaoth-
rach ann an Africa, ach a chionn gu robh a
chridhe air a lionadh leis a' ghaol agus a'
chriosdalachd sin a cheannsaicheas riogh-
achdan agus a dh' oibricheas fireantachd.
Tha Facal an Tighearn ag innseadh dhuinn
gu'n dean creideamh sin, an creideamh a tha
ag oibreachadh tre ghradh, agus tha beatha
Dhaibhidh Mhic an Leigh am measg treubhan
borb na h-Afric a' dearbhadh gu'n dean.
Chaidh e 'n am measg gun armachd, ach thuig
iad gu luath an seorsa duine a bha ann, is bha
e cho sabhailte 'n am measg 's ged robh e a'
sraideamachd an Ulabha, eilean a shinnsir.
Chan 'eil naidheachd a dh' innseadh riamh as
mo a thaisicheas ar cridhe na mar a ghiulain
na balaich dhubha corp an duine chaomhail so,
ceudan mile troimh choiltean agus thar mhon-
aidhean, gus a thoirt gu baile-puirt anns an
robh soitheach a bheireadh do Shasunn e.
Ach dh' innis mi an naidheachd sin air an
duilleig so uair-eigin cheana. Tha corp Dhaibh-
idh Mhic -an -Leigh air a thiodhlacadh ann
an Abaid Westminster, ach tha a chridhe air
a thiodhlacadh aig bun craoibhe anns an aite
anns an do shiubhail e.
Shiubhail e air a ghliiinean, ag iirnuigh air
son Africa. Am b' urrainn an teachdaire
deireannach tighinn aig am a bu fhreagarr-
aiche. " Faigheam-sa bas an ionracain, agus
bitheadh mo chrioch dheireannach cosmhuil
ri chrich-san ! " Theagamh nach cuala moran
de na bhios a' leughadh na duilleig so iomradh
air Domhnull Mac Rath, figheadair bochd a
bha am Peitidh, dliith air Inbhir-nis, o chionn
ceud bliadhna. Shiubhail esan air an doigh
cheudna, air a ghliiinean ag iirnuigh. Bha e
'n a dhuine diadhaidh, agus cho ciiramach
mu'n t- Sabaid a choimhead mar la naomh 's
nach fadadh e teine 'n a thigh air la na Sabaid,
eadhon ri fuachd a' gheamhraidh. Cha bu
pheacadh dha an teine a lasadh air an t- Sabaid,
ach ma rinn e mearachd, rinn e i air an taobh
shabhailte. Chan fhaigh mise coire dha co
dhiu ; tha de mheas agam air daoine aig a
bheil uiread de tlioil agus de stoldachd dhia-
dhaidh 's gu'n smachdaich iad am feoil fein 's
nach fhaighinn coire dhaibh ged chaidleadh
iad air fiaclan cleith-chliata, gun leine r' an
cneas. Ach is rud eile e iarraidh air daoine
eile na riaghailtean sin a chur orra fein.
Tha Pol ag radh gur e gath a' bhais am peac-
adh, is tha sin fior anns an t-seagh as doimhne,
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
ach do mhoran dhaoine tha an gath eile so
anns a' bhas, gu bheil e a' tadhall orra m' an
do chriochnaich iad an obair a bha iad an dull
a dheanamh. Gus an ruig duine leth-cheud
bliadhna saoilidh e nach 'eil ann fein ach duine
6g, agus gu bheil uine gu leoir aige air an obair
ud no an obair ud eile a dheanamh. Ochan,
Ochan ; mar tha na bliadhnachan a' dol
seachad tha e na's duiliche dhuinn saorsa
fhaotainn gus crioch a chur air obair air bith
ach dleasdanas agus cuairt an la, agus ma
ruigeas sinn tri fichead gun an obair a bhi
fhathast deanta chan 'eil ann ach seansa chaol
gu'n deanar gu brath i. Oir ciod a tha ann an
duine aig tri fichead ach seann duine !
Ged nach 'eil e furasd a radh c'uin a tha
duine 'n a sheann duine, agus ged tha seann
daoine an diugh na's oige na b' abhaist dhaibh
(agus daoine oga na's sine) chan urrainnear
ach seann duine a radh ri duine a chaidh
seachad air tri fichead. Eadar da fhichead
agus leth-cheud tha duine air 'oige f hagail 'n a
dheidh ; eadar leth-cheud agus tri fichead
tha e a fas sean ; agus eadar tri fichead agus
tri fichead s a deich tha e 'n a sheann duine,
ged nach failnicheadh a shuil agus nach
treigeadh a neart e. Ach air a shon sin tha e
duilich innseadh c'uin is coir do dhuine a
dhreuchd a chur dheth a chionn gu bheil e
sean. B' fhearr dhuit dol a dh' eisdeachd Iain
Wesley, a' searmonachadh aig ceithir fichead,
seach dol a dh' eisdeachd gin de na ministearan
oga a theireadh nach robh ann ach seann duine.
Dh' fhaodainn ainmean speuradairean agus
luchd-lagha a thoirt dhuit, a bha cho beothail
ri searraich oga aig ceithir fichead. Chan
aithne dhomh ciod as aobhar dha, ach tha rud-
eigin anns an lagh agus anns an speuradair-
eachd a tha sineadh laithean dhaoine. Ma's
maith mo chuimhne tharruing am Morair
Halsbury suas ri ceud mile punnd Sasunnach
de phension m'an do shiubhail e. Uair-eigin
de 'n t-saoghal bha an aois 'n a cuis-eagail do
dhaoine, ach chan 'eil i 'n a cuis-eagail dhaibh
an diugh a chionn gu bheil uiread phensions a'
feitheamh air seann daoine. Tha daoine ann
an diugh aig a bheil pension aig da fhichead,
agus gu leoir de dhaoine eile ann air a bheil
fadachd gus am bi iad aois a' phe7ision.
Ach mar a thubhairt mi cheana is e gath a'
bhais gu'm faod e tighinn oirnn agus gun ar
n-obair criochnaichte. An uair a chi mi
leithidean Neill Mhic Ghill-Fhaolain agus
Uilleam Levack air an gearradh as tha e a'
toirt criothnachadh dhomh, agus a' cur teag-
aimh ann am inntinn nach criochnaich mi gu
brath obair bheag no dha a bu mhaith leam
a dheanamh leis a' pheann.
Tha tim mar shruthan siubhlach cas,
Toirt leis gu bras gach neach.
Aig an Uinneig
Na duilleagan Gaidhlig
AIG toiseach na bliadhna bu mhaith leam a
-Liradh gu'm bithinn fada fada an comain
duine air bith a chuireas thugam rud-eigin a
chuireas mi anns na duilleagan Gaidhlig. An
uiridh cha d' fhuair mi moran cuideachaidh o
thaobh air bith, is b' fheudar dhomh a' chuid
mhor de na duilleagan so a sgriobhadh mi
fhein. Cha bu mhaith leam gu'm biodh sin
mar sin am bliadhna. Mar thubhairt Pol,
tha an uiread de ghuthan anns an t-saoghal,
agus do bhrigh nach 'eil aon dhiubh gun
bhlagh, bhiodh e maith do luchd-leughaidh
an Leabhair Ghuirm cuid de na guthan sin a
chluinntinn. Tha iomadh ministear 6g agus
iomadh maighstir-sgoil anns a' Ghaidhealtachd
aig a bheil ni-eigin ri radh a bhiodh chum
foghlum na h-eaglais, is bhithinn ro thoilichte
sin a thoirt am foUais na'n cuireadh iad thugam
e, an rosg no am bardachd. Bhiodh duals agus
beannachd dhiibailte 'n a lorg sin ; bhiodh e
'n a chuideachadh dhomhsa agus 'n a bhuann-
achd dhaibh fein, oir dh' ionnsaicheadh e
dhaibh rian agus soilleireachd a chur 'n an
cainnt agus 'n an smuaintean. Cha ghabh sin
ionnsachadh ach le saothair. Cha toigh le
muinntir na Gaidhealtachd searmon a bhios
air a leughadh ; mar sin tha e feumail do
mhinistearan oga a dh' fheumas lahhairt gun
phaipear anns a' chiibaid a bhi sgriobhadh rud-
eigin eile a h-uile la d' am beatha, los rian
agus ordalachd 'n an cainnt a theagasg dhaibh
fein. Theid aig. duine a tha labhairt air
mi-rian is neo-ordalachd 'n a theagasg fholach
le briathran deas atmhor, no le casdaich, no
le glaodhaich, no eadhon le snaoisean, mar
bhiodh cuid de na seana mhinistearan a' dean-
amh, ach cha ghabh sin deanamh air paipear.
B' fheairrd mise e, ma ta, agus cha bu mhisd
iad fein e, na'n toisicheadh ministearan oga
air cuideachadh leam air na duilleagan so.
Rud eile ; gheibh a h-uile duine a sgriobhas
anns na duilleagan Gaidhlig a Ian shaorsa.
Is toigh leam saorsa dhomh fein seach gach ni
fo'n ghrein, agus bu mhaith leam a cheart
shaorsa a thoirt do dhaoine eile. Na biodh
eagal air duine air bith, ma ta, gu'n diiiltar a
bheachdan no fhiosrachadh a thoirt am follais,
a chionn gu'm faod daoine eile coire fhaotainn
dhaibh no a chionn nach 'eil iad a reir teagasg
Alasdair Ghearr, no Mhic Rath Mhoir, no an
Dotair Cheanaidich. An rud a tha maith agus
fior, seasaidh e ris an t-solus ; an rud anns nach
'eil blagh no firinn, agus nach seas ris an t-
8
AIG AN UINNEIG— LAOIDH NOLLAIGE
solus, cuirear as e na's luaithe le thoirt do'n
t-solus. Tim agus solus ar reusoin, sin agad na
guitean a dhealaicheas an cruithneachd o'n
mholl.
Moran taing do dhithis a chuidich leam an
uiridh uair no dha ; an t-Ollamh CoUa Domh-
nullach, anns an Lagan, agus an t-Urramach
Calum Macleoid, M.A. an Glaschu. Thafhios
agam gu'm bi ar luchd-leughaidh toilichte
searmon no seanchas eile fhaotainn bhuapa
am bliadhna cuideachd. Tha mi duilich nach
'eil dad agam air son ceud aireamh na bliadhna
so ach mo chuid fhein, agus Laoidh Nollaige a
fhuair mi o'n Urramach Calum Laing, M.A.,
ach tha mi an dochas nach b'i aireamh Februari
mar sin.
Duine air bith leis am bu mhaith cuideachadh
a dheanamh anns an obair so sgriobhadh e gu
Dbmhnull Mac Laomuinn,
am Blar Adholl,
am Peairt.
Am bata-adhair
Ciod a their na h-iolairean a bhios a' nead-
achadh air beanntan an eilein Sgitheanaich ris
an lolair Mhoir a phaisg a sgiathan an Gleann
Breatal air a' mhios so chaidh, an deidh dhi
itealalaich o Rinn-friu am beagan os cionn
uair a dh' iiine ? Chan 'eil fhios c' aite an
stad so ! Co is urrainn a radh nach f haicear
fhathast seana mhnathan coire as an eilean
Sgitheanach ag itealaich air maduinn na
Sabaid gu eaglais an Naoimh ludais, an
Glaschu ? Ciod a theireadh Alastair Domh-
nullach, an Eaglas Chaluim-Chille ; no Calum
Mac Leoid, an Eaglais Iain Knox ; no idir
idir ciod a theireadh am fear nach maireann,
an t-Urramach Niall Camshron, na'm faiceadh
iad sgaoth de sheana mhnathan a Leodhas,
agus as na Hearadh, agus as an eilean Sgith-
eanach, a' snamh mar cheo os cionn nan
eaglaisean aca air maduinn Sabaid, ag itealaich
mar chalumain a dh' ionnsuidh an ionad-taimh ? .
Co is urrainn a radh nach fhaic sinn fhathast
superintendents ann an Eaglais na h-Alba a'
sgiathalaich anns an adhar os ar cionn cho
bitheanta 's a tha sinn a' faicinn an diugh
superintendents o Bhord an fhearainn air
bataichean Mhac Brayne. "Ach thusa, O
Dhaniel, druid suas na briathran, agus seulaich
an leabhar, gu am na criche : ruithidh moran
sios agus suas, agus bithidh eolas air a mheud-
achadh." Saoghal iongantach, da rireadh, ach
c'aite an stad e ? Tha a' chuid so de'n fhaist-
neachd air a coimhlionadh cheana, gu bheil
daoine a' siubhal gun sgur sios is suas, le
luathas a chuireas farmad air na h-iolairean,
agus gu bheil eolas air a mheudachadh, ach
ciod a' chrioch a bhios aige, agus c' uin a tha
am na criche, agus ciod a tha anns an leabhar
sheulaichte ?
Air uairean tha mi toilichte gu'm bi mi
naarbh man tig na nithean gu crich a tha mi
a' faicinn air thoiseach oirnn le m' shealladh
goirid fein, ach an ath mhionaid bu mhaith
leam a bhi beo a dh' fhaicinn ciod a ni a'
ghineal bg ris an t-saoghal ur so a thug iad a
steach. Thubhairt am Morair Leverhume an de
gur ann on mhuir a thig rath is soirbheachadh
do Leodhas, is theagamh gu'n abair Morair
eile am maireach gur ann as an adhar a thig e.
Ach CO dhiu a thig ar cobhair o'n mhuir no
o'n speur, no bhios ar dachaidhean againn ann
soithichean-mara no ann an soithichean-adhair,
is e Dia tha riaghladh anns na diiilean sin le
cheile. " Tha guth do thairneanaich anns an
speur, agus anns an fhairge tha do shlighe."
Laoidh Nollaige
(Air fonn " Eilean an Fhraoich ")
III
" /n LOIR do Dhia anns na h-ardaibh,
vJ Bha na h-ainglean a' seinn ;
Leanabh Oigh' air a thaladh ;
Sagart, Faidh agus Righ
Air a bhreith ann an stabull —
Sgeul aghmhor gach linn,
Thugaibh geill, deanaibh aite
Do Phrionnsa na Sith'.
II
Chualas caithream na Flaithis,
Seirm coisridh na Gloir ;
Mhosgail suil bg na maidne,
Sgap, sgaradh na neoil ;
Bhruchd gras ann am pailteas
A fuaran na sgeoil :
Fath faruim an aoibhneis,
Dia foillsicht' 's an fheoil.
Uidhist a Deas
Grian na Fireantachd dh' eirich
Le slainte 'na sgeith,
Thoirt leighis Ian eifeachd
Agus siochaint nach treig ;
Thoirt saorsa do pheacaich
'S a thional an treid
Neo-choireach 's neo-lochdach
An Ctimhnant na reit.
IV
'S fior an radh so 's is airidh
Air gach cor bhi 'ga luaidh :
Thug E 'n gath as a' bhas dhuinn,
'S thug E buaidh air an uaigh ;
Tha E cumh' chdach gu tearnadh,
'S tha sholas-san buan,
Gloir do Dhia anns na h-ardaibh
A dh' iobair an t-UAN.
Calum Laing
Aireamh 2
93
Dorchadas a' Chroinn-Cheusaidh
Searmoin Comanachaidh
An t-Urramach Calum Mac Le^id, M.A., an Glaschu
A nis, o'n f-seathamh vair bha dorchadas air an t\r iiiJe, gus an naodhamh uair." — Mata. xxvii. 45.
IS minic a bha so a cur ionghnadh orm, chan e
gu robh dorchadas ann, nuair a bha an Slanui-
ghear beannaichte a' fulang air an chrann,
ach gu robh e ann o'n t-seathamh gus an naodh-
amh uair — 'se sin ann an cunntas an latha ud,
o mheadhon-la gu tri uairean feasgar — agus
nach robh e ann roimhe no an deidh sin. Dh'
fhaodadh tu radh gu robh dorchadas nadurrach
do leithid a latha agus do leithid de shuidheach-
adh do Dhia is do dhaoine ; gu robh na diiilean
fhein agus iad fo bhron agus co-fhaireachdan
aca ri suidheachadh is stait thruagh an Tigh-
earna anns an chas 'san robh e. Ach tha na
diiilean fo laimh Dhe nan dul agus mar sin
feumaidh sinn a thuigsinn gu robh aobhar air
lath aiffe-san air an dorchadas so a thabhairt
air an tir, chan ann o thoiseach fulangais an
t-Slanuigheir gus na sguir iad, ach o'n t-seath-
amh gus an naodhamh uair. Tha fhios, mata,
nach ann gun aobhar a thug Dia an tiugh
dhorchadas so air an tir o mheadhon-la gus na
treas uaire nuair a thug e suas a spiorad.
Tha e coltach gu robh an latha soilleir breagha
an toiseach nuair thug na saighdearan leo losa
do thalla a' bhreitheanais agus a chruinnich a
bhuidheann aingidh uile timchioll air, agus a
thoisich iad air magadh air. An sin 's
an talla ruisg iad e agus chuir iad seana chota
dearg saighdeir air, a' fanoid air, agus air dhaibh
crim droiffheann fhiffheadh chuir iad air a
cheann e agus chuir iad slat chuilc 'na laimh
dheis agus liib iad an glim 'na lathair agus rinn
iad fanoid air ag radh : Gu'm beannaichear thu,
a Righ nan ludhach. Agus thilg iad smugaid
air agus ghlac iad an t-slat chuilc agus bhuail
iad 'sa cheann e. Bha a' Phearsa ghlormhor a'
fulang am bodhaig 's a' spiorad, ach cha d'
fhosgail e a bheul agus e 'g an gradhachadh le
gradh siorruidh. Thug iad a mach e. Chuir
iad an crann-ceusaidh air a ghualainn — tamailt
nan tamailtean — agus thuii't iad ris, agus iad
a' mionnachadh, gu'm feumadh e sid a ghiiilan
gu Calbhari, aite a chrochaidh. Cha d' fhos-
gail e a bheul agus e 'g an gradhachadh le
gradh siorruidh ; agus eallach peacaidhean
dhaoine air cuideachd a ghabh air fhein an
garadh Ghetsemane, ach rinn e sin agus chaidh
e air adhart fo an eallach so cuideachd gus na
thuit e le laigse is ainmhuinneachd, agus cha
b' ionghnadh e. Agus, a chairdean, so air ar
son-ne ; agus lamh againn uile troimh an
pheacadh anns an obair oillteil a bh' ann. Nuair
a rainig iad Calbhari — cnoc na croiche am
muigh air braighe a' bhaile^cheus iad an sin
e comhla ri da mheirleach, fear air a laimh
dheis agus fear eile air a laimh ehli. Agus thug
iadsan a bha dol seachad, a' gabhail an rothaid,'
toibheum dha ag crathadh an cinn ; agus mar
an ceudna thubhairt na h-ard-shagairt maille
ris na sgriobhaichean agus na seanairean a'
fanoid air : " Shaor e daoine eile, e fhein a
shaoradh chan urrainn e ; ma's e Righ Israel
thigeadh e a nis a nuas o'n chrann-cheusaidh
agus creididh sinn e. Agus thug na meirlich
a cheusadh maille ris am beum ceudna dha."
Bha so a dol air adhart agus esan a' fulang
air an chrann agus na seachd deamhnan anns
an t-sluagh. Bha a' ghrian a dealradh f hathast
agus an la soilleir, ach a nis aig an t-seathamh
uair tha Dia an t-Athair a' faicinn agus a' fair-
eachdainn gu bheil fulangas a Mhic agus ain-
gidheachd dhaoine cho uamhasach is gu bheil
iarraidh aige air falach a chur orra. Agus thug
e dorchadas air an tir o'n so gus an robh an
obair chriochnuichte. Cha b'ann gun aobhar
a rinn e sin.
Nuair a bhitheas mi a' tathal air daoine-tinne
ann an tighean-eiridinn a bhaile-mhoir so bidh
mi faicinn gu maith trie sgaile air a thari'uing
timchioll na leapa nuair a tha neach ag fulang
moran, no ma tha e ri uchd bais. De is coireach
ris an sin ? Tha, nuair a tha sinn am mor phian
no am fior laigse gur miann leinn a bhi le ar
cairdean a mhain agus air falbh bho dhaoine
eile. Chi mi na dluth-chairdean comhla riutha
aig taobh na leapa an taobh a stigh de'n sgail.
Cha mhaith leinn siiil coigrich a bhi air luchd
ar gaoil-ne nuair a tha iad am mor amhghair no
ri uchd bais. Agus bha dorchadas air an tir o'n
t-seathamh gus an naodhamh uair ; tharruing
Dia an t-Athair siorruidh sgaile timchioll air
leabaidh bais — agus bu chorrach i agus b'
anshocrach i — aon Mhac a ghraidh-san.
1 . Tha so, ma tha, a iiochdadh an toiseach dhuinn
gradh an Athar do losa air a' chrann.
Nuair a tha ar luchd-gaoil fo ard-urram agus
am muUach soirbheachaidh agus solais is maith
s
DORCHADAS A' CHROINN-CHEUSAIDH
leinn muinntir eile sin f haicinn. Chan 'eil sinn
airson an t-urram sin a ghleidhadh dhuinn f hein
a mhain, is maith leinn gum bitheadh fhios aig
daoine eile air, mar an ceudna. Tha seorsa de
dh' uaill againn unnta, agus is miann leinn an
nochdadh do'n t-saoghal, co-dhiii do gach neach
a thogras amharc orra agus sin f haicinn. Co a
mhathair nach'eil Ian dheonach an leanabh
f hoillseachadh do mhuinntir eile aig am a bhais-
tidh ? An t-Athair siorruidh fhein nuair a
bhaisteadh aon Mhac a ghraidh dh' fhosgail e
na neamhan agus dhealraich gloir a mach agus
thainig an Spiorad Naomh agus laigh e air, agus
thubhairt e : " Is e so mo Mhac gradhach anns
am beil mo mhor thlachd."
Aig am posaidh tha e toirt aoibhneas do
chairdean na mna-nuaidh-phosda gu faic muinn-
tir eile cho sgiamhach is cho maiseach is a tha
i ; tha uaill aca aisde agus is miann ieo gum
faic eadhoin luchd dol an rothaid cho eireachdail
is a tha i ; tha sinn Ian riaraichte gum faic
daoine eile seach sinne, a cairdean i, aig am a
subhachais is a solais agus a mor mhaise. Ach
an uair a tha ar cairdean ann an arnhghar is am
bron, ann am pian agus an eigin no ri uchd bais
tarruingidh sinn thugainn fhein iad air falbh o
mhuinntir eile. Gleidhidh sinn iad o shiiilean
coimheach agus mar is mo ar gradh dhaibh is
ann as dluithe a chumas sinn iad dhuinn fhein.
Tarruingidh sinn na sgailean timchioU orra.
Agus a nis tha aon Mhac a ghraidh ann an
amhghar ro mhor agus tha gradh Dhe cho
daingean is cho blath agus gu bheil e a nis a
tarruing sgaile timchioll air. Bho'n t-seathamh
uair bha am fulangas cho uamhasach, bha an
tamailt cho eagallach, agus gu'n tug an t-Athair
air dorchadas a chuairteachadh gus am bidh
Mac a ghraidh aige dha fhein agus e ri uchd
bais, bas maslach a chroinn-cheusaidh. Thug
meud graidh an Athar air, mata, an dorchadas
so a chur timchioll a Mhic agus e an cruaidh
chas air ar son-ne.
Rud eile, nuair a tha ar luchd gaoil a faighinn
tamailt is anacaint o dhroch dhaoine, nuair a
thathas a deanamh taire orra, nuair a tha graisg
is daoine gun diii a toirt tamailt is masladh
dhaibh is maith leinn an tabhairt air falbh
bhuapa. Their sinn, Coma leat, thig comhla
rium-sa ; chan 'eil unnta ach a' ghraisg agus
corra-mhargaidh a' bhaile. Bheir sinn air falbh
ar caraid bho na daoine gun diii. Agus a nis
nuair a bha droch dhaoine is graisg an t-saoghail
a toirt taire is masladh do'n aon Mhac shiorruidh
bha an t-Athair airson a thoirt air falbh bhuapa
gu bhi comhla ris fhein a mhain, agus mar sin
chuir e dorchadas timchioll air, gus nach fhai-
ceadh na daoine gun diii e, agus gu'm bitheadh
Mac a ghraidh aige dha-fhein. Mar sin bha
dorchadas air an talamh o'n t-seathamh gus an
naodhamh uair. Mar a ghradhaich an t-Athair
mise, ars' an Slanuighear beannaichte fhein.
mar sin ghradhaich mise sibhse. Agus thug
gradh an Athar dorch.ndas timchioll air, 'g a
chuairteachadh le sgaile, gus a dhion o theanga
is o thamailt nan droch dhaoine ud, agus
bhuainne. Seadh bha lamh aig ar peacai-
dhean-ne ann an so cuideachd agus dh' fhuiling
e 'n ar n-aite-ne. " Deanamh so mar chuimh-
neachan orm-sa," ars' esan. " Gabhaibh ithibh
is e so mo chorp-sa a tha air a hhriseadh air bhur
son-se."
Fhaic thu cuideachd, nach robh aon neach
eile airidh air a bhi comhla ris an t-Slanuighear
'n a fhulangas agus fo an trom eallach agus ri
uchd bais ach an t-Athair siorruidh fhein. Tha
a nis an uair air teachd anns an toil leis an
Athair am Mac gradhach a bhi aige dha fhein
agus a chridhe a cur thairis le gradh dha 'n a
fhulangas is 'n a dhoruinn do-thuigsinn. Thoi-
lich an t-Athair gach ni is neach eile a dhubhadh
a mach bhuaithe ach e fhein ; agus eadhon 's
an dorchadas eagallach a bh' ann, dorchadas a
muigh agus dorchadas graineil peacaidhean a
chinne-daonna a stigh air anam, is ann a dh'
eigh am Mac gradhach : Mo Dhia, mo Dhia,
carson a threig thu mi. Agus an Athair fhein,
mar gum b' eadh a tionndadh aghaidh air falbh
agus a chridhe a bristeadh le fulangasan Mac
a ghraidh. Agus so air do shon-sa agus air
mo shon-sa, a charaid. " Agus bha dorchadas
air an tir uile o'n t-seathamh gus an naodhamh
uair."
2. Tha an dorchadas so a rithist a nochdadh
dhuinn mor thrbcair is fibr choihhneas an Athar ri
daoine peacach.
Cha mhaith leinn fhein no le duine sam bith
a bhi faicinn ni granda no mi-eireachdail an
giiilan no an cleachdadh daoine as aithne dhuinn,
neo gu h-araidh a bhi faicinn droch-cleachdaidh
aig daoine a bhuineas dhuinn ; air cho olc is 'g
am bi iad, is maith leinn sin a chleith mu an
deidhinn. Tha cuimhne agam uair-eigin a bhi
faicinn duine truagh ri trod agus am buaireadh,
a' deanamh amadan is duine gu diu dheth-
fhein, agus a bhean a tighinn agus 'g a thoirt
leatha air falbh. So mar a bha na daoine a
cheus Criosd, 'n an aingidh is 'n an daoine gun
diu, a deanamh amadain is trusdair dhiubh-
f hein, 'n an cuis-naire is 'n am masladh do neach
ceart a bhuineadh dhaibh agus b' e sin Dia.
Chruthaich e iad 'n a iomhaigh fhein, thug e
dhaibh buadhan is talantan sonruichte bhuaithe
fhein, agus bha iad a nis 'n an cuis-mhaslaidh
dha, ach bha trocair is coibhneas 'na chridhe
dhaibh, bha agus gradh siorruidh, agus thug e
mar gu'm b'eadh, air falbh iad o'n Mhac
ghradhach agus e am fulang a' bhais air an son,
chuir e sgail eadar e is iadsan. " Agus bha
dorchadas air an tir uile o'n t-seathamh gus an
naodhamh uair." A charaid agus a bhana-
charaid, tha so a leigeil fhaicinn mor throcair
DORCHADAS A' CHROINN-CHEUSAIDH
3
is mor choibhneas Dhe do pheacaich, eadhoin
dhaibh-san as miosa.
Air trbcair Dhe sior sheinnidh mi
Is ni mi oirre sgeul.
Tha a throcair 's a ghradh amis an dorchadas
fhein, ami an dorchadas croinn-ceusadh a Mhic
shiorruidh. " Deanaibh so mar chuimhneachan
ornisa."
Chunnaic mi so cuideachd cumanta am measg
cuid a dhaoine : nuair a tha iad ann an solus is
soilleireachd soirbheachaidh, gu bheil e buail-
teach dhaibh a bhi di-chuimhneachadh Dhe is
a mhaitheas, agus gm- h-ann uaithe-san a tha
am beatha is am bithe a sruthadh ; bithidh iad,
cuid de dhaoine, cruaidh naimhdeil, coma co
dhiu de mar a sharaicheas iad muinntir eile agus
iad fhein ami an trein neart is am mullach
soirbheachaidh ; gach ni aca agus fo an laimh
mar is miann leo, tha iad gle choma de an taire
no am pian a bheir iad do dhaoine eile. Ach
faic iad so ann an amhghar iad fhein, faic iad
ann am bron agus an dorchadas agus saoilidh
tu nach e na h-aon daoine a th' unnta. Chuir
an dorchadas rudeigin dedh'uamhannis do mho-
thachadh 'n an cridheachan. Tha iad n'as
nadurraiche is n'as carthannaiche agus n'as
trocairiche 'n an gne is 'n an doighean. Agus
bu mhiann leis an Athair neamhaidh ni-eigin
de throcair is de mhothachadh fhaicinn eadhon
anns na peacaich bu nihotha is bu thruaighe,
co-dhiii tosd a chur air am bilean aingidh agus
mar sin chuir e dorchadas air an tir uile o'n
t-seathamh uair gus an naodhamh uair. A
charaid, nach ionghantach trocair is coibhneas
Dhe do pheacaich. Is minic a dh'oibrich
amhghar is trioblaid is dorchadas eagal, agus
eagal creidimh agus creidinih gradh ; agus ge
b'e neach a theid a steach do dhoi'chadas a
chroinn-cheusaidh tuigidh e agus gheibh e
aithne air an so. Is ann o ghradh Dhe a bha
an dorchadas so.
3. Tha dorchadas a chrotnn-cheusaidh a tea-
gaisg dhuinn cuideachd nach tuig duine gu h-
iomlan 'na tha air a ghahhail a stigh ann am has
an t-Slanuigheir bheannaichte.
Chunnaic an luchd-ceusaidh agus na bha
maille riu ioma ni ionghantach 'n a ghiiilan-san
air an chrann. Cha robh stiil a bheireadh e le
mor ghradh orra agus air an t-sluagh timchioll,
nach robh faicinneach dhaibh fhad 'sa bha an
t-soilleireachd ann ; cha robh car no gluasad a
dheanadh anfheoil bheannaichte nachfhaiceadh
iad ; cha robh gluasad a dheanadh na bilean
glormhor nach robh soilleir dhaibh. Bha agus
do na deisciobuil a lean e gu Calbhari agus do
Mhuire agus do na mnathan diadhaidh eile.
Bha truimead an eallaich — eallach peacaidhean
a chinne-daonna — ri fhaicinn ; agus am pian
spioraid agus bodhaig, agus naire truaillidh-
eachd a pheacaidh ri fhaicinn gu soilleir agus
a' ffhrian a dealrachadh air affus orra-san. Ach
aig an t-seathamh uair tha e mar gu'm b'eadh
a dol n'as duimhne ann an ifrinn a pheacaidh :
Chaidh umam dbruinn geur a hhais,
Ghlac piantan ifrinn mi :
Theann ghlacadh mi le trioblaid thruaigh,
Is amhghar cruaidh do m' chlaoidh.
Agus bha dorchadas an uair sin 'g a chuair-
teachadh o'n bha fhulangas ni bu duimhne is ni
bu dhiomhaire na gumfaiceadhno gu'n tuigeadh
duine iad — ach an t-Athair a mliain. Bha an
gradh siorruidh a bha e a doirteadh a mach air
an chrann ni bu duimhne is ni bu dhiamhuire
is ni bu mhiorbhuiliche na gu'm faiceadh no
gu'n tuigeadh neach 'sam bith e ann an iom-
lanachd ; agus mar sin bha dorchadas air an
tir uile o so a mach gus an tug e suas an spiorad.
Sin, a charaid, miorbhuile na h-iobairt-reite agus
a chroinn-cheusaidh — gu bheil ann moran n'as
motha agus n'as seasmhaiche agus n'as glormh-
oire na chi no a thuigeas an neach as fhearr
no an neach as diadhaidhe a bha a riamh air
thalamh.
Tha a charaid, moran soilleir de ghradh Dhe
's a' chrann-cheusaidh — o'n bha a ghrian a deal-
radh roimh an t-seathamh uair agus an deidh
na naodhamh uaire — moran a bharrachd na na
thuigeas sinne, ged dh' fhaodadh sinn fhaicinn
's a thuiffsinn ni b' fhearr nam bitheadh sinnni
bu dileise is ni b' eudmhoire agus ni b iorasaile
— ach tha moran a thuilleadh ann nach tuig
duine a tha beo 's an t-saoghal-sa. Dh' f hulling
e so air ar sgath-ne agus rinn e so air ar son-ne.
De a ni sinne dha-san agus air a shon-san ?
" Deanaibh so mar chuimhneachan ormsa ; oir
cia minic agus a dh'itheas sibh an t-aran so agus
a dh' olas sibh an cupan so tha sibh ag cumail
cuimhne air bais an Tighearna gus an tig e."
" Ithibh, a chairdean," tha e ag radh ribh,
" Olaibh, seadh, olaibh gu pailt, a luchd mo
ghaoil."
Fritheakdli a' Bhuird
"Agus thubhairt an Tighearna ri Maois, Feuch
thig mise a f ionnsuidh ann an neul Hugh, chum giCn
cluinn an sluagh an uair a lahliras mi riut, agus mar
an ceudna gu''n creid iad thu gu siorruidh." — Exodus
xix. 9.
CARSON nach d' thainig an Tighearna dh'
ionnsuidh a shluaigh ann an dealrachd solus
a Phearsa ? Shaoileadh sinne gum bitheadh sin
ni bu chomharraichte agus ni bu chomasaiche
air gloir is cuanihachd Dhe a nochdadh dhuinn.
Theagamh gum bitheadh ; ach tha a dhoigh
fhein aig Dia — agus tha an doigh sin daomian
cothromach is ceart — agus chan ami gun aobhar
a tha e a' tighinn thugainn iomadach uair ann
an tiugh neul mar a thainig e gu Maois is gu
clann Israel.
FRITHEALADH A' BHUIRD
Fhaic thu lus nach' eil cleachdaichte air an
t-solus cha'n f hulling e gu h-obann dealradh is
teas na greine. Lus a tha a' fas ann an dubhar
no an dorchadas agus nach'eil a faighinn a bheag
de sholus, ma chuireas tu e ri aodann greine
seargaidh e agus theid e dholaidh. Sin, a
chairdean, mar a tha sinne — tha ar saorsa is ar
beatha a co-sheasamh ann gu bheil Dia air
uaireannan a tighinn do ar n-ionnsuidh ann an
tiugh neul ; oir chan 'eil daoine peacach niar
a tha sinne ann daonnan cleachdaichte air gloir
is dealradh a phearsa naoimhe-san. Mar sin
tha e a tighinn thugainn 'na mhor choibhneas
is 'na ghradh ann an dubhar is an dorchadas.
Seall nuair a thainig an Slanuighear beanaichte
fhein chum an t-saoghail-sa cha b' ann am
morachd gloir na siorruidheachd a thainig e,
ach chuir e e-fhein an dimeas a gabhail air
fhein cruth seirbheisich ; bha e 'na dhuine
dhoilgheasan is eolach air bron agus dh' f holaich
sinn mar gu'm b' eadh ar n-aghaidh uaithe.
Thainig e mar gu'm b'eadh ann an neul tiugh
agus an dorchadas. Agus tha e a tighinn
thugainn e gu minic agus air ioma doigh ann an
tiugh neul.
(1) Nach trie a thainig e dh' ionnsuidh a
phobuill fhein ann an neul trioblaid. Ann an
tinneas agus an trioblaid, is minic a thainig e
agus a nochd e dhuinn a lathaireachd agus a
mhaitheas. Is trie a bha ar cridhe a lasadh
agus ar spiorad a deanamh gairdeachais agus
sinn an neul tinneis is anmhuinneachd. Cha
b'ann aon-uair no da-uair a dh' oibrich tinneas is
bron a chum maith do shluagh an Tighearna,
agus sin le e-fhein a thighinn d'an ionnsuidh.
A chairdean, is coir dhuinn a bhi ag amharc ris
an Tighearna, ar Slanuighear is ar fear-com-
hair, ann an tinneas is am bron o'n tha e-fhein
ag radh : Feuch thig mi a t' ionnsuidh ann an
neul tiugh.
(2) A rithist is trie a thainig agus a thig e
ann am bochdainn is an uireasbhuigh. An
duirt an sean-fhacal, agus is fior e : " Thig Dia
ri aire agus chan aire nuair a thig." Nuair a
tha gainne is ganntar air daoine, an uair sin is
minic a nochd esan e-fhein dhaibh le a bheann-
achd is le a phailteas, mar a rinn e do'n bhan-
traich bhochd de mhuinntir Sharepta. Nuair
nach eil nithean a soirbheachadh leinn agus a
tha camadh-sa-chrannchur againn is minic a
thainig agus a thig esan anns an tiugh neul sin.
A charaid, chan ann a mhain ann an soirbhea-
chadh is an solas a thiff esan a dh' ionnsuidh a
phobuill fhein ach ann am bochdainn is am
feum agus an uair a bhitheas camadh-sa-chrann-
chur aca. Feuch thig mi a t' ionnsuidh ann
an tiugh neul. Gu dearbh b'e an Slanuighear
is am fear-comhair e.
(3) A chairdean ionmhuinn, ma tha so fior
agus tha, o'n chan' eil gin againn an so aig a'
Bhord naomh nach d' fhuair eolas air, 'na
f hiosrachadh fhein, is ann a tha e fior da rireadh
gu bheil e tighinn thugainn ann an dorchadas a
chroinn-cheusaidh. Is ann 'na fhulangasan is
'na bhas air a chrann a fhuair sinne eolas graidh
siorruidh airsan, agus a tha an gradh is an eolas
so air a mheudachadh dhuinn. Is ann 'san
tiugh neul so a tha e a' tighinn dh' ionnsuidh
mhorain agus a toirt soluis is saorsa dhaibh.
Thug e ar n-eallach is ar n-eire dhinn fo sgaile
a chroinn-cheusaidh ; agus bheir bho gach anam
a thig d'a ionnsuidh-san a tha air a cheusadh
air an son. Agus bha dorchadas air an tir viile
o'n treas gus an naodhamh uaire. Agus thu-
bhairt an Tighearna : Feuch thig mi a t'ionn-
suidh ann an neul tiugh.
(4) Aon ni eile. Thig e do ar n-ionnsuidh ann
an neul a bhais. Seadh ged shiubhail mi troimh
ghleann sgaile a bhais, cha bhi eagal uilc orm ;
oir tha thusa maille rium. Aig Dia is ro
phriseil bas a naoimh, oir thig e d' an ionnsuidh
ann an neul a bhais agus bheir e a steach iad
do thigh nan ioma aite comhnuidh comhla ris
fhein.
" Is maith am huachail an oidhche ;
bheir i dhachaidh gach beothach is duine."
Feuch thig mi a t' ionnsuidh ann an neul tiugh
a bhais agus bheir mi thu comhla rium fhein gu
siorruidh ;
" Sin comhnaicheam an hros He
ri fad mo re 's mo lb."
Agus sin uile troimhe-san a dh' fhuiling am bas
air ar son agus 'n ar aite, agus a thainig thugainn
ann an tiugh dhorchadas a chroinn-cheusadh.
Gabhaibh ithibh is e so mo chorp-sa a tha air
a bhiseadh air bhur son-se ; deanamh so mar
chuimhneachan ormsa ; oir cia minic is a dh
itheas sibh an t-aran so agus a dh' olas sibh an
cupan so tha sibh a foillseachadh bais an
Tighearna gus an tig e air neulaibh a t' ionn-
suidh, a chum gu'n cluinn an sluagh an uair a
labhras e riut, agus mar an ceudna gu'n creid
iad thu ffu siorruidh.
Bas a' mhairtirich Policarp
NiALL Mac-an-Tuairneir, F.R.H.S., Loch Portain, an Uidhtst a Tuath
SMOCH a thoisich geur-leanmhuinn
aghaidh deisciobuil Chriosd.
Thoisich a' gheur-leanmhuinn sin ann
laithibh nan abstoil. Bu chompanach Policarp
do dh'-Eoin, deisciobul ionmhuinn Chriosd.
Tha eachdraidh bais an duine ainmeil, 's an
BAS A' MHAIRTIRICH POLICARP
duine mhaith so, air teachd an nuas d'ar n-ionn-
suidh ann an leabhraichean anns am faodar
Ian earbs' a charamh.
Bha Policarp ceithir lichead 's a coig-deug a
dh'aois 'nuair a chaidh a chuir gu bas. Bha
geur-leanmhuinn eagalach aig an am sin air
eiridh ann am baile-mor na Roimhe an aghaidh
gach h-aon bha giixlan ainm an t-Slanuighear.
B'eiginn do Phohcarp am baile-mor fhagail car
tamuill, agus an diithaich 'thoirt air, far an robh
a chairdean a tamh, ann an dochas gu'n rachadh
a gheur-leanmhuinn seachad. Fhad 'sa bha
e 'san aite sin, chuir e seachad 'nine gu leir
ann an urnuigh, ag aslachadh sith agus samh-
chair do dh'eaglais Chriosd. Tri laithean mu'n
do ghlacadh e le'n naimhdean guineach, tha-
chair dha bhi na sheomar, air a ghlunaibh aig
cathair grais ; agus air ball mhothaich e solus
dealrach mu'n cuairt da. Chunnaic e lasair,
mar gu'm biodh i 'g eiridh as a leaba, is i r'a
theine. Chaidh an lasair as. Dh'fhag an duine
naomha an seomar ; is air dha a chairdean a
choinneachadh, thubhairt e riutha nach robh
feum dha bhi seachnadh a bhais 'bha feitheamh
air ; " oir " ars'esan, " tha mi tuigsinn gur
h-e toil mo Thighearna gu'm bi mi air mo
chuir gu bas mar fhianuis air son creidimh
Chriosd."
Rinn a chairdean na b'urrainn iad chum a
chleith 's 'fholach. Thug iad leo e do dh'aite
eile ; ach coma c6 dhiubh fhuaradh a mach e.
B'fhurasda dha teicheadh, n'am bu mhiann
leis, ach 'nuair chual'e gu'n robh iad air a thoir,
dh'fhan e, gun oidheirp air bith thoirt air an
seachnadh. " Toil an Tighearna," ai's' esan,
" gun robh diante." Dh'fhailtich e 'naimhdean
gu suilbhir, 's dh'orduich e biadh is deoch a
thoirt dhaibh. " Cha'n eil mi ag iarraidh
sochair air bith 'uaibh," ars' esan, " ach gu'n
leigeadh sibh leam bhi aon uair an uaireadair
a'm sheomar fein, gu urnuigh 'dheanamh."
Thug iad an cead so dha, agus shuidh a
chairdean maille ris. Thaom e mach a chridhe
an sin ri Dia ann an urnuigh dhurachdadh, air
dhoigh a thaislich agus a leagh cridhe gach
aon bha lathair.
Chuir cruth is coslas flaitheal an duine aoi-
gheal so, le chiabhan fada geal, 's e dluth do
cheud bliadhna a dh'aois, seorsa do sgath air a
naimhdean, 'nuair chunnaic iad cho misneachail,
dana, earbsach 's a bha e, agus cho suarach mu
na piantaibh eagalach bha' feitheamh air.
'Nuair b'eiginn falbh, ghabh e cead d'a chair-
dean cho ciiiin samhach 's ged a' robh e ri
tachairt orra an ceann seachduin. Charaich
iad air muin as ail e, agus dh' fhalbh iad air an
t-slighe do'n bhaile-mhor. Thachair uachdran
a' bhaile air ann an carbad, agus 'athair maille
ris. Thug iad air Pohcarp tighinn bharr a
bheothaich air an robh e marcachd, agus suidhe
maille riutha 's a charbad.
" Carson " ars' iadsan " nach aicheadh thu
Criosd ? Carson nach aidich thu Caesar 'na
dhia ? Dean so," ars' iadsan, " agus tha thu
tearuinte."
" Cha'n'eil sin 'nam chomas " ars esan, cha'n
urrainn mi ; cha dan leam ; cha' n'eil a' chridhe
agam." Chain is smaid iad e mar amadan gun
tuisge. Thilg iad mach as a' charbad e, measg
nan clach, leis an do shiach e a shliosaid. Ach
cha Tobh comas air ; b'eiginn da imeachd agus
coiseachd air aghaidh, bacach, leonta, briiite,
truagh mar a bha e. Thugadh do dh'aite a
mhargaidh e, far an robh anabarr sluaigh cruinn,
a' faicinn nan cluithean bha 'dol air aghaidh,
agus beathaichean fiadhaich a mortadh 's ag
itheadh a cheile. Air dha bhi 'na sheasamh
'san aite eaglach so — fuaim is gleadhraich, is
iipraid mhallaichte air gach taobh dheth — chual
'e guth 'ard mor o neamh ag radh, " Bi fo dheagh
mhisnich, a Pholicarp bi laidir ; na bi fo eagal ;
seas gu duineil na chuirear ma d'choinneamh
Chual iadsan 'bha dliith dha na briathran ; ach
thuig e fein 's na cairdean criosdail bha maille
ris CO 'uaithe thainig iad.
Chruinnich a nis anabarra sluaigh m'a thim-
chioll, 'nuair a chual' iad co bh'ann agus gu'n
robh e ri bhi air a losgadh. Thainig maor mor
a bhaile, a dh'fheoraich dheth, " An d'tusa
Policarp ? " Agus air dha aideachadh gu'm
b'e, — " Guidheam ort' ars' esan aicheadh
Criosd, agus abair gur e Caesar a's dia. Mion-
naich air Caesar ; dean aithreachas, agus abair
nach fear-leanmhuinn thusa air Criosd. Cuimh-
nich gur duine aosmhor thu ; oir cha'n eil toil
air bith agam-sa do chuir gu bas, ma's urrainn
domh. "
Fhreagair Policarp, Cha'n aicheadh mi Criosd;
cha'n urrainn mi. Cha mhionnaich mi air
Caesar ; bas no beatha cha toir ormsa sin a
dheanamh."
Mionnaich air Caesar," ars' am maor,
"agus gheibh thu as." " 'Ne mise ? " arsa Poli-
carp " gu'n aicheunain-sa Cruisd ! Ceithir
fichead bliadhna a's corr bho'n a dh'aidich mi
e — 'o'n thug mi mi fein suas da, eadar anam
agus chorp.
Cha d'rinn mo Shlanughear caomh eucoir,
no olc, no dearmad, na deuchainn ormsa riamh ;
sheas e mi, agus seasaidh e mi. Ciamar is
urrainn dhomh nis mo Righ agus mo Dhia dhi —
chuimhneachadh ? — esan a thainig o neamh
g'am iarraidh — bhasaich air mo shon agus
dh'eirich air mo shon — 'tha nis, seadh nis fein
a guidheadh as mo leth air deas-laimh 'Athair !
Cha dean, cha dean. Eisd co mi — eisd m' aid-
mheil dheireannach. Is criosduidh mi.
" Thoir an aire," ars' am maor mor, " ciod
tha thu 'g radh. Tha beatheachain fiadhaich
dluth dhuit air an am ; tilgidh mi thu steach
'nam measg mar geil thu. Tha'n teine air
fhadadh ; tha'n lasair ag eiridh. Am meadhon
6
AN DILEAB A DH' FHAG CRIOSD AIG NA DEISCIOBUIL
na lasaraich ud tilgear thu, ann an tiota beag,
mar striochd thu."
Fhreagair Policarp, " Mo thruaighe ! tha
thusa bagradh teine a lasas car tamull, 's a
mhilleas a' chollunn air an am ; ach tha thu
aineolach air an teine nach smalar, is nach gabh
dol as gu diUnn na gu siorruidh — na lasraichean
garg tha feitheamh air naimhdean Dhe. Na
dean maille, cha dean do bhagraidean ciiis."
Air dha labhairt mar so, las aghaidh an duine
naomha le dealas agus gairdeachas ard.
Faiceamaid a bhinn — Tha Pohcarp, an crios-
duidh ri bhi air a losgadh gu bas. Thog an
sluagh iollach gairdeachas — " Tha Policarp —
athair nan criosduidhnean — gu bhi air a los-
gadh ! " arsa mile agus deich mile beul. B'e
mian luchd — riaghlaidh a bhaile a thilgeadh
measg nam beatheachain fiadhaich ; ach ghla-
odh an sluagh,^ — " Loisgibh e ! lasaibh an
teine ! "
Thoisich Policarp beannaichte ri 'aodach a
chur dheth, cho socrach, ciiiin, samhach, 's a
rinn e riamh 'dol gu tamh na leaba fein. Nuair
bha iad dol 'g a thairneachadh ri maide mor,
air an robh iad r'a losgadh thubhairt e, " Cha
ruig sibh a leas mo cheangal, cha ghluais mi.
Tha Dia maille rium, a's neartaichidh esan mi
ann an am na deuchainn. Cha ghluais mi lamh
na cas." Bha cuid do na braithrean criosduidh
maille ris a gul 'sa caoidh ; ach labhair e riutha
gu misneachail agus thog e an cridheachan.
An deigh dha urnuigh dhiirachdach a dhean-
amh, charaich naimhdean an duine naomha so
air teine ro-mhor e. Cha chualas osna na
glaodh. Ann an uine ghearr bha chollunn 'na
luaithre ach bha 'anam maille ri Dia ann an srloir.
An Dileab a dh' fhag Criosd aig na Deisciobuil
An t-Urramach Iain Mac-a-Phearsoin, M.A., an Tigh an Uillt
THA e na chleachdadh aig mor shluagh an
t-saoghail mun tig crioch am beatha tiom-
nadh a dheanamh agus an cuid de'n t-saoghal
a roinn is fhagail aig cairdean is luchd daimh.
Cha dean duine tiomnadh ach duine aig a
bheil a bheag no mhor air choireigin ri fhagail
as a dheigh. |i,Tha na dileabaich air an cunntas
fortanach ach gle thric tha e tachairt gu bheil
airgiod a thig air neach mar sin air a chur gu
mi-fheum, mar tha an scan fhacal ag radh
an rud a thig leis a ghaoith falbhaidh e leis
an uisge — ach 'se tha'n sin ach sgeul eile.
Ma theid dearmad a dheanamh air dliith
chairdean an am bhith deanamh an tiomnaidh
bidh an ceol feadh na fidhle agus theid lamh
a thoirt air lagh na rioghachd gus a dhearbhadh
nach robh am fear-tiomnaidh aige fein, nuair
rinn e dichuimhne orra-san.
Tha mi cinnteach nach nobh duine riamh air
talamh na bu bhochda na Criosd agus roinn e
na bh'aige air a Dheisciobuil. Cha robh tigh
no fonn aige, oir dh' fhag e an dachaidh as a
dheigh agus chaidh e a mach 16m falamh a
chum na h-oibre air son an d'thainig e dh' ionn-
suidh an t-saoghail. Cha robh aite taimh aige
ach ann an tighean choigreach no air na sleibh-
teandluth do'n bhaile. Thuirt e fein. " Thatuill
aig na sionnaich agus nid aig eunlaith an adhair,
ach chan eil aite aig Mac an duine anns an cuir
e a cheann fodha."
Nuair thaining crioch a thuruis cha robh ni
aige, cha mho bha eudach riomhach 'gu chomh-
dach. Nuair fhuair e bas air a' chrann cha
robh uime ach trusgan tana agus ghabh na
saighdearan a cheus e sealbh as.
Bha e bochd da rireadh na chrannchar, cha
robh ni de shaoibhreas an t-saoghail so aige,
agus an deigh sin uile chuimhnich e air a
Dheisciobuil, agus cha d'fhag e falainh iad.
" Tha mi fagail sithe agaibh," ars esan, " mo
shith-se tha mi toirt dhuibh."
Feumaidh mar sin gu bheil da sheorsa de
shaoibhreas ann, an saoibhreas sin a laimh-
sicheas agus a chosgus duine. Air am bi
meirlich a sealg feuch am faigh iad cothrom
air a ghoid, agus an saoibhreas sin nach gabh
goid agus air nach ruig meirg no leomann.
Thug Criosd do na Deisciobuil aige ni a
b'fhearr gu mor na or is airgiod. Tha cuimhne
agaibh air leughadh ann an Leabhar nan
Gniomharan mar chunnaic Peadair is Eoin an
duine bacach aig dorus an Teampuill ag iarraidh
deirce. Thuirt Peadair ris, " Airgiod no or
chan eil agam ach an ni a tha agam bheir mi
dhuit. An ainm losa Criosd O Nasaret, eirich
agus imich." Dh' eirich e agus dh' imich e.
Rinn ainm losa an ni nach b'urrainn or no
airgiod a dheanamh.
Nuair leughas tu eachdraidh a bheatha agus
a ghabhas tu beachd air bheir thu fanear an
t-sith iongantach a bha e a' sealbhachadh.
Nuair dh'iarr an sluagh a chrunadh mar righ,
cha do rinn e uaill mhor as an iarrtus, agus a
ris nuair ghlaodh iad ceus e cha robh e air a
chur mun cuairt gu mor. Bha e gu ciuin
ciallach mar bhata air acair ann an calla seimh.
Tha da sheorsa de shith ann, an t-sith sin a
bhuineas do'n t-saoghal so agus an t-sith a
bhuineas don t-saoghal a ta neo-fhaicsinneach.
Tha e comasach do neach e fein a ghluasad air
a leithid de dhoigh agus nach teid e fein agus
an Saoghal thar a cheile. Bidh an neach sin
daonan ag amharc air na nithean a bhuineas
dha fein. Anns an doigh sin tha e comasach
MATHAIR NA CREUD
dha moran a sheachnadh a chuireadh dragh air
nan robh e an aghaidh an t-saoghail. Tha
leithid sin de dhuine mar bhata bhios daonan
a sioladh an cois a chladaich agus a diultadh
dol a mach do'n doimhneachd mhoir far a bheil
na tuinn ag eiridh suas gu bras.
Seall a nis cho furasd 'sa bha e do Chriosd
cumail a stigh air an t-saoghal agus a thoil a
dheanamh ach chan ann air son sin a thainig e
dh' ionnsuidh an t-saoghail. Bh' fhearr leis sith
a bhi aige ri Dia na ris an t-saoghal a theid
seachad. Ghlaodh an saoghal, " tha Deamhain
aige," ach ghlaodh Dia " Is e so mo mhac
gradhach." Ghlac an saoghal e mar ghadaiche
ach fhritheil ainglean Neamh dha.
Chi thu an da sheorsa sith air an do I'inn mi
luaidh ma sheallas tu air Criosd an lathair
Philait. Bha f hios math aig Pilat na chridhe
nuair chunnaic e Criosd na lathair nach robh
e coireach agus nach do rinn e gniomh air bith
a bha toillteanach air bas ach bha eagal nan
ludhach air, agus eagal an Righ. Chual e na
h-Iudhaich a' radh " Ma leigeas tu as am fear
so chan eil thu 'nad charaid do Chaesar." Cha
bu dana leis cur a mach air an t-saoghal.
Amhairc a nis air Criosd, bha tair air a dean-
amh air, agus masladh air a thoirt dha, ach
bha moralachd na ghnuis agus cha robh eagal
no fiamh air roimh dhuine sam bith. Bha sith
Dhe aige. Air a chrann cheusaidh thug e beatha
mhaireannach do'n ghadaiche a bha air crann
ri thaobh.
Saoilidh daoine gur e ni iongantach a bh'ann
gun d' f hulling fear aig an robh a leithid de
chumhachd, mar dh' fhuiling e ann an Getse-
mane agus air Calbhari, ach is ann air son ntiath
dhaoine dh' fhuiling e na nithean sin agus bha
sith Dhe ga chomhnadh gus an d' thug e suas
an deo.
Tha feadhainn ann nach eil a' creidsinn anns
an t-sith sin oir tha sith an t-saoghail aca agus
cha d'fhuair iad riamh eolas air bron no air bas.
Ach cha mhair a chuis mar sin daonan Thig an
latha fhathast nuair thig calldachd is boch-
dainn 'nan rathad agus teichidh sith an t-sao-
ghail so air falbh. Tha'n t-sith so coltach ris a
chuan mhor, aon latha bidh fiath nan ian ann
agus an ath latha bidh e troimhe cheile 's e
'g eiridh suas na chaoiribh geala.
Smuainich air na Deisciobuil aig losa 's iad
cruinn anns an t-seomar uachdrach air an
oidhche ud. Labhair Criosd cho coibhneil
riutha agus dh' fhag e a shith aca.
Bha e a' dealachadh riutha agus bha aca ri
dhol a mach leo fein. Bha iad a dol a mach do
dhorchadas an t-saoghail agus a measg naimh-
dean, ach bha sith aca nach b' urrainn an
saoghal a thoirt uatha.
" Tha mi fagail sithe agaibh ; mo shith-se
tha mi toii't dhuibh, chan ann mar a bheir an
saoghal tha mise toirt dhuibh."
Sin mata an dileab luachmhor a dh' fhag
Criosd aig a Dheisciobuil miin d' fhag e an
saoffhal.
Mkhair na Creud
Le R. D.
AN cuala sibh guth riamh air mathair na
-creud ? Cha chuala mise iomradh orra gus
an d' fhuair mi colas air bean choir a mhuinntir
an Eilein.
Bha euid de na foclan nach ro i gle chinnteach
asda, gu araidh anns an t-sreath mu dheireadh.
" Creideam's an Athair uile threun,
A thug do'n chruinne-che a bliith ;
A chruthaich neamli us talamh trom.
An cuan agus am fonn fa leth ;
Creideam ann an losa Criosd,
Aon-mhac siorruidh Dhe na gloir.
A dh' adhlaiceadh 's a luidh san uaigh,
'S a dh' eirich 's a chaidh suas gu neamh,
'S a tha air deas laimh an Athair a' tamh,
Gus am pill e nuas fa-dheoidh,
A thoirt breth air beo 's air mairbh,
" Maranat " o shuas : gu ma amhiuidh a bhitheas."
" Innsidh mi dhuibh naigheachd bheag air
an mhnaoi aosda dhall bho'n d' fhuair mi
Mathair na Creud."
" Gle mhaith," fhreagair mi.
" Nuair a bha mise sia miosan a dh'aois,
dh'fhalbh mo mhathair, agus mise na h-achluis,
maille ri dithis mhnathan oga eile gu orduighean
an Ath-Leathain. Tha sin fad bho Loch
Snisort. An deigh dhoibh iomadh mile a choi-
seachd, thubhairt Mairi ri mo mhathair, " thoir
dhomh fhein an leanabh, 's thusa sgith."
Rinn ise sin. Lean iad romhpa agus an
oidhche a tighinn, gus an do rainig iad aite uaig-
neach far an bithte a faicinn rudan. Chunnaic
iad gun teagamh ni eigin mor a teachd 'nan
comhdhail.
" Thoir dhomh fhein an leanabh, a Mhairi."
Cha toir, arsa ise. Tha e cho tearuinte agam
fhein agus a bhitheadh e agadsa. Ma mharbhas
an rud a tha ann mise marbhaidh e thusa."
" Ma ta," fhreagair Caristiana, an treas te,
" thoir dhomhsa am bata, agus rachamid air
adhairt ann an neart an roinn so."
Tha angeal Dhe a' campachadh
Mu'n dream d' an eagal e
G'am fuasgladh is 'gan teasairginn
O'n trioblaidibh gu leir.
Ghabh iad greim air gairdeanaibh a cheile
agus chaidh iad air adhart a' deothal as an rann
a thug Caristiana dhoibh. Mar bu dliiithe a
AIG AN UINNEIG— LAOIDH COMANACHAIDH
bha e teachd orra's ann bu mho bha e fas, gus
mu dheireadh am faca iad da adharc mhor ard.
Cha robh teagamh nach e an droch aon a bha
ann, ach ann an creidimh chmn iad rompa.
Gu samhach seachad ri'n taobh chaidh duine
air muin eich, agus damh mor feidh marbh aige
air a bheulaibh. Nach ann aig na mnathan
oga a bha an creideamh, nuair a chaidh iad a
choinneachadh an ni a bha diiil aca a b'e Satan ?
Cumaidh ni as lugha na sin cuid as an eaglais
an diugh. 'Se sud an seorsa bho'n d'thainig na
Gaidheil.
Aig an Uinneig
An fheadhainn nach maireann
BHO chionn ghoirid thainig am bas air triiiir
mhinistearan Gaidhealach air an robh
moran de hichd-leughaidh nan duilleagan so
eolach, Paruig Mac Griogair, an Daoghal ;
Gilleasbuig Mac Leoid, a bha iiine fhada anns
an eaglais Shaoir an sgir an Lagain ; agus
Domhnull I. Mac Aonghuis, am Bmi-IHdh.
B'aithne dhomh Gilleasbuig Mac Leoid an uair
a bha e anns a' Chollaist an Diin-eideann, blia-
dhnachan air thoiseach orm, ach ged chaill sinn
sealladh air a cheile an deidh dha CoUaist na
h-Eaglaise Saoire fhagail, bhithinn a' cluinntinn
iomraidh air an drasd 's a ris, is bha fhios agam
gu I'obh meas air mar mhinistear soisgeulach
agus mar dhuine coir.
Tha an leabhar anns am faighear cunntas air
ministearan na h-Eaglaise Saoire cho truagh
lom 's nach 'eil ann mu Ghilleasbuig Mac Leoid
ach "gu'n do rugadh e an siorramachd lonar-nis
agus gu robh e air a shuidheachadh an Ath
Tharracuil an 1899-"
Chan 'eil cuimhue agam c'uin a chaidh e do
Bhaideanach, ach is ann an sin a choimhlion e
a' chuid a b'fhearr d'a mhinistrealachd. As an
Lagan chaidh e gu coimhthional Beurla, an
Eangaidh, is shaothraich e an sin gus an do leig
e dheth a dhreuchd bho chionn bhliadhnachan,
an droch shlainte. Is e Uidhisteach a bha ann
a thaobh a dhtichais.
*****
Is e Peairteach a bha am Paruig Mac Griogair;
rugadh e am Fearnan. Bha e air oileanachadh
an saroil Rainina: an lonar-nis agus am Oil-thiffh
Dhiin-eideann : air a shuidheachadh an Gleann
Comhann an 1891 ; an Asaint an 1896 ; an
Tobar Mhoire an 1898 ; an Cnoc Mhoire an
1907 ; agus an Daoghal an 1912.
Bha e'n a sgoilear maith agus 'n a dhuine
maith ; ciiiin agus iriosal agus faiceallach 'na
ghiiilan agus 'n a sheanchas. B'fhiach a shear-
moin eisdeachd riu, ach bha aon fhasan aige
nach robh maith, bhiodh e a' diuiadh a shul anns
a' chubaid an aite sealltuinn air daoine an clar
an aodainn.
^ ^ ilfi iii iji
Bhuineadh Mghr Mac Aonghuis do na
Hearadh. Shaothraich e an He ; an Cille
Chuimein ; anns a' Chnoc Bhan ; an Ullabul ;
agus anns na miosachan mu dheireadh d'a
bheatha am Bun-iUdh, far an do chaochail e
gu h-obann. Bha e mor agus gasda 'n a
phearsa, 'n a shearmonaiche soisgeulach, agus 'n
a dhuine coibhneil. Bho chionn bhliadhnachan
cha robh a shlainte ro mhaith, ach an deidh
dha sgireachd thi'om Ullabul fhagail chaidh e
na b' fhearr, is thoisich e air obair a ris, ach
thainig a' chrioch gu grad air.
Litreachadh na Gaidhlig
A thaobh 's gu bheil ainm is aite-seasaimh
dhaibh fein aig gach aon de'n fheadhainn a
tha a' sgriobhadh anns na duilleagan Gaidhlig
air a' mhios so tha mi a' fagail nan sgriobh
aidhean sin mar bha iad air an ceartachadh air
son a' chlo leo fein. Tha mi 'n an comain air
son beagan fois a thoirt dhomh mu laithean
na Bliadhna Uire, agus a' toirt moran taing
dhaibh an dochas gu'n toir iad dhuinn an tuill-
eadh uair-eigin eile.
Laoidh Gomanachaidh
Nuair dhearcas mi air crann nam buadh.
Air an do cheusadh Righ na Gloir,
Measam gach buannachd mar ni truagh,
'S is tair 's is fuath leam m' uabhar mor.
Gu'n deanainn uaill, nar leigeadh Dia,
Ach an crann-ceusaidh Chriosd 's 'na ghras
'S gach ni air am bu mho mo mhiadli,
Lan striochdam e d'a fhuil 's d'a bhas.
Gach lamh, gach cas, a cheann, 's a chliabh
Tha 'sileadh broin, le gradh d'a reir ;
Gradh 's bron cho mor am facas riamh,
No crim cho briagh de dhroighionn geur ?
Ged a bu leam air 'fhad an saogh'l,
Bu thiodhlac e gu tur ro chrion ;
Bu neo-ni truagh mar dhiol d'a ghaol
Mo bheatha, m'anam, is gach sion.
Aireamh 3
93
Na's Maisiche na clann nan daoine
Leis an Urramach Iain Mac Aonghuis, M.A., Hacraig
" Glbir Dhe ann an gnuis losa Criosd." — 2 Coh. iv. 6.
IS e aon deagh chomharradh air ar ginealachd-
ne gu bheil moran 'n ar measg a tha gabhail
tlachd ann an eachdraidh agus ann an seanchas
nan aimsirean a dh'fhalbh, agus gu h-araidh
ann am beatha agus an gniomharan nan curaidh-
ean, nam feallsanach, agus nam faidhean, a
bhuannaich cliu n an linnfhein. Agus, ann am
beachd leughadair an latha 'n diugh, chan'eil
an t-tighdar ach a' tighinn goirid air a dhleas-
danas mur toir e dhuinn, chan e a mhain deagh
chunntas air euchdan agus inntinn a chuspair,
ach comhla ri sin, iomradh mionaideach air
coltas a ghniiise agus cumadh a phearsa. Is
toigh leinn fhaotainn a mach an robh e ard no
goirid, caol no reamhar, tlachdmhor 'na aghaidh
no suarach 'na chumadh. Tha an t-iighdar mar
is trice a' deanamh oidhirp dhileas air son am
miann nadurrach sin a shasachadh, agus tha
ealantas an dealbhadair a' toirt comhnadh do
pheann an sgriobhadair. Tha sinne cho eolach
air aghaidh Ualter Scott agus Gladstone is a
tha sinn air gniiis ar nabuidh an ath dhorus.
'Nuair a leughas sinn na Sgriobtuirean, chan
fhaigh sinn ni dheth sin. 'Na phearsa, de seorsa
duine a bha ann an Abraham, no ann am Maois?
An robh Isaiah cho rioghail 'na ghniiis 's a tha
e moralach 'na bhriathran ? Co aige a tha
brath. Cha robh suim aig seanchaidhean Israel
anns na nithean sin. Ni mo gheibh sinn anns
an Tiomnadh Nuadh cunntas air pearsa an
t-Slanuigheir anns an fheoil. Rinneadh am
Facal 'na fheoil agus dh' amhairc na h-abstoil
air gloir na feola a bha comhdach P'acal Dhe.
Ach cha do fhreagair na h-abstoil a' cheist a bha
agus a tha ann an cridhe mhoran, " De bu
choltas do losa nuair a bha e air an talamh ? "
Chan urrainn dhomh a chreidsinn gu bheil
mearachd ann a bhi ag iarraidh soluis air a'
chilis sin. Faiceamaid, mata, an gabh oidhirp
deanamh a' cheist sin a fhreagairt.
Bha faidhean Israel a ghnath a' feitheamh ri
teachd a' Mhessiah. " Oir gu deimhin tha mi
ag radh ruibh gu'm b'iomadh faidh agus firean
leis am bu mhiann na nithe so fhaicinn a tha
sibhse faicinn agus nach faca iad. " Ach ged
nach robh an sealladh agus an eisdeachd sin air
a bhuileachadh orra gu corporra, thug an
Spiorad Naomh dhaibh leirsinn agus claisteachd
eile mar ghealladh agus mar chomharradh air
na nithean a bha ri teachd.
Agus anns an 45mh Salm, tha an Salmadair
ag radh : "Is maisiche Thu na clann nan
daoine ; dhoirteadh gras ann ad bhilean ;
crioslaich do chlaidheamh air do leis, O ghais-
gich ; le d' ghloir agus le d' mhoralachd ; de
mhirr agus de alos agus de chassia theid faile
o d'thrusgan uile," Bithidh am Messiah dreach-
mhor 'na phearsa, aillidh 'na ghnuis, oirdhearc
'na thrusgan, sonruichte am measg dheich
mile.
Tha Isaiah a' toirt dealbh eile. " Is co mhor
a' mhi-mhaise a rinneadh air aghaidh seach
aghaidh duine ; agus air a dhreach seach dreach
chlann nan daoine." " Cha robh dreach no
moralachd aige, gu'n amhairceamaid air ; ni mo
bha maise aige, gu'n gabhamaid tlachd ann.
Tha e air a dhimeas . . . lotadh e . . , tha e
air a chlaoidh." An e so an Righ glormhor agus
maiseach, a tha marcachd air aghaidh gu buadh-
ach ? An gabh e bhi gu bheil sinn ag amharc
air an aon ghnuis anns an da dhealbh sin ?
Anns an rannsachadh so, chan fhaigh sinn
moran soluis o na Soisgeulaich. Tha sinn a'
faireachduinn gu'm bheil sinn an lathair Neach
a tha tarruing d'a ionnsuidh fhein gradh agus
creideamh mhoran, agus air an laimh eile a tha
co-eigneachadh eagal agus ball-chrith ann an
cridheachan dhaoine eile. Thig a' chlann bheag
d'a ionnsuidh gu subhach ait ; tha saighdearan
an Aird-Shagairt a' tuiteam gu lar 'nuair a
labhras E " Is Mise E." Tha na Soisgeulaich a'
mothachadh mar a bhiodh E a' tionndadh air
son amharc timchioll air an t-sluagh, mar a
bhiodh E a' togail a shiiilean ann an iirnuigh,
agus gu h-araidh ann modh anns am biodh E a'
glacadh an arain an deidh buidheachais, 'ga
bhriseadh agus 'ga roinn 'n am measg. As
deidh na h-aiseirigh, cha d'aithnich Cleophas
agus a chompanach E gus an do ghabh E an
t-aran 'na laimh 'ga bhriseadh. Ann an ciad
linntean na h-eaglais, bha da bheachd a' faotainn
creideas a thaobh na ceiste so. Tha fear de
sheanairean urramach na eaglais d'am b'ainm
Justin Martyr ag radh. " Cha robh grinneas
sam bith ann an aodann an t-Slanuigheir. Cha
robh maise 'na ghniiis. Cha robh E ach mi-
thlachdmhor 'na chumadh."
Bha feallsanach paganta beo anns an
treasamh linn d'am b'ainm Celsus ; tha e ain-
meil air son an naimhdeas a nochd e do'n
chreidimh Chriosduidh agus a chionn gu'n do
sgriobh Tertullian an aghaidh a bheachdan.
a NA^S MAISICHE NA CLANN NAN DAOINE— CEANN CAORACH
Arsa Celsus : " Tha e air aithris nach robh E
(losa) ach 'na dhuine beag, agus gu'n robh a
ghntiis mi-mhaiseach." Agus tha TertulhaD
fhein, fear-lagha tapaidh a bhuineadh do Africa
a Tuath agus a bhuannaich ainm agus cHii air
son a bhi dion a' chreidimh Chriosduidh ri hnn
na geur-leanmhuinn, a' cur briathran dorcha an
t-Salmadair (S. 22) air bilean Chriosd. " Ach is
cnuimh mise agus cha duine, masladh dhaoine
agus tair an t-sluaigh." Air an laimh eile bha
moran de'n bheachd gu robh Criosd sgiamhach
'na phearsa agus aiUidh 'na ghnuis ; a' creidsinn
gu'n deachaidh briathran an t-Salmadair a
choimhlionadh gu htireil agus gu robh E na's
maisiche na clann nan daoine.
Chaidh an lamh-sgriobhaidh ris an canar
" Litir Lentulus " a chur ri cheile timchioll air
annaoidheamhhnn,ged abha daoine a' creidsinn
air son ceudanbhadhna gu'n deachaidh a sgriobh-
adh le neach a chunnaic losa anns an fheoil.
Ach is maith dh'fhaoidhte gu'n robh an sgriobh-
adair ag uisneachadh eolais a thainig d'a
ionnsuidh tre na ginealaich. Arsa " Litir Len-
tuhis " ; " Bha E de'n airde choitcheann ; a
reir cleachdadh na Nasaratach bha fhalt air a
roinn anns a' mheadhoin agus air a chumail gu
ordail min sios seachad air a chhiasan, ach
fodhna sin, tha fhalt a' tuiteam 'n a chiabhagan
duallach timchioll air a ghuaillean ; tha barran
an fhuilt na's soilleire na chuid eile, agus a'
dealradh le lainnir theinnteach 6r-bhuidhe ; tha
a mhala seimh siobhalta agus ciiiin ; tha a
shuilean dubh-ghorm agus tha an tuar a' caoch-
ladh gun stad. Tha E uamhasach 'na fheirg,
truasmhor agus coibhneil 'na bhriathran, subh-
ach agus toilichte 'na ghiiilan. Air uairean
bithidh E a' gul ach riamh chan fhacas E a'
deanamh lasgan gaire. Annsan chaidh briath-
ran an fhaidh a choimhlionadh, " Tha Thu
na's maisiche na clann nan daoine."
Tha cupan airgid an diugh ann an America
a b'abhaist a bhi ann an seann eaglais Antioch
anns na ciad linntean ; tha sgoilearan araidh
am beachd gu'n deachaidh an cupan sin a
dhealbh anns a' chiad linn 'nuair a bha iad
fhathast beo a chunnaic losa anns an fheoil.
Agus air taobh a muigh a' chupain sin tharr-
uing am fear-ceaird dealbh a tha nochdadh
dhuinn deichnear de na h-abstoil agus am
Maighistir 'n am meadhoin. Chi sinn duine
goirid diimhail ; tha an ceann mor agus a
mhala ard ; tha an lethcheann trom tiugh ; na
bilean tana agus am beul duinte. Chan'eil
maise shonruichte sam bith ri f haicinn, ach arsa
fear a chunnaic an cupan, " Chan urrainn
dhomhsa innseadh 'n am bhriathran bochda
fhein de'n aillidheachd spioradail a tha comh-
dach na gniiise sin." Tha fear eile ag radh,
" Cha b 'urrainn dhomh amharc ro- fhada, oir
bha na deoir a' dalladh mo leirsinn."
Am bheil urras againn gu bheil a h-aon de
na dealbhan sin a reir na f irinn ? Cha toir mise
freagairt do'n cheist sin. Ach tha so cinnteach
gu leor. Is ann a reir cor agus uireasbhuidh
ar n-anma a tha Criosd 'ga fhoillseachadh fhein
do gach neach. Thainig an sgeul so a nuas o
shean agus tha i fior ann am modh spioradail.
Nochd Criosd E fhein as deidh na h-aiseirigh
do bhuidheann bheag de na deisciobuill. Arsa
Eoin, " Tha mise a' faicinn seann duine agus
feusag thiugh liath air." Arsa Seumas, " Tha
mise a' faicinn duine bg treun." Arsa balach
beag a bha comhla riu " Tha mise a' faicinn
leanabh maoth."
Tha aon neach a' faicinn an Fhaidh a tha
foillseachadh ruintean diomhair Dhe. Tha
neach eile a' toirt a ghraidh do'n Ard-Shagart
a choisrig a chorp fhein air a' chrann mar iobairt
air son peacaidhean an t-saoghail. Do neach
eile tha e 'ga nochdadh fhein 'na Righ os cionn
gach Righ, agus mar Thighearna os cionn gach
Tighearna. Tha an treud bheag ag aith-
neachadh an deagh Bhuachaille. Tha na daoine
amhgharach ag aithneachadh an Lighiche Math.
Tha esan a tha cosnadh aran laitheil le fallus
a ghntiise a' toirt urram do shaor Nasaret. Tha
an sluagh aingidh a' coinneachadh a' Bhrei-
thimh Ceart. Agus gu h-araidh tha gach
peacach truagh a tha tionndadh air falbh o a
pheacadh le cridhe briste agus le spiorad briiite
ag ionnsachadh gur E so Uan Dhe a tha toirt
air falbh peacaidhean an t-saoghail. " Gloir
Dhe ann an gniiis losa Criosd. " " Co mhor am
milleadh a rinneadh air affhaidh seach aohaidh
duine." Is e ar peacaidhean a b'aobhar do'n
mhilleadh sin. Creuchdan losa Criosd ; is e ar
lamhan a lot e.
Ach nach eil an aghaidh mhillte, an corp
briste, na creuchdan uamhasach, na's maisiche
ann an siiilean Criosduidh na maise nadurra
a chunnacas riamh air an talamh. Anns an
t-seadh is airde " Is maisiche E na clann nan
daoine ; tha E sonruichte am measg dheich
mile."
Ceann Caorach
Air a dheasachadh le M. C. R.
CHA robh ceilidh againn bho chionn sia rium, ach 's ann mar a bha a' chuis gu'n robh an
miosan. 'S i mo bharail fhein gu 'n robh an Sgoilear agus an Dotair ro thrang mu nithean
uine sin ro fhada gun chomhradh Gaidhlig a bhi eile.
againn. Bha am Fear-lagha de 'n aon bheachd Tha iad 'n am buill de 'n Chomunn Sean-
CEANN CAORACH
3
aimsireil (Antiquarian Society), agus mar is siixe
a tha iad a' fas, 's ann is eudmhoire a tha iad
mu na nithean a bhuineas do 'n chomunn sin.
'S an earrach so chaidh fhuair an Sgoilear a
mach, air sliabh aig ciil a' bhaile, aite ris an
abair na feallsanaich " Raised Beach," agus a
h-uile latha math a thigeadh, chiteadh an
Sgoilear moch is anmoch a' ruamhar 's a' riirach
feadh na talmhainn. 'S iomadh uair a thachair
mi air a' tighinn dachaidh 's an f heasgar, spaid
bheag fo achlais, agus a phocanna Ian de sporan
agus cinn shaighead, agus an leithid sin.
Tha e ag radh gu'n do rinneadh an acfhuinn
sin leis na daoine beaga a bha comhnuidh anns
an aite bho chionn sia no seachd mile bliadhna.
('S ann aig an Sgoilear fhein a tha an t-eolas !)
Agus tha an Dotair neo-ar-thaing ris an
Sgoilear a' rannsachadh eachdraidh an ama bho
shean. Ma thachras tu ris a' tighinn dachaidh
aig beul na h-oidhche, faodaidh tu bhi cinnteach
gu bheil seann bhrath, no iarmad eile de na
linntean a dh' fhalbh, aige 's a' charbad-ola, oir
tha an Dotair a' rannsachadh a h-uile larach
caisteil, no seann eaglais, no cill 's an diithaich,
agus a' cur gach ni priseil a gheibh e fo chtiram
an Tigh-iongantais 's a' bhaile, far am bi iad
gleidhteach, tearuinnte.
Thug an Dotair barr air an Sgoilear, oir
thainig e air seann larach Manachainn, 'nuair
a bha e a' cladhach ann an gleann air chor-
eigin, agus bha e gle mhor as, oir cha robh fios
aig duine 's an diithaich gu'n robh a leithid de
ni riamh 's an aite.
Thug e cunntas anns a' phaipeir-dhiithchail
mu eachdraidh nan seann togalaichean sin, agus
an deidh beagan uine thoisich litrichean air
tighinn thuige o gach oisinn de 'n t-saoghal.
So mar a thoisich aon dhiubh : —
" O 'n a tha sibh cho mion-eolach air each-
draidh na sgireachd, bhithinn fada 'n 'ur comain
na 'm biodh sibh cho math agus innseadh
dhomh mu dheighinn mo sheana-mhathar a bha
fuireach 's an aite bho chionn ceud bliadhna.
. . . ! "
'S iomadh uair an uaireadair a chuir an Dotair
seachad a' freagairt nan htrichean.
Ach mu dheircadh thall, o 'n a thainig an
geamhradh, dh' aidich an Sgoilear 's an Dotair
gu 'n robh iad ag ionndrainn na Gaidhlige, agus
chruinnich a' bhuidheann bheag againn air
cheilidh air oidhche Di-mairt so chaidh. Ach
ma chruinnich, chaidh an deagh ghreis seachad
mu 'n do rainig sinn ciiis aobhar na ceilidh.
Thoisich an Dotair agus an Sgoilear air bruidh-
inn 's air bruidhinn anns a' Bheurla, mu na
" Cistercians " agus na " Chmiacs," gus mu dheir-
eadh an do thionndaidh am Fear-lagha rium
agus an d' thubhairt e 's a' Ghaidhlig, " Agus
ciod e do naidheachd an nochd ? "
Ma ta," arsa mise, " 'Si mo naidheachd gu
'n do chruinnich sinn an nochd air sgath na
Gaidhlige, ach a reir coltais tha a' Bheurla air
tolladh a steach, — aig an ruith so cha bhi cor na
Gaidhlige ach bochd gu leoir. B' f hearr dhuinn
a bhi 'n ar suidhe mu 'n cuairt air a' bhord air
cathraichean cruaidh agus toiseachadh as iir air
dol troimh 'n Ghrammar."
Ge b'e ainm a their sibhse ri dol troimh 'n
Ghrammar, ars' an Dotair, " cha 'n e Ceilidh a
theirinn-sa ris, ach thug an Grammar sgeul
mhath 'n am chuimhne, agus innsidh mi dhuibh
i ma thogras sibh."
" Gle mhath, air 'ur n-aghaidh," arsa each,
toileach gu leoir an grammar a sheachnadh.
An doighean diomhair
O chionn bliadhna no dha, mar is aithne
dhuibh, chaidh ar bana-charaid Sine Nic Iain air
sgriob do na h-Innsibh a dh' f haicinn a brathar.
'Nuair thainig an t-am gu tilleadh dhachaidh
thachair gu 'n robh laithean-feille aig a brathair
agus ghabh e fhein agus a bhean an turus
comhla rithe.
Am measg an luchd-turuis air a' bhata bha
boirionnach d' am b' ainm Bean Chananaich — te
ard-ghuthach, fad-theangach. Aig am bidh,
shuidh i aig an aon bhord ri Sine 's a cairdean,
agus bhiodh i a' bruidhinn fad na h-tiine.
Dh' eisd Sine gu modhail ri a cuid seanachais
fad latha no dha, ach an deidh sin, mhothaich
i i fein mar gu'm b' eadh ag eisdeachd, gun a
bhi gabhail a steach aon fhacal.
Latha de na laithean, a' dliithachadh ri Mar-
seilles, agus iad aig an trath-maidne, bha Bean
Chananaich a' bruidhinn gu h-ard mar a b'abh-
aist mu iomadh rud, ach aig an am so dh' fhan
aon ni a thubhairt i ann an inntinn Sine, agus
b'e so e, " B'e mo sheanair a sgriobh a' cheud
ghrammar Tamil."
Chaidh Sine agus a cairdean air tir aig Mar-
seilles. Chuir iad seachad an latha a' dol bho
aite gu aite feadh a' bhaile, agus mu dheireadh
chaidh iad gu tigh-osda airson an dinnearach.
Shuidh iad aig bord beag ann an oisinn an
t-seomair, agus thug iad fainear duine og gasda
'na shuidhe aig bord eile dluth orra.
Cha robh iad fada 'nan suidhe gus an d 'thainig
an duine og far an robh iad.
" Le bhur cead," ars' esan, " thig mi a dh',
ionnsuidh a' bhiiird agaibhse. Tha mi cho
toilichte a bhi cluinntinn fuaim na Beurla."
'Se 'ur beatha," ars iadsan, agus an deidh
beagan comhraidh dh' fheoraich Sine dheth,
" An ann do Shasunn a bhuineas sibh ? "
" Cha 'n ann," ars' esan " tha mi direach air
tighinn bho Astralia, ach rugadh is thogadh
anns na h-Innsibh mi. Bha m'athair agus mo
mhathair 'n an teachdairean an t-soisgeil an sin.
B'e mo sheanair a sgriobh a' cheud Ghrammar
Tamil."
Cha d'thubhairt Sine diog aig an am ach air
CEANN CAORACH
dhaibh dol a mach as an tigh-osda, co thachair
orra ach Bean Chananaich a' tighinn a steach a
ghabhail a dinnearach.
" Rachaibh a steach do 'n t-seomar sin," arsa
Sine rithe, " agus chi sibh duin-uasal bg a tha
ro chairdeach dhuibh."
" Cha 'n 'eil mi 'g 'ur tuigsinn," arsa Bean
Chananaich. " Cha 'n fhaod sin a bhi, oir cha
'n 'eil cairdean dltith agamsa ach aon teaghlach
ann an AstraHa, agus cha 'n fhaca mi^aon diubh
riamh."
" Rachaibh sibhse a steach," fhreagair Sine,
agus chijsibh aon diubh a nis. Nach do dh'
innis sibh dhuinn an diugh fhein gu 'm b'e
bhur Seanair a sgribbh a' cheud ghrammar
Tamil ? Ma ta thubhairt an duine og an ni
ceudna."
Chaidh Bean Chananaich a steach agus f huair
i a daimheach, ceart mar a thubhairt Sine.
Lus-a-phigidh-uisge
Chaidh an Dotair air aghaidh, " Tha aon rud
a' cur rud eile a'm chuimhne, tachartas a cheart
cho neonach a thaobh brathar Sine. Bha e ann
an dreuchd ard-oileanachaidh ann an Assam,
agus aig am sonruichte de 'n bhhadhna bhiodh
e a' dol air thurus am measg nam bailtean beaga
a' ceasnachadh nan sgoiltean.
Bhiodh daonnan cuideachd de Choolies comhla
ris, agus stadadh iad gach feasgar faisg air
clachan air chor-eigin, agus champaicheadh iad
ann an ionad freagarrach.
Air oidhche araidh, agus iad a' gabhail an
turuis, thainig iad gu seann bLothan fiodha.
Bha am bothan falamh, agus ghabh iad tamh
ann.
An deidh na suipearach, ghabh Mac Iain
sraid feadh an aite mu 'n cuairt. Thug e fainear
lus araidh a chuir ionghnadh air gus an do thuig
e ciod a bha aige — lus-a-phigidh-uisge {ne-
penthe). Tha an lus so g'a chumail fhein leth-
lan de uisge anns am bheil e a' ribeadh chuileag
agus a' beathachadh orra.
Ged nach robh e 'na lusadair sgileil chuir e
seachad iiine mhor a' sgi'ixdadh 's a rannsachadh
a' phlannda, an drasd 's a rithist ag radh ris
fhein, " Nach truagh nach robh duine fogh-
luimte an so, a dh' innseadh dhomh a h-uile ni
mu 'n phlannd so ! "
Thill e do 'n bhothan is ghabh e mu thamh.
Trath 's a' mhaduinn chuir e na Coolies air
falbh air thoiseach air. Bu mhath a b' aithne
dha, mur deanadh e sin, gu 'n teicheadh iad, no
gu'n rachadh iad air seachran, no gu'n tois-
icheadh iad air opium a smogadh.
Sin e, ma ta, 'na aonar anns a' bhothan, agus
siiil d'an d'thug e, chunnaic e ann an ctiil
dhorcha torr de phaipearan air an comhdachadh
le stixr, Dh' eirich e agus thog e fear dhiubh.
Ciod e bh' ann ach " The American Journal of
Science." Dh' fhosgail e e air tuiteamas, agus
chunnaic e fa chomhair a shiil dealbhan an
nepenthe air an dathadh gu grinn, agus a h-uile
ni mu dheighinn air aithris agus air a mhin-
eachadh."
Sgeul an Sgoileir
Am feadh 's a bha an Dotair a' bruidhinn,
mhothaich mi gu robh am Fear-lagha agus an
Sgoilear ann an trom smuain. Thuig mi gu
math gu robh iad a' rannsachadh an eanchainn-
ean a' sireadh sgeulachd, air eagal gu'n tigeadh
orra an teine agus an smogadh agus na cath-
raichean comhfurtachail f hagail, gu ionnsuidh a
thoirt air a' ghrammar. Cha bu luaithe a sguir
an Dotair na thoisich an Sgoilear.
A' bruidhinn air tachartas an iongantach,
bheir mise dhuibh sgeul eile, agus 's ann mu na
h-Innsibh a tha i cuideachd. Bha aon uair ann
m,araiche d'am b' ainm Benson. Thachair, mu
'n am air am bheil mi labhairt gu'n robh am
bata 's an robh e 'na f hoghlumach-ceirde a' dol
suas an amhainn Hoogli gu Calcutta. 'S aithne
dhuibh gur cunnartach an amhainn i do mhar-
aichean, Ian oitirean agus amaran caola ioma-
liibach. Tha aon chaolas na 's miosa na each ris
an can iad " Seumas agus Mairi," agus is eiginn
do na h-uile bata fear-iiiil duthchasach a bhi air
bord a chum a stiuradh gu sabhailte.
Air a' bhata air an robh Benson 6g bha balach
mu sheachd bliadhna deug a dh' aois comhla
ris an fhear-iiiil. Nuair a bha iad a' dol troimh
'n chaolas bha am fear-iiiil aig a' chuibhil, an
sgiobair ri thaobh, agus am balach 6g an toiseach
a' bhata a' tilgeil na luaidhe. Bha Benson aig
deireadh na luinge a' reiteachadh 's a sgiob-
lachadh acfhuinn na luinge.
Gu h-obann thainig sgaoth sheilleanan o
bhruaich na h-aimhne. Thug iad ionnsuidh air
Benson. Ruith e an sud agus an so, 'g an
seachnadh. Chunnaic e dorn-leus, ghlac e e,
las e e, agus stob e e ann an teas-meadhon an
sgaoth. 'S ann air an luing sin a bha an tipraid.
Sgaoil na seilleanan agus chaidh an ceol air
feadh na fidhle. Lot iad muinntir na sgioba
thall 's a bhos, agus a h-uile duine air bord 'na
dheann-ruith bhuapa. Rainig iad am balach aig
toiseach na luinge. Chlaoidh iad e cho goirt 's
gu'n do leum e thar cliathaich a' bhata. Chaidh
e as an t-sealladh, agus bha a h-uile neach a'
smaointeachadh gu 'n robh e air a bhathadh no
air itheadh le uile-bheistean na h-aimhne.
Chaidh na bliadhnachan seachad. Rinn
Benson gu math agus f huair e dreuchd sgiobair
air bata a bhaseoladh eadar Liverpool agus na
h-Innsean.
Latha bha e dol suas an HoogU, agus mu'n
do rainig e " Seumas agus Mairi," bha e fhein
CEANN CAORACH— CRIOSD AGUS A' BHAN-SAMARITANACH
agus am fear-iiiil diithasach a' gabhail an dinn-
earach comhla.
Dh' innis Benson dha mar a thachair a thaobh
an sgaoth sheilleanan iomadh bliadhna roimhe
sin, agus mar a leum am balach thar cliathaich
na luinge, 's mar a chailleadh e.
Rinn am fear-iuil snodha gaire. " Sgeul math
gu leoir," ars 'esan, " ach cha 'n 'eil e uile gu
leir fior. Cha do chailleadh am balach idir.
Tharr e as le bheatha ; rainig e bruach na
h-aimhne agus tha e aig a cheart mhionaid so,
a' gabhail tlachd 'n ur cuideachd agus 'n ur
n-aoidheachd. "
Cha do chuir da bhrathair riamh failte air a
cheile cho cridheil ris an fhailt a chuir an
sgiobair air an fhear-iiiil.
" An deagh sgeul, da rireadh," ars' am Fear-
lagha, " agus a' bruidhinn air sgiobairean tha
sgeul an Sgoileir an deidh sgiobair eile a thoirt
'n am chuimhne."
Sgeul an fhir-lagha
Tha beachd affaibh uile air Sffiobair M-
nach maireann, a bha fad iomadh bliadhna air
te de bhataichean Chluaidh, duine cho eireach-
dail 's a sheas I'iamh air drochaid luinge.
Rugadh e ann an Lamlash an eilean Arain.
'Nuair a bha e mu thri bliadhna a dh' aois, bha
e 'ga chluich fhein 's a' choille, agus chaidh
stob droighne 'na chois. Chaidh e dhachaidh a'
caoineadh, agus dh' fheuch a' mhathair ris an
stob a thoirt as, ach dh' fhaii-tlich e oirre.
Chuireadh fios air an dotair ach dh' fhairtlich
e airsan cuideachd, agus cha d' fhuair am bala-
chan prioba cadail an oidhche sin.
'S a' mhaduinn thainig da sheoladair an
rathad. Chuala iad am balachan a' caoineadh
agus thainig iad a dh' ionnsuidh an doruis a dh'
fharraid ciod a bha cearr air an leanabh.
Dh' innis a mhathair dhaibh mar a thachair.
" Le 'r cead," arsa fear dhiubh, " feuchaidh
mise ris an droighinn a thoirt as a chois."
Chuireadh am pai,sde 'na shineadh air bord a'
chidsinn agus ann am prioba na siila thugadh as
an stob.
Ann an la no dha bha an fear beag a' ruith
mu 'n cuairt cho sona 's a bha e riamh.
Dh' fhas am balach suas. Chaidh e gu muir
agus 'nuair a bha e mu dha f hichead bliadhna a
dh' aois bha e 'na sgiobair luinge a bha seoladh
eadar Cluaidh agus Amearaga. Uair a bha e
a' fagail Chluaidh bha dithis dhaoine fhathast
a dhith air a chum sgioba a bhata a dheanamh
coimhlionta, agus chunnaic e air laimrig
Ghrianaig da dhuine a smaontaich e a fhreag-
radh air, ged a bha coltas gu math sean orra.
Dh' fheoraich e dhiubh an robh iad toileach
tighinn leis, agus dh' aontaich iad.
Air an turus gu Amearaga dh' fhas aon
dhiubh tinn, agus an ceann la no dha thainig
a' chrioch air, agus thiodhlaiceadh e anns a'
chuan. An deidh an tiodhlacaidh chuir an
sgiobair fios air a chompanach. " Bha thu
eolach air an duine so," ars' an sgiobair. "Bha,"
ars esan, " agusb' aithne dhuibhse e cuideachd."
Ciamar sin ? " thubhairt an sgiobair, " Cho
fad's is fios dhomh cha 'n fhaca mi riamh e gus
an latha thainig e air bord aig Grianaig."
Ma ta," thubhairt am fear eile, " theagamh
gu'm bi cuimhne agaibh, 'nuair a bha sibh 'n ur
balachan, gu 'n robh cas uamhasach ghoirt
agaibh le stob droighne a chaidh innte ? "
'S ann agam a tha," ars' an sgiobair. " Agus
thainig seoladair an rathad a thug an stob as mo
chois." " B'e sin," thubhairt am fear eile, " an
seoladair a thiodhlaiceadh an diugh."
Nach e 'n sgiobair a bha duilich nach robh
fhios aige ann an am gu 'm b 'e sud am fear a
thug furtachd dha 'n a eiginn, 's gu 'n gabhadh
e cothrom taing a thoirt do 'n duine choir !
H: * * * *
Is iad sin, ma ta, na sgeulachdan a fhuair sinn
aig ar ceilidh. 'Nuair a thainig crioch air sgeul
an Fhir-lagha, bha 'n t-am dol dachaidh, agus
dhealaich sinn.
Theagamh gu 'm faigh sinn an Grammar aig
an ath cheilidh !
Criosd Agus a' Bhan-Samaritanaeh
(EoiN iv. 1-4,2).
Le Iain Mac Calmain, Caol-Reithe, An t-Eilean Sgitheanach
THA naidheachd air innse mu'n Ollamh
Urramach Seumas Camshron Lees nach
maireann, an uair a bha e 'na mhinisteir bg
ann an sgire Srath-Chonain, gu'n d'rainig e
an eaglais aon latha geamhraidh agus cha robh
roimhe de choimhthional ach aon duine a mhain.
Thuirt Lees ris an duine, " Bho nach 'eil ann
ach an dithis againn, tha e cho math an t-seir-
bliis Ghaidhlig a chuir dheth an diugh agus
feitheamh ri luchd na Beurla," ach fhreagair
an duine, " Tha an fhirinn ag radh far am bheil
dithis neo triiiir cruinn 'na ainm gu'm bheil
Esan an sin 'nam meadhon : is tusa a h-aon,
is mise a h-aon ; le cheile is dithis sinn ; agus
is miann leam facal 's a' Ghaidhlig." Chiim
iad an t-seirbhis 'n an dithis. " Rinn mi
searmon do'n duine ud," thuirt Lees, " le m'uile
chridhe, agus chuimhnich mi mar a rinn an
CRIOSD AGUS A' BHAN-SAMARITANACH
Slanuighear beannaichte searmon do aon
mhnaoi laimh ri tobar lacoib."
Tha againn ann'an so duine agus bean a'
comhradh ri cheile mu thimcheall uisge, agus
air a' cheud sealladh dh'fheudamaid faigh-
neachd, " Ach ciod a tha an so a tharruingeas
aire ? " Chan 'eil ni. Gidheadh do'n inntinn
spioradail tha an so biadh agus deoch a bhitheas
'n a Ion dha air a thurus troimh an fhasaich.
Co tha an so ? Tha Dia air f hoillseachadh anns
an fheoil, Dia comhdaiehte le nadur na daonn-
achd, eadhon le anmhuinneachd na daonnachd
ach as eugmhais peacaidh. Tha an so am
Buaehaille Maith a' sireadh na caorach chaillte
agus 'g a faotainn. Aig amannan eile tha sinn
a' faicinn Chriosd a' searmonachadh do mhoran
sluaigh, ach an so tha E a' cromadh gu bhi
labhairt facal na firinn ri aon anam a mhain ;
ni a tha teagasg gu'm bheil an soisgeul air son
gach neach gu pearsanta, agus gu'm bheil aon
anam luachmhor ann an sealladh Dhe.
Tha an doigh air an tug losa buaidh air cridhe
cruaidh na mnatha so agus mar a choisinn E
i a' gairm ar n-aire gu sonruichte. " Thubhairt
losa rithe, Thoir dhomh-sa deoch." Bha E
sgith le a thurus, ged nach robh E sgith dheth ;
ach bha tart eile air losa, b'e sin tart chum
slainte an neach a bha an so 'na lathair. Agus
ged nach 'eil e soilleir co dhiu f huair E a' cheud
tart a shasuchadh, tha fhios cinnteach againn
gu'n d'fhuair E sasuchadh ann an slainte bhi
air a sealbhachadh leis a' pheacach bhochd so,
oir bha e 'n a bhiadh agus 'n a dheoch dha-san
toil an Ti a chuir uaith E a dheanamh agus
'obair a chriochnachadh.
Chan 'eil losa idir a' freagairt na mnatha so
a reir mar a labhair ise ris-san. Cha do thoisich
E air argumaid a dheanamh rithe mu phoncan
creidimh neo mu'n eadar-dhealachadh eadar na
h-Iudhaich agus na Samaritanaich, ach thairig
E dhi tiodhlac na slainte le bhi foillseachadh
dhi de bha i agus de bha e comasach dhi a bhi.
" Nam b'aithne dhuit tiodhlac Dhe, agus c6 e
a tha radh riut, Thoir dhomh deoch, dh'iarradh
tu air-san, agus bheireadh e uisge beo dhuit."
Nam b'aithne dhuit : — ach cha b'aithne. Is e
so staid an duine fhathast. Chan aithne dhuinn
oir nam b'aithne dhuinn, dh'iarramaid. Tha
an t-aobhar nach 'eil sinn ag iarraidh ag eirigh
o aineolas — aineolas air cridhe an Athar neamh-
aidh. Tha fialaidheachd a chridhe-san agus
a ghradh air am foillseachadh dhuinn anns an
tiodhlac a thug E seachad.
Is e Criosd tiodhlac an Athar dhuinn agus
tha luach an tiodhlaic so a' dearbhadh dhuinn
fior-ghradh Dhe do'n chinne-daoine. Mar sin,
air dhuinn bhi aineolach air luach an tiodhlaic
agus freagarrachd an tiodhlaic air ar staid mar
pheacaich, chan 'eil sinn ag iarraidh an tiodhlaic.
Chan 'eil tiodhlac sam bith cho luachmhor ri
beatha, agus is e a thug Dia dhuinn a' bheatha
mhaireannach, a' bheatha a tha 'n a Mhac
fhein. Agus tha an tiodhlac so freagarrach air
ar cor. Bha ar cor mar pheacaich a' cur feum
air an Ti a tha an so. Na'n tuigeamaid agus
n'an creideamaid gur ann a chum ar maith a
tha Criosd ag radh ruinn, " A mhic agus a
nighean, thoir dhomh-sa do chridhe," cha
chumamaid uaithe e. Chan'eil E ag iarraidh
an aite so 'n ar beatha chum ar deanamh mi-
shona ; chan 'eil E cumail ni sam bith bhuainn
a tha chum ar leas, oir cha chum E maith sam
bith o'n dream a ghluaiseas gu h-ionraic. Is
iad na nithean a tha cronail dhuinn a tha Esan
a' toirt bhuainn. " Feuch Uan De a tha toirt
air falbh peacadh an t-saoghail." Is e peacadh
an ni a tha cronail do'n duine agus graineil an
lathair Dhe, ged is mills solasan a' pheacaidh
do'n inntinn f heolmhor.
Mar sin, is e an ni a bha Criosd a' toirt
dachaidh air a' mhnaoi so a feum airsan, agus
cho eu-comasach 's a bha e dhi bhi air a sasuch-
adh le ni sam bith ach E fhein. " Ge b'e
neach a dh'olas de'n uisge so, bithidh tart air
a rithis ; ach ge b'e neach a dh'olas de'n uisge
a bheir mise dha, cha bhi tart gu brath air ;
ach an t-uisge a bheir mise dha, bithidh e 'n
a thobar uisge ann, a' sruthadh suas chum na
beatha maireannaich." Thug an comhradh so
buaidh oirre, agus cha robh e 'n comas di
cumail oirre fein na b'fhaide. " A Thigh-
earna," arsa ise, " thoir dhomh-sa an t-uisge
so." Dh'aithnich i gu'n robh E a' tairgse dhi
an ni air an robh feum aice os cionn gach ni eile.
Ach fhathast bha teagamh aig a' mhnaoi ann
an comas Chriosd gu bhicoimhlionadh athairgse,
agus an deigh tuilleadh comhraidh dh'fhoillsich
Criosd dhi gu'm b'esan am Messiah ris an robh
a diiil. " Thubhairt losa rithe. Is mise a tha
labhairt riut." Is e aon eile a mhain do'n
d'f hoillsich losa E fhein cho soilleir so — an duine
a rugadh dall. Dh'fhag E aig muinntir eile am
bitheantas a bhi faotainn an eolais so a mach air
an son fein tre a mhiorbhuilean agus a theagasg,
Anns a' chomhradh so aig tobar lacoib, tha
ni neo dha gu sonruichte a' leum ri ar n-aire.
(1) larrtus an anma a gheihh eblas air Criosd
muinntir eile a tharruing d'a ionnsuidh, " Dh'
fhag a' bhean a soitheach-uisge, agus dh'fhalbh
i do'n bhaile, agus thuirt i ris na daoine, Thigibh
faicibh duine a dh'innis dhomh-sa na h-uile
nithean a rinn mi riamh ; nach e so Criosd ? "
B'e so fianuis na mnatha so. Cha b'e searmon
mor e, ach b'e teisteis fior agus treibhdhireach
e, agus bu leoir e gu muinntir Shamai-ia a
ghluasad gu bhi faicinn c6 a bha an so comasach
air na h-uile nithean a rinn iad riamh innse.
Cha shaoileamaid gu'm b'e a leithid so de chliu
a ghluaiseadh daoine a mach. Chan ann trie
a bhitheas sinn toileach air na h-uile nithean a
rinn sinn riamh a thoirt i-i ar n-aghaidh, gu son-
ruichte ma's ann a' toirt fianuis 'n ar n-aghaidh
IAIN DOMHNULLACH NACH MAlREANN
a tha na nithean sin. An aite sin, is ann a
bhitheas sinn dichiollach gu sgaile a chuir
thairis orra. Ach an uair a tha Criosd a' toirt
ri ar cuimhne na h-uile nithean a rinn sinn
riamh, is ann a chum ar dealachadh bho 'n chuid
a chaidh seachad de aimsir ar beatha a chaith
sinn a reir na feola, agus a chum ar togail suas
ann an nuadhachd beatha.
(2) A rithis, cho cumhachdach agus a tha inneal
lag ann an laimh Dhe. Tha an Sgriobtuir ann
an iomadh aite a' teagasg so. Chi sinn Dai-
bhidh ann an gleann Elah a' toirt buaidh air an
PhiUsteach mhor le coig clachan mine o'n
t-sruth, an uair nach deanadh e feum le eudach-
cogaidh Shauil. Cha dean an eaglais feum le
sgeadachadh saoghalta oirre, agus cha mhotha
na sin a ni an Criosduidh. Is fhearr gu mor
coig clachan mine bho shruthan nan sgriobtur,
facal Dhe a tha beo agus cumhachdach, leis an
toir gach aon buaidh. B'anmhuinn an t-inneal
lonah a' dol a mach 'na aonar gu baile mor
Ninebheh, ach thug e am baile sin gu aith-
reachas. Nan robh obair mar so air fhagail
againne, dh'fheudadh gu'n deanamaid costas
mor agus chuireamaid feachd " Mhissionaries "
gu Ninebheh, ach rinn Dia an obair le aon duine
— agus duine aig nach robh moran cliii air son
creidimh. Bu lag agus bu mhi-choltach ann
an sealladh an t-saoghail an t-inneal a bha an
laimh loshua, ach thainig ballaichean lericho
gu lar 'n a fhianuis. Bu lag a' chaileag bheag
a chaidh a ghiiilan am braighdeanas gu tir
Shiria, ach bha i 'n a meadhon-beannachaidh do
Naaman. Bha creideamh mor aiff a' chaileig-
ud. Cha chuala i riamh gu'n do leighis Elisa
aon lobhar. " Bha moran lobhar ann an Israel
ri linn Elisa, ach cha do ghlanadh a h-aon aca."
Gidheadh air bonn nam miorbhuilean eile a rinn
e, chreid i gu'n robh e an comas dha Naaman a
leigheas.
Tha an sgriobtuir mar sin Ian de dhearbhaidh-
ean air an obair a ni Dia le innealan beaga.
*' Gairmidh an Tighearna a' chuileag a tha ann
an iomall aibhnichean na h-Eiphit, agus an
seillean a tha ann an talamh Asiria, agus thig
iad " (Isa. vii. 18), agus ni iad an obair a tha E
ag iarraidh a dheanamh ; agus mar sin na
deanadh feol sam bith uaill 'n a fhianuis. Bha
a' bhean so 'n a meadhon-beannachaidh mor
ann an Samaria. Chaidh siol maith na riogh-
achd a chuir ann an aon chridhe, agus sgaoil
e a dh'ionnsuidh iomadh beatha eile. Chreid
iad air son teisteis na mnatha, ach chaidh iad
na b'fhaide na sin, agus thuirt iad ris a mhnaoi,
" Tha sinn a' creidsinn, chan ann a so suas air
son do chomhraidh-sa ; oir chuala .sinn fein E,
agus tha fhios againn gur e so da-rireadh
Criosd, Slanuighear an t-saoghail." Agus is
ann mar so a dh'fheumas a bhi fhathast. Is
maith fianuis aon eile a bhi 'n a mheadhon
daoine a ghluasad a mach, ach feumaidh sinn
tighinn chum a' chuspair so gach aon againn
air ar son fein. Cha dean e a' chilis " A Thigh-
earna, A Thighearna " a ghairm dheth-san, a
mhain a chionn gu'n cuala sinn feadhainn eile
'ga radh, oir their E ruinn mar thuirt E ri Pilat
— " Am bheil thu ag radh so uait fhein, neo an
d'innis daoine eile dhuit e mu m' thimcheall-sa?"
Iain Domhnullach nach maireann
EUGADH an duine caomh so, eildear
Shollais, an Uidhist a Tuath, ann an eilean
Heisgeir bho chionn corr agus ceithir fichead
bliadhna, agus tha faisg air da fhichead
bliadhna bho na thainig e fein agus a theaghlach
gu ruige Sollas. Bho oige bha e 'na dhuine coir
cliiiteach measail aig a luchd eolais gu leir, Ian
de dheagh iomradh agus de dheagh thoradh.
Bho na thainig ciiram anama ann, nochd e
dilseachd chomharraichte do shluagh agus do
aobhar an Tighearna, agus cha bhiodh aite
falamh anns an eaglais mur biodh e bochd.
Bha coibhneas, grinneas, ciiiineas, seimheachd,
agus diadhachd 'na phearsa nach robh ri
faotainn no faicinn ann an nioran.
Ged nach robh e gle laidir 'na inntinn, bha
buadhan rannsachail aige air nithibh spioradail,
agus mar sin cha b'urrainn duinn a radh gu'n
do chaomhain e riamh a bhodhaig an uair a
bhiodh aobhar Chriosd ag iarraidh cuideachadh,
agus gheibhteadh e an comhnuidh 'na dhluth
thaic dhaibhsan a bhitheadh ag iarraidh aithne
shlainteil air Criosd, agus aobhar, agus a
rioghachd a chuir air chois, agus am farsuin-
geachd.
Ged a bha suil aig na cairdean ris an naidh-
eachd dhuilich so cha lughdaich sin am bron
agus an ionndrainn as a dheidh. Faodar a nis
a radh air a' cheann thall gu'n do chomhraig e
deagh chomhrag, gu'n do chriochnaich e a
thurus, ffu'n do ffhleidh e an creideamh. Agus
a nis ged tha aite falamh an so, agus sinne 'ga
ionndrainn tha e fior mu thimhchioll-san nach
bi a' chlarsach tuilleadh crochta air crann
seilich ; is ann a tha e ri seinn oran Mhaois
agus an Uain. Tha mor cho-fhaireachduin a'
dol a mach gu a cheile chaomh is a theaghlach
eireachdail a tha an diugh gu bronach eislinn-
each 'ga ionndrainn.
D. I. MAC DHUTH-SITH,
am Mall-a-cleit,
An Uidhist-a-Tuath.
AN RIGH A CHAOCHAIL— BAISTEADH AN AFRICA
An Righ a Chaochail
Dan Molaidh le Iain Masefield
(Air a h-eadar theangachadh gu saor)
Leis an Urramach Alasdair Mac Fhion&huin, Ph.D.
an latha teanntachd Am measg ar n-iomadh Righ, nior dhearbhadh
B'ESAN ar Righ
chruaidh,
Am bliadhnachan dubh na stri, is dochas fami,
Mar bhrataieh, thog a mhisneach-san ar ceann,
'S le spiorad seasmhach, nochdadh Righ a
shluaigh.
An deidh a chogaidh, 'n uair bha smuaintean
breun
A' bagradh buaireis, chuir a ghluasad ciuin,
A thapadh, agus grasalachd a ruin
Ruaig no ceangal air luchd-ainneirt fein.
Le aimsirean cho searbh do Chathraichean ;
Cha d' fhuair aon buaidh cho seimh air bagradh
teann.
Fior rioghail bha e'n gnothach statail
athraichean
Fior thruacant' ris an dibhdh a b'isle ceann.
B'fhearr e n'an corr, bu ghrinne, bu mhotha
d'an robh gaol.
Bron agus an Comhfhurtair
SHUIDH Bron balbh aig crioch an la
Ri mo thaobh 's mi trom fo phramh,
Tein' is lochran air dol as,
Air an uinneig bhuail am fras ;
Chualas buille shocair mhall,
Agus lamh air glais gu fann ;
Chualas guth bho'n aon bha teachd,
A' seinn le binn-ghuth,
" Gabhaidh mi mo shuipeir leat."
Bha mo sheomar dorcha fuar
" Bhroin," deir mi, na bi fo ghruaim,
Fadaidh teine, las an leus,
Cuir cathair an aoidh na h-aite fein :
Rithist chualas lamh ri crann,
Dh' fhosgail mi a ghlas gu fann
" Thig a choigrich 'se do bheatha
Gu do shuipeir maille rium."
Troimh 'n dorus fhosgailt ghluais e steach,
Ach ciod b'e ainm cha robh 'nam bheachd ;
An cathair an aoidh gu'n shuidh gu dliith,
Gidheadh cha b'fhiosrach dhomh a ghniiis.
Nuair thug mo ghealbhan beag dhomh
boillsgeadh,
'Sa bha mo lochran beag a' soillseadh,
Feuch b'e mo Thriath an t-Aoidh
A ghabh a shuipeir maille rium !
O'n Bheurla leis an Ollamh Gilleashuig Dbmh-
nullach.
Baisteadh an Africa
O O an cunntas a thug ban-mhissionaraidh air
kDbaisteadh a chunnaic i ann an Africa. ' ' Sheas
na daoine oga uile agus iad air an sgeadachadh
an aodach geal. Thubhairt am ministear.
Is beannaichte iadsan a tha glan 'n an cridhe
oir chi iad Dia." An uair a chual iad am facal
sin chrom iad an cinn, agus chaidh iad air an
gliiinean a dh' iirnuigh.
" Co tha sibh a' dol a' leantuinn } " thubhairt
am ministear.
" Ar Ceann-feadhna," ars' iadsan.
Co e bhur Ceann-feadhna ?
" Is e losa Criosd ar Ceann-feadhna."
" Ciod e lagh a rioghachd ?
" Is e gradh lagh a rioghachd. "
" Co dh' ionnsuidh a tha e 'g 'ur gairm ? "
" Tha e 'g ar gairm gu umhlachd, gu gradh,
agus gu seirbhis."
" Ciod iad criochan a rioghachd ? "
" Chan 'eil criochan aig a rioghachd ; tha i anns
. a h-uile aite, agus gu siorruidh."
An sin dh' eirich iad bharr an gliiinean, agus
le aon ghuth thubhairt iad, " Leanaidh sinn
ar Ceann-feadhna uile laithean ar beatha ;
troimh gheata a' bhais theid sinn a steach 'n a
lathair, agus bithidh sinn maille ri ar Treubh
gu siorruidh."
An sin sheinn sinn laoidh-mholaidh do ar
Ceann-feadhna ; dh' eirich an sluagh uile,
is chaidh sinn a steach do'n eaglais far an robh
na daoine oga air am baisteadh."
Aireamh 4
93
Dochas Na Beatha Maireannaich
" Ma bhasaicheas duine an tiff e bed ? " — Iob xiv. 14.
SIN ceist nach b' urrainn am fear a sgriobh
leabhar lob a fhreagairt gu cinnteach,
agus ceist nach do fhreagair duine eile riamh
ann an doigh a riaraicheas an cinneadh-
daonna uile. Ach air a shon sin is ceist i air
a bheil inntinn mhic an duine a' cnuasachadh
gun sgur, ma bhasaicheas duine an tig e beo ?
Thig am bas oirnn uile : agus an uair a
thig am bas chan 'eil anns gach ceist eile ach
rud suarrach an coimeas ris a' cheist so, an
e an uaigh ceann ar reis ?
Tha moran dhaoine anns an t-saoghal a
tha de'n bheachd nach bi an duine beo an
deidh d'a chorp basachadh : chan 'eil iad
a' creidsinn gu bheil anmanna nan creid-
mheach air an deanamh foirfe aig uair am
bais no dol a steach do ghloir. Chan 'eil iad a'
creidsinn gu'n tachair do mhac an duine ach
mar a thachras do'n ainmhidh : tiodhlaicear a
chorp anns an talanih agus cha bhi iomradh
tuilleadh gu brath air.
Tha moran dhaoine anns an t-saoghal de'n
bheachd sin, ach ged bha iad cho lionmhor
bho thoiseach 's a tha iad an diugh dh' fhairtlich
orra riamh toirt air a' mhor-chuideachd d'am
braithrean gabhail r'an teasgasg.
A thaobh dochas na beatha maireannaich
chan 'eil e fior a radh gu bheil na feallsanaich
air an dara taobh agus na diadhairean air an
taobh eile : chan 'eil e fior a radh gu bheil
luchd-ealain agus ministearan an aghaidh a
cheile. Tha moran de na feallsanaich agus
de'n luchd-ealain as ainmeile a' creidsinn anns
a' bheatha mhaireannaich le'n uile chridhe,
is tha cuid de dhiadhairean nach 'eil a' creidsinn
innte idir.
Ach ma cheasnaichear na feallsanaich agus
daoine eagnaidh a thaobh an dochais so feumar
aideachadh nach 'eil fianuis laidir no shoilleir
aca ri thoirt dhuinn ; their iad gu bheil an
rud ud agus an rud ud eile anns a' chrutha-
chadh a' neartachadh an dochais ged nach 'eil
iad 'ga dhearbhadh ; their iad gu bheil barr-
achd ri radh air a thaobh na tha ri radh 'n
a aghaidh. Ach is e sin cho fada 's is urrainn
dhaibh dol.
Ma tha na mairbh beo car son a tha iad
balbh ? Car son nach do rainig teachdair-
eachd air choi'-eigin sinn bho thoiseach an
t-saoghail. Sin aon de na h-argumaidean
a bhios michreidich a' cleachdadh, ach cha
bhi feallsanaich no sgoilearan arda 'g a cleach-
dadh oir tha fhios aca gu maith nach 'eil
tosdachd nam marbh a' dearbhadh dad.
Tha na mairbh tosdach gun teagamh. Dh'
fhag miltean de ghinealan an saoghal so
cheana ach cha chualas am farbhan as lugha
bhuapa o'n taobh thall. Ma tha na ginealan
sin f hathast beo, ann an aite no ann an suidhea-
chadh nach aithne dhuinne, a bheil e eu-coma-
sach dhaibh fios a chur thugainn no a bheil iad
idir a' smuaineachadh oirnn ? Nach iongan-
tach agus nach soluimte an smuain e, gu bheil
saoghal eile dliith dhuinn a tha air aiteachadh
le spioradan gun aireamh, ach a tha cho
foluichte bhuainn ri cridhe na greine, ged dh'
fhaodas sinn a bhi air an iomall aige.
Tha mise a' creidsinn le m' uile chridhe gu
bheil an saoghal sin ann, agus gu bheil e
dluth dhuinn. Chan 'eil fhios agam ciod a
bhios daoine eile a' faireachduinn aig bord
a' chomanachaidh ach is urrainn mi a radh
gu cinnteach gur e dearbhachd a thaobh
saoghal nan spioradan an tiodhlac spioradail
as trice a bhios mi a' faotainn o'n choman-
achadh. Cha do ghabh mi riamh pairt ann an
seirbhis-chomanachaidh gun faireachduin bheo
agus dearbhachd laidir a bhi 'n am chridhe
gu robh mi air mo chuartachadh le neul mor
de fhianuisean, le spioradan nam firean, agus
le ainglean, agus le eaglais neo-fhaicsinneach
nan ceud-ghin. Aig na h-amannan sin tha
lathaireachd nan spioradan cho cinnteach
dhomh ri lathaireachd chorparra nan daoine a
tha 'n an suidhe ri mo thaobh.
Sin aon de na doighean, a reir m' fhiosrach-
aidh, anns a bheil dochas na beatha maireann-
aich air a dhiisgadh agus air a neartachadh
ann an cridheachan dhaoine ; chan ann le
argumaidean no le solus reusain ach le feartan
agus faireachduinnean a tha dol sios na's
doimhne do thobraichean diomhair ar beatha
na's urrainn argumaid no solus reusain dol.
A thaobh dochas na beatha maireannaich
tha dha no tri nithean ann a tha seasamh a
mach gu soilleir gus ar creideamh a neart-
achadh.
(1) Chan 'eil treubh no cinneach air thal-
amh anns nach fhaighear an dochas so 'n
am measg, am beag no am mor. Is e sin
ri radh, tha an cinneadh-daonna uile ag altrum
an dochais. Agus tha an cinneadh-daonna
na's glice na duine air bith ; tha guth a'
'2
DOCK AS NA BEATHA M AIRE ANN AICH—DI-DOMHNAICH CASG
chinneadh-daonna na's airidhe air eisdeachd
ris na guth an duine as ionnsaichte air thalamh.
(2) Bha na daoine as glice agus as comas-
aiche a bha riainli ann a' creidsinn anns a'
bheatha mhaireannaich, agus na daoine as
naoimhe. Dh' fheumadh duine a bhi^gu
niaith cinnteach as fhein m' an togadh e a
ghuth an aghaidh dhaoine coltach ri Plato,
agus Pol, agus Dante, agus Milton, agus
Shakespeare, agus aithrichean eile de'n t-
seorsa sin.
(3) Bha losa Criosd a' creidsinn anns a'
bheatha mhaireannaich, agus theagaisg e d'a
dheisciobuil an dochas so altrum. " Ann an
tigh m' athar-sa tha iomadh aite-comhnuidh ;
niur biodh e mar sin dh' innsinn-sa dhuibh."
" Do bhi'igh gu bheil mise beo bidh sibhse
beo mar an ceudna." Thug losa Criosd
beatha agus neo-bhasmhorachd gu solas tre
a shoisgeul, agus cuiridh fhacal-san crioch
air gach uile chonnsachadh. Theid neamh
agus an talamh thairis ach cha teid fhacal-san
thairis gu brath.
Roimh latha Chriosd cha robh ann an
dochas na beatha maireannaich ach dochas
fhein, ach rinn esan an dochas so laidir agus
cinnteach agus sheulaich e e le aiseirigh, air
chor agus gu bheil a nis dearbhachd againne
as laidire na bha eadhon aig daoine naomh
ann an laithean lob.
Bu nihaith learn a chur sios air an duilleig
so ann an cainnt cho simplidh 's a ghabhas
deanamh ciod e an dochas a tha an creideamh
Criosduidh a' toirt dhuinn a thaobh nam
marbh. Is e so ar dochas.
(1) Gu bheil iad aig uair am bais a' dol a
steach gu lathaireachd Chriosd.
(2) Gu bheil iad air an glanadh, air an
soillseachadh, agus air an deanamh foii'fe.
(3) Gu bheil iad a' faotainn an ruin agus
an iarrtuis ann an aonadh dluth ri luchd-an-
gaoil a bha thall romhpa.
(4) Gu bheil iad a' feitheamh ann an sith
ri dara teachd an t-Slanuighir, ris an Ais-
eirigh, agus ri la mor a' bhreitheanais.
So dochas ait nan an'ma naomh'
O'n Slanuighear caomh an tras,
A thug an Spiorad dhaibh maraon,
Mar sheul is earlais graidh.
Ach is ann do chreidhmhich a mhain a
bhuineas an dochas beannaichte so ; dhaibh-
san a chaidhleas ann an Criosd mar tha Pol
ag radh.
Ri aghaidh a' bhais agus an sgaraidh a ni
am bas ann an teaghlaichean chan 'eil ann
ach aon chomhfhurtachd as fhiach dhuinn a
thairgsinn do chridheachan leonta, dochas na
beatha maireannaich. Sin a' chomhfhurt-
achd a thug ar Slanuighear do dhaoine an
uair a bha e air thalamh, agus sin a' chomh-
fhurtachd cuideachd a thug Pol do luchd-a'-
bhroin. Chan 'eil teagamh nach 'eil iomadh
tobar eile ann as am faod daoine comhfhurt-
achd fhaotainn a chuidicheas iad an uair a
dh' fheumas iad dealachadh r' an cairdean
gaoil, ach so a mhain a' chomhfhurtachd anns
a bheil beatha agus neart do'n chridhe, dochas
na beatha maireannaich agus dearbhachd gu
bheil luchd-ar-gaoil sona maille ri Criosd.
Di-Domhnaich Casg
Leis an Uhramach Calum Mac Leoid, M.A., Eaglais Iain Knox, an Glaschu
IS ann a reir an t-soluis iiir Earraich a tha a'
Chaisg a' tighinn a steach. A cheud Di-
mairt de'n t-solus so 'se sin Di-mairt Inid
agus tha Di-domhnaich Casg seachdseachdainn-
ean an deidh na h-Inid ; mar a theireadh na
seann daoine :
Seachd seachdainnean o bhreith gu bas
eadar Caisg is Inid.
Tha an solus iir Earraich, ma tha, a' tighinn a
steach am bliadhna air Di-sathurna an dara
la fichead de Februaraidh ; agus is e a' cheud
Di-mairt an deidh sin an coigeamh la fichead —
la na h-Inid — agus tha Di-domhnaich Casg
seachd seachdainnean an deidh sin. Fagaidh
sin Di-domhnaich Casg am bliadhna air an
dara la deug de dh' Aprail.
Is ann an iasad o'n Eabhra a fhuair sinn am
facal Caisg (jpesach) troimh an Laidionn (jjascha)
agus tha e ag ciallachadh dol thairis, no gahhail
seachad. Tha cuimhne agad gur h-ann anns
an Eipheit a bha a' cheud Chaisg air a' cumail ;
gu'n d' thug an Tighearna aithne do Mhaois
agus do Aaron iad a thoirt air an t-sluagh uan a
mharbhadh an oidhche mus d' thug e a mach
as an Eipheit iad, agus an fhuil aige a chra-
thadh le bad hiosoip air da ursainn agus air
ard-dorus nan tighean, chum 's gu'n gabhadh
aingheal an sgrios thairis air na tighean is na
teaghlaichean sin a bha an fhuil air na dorsan
aca. So, ma tha, a' Chaisg — dol thairis, no
gabhail seachad, tre fhuil an uain chasg.
Bha clann Israel tearuinte agus fhuair iad
saorsa tre fhuil an uain, agus dh' fhag iad tir
na h-Eiphit agus tigh na daorsa.
Thug an Tighearna aithne cuideachd dha
shluagh, iad an am so a' chumail 'na fheill
naomh dha-san, mar chuimhneachan air an
DI-DOMHNAICH CASG— NEARTACHADH GU TREUN
3
t-saorsa a thug esan dhaibh, agus mar a dhion e
iad o aingheal an sgrios. Bha mar sin a'
Chaisg air a cumail a reir ordugh Dhe a nuas
troimh na linntean gus gur ann air a' Chaisg
a cheusadh an Tighearn losa an Jerusalem.
Is ann air Di-haoine roimh Shabaid na Casg
a chaidh esan a chrochadh air a' chrann, agus
mar sin theirear Di-haoine na Ceusda ris an
Di-haoine roimh Dhi-domhnaich Casg. B'e
an ath la — Di-sathurn — Sabaid nan ludhach,
agus air an treas la dh' eirich esan o na mairbh ;
agus is ann mar urram is mar chuimhneachan
air aiseirigh ghlormhor an Tighearna a thoisich
na Criosduidhean ag cumail an la sin — a'
cheud la de'n t-seachdain — mar Shabaid nan
Criosduidhean. 'Se Di-sathurn a tha na
h-Iudhaich ag cumail fhathast mar la na
Sabaid seach nach 'eil iad ag creidsinn ann an
Criosd mar am Fear-saoraidh.
Tha mar sin a h-uile Di-domhnaich no la
an Tighearna — o'n is e sin a tha am. facal
Di-domhnaich ag ciallachadh — -'na la casg
do shluagh an Tighearna o'n is ann air a'
cheud Di-domhnaich a dh' eirich e o na
mairbh.
Tre aiseirigh o na mairbh dh' fhoillsich
Criosd do'n t-saoghal gu'n d' thug e buaidh
air an uaigh agus air a' bhas, agus mar sin
gu'n d' thug e saorsa is beatha shiorruidh do
na h-uile a tha beo annsan. Tha aoibhaeas air
leth mar sin an cois.na Casg, an cois feill co-
ainm Aiseirigh bheannaichte an Tighearn
losa ; aoibhneas gu bheil ar Slanuighear beo,
agus seach gvi bheil esan beo gu'm bidh sinne
beo mar an ceudna ; aoibhneas seach gu'n d'
thug esan buaidh gu'n toir sinne buidh annsan
mar an ceudna. So, ma tha, dhuinne a tha
ann an Criosd, feill an aoibhneis, feill na
Casga. So Sabaid a ghairdeachais, Di-domh-
naich Casg. Tha laithean ann, agus tha
amannan ann, air am beil e ceart agus dligheach
dhuinn a bhi dubhach agus trom, ach air la
na Casg cha bhuin dhuinn mar Chriosduidhean
ach a bhi aoibhneach is sona oir tha losa air
eirigh o na mairbh agus tha e nise beo gu
siorruidh air ar son-ne — ar Slanuighear is
Fear-ar-graidh.
Ceud failt ort a mhadainn
A mhadainn an aigh ;
Choamh mhadainn gun ghruaimean,
Gun smalan gun bhruaillean ;
Ghlan-rosgaibh gun smuairean,
Lan uaisle is graidh ;
Duisg aoibhneas neo-thi-uaillidh,
Mhaireas buan gu brath.
Dhaibh innis gu'm fac thu
Sar ghaisgeach nam buadh,
A' mosgladh 's a' diisgadh,
O'n chadal bu chiiiin :
Mar mhadainn a ghniiis-gheal,
Gun smuirein gun ghruaim ;
G'u'n chreachadh 's gu'n spiiineadh,
An tiir leis 's an uaigh.
Dhaibh innis gu siorruidh
An grian e 's an r6d ;
An didean gach latha.
An Slanuighear gu brath ;
An gaisgeach nach ce^rr e,
An am gabhaidh no broin ;
'S nach diobair gu brMh e,
Gus 'n tarr iad gu gloir.
{As an Laoidheadair).
Neartachadh gu treun
Leis an Urhamach C'Ar,uM Gilliosa nach maireann, a bha an Caihinis, an Uidhist a Tuath
" Gu'n debnaicheadh e dhnihh a reir saoibhreis a ghlbire ^bhi air bhur neartachadh gu treun, tre a Spiorad-
san anns an duine an leth stigh.'''' — Eph. iii, 16.
THA Pol an so, ufiata, ag guidhe as leth nan
Ephesianach air son an neartachaidh a
fhuair e fhein 'na fheum, neartachadh a tha
cuideachd mhor do-aireamh a' toirt fianuis
gu'n d' fhuair iadsan cuideachd, is tha an
t-abstol dana 'na iirnuighean, mar is toil leis
an Tighearn gu'm bitheadh e. Oir nihol E
an creideamh a dh' iarradh agus a ghabhadh
nithean mora, is dh' innis E gur e an tomhas
anns am biodh creideamh dhaoine an tomhas
anns am biodh a thiodhlacan dhaibh. Mar
sin ghuidh an t-abstol chan ann a mhain air ison
neartachadh, ach air son neartachadh gu treun.
Mar sin chan e a chreideamh a mhain a nochd
e, ach a ghhocas is eolas mar an ceudna. Oir
is e treun-neartachadh air am bi feum aig
daoine, neartachadh cho treun 's gur ann bho'n
Tighearn a mhain a tha e ri fhaotainni.
" Air 'ur neartachadh gu treun," ars' an
t-abstol 'na iirnuigh, " Air 'ur neartachadh
gu treun." Ciamar ? 'N an cnamhan agus
'n am feithean ? Chan ann. Is maith neart
de'n t-seorsa sin, ach 's iomadh duine aig
a bheil neart 'na chnamhan agus 'n a
fheithean nach 'eil a' deanamh moran maith
leis, nach 'eil a' deanamh ni na 's fhearr leis
na 'n tigh a thoirt a nuas air fhein 's air each
mar a rinn Samson. Bu mhaith a b' aithne
do Phol nach b'e an duine an leth a muigh an
duine. Neart bho'n taobh a muigh is laigse
an taobh a stigh, 's e companaich chunnartach
a tha annta ! Ach ma bhios duine air a neart-
achadh 's an duine a leth a stigh bidh sin 'na
bharrant gu'm bi neart an duine a leth a muigh
air a chur gu criochan ceart, agus ge b' e air
bith cho bochd 's a bhios an duine an leth a
4
NEARTACHADH GU TREUN
muigh cha bhi duine gu brath gun bhuaidh a
bhios air a neartachadh 's an doigh sin.
Cha do dh' fhuirich an t-abstol aig na h-
iomaill le iirnuighean. 'S e an corp an t-iomall
dhinn. Ach chaidh an t-abstol gu teis meadhon
ciiise anns an dearbheachd an ni bhiodh anns
a' mheadhon gu'n ruigeadh e na h-iomaill,
's mar sin ghuidh e gu'm biodh iad air an
neartachadh gu treun 's an duine leth a stigh.
Agus mar a chaidh a radh cheana bheir sin
spionnadh nuadh do'n duine leth a muigh,
's chan 'eil ni eile ann a ni e coltach ris. " Air
'ur neartachadh gu treun 's an duine a leth a
stigh." Co uaithe ? Le a spiorad-san. Tha
neartachadh ann nach 'eil bho'n Tighearn,
neartachadh 's an olc, is chan 'eil laigse ann
coltach ri sin, is chan 'eil sgrios ann coltach ris.
Tha Isaiah a' luaidh air an neartachadh sin
agus a' chrioch a bhios aige — " Is truagh do'n
chloinn cheannaircich, deir an Tighearn, a tha
dealbh chomhaii'lean, ach chan ann uamsa,
a tha comhdachadh le brat foluich, ach chan
ann le mo spiorad-sa . . . a ta 'g imeachd gu dol
sios do'n Eiphit, ach nach d' fhiosraich dhiom-sa
chum iad fein a neartachadh le neart Pharaoh
agus a dheanamh buin a sgaile na h-Eiphit.
Ach bithidh neart Pharaoh dhuibh 'na naire,
agus 'ur bun a sgaile na h-Eiphit 'na mhasladh.
(Isaiah, xxx, 1-3).
Sin a' chrioch a bhios aig neartachadh^nach
'eil bho'n Tighearn. Ach 's e crioch eile a
bhios aig neartachadh an Tighearn — -" neart-
aichidh mi iad anns an Tighearn agus 'na
ainm-san gluaisidh iad, deir an Tighearn
(Sech. X, 12). Bithidh esan a tha lag 'n am
measg mar Dhaibhidh, agus tigh Dhaibhidh
mar Dhia, mar aingeal an Tighearn 'n an
lathair (Sech. xii, 8). Chan 'eil aon ann a
neartaicheas mar a ni spiorad an Tighearn,
a neartaicheas na nithean a tha ullamh gu
basachadh, a neartaicheas na nithean aig a
bheil feum air taic, 's air cumail suas. Tha
feum againn air a leithid sin de neartachadh.
Tha sinn an crochadh air spiorad an Tighearn
air son a leithid sin de neartachadh. Mar a
h-aithne dhuinn sin iarramaid a bhi air ar
neartachadh gu treun le a spiorad-san 's an
duine a leth a stigh. 'S e spiorad an Tighearn
a dheachd an urnuigh so ann an cridhe an
abstoil, is cha do dheachd E urnuigh riamh
nacheisdE. " larraibh agus bheirear dhuibh."
'S e an Criosd aig a bheil an spiorad 'na thiodh-
lac a thug an gealladh sin.
" Air 'ur neartachadh gu treun le a spiorad-
san 's an duine a leth a stigh." Nise tha
iomadh crioch a bhios air a cuairteachadh le
neartachadh an Tighearn air daoine, ach ciod
i a' chrioch araidh a bha ann an amharc an
abstoil ? A chum gu'n gabhadh Criosd cbmh-
nuidh ann 'ur cridhe tre chreideamh. Tha
e luaidh air neartachadh mar ni a bhuineas
gu h-araidh do'n spiorad, air comhnachadh
mar ni a bhuineas gu h-araidh do Chriosd.
'S gheibh sibh gu bheil an urnuigh so a' luaidh
ni bhuineas do'n Trianaid uile ann an cuisean
ar slainte. Mar tha aon araidh 'ga chur,
" tha na h- uile nithean hho'n athair tre Chriosd
\& frithealadh no co-chur an spioraid."
Ach anns an dara pairt so de dh' iirnuigh an
abstoil tha e ag guidhe air son comhnachadh
Chriosd anns a' chridhe. Ciod tha e ag
ciallachadh le Criosd a bhi comhnachadh 's a'
chi'idhe ? An e buaidhean araidh bho Chriosd,
impidhean bho Chriosd spiorad Chriosd ?
Tha e ag ciallachadh sin ach chan e sin uile
na tha e ag ciallachadh. Tha e ciallachadh
Criosd fhein a bhi comhnachadh 's a' chridhe.
Is anns an urnuigh mhoir so air son comhna-
chadh Chriosd 'n an cridheachan chan 'eil an
t-abstol ag guidhe ni air son nan Ephesianach,
ach ni a tha e ag radh a thachair 'na f hiosrach-
adh fhein. Tha mi beo, ars' esan, gidheadh
cha mhise ach Criosd a tha beo annam. Tha
Criosd ag gabhail comhnuidh ann an cridhe-
achan a shluaigh. Nach iongantach an smaoin
sin, Criosd ag gabhail comhnuidh ann an
cridhe duine ! 'S e sin a tha an fhirinn ag
radh ann am barrachd is aon aite dhith.
Mata " arsa cuideigin, " ma tha E gu
comhnuidh a ghabhail 'na mo chridhe-sa gu
brath nach ann agam a tha 'n obair mus
ullaich mi mo chridhe air son gu'n comhnuich-
eadh E 'na mo chridhe. O 's ann agad
a tha an obair da rireadh. 'S i obair i nach
urrainn dhuit a dheanamh. Cha b'e do
charaid a theireadh riut gu'm b' urrainn. Ma
tha do chridhe gu bhi air ullachadh gu brath
air son gu'n gabhadh Esan comhnuidh ann
's e fhein a dh fheumas ullachadh. Fa chomh-
air d' eu-comais ullachadh a dheanamh tha
E ag radh, " Feuch tha mi am sheasamh
aig an dorus, agus a' bualadh ; ma dh' eisdeas
neach sam bith agus gu'm fosgail e an dorus
thig mi stigh agus gabhaidh mi mo shuipeir
maille ris agus esan maille riumsa." 'S e uile
na bheil E ag iarraidh de dh' ullachadh gu'n
leigte stigh E, is bidh E 'n a aoidh agus 'na
f hear-ullachaidh agus 'na f hear-an-tighe. Agus
na droch aoidhean a bha agad, agus a fhuair
ceannas ort agus a chuir do thigh troimh
cheile, agus nach urrainn duit a chur a mach le
d'uile oidhirpean, cuiridh esan chon an doruis
iad. 'S e eolas maith a tha ann an eolas ar
michomasan. Chan e h-uile duine aig a bheil
e. Mhuinntir a fhuair e chan ann an aon la
a rainig iad air. Ach 's e cheud uidhe air
slighe na slainte e. Fhad's a bha Pol 'na
Pharasach fein -fhoghainte ach, fein-fhireanta
cha do ghabh Criosd comhnuidh 'na chridhe.
Fhad 's a bha Iain Bunyan a' deanamh duine
maith dheth fein le oibribh fhein cha do ghabh
Criosd comhnuidh 'na chridhe. Fhad 's a
NEARTACHADH GU TREUN— NAIDHEACHD A UIDHIST
bha Luther a' deanamh droch dhiol air a chorp
gu bhi cosnadh slainte cha do ghabh Criosd
comhnuidh 'na chridhe. 'S ann an la a threig
cobhair iad ann a bhi ag ullachadh an cridhe,
's ann an la a chaidh iad 'n an daoine bochda,
briste, a chual iad Criosd ag radh — " Anns an
ionad ard agus naomha gabham-sa comhnuidh
maille ris-san fos a tha bochd agus leointe
'na spiorad." 'S a thuirt iad ris — " Thig a
stigh thusa a tha beannaichte o'n Tighearn 's
comhnuich agus rioghaich 'na mo chridhe-sa."
'S a thuirt E riu — " An so ni mise fardoch
dhomh, oir 's e mo mhiann gu fior."
Tha Criosd a' deanamh fardoch dha fhein
ann an cridheachan nam bochdan, 's a ris chan
e impidhean bho Chriosd a mhain a tha air a
chiallachadh ach Criosd fhein gu bhi gabhail
comhnuidh anns a' chridhe. larramaid ma ta
gu'm biodh an spiorad sin againn air an tug
Criosd a bheannachd ; oir gus am faigh sinn sinn
fein 'n ar daoine meaght cha bhi ullachadh no
aoidheachd againn do Chriosd. Ach a ris
feumar so a radh, chan 'eil bochdainn maith
ach mar cheum. Cha dean ar bochdainn moran
feum dhuinn mur cuir e sinn gu Fear-nan-
ionmhasan. 'S mar sin air son gu'n gabhadh
Criosd comhnuidh 'na ar cridheachan chan e
bochdainn spioraid a mhain air a bheil feum
againn ach creideamh mar an ceudna —
" Gu'n gabhadh Criosd comhnuidh ann ar
cridheachan tre chreideamh." 'S chi sibh
gur e comhnachadh Chriosd air son a bheil an
t-abstol a' guidhe. Nise ciamar a tha sin ?
Ma ta, 'nuair a tha daoine air an gluasad le
am feum 's e an Tighearn a tha tighinn 'n an
aire, 's ann 'ga ionnsuidh — san a dh' iarras
iad, is tha an Tighearn 'g an cur a dh' ionnsuidh
a mhic mar an t-slighe, 'ga ionnsuidh -san,
mar am Fear ionaid dhaibh-san, mar an eiric
's an iobairt-reitich air an son. Thog E Esan
suas fa chomhair nan ciontach agus nam feum-
ach a chionn gu'n do threig cobhair iad.
Thog E Esan suas an deidh dha tiodhlacan
fhaotainn do dhaoine. Thog E Esan suas
mar cheannard agus mar Shlanuighear. Mar
gu'm b' eadh ag radh, sud E, Fear-saoraidh
le cuinhachd ; cleachd creideamh air, 's bheir
sin thuffad E ; ffabhaidh E comhnuidh 'na do
chridhe tre chreideamh. 'S chi sibh chan
e tadhall Chriosd air an cridheachan air son a
bheil an t-abstol ag guidhe, ach comhnachadh.
Chriosd 'n an cridheachan. Nise tha fhios
agaibh an t-eadar-dhealachadh a tha eadar
tadhall is comhnachadh. Chan 'eil tadhall ach
car tamuill ; tha comhnachadh an comhnuidh.
S e comhnachadh Chriosd air son a bheil an
t-abstol ag guidhe mar ni tha comasach,is feum-
aidh ar n-urnuighean, 's ar n-iimhlachd, 's ar
creideamh a bhi ann an co-bhuin a chum 's gu'n
comhnaicheadh Criosd maille ruinn. 'S e iirnu-
igh mhaith a bha aig an dithis a thug comhdail
Chriosd riu lasadh cridhe dhaibh 'nuair a
thubhairt iad — " Fan maille ruinne." 'S tha
sibh a' leughadh gu'n do dh' eisd E riu, 's gu'n
tug E dhaibh an iarrtus. 'S 'nuair a dh'
fhalbh E le a lathaireachd chorporra tha
aobhar a bhi creidsinn gu'n do chomhnuich E
'n an cridheachan. Oir chaidh iad gu saothair
's gu fianuis m'a thimchioll — " Dh eirich iad
air an uair sin fein, agus phill iad gu Jerusalem
ag radh, dh erich an Tighearn da rireadh."
(Lucas, xxiv, 33). Bha tirnuigh, is iimhlachd,
is creideamh, 'n an seasamh. 'S ma tha Criosd
gu bhi comhnachadh 'n ar cridheachaibh
feumaidh sinn a bhi ann an cleachdadh nan
nithean sin. Oir ni dearmad orra fhuadach
air falbh — " Imichidh mi agus pillidh mi gu
m' aite, gus an aidich iad an cionta agus an
iarr iad m' aghaidh." (Hos. v. 15). Ach
chan e gu'm pilleadh E gu aite is fhearr leis,
ach gu faigheadh E annainn an seasamh a
dheanadh comasach dha comhnachadh 'n ar
cridheachan, gu'n cluinneadh e sinn ag radh.
" O dhochais Israeli, a Shlanuighear ri am airce
c'uim a bhitheadh tu mar choigreach anns an
tir ? agus mar fhear turuis a thionndaidheas
aleth — taobhgu fuireach caroidhche ? " (lerem.
xiv. 8).
Naidheachd a Uidhist
Leis an Uhramach Aonghus L Mac-a-Bhiocaib, M.A., an Cinn-tire
ANNS an linn a dh' fhalbh bha da bhrathair
-LA-ann an Uidhist a' Chinn-a-Tuath a bha ag
oibreachadh an fhearainn am pairt. Bha an
dithis posda, Gilleasbuig a' comhnuidh ann
an aon cheann an taighe agus Aonghas 's a'
cheann eile. Bha an aon sabhal agus an aon
bhMtheach agus stabull agus iodhlann aca.
Ged nach robh iad coltach ri cheile 'n an nadur
no 'n an doighean bha iad daonnan a' cordadh
is bha e air a radh nach cualas riamh aon
dhiiibh a' labhairt facal crosda ris an fhear
eile. Cha d' thainig facal mor no beag eatorra
riamh.
Chuala na h-uile iomradh air oidhche na
stoirme moire anns a' bhliadhna 1879, an
oidhche a thuit Drochaid Abhuinn Tatha,
agus a chaidh gach anam a bha gabhail an
turuis air a' charbad-iaruinn a bhathadh.
NAIDHEACHD A UIDHIST— SGIATHAN NA MAIDNE
Air an oidhche ud, feasgar Sabaid, bha Gilleas-
buig agus Aonghas am muigh a' gabhail aig
na taighean agus aig na cruachan-arbhair amis
an iodhlainn le ropan agus le acraichean-
cloiche. 'Nuair a rinn lad na b' urrainn dhaibh
thubhairt Gilleasbuig, am brathair bu shine,
" Theid sinn a steach ; chan urrainn dhuinn
an corr a dheanamh, agus fagaidh sinn gach
ciiis ann an lamhan an Tighearna." Chaidh
iad a steach, agus tha e air aithris gu'n tug
Gilleasbuig lamh air a' Bhiobull agus gu'n
do thoisich e air leughadh agus ri gleachd ri
Dia ann an urnuigh, agus gu h-araidh as leth
na muinntir a bha air muir ; agus nach do
ffhabh e tamh no fois s;us an do lasaich a'
ghaoth.
Samhradh no dha an deidh bliadhna na
stoirme moire bha Gilleasbuig agus Aonghas
ag aiseag ceilpe, comhla ri feadhainn eile, bho
Bhagh-a '-Chaise gu bata mor a thainig a dh' aon
ghnothuch a Glascho air son luchd ceilpe,
agus a bha aig ceatha Loch-nam-Madadh.
Bha na fir 'n an seasamh aig braigh na laimhrig,
buidheann an sud agus an so a' bruidhinn ;
agus CO a thachair a bhith gabhail ceum mu 'n
cuairt ach sgiobair a' bhata a Cluaidh. 'Nuair
a rainig e a' bhuidheann anns an robh Gilleas-
buig stad e air a cheum agus chuir e failte
chridheil orra uile. Thoisich iad air seanchas
air ais agus air adhart mu 'n t-side, mu phrisean,
agus mu ghnothuichean coitchionn na duthcha.
An drasda 's a rithis bheireadh an sgiobair
siiil air Gilleasbuig mar gu'n robh e 'ga leth-
aithneachadh. Mu dheireadh thall sheall e
air Gilleasbuig an clar an aodainn, agus smeid
e a thaobh e.
" Tha e ruith 'n am inntinn," arsa esan,
" gu'm faca mi roimhe thu, a dhuine, ach tha
e fairtleachadh orm a chuimhneachadh c' uin
no c' aite."
Sheall Gilleasbuig air, agus thubhairt e,
" Cho fad 's as fhiosrach mise, cha do thachair
sinn ri cheile riamh roimhe, air muir no air
tir."
" Tha e agam," arsa an sgiobair, agus a
shuil 'na cheann a' lasadh. " C'aite an robh
thu air an leithid so a dh' oidhche," ag ain-
meachadh oidhche na stoirme moire.
" Cha robh mise riamh an taobh am muigh
de na Madaidh," fhreagair Gilleasbuig, " ach
tha cuimhne mhath agam air an oidhche
sin."
C aite am bith an robh thusa," thubhairt
an sgiobair, " bha mise 'n am eiginn 's a'
Chuan Sgitheanach, agus mi a' ruith mar
a dh' fhaodainn gu aite fasgaidh, 's mi a'
guidhe ri Dia trocair a dheanamh orm ; agus
chunnaic mi thusa an oidhche ud cho tais-
beanach mu 'm choinneamh air an drochaid
'sa tha mi 'g ad fhaicinn air an fheasgar so air
braigh ceatha Loch-nam-Madadh."
Mar gu 'm biodh ni-eigin neo-thalmhaidh
'g an tarruing ri cheile, ghlac an dara fear
lamh an fhir eile, agus cha do labhair a h- aon
diubh facal. Bha iad le cheile a' smaoineach-
adh 's a' meomhrachadh gu trang.
Sin agad, a leughadair, an naidheachd
mar a chuala mise i, agus tha iomadh latha
uaithe sin. De do bharail fhein oirre ? Mar
a thubhairt an Salmadair o shean, " Tha na
nithean sin tuilleadh as ard air mo shon-
Sgiathan Na Maidne
MOCH fosglaim m' uinneag gach maduinn,
Steach thigeadh soillse Do ghrais ;
Seid t' anail gu ciibhraidh mu' m chagailt
A' fadadh fann-shradaig gu blaths :
Sguab urlar falaichte m' inntinn
O gach smiir, o gach smal agus sgleo ;
Siab bharr mo spiorad gach duibhre
'Chuireadh eislean no airsneal air m' fheoil.
Air m' ard-dorus 's air mo dha ursainn
Cuir seul' agus comharra graidh ;
O m' ard-bhuinn buin tubaist is tuisleadh.
Cum mo dhachaidh o easbhuidh 's o phlaigh :
Aig gach cuirean is gniomh agus dleasnas
Cuir siird agus spionnadh 'n am laimh ;
O mhoch-thra gu ciaradh an fheasgair
Saor o rag-leisg gach alt agus enaimh.
Leig Do ghrian fo mo chabair,
Suain gach maide le h-or ;
Cuir aoigh air gach aghaidh,
Lion gach cridhe le D' threoir :
Mu 'n tog dealt na h-oidhche bharr machair,
Mu 'n tig caismeachd o ghob gach coin,
Mosgaileadh mo rosg ri D' mhaise ;
Cluinneadh mo chlaisneachd Do cheol.
Air a' mhodh so ni mi tagradh,
'Togail fuinn an glasadh la :
Dia 'n am bhruidhinn 's 'n am smaointinn,
Dia 'n am chridhe 's 'n am shaothair ;
Dia mor nam Flaitheas Naomh
Air mo thoiseach 's ri mo thaobh.
Chum mo ghleidheadh is mo sheoladh.
Mo shior chobhair 's mo bhuan sholais — •
'N diugh, a maireach, 's gu brath.
Calum Laing.
COMUNN NAM BAN-UASAL
Comunn Nam Ban-Uasal
Le Eachann Mac Dhughaill, an Glaschu
THA mi ag creidsinn nach e a h-uile aon de
leughadairean nan duilleagan Gaidhlig amis
a' Mhiosachan so a thuigeas anns a' cheud
thoiseach ciod an comunn a tha mi ag ciall-
achadh le " Commm nam Ban-uasal." Theag-
amh le ainm a' chomuinn ghasda sin a chur
sios anns a' Bheurla — " The Ladies' Associa-
tion " — gur ann a b' fhearr a thuigteadh an
tiodal. Is e sin, mata, an comunn a tha a'
tighinn fa-near dhomhsa an ceartair ; agus is e
am priomh aobhar a chionn e bhi a' tighinn
fa-near dhomh an drasd gu'n do ghleidh iad
an ceathramh fichead 's a' coig coinneamh
bhliadhnail an Glaschu an la-roimhe.
Is mor agus is ionmholta an obair a rinn an
comunn so, agus a tha e a' deanamh, oir is
fhada e bho cheann a shaothrach fathast, ged
a tha cuid de'n obair mhoir a rinn e fada shios
anns an linn a thriall bhuainn air tighinn gu
ceann. Ach a bheil i aig a ceann ? Chan 'eil
mi uile gu leir ceart ann a bhi ag radh gu'n
do chriochnaicheadh a' chuid sin de'n obair,
oir is e mo Ian is mo dheai'bh bheachd nach tig
an sguab mu dheireadh de'n toradh a tha a'
tighinn mar gheall air an t-saothair ud a stigh
do shabhal-tasgaidh a' chinne-daonna gus an
tig crioch air an t-saoghal fein agus air na
daoine a tha air uachdar !
Chuireadh an comunn so air bonn anns na
bliadhnachan cruadha ud a thainig air a'
Ghaidhealtachd an uair a dh' fhalbh am bun-
tata bho chionn corr math is ceithir fichead
bliadhna. Air an la an diugh, an uair a tha
pension na scan aois, pension bhantrach is
iomadh seorsa eile de thighinn a stigh aig
sluagh na Gaidhealtachd (cho math ri sluagh
eile), cha chluinnear a' bheag mu " bhliadhna
a' choirce ghoirid " no " a' bhliadhna a dh'
fhalbh am buntata " ; ach b' ion do na seann
daoine cuimhne a bhi aca air na bliadhnachan
a bha an sud, bliadhnachan na teanntachd is
an acrais, bliadhnachan a' chruais, an ainnis is
na h-eilthireachd ! Thuit iomadh cruadal is
cradh air na Gaidheil anns an am ud ; ach an
uair a dh' fhailnich an teachd-an-tir a bu
tomadaiche a bha aca, is nach robh ach bach-
lagan ruadha, meirgte, gun chnap ro bhuann-
achdail ach griiiileagain Ian gaoid mu am
bun, chaidh an tonn buileach orra ! Chunnaic
sinne a tha an nis a' tarruing suas an aois
iadsan a thainig troimh na bliadhnachan
doruinneach ud, is chuala sinn an sgeul orra.
B'i sin sgeul a' bhroin ; agus b'e an t-aobhar
broin gun a leithid e an uair a bha na Gaidheil
a bu treumanta a' fagail an duthcha gu an
teachd-an-tir a sholar an diithchannan cein,
agus moran dhiubhsan nach robh comasach
air sin a dheanamh, no a' bheag de agh sam
bith a dheanamh air an son fein, ag cromadh
an cinn ris an iiir is a' dol a sealladh !
B'iad sin na laithean anns an do chuireadh
an comunn rimach so air bonn le mnathan
uaisle an taoibh deas, Dun-eideann is Glaschu,
agus ^itean eile. Bha iomadh taobh air an
obair a ghabh na mnathan-uaisle so os laimh.
Cha robh Sgoil-bhuird no Education Authority
ann an uair ud, is bha Achd an Fhoghluim
fathast corr is fichead bliadhna air thoiseach
orra am folach fo sgothan an ama ri teachd.
Mar a thubhairt am bard e, " bha na Gaidheil
ro aineolach, dall, le ionnsachadh gann 'nam
measg " an uair ud. B'e sgoiltean a chur air
bonn 'nam measg gu leigheas a thoirt air an
eucail so a' cheud obair a ghabh an comunn
uasal so os laimh. Chuireadh suas tighean-
sgoile. Cha b'e leth-bhreac nan luchairtean
a tha air an cur suas an diugh, gun teagamh,
a bha annta, oir cha robh iad ach gle dhiblidh,
gun moran greadhnachais orra a thairngeadh
an t-siiil 'nan rathad ana muigh no a stigh ;
ach fathast, bu thighean-sgoile iad, agus ged
a dhimadh am fear mu dheireadh dhiubh bho
chionn choig bliadhna deug, is dana esan a
shaoileadh no a dh' abradh gu'n d'thainig an
dimadh nan sgoiltean sin deireadh am feuma
no an toraidh do Chlann nan Gaidheal no
do'n t-saoghal !
B'iad na maighistearan-sgoile a bha air an
suidheachadh anns na sgoilean so oileanaich
a bha a' toirt am mach am foghlum air cheann
na ministrealachd anns na colaisdean. Bhiodh
iad fein air cheann na h-oibreach an am an
t-samhraidh, an uair a bhiodh an Colaisde
ma-sgaoil ; agus an am geamhraidh bhiodh
seol air choir-eiginn eile air a dheanamh.
Theagamh gur e piuthar an oileanaich a bhiodh
ag gleidheadh tighe leis, le euideachadh aoin
de na balaich mhora, is e fein le shiiil air a'
Cholaisde, an uine ghearr, a ghiiilaineadh
air aghaidh an obair.
Chan 'eil fios agamsa cia mheud sgoil a bha
fo riaghladh a' chomuinn so an uair a bu
mhotha a bha aca dhiubh, ach bha iad aca
cha mhor anns gach cearn de na h-Eileanan is
de chorsachan siar na Gaidhealtachd, agus
CO a thomhais, no a thoimhseas, an obair mhor
a rinn iad ! Mar a thubhairt aon de na labhair
anns a' choinneimh bhliadhnail so, b'e obair a'
chomuinn na ghabhadh cur sios, mar ghearr-
iomradh, air paipear, plus rud-eiginn eile ;
ach cha ghabhadh am plus sin tomhas no co-
thromachadh !
Bha mise air aon de na bha aig a' choinn-
eimh so, agus is e a bhuail 'nam inntinn an
8
COMUNN NAM BAN-UASAL
uair a bba mi 'nam shuidhe am measg na
cuideachd, is cha mhor nach faodainn a bhi
cinnteach as, gu'm bu docha gu'm bu mhi
an t-aon duine eadar bhallachan an t-seomair
anns an robh sinn cruinn a fhuair earrann
d'a ionnsachadh (am beagan a tha agam !)
an aon de na sgoiltean so. Bha mise an aon
dhiubh gus an robh mi seachad air da bhliadhna
dheug, agus ciod am fios nach faodadh leugha-
dairean nan duilleagan so a bhi iarrtach air
beagan a leughadh mu'n cuairt oirre. • Ach
mu'n tig mi a dh'ionnsuidh sin, dh'fhaodainn
ainmeachadh nach b'iad na sgoiltean is
foghlum na cloinne a mhain anns an do chuir
an comunn so lamh. Bha an lamh an obair
eile cuideach cho math ri cuisean foghlum,
mar a bha gibhtean an aodach is caisbheart
an da chuid do'n chloinn is do inbhich, deideagan-
cluiche do'n chloinn an am na Nollaige, is
rudan mar sin ; ach is e cuid na sgoile dhe ris
a bheil mise a' buntainn an ceartair.
Bha mise " thall is chunnaic mi," oir b'ann
an seann tigh-sgoil Bhosta, a bha fo riaghladh
a' chomuinn so, a fhuair mi mo cheud inn-
treachadh air an a-b-c is ceann-fhreumhan eile
an eolais. Chan 'eil fios agam ciod an aois
a bha mi an uair a chaidh mi do'n sgoil so an
toiseach, ach tha mi cinnteach nach robh mi
co-dhiubh dad seachad air coig bliadhna, ma
bha rai sin fein. Innsidh mi dhuibh c6 am
maighstir-sgoile a bha againn : bha an t-Urr.
Seoras Sutharlan coir a thug a dheagh shaoth-
air do'n Eaglais mar mhinistear cliuiteach
'na dheidh sin. Bha e iiine mhor an Torasa,
am Muile, agus chan 'eil fada bho'n a leig e
dheth, a thaobh anfhannachd na h-aoise a
bhi a' tuiteam air, an eaglais do an deach e
'na dheidh sin, am Bruan, shuas an Gallaibh.
Chuir e mor bhron orm an uair a chuala mi
bho chionn ghoirid nach 'eil e an deagh shlainte
an diugh ; ach tha dochas agamsa, mar a tha
aig iomadh caraid eile, gur a h-iomadh latha
math a bhios air a luigheasachadh dha fathast
maille r' a chairdean 's a luchd-daimh mu'n
triall e gu a dheagh dhuais an luchairt nan
iomadh seomar. Chan 'eil mi cinnteach ciod
an taobh de'n chrich eadar Gallaibh is Cataibh
as an robh e, ach tha fios agam gu'n robh a
cheann Ian de dheagh Ghaidhlig.
Cha bheo an ath mhaighstir-sgoile a bha
againn — Gilleasbuig Mac Neill a He. B'ann
an seirbhis a Mhaighstir a bhuail galar a
bhais esan, thall thairis, oir is e an Soisgeul
a shearmonachadh do na cinnich a chuir e
roimhe fein mar dhleasanas.
Is ann a Eilean Bhoraraidh, eilean a thatar
ag innseadh dhomh a tha an diugh 'na f hasach,
a bha an ath fhear a bha againn — ^Cailean
Mac Ghilleathain. Chan fhios dhomh am beo
esan no ciod a dh'eirich dha.
An ath oileanach a fhuair sinn b'e Seumas
Mac Coinnich a Ploc Loch-aillse ; agus na'n
teannainn ri cunntas a thoirt an so air a shaoth-
air an aobhar a Mhaighstir, ged a bhiodh
barrachd eolais agam oirre na tha agam,
cha b'e aon mhiosachan ach aireamh na
bliadhna uile gu leir a dh' fheumteadh gu a
liubhairt seachad, is fathast, bhiodh moran air
fhagail.
Is e searmonachadh an t-Soisgeil an tirean
cein, cho math ri ealain na dotaireachd, a
ghabh esan mar an ceudna mar dhleasanas,
agus re choig bliadhna fichead rinn e saothair
mhor anns na Hebrides Nodha shios anns a'
Chuan Sheimh mu Dheas. As a' sin chaidh
e air cheann ospadail lobhar an Corea, an Siona,
agus am measg mhuinntir allmharra na tire
sin tha e a' saothrachadh bho chionn she
bliadhna deug, a' leigheas an da chuid chorp
is anamannan dhaoine. Tha e an ceann na
dreuchd sin fathast, ged a tha e gu math suas
am bliadhnachan, agus tha a ghinneil fein a'
leantainn a cheumannan gu deas is gu coimh-
honta. Mar sin, nach fior e dhomh a radh
nach 'eil is nach bi crioch air toradh saothrach
Comunn nam Ban-uasal so !
Bha aon eile againn fathast, am fear mu
dheireadh a bha innte gus an do dhiiineadh i,
an toiseach an t-samhraidh, anns a' bhliadhna
1892. B'esan Eoghan Mac Coinnich, brathair
do Sheumas ; agus b'e an raon farsuing thar
chuan a' searmonachadh an t-Soisgeil ris an
do thog esan a dhiiil is a shiiil mar an ceudna.
Thuit a chorp anns an strith ud a bha is a
tha cho diomain is cho dosgainneach air na
daoine ; ach is cinnteach gu'n do sheol a
spiorad gu ionad na sithe far an robh a dheagh
dhuais a' feitheamh air Bhuaithe-san aig a
bheil stiiiir na cruinne 'na ghlaic !
Ciod an nis an seorsa sgoile a bha anns an
sgoil bhig ud ? Mata, chan urrainn dhomhsa
sin innseadh dhuibh na's fearr na sealladh
beag a thoirt dhuibh air obair an latha mar a
bha i air a giiilan air a h-aghaidh bho Luan
gu Aoine, agus bho Challuinn gus an ath
Nollaig 'san am anns an robh mise innte.
Bha suas mu dha fhichead sgoilear innte anns
an am ud, ged nach 'eil anns an sgoil iir a tha
'na h-aite an diugh ach eadar ceithir is se !
B'ann a reir an leabhair-leughaidh anns am
bitheamaid a bha an clas air a chuimseachadh —
an ceud leabhar, an dara leabhar, is mar sin
air aghaidh, gu ruig an coigeamh leabhar.
Bha iadsan a bha anns a' choigeamh leabhar
air an cunntadh cho math 's a dh'fhaodadh
fiughair a bhi aca ris gus am fagadh iad an
sgoil uile gu leir, na's lugha na gu'n robh 'nam
beachd dreuchd sonraichte a thoirt am mach,
is mar a theireadh na mathraichean e, " aran
glan a chosnadh dhoibh fein."
{Ri leantainn)
Aireamh
5
93
An Soisgeul Agus An Saoghal
Leis an Urr. T. M. Mac Calmain, M.A., Gleann Eilg
"C'/mn 'eil sinna' faicinn nan uile nithean fathast air an cur fa cheannsal, ach chi sinn losa. . . ."
Eabii ii. 8-9.
T
"IHA dluth ail- da mhile bliadhna bho chaidh
leabhraichean an Tiomnaidh Nuaidh a sgrio-
bhadh agus bho thachair na nithean mu 'm
bheil iad a' deanamh iomraidh, agus anns an
{line fhada sin is mor an t-atharrachadh a tha
air tighinn air an t-saoghal agus air a hichd-
comhnuidh.
Air an oidhche nochd 'n am sheomar shamh-
ach a' cur nam briathran so an altaibh a cheile,
cluinnidh mi, ma's aill learn, guthan dhaoine
eile 'g am ruigheachd a teas-meadhon straigh-
lich gach baile mhoir 's an Roinn Eorpa. Is
gann gu'm bheil latha a bheir mi suil air paipear-
naigheachd nach leugh mi mu innleaehd tir air
chor-eigin. An drasda agus a rithis tha feall-
sanach mor a' fosgladh a bheoil neo ag iomairt
a phinn agus a' sparradh oirnn bhi toirt fainear
mar tha eolas 'g a mheudachadh agus innleach-
dan gun aireamh 'g an sior-dheanamh. Tha
gach bliadhna iir 'g ar giulan ceum na's fhaisge
air lan-choimhlionadh faidheadaireachd Dhaniel
(xii. 4) — " Ruithidh moran sios agus suas, agus
bithidh eolas air a mheudachadh."
A reir coltais, tha clann nan daoine an diugh,
ann an doigh nach robh 'san amharc aig an
t-Salmaidh (Salm viii), a' cur nan uile nithean
fo'n casan, air muir agus eadhon fo'n mhuir, air
tir agus anns an adhar. Gu dearbh saoihdh
sinn air uairean gu'm bheil daoine ag oidhir-
peachadh tur Bhabeil-a thogail as ur. " Thig-
ibh," arsa iadsan, " togamaid dhuinnfein baile
agus tur, aig am bi a mhullach a ruigheachd gu
neamh, agus deanamaid dhuinn fein ainm "
(Gen. xi. 4<). Is gann a ghabhas a thuigsinn na
h-adhartasan a tha air an deanamh 'n ar latha
ann an eolas agus ealain agus innleaehd de gach
seorsa.
Ach tha mi cuideachd a' leughadh nithean
eile anns a' phaipear-naigheachd. Cho fad agus
a chi sinne, chan 'eil na nithean sin uile a bha
mi ag ainmeachadh a' fagail an t-saoghail dad
na's sitheil neo na's sona neo na's sabhailte.
Direach a chionn 's nach ann le nithean a
bheathaichear spiorad neo-bhasmhor an duine.
chan fhaod sinn bhi 'g ar mealladh fhein le
lionmhorachd nan nithean a tha sinn a' sealbh-
achadh anns na laithean iongantach agus
adhartachail so, oir chan ann anns na nithean
sin tha fior bheatha an duine a' comh-sheasamh.
Bitheamaid taingeil air son gach goireas agus
gach innleaehd dUgheach, agus air son gach
gliocais agus eolais tha Dia toirt dhuinn agus
sinne 'g an cruaidh-shireadh. Ach lamh air
laimh leis an t-soirbheas sin tha gainne agus
bochdainn anns an t-saoghal, tha eadhon cogadh
agus mort agus spiiilleadh a' dol air adhart gu
follaiseach, tha iomagain ann an iomadh cridhe
agus amharus eagalach an iomadh inntinn.
Nach fhaod e bhi cho fior m'an ghinealach so
agus a bha e mu chlann Israeil — " Thug Dia
dhoibh an iarrtus, ach chuir e caoife air an
anam " (Salm cvi. 15).
Is e fath a' ghnothaich gu'm bheil sinn eadhon
anns an Hnn shoillsichte so a' toirt aoraidh agus
a' deanamh seirbhis do'n chreutair na's motha
na do'n Chruithear agus ag radh ri obair ar
lamhan fein, " Is sibh-se ar diathan-ne." B'e
sin cuideachd an fhianuis a chaidh a thogail
air a' ghinealach am measg an do ghluais an
Tighearna losa ann an laithean fheola air an
talamh.
Chi sinn na Pharasaich le an iirnuighean fada
briathrach anns na sionagogaibh agus aig
coinneachadh nan sraidean, a' feuchainn gu
treibhdhireach a bhi dileas do'n t-solus a thug-
adh dhoibh agus a thaobh fireanteachd an
lagha a bhi neo-choireach, agus mar sin a' streap
suas gu bhi 'n an suidhe ann an cathair Mhaois.
Chi sinn buidheann eile de na h-Iudhaich — na
Sadusaich — agus gun mhoran aite no suim
aca do nithean crabhaidh, ach fhathast le ceal-
gaireachd agus le bhi cosnadh cairdeas an
t-saoghail agus gean-maith nan cumhachdan a
bha lathair, a' streap do'n inbhe a b'airde, an
ard-shagartachd. Chi sinn na Greugaich le
diomhaireachd smuainte agus le feallsanachd
dhomhain, le oirdhearcas cainnte agus le snas-
Utreachas, a' cosnadh cliti dhoibh fein. Chi
sinn na Romanaich le cruadal 's a' chath, le
neart-airme agus le ealain-riaghlaidh, a' cur an
t-saoghail fo'n casan, ionnus gu'm b'urrainnear
a radh gu'n deachaidh aig Tiberius Ceasar air
an domhan uile a mheas.
Ach ged bu mhor an inbhe agus an cUii a
choisinn iad sin uile, gach buidheann 'n an doigh
fein, le crabhadh no le seoltachd, le gliocas no
le lamhachas-laidir, cha tug iad buaidh anns an
t-seadh a b'airde. Tha an t-abstol Pol — agus
bha e fhein uair-eigin 'n a f hior-Pharasach — ag
aideachadh ged bu mhath am faradh air an robh
na Pharasaich a' direadh suas, cha b'e faradh a
bha ann mar a chunnaic lacob aig Betel, faradh
AN SOISGEUL AGUS AN SAOGHAL
aig an robh a bharr a ruigheachd gu neamh.
Ma their neach sam bith gu'm bu bheannaichte
na Pharasaich agus iad a' smuaineachadh air
lagh Dhe a latha agus a dh-oidhche, eisd ri
aideachadh an Pharasaich mhoir — " Och is
duine truagh mi ! Co shaoras mi o chorp a'
bhais so ? " (Rom. vii. 24). Ma shaoileas neach
gu'm bu shona na Sadusaich agus iad ann an
ard-inbhe, eadhon an cathair Aaroin, cuimhnich
gur e bha annta daoine a bha ag aicheadh aiseir-
igh nam marbh, daoine aig an robh an dochas
anns a' bheatha so a mhain agus saoghal nan
spiorad 'na aite tiamhaidh dhoibh. Ged bu
mhath gliocas na Greige, cha b'aithne dhoibh
tre ghliocas Dia, agus ged bha iad a' faicinn
ard-shhghe nan deagh-bheus cha robh iac^ ag
amas air imeachd air. Agus ged bu mhor cumh-
achd na Roimhe a' ceannsachadh gach namh-
aid, agus ged b'fharsuing an impireachd, bha
raontan sonruichte ann air nach tug iad buaidh,
agus b'iad sin raontan uaigneach an cridheachan
fein, mar a chi sinn le siiil a thoirt air toiseach
htir PhoiJ chum nan Romanach.
A dh'aindeoin gach crabhaidh, gach seol-
tachd, gach gliocais, gach cumhachd, bha ain-
shith agus bochdainn spioradail aca mar an cuid,
direach mar a tha againn fhein an diugh a
dh'aindeoin gach adhartais a tha sinn a' dean-
amh. Air do'n duine, anns an hnn ud agus
anns an Hnn so, a bhi gabhail d'a ionnsuidh
fhein briathran an t-Salmaidh, gu'm bheil na
h-uile nithean air an cur fo 'chosaibh, feumiaidh
e aideachadh nach 'eil na h-uile nithean fhathast
air an cur foidhe. 'N a mhaighistir air nithean
an taobh a mach dha, tha an duine fhathast 'n
a thraill aig na naimhdean a tha e ceadachadh
a bhi gabhail comhnuidh 'n a chridhe — ana-
mianna na feola agus anamianna nan sul agus
uaibhear na beatha. Tha e an, diugh cho fior
agus a bha e riamh gur fearr an ti a riaghlas a
spiorad na esan a ghlacas ard-bhaile. Is maith
eolas agus innleachd agus goireas, ach am bheil
iad 'g ar cuideachadh gu bhi ceannsachadh nan
naimhdean marbhtach aig am bheil an daing-
neach laidir ann an cridhe uaigneach an duine ?
" Ciod e an tairbhe do dhuine ged chosnadh e
an saoghal gu h-iomlan agus 'anam a chall ? "
Ach, buidheachas do Dhia, a dh'ionnsuidh a'
ghinealaich ud thainig naigheachd beannaichte
an Tiomnaidh Nuaidh, agus a dh'ionnsuidh
saoghal a bha — agus a tha — cho trang a'
carnadh suas stor de nithean neo-mhaireannach
thainig deagh-sgeul mhor-aoibhneis Dhe tre
losa Criosd. Dhoibh-san a bha caitheamh
airgid air ni nach aran agus an saothair air ni
nach sasuich thugadh lan-thairgse air tiodhlac
Dhe ann an Criosd. Faiceamaid an t-atharr-
achadh a rinn e dhoibh-san a ghabh thuca fein
e, oir tha e a' deanamh a' cheart atharrachaidh
an duigh mar an ceudna do'n dream a tha
gabhail ris.
An uair a thainig Criosd a dh'ionnsuidh an
t-saoghail, cha do chuir E stad air amhghar agus
pian agus deuraibh, eadhon dhoibh-san a rinn
an roghainn dheth. 'S e sin r'a radh, cha tug E
dhoibh sgiathan columain gu bhi teicheadh air
falbh o na duilgheadasan anns an robh iad an
sas. Thug E ni a b'fhearr dhoibh. Cha do
dh'atharraich E an suidheachadh saoghalta, ach
dh'atharraich E an spiorad agus dh'ath-nuadh-
aich E an cridhe, agus mar sin thug E coth-
rom agus comas dhoibh a bhi toirt buaidh anns
an t-suidheachadh anns an robh iad.
longantach 's gam bheil e r'a radh, chan 'eil
leabhar eile sgriobhte anns am bheil uidhir de
bhron agus de amhghar agus a tha anns an
Tiomnadh Nuadh. 'N a fhior-thoiseach cluinn-
ear guth ann an Rama, caoidh agus gul agus
bron ro-mhor, air do Herod le laimh neo-thruac-
anta na leanaban neo-chiontach a mhort. Aig
deireadh an Tiomnaidh Nuaidh cluinnear eugh
air son cobhair ag eirigh o'n eaglais agus i a'
fulang fo laimh fhuileachdaich impireachd na
Roimhe — " Thig, a Thighearna losa "■ — coltach
ri fios chabhagach air a chur a mach o bhata a
tha deanamh long-bhriseadh ann an doinnion
gharg. Ann an teas-meadhon an leabhair so tha
garadh Ghetsemane le chruaidh-ghleachd ; chi
sinn talla a' bhreitheanais agus crim-droighinn
agus sliabh Chalbhari le a chroinn-ceusaidh.
Ach, aig a' cheart am, chan 'eil leabhar eile
sgriobhte anns am bheil a leithid de shubhachas
agus de ghairdeachas. Tha e a' toiseachadh
le oran-molaidh nan aingeal agus laoidhean
beannachaidh Sharachias agus Mhuire, agus
tha e dimadh le iolach ait o shluagh mhor nach
gabh aireamh, de gach uile chinneach agus
threubhan agus shloigh agus theangaibh, a'
glaodhaich le guth ard — " Slainte do ar Dia-ne
a tha 'n a shuidhe air an righ-chathair agus do'n
Uan. . . . Dha-san a ghradhaich sinn agus a
dh' ionnlaid sinn o ar peacaibh 'n a fhuil fein,
agus a rinn righrean dhinn agus sagartan do
Dhia agus d'a athair-san ; dha-san gu robh
gloir agus cumhachd gu saoghal nan saoghal."
Chi sinn dream eile a' dol a mach le gairdeachas
a chionn gu'n do mheasadh gu'm b'airidh iad
air eas-urram fhulang air son ainm Chriosd
(Gniomh. v. 41). Cluinnidh sinn an t-abstol
agus e 'n a phriosanach anns an Roimh, agus
slabhraidh iaruinn an crochadh ri caol a dhiiirn,
agus is e so an duan a tha aige : " Deanaibh
gairdeachas anns an Tighearna a ghnath ; a
rithis tha mi ag radh, Deanaibh gairdeachas "
(Phil. iv. 4).
Is e so, mata, a rinn Criosd dhoibh-san a chuir
an doigh ann. Cha tug E mach as an t-saoghal
iad, ach thug e dhoibh bhi toirt tuilleadh agus
buaidh trid-san a ghradhaich iad, air chor agus
nach robh bas no beatha no uachdranachdan
no cumhachdan no nithean a bha lathair no
nithean a bha ri teachd no airde no doimhne
AN SOISGEUL AGUS AN SAOGHAL— LANACHD BEATHA
no ni sam bith eile comasacli air cron a dhean-
amh orra. Ann am facal, thug E dhoibh a
bhi seinn orain eadhon ann am priosan na
beatha so agus dorchadas 'g an cuairteachadh
agus ceangal air an lamhan agus an casan, mar
a thug E do Phol agus do Shilas (Gniomh. xvi.
25). Agus is e sin a tha Criosd a' gealltainn
agus a' deanamh an diugh.
Bha creidmhich an Tiomnaidh Nuaidh gair-
deachail agus subhach — ^eadhon ann an suidh-
eachadh doirbh agus cunnartach — chan ann
a chionn 's gu'n do chuireadh na h-uile nithean
fo'n casan, no a chionn 's gu'n robh crabhadh
no seoltachd no ghocas no cunahachd sam
bith a bha aca 'n a thaic dhoibh. " Chi sibh
fein 'ur gairm," arsa Pol, " nach iomadh iad a
tha ghc a thaobh na feola, nach iomadh cumh-
achdach, nach iomadh uasal a tha air an gairm,
ach roghnuich Dia nithean amaideach . . .
nithean anmhunn . . . nithean an-uasal . . .
agus nithean tarcuiseach " (1 Cor. i. 26-28).
Chan e gu'n robh iad foghainteach uapa fhein,
ach b'ann o Dhia a bha am foghainteachd. Agus
bha iad cinnteach a Dia chionn 's gu'n d'fhuair
iad eolas air Criosd. " A nis," arsa iadsan,
" chan 'eil sinn a' faicinn nan uile nithean
fathast air an cur fa cheannsal, Ach chi sinn
losA " (Eabh. ii. 8-9).
" Chi SINN losA " is e sin sluagh-ghairm na
h-eaglaise. Is e sin bonn ar dochais agus
freumh ar creidimh. Le sin, ged bhiodh freas-
dal Dhe dhuinn mar dhorchadas a' mheadhon-
oidhche, agus ged bhiodh ar suidheachadh
saoghalta 'g ar druideadh a steach mar ann
am priosan, faodaidh sinn laoidh-mholaidh a
sheinn, agus co aige tha fhios nach cluinn prios-
anaich truagha eile sinn, co aige tha fhios nach
toir Dia crathadh air an t-saoghal a bhriseas
bunaitean ar priosain, co aige tha fhios nach toir
sin air luchd-coimhid a' phriosain, eadhon cumh-
achdan an t-saoghail so, glaodhach a mach air
son soluis agus tighinn air chrith a dh'fhaigh-
neachd, " A mhaighstearan, ciod is coir dhuinn
a dheanamh chum gu'n tearnar sinn ? " Agus
is e freagirt na h-eaglaise, " Creidibh aims an
Tighearna losa Criosd, agus tearnar sibh."
Is ann mar so a bheir an soisgeul buaidh air
an t-saoghal.
L^nachd Beatha
Leis an Urbamach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-Naomhaig
ANN an ci-idhe mhic an duine, tha iarrtus dian
air lanachd agus sonas. Co dhiubh a tha
e'g an sealbhachadh ann an tomhas no as an
eugmhais, tha miann orra an comhniudh 'n a
aignidhean, agus bithidh a dhtiil riu 'n a shaoth-
air is 'n a shugradh. Cha tuigear duine beo
gun a bhi a' cuimhneachadh gu bheil an
t-iarrtus so suidhichte domhain 'n a ghne, agus
'g a ghluasad 'n a uile dhoighean, ann an
slighean an t-seacharain cho maith ri slighe an
dleasdanais. Eadhon 'n a pheacanna is duaich-
nidh cruth, is ann am btheantas ag iarraidh
tuilleadh beatha agus sonais a bhitheas e.
Tha buidheann mhor de 'n chinne-daonna air
an teagasg gur e an t-iarrtus ud is mathair-
carraid agus an-aoibhneis mhic an duine, 'g a
thoirt air seacharan, 'g a mhealladh, 'ga chumail
ann am buaireas ; agus gur ann a mhain le bhi
'g a chasgadh, agus ma ghabhas sin deanamh, a'
cur as dha gu buileach anns a' chridhe, a gheibh-
ear fois is saorsa. B'e so grunnd teagaisg a'
Bhuddha, a tha cumhachdach gus an latha'n-
diugh am measg mhuilleinean de'r comh-
chreutairean anns na h-Innsean agus ann an
China. A reir-san, is eigin dhoibh -san a
ruigeadh air fois agus sonas, an cridhe fhalamh-
achadh de mhiann air solasan corporra, agus air
duaisean saoghalta ; agus an inntinn a thionn-
dadh a stigh gu beachdachadh air gne nan uile
nithe, gus mu dheireadh an ruig i am Bith d'am
buin i, anns am bheil gach ni agus gach creutair
a' comh-sheasamh. Anns an t-suidheachadh
so, ris an abrar Nirhhana, tha e air a thuigsinn
gu bheil spiorad an duine a' tighinn gu aonachd
ri spiorad siorruidh na Cruitheachd, mar gu'm
biodh e a' snamh ann an cuan ; agus anns an
doigh sin, tha gach miann faoin air a chasgadh,
agus an cridhe aig fois o mhealladh agus o
bhuaireas iarrtuis.
Siar agus Sear
Shaoileamaid-ne nach gabhadh sluagh air bith
ri teagasg a tha a' dol cho laidir so an aghaidh a'
chuilg ; ach is fheudar dhuinn aideachadh gu
bheil buaidh mhor aige thairis air inntinn
aeus ffnaths mhuilleinean ann an duthchannan
na h-Aird-an-Ear ; agus gu bheil e a'cur
dealachaidh eadar an Roinn-Eorpa agus iadsan,
air nach'eil e furasda faighinn thairis. Tha
iadsan ag amharc oirnne mar shluagh eu-
ceillidh, acrach, sanntach, fiabhrusach, a' strioch-
dadh rioghachdan a chum a bhi a' fasgadh asda
am beartais ; 'g ar claoidh fein agus dhaoine
eile air muir is air tir a' sireadh saoibhreis
shaoghalta, ann an cabhaig o aite gu aite, o
ghnothuch gu gnothuch, o chuideachd gu
cuideachd, mar chloinn bhig a' ruith am faileis,
no an geall air a' bhogha-fhrois, ag iarraidh an
comhnuidh anns an t-saoghal a muigh sasuchadh
do'n chridhe a stigh ; agus an deidh ar n-uile
stri, tha sinn, 'n am beachd-san, mi-shuaimh-
neach agus a dh'easbhuidh sithe. Air an laimh
eile, tha sinne ag amharc orrasan mar chreutair-
ean a tha fo gheasan aig beachdan fallsa, a tha
LANACHD BEATHA
'g an cumail bochd 'n an crannchur, taireil air
beatha an duine air an talamh mar bhruadar
faoin, agus do bhrigh sin, a' diultadh oidhirp a
dheanamh air an suidheachadh diblidh a
leasachadh; daoine gun sgoinn, gun neart, gun
togradh, coma co dhiubh, a chionn gu bheil iad
a' meas an t-saoghail uile 'na mhealladh agus
gach saothair a ghabhas seachnadh 'na
amaideas,
Cha chreid mi nach 'eil tomhas de 'n fhirinn
air gach taobh, — 'se sin, gu bheil sluagh
na h-Eorpa agus America am bitheantas a'
sealltuinn ri sasuchadh an iarrtuis fhaotainn o'n
t-saoghal agus a bheartas, tuilleadh is a tha
reusonta ; agus gu bheil sannt an t-saoghail
so 'n a aobhar-buaireis 'n ar measg nach'eil
furasda a cheannsachadh agus nach gabh
aicheadh ; ach mar an ceudna, gu bheil
luchd - leanmhuinn a' Bhuddha a' deanamh
mearachd nach lugha ann a bhi ag amharc air
saothair an duine air an talamh mar fhaoineis,
agus gu sonruichte ann a bhi a' feuchainn ri
deidh air beatha Ian, shuilbhir a mhiichadh 'n a
chridhe, anns a' bheachd nach'eil anns an duine
e-fein ach cruth a bhuineas do thim, d'an dan
tuiteam air ais mu dheireadh gun aithne, gun
eolas, do shruth na beatha as an d' eirich e.
An uair a sheallas sinn air teagasg Chriosd,
chan'eil ni is soilleire na so, gur e lanachd beatha
a tha 's an amharc aige air son nan uile ; agus
sin r'a shealbhachadh, chan ann le bhi a'
marbhadh iarrtus a' chridhe, ach le bhi 'g a
threorachadh gu fior shasuchadh. Bha buidh-
eann anns an duthaich ann an latha Chriosd, ris
an cante na h-Essenich, a bha gle choltach, 'n
am breithneachadh is 'n an cleachdadh ri luchd-
leanmhuinn a' Bhuddha, a' feuchainn ri slainte
agus fois fhaotainn le aicheadh, trasgadh, agus
dimeas air an t-saoghal. Saoilear gu'n robh
daimh, ann an smuain agus gnaths, eadar iad
fein agus Eoin Baiste is a dheisciobuil. Co
dhiubh, an uair a thog Criosd a ghuth anns an
diithaich, cha b'ann gu trasgadh a ghairm
E daoine ach gu cuirm, ged a tha aite aig
trasgadh 'n a theagasg.
Teagasg Chriosd
Is ann a bha truas aige-san do 'n t-sluagh do
bhrigh gu 'n robh iad a' fannachadh a dh'easbh-
uidh beatha. " Thainig mise chum gu'm
biodh beatha aca, agus gu'm biodh i aca ni's
pailte." A' coimhhonadh an fhacail ud, dh'
aiseig E slainte cuirp dhoibhsan a bha tinn,
fradharc do 'n dall, comas imeachd do 'n
bhacach ; thug E biadh do 'n acrach, is ciall
do 'n eu-ceillidh. An aite miichaidh a chur air
an iarrtus air beatha, is ann a bhrosnuich Esan
an t-iarrtus sin, aig a' cheart am a' tairgseadh
dhoibh sasuchaidh ann fein — aran na beatha
gu bhi 'g an neartachadh, msge beo gu bhi 'g
an urachadh, solus na beatha gu bhi 'g an
soilleireachadh, agus 'g an deanamh subhach.
Ma dh' fharraidear ciod gu sonruichte a tha
Criosd a' ciallachadh leis na samhlaidhean a tha
E a' cleachdadh — aran, uisge, solus — saoilidh mi
gur e eolas air Dia mar an t-Athair neamhaidh
aig am bheil gradh siorruidh dhoibh, anns am
faod iad am muinghin a chur gun chiiram, a
dhionas, a threoraicheas, agus a naomhaicheas
iad le a spiorad ; agus a chuireas rompa ciirsa
seirbhis ann an rioghachd shiorruidh — a tha ri
a thuigsinn leo. Da rireadh, is beatha mhair-
eannach an t-eolas sin : tha e 'n a sholus do 'n
inntinn, 'na aoibhneas do 'n chridhe, 'n a
dhochas do 'n spiorad, 'n a neart do 'n toil, 'n
a bhrosnuchadh air gach buaidh spioradail a
bhuineas do mhac an duine. Air an aobhar sin,
chan ionghnadh ged a tha Criosd a' deanamh
iomraidh air brigh agus crioch an t-soisgeil mar
shuipeir shuilbhir, agus a rithis mar bhord
bainnse rioghail, a dh' ionnsuidh am bheil
daoine air an cuireadh. Cha bhiodh e furasda
samhlaidhean is beartaiche fhaotainn air
lanachd beatha na iad sud. Tha e soilleir, mar
an ceudna, gu'n robh Criosd e fein a' sealbh-
achadh a' phailteis agus an aoibhneis air an
robh E cho trie a' deanamh luaidh ann an
cosamhlachd ; oir ged is eigin gu'n robh suidh-
eachadh truagh an t-saoghail an comhnuidh 'n a
aobhar-doilgheis dha, fhathasd, bha a shaoibh-
reas cho iongantach is gu'n do thog Eoin an
fhianuis so mu dheighinn : " Ann-san bha
beatha ; agus bi a' bheatha solus dhaoine ;
agus as a lanachd-san fhuair sinne uile ; agus
gras air son grais." Eadhon aig deireadh an
latha, is E a' dliithachadh air seii'bhe a' chroinn-
cheusaidh, chan ann mu bhron ach mu aoibh-
neas a tha E a' labhairt : " Na nithean so
labhair mi ribhchum gu fanadh moghaii'deachas
annaibh, agus gu 'm biodh bhur gairdeachas-
sa Ian."
Teagasg nan Abstol
Chan e atharrachadh sgeoil a gheibhear o na
h-abstoil. Cluinnear fuaim an aoibhneis 'n an
litrichean uile. Cha mhor a dh' f huiling uiread
alabain agus deuchainn ris an abstol Pol ; ach
air a shon sin uile, bha a spiorad neartmhor,
buadhach, taingeil agus sona ; agus bha e
comasach 'n a sheann aois agus 'n a laigse an
teisteanas so a' sgriobhadh.a priosan : " Oir a
ta ar n-amhghar eutrom, nach 'eil ach re sealain,
ag oibreachadh dhuinne trom-chudthrom gloire
a ta ni 's ro-anabharraich agus sior-mhair-
eannach." Tha e gu trie a' cur impidh air na
h-eaglaisean iad a blii a' deanamh gairdeachais ;
agus air iomadh duilleig, chithear gur e beatha,
Ian, cumhachdach, agus maiseach le toradh an
Spioraid, rim cridhe an abstoil air son nan
creidmheach, gus am biodh iad fa-dheoidh air an
nochdadh coimhlionta ann an Criosd.
Foghnaidh so gu bhi a' dearbhadh gur ciall
agus gnothuch do 'n t-soisgeul a bhi a' coinn-
LANACHD BEATHA— COMUNN NAM BAN-UASAL
eachadh ri iarrtus cridhe an duine air pailteas
agus sonas beatha.
Smachd air an fheoil
Air an laimh eile, tha e fior gu bheil fein-
aicheadh a' faotainn aite an comh-cheangal ri
ordugh na beatha so. Amhuil nach tig neach
gu brath gu comhliontachd ann an ealain do
nach toir e suas e-fein le deadh-thoil, dichioll
agus faicill, cha mhotha a gheibh beatha
spioradail cothrom air fas agus neartachadh gus
an cuir duine ciil ris gach cleachdadh fiar, is an
toir e a suas e fein do Chriosd. Feumaidh an
fheinealachd ain-diadhaidh tighinn gu crich
mu'n urrainn a' bheatha fhior freumhachadh
agus neartachadh anns a' chridhe, agus a ceann
a thogail. Chan 'eil seachnadh air an riaghailt
so ; oir gus an striochd duine a thoil, mairidh e
fo bhuaidh na h-inntinn fheolmhoir, ach an uair
a tha e deas gu a bhi mar a thoiUcheas Dia,
toisichidh cruthachadh nuadh ann ; bithidh a
nadur uile air a bheothachadh o 'n aird —
aignidhean, inntinn, coguis, toil — gach ni a tha
anns an duine o'n leth a stigh ; cuirear roimhe
gairm ard, eadhon gu'm biodh e an comhnaidh
a' fas ann an gras, ann an ghocas, agus ann an
maitheas gus mu dheireadh am bi iomhaigh,
Chriosd air a dealbh 'n a spiorad agus 'n a
chomhhiadair, am feadh is a tha e a' laimh-
seachadh gnothuich an t-saoghail a tha a
lathair. Mar sin tha eumhachdan a naduir aig
an aon am air am brosnuchadh agus air an
aonadh le riaghailt dhiadhaidh, a chum a bhi 'g
an cleachdadh ann an seirbhis a tha buanachdail
do dhuine e-fein agus d'a chomh-chreutair.
Anns an t-suidheachadh sin, le spiorad grasmhor
Chriosd 'g a riaghladh, tha mac an duine a'
sealbhachadh tomhais de lanachd na beatha
maireannaich ; agus tha e air an t-slighe anns
an ruig e air an rioghachd, a' chumhachd, agus
a' ghloir a tha ann an gairm Dhe do gach anam.
Brigh an t-soisgeil
Ann an searmonachadh an t-soisgeil, tha e
iomchuidh gu'm biodh an teachdaire a' cumail
an comhnuidh anns an amharc, agus mar
chudthrom d' a theachdaireachd, am beartas
agus an lanachd beatha a tha air an tairgseadh
do na h-uile ann an losa Criosd ; agus gu'n
teagaisgeadh e fein-aicheadh, chan ann mar
riaghailt gheur a tha dol a thoirt bochduinn is
cion air daoine, ach mar mheadhon air a bhi a'
ruigheachd air ard mhaith,ard shaoibhreas,agus
ard shonas na beatha shiorruidh.
Comunn Nam Ban-Uasal
Le Eachann Mac Dhughaill, an Glaschu
(Air a leantuinn)
IS math a tha cuimhne agam gur e leabhar
Eachdraidh na h-Albann, air a tharruing bho
" Tales of a Grandfather " le Ualter Sgot,
a bu leabhar-leughaidh do na h-inbhich so a
bha deas gus an sgoil fhagail.
Bha an sgoil a' fosgladh aig deich uair e an ;
agus an am an f huachd bha aig gach sgoilear ri
foid no da fhoid monadh — aon fhear co-dhiubh
- — a bhi 'na achlais an am tarruing a stigh an
dorus : agus bhiodh siiil a' mhaighstir-sgoil
gle bhiorach air eagal gu'm faigheadh aon a
stigh gun fhoid ! Is math a tha cuimhne agam
aon mhaduinn a chuireadh dhachaidh mi a
dh' iarraidh an fhoid nach d' fhuaras agam a'
mhaduinn ud. Cha robh an t-each againne
gu dhol do'n mhonadh a dh' iarraidh an t-saic
mhonadh, agus leis a' sin, is trie a bhiodh a'
chuil-mhonadh gle fhalamh, gu sonraichte air
maduinn Di-luain, agus, is e sin a dh' eirich
dhi a' mhaduinn a bha an sud ! Chan 'eil mi
a' dol a dh' innseadh dhuibh c' aite an d' fhuair
mi am foid a bha a' dol a dheanamh aite
" pass-port " dhomh a stigh do 'n tigh-sgoil a'
mhaduinn a bha an sud !
Cho luath 's a bhiodh na sgoilearan uile a
stigh bha am maighstir-sgoil a' dol an ceann
iirnuigh, ann an Gaidhlig, agus 'na dheidh
sin bha leasan Biobuill againn, agus laoidhean,
an da chuid an Gaidhlig 's am Beurla, air an
seinn. Is ann ro annamh a bha na Sailm againn
'gan seinn. Bha aon ni co-cheangailte ris an
leasan Biobuill a bha an so a dh' fhaodainn
ainmeachadh, oir is ann an diugh, bho'n a
thainig mi gu ire, co-dhiubh, a theann mi ri
thuigsinn cho ro ghasda 's a bha e gu ar n-eolas
air an da chanain a leudachadh.
Bha esan no ise a bhiodh air ceann ard a'
chlas a' leughadh na ceud earrainn, as a'
Bhiobull Ghaidhlig, abairibh, agus bha e an
sin 'na dhoigh fein 'ga chur ann am Beurla, le
aon mu seach, is earrann mu seach gus am biodh
an caibideal, no na bhiodh air a ghabhail mar
leasan, air a leughadh uile. An ath latha,
bhiodh a' cheart dhol an caibideal eile anns a'
Bhiobull Bheurla. Is cinnteach gu'm bu
doigh so gus an da chuid Gaidhlig is Beurla
ionnsachadh nach bu choir a bhi air a dearmad,
eadhon an sgoiltean aghartach an latha diugh,
cho math 's 'gam faod gach " modh direach,"
" direct method " is eile a bhi.
Bhiodh aon greis mhath anns an sgoil mu 'm
faigheadh e de urram a chur air 's gu'n rachadh
copaidh-sgriobhaidh, peann is dubh a thoirt
dha, is leigeil leis suidhe aig an " dasg-sgrio-
bhaidh." Bha an dasg-sgriobhaidh so air fad
an ruma, leth ris a' bhalla-chuil, agus
bhiodh ar n-aghaidhean ris a' bhalla an am
teannadh ris an sgriobhadh. Is ann air an
6
COMUNN NAM BAN-UASAL
taobh bheoil a bha an da uinneig a bha air an
rura, am mach bho dha uinneig-athair, air
nach fhaiceamaid ni ach neoil nan speur, agus
mo thruaighe-sa a bhasan-san air am beireadh
siiil a' mhaighstii'-sgoil ag caogadh thar a
ghuailne feuch de a bha a' dol air aghaidh
am measg a' chorra de'n cliloinn, no an robh ni
annasach sam bith a' dol air aghaidh am muigh
air a' bhlar !
Is ann air an sgleat a bhiodh na ceistean
cunntais air an deanamh ; agus cho luath 's a
bhiodh crioch air na bhiodh ri an deanamh
aig an am, bha an sgleat air a cur air a beul-
foidhpe air an iirlar mu choinneamh an sgoileir.
Bha esan no ise aig am biodh an sgleat air
an iirlar an toiseach, ach a' cheist no na ceistean
a bhi aige ceart, a' faotainn suas gu ceann
ard a' chlas. Tha an t-eagal orm, ged tha,
nach robh an doigh so ro mhath gus na " figa-
ran " a bhi ro shoillear ! A dh' aindeoin ciod
an seorsa leabhar-cunntais a bhiodh againn,
is e "an gre " a their eamaid ris. Is e gle
bheag aig an robh fios gu'm b' e " Gray,"
ainm fir a chuir ri cheile leabhar-cunntais aig
aon am, ach a bha an nis air a dhi-chuimhnea-
chadh ach 'na ainm a mhain a bha an so.
Bha an dictation air aon eile de na leasain a
bu riatanaiche. Bha an clas an uair sin air a
thoirt am mach gu meadhoin an iirlair, is
iadsan de an robh e air a dheanamh suas air
an cur cul-ri-cul is affhaidh-ri-ag-haidh mu
seach, a chiim is nach gabhadh " copaidheadh
deanamh. Ach a dh' aindeoin gach ni, bha
an " copaidheadh " a' dol ; agus na'm faigh-
teadh an aon " spelladh," no litreachaidh, aig
dithis, is iad cearr, is docha gur e basan teotha
a bhiodh aig aon dhiubh, mur bitheadh aig an
dithis, mu'n tigeadh crioch air a' chilis !
Bha sinn a' faotainn am mach gu cluich is
cleasachd eadar aon uair is a dha ; agus is
iomadh sin seorsa cluiche a bhiodh againn.
Na'n teannainn ri an cur sios an so a ceann a
cheile, bha cho math dhomh toiseachadh air a'
cheud thaobh-duilleig de leabhar MhicLagain
is mo sheol fein a thoirt seachad air gach
cluich a tha an sin. Air chill nan cluichean
abhaisteach, mar a bha iomain, crioch-a-
bhodaich, cleas nam bonaid, is mar sin air
aghaidh, bha iomairt air an deathannaich
an am reodhaidh^an corr uair a thigeadh an
giomanach sin rathad an eilein, is a gheibheadh
am fuachd buaidh air blaths nadurra a' Chuain
Shiar, a bha a' sior bhualadh is a' sior thaom-
adh mu ar cladaichean. Cha bhiodh an
sneachd, cho trom 'gan tiiirlingeadh e aig
amannan, fada gun leaghadh as fo bhuaidh a'
cheart Chuain Shiar ; ach fad 's a leanadh
e bha feum gun taing air a thoirt as, an da
chuid gu sladadh is deanamh mhuc is bhodach
sneachd.
An uair a bhiodh osag chixiin an t-samhraidh
is teas greine againn, bhiodh Traigh Bhosta
aig laimh gu cogadh a dheanamh ri a cuid
stuadhan no sinn fein f halcadh anns na geodha-
chan a bu chiiiine thall mu Chlachan Gorma,
no, an uair a bhiodh am muir-traigh ann,
Sgeir Bhosta thall 'na meadhoin 'gar taladh
gu dhol air thoir duileisg is ghruagan oirre.
Bha sinn a' faotainn ma reir aig ceithir uairean,
agus cho luath 's a bha " amen " a' tuiteam
bho bhilean a' mhaighstir-sgoil, aig deireadh
na h-iirnuigh fheasgair, bha gach aon a'
deanamh air an dorus mar bheum-sleibhe
'nan aon mheall ; agus bha e air a chunntadh
'na urram mor leis-san — is leis a' chorr cuideach
— a gheibheadh am mach an toiseach ! Air-
son gach iipraid a bhiodh againn — agus gle
bhitheanta tabaid — air an rathad dhachaidh,
chan 'eil aobhar agam air sgeul a thoirt dhuibh,
oir bha na nithean sin taobh am mach de
" churriculum " (ciirsa) na sgoile, mar a
theirear ri rian foghluim nan sgoiltean air an
la an diugh.
Am measg gach iomadh latha mor a bhiodh
againn anns an sgoil so, bha an latha ud a
nunn mu dheireadh an t-samhraidh am bithe-
antas, an uair a thigeadh aon de na mnathan
uaisle a bha air ceann a' chomuinn air a cuairt
bhliadhnail. B'i a' bhean-uasal ghrinn, Miss
Rainy, a bhiodh a' tighinn anns an am 'san
robh mise anns an sgoil, agus tha a dealbh
mheineil 'nam shiiil fathast — fior bhean-uasal.
Ar learn nach robh i ro throm 'na cruth, ach
leth-char ard am pearsa, agus fior dhreach na
h-uaisle 'na gniiis. 'Nam bheachd-sa an uair
ud, bha i fein agus Miss Rintoul, a bhiodh a'
toirt cuairt bhliadhnail do'n eilean as leth an
West Coast Mission a' seasamh am mach uile
gu leir bho mhnathan eile an domhain ! Bha
rud beag de eagal againn roimh Mhiss Rainy,
ged tha, agus is docha leam gu'n robh beagan
fiamh air a' mhaighstir-sgoil agus mar an
ceudna air a' cheistear roimh an da mhnaoi
choir so, meineil 'gan robh iad.
Is math a tha cuimhne agam uair de na
h-uaireannan a thainig Miss Rainy gu'n do
chuir am maighstir-sgoil sinn uile air falbh
am mach ris na h-aonaichean a bhuain roide,
agus bha ropannan is badan de luibh an deagh
bholaidh sin, is gach pliiran deagh-fhaile eile
a thoinneamaid 'na measg, air an crochadh ri
ballachan is sparran an tighe-sgoil gu beagan
maise a chur air, agus is cinnteach gur e a
dh' fheumadh, ged nach robh sinne 'ga thoirt
sin fa-near anns an am ud. Bha na sparran
gun lobjita fodhpa, ballachan loma, is tuill
eadar na clachan anns am faodadh cait is
rodain falach-fead a dheanamh air a cheile,
gun dealbh gun ni, ach aona mhap de mhor-
roinn na h-Eorpa an crochadh am meadhoin a'
bhalla-chiiil. Bha an t-iirlar air a leagail le
deileachan no sailean a thainig air a' chladach
COMUNN NAM BAN-UASAL— BRUADAR NEONACH
mar chobhartach uair no uaireiginn, cuid
dhiubh Ian de thuill ghiiiirnean, agus an sud
's an so, glomhair mhora eatorra far an trie
a chaill sinne ar " pensalan," is call gun fhao-
tainn on-a !
Sin agaibh dealbh bheag, ach dealbh chear-
bach tha mi cinnteach, air an sgoil bheag ud
thall air bruaich an t-Sruth-fhrogaich. Is
iomadh raon ris an do thog a' chlann a bha an
sud an uair a thainig iad gu ire cosnaidh.
Chuir iad an cath air monadh is air cuan, a
bhos an so is thall an tirean cein. Tha cuid
dhiubh 'ga chur fathast ; tha moran dhiubh
'nam parantan, is cuid 'nan seanairean is
'nan seanmhairean ; agus, mo chreach ! tha
cuid dhiubh a thuit anns an strith fo bhuaidh
na h-easlaint no fo bhuaidh gach caochladh
sgiorraidh do bheil mic is nigheannan nan
daoine buailteach. Bha cuid dhiubh a thuit
eadhon anns a' bhlar, no air dhoigh-eiginn
eile fo sgiiirsadh a' Chogaidh Mhoir ud a
thagair a chrann fein as gach cearn, as gach
eilean beag no mor, as gach srath is as gach
gleann.
Sin agaibh, mata, aon de na sgoiltean a bha
fo riaghladh comunn aghmhor nam ban-uasal
so. Tha a sgeul fein aig gach aon dhiubh ; ach
a dh' aindeoin taobh 'gam bi orra, tha aon
taobh a bha coitcheann dhoibh uile, taobh a'
mhathais is an aigh, taobh na h-earail is an
deagh theagaisg, an teagasg a bhiodh gu feum
aimsireil nan daoine, is na b'fhearr uile gu
leir, gu am feum spioradail is gloir a' Mhaigh-
stir a chuir an cridheachan nam ban-uasal
ud dol a lamhan a cheile anns a' chomunn so gu
cothrom a thoirt do chloinn Mor-thir is Eileanan
Siar na Gaidhealtachd air foghlum sgoile
fhaotainn an uair nach robh ach gle bheag de
luim no de dhealbh air an fhoghlum sin fhaot-
ainn air sheol sam bith eile.
Bmadar Neonach
Le Latimer Mac Aonghuis, an Ceann Loch
AN uair a bha mi 'nam dhuine bg fhuair mi
xA-eolas air mnaoi-uasail a bha fuireach anns
an aon bhaile rium-se, agus o'n a bha i gu math
aonrachdach bhithinn a' tadhal oirre a nis is a
rithist. Bha i 'n a bantraich ; mu thri fichead
bliadhna a dh'aois, agus rugadh i anns a'
Ghaidhealtachd agus bha Gaidhlig gu leoir aice,
ged nach robh aig an am sin focal Gaidhlig 'nam
cheann-sa.
Aon fheasgar a bha mi am shuidhe maille
rithe aig taobh an teine, a' bruidhinn mu a
teaghlach — cia meud nighean agus ciameud mac
a bha aice, agus c'aite an robh iad — thubhairt i :
Cha robh nighean agam idir, agus chan'eil
mi duilich, oir bha da nighinn aig mo phiuthar
agus bha iad 'n an aobhar cridhe-briste dhi
bho la am breith gus an robh iad posda agus an
deidh sin cuideachd. Ach bha da mhac agam."
" Agus c'aite am bheil iad ? " dh'fheoraich
mi.
Tha an t-aon as sine ann an Canada agus 'na
dhuine mor an sin, ach ged a tha e cho mor
chan 'eil e a' dichuimhneachadh a sheana
mhathar, oir tha e daonnan a' cur pailteas
airgid 'g am ionnsuidh agus fior chaoibhneil
rium."
" Tha sin gasda," thuirt mi ; " agus am fear
eile ; c'aite am bheil esan ?
'Se sin sgeul mhuladach," thuirt i, agus bron
'na guth. " Chailleadh e aig muir 'nuair nach
robh e ach 'na bhalach. Bho 'n toiseach bha a
chridhe riamh 'san f hairge agus bha e daonnan
ag iarraidh bhi air falbh, ach cha tugadh 'athair
cead dha. Uist, uist, bhiodh 'athair ag radh,
' ni sam bith ach a' mhuir.' Ach 'nuair a
chaochail athair o chionn sia bliadhna deug thug
mi cead do m' bhalach falbh, agus 'nuair a
thainig e dhachaidh an deidh a' cheud thuruis
bha e'na ghille eireachdail sgiobalta agus bha
prois orm d'a thaobh. Ma ta, chaidh e tri no
ceithir de thurusan, agus aig gach tighinn-
dhachaidh bha e na b' fhearaile agus na b'
fhearaile agus bhiodh mo chridhe a' fas na bu
truime is na bu truime aig gach dealachadh, oir
bha mi a' faireachdainn aonarach.
" A mhathair " ars' esan " gabhaidh mi greis
air tir an ath uair a thig mi dhachaidh agus
fanaidh mi leibh tri no ceithir de mhiosan "
Bha rud-eigin 'n am shuilean a' cur nam focal
sud 'na bheul.
" Dh' fhalbh e gu cridheil sunndach agus cha
robh mo shuil ri dochann sam bith dha, B'e
ainm na luinge. An t-Eun Gonn, agus bha i a'
seoladh bho Liverpool gu Portland Oregon
mu'n cuairt Cape Horn. Ma ta, cha robh mi,
mar a thuirt mi, a' smaoineachadh air dochann
sam bith dha, ach aon oidhche mu thri seach-
duinnean an deidh dha seoladh chunnaic mi
bruadar — bruadar nach robh cneasda.
" Bhi mi am beachd gu robh mi a' coiseachd
air taobh a' mhonaidh air maduinn ghasda
ghrianach. An toiseach bha mi gu sona le
milseachd an adhair, ach an deidh greise
thoisich mi air toirt an aire gu'n robh rudeigin
iongantach is neonach ann ; bha e cho soilleir,
cho fior shoilleir. Bha na sleibhtean is taobhan
a' mhonaidh agus na beanntan gorma fad air
falbh cho dearrsach glan soilleir 's gu'n robh iad
da rireadh neo-thalmhaidh. Smaoinich mi
rium fhein : 'Se maduinn ne5nach a tha ann,
agus anns a' mhionaid sheall mi suas an srath
agus an sin, mu m' choinneamh, chunnaic mi
tigh nach fhaca mi riamh an sin roimhe. B'e
tigh mor a bha ann, geal is soilleir mar an
8
BRUADAR NEONACH— URRAM D'AN DLIGHEAR URRAM
sneachd, agus balla iosal geal a' ruith mu 'n
cuairt air. Ach b'e an culaidh-iongantais air
fad a liuthad uinneag 's a bha air beulaibh an
tighe, sreath air muin sreath o'n lar gu mullach
— 'n a aon uinneagan gu leir, agus gach te
soillseach is boillsgeach mar gu'n robh gathan
na greine a' dealradh direach orra ged a bha a'
ghrian air an ctil. ' Gu cinnteach, thuirt mi
rium fhein, tha an togail so na 's neonaiche na
thogadh riamh le duine, oir chan 'eil dorus no
fosgladh ri fhaicinn air an tigh no air a' bhalla.'
An sin, gu grad direach mar gu'n togadh
druidh a shlat dh'atharraich an srath gus an
robh e 'na mhuir ghrianach luasgach agus anns
a' mhuir bha slaod-uisge agus air an t-slaod-
uisge 'n a aonar bha mo bhalach. Bha a
shuidheachadh neonach. Bha e mar gu'n
tuiteadh e an comhar a bheoil ; bha a chud-
throm air a ghairdeanan sinte agus bha 'aodann
ag amharc a suas — le gairdeachas.
Chunnaic mi na lagan-maise 'na ghruaidhean
agus an t-acair a' dearsadh 'n a Ihersey. Ach dh'
fhairich mi gu'n robh rud-eigin cearr : cha
b' urrainn dha eirigh ; agus bha e daonnan ag
aomadh is ag aomadh a dh' ionnsuidh an tighe
ghil leis na h-uinneagan deabach agus bha
miannmor orm achuideachadhachcha b'urrainn
dhomh ; agus direach mar a bha na tonnan a'
giiilan an t-slaod-uisge suas an aghaidh a'
bhalla, agus mise a' toirt glaodh-bais asam, ' An
urrainn dha nis idir eirighis e fhein a thearnadh!'
thainig 'athair 'na ruith a mach as an togai'
mhoir ghil, — ciamar a fhuair e a mach cha bl
urrainn dhomh fhaicinn, oir bha na h-uile ni a
thachair iongantach is miorbhuileach — ^agus
dh' amhairc e gu feargach orm, agus chrom e
thar a' bhalla iosal agus thog e am balach 'na
ghairdeana ; anns a' mhionaid sin fein dhiiisg
mi, agus mo chridhe a' plosgartaich le eagal.
Cha chualas iomradh riamh air an luing, no
air an sgioba ; seachduin an deidh seachduin bha
diiil againn gu'n togadh i ceann, ach chaidh na
seachduinnean agus na miosachan seachad gun
sgeul air an luing, is mo dheireadh thug mi
suas mo dhochas."
Tha cuimhne agam gu'n d'eisd mi ris an
naidheachd so gun fhocal a thighinn as mo
bheul, agus an sin bho nach robh fios agam ro
mhath ciod a theirinn labhair mi anns na
briathan sin a bhios daoine a' gnathachadh aig
aleithidadh' am : " 'Se sin sgeul romhuladach:
cha'n iongantas cridhe-briste a bhi agad."
" B'ann gu bronach a bha mi," arsa ise gu
simplidh, " bha iiine fhada mu'n do chasgadh
mo dheoir, ach mu dheireadh bha mi comasach
a radh. ' Thug an Tighearn uaith agus thug an
Tighearn leis : beannaichte gu robh ainm an
Tighearna.'
lonndrainn Pheabuill
CHAILL coimhthional Pheabuill triiiir eil-
deirean bho chionn ghoirid ; Iain Domh-
nullach an Sollas air an robh iomradh air a
dheanamh cheana anns na duilleagan so ; Iain
Mac P'hearghuis (Iain Mac Dhomhnuill mar
theirteadh ris) a bha air cheann na seinn ; agus
Domhnull Diighallach, a bha 'n a eildear fad
iomadh bliadhna, an toiseach 's an Eaghais
Shaor Aonaichte agus an sin an Eaglais na
h-Alba.
Bha guth cho binn agus cho reidh aig Iain
Mac Dhomhnuill 's gu robh a sheinn 'n a
chuideachadh mor do 'n t-searmonaiche agus
'n a thaitneas do 'n choimhthional a chluinntinn.
Bha e furasd a leantuinn mar phrecentor.
Chaochail Domhnull Diighallach ann am
Barraidh, far an deachaidh e a chomhnuidh an
deidh d'a mhac a bhi air a shuidheachadh ann
mar mhinistear. Bha e 'n a dhuine caomh,
easgaidh, diirachdach, gaolach air sith ; dich-
iollach an da chuid 'n a dhleasdanasan aimsireil
agus 'n a dhleasdanasan spioradail. Fliuch
no tioram, fuar no teth, bhiodh e fhein agus
a theaghlach 's an eaglais, Sabaid is seachduin ;
a thaobh ni sam bith a bhuineadh do shoir-
bheachadh a' choimhthionail cha bhiodh Domh-
null Diighallach air dheireadh. Gun a bhi
leasg ann an gnothuichean, bha e eudmhor agus
diirachdach ann an seirbhis an Tighearna, agus
cuimhneachail air iirnuigh. D. M.
Urram d'an dlighear urram
THA sinn daonnan toilichte a chluinntinn
gu bheil ministearan Gaidhealach air an
cumail air chuimhne le Cleir nan Oil-thighean,
agus toilichte gu sonruichte aig an am so a
chionn gu bheil Oil-thigh Ghlaschu a' dol a
thoirt D.D. do'n Urramach Seoras Calder agus
do'n Urramach Niall Ros, da dhuine air a bheil
muinntir na Gaidhealtachd gu maith eolach.
Bha an t - Urramach Seoras Calder a'
teagasg Gaidhlig an Oil-thigh Ghlaschu fad
iomadh bliadhna ach leig e dheth a dhreuchd
an uiridh, is tha a bhraithrean anns an Oil-
thigh a nis a' gabhail a' chothroim sin air
D.D. a thoirt dha anns an dealachadh.
Tha an t-Urramach Niall Ros air a shon-
rachadh gus an t-urram ceudna a bhi air a
chur air a chionn gu bheil e comharraichte
am measg mhinistearan eile mar Ghaidheal a
tha eudmhor air taobh cainnt agus ceol a
dhiithcha.
Gu ma fada a mhealas iad le cheile an onoir
a tha Oil-thigh Ghlaschu a' toirt dhaibh.
Aireamh 6
93
Teagasg na Cloinne
' Air son an leinibh so rinn mi urmiigh ; agus thug an Tighearn dhomh rn' iarrtus a dli' iarr mi air : uime
sin thug mi seachad qu saor e do'n Tighearn : re uile laithean a hheatha thugadh seachad e do'n Tighearn."
—1 Samuel, i. 27-28.
THA an t-ainm Hanah a' ciallachadh maise
no gras, ach ged nach freagradh an t-ainm
sin air a h-uile te bha e anabarrach freagarrach
do mhathair Shamueil, oir bha maise an Tigh-
earn oirre fein agus air a teaghlach, agus bha
gras Dhe 'n a cridhe.
M' an do rugadh Samuel dh' fhuiling i cradh
anama fad bWiadhnachan a chionn nach robh
duine cloinne aice, ach chuir sin air a gluinean
i agus thug e na bu dluithe i do Dhia. As na
doimhneachdan ghlaodh i ri Dia ; dh' eisd
Dia ri h-iirnuigh is thug e dhi a guidhe.
Ach cha do sguir Hanah a dh' iirnuigh
an uair a thug Dia leanabh mic dhi ; lean
i air iirnuigh air a shon, is choisrig i e do
sheirbhis Dhe bho laithean 'oige. B'e a
diirachd agus a h-iirnuigh daonnan gu'n
deanadh a mac seirbhis do Dhia 'n a theampull
naomh.
Dh' fhaodadh Samuel a radh m'a mhathair
mar a thubhairt Augustine m'a mhathair fein,
gu robh a h-iirnuighean 'n an saighdean 'n a
chridhe. Theab Augustine cridhe a mhathar
a bhriseadh leis cho amaideach 's a bha e,
eadar seachd bliadhna deug is deich bliadhna
fichead. Bhiodh i a' guidhe air daoine eile
bruidhinn ris is comhairle a thoirt air; ghuidh
i air Easbuig araidh feuchainn r'a sheachrana
a dhearbhadh air a mac. Cha bu toigh leis
an duine sin an dleasdauas a ghabhail os
laimh, ach an uair a ghuidh 's a ghuidh i air
le deoir thubhairt e rithe, " Imich a bhean ann
an sith, air sgath t' athchuingean fein chan
fhaod do mhac a bhi air a chall." M'an d'
fhag Monica an saoghal chunnaic i a mac air
iompachadh, is bha i sona.
Ach cha do thuit Samuel riamh ann an droch
shlighean ; choimhead e na h-aitheantan o
'oige. Cha b' aithne dha 'n a bheatha fein
a leithid de fhiosrachadh 'sab' aithne do Phol
agus do Augustine agus do Iain Bunyan,
daoine a bha cogadh i-i spiorad an Tighearna
ann an tiis an toiseachaidh, agus a b' fheudar
an inntinn agus an coluadar atharrachadh an
uair a chreid iad an soisgeul. Ach chan e an
aon doigh a tha aig Dia air a h-uile duine a
thoirt a steach d'a rioghachd ; tha cuid a' dol
a steach trath, is cuid anmoch ; cuid anns a'
mhaduinn, cuid air a' mheadhon-la, is cuid
anns an fheasgar. Ach is e a' mhaduinn an
t-am is fearr ; an uair a tha an cridhe 6g agus
a' choguis maoth, agus an fhuil blath — sin
an t-am ceart air ar seirbhis a thoirt do Dhia.
Chan 'eil ann an aithreachas-criche ach a bhi
cur sil aig an Fheill Martainn. B'urrainn do
Iain Wesley an uair agus a mhionaid innseadh
anns an deachaidh iompachadh ; " aig ceath-
ramh roimh naoi 's a' mhaduinn air a' cheath-
ramh la fichead de Mhai." Ach bha Samuel
de aireamh nan daoine sona sin a tha fas suas
ann an rioghachd Dhe bho laithean an leana-
bachd, agus aig nach 'eil cuimhne c' uin a
thug iad an cridheachan an toiseach do Dhia.
Cia sona 'ra ti do theagasg DM !
Bheir eisdeachd gach aon uair ; .
'5 ri gliocas neimh, le mbran tlachd,
Philleas gu moch a chluas.
Gle thric tha e a' tachairt gu bheil daoine a
bha peacach is ain-diadhaidh os cionn chaich
'n an oige, ach a bha air an iompachadh,
anabarrach eudmhor air taobh an Tighearna,
agus laidir is soilleir 'n an creideamh. Ach air
a shon sin tha mi an duil, na'm faigheadh
mathraichean an roghainn, gu'm b' fhearr
leo am mic a bhi coltach ri Samuel seach a bhi
coltach ri Augustine. Ach ma b' fhearr leo
sin, feumaidh iad iiine is ciiram is dragh a
ghabhail air am mic a thogail agus oileana-
chadh mar a thog Hanah a mac fein.
Ma dh' fheoraicheas mathair air bith ciamar
a choisneas i a mic do Dhia bho 'n oige, so a
their mise rithe, Bi thusa thu fein mar Hanah
agus ni Dia do chlann mar Shamuel. A
mach o ghras Dhe, dh' fhaodadh Samuel am
buidheachas a thoirt d'a mhathair uile gu leir
gu robh e an ni a bha e.
I. Thog i e anns a' chreideamh gu'm bu
tiodhlac o Dhia e. Fhuair Samuel am beachd
sin o mhathair agus chreid e e, ach cha b'
urrainn i a thoirt airsan a chreidsinn mur
biodh i 'g a chreidsinn i fein. Bha i 'g a chreid-
sinn, le a h-uile chridhe, a' creidsinn gu'n
d' eisd Dia r'a h-iirnuighean agus gu'n d' thug
e dhi mac a chum gu'n oileanaicheadh i e air
son seirbhis a thighe fein. Tha clann anabar-
rach geur gus a thuigsinn ciod a tha aig am
parantan 's an amharc dhaibh, agus gaolach
cuideachd air am parantan a thoileachadh,
agus mar sin bha inntinn a' bhalaich so air a
cleachdadh riamh ris an smuain gu robh e air
'2
TEAGASG NA CLOINNE
a shonrachadh a mach aii- son na ministreal-
achd, agus naomhaich an smuain sin a chridhe
agus a bheatha.
II. Chuir i air chiiram Eli e 'n a phaisde los
gu'm biodh e air a theagasg ann an eolas na
firinn gu coimhlionta. A h-uile bliadhna
bhiodh i fein a' dol suas gu Shiloh 'g a amharc,
agus a thoirt dha falluinn a rinn i dha. B'
abhaist do shearmonaiche ainmeil a bhi ag
innseadh na , naidheachd so m'a mhathair
fein ; an uair a bha e 'n a bhalach cha robh
e idir toigheach air dol do'n sgoil Shabaid, ach
bheireadh i air laimh air agus cha dealaicheadh
i ris gus an liiibhradh i seachad e aig dorus na
h-eaglais, ag radh amis an dealachadh, " Chan
urrainn mise do dheanamh diadhaidh, air neo
dheanainn sin, ach cuiridh mi thu do'n aite
anns an coltaiche gu'm faigh thu gras."
Sud boirionnach a bha riaghladh a teagh-
laich gu teann smachdail, ach cia meud athair
no mathair a ghabhadh an dragh an diugh dol
leth-mhile le aon d' an cloinn 'g an liubhairt
do'n sgoil Shabaid ? Tha e air f hag ail aig a'
chloinn a radh co dhiu a theid no nach teid
iad do'n eaglais no do'n sgoil Shabaid, agus na
parantan gun de sgoinn aca na smachdaicheas
iad ma dhiiiltas iad. Cha bhitheanta le clann
fulang a chionn nach 'eil gaol aig am parantan
orra, ach is bitheanta leo fulang a chionn gu
bheil am parantan gun sgoinn. Chan e cion
gaoil is coireach gu bheil uiread cloinne a'
fas suas gun bhi air an teagasg gu ceart anns a'
Chreideamh Chriosduidh, ach cion nach 'eil
sgoinn no faidhdinn aig am parantan, agus
nach gabh iad iiine no ciiram no dragh an
teagasg mar bu choir dhaibh.
III. Bha fhios aig Samuel o bha e 'n a
leanabh gu robh cridhe a mhathar suidhichte
air e bhi 'n a shagart agus 'n a sheirbhiseach
do Dhia, agus mar sin bha a ghaol 's a dhleas-
danas d'a mhathair 'g a tharruing air an aon
cheum r'a ghaol 's a dhleasdanas do Dhia.
Chan e mhain gu'n tuig clann smuaintean am
parantan an uair a bhruidhneas iad riu, ach
tuigidh iad iad an uair nach bruidhinn iad idir ;
leughaidh iad smuaintean diomhair an cridhe,
agus is e na smuaintean sin an fheadhainn
aig a bheil a' bhuaidh as mo orra. Ged nach
h-abradh a pharantan aon fhacal ris, is aithne
do bhalach gu maith gu de a bu mho a bheir-
eadh dhaibh briseadh-diiil d'a thaobh, no a bu
mho a chuir eadh car raid orra ; is leir dha an
e a bu mhaith leo f haicinn ann gleusdachd na
marsantachd seach spiorad na diadhaidheachd.
Ma chi e gu'm bu ghasda leo gu'n deanadh e
airgiod agus gu'm faigheadh e air thoiseach
air balaich eile anns an t-saoghal, no ma chi
e gu bheil am barrachd meas aca 'n an cridhe
air ghocas na nathrach na tha aca air neo-
lochdas a' chalumain, cha ruig iad a leas dixil
a bhi aca gu'n toir e moran aire do na comh-
airlean crabhach a bhios iad a toirt dha, air
sgath an fhasain. Ma chi clann gu bheil am
parantan gun suim do 'n eaglais no do dhiadh-
aidheachd, ach furachail a thaobh an t-
saoghail agus malairt an t-saoghail, tha e
nadurra dhaibh a shaoilsinn nach 'eil e mar
fhiachaibh orra rioghachd Dhe iarraidh air
tiis.
Bho chionn ghoirid bha mi a' seancha-as ris
ministear eile mu theagasg na cloinne, agus
bha esan de'n bheachd nach 'eil parantan
comasach air an teaghlaichean a theagasg,
agus thubhairt e gu'm biodh ciiisean na b'
fhearr na 'm fagadh iad an dleasdanas sin uile
gu leir aig na maighstirean-sgoile, daoine a tha
air an ionnsachadh air teagasg. Bha e de'n
bheachd gu bheil moran de'n obair a tha air a
deanamh anns na sgoilean — Sabaid a cheart
cho tuathal agus cho beag tairbhe ri teagasg
nam parantan fein, agus cha leigeadh e a
steach annta fear no te mur robh iad air an
ionnsachadh air clann a theagasg. Ach cha
d' aontaich mi leis an duine idir. Coltach ris
a' chorr de na daoine nach h-urrainn dol air
each gun dol thairis air bha mo charaid ag
ardachadh na h-acfhuinn os cionn an duine a
tha 'g a laimhseachadh. Sin mearachd as
mo a chithear an diugh ann an sgoilean na
diithcha ; acfhuinn air a' cur os cionn an duine.
Ach is mo an duine na'n acfhuinn, agus is mo
an spiorad beo na riaghailtean paipeir. Cha
chuir duine tiirail air bith ordugh is riaghailt is
ealadhain an suarrachas ; tha iad cho feumail
ann an teagasg 's a tha iad ann an rud air bith
eile, ach tha aon rud is mo agus is cumhachd-
aiche na iad uile, agus is e sin spiorad bed a?i
duine a tha air an ciil. An duine a b' fhearr
a chunnaic mi riamh a' seasamh ann an sgoil-
Shabaid am measg cloinne, cha b'e maighstir-
sgoile a bha ann ach clachair ; theagamh gu'n
abradh luchd na h-ealadhain nach b' aithne
dha teagasg agus nach robh na doighean a
bha aige ceart. Ach mur robh, bha e 'n a
dhuine gaolach agus 'n a dhuine iriosal, agus
cha do shuidh balach riamh laimh ris nach do
mhothaich rud beag air choreigin de mhaise
na diadhaidheachd ann, agus nach d' fhairich
gur e eagal an Tighearna tiis a' ghliocais. Mur
fairich clann sin, agus mur fairich iad gur h-e
firinn, is ceartas, is irioslachd, is coibhneas, is
gradh, na nithean as ion-mhiannaichte anns an
t-saoghal, chan 'eil an teagasg a' deanamh
maith air bith dhaibh. Chan e daoine a
dhinneas cinn na cloinne le fiosrachadh mu'n
t-sionagog no mu Ghehasi a tha dhith oirnn
anns an sgoil-Shabaid ach daoine air a bheil
eagal an Tighearna iad fein, agus aig a bheil
dian iarrtus air a' chloinn a thaladh ffu Criosd
TEAGASG NA CLOINNE— LITRICHEAN AS A' GHLEANN
a
agus gu seirbhis a rioghachd ; daoine a tha iad
fein cho Criosdail 'n an cainnt agus 'n an caith-
eamh - beatha 's gu'n cuir iad bias niaith
air an diadhaidheachd do'n chloinn. Gheibhear
an seorsa sin cho bitheanta ann an aitean eile
's a gheibhear iad am measg 'n am maighstirean-
sgoile.
Sin an teagasg tarbhach, an fhaireaehduinn
so a dhiisgadh ann an cridheachan na cloinne
gu bheil thu a' smuaineachadh air cor an
anama a cheart cho mhaith 's a tha thu a'
smuaineachadh air an aodach, no air am brogan,
no air an aran lathail a chosnadh. B' fhearr
dhuit fada cian iirnuigh ghagach a dheanamh
maille ri d' chloinn seach gu'n rachadh aon la
seachad gun maitheas Dhe a bhi air aideachadh
leat agus gun a bheannachd a bhi air iarraidh.
Ma thug Dia clann dhuit thug e dhuit a'
bheannachd as priseile as urrainn e a thoirt
do charaid phosda, ach cuimhnich gur h-e
do dhleasdanas an togail agus an teagasg air
son a sheirbhis fein. Cuimhnich air Hanah,
agus dean thusa mar an ceudna, agus theag-
amh gu'm bi Samuel agad ann ad theaarhlach.
Litrichean as a' Ghleann
Leis an Urhamach Niall Ros, B.D., Cill-mo-Rubha an Ile
rpHA an gleann as boidhche ann an lie mu
JL thri mile bho 'n tigh agam. Chan 'eil
moran sluaigh a' fuireach ann a nis, agus tha
am beaoan a tha ann a' dol an lughad o bhliadh-
na gu bliadhna. Ach tha cuimhne mhath aig
feadhainn a tha beo fhathast air Gleann
Mhuiledreagh a bhi Ian sluaigh, aireamh
mhor dhiubh a' cur seachad am beatha far an
deachaidh an arach, a' toirt an teachd-an-tir
as an talamh, a' togail theaghlaichean fallain
dreachmhor ; cuid eile dol do 'n Ghalldachd no
do thirean cein far am biodh gradh chairdean
no ainm fortain 'g an tarruing.
Am measg na muinntir a bha gabhail comh-
nuidh amis a' Ghleann o chionn corr is ceud
bliadhna bha Domhnall Mac Mhathain aig
an robh earrann de bhaile fearainn Chaona-
gairigh air taobh ard a' Ghlinne. Bha e 'na
chleachdadh aige bhi sgriobbadh gu caraid
ann an Glaschu an drasd 's a i ithis agus lean
na litrichean air dol is tighinn o'n bhliadhna
1838 gu ceud mhios a' gheamhraidh, 1841,
'nuair a chuir bas Mhic Mhathain stad orra.
Air an t-seachdamh la de 'n mhios sin chaidh
e fhein is triiiir eile a ghearradh fiodha air son
shiiirsdean do Ghleann Phroaigann an sgireachd
Chill-Daltainn. Thainig trom shneachd trath
anns an la. Rinn an t-each a bha leo a rathad
dhachaidh agus b'e sin a thug a' cheud chais-
meachd do mhuinntir a' Ghlinne gu'n robh
ni-eiginn cearr. Thog iad a mach agus fhuair
iad na ceithir fir marbh anns an t-sneachd.
Chan 'eil ro fhada o na chaochail bean anns a'
choimhearsnachd aig aois ceud bliadhna 's a
dha aig an robh cuimhne mhath air na ceithir
chuirp fhaicinn air an giiilan dhachaidh air
lunnan, agus beagan an deidh sin air an giiilan
fear an deidh fir, gu seana chladh Chill-mo-
Rubha far a bheil a' chuid mhor de shluagh an
aite 'n an laighe.
Bha meas mor aig a' charaid air Mac-
Mhathain. Ghleidh e na litrichean a fhuair
e uaith agus chlo-bhuail e iad ann an 1854.
Faodar a bhi cinnteach nach 'eil moran de
na leabhrain bheaga an lathair a nis ach
thachair dhomh greim a dheanamh air fear
dhiubh, agus anns a' chuid eile de 'n t-seanachas
bidh e cho math leigeadh le Mac Mhathain
fhein bruidhinn mar as trice ach a mhain
far am bi feum air solus a chur air cuid
de na gnothaichean air a bheil e deanamh
iomraidh.
Anns a' cheud litir tha Mac Mhathain ag
innseadh d'a charaid mar a shaothraich gras
Dhe air an toiseach. Chaill e triuir leanaban
gu h-athghearr an deidh a cheile, agus, an
aite bhi air a chruadhachadh leis na buillean,
's ann a bha iad 'n am meadhon an aithreachais
dha do nach gabhar aithreachas. " Tha mi
gu saor ag aideachadh dhuit," tha e ag radh,
" gu'n robh mi air mo chur mu'n cuairt tre
laigse na feola ach air dhomh sealltuinn air a'
chilis ann an solus a b' airde chunnaic mi gu
soilleir gu 'n robh mo chridhe air choigrich o
Dhia. 'S ann 's an uair sin a mhothaich mi
cho ro-pheacach 's a tha am peacadh. Rinn
mi an sin Dia a mholadh air son a choibhnis
gu 'n d' rinn e ni a bha mise a' meas 'na
amhghar 'na mheadhon air m' aire a thogail o
dhiomhanasan diombuan tim gu smaointea-
chadh maireannach air mo shlainte shiorr-
uidh agus gu Criosd a dhliith-leantuinn mar
m' fhasffadh affus mo thearmunn. 'S ann a
nis a bu ro- mhiannach leam do chuideachd
oir, mar as math a tha fios agad, chan 'eil ann
an so ach aite lom far nach 'eil eadhon a
h-aon agam ris an ciim mi cuideachd ach tha
na Sgriobturan dhomh 'n an tobar sonais air
nach 'eil traoghadh sam bith."
Mar a tha fios aig leughadairean eachdraidh
na h-Eaglais b' e so am Cath-nan-Deich-
Bliadhna, a thainig gu ceann ann an 1843.
Mu'n do thoisich Mac Mhathain air sgriobh-
adh bha an Cath anns gach oisein de 'n
LITRICHEAN AS A' GHLEANN
rioghachd agus bha mhiann air a' cheisd a bha
togail na comhstri a rannsachadh a mach. Anns
a' cheud litir tha e ag radh gu 'm biodh e an
comain a charaid na' n toireadh e dha a bheachd
fein air a' chiiis a chionn nach robh e air son
tighinn gu co-dhunadh air bith tuilleadh is
cabhagach.
Cadal na h-eaglais
Anns an ath litir tha e toirt buidheachais
seachad. " Mar a tha fhios agad," tha e a'
sgriobhadh, " bha taobh agam riamh ri Eaglais
na h-Alba. . . . Tha mi an dochas gu 'm
bheil fhathast am measg a h-iirach moran de
fhior luchd-leanmhuinn losa Criosd agus
aireamh mhinistirean a tha ri saothair gu
dileas a chum an leisgein a dhiisgadh as a
shuain. Am measg na h-aireamh sin tha mi
a' cur Mghr Pearson, Cill-mheanaidh. Chan
'eil fhios agam gu de dh' eirich do mhuinntir
eile ach fhuair mise fuasgladh agus comh-
fhurtachd bho eisdeachd. ... A charaid
ghradhaich, tha a bhi smaointeachadh nach
gabh slainte faotainn ann an Eaglais Shasunn
no ann an Eaglais na h-Alba no ann an eaglais
Dhiithchasaich sam bith neo-sgriobturail agus
cha mhor nach 'eil mi ag radh, cunnartach.
' Anns gach uile chinneach a ta an neach air
am bheil eagal-san agus a ta 'g oibreachadh
fireantachd taitneach aige '."
" Am faod sinn teagamh a chur ann an
diadhachd dhaoine coltach ri Newton, no
Harvey, no iomadh ainm urramach eile .''
Tha mi 'g innseadh gu saor nach d' rinn mi
suas m' inntinn fhathast. Tha mi an so an
aite cho iomallach 's nach 'eil moran choth-
roman agam air luchd-teagaisg nach buin
do 'n Eaglais a chluinntinn. Tha Mghr
Mac Labhrainn cho fad air falbh. Tha
Baistich a' tighinn an radhad gu cunbhalach
ach tha mi a' meas am beachdan an aghaidh
baisteadh nan leanaban mearachdach. . . .
Chan 'eil iiine agam dad a sgriobhadh mu
m' fhaireachadh fein mar bu mhath leam ach
tha mi a' socrachadh air Criosd 'na aonar air
son slainte."
Eaglais is Staid
Ann an litir eile tha Mac Mhathain a' toirt
lamh air a' cheisd so as iir. "Tha a leithid
air a labhairt air da thaobh ciiis na h-Eaglais
an drasd 's nach 'eil e soirbh barail sheasmhach
a thoirt seachad. Bha mi 'n comhnuidh de
'n bharail gu 'm milleadh Patronage Eaglais na
h-Alba ach is gann a tha cothrom air an Achd
a bhriseadh. Ma bhios Patronage air a thoirt
hho na h-uachdarain agus do 'n Chleir is gann
a bhios an gnothach dad na's fhearr. Bu
choir sochair-taghaidh mhinistirean a bhi aig
an luchd-comanachaidh agus saorsa bhi aig
Dissenters bho uallach no ceangal sam bith o' m
faod iad a bhi fulang. Tha fhios agam gu 'n
abair thu nach bu choir ceangal sam bith a bhi
eadar an Eaglais agus an Staid ach gu 'm bu
choir do gach aidmheil am ministirean fhein
a thaghadh 's a phaigheadh. Ach smaointich,
a charaid chaoimh, de dh' eireadh a mach a
laghannan cabhagach de 'n t-seorsa sin.
Bheireadh iad, car iiine co dhiu, tiugh dhor-
chadas air a' chuid as mo de sgireachdan Alba
a chionn nach biodh iad comasach no deonach
gu leoir airgiod a thogail gu ministirean a
chumail suas. Ged a dheanadh Dissenters
na tha 'n an comas air an t-soisgeul a shear-
monachadh, gidheadh bheireadh an sluagh
neo-iompaichte, saor o stamhnadh is laghannan
is cinn-iuil na h-Eaglais, srian fhuasgailte d'
an ana-miannan. Smaointich air an toradh ! "
Gaol leabhraichean
Bha aon ni a bhiodh Mac Mhathain a'
sparradh gun sgur air a charaid, leabhraichean
a chur thuige. Tha am posta a nis a' giiilan
leabhraichean de gach seorsa a h-uile feasgar.
Tha na paipearan-maidne air an toirt trath
de 'n la mar uidhe thri mile do larach tighe
Mhic Mathain leis an t-soitheach adhair.
Ach 's an am ud cha robh posta a' tighinn ach
uair anns a' cheithir-la-deug. Cha toireadh
e leis anns a' mhaileid ni na bu truime na
paipear-naidheachd is litir a chosdadh le cheile
eadar faradh is pris faisg air leth-chrun.
Cha robh doigh air leabhar fhaighinn ach an
uair a thigeadh caraid as a' Ghalldachd a
bheireadh leis iad anns a' chiste, agus sin mar
a bha iad a' tighinn gu Mac Mhathain. " Thug
do bhrathair," tha e ag radh, " thugam da
leabhar," Paipeirean Stuamachd agus oran
da 'n ainm " an Ais-eirigh." " Fhuair mi na
leabhraichean," tha e ag radh ann an aite
eile, " agus leugh mi Sahaid an duine hhochd gun
dail. Tha e cortach ri Oidhche Shathurna a'
Choiteir, agus chan 'eil e comasach do neach
air bith am meas freagarrach a chur air na
nithean air am bheil na baird a' bruidhinn ach
neach a chunnaie iad 'na dhachaidh fhein.
Nach tlachdmhor an fhearas-chuideachd a tha
ann an oibribh brioghmhor coltach riutha sud
ach, gidheadh, o na nithean neo-chiontach ud
tha cuingead cuid 'g ar dimadh a mach. ' Tha
mise, arsa neach,' ' an deidh gach leabhar a
bha agam ach a h-aon a thilgeadh a mach.
Dean thusa an ni ceudna agus bi glic' ... Is e
am Biobull tiodhlac iomlan Dhe dhuinn a
dh' ionnsuidh a' bhaile neamhaidh agus chan
urrainn sinn a bhi diirachdach gu leoir ann a
bhi rannsachadh a bhriathran naomha. Ach
a dh' aindeoin sin tha mi de 'n bheachd gu 'm
b' fheairrd gach duine bg a bhi leughadh
chan e mhain leabhraichean diadhachd ach
mar an ceudna seann eachdraidh agus each-
draidh ar latha fein agus sgriobhadh dhaoine
LITRICHEAN AS A' GHLEANN
mor-inntinneach. Chan 'eil ann an novels ach
leughadh neo-tharbhach agus air leabhraichean
a tha a' cur an aghaidh a chreideamh tha grain
aig m' anam. ' Tha cuid de leabhraichean,'
arsa duine ainmeil, ' air am faod thu blasad,
cuid eile a ghabhas slugadh agus beagan a
dh' fhaodas tu chagnadh agus a chuamh.' "
Tha annas air cuid an diugh gu 'n cuireadh
daoine iad fhein mu 'n cuairt air son eolais
'nuair a dh' fhaodadh iad an gnothach a dhea-
namh math gu leoir as aonais. Tha e a' cur
iongantais air moran eile a chaidh a thogail
air uirsgeulan Uilleam le Queux agus pacarras
de 'n t-seorsa sin ciamar a bha Mac Mhathain
agus a leithid beo far nach gabhadh leabh-
raichean a' chiiil-bhuidhe 's nan sia sgillinn
faotainn. Chuir mi oidhche gheamhraidh sea-
chad o chionn ghoirid ann an aon de thighean-
osda Ghlaschu, agus an deidh na suipeir dh'
fhoighnich mi de ghille nam brog am b' urr-
ainn e leabhar sam bith a thoirt dhomh a
chuireadh seachad an tiine. " Am bitheadh
suim agaibh," arsa esan, " de dh' aon de
leabhraichean Edgar Uallais ? " Thubhairt mi
ris nach bitheadh. "'Ma ta, tha mi duilich,"
thuirt e, " nach 'eil leabhar eile agam an
drasd a stigh as fhiach an t-saothair." A
h-uile fear gu a chail, mar a their sinn, ach 's
math nach riaraich Edgar Uallais no eadhon
Tearlach Dickens cail a h-uile fir. Ma bha
biadh Mhic Mhathain trom bha e fallain agus
bha daoine foghainteach air an arach leis.
As an fhasan
Tha a' chuid mhor de na leabhraichean a tha
e ag ainmeachadh air dol a cuimhne a nis
agus tha cuibhrionn mhath dhiubh nach bi air
an clo-bhualadh tuilleadh ach bha iad feumail
'n an la, agus bha daoine matha fo fhiachan
dhoibh. Tha e toirt taing d'a charaid air son
Litrichean Newtoin agus air son dain de 'n
robh mor ainm aig an am, an t-Sabaid. Tha
dan eile ann. An Gearan, no Smaointean na
h-Oidhche, air son am bheil e a' toirt mor
bhuidheachas. Bha an dan so cho fada 's
gu 'm b' eudar do 'n iighdar, ministear Sasunn-
ach d' am b' ainm Young, a roinn 'na naoi
earrannan. Feumaidh mi aideachadh ged a
tha dan Young agam a stigh o chionn faisg air
da fhichead bliadhna nach do leugh mi riamh
gu cheann e. Cha mho a thachair mi air duine
sam bith eile a b' urrainn a radh gu 'n d' rinn
e fhein an gnothach air. Cha lugha na Pro-
fessor air a Ian phaigheadh air son na h-oibre
a dheanadh an t-seirbheis, ach tha Mac
Mhathain ag radh gu 'n do leugh e an dan o
cheann gu ceann, agus gu 'm bheil e fad an
comain an fhir a chuir a leithid de leabhar
brioghmhor 'na rathad.
Bha na paipeirean-naidheachd na bu ghainne
na leabhraichean aig an am, agus chan 'eil
teagamh nach biodh an oidhche gheamhraidh
fada a dh' aindeoin Gearan Young no Tursainn
Mhic-Thomais. Aig aon am tha Mac Mhathain
a' cluinntinn gu 'm bheil an Seanachaidh
Gaidhealach a' dol a thighinn a mach agus tha
dochas aige gu 'n tig e an rathad He.
Tha e 'g iarraidh air a charaid mar an ceudna
paipeir a chur thuige. " Air mo ghearradh
air falbh, mar a tha mi, o cho-chomunn a
mhor-shluaigh tha ni air bith blasmhor a thig
le caochladh eolais. Tha e toirt brosnachadh-
inntinn seachad agus a briseadh sios na h-
aonaranachd a tha co-cheangaillte ri beatha
duine air diithaich na Gaidhealtachd. Cuir,
ma's e do thoil e, paipeir thugam a nis 's a
rithis chan ann a chionn gu'm bheil mor uigh
agam ann an deasbaireachd Parlamaid ach
gu'm bu mhath leam fhios a bhi agam de tha
dol air aghaidh anns an t-saoghal."
Stuamachd no tur-sheachnadh
Bha ceisd eile ann air an robh caraid Mhic
Mhathain a' cur mor chudthruim. B 'e sin
ceisd na stuamachd. Bha Mac Mhathain
'na dhuine measarra mar bu choir do gach
Criosduidh a bhi ach bha a charaid air son gu 'n
ceangladh e e fein ri buidheann nan Teetotallers
mar a their iad riutha. Cha robh sin soirbh
do neach air bith aig an am ud a dh' aindeoin
de cho stuama 's a dh' fhaodadh e bhi. Bha
uisge-beatha air ol aig am breith is bais, aig
banais is margadh ; far am biodh sluagh
cruinn, co dhiu bhiodh ann aighear no brou,
dh' fheumadh an deoch laidir a bhi lathair agus
'na lorg bhitheadh, tuilleadh as trie, connsa-
chadh is mi-riaghailt. Bha fhios aig Mac
Mhathain ro-mhath air gach crois a bha 'n
cois na dibhe ach, mar a tha e ag radh, bha
eagal air a bhi air ainmeachadh 'na " spiocaire
bochd " leis na coimhearsnaich. Sguir e
fhein do bhlasad air idir ach na b' fhaide na
sin cha rachadh e aig an am.
Chan 'eil cleachdadh cho soirbh a stad 's a
tha daoine am beachd — gu h-araidh cleachdadh
a fhuair a fhreumhan sios ann am beatha an
t-sluaigh. O chionn beagan iiine chuala mi
duine ghc a' cur na ceisd ri mhathair, bean
chaomh a thainig gu aois mhor agus aig an
robh cuimhne fhada " nach 'eil beachd agaibhse
'nuair a bhiodh iad a' feuchainn reis leis na cair-
tean a' tighinn dhachaidh o chomanachadh
Ch . . . .? " " Moire ! tha," ars' a mhathair,
" agus iad a' call nan rothan ach co bhiodh air
thoiseach." Ann an aon de na h-eileanan
tuathach thainig am bas air fear de dh' eildeir-
ean na h-eaglais agus chomhairlich ceistear
an aite, a bha fada 'n aghaidh na deoch laidir,
do theaghlach an fhoirfich gun bhoinne uisge-
bheatha bhi air an tiodhlacadh. 'S ann mar
sin a bha, ach an uair a thainig brathair an
eildeir dhachaidh as a' Ghalldochd cha robh
6
LITRICHEAN AS A' GHLEANN
bonn fo cheill le feirg. " 'S glice do 'n cheis-
tear mise a sheachnadh," ars' esan, " ma tha
e air son a chnamhan a bhi slan — am fear a
thiodhlaic mo bhrathair mar gu 'n tiodhlaiceadh
e cii."
A dh' aindeoin cho cearr 's a bha an cleach-
dadh a bha measg an t-sluaigh cha rachadh
Mac Mhathain le charaid an t-astar a bha a
charaid ag iarraidh.
" Chan 'eil mi, tha e a' sgriobhadh, " ann
am Teetotaller uile gu leir. An aon ni ris nach
aontaich mi anns a' bhoid a tha na Teetotallers
a' tabhairt 's e so nach hi mi am mheadhon air
neach eile 'ga fhaotai?i7i. Cha gheill mi do 'n
riaghailt sin gus an cuir sluagh na diithcha stad
air a' chleachdadh aig am breith is bais. Tha
lan-fhios agam gu 'n abair thu gu'm feum
cuid-eiginn toiseach seasmhach a ghabhail an
aghaidh an droch cleachdaidh agus tha mi
cur m' aonta ri sin gu saor, ach tha tri argum-
aidean agam an aghaidh seasamh a mach
learn fein — m' athair, mo mhathair, mo bhean
— triiiir nach cluinn iomradh air mi dhol cho
fada sin air m' aghaidh."
Cor na duthcha
Chan 'eil e a' toirt iomraidh air teachd-an-tir
an t-sluaigh mar bu mhath leinn no air moran
nithean a bha cur dragha orra aig an am no
cia mar a bha iad a' cur seachad na h-iiine
'nuair a sguireadh obair an latha. Uair no
dha tha e ag ainmeachadh dhroch phrisean
agus ag radh mur b 'e athair 's a mhathair a
bhi fas aosda gu'm fagadh e He 's gu'm feu-
chadh e fhortan anns a' bhaile mhor. Rinn e
iomradh aon uair air Dinneir Bhliadhnail nan
Tuathanach ann am Beul-an-ath ach dad
sam bith a sgriobh e mu dheighinn na cuirme
chan 'eil e air a chlo-bhualadh. Faodaidh e
bhi gu 'n d' thug sraidean a' bhaile tlachd
na spreidhe a cridhe a charaid no gu 'n deach
innseadh dha ma chaidh deoch-an-doruis mu 'n
cuairt tuilleadh is trie. Ciod air bith a b'
aobhar tha naidheachd na cuirme a dhith
oirnn. Bha aon ni a thug toil-inntinn dha,
gu 'n d' thainig pris na litreach o thri sgillinn
diag is bonn a sia gu sgillinn. Bidh cuimhne
aig luchd-leughaidh an Teachdaire Ghaidheal-
aich cho borb 's a dh' fhag an t-Achd ud seana
Chalum Posta ann am Muile, 's an spid a
thilg e air an fheadhainn nach d' fhuair litir
riamh no an aithrichean rompa gus an d'
thainig am faradh gu neo-ni. Tha Mac
Mhathain ag radh gu'n robh He o cheann gu
ceann ro-thaingeil air son an tiodhlac thimeil
agus bhuannachdail a thainig air an Eilean.
Am bitheantas tha e f hein toilichte le a chrann-
chur, tha a' bhliadhna ann an laimh an Fhreas-
dail mar a tha beatha an duine, agus tha fior
shonas ann a bhi leagta ri thoil, " Do thaobh
daoiread bidh agus suidheachadh dhaoine
bochda tha mi a' creidsinn gu'm bheil sinne
anns a' Ghleann mar a tha sibhse ann an Glas-
chu. Ach chan 'eil coinneamhan Radicals no
Cha7'tists againn ann an He, ni a tha, dh' aon
rud CO dhiu, a' caomhnadh cuid de 'n iiine do 'n
luchd obrach. Tha 'n aire uile air uiread 's
a tha na 'n comas a chosnadh d' an teaghlai-
chean. Chan 'eil iiigh mhor agam ann an
connsachadh Parlamaid ach tha mi creidsinn
ma cheadaicheas am Freasdal dhuinn am
fabharach agus ma chumas am buntata roimhe
mar a tha e 'n drasd gu'm bi pris na mine na 's
isle na bha i o n' as cuimhneach leat,"
Na cnamhan tioram
Chan 'eil Mac Mhathain ann an litir sam
bith a di-chuimhneachadh cor spioradail a'
Ghlinne agus He air fad. " Tha anns an ain
so," tha e sgriobhadh, " gluasad neo-ghna-
thach anns an Eilean agus iomadh neach ann
an Eaglais na h-Alba agus am measg na
muinntir an taobh a mach a' feoraich ciod a
ni mi a chum 's gu'm bi mi air mo thearnadh ?
Tha Mr Pearson, Cill-mheanaidh, an deidh
coinneamh iirnuigh sheachduinn a chur air
bonn a tha moran a' frithealadh 's troimh am
bheil math sonruichte deanta. Tha e teagasg
sgoil-Shabaid mar an ceudna a tha air a frith-
ealadh le aireamh mhor de sheann daoine 's
de dh' oigridh. Tha eadhon seana Mhr
Mac-an-Toisich fhein na 's diirachdaiche
na 's abhaist. Dh' eisd mi ri tri searmoin
bhuaith a dhriiigh orm gu mor 's bho 'n d'
fhuair mi solus sonruichte. (Sean-Fhacail viii,
3.) (Is. vi, 1-6.) (Is. xli. 14.) Am measg nan
Neo-Eiseamaileach (Independents) tha duine
bg, Mac Illeathain, gobha, a tha searmona-
chadh gach la Sabaid ann an caochladh aitean
de 'n Eilean. Tha meas mor air ach cha
chuala mi fhathast e. Am measg nam Bais-
teach tha soirbheachadh math. Air an t-
Sabaid so chaidh chuireadh triiiir ri 'n aireamh
le bhi air an tumadh anns an abhainn aig
drochaid Mhuiledreagh.
B'e " seana Mhr Mac-an-Toisich " air am
bheil Mac Mhathain a' labhairt ministear
Chille-mo-Rubha agus b' ann 's an eaglais
aige ann am Bogha-mor a bhiodh Mac Mhathain
ag aoradh. Thainig am bas air anns a' bhli-
adhna 184.2. Chan 'eil duine bed an diugh
aig am bheil cuimhne air ach, fhad 's a tha
beul-aithris a' dol, bha e 'na dhuine coibhneil
agus 'na mhinistear dileas. Chan 'eil Neo-
Eisamaileach a nis ann an He o cheann gu
ceann 's cha mho tha Baisteach anns a' Ghleann.
'S gann a tha duine idir anns a' Ghleann an
coimeas ris na bha ann aon uair. Am bliadhna
tha an sgoil air a frithealadh le dusan ; beagan
iiine air ais thainig an aireamh gu sia, 'Nuair
LATHA BAIS CHALUIM CILLE (A.D. 597)
a thig sgalag no tuathanach do'n aite le sianar
no seachdnar chloinne bige bidh sinn cinnteach
gu'm bi an sgoil air a cumail fosgailte, ach
'nuair a dh' fhagas e an Gleann tha sinn air air
clisgeadh gu 'n toir e an sgoil leis. 'Nuair a
bha Mac Mhathain a' sgriobhadh nan litrichean
bha i, gu h-araidh an am a' gheamhraidh, air
a frithealadh le sia fichead. Tha sinn an dochas
nach tiff an aireamh cho iosal ri sianar tuilleadh.
Bu mhath leinn gu 'm biodh an tigh 'na cheann-
uidhe do 'n chloinn bhig feadh na seachduin
agus air an t-Sabaid gu'm biodh iad fein* 's
am parantan a' togail fonn nan Salm ann mar
a chleachd an athraichean. Tha sinn an
dochas mar an ceudna gu'm bi iomadh neach
air a theagasg ann a bhios, coltach ri Domhnall
Mac Mhathain, " fhathast a' labhairt " ri
each an deidh dha f hein an saoffhal f hasfail.
Latha Bkis Chaluim Cille (a.d. 597)
Leis an Urramach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-Naomhaig
IS iongantaeh da rireadh an cliii a choisinn
Calum Cille. Tha corr maith is tri cheud
deug bliadhna bho na chaochail e, agus fhath-
ast, tha ainm na's iomraitiche agus na's
dealraiche na ainm air bith eile ann an uile
eachdraidh na Gaidhealtachd. Mar a tha f hios
aig na h-uile, shuidhich esan tigh-soluis ann an
eilein I, a las a suas cha'n e a mhain a' Ghaidh-
ealtachd ach duthchannan mu dheas mar an
ceudna, le eolas na beatha maireannaich. Is
cinnteach gu'n robh a chomh-sheirbhisich airidh
air roinn nach beag de'n chliii a thuinnich m'a
cheann-san ; ach a dh' aindeoin sin, tha e
soilleir gu'm bu duine prionnsail a bha ann-san
air gach doigh, le fuil righrean 'na chuislean,
laidir 'na bhodhaig, maiseach 'na phearsa,
cumhachdach 'na inntinn, eudmhor 'na spiorad,
coisrigte gu seirbhis ann an aobhar Dhe ; agus
gu'n d'thug e eiseimpleir d'a mhuinntir, a dh'
f hadaich an spioradan, agus a lean mar chuimh-
neachan beo 'n am measg cho fada is a sheas an
eaglais Cheilteach anns an duthaich.
Chan ann air a sheirbhisean mora anns an
t-soisgeul a tha an t-iomradh a leanas, ach air a
ghluasad air an latha mu dheireadh a chaith e
anns an t-saoghal, a reir mar a tha Adamnan, a
sgriobh eachdraidh a bheatha, 'ga innseadh.
Cha bhiodh e furasda naidheachd is druidhtiche
fhaotainn mu chrich turuis naoimh air bith.
Ma bha a bheatha cumhachdach, bha a bhas
caomhail, grasmhor, coltach ri luidhe na greine
air feasgar ciuin samhraidh, gun reul 'na coir.
So mar tha Adamnan ag aithris mar a thachair :
Air latha na Sabaid (Di-Sathuirne) chaidh an
duine urramach, is Diarmad, a ghille dileas,
maille ris, a bheannachadh an t-sabhuil a bha
dluth ri laimh. An deidh do'n naomh an sabhul
agus da mheall de ghran glan a bha ann a
bheannachadh, chuir e an ceill a thaingealachd
anns na briathran so : " Tha mi aoibhneach air
sgath mo mhanach ghradhach, gu'm bi am
pailteas agaibh am bliadhna mar an ceudna,
ma's fheudar dhomh dealachadh ribh." Air do
Dhiarmad so a chluinntinn, dh'fhas e bronach,
agus thubhairt e : — " Athair, tha sibh a' cur
duilichinn oirnn ro thric an drasda, a toirt tarr-
uing o am gu am air a bhi dol 'g ar fagail."
Ach fhreagair an naomh e : — " Tha facal beag,
diomhair agam ri a thoirt dhuitse ; ma gheallas
thu gu firinneach nach foillsich thu e do neach
air bith mu'm basaich mi, bithidh e comasach
dhomh labhairt riut mu m' thriall, le barrachd
saorsa." Air do'n ghille gealltuinn, air a
ghliiinean, a reir iarrtuis an naoimh, lean an
duine urramach air aghaidh mar so : — " Is e an
t-Sabaid ainm an latha so anns an Sgriobtur, is
e Fois is ciall do'n ainm sin ; agus da-rireadh,
is e fois dhomh-sa a bhitheas ann ; oir is e an
latha mu dheireadh de m', bheatha shaothrachail
an so, air am bheil mi a leigeil dhiom uallach
m' oibre ; oir, a nochd, aig a' mheadhon-oidhche,
an uair a tha latha soluimte an Tighearna a'
toiseachadh, siubhlaidh mise, mar a their an
Sgriobtur, air slighe ar n-athraichean, 'n a
mhaitheas, tha mo Thighearna losa Criosd air
a ghairm a chur thugam a cheana, agus d'a
ionnsaidh-san bithidh mi a' triall, mar a thubh-
airt mi, aig marbh na h-oidhche, an uair a
gheibh nai a chuireadh ; oir dh'fhoillsich an
Tighrna eae-fein dhomh an gnothuch."
An uair a chual am fear-frithealaidh na
briathran duilich ud, thoisich e air caoidh gu
goirt, agus dh'fheuch an naomh ri a chomh
fhurtachadh cho math is a b'ui'rainn e.
'N a dheidh so, dh'fhag an naomh an sabhul,
agus am feadh is a bha e a' tilleadh a dh'ionn-
saidhTighnam-manach,leig e anail mu mheadh-
on an astair, far am faicear gus an latha- 'n-
diugh ri taobh na slighe, crois, le a bonn an
sathadh ann an cloich-mhuilinn, a chuireadh a
suas mar chuimhneachan air a' chilis. Am
feadh is a bha an naomh, is e air a chromadh leis
an aois, 'n a shuidhe an sud, mar a thubhairt mi,
airson 'anail a tharruing, feuch, thainig far an
robh e gearran ban, d'am b'abhaist a bhi a'
giulan le deadh thogradh nan cuinneagan bainne
o chro a' chruidh a dh' ionnsaidh an Tighe.
Dhluthaich an ainmhidh ris an naomh, agus
iongantaeh ri aithris ged a tha e, leag e a cheann
s
LATHA BAIS CHALUlM CILLE (A.D. 597)
'n a uchd, air a ghluasad le Dia gu so adheanamh
a reir mo chreidimh-sa, amhuil a tha tuigse
thachairtean air a buileachadh air gach creutair
a reir toil a' Chruithear. Ag aithneachadh
gu'n robh a mhaighistir a' dol g'a f hagail an iiine
ghoirid is nach faiceadh e tuilleadh e, thoisich
an gearran ri gniisdaich bhronaich, agus ri
sileadh nan deur gu pailt, mar gu'm b'e duine a
bh'ann, air uchd an naoimh, gus an d'thainig
cobhar dheth le meud a chaoidhe. Air do'n
ghille-fhrithealaidh so fhaicinn, thoisich e air a'
chreutair bhronach f huadach air falbh ; ach
thoirmisg an naomh dha sud, ag radh : " Leig
leis ; bho'n a tha e cho gaolach orm, doirteadh
e a mach a dhuilichinn gheur 'na m' bhroilleach.
Faic thu-fein, ged is duine thu le anam reusonta,
cha 'n eil e 'n a d' chomas eolas fhaotainn a
thaobh mo shiubhail as an t-saoghal, ach a mhain
na tha mi-fein air innseadh dhuit. Ach do'n
bhriiid so, a tha dh'easbhuidh reusain, rinn an
Cruithear fein aithnichte, air dhoigh air chor-
eigin, gu'm bheil a mhaighistir a' dol 'ga
f hagail." Air dha so a radh, bheannaich an
naomh an gearran, a thionndaidh an sin air
falbh gu tiirsach.
An sin, dhirich an naomh gu mullach a' chnuic
OS ceann Tigh-nam-manach, agus a' seasamh le
a lamhan togta a suas, bheannaich e 'aitreabh,
ag radh : — " Beag is suarach ged a tha an t-aite
so, bithidh e fhathast air a choimhead ann am
meas mor agus mi-chumanta, cha 'n ann a mhain
le righrean agus sluagh na h-Alba, ach mar an
ceudna le uachdarain dhuthchanna cein is borb,
agus le 'n iochdarain ; agus a thuilleadh air sin,
bithidh urram shonruichte 'g a' chur air, eadhon
le naoimh eaglaisean eile."
Air dha labhairt mar sin, theirinn e an cnoc
agus air dha tilleadh a dh'ionnsaidh an Tighe,
shuidh e na bhothaig fein, far an robh e a'
sgriobhadh Leabhar nan Salm as iir. An uair
a rainig e an rann anns a'cheathramh Salm deug
thar an fhichead, anns am bheil e sgriobhta — ■
" Orrasan a dh' iarras an Tighearna, cha bhi,
maith air bith a dhith," thubhairt e : " Feum-
aidh mi stad an so ; sgriobhadh Baitein an
corr."
An uair a chriochnaich e an rann ud aig
deireadh na duilleige, dh' fhalbh an naomh do'n
eaglais airson seirbhis na h-oidhche roimh Latha
an Tighearna. Cho luath is a bha so thairis,
thill e gu 'sheomar, far an do chaith e an corr
de'n oidhche air a leabaidh — leac ruisgte fodha,
is clach 'n a cluasaig dha ; clach a tha 'n a
seasamh gus an latha- 'n-diugh mar sheorsa de
chuimhneachan ri taobh 'uaighe. Am feadh
is a bha e 'na shineadh an sud, chuir e an ceill
orduighean deireannach do na braithrean, ann
an eisdeachd a ghille-fhrithealaidh a mhain, ag
radh : — " So na briathran mu dheireadh, O mo
chlann, a labhras mi ribh : — Bithibh ann an sith,
agus biodh gradh neo-chealgach eadaraibh.
Ma leanas sibh mar sin eiseimpleir nan aith-
richean naomha, bithidh Dia — comhfhurtair
nam fireana — 'na fhear-cuideachaidh dhuibh ;
agus bithidh mise, 'n am chomhnuidh maille ris,
ri eadar-ghuidhe as 'ur leth ; agus cha'n e a
mhain gu'n toir E dhuibh na dh' f hoghnas airson
feuman na beatha so, ach mar an ceudna,
builichidh e oirbh na duaisean matha agus
maireannach, a tha air an tasgaidh a suas air
an son-san a choimheadas 'aitheanta."
Beannachadh nam braithrean
An deidh labhairt mar so, agus uair a shiubh-
ail a nis a dluthachadh, dh' fhan an naomh 'na
thosd. Cho luath is a bhuail an clag uair a
mheadhoin - oidhche, dh' eirich e an cabhaig
agus dh' fhalbh e do'n eaglais ; agus a' greasad
air thoiseach air each, chaidh e a stigh leis fein,
is liib e a ghluinean ann an iirnuigh ri taobh na
h-altarach. Aig a' cheart mhionaid, mhothaich
a ghille-frithealaidh — ^Diarmad — a lean e le
lughad cabhaige, anns an astar gu'n robh broinn
na h-eaglaise Ian de sholus neamhaidh, gu son-
ruichte laidir timchioll an naoimh — mar a dhliith-
aich Diarmad ris an dorus, an solus so a
chunnaic mar an ceudna cuid de na braithrean
a bha nan seasamh astar beag air ais — chaidh e
as gu h-ealamh. Ghabh Diarmad air aghaidh
a stigh do'n eaglais, ag eigheach le guth
cianail : — " C ait' am bheil sibh, athair ? "
Lean e roimhe, a' smeurachadh anns an doreh-
adas, gus an d' fhuair e an naomh 'n a shineadh
fa chomhair na h-altarach. Air dha togail bheag
a thoirt air, shuidh e r'a thaobh, agus leag e a
cheann naomh 'na uchd. Thainig a nis an corr
de na manaich 'n an aoin bhuidhinn le cabhaig,
agus lochrain aca. An uair a chunnaic iad an
Athair I'is a' bhas, bhx'is iad a mach ann an
caoidh chruaidh.
A reir mar a dh' aithriseadh dhuinn le cuid
dhiubh-san a bha 's an lathair, mu'n do shiubhail
anam an naoimh, dh' fhosgail e a shuilean gu
farsuing, agus sheall e mu 'thimchioll air gach
taobh, is a ghnuis Ian de aoibhneas iongantach,
air tailleamh, is docha, e a bhi a' faicinn nan
ainglean naomha a' tighinn 'n a chomhail. An
sin, thog Diarmad lamh dheas an naoimh, a
chum is gu'm beannaicheadh e na manaich a
bha cruinn comhla fa chomhair. Aig a cheart
am, ghluais an t- Athair urramach e-fein a lamh
chomathis a b'urrainn e, a chumisgu'm faiceadh
iad leis a' chomharradh ud fein, gu'n robh e 'g
am beannachadh, ged nach b'urrainn e labhaii't
am feadh is a bha 'anam a' siubhal. Air dha a
bheannachadh naomh a thoirt dhaibh anns an
doigh ud, air ball, thug e suas an deo. An deidh
do'n anam pailliunn na coluinne f hagail, mhair a
ghnuis rughtach agus dealrach ann an doigh
iongantaich, do bhrigh a sheallaidh air na h-ain-
glean, air chor is gu'm bu choltaiche e ri duine
beo 'n a chadal na ri duine marbh.
Aireamh 7
93
An Cupan Oir
Leis an Urhamach Calubi Mac Le6id, Eaglais Iain Knox, an Glaschu
"5?t chupan oir Bahilon ann an Iciimh an Tighearna." — Jeremiah, li. 7.
ANIS, cha b' e baile eireachdail no tlachd-
rahor a bha ann am Babilon idir. Aon chuid
'na shuidheachadh no 'na dhreach cha robh e
eireachdail ri amharc air. Cha robh e ainmeil
airson a nihaise coltach ri Dim-eideann agus ri
Paris agus ris an Oban. Cha robh ann ach
baile-mor Ian mhuilnean is oibrichean, salach
le ceo is dust athan is amhuinnean ; aite maith
cosnaidh gun teagamh, ach cha robh duine beo
a theireadh gu robh e sonraichte air son a mhaise
— baile leth choltach 'san t-seagh sin ri Glaschu
againn fhein. Theireadh tu, nam bithte dol
a ghabhail soitheach mar shamhla air, gur h-e
cragan criadha a bhiodh freagarrach agus nach
e cupan oir. Ach is e Dia a tha ag cleachdadh
an t-samhla agus chan e duine, agus mar
sin is f hiach dhuinn beachdachadh air le ro
aire.
" Bu chupan oir Babilon ann am laimh-sa,"
deir an Tighearna, — ^Babilon shalach, dhaithear,
ghi-anda. Co a shaoileadh e, le amharc oirre,
gu'm bu chupan oir i. Agus cha robh i air na
bailtean a b' fhearr 'na cleachdadh cuideachd.
Dh' fhaodadh tu a radh nach robh i air na
bailtean a b' fhearr 'na dreach no 'na cruth no
'na cridhe. Gidheadh bha i 'na cupan oir ann
an laimh lehobhah. Ni ionghantach.
Rud eile. Ma bha baile eile air an t-saoghal
'san latha ud a bha saor agus cumhachdach, gun
bhi an laimh neach eile, b'e am baile sin Babilon.
Bha a riaghladh 'na laimh fhein, agus chan e
sin a mhain ach bha i a' riaghladh mor roinn
an t-saoghail uile 'san am. Cha robh i fo
iighdarras no fo stiiiireadh ni no neach 's an
domhainn. Shaoileadh sinne gu'm faodadh
am baile is an iompaireachd ud a toil fhein a
dheanamh. Ach cha b' ann mar sin a bha.
Bha i fo riaghladh is fo laimh Dhe. Tha i 'na
cupan an laimh an Tighearna, agus ni esan rithe
an ni a thogras e, agus chan e an ni a thogras
Babilon,
Chan 'eil mar sin nithean a reir coltais ; chan
'eil Babilon mar a shaoil daoine. Tha i 'na
cupan oir an laimh Dhe ; agus gu dearbh cha
chanadh sinne gur h-6r e. Agus cha mho
theireadh sinn gu robh cumhachd eile 'ga
riaghladh ach a miann is a modh fhein. Ach
an deidh sin is ann an laimh an Tighearna a
tha i.
Tha, ma tha, so a leigeil fhaicinn dhuinn an
toiseach,
1. Na h-innealan mi-choltach a tha Dia ag
cleachdadh.
Tha cuimhne agam nuair a bha mi 'sa chogadh
'san Fhraing, goirid an deidh dhomh ruighinn,
gu'n d' thuirt comanndair na reiseamaid rium:
" A nis, a Phadre, ma tha thu airson duine
fhaighinn an so los obair araid 'sam bith a
dheanamh, na iarr air fear-ceirde idir a dean-
amh ; ma dh' iarras, gabhaidh e leth-cheud
leisgeul nach urrainn e, agus gun uidheam aige
— uidheam agus innealan fear-ceirde. Ach
iarr air duine lamhcharach a deanamh agus ni
esan i le uidheam sam bith. Is e saighdear
deanta a bha 'sa chomanndair agus bha e
fiosrach is eolach air ciiisean ; agus is minic a
chunnaic mise gu robh e ceart. Ma bha
amhuinn gu deasachadh bidhe a dhith oirnn,
chan iarradh sinn idir air gobha te a dheanamh
de bhuideal iaruinn anns an robh ola, ach air
saighdear lamhcharach nach robh 'na fhear-
ceirde idir, agus dheanadh esan an deagh
amhuinn de'n bhuideal iaruinn agus gun de dh'
uidheam aige ach an lamh-thuagh. Chunnaic
mi uair is uair an sid gu'n deanadh uidheam gle
mhi-choltach obair fheumail ann an laimh fir
lamhcharach. Chunnaic, agus air a Ghaidheal-
tachd againn fhein. Tha caraid agam an sin
agus rinn esan bord-bidhe agus preas, agus
comhla doruis, agus gun de dh' uidheam aige
ach an sgian-luthaidh. Tha innealan a tha gle
mhi-choltach feumail ann an laimh cuid de
dhaoine. Tha innealan a tha gle mhi-choltach
feumail an laimh Dhe. Bha Babilon 'na cupan
oir an laimh an Tighearna agus gu de bu mhi-
choltaiche na Babilon ; agus tha daoine a tha
gle mhi-choltach 'n an innealan feumail is tar-
bhach an laimh Dhe — ^'n an cupain oir aig an
Tighearna.
Gheibh thu gu maith trie anns an Sgriobtur
gu bheil Dia ag cleachdadh daoine araidh mar
innealan 'na laimh fhein, agus daoine a tha gle
mhi-choltach an toiseach ris an obair air son
am beil Dia 'gan cleachdadh. Thuirt e mu
Israel, is tu mo thuagh-chatha. Bha iad ann
an laimh an Tighearna mar inneal sgrios nan
cinneach.
Fhaic thu an inneal mi-choltach a dh' ullaich
a
AN CUP AN OIR
e chum a shluagh a thoirt a mach as an Eipheit.
Leanabh beag anfhann air a thilgeil am measg
cuilc na h-aibhne. Ach ghabh Dia e 'na laimih
fhein mar inneal cothromach is cumhachdach
agus fa dheoidh thuig na h-uile dhaoine nach
b'urrainn neach a bhi ni bu fhreagarraiche na
Maois chum sluagh Dhe a thoirt a mach a tir
na h-Eiphit agus a tigh na daorsa. Bha Maois
'na chupan oir ann an laimh an Tighearna.
Faic Jacob, cho mi-ghealltanach 'sa bha esan
an toiseach a latha ; mar a thug e a char as
athair, agus mar a ghabh e cothrom air a
bhrathair. Theireadh tu gur h-e cragan
criadha a bha ann an lacob. Ach ann an
laimh lehobhah bha e 'na chupan oir, 'na
phrionnsa maille ri Dia.
Neo seall air an inneal mhi-choltach a thagh
e agus e gu righ a chur os cionn a phobuill —
balach a bha ris a bhuachailleachd. Cha b'
ann am measg nam buachaillean a rachadh
duine dh' iarraidh righ. Bha faidh Dhe fhein
ag cur teagamh an toiseach ann am freagarrachd
Dhaibhidh gu bhi 'na righ os cionn an t-sluaigh.
Ach nochd e gu robh Dia ceart ; agus gu robh
Daibhidh 'na chupan oir ann an laimh an
Tighearna.
B' aithne dhuit fhein fear an sid agus gu
dearbh bu thruagh e ; gun moran sgoinn no
adhartais, ach ann an laimh Dhe thionndaidh
e mach gu bhi 'na chupan oir, agus 'na f hianuis
shoilleir, agus 'na dheisciobul feumail is dileas.
Chunnaic mi uair is uair, is cha mhi 'nam aonar,
te a bha aotrom fuasgailt, 'na creutar gun f heum
gun chonn air a tionndadh gu bhi 'na cupan oir
an laimh Dhe, le loinn is maise, agus ro fheu-
mail 'san fhion-lios.
Seall air 'nuair a thagh Criosd a dheisciobuil,
cha b'e daoine mora, inbheil, saoibheir agus
foghluimte a ghairm e d'a ionnsaidh ach daoine
cumanta, gun inbh, gun saoibhreas, gun mhoran
eolais — iasgairean is tuathanaich is luchd-cis — •
cragain chriadha ri amharc orra. Ach bu
chupain oir iad an laimh an Tighearna. Tha
na h-innealan a tha Dia ag cleachdadh mi-
choltach an siiilean dhaoine, ach an deidh sin
is or fior-ghlan iad ann an laimh Dhe, agus
dhearbh iad sin fo dheireadh. Bu chupan oir
Babilon ann an laimh an Tighearna.
Tha cuimhne agam air a bhi leughadh ann an
eachdraidh beatha an naoimh ainmeil sin,
Frannsaidh beannaichte, gu'n robh e la a sid
a' tighinn a mach a coille far an robh e ri
tirnuigh, agus gu'nthachair aonde na braithrean
— Masseo diadhaidh — air. Agus ars' esan ri
Frannsaidh: "Carson ad dheidh-sa ? Carson
ad dheidh-sa ? Carson ad dheidh-sa ? " " Gu
de tha thu ag ciallachadh " ? ars' am fear eile.
" Tha so," arsa Masseo, " Carson a tha an sao-
ghal uile tighinn ad dheidh-sa ? Carson a tha
a h-uile duine ag iarraidh thusa fhaicinn, is
thusa eisdeachd, is a bhi umhail dhuit-sa ?
Chan e gu bheil thu eireachdail ri amharc
ort ; cha mho tha buadhan sonraichte ort ;
agus chan 'eil thu de dh' uaislean na tire.
Carson a reist a tha na h-uile dhaoine gad
leantainn ? "
Nuair a chuala Frannsaidh so rinn e gair-
deachas na spiorad, agus thog e suas a shuilean
gu neamh. An deidh dha fantuinn mar so iiine
mhor, thuit e sios air a dha ghliiin agus thug e
chu is buidheachas do Dhia. An sin le dealas
naomh thubhairt e ri Marreo : " Am bu mhaith
leat f hios carson am dheidh-sa ? Am bu
mhaith leat fhios carson am dheidh-sa ? Am
bu mhaith leat fhios carson am dheidh-sa ? "
Tri uairean. " Biodh fhios agad air an so, ma
tha, gu'n fhuair mise so bho shiiilean an De
as ro ard 'ga leir am f irean agus an aingidh anns
gach ait. Seach nach f haca na suilean ro naomh
sin am measg pheacach aon bu thruaillidh, is bu
mhi-choimhlionta, is bu pheacaiche na mise, air an
aobhar sin, seach nach d' fhuair e creutair eile
bu thruaillidh air thalamh chum obair mhiorbh-
uilich fhein a chur air adhart, thagh e mise gus
an cuirte uaisleachd is morachd is cumhachd is
maise is gliocas an t-saoghail bun os cionn ; agus
sin gus am foillsich e gu bheil gach buadh is
gach maith a tighinn uaith fhein an Cruithear
agus nach ann o'n chreutair ; agus sin a chum
is nach dean neach sam bith uaill 'na lathair-
san." Leis fhein, bha Frannsaidh 'na shoith-
each criadha, ach ann an laimh Dhe bha e 'na
chupan oir da rireadh. Bha e 'na inneal gle
mhi-choltach ann an siiilean dhaoine, agus 'na
shuilean fhein, ach bha e 'na chuach oir ann an
laimh Dhe chum leigheas nan cinneach feadh
iomadh linn.
Fhaic thu an Slanuighear beannaichte fhein
nuair a thainig e dh' ionnsaidh an t-saoghail-sa,
CO bu mhi-choltaiche na e, ann an siiilean
dhaoine. Agus cha ruig sinn a leas innse
gu'm bu Chupan oir e ann an laimh lehobhah.
" Se an t-iongantas bu mhiorbhuilich "
Chaidh innse riamh do shluagh.
An Dia bha ann o shiorruidheachd,
Bhi fas 'na chiochran truagh.
Rugadh an stabull diblidh e
Mar dhilleachdan gun treoir,
Gun neach a dheanadh cairdeas ris,
No bheireadh fardoch dho ;
Gun mhuinntir bhi 'ga fhrithealadh,
No uidheana mar bu choir,
Ach eich is daimh 'ga chuairteachadh,
D' an dual gach uile gloir.
" Chan 'eil sgeimh no grinneas aige, gu'n am-
hairceamaid air ; ni mo tha maise aige gu'n
iarramaid e. Tha e air a dhimeas agus air a
chur air chiil le daoinibh ; 'na dhuine dhoil-
ghiosan is eolach air bron ; agus mar neach a
dh' fholuicheas aghaidh uainn, tha e air a
dhimeas agus chan 'eil suim againn dheth."
Ach bu Chupan oir e ann an l^imh an Tighearna
AN CUP AN OIR
3
— Cupan na slainte is Cuach leighis a' chinne-
daonna.
2. Tha a ris an earrainn so a' teagasg dhuinn,
nach coir dhuinn a hhi ag cur crich roimh Dhia 'na
dheanadas.
Tha e dualtach dhuinne a bhi smaoineachadh
gur h-ann 'nar doigh f hein a mhain a bhios Dia
ag oibreachadh ; anns na doighean as aithne
dhuinne agus air am beil sinn eolach, agus nach
ann an doigh agus tre chuspairean nach tuig
sinn agus nach aithne dhuinn. Ach cha ghabh
crioch a chur roimh Dhia 'na dheanadas. Tha
e neo-chriochnaichte anns gach doigh— 'na
dheanadas mar a tha e 'na ghloir is 'na naomh-
achd. Chan ann a mhain troimh na meadhonan
is na cuspairean a chleachd e mar tha, a tha e
ag oibreachadh, ach troimh mheadhonan is
chuspairean eile, moran dhiubh gle mhi-chol-
tach. Tha Dia lamhcharach agus ni e obair
le uidheam 'sam bith. Chan ann a mhain mar
a bha, ged a tha e gu trie ag obair mar a bha,
ach ann an doighean eile — doighean iongantach
is nuadh do dhaoine — a tha Dia ag oibreachadh.
Chan 'eil maith a bhi cur criochan roimh Dhia ;
chan 'eil ni do-dheanta dhasan.
A nis an aite e bhi sarachadh ar tuigse agus
ag eigneachadh ar creideamh, a bhi faicinn
nithean mi-choltach ag oibreachadh oibre Dhe,
is ann bu choir dha sin a bhi fosgladh ar n-inn-
tinn agus a neartachadh ar creideimh le bhi
nochdadh dhuinn nach 'eil crioch air cumhachd
no air deanadas Dhe. Is maith dhuinne nach
gabh crioch cur ri dheanadas-san ; agus gur
Dia graidh e. Mar sin oibrichidh gach ni a
chum maith do'n dream aig a bheil gradh dha-
san ; agus gach ni 'na chupan oir 'na laimh-
san.
Rud eile, bu choir d'a so — nach 'eil crioch ri
chur ri Dia 'na dheanadas— a bhi 'gar deanamh
furachail chum is gu faic sinn de an ath ni a ni
Dia ; de an doigh iir anns an nochd e dhuinn
obair a fhreasdail. Tha eadhon Babilon 'na
cupan oir ann an laimh an Tighearna agus mar
sin tha e iomchuidh d'a shluagh a bhi furachail
ach de an cuspair mi-choltach a chleachdas e a
ris gu bhi ag cur air adhart a rioghachd fhein.
Bu choir dha so a bhi toirt dhuinn siiilean
fosgailte is creideamh furachail is cridhe
fialaidh.
Tha e gle choltach gu'n dean Dia or de ni no
de neach a bhios gle mhi-ghealltanach 'nar
siiilean-ne. Ni Dia or de'n pholl. Agus ni e
cupan grinn snasail de mheall a tha gle mhi-
mhaiseach an toiseach. Chan fhaod sinn
crioch a' chur roimh chumhachd Dhe ann a bhi
ag atharrachadh agus ag cruthachadh fhathast
mar a bha e o thiis ; agus tha a chruthachadh
uile agus a dheanadasan gu leir, gu ro mhaith
'n an cupain oir ann an laimh an Tighearna.
3. Tha againn ann an so a ris aobhar-mis-
neachaidh do shluagh an Tighearna.
Bha Babilon mi-ghealltanach ann an iomadh
doigh. Bha moran aingidheachd agus mi-
churaim innte air gach taobh. Bha eadhon
cuid de shluagh an Tighearna de'n bheachd gu
robh i caillte gu tur, agus nach robh feum air
an domhainn innte do Dhia no dh'a aobhar.
Ach cha b'ann mar sin a bha. Gun teagamh
bha iomadh olc agus mi-dhiadhachd innte, ach
an deidh sin bha i 'na cupan oir ann an laimh
an Tighearna.
Bi sinne gu maith trie ag gearan gu bheil an
saoghal sam beil sinn an so gu tur aingidh, agus
gun chiiram do Dia no d'a aitheantean ; cluinn-
idh sinn cuid ag radh gu bheil an saoghal 'nar
latha-ne direach 'na Bhabilon. Ach biodh
misneachd againn, tha an saoghal an laimh Dhe.
Is esan a tha ag ard- riaghladh os a chionn ;
agus tha e ag ard-riaghladh gu ro naomh is gu
ro ghlic is gu ro chumhachadh chum maith a
rioghachd agus leas siorruidh a phobuill fhein.
Bu choir e bhi 'na mhisneachd dhuinn gu bheil
Babilon 'na cupan oir ann an laimh an Tigh-
earna ; gu bheil gach suidheachadh is freasdal
a bhuineas dhuinn ann an laimh an t-Slanuigheir
bheannaichte, a ghradhaich sinn agus a dh'
fhuiling am bas air ar son.
Rud eile. Tha sinn gu minic a smaoineachadh
nach 'eil feum sam bith annainne do Dhia no
dh'a aobhar. Tha sinn cho lag is cho bochd is
cho anfhann, agus gu bheil sinn a' smaoineach-
adh nach 'eil feum sam bith annainn ann an
Eaglais agus ann an aobhar Dhe. Tha sinn
iomadach uair 'gar faighinn fhein mar chragan
criadha ; tioram, faobach, carrach. Ach ma
bhuineas sinn do Chriosd, ma thug sinn sinn-
fhein dhasan, am beil annainn ach cupain oir
'na laimh-san. Cha shaoil sinne sin. Ach
chan e an ni a shaoileas sinne tha ceart ach an
ni a their Dia. Gabhamaid misneachd, mata,
o Fhacal is o ghealladh Dhe. Ma tha sinn ann
an Criosd, bochd is mar a tha sinn, tha sinn
'nar cupan oir ann an laimh lehobhah. Agus
chan 'eil fhios nach can Dia fhein m'ar
deidhinn :
Cur thairis tha mo chupan fos
Aig meud an lain a t' ann.
Tha an cupan feumail gu 61 as ; agus cuirear an
cupan oir air bord an Righ. Sin t'aite-sa ma
ghabh thu ri Criosd mar d' Fhear-saoraidh. A
charaid, agus a bhana-charaid, ged a shaoileadh
tu-fhein agus muinntir eile nach 'eil annad ach
cragan criadha, ma ghabh thu ri Criosd, agus
gum buin thu dha, agus gum beil thu a' beath-
achadh air, tre chreideamh, is e a th' annad
cupan oir ann an laimh an Tighearna.
Gu'm beannaicheadh an Tighearna dhuinn
searmonachadh Fhacail fhein agus dh'a ainm
gu robh chliii. Amen.
ANNS A' CHATHAIR
Anns a' Chathair
ANNS an Eiphit an am a' chogaidh thubhairt
- oifigeach anns an arm rium gu'n d' thug e an
aire gur ann as an Tiomnadh Nuadh a bhithinn
daonnan a' tarruing a' chinn-theagaisg air am
bithinn a' searmonachadh do na saighdearan,
" ach bu mhaith learn," ars' esan, " aon de na
cinn-theagaisg ghasda a tha anns an t-Seann
Tiomnadh a chluinntinn aon uair eile."
Dh' iarr mi air fear no dha dhiubh sin ainm-
eachadh.
" So agad fear dhiubh," ars' esan, " Ma
ruith thu leis na coisichean, agus gu'n do
sgithich iad thu, cionnus idir a ni thu stri ri
h-eachaibh ? agus ann am fearann sithe ged
robh agad dochas, gidheadh ciod a ni thu ann
an onfhadh lordain ? " (leremiah xii. 5.)
Cha robh f hios aige c6 a sgriobh na briathran,
no c' aite an robh iad anns a' Bhiobull, ach ged
nach robh Cruden ann am mhaileid-sa anns na
laithean ud, bha e furasda gu leoir dhomh inn-
seadh dha c'aite am faigheadh e iad. Ach
thubhairt mi ris, " Gu de air an t-saoghal a
chuir ann ad cheann na facail sin ; tha mile
earrann eile de'n Sgriobtur a b' fhearr dhuit a
bhi gleidheadh air do chuimhne na na facail
sin."
" Theagamh gu bheil," fhreagair e, " ach
air a shon sin, bu mhaith leam thusa a chluinn-
tinn a' searmonachadh air a' cheann-theagaisg
ud. 'Se ministear a bha 'n am athair fein ;
shiubhail e an uair a bha mise gle og, agus is
e aon de chuimhneachain m' oige a bhi cluinn-
tinn m' athar a' searmonachadh, agus ag
eigheach an drasd 's a ris anns an t-searmon,
" Ma ruith thu leis na coisichean agus gu'n do
sgithich iad thu, cionnus idir a ni thu stri ri
h-eachaibh ? agus ann am fearann sithe ged
robh agad dochas, gidheadh ciod a ni thu ann
an onfhadh lordain } " Ged bha mi cho bg 's
nach do thuig mi aon fhacal de'n t-searmon
lean fuaim nam facal ud ann am chluasan
corr agus deich bliadhna fichead, agus chan
'eil uair a chluinneas mi iad fhathast nach 'eil
iad a' deanamh maith do m' anam, oir tha iad
a' toirt m' athar air ais gu m' chuimhne, agus
mo dhachaidh bhlath shona anns a' Mhanse,
agus samhchair naomh na Sabaid anns an
eaglais air maduinnean samhraidh."
Tha iighdarras aig Facal an Tighearn ann
fein, ach tha iighdarras dubailte aige an uair
a tha e air a cheangal ri cuinahneachain bhlath
air ar dachaidhean, agus air ar parantan, agus
air teagasg ar parantan. An rud a dh' ionn-
saicheas duine aig glim a mhathar, no a chluinn-
eas e o bhilean athar, tha greim aig an rud
sin air inntinn nach 'eil aig na nithean a dh'
ionnsaicheas e anns an sgoil no a leughas e ann
an leabhraichean. Air uairean ann an eaglais
Bhlair an uair a bhios mise a'leughadh earrannan
sonruichte as a' Bhiobull chan e mo ghuth
fhein a bhios mi a' cluinntinn idir ach guth eile
a tha nis tosdach anns an uaigh, an guth anns
an cuala mi na facail an toiseach mar Fhacal
Dhe aig aoradh teaghlaich ann am sheann
dachaidh, is tha iighdarras air a thoirt dhaibh
do mo chridhe nach luaisgear agus nach crioth-
naichear gu brath leis na beachdan agus na
teagmhaidhean m.u'n Bhiobull a bhios cuid de
na h-ard-sgoilearan a' cur 'n am cheann. Ach
mo thruaighe a' chlann aig nach 'eil cuimhne
air Facal an Tighearn a chluinntinn riamh air
bilean an athar no am mathar.
*****
Ach tha an t-am agam tighinn air m'ais gu
leremiah. Bha am faidh 'n a dhuine diiiid gu
nadurra ach bha eud diadhaidh 'na chridhe nach
leigeadh leis a bhi 'n a thosd an uair a bha e
a' faicinn a luchd-diithcha a' dol air seachran
o Dhia. Anns a' mhinistrealachd a ghabh e
OS laimh b' fheudar dha a shluagh fein a chron-
achadh cho geur agus laidir 's gu'n do thog
iad 'na aghaidh, a' maoidheadh cur as da. An
uair a rachadh aon chunnart seachad bha
cunnart eile a' bagradh air, agus cunnart a bu
mho ; an uair a chuireadh Dia solus dha air
aondeaeaireachd'nafhreasdalbhadeacaireachd
iir a' tighinn 'n a inntinn, agus deacaireachd a
bu mho. Mar sin bha e 'g a f haicinn fhein anns
an t-suidheachadh so, gu robh Dia ag radh ris,
Crioslaich a nis do leasraidh agus bi duineil
oir tha cunnartan air thoiseach ort a dhearbhas
do mhisneach na's cinntiche na cunnart air
bith a thachair ort cheana ; ma ruith thu leis na
coisichean agus gu'n do sgithich iad thu, cionnus
idir a ni thu stri ri eich ? agus ann am fearann
sithe ged robh agad dochas, gidheadh ciod a ni thu
ami an onfhadh lordain ?
Tha na sgoilearan uile de'n aon bheachd nach
e onfhadh lordain a bu choir a bhi anns an rann
so ach uaill lordain, agus is ann mar sin a
gheibhear am facal anns a' cheartachadh mu
dheireadh a rinneadh air a' Bhiobull Ghaidhlig,
gidheadh ciod a ni thu ann an uaill lordain ? Tha
iad ag radh gur e a bha ann an uaill lordain
ci'ioman de fhearann fas a bha air bruach na
h-aibhne anns an robh feur mor, is luachair, is
seiUsdeir, is preasan, a' fas anns am biodh
beathaichean fiadhaich 'g am folach fein, a dh'
fheitheamh air cobhartach. Bha e cunnartach
do dhuine dol a steach do'n aite sin, agus is e
an smuain a chuir Dia ann an cridhe leremiah,
" ged tha sith agam am measg mo mhuinntir
fein ann an Anatot ciod a ni mi ann an Uaill
lordain, no ann an Jerusalem a chlachas agus
a mharbhas na faidhean ? "
Theagamh gur e sin, no rudeigin mar sin, a
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
tha na briathran so a' ciallachadh gu litireil ach
chan anil anns an t-seagh sin a bhiodh na seann
diadhairean 'g an cleachdadh an uair a ghabhadh
iad an earrann so mar cheann-teagaisg. Bhiodh
iad 'g an gabhail ami an doigh a b' fharsuinge
agus a' tarruing bainne agus mil asda nach
fhaighear anns an Utir hiim, ag earalachadh
air daoine an Tigheani iarraidh ann an laithean
an oige m' an tig na bUadhnachan breoite tinn
's am fas air an inntinn smal. Mar gu'n abradh
iad, Sibhse a ni dearmad air Dia agus air Criosd
ann am maduinn ait 'ur n-6ige, an uair a tha
sibh luath laidir, agus cothrom agaibh air
gabhail ri tairgse an t-soisgeil, saoil sibh am
bi e na's fhasa dhuibh tionndadh ri Dia aig uair
'ur bais ?
Ann an stri agus spairn a' bhais, an uair a
bhios fuil agus feoil a' failneachadh, chan e sin
an t-am do dhuine a bhi ag iarraidh reite ri
Dia. Chan ann ann an la na stoirme is coir do
dhuine fflic a thiffh a thuffhadh.
Tha fichead abhainn ann as motha agus as
maisiche na abhainn Jordan ach chan 'eil
abhainn eile air an t-saoghal air a bheil ainm a
tha labhairt ri cridheachan dhaoine mar tha an
t-ainm Jordan, oir do mhoran dhaoine chan e
ainm aite a tha ann an lordan idir ach suai-
cheantas no samhladh air nithean a bhuineas
do'n bheatha spioradail agus do chuairt mhic
an duine air thalamh. Ciod a tha ann an Jordan
ach an t-aiseag deireannach a tha eadar an
saoghal so agus tir a' gheallaidh a tha air an
taobh thall ? Ruigidh sinn uile an t-aiseag
sinn luath no mall ; ciod ar dochas ? Is e
dochas sluagh an Tighearn gu bheil fear-iiiil
aca d' an aithne an t-slighe, a theid sios do na
h-uisgeachan maille riu, air chor agus nach
ruig iad a leas eagal a bhi orra.
Chaoidh ma leanas mi gu teann ris,
Ciod mo bhiiannachd uaitii ?
" lordan seachad, clos air saothair,
'S crioch air truaigh."
Aig an Uinneig
Leabhar maith
THA mi daonnan a' leughadh Miosachan na
h-Eaglais Shaoir, a tha air a dheasachadh leis
an Urramach Alasdair Stiubhard, D.D., an Diin-
eideann. Thoisich mi air a leughadh a chionii
gu'm bu mhaith leam na duilleagan Gaidhlig
ann f haicinn ach lean mi air a leughadh a chionii
gur toigh leam beachdan agus smuaintean an
fhir-dheasachaidh, agus na searmoin a bhios e
a' toirt dhuinii a h-uile mios, searmoin air a
bheil bias na sgoilearachd agus na diadhaidh-
eachd. Sin an t-aobhar gu'n do cheannaich
mi bho chionn ghoirid leabhar iir a bha air a
sgriobhadh niu'n fhaidh Jeremiah leis an
Ollamh Alasdair Stiiibhard, agus thaitinn an
leabhar rium cho maith 's nach e coibhneas a
tha ann dhomh ach dleasdanas an leabhar a
mholadh air an duilleig so, los aire ar luchd-
leughaidh a tharruing 'g a ionnsuidh, agus gu
sonruichte aire mhinistearan.
Tha dha ar fhichead de shearmoin anns an
leabhar, air an ceangal ri cheile le aon ghad.
Js e an gad sin, beatha agus obair Jeremiah, is
tha an cunntas a tha air a dheanamh an toiseach
an leabhair ait beatha agus obair an fhaidh cho
soilleir agus cho cothromach 's gu'm bi e 'n a
chuideachadh mor eadhon do mhinistearan an
dealbh so a bhi aca 'n an inntinn air Jeremiah,
dealbh air a bheil dreach na f irinn.
Bithidh na searmoin so buannachdail do
dhaoine a leughas iad a chionn gu bheil cud-
throm agus gliocas agus teagasg soisgeulach
annta, a thuilleadh air sgoilearachd agus
eireachdas. Ach is e an rud as fearr a tha
annta uile gu leir, an t-urram a tha aig an f hear
a sgriobh iad do Fhacal an Tighearn agus an
dearbhachd a tha aige gur e am Facal sin a
mhain a bheir beatha agus saorsa do'n t-saoghal.
Theagamh gu bheil fichead aobhar air an tior-
machd spioradail a tha air tuiteam air an eaglais
anns na laithean so, ach tha an t-aobhar so ann
gu sonruichte, gu bheil teagasg nan ard-
sgoilearan mu'n Bhiobull a' dusgadh teag-
mhaidhean mu iighdarras a' Bhiobuill aim an
inntinnean shearmonaichean a tha 'n deidh
cumhachd agus dearbhachd a thoirt bhuapa.
Bu mhaith leam, ma ta, gu'n leughadh mini-
stearan oga anns a' Ghaidhealtachd, an Eaglais
na h-Alba agus anns an Eaglais Shaoir, leabhar
an Ollaimh Alasdair Stiubhard. Bhiodh sin
chum buannachd dhaibh an da dhoigh, (1)
chitheadh iad ciamar a bu choir dhaibh sear-
monachadh agus Facal Dhe a laimhseachadh,
agus (2) chitheadh iad am beairteas agus an
reamhrachd a tha feitheamh orra aim am
faidheadaireachd Jeremiah.
Atharrachadh nan timeannan
Ged nach 'eil an iiine fada bho thoisich mi
air obair na ministrealachd thainig atharrachadh
mor air doighean dhaoine anns an iiine sin.
Chan 'eil seann fhear no seana bhean anns an
sgireachd so bho chionn bhliadhnachan air an
leabaidh gun a bhi ag eirigh aisde. Tha sin
fior a thaobh gach aite eile anns a' Ghaidheal-
tachd. Bho chionn leth-cheud no tri fichead
bliadhna bha seann daoine anns gach baile a
bhiodh air an leabaidh gun eirigh fad bhliadh-
nachan. Ach dh' f halbh sin gu buileach. Ciod
an t-aobhar ? Theagamh gu bheil iomadh
aobhar air, ach tha mi an diiil gur e so an t-
aobhar as motha, an ciiram a tha Riaghladh na
diithcha a' gabhail do sheann daoine an diugh,
'g an ciobaireachd agus 'g an dotaireachd agus
6
AIG AN UINNEIG
a' toirt dhaibh pensions. Tha sin a' toirt
misneach do sheann daoine agus a' cumail
sprachd 'n an inntinn cho maith ri fallaineachd
'n am bodhig. Tha beo-shlaint an t-sluaigh
na's fhearr an diugh air chor agus nach 'eil
uiread cianalais no leann-dubh 'n am measg.
Anns na seann laithean ghabhadh fir is mnathan
a bha car gearanach is easlainteach ris an lea-
baidh le n toil fein moran bhliadhnachan m'an
tigeadh a' chrioch orra, agus theagamh gun
chead no gun chomhairle dotair iarraidh, ach
an diugh tha ciobaireachd nan dotairean cho
teann orra 's nach 'eil maith dhaibh fantuinn 's
an leabaidh mur bheil dad cearr orra. Ma dh'
fhanas theagamh gu'n tig Ard-chiobair a dh'
aon ghnothuch a Dim-eideann 'g an cur aisde.
An f headhainn a bhiodh aon uair air an leabaidh
aig tri fichead gheibhear iad an diugh a' cluich
golf aig ceithir fichead, agus a hbilich as an
cuimse leis a' hhall.
Tha atharrachadh eile a' tighinn air doighean
dhaoine ; chan 'eil teaghlaichean an diugh cho
toileach air frithealadh do aon dhiubh fein a
tha tinn no 'n a uallach do chach, ma tha an
tinneas no an t-uallach a' marsuinn fada. Anns
na seann laithean fhrithealadh daoine d'an
cuideachd fein fad bhliadhnachan gun sgiths
gun ghearan, ach an diugh ma leanas an tinneas
na's fhaide na seachduin no dha, cuirear an
duine tinn do Dhachaidh air choreigin far nach
bi e 'na dhragh. Chan e uile gu leir cion coibh-
neis as aobhar do'n fhasan iir so ach an deidh
a tha aig daoine air a bhi saor bho gach cuing
is ceangal a chumadh fo spag an uaireadair iad.
Cha toigh leo rud air bith a bhios 'n a dhragh
dhaibh, agus a chionn gu bheil e 'n a dhragh
dhaibh seann duine no duine tinn a bhi air an
curam a la agus a dh' oidhche is fhearr leo an
cur do Thigh-Fois no do Thigh-eiridinn agus
paidheadh air an son seach an cumail aig an
tigh. Aon uair cha bu mhaith le daoine
lamhan choimheach a bhi timchioll air a'
mharbh, ach an diugh fagar an neach a shiu-
bhail ann an ospadal ann an Tigh-nam-marbh
gu la an tiodhlacaidh gun a thoirt dhachaidh
gu chuideachd fein idir, is paidhear an coimh-
each air son sheirbhisean caomhail a b' abhaist
a bhi air an deanamh gu gradhach agus gu
toileach le daimhich. Theagamh gu bheil a'
ghineal 6g na's pongaile anns na ciiisean so na
bha an aithrichean, agus gu bheil an t-atharr-
achadh so reusonta gu leor, ach gu cinnteach
cha toigh leam e. Is blath an fhuil ; b' fhearr
leam lamhan mo chuideachd fein a bhi timchioll
orm an am na h-airce seach a bhi an urra ri
iochd a' choimhich.
Eaglais an Naoimh Oran
Chaill an eaglais so, an Dim-eideann, da
fhoirbheach a rainig aois mhor, Eoghan Cam-
shron agus Iain MacLiicais, a bha le cheile
ceithir fichead agus a dha dheug a dh' aois.
Anns an t-Seann Tiomnadh tha laithean buan
agus saoghal fada agus sith air an gealltuinn
do'n fhirean ; bha eagal an Tighearn do'n
dithis ud 'n a smior d' an cnamhan.
An dream tha air an suidheachadh
an tigh 's an aros Dhe,
An ciiirtibh greadhnach ard ar Dia
sior-fhasaidh iad gach re
Bha Eoghan Camshron 'na fhear-comanach-
aidh tri fichead bliadhna agus a tri, agus leth-
cheud bliadhna 'n a fhoirbheach. Bhuineadh e
do Rainneach, an siorramachd Pheairt ; fior
Ghaidheal de 'n t-seann stoc nach 'eil na's
fearr ri f haotainn an aite air bith.
Rugadh Iain MacLiicais an I Chaluim-cille ;
an laithean oige chaidh e do Shasunn far an
do chuir e seachad cuid mhaith d'a bheatha,
ach o chionn deich bhadhna fichead thainig e
do Dhim-eideann. Fad na h-iiine a bha e an
Dim-eideann bha e 'na fhear-cuideachaidh
taiceil an eaglais an Naoimh Oran ; dileas do'n
mhinistear, coibhneil is truacanta ri daoine a
bha bochd le tinneas no 'n an crannchur. Dh'
fhaodadh e a radh mu eaglais an Naoimh Oran
mar thubhairt an Salmadair mu Shion, " tha
do sheirbhiseach a' gabhail thachd 'n a clach-
aibh," oir cha robh rud air an t-saoghal a b'
fhearr leis na bhi cur maise air an eaglais a mach
's a stigh.
Call do'n Eaglais
Air a mhios a chaidh seachad thainig call mor
air Eaglais na h-Alba le bas an diadhair urra-
maich, an t-Ollamh H. R. Mac an Toisich, a
shiubhail gu h-obann an Steornabhagh. Bha
e 'na dhuine maith agus 'n a dhuine mor air
gach doigh, ach a mhain nach robh e mor as
fhein. Choisinn e gach onoir a ghabhadh cos-
nadh an Oil-thigh Dhim-eideann ; thug an
eaglais gach irrram dha as urrainn fear-teagaisg
fhaotainn ; rainig a chhii agus a leabhraichean
America agus a' Ghearmailt, is bhiodh Par-
taich is Medich is Elamaich a' tighinn do'n Chol-
laist Ur an Dun-eideann a dh' aon ghnothuch
gus a chluinntinn, ach a dh' aindeoin sin uile
bha e cho iriosal 's nach saoileamaid gu robh
ann ach ar leithid fein. Ach cha robh leithid
an duine ud ri fhaotainn ach annamh eadhon
am measg nan ard-sgoilearan ; chan e mhain
gu robh eolas farsuing aige ach bha inntinn
agus tuigse agus breithneachadh aige a bha
air an soillseachadh agus air an naomhachadh
leis a' ghUocas a ta o shuas. Bha aite dha
fhein aige am measg luchd-teagaisg na h-Alba
oir cha robh duine eile anns a' ghineal so a rinn
uiread seanchais ri oileanaich oga air na ceistean
mora a tha dliith ri fior chridhe a' Chreidimh 's a
rinn an t-Ollamh Mac an Toisich. Tha cuid de
chach nach 'eil ach a' dranndanaich gun sgur
mu nithean beaga agus tioram anns nach 'eil
AIG AN UINNEIG— ARD SHEANADH NA H-EAGLAIS
moran feuma, ach bha esan daonnan a' buntainn
ris na nithean mora ris am faodar diomhaireachd
na Diadhachd a radh. Bha a chridhe amis an
t-soisgeul agus ann an aobhar an t-soisgeil ;
cha mhor de luchd-teagaisg nan Oil-thighean
a rinn uiread searmonachaidh ris, is bha e cho
simpUdh agus cho soilleir agus cho druidhteach
anns a' chubaid 's a bha e am measg nan oil-
eanach. Bu duine e nach trie a chithear a
leithid, sgoilear maith, fear-teagaisg a chuir
siol ann an inntinnean dhaoine eile a bhios a'
giixlan toraidh fad iomadh latha, agus na's
fhearr na sin uile, duine anns an robh cumhachd
na diadhaidheachd.
Ard Sheanadh na h-Eaglais
Leis an Uhramach Alasdaih Mac Fhionghuin, Ph.D.
MAR a tha fhios aig an leughadair choinnich
ard chiiirt na h-Eaglais mar is gnath leatha
ann an Dun-Eideann re dheich laithean de 'n
Og-mhios, a chluinntinn iomraidh air gach
earrann d'a saothair anns an duthaich so, agus
air feadh an t-saoghail ; agus a thoirt breith
air ciiisean de iomadh gne a bha am feum
orduchaidh.
Cha chreid mi gu bheil Parlamaid anns an
t-saoghal uile cho lionmhor aireamh agus cho
statail giiilain ris an Ard Sheanadh. Tha suas
ri seachd ceud deug ball ann an coir suidhe
innte. Aig am a fosglaidh, an uair a tha an
Ceann-suidhe deas gu tighinn a stigh do'n talla,
tha oifigeach ag eigheach " An Ceann-suidhe " ;
agus tha na buill uile ag eirigh 'n an seasamh,
gus an ruig esan a' chathair, is an ceadaich e
dhoibh suidhe. Nithear an gluasad ceudna ri
lonadair an Righ cho luath is a thig e a lathair,
ged nach eil esan air eigheach le oifigeach air
bith. An deidh sin, seinnear salm gun chuid-
eachadh o inneil, leughar cuibhrionn de 'n
Sgriobtur, agus theid an Ceann-suidhe ann an
ceann urnuigh. Is ann mar sin a dh' fhosglar
gach seisein. An deidh an aoraidh, thatar
a'dol an caramh e-nothuich an latha.
Cha b'urrainn dhomh gun a bhi a' breith-
neachadh le taingealachd air meud na sochair
a tha sinn a' sealbhachadh anns an diithaich so
an coimeas ri eaglaisean eile air feadh na Roinn-
Eorpa : sinne a' coinneachadh fo dhion an
lagha, a' mealtuinn deadh-ghean an Righ agus
^ Uachdranachd na diithcha cho maith ri saorsa
coguis agus facail, am feadh is a tha moran d'ar
braithrean anns a' Chreidimh air an ciurradh
le uachdarain bhreuna, air am bacadh le
laghanna searbh, fo throm dhaorsa agus dhiomb.
Gun teagamh fhuair Eaglais na h-Alba a cuid
fein de thruaighean agus de fhulangas roimhe
so ; agus cha chuirinn geall nach 'eil latha
deuchainn a' dliithachadh oirre a rithist, a
dh'aindeoin coltais fabhair aig an am ; oir tha
ceist sholaimte agus chunnartach fa chomhair
na h-Eaglais anna na bliadhnachan so ; 'se sin
am bheil e ceadaichte do Chriosduidh pairt a
ghabhail ann an cogadh ? Tha aireamh mhor
an diugh a' creidsinn gur e toibheum uamhasach
a tha anns a' bheachd gu bheil e ceadaichte do
dhuine dol a mach a mharbhadh a chomh-
chreutair no a bhrathar anns a' chreidimh, ann
an ainm losa Criosd. A reir an tuigse-san air
teagasg, agus eiseimpleir an Fhir-Shaoraidh,
cha ghabhadh deanadas duine dol na bu diriche
an aghaidh a thoile-san na gu'n rachadh e a
mach le gunna is beigeineid is puinnsean a
sgrios agus a leonadh dhaoine.
Air an laimh eile, tha a mhor-chuid de'n
t-sluagh a' creidsinn, uamhassach is mar a tha
cogadh, gur fearr e na leigeil le namhaid cuing
eucorach a chur m'ar muineal, agus traillean
a dheanamh dhinn ; agus amhuil is coir do
dhuine a bheatha fein agus beatha a choimh-
earsnaich a dhionadh agus a choimhead, gur
coir dha mar an ceudna a dhuthaich a sheasamh
an aghaidh spiiineadair, agus smachd a chur
le cumhachd arm orrasan nach gabh ceann-
sachadh air dhoigh eile. Theireadh iadsan
mur 'eil so comh-reidh ri teagasg Chriosd,
nach 'eil comas air ach an teagasg sin a dhi-
chuimhneachadh. Is i so, ma ta, a cheist a
tha mar bheirm ann an inntinn na h-Eaglais
anns na laithean so. Bithidh i fa chomhair an
Ard Sheanaidh an ath bhliadhna ; agus na 'n
tachradh e gu 'm mallaicheadh an Seanadh gach
seorsa cogaidh a sgriosas daoine, cha chreid mi
gu'm b' fhada gus an atharraicheadh fabhar
na Staide gu fuath. Chan 'eil fhios co dhiubh
a thachras sin, no nach tachair. Aig an am,
tha an latha maith, is an soirbheas ciiiin ; tha
an Eaglais ann an suidheachadh neo-chumanta
ion-mhianntachail ; agus thigeadh e dhuinn
uile, chan e a mhain a bhi taingeil, ach mar an
ceudna a bhi eudmhor 'n ar dreuchd agus 'n ar
seirbhis ann an aobhar Chriosd, ma tha sinn gu
feum ceart a dheanamh d'ar cothrom, agus gu
bhi airidh air sochairean cho saoibhir. An
aitibh aoibhneach thuit ar lion ; 's leinn
oighreachd bhreagh nach gann.
*****
An Seanadh ro mhor
Chuala mi cuid a' gearan gu bheil Mreamh
an t-Seanaidh fada tuilleadh is lionmhor airson
ciiisean na h-Eaglaise a rannsachadh agus
8
ARD SHEANADH NA H-EAGLAIS
buntainn riu le gliocas. Farraidich iad, chan
ann gun reusan : ' ' Ciamar is urrainn do sheachd
ceud deug duine tighinn gu comh-chordadh
ann an iiine ghoirid a thaobh gnothuich air bith
a tha draghail ri a reiteachadh ! " Their iad
mar an ceudna : " Mur 'eil guth laidir aig
duine a dh' eireas a thoirt beachd air aghaidh
anns a' Chomhairle ud, cha chluinnear e ach
ri bronagail ; agus ann am mionaid, eiridh
glaodh is iipraid m'a thimchioll a chuireas 'n
a chabhaig, agus an sin 'n a shuidhe e. Ach
faodaidh deadh cheann a bhi air fear aig nach
'eil ach guth fann ; agus faodaidh barrachd
fuaim na gliocas a bhi ann an guth na trompaid.
Mar sin, tha an Seanadh a' call comhairle
buidheann nach beag de fheadhainn ghlice,
agus ag eisdeachd ri feadhainn eile d'an robh
cho maith a bhi 'n an tosd. Tha an t-am an
aireamh mhi-reusonta ud a ghearradh a sios.
Dh' fhoghnadh a' cheathramh cuid dhi air son
a ghnothuich."
Tha so uile gle phongail ; agus co a their
nach tig lughdachadh nach beag air an t-
Seanadh ri tim. Ach ma thig, tha eagal orm
gur motha a bhios de chall na de bhuannachd 'n
a lorg. Chan 'eil sinn ri bhi a di-chuimh-
neachadh a bhrosnuchaidh spioraid agus an
fharsuingeachadh tuigse a tha ri 'm faotainn
anns a' chomhdhail mhoir ud ; nithean a tha
priseil araon do mhinisteirean agus do fhoirfich.
Tha iad a' faighinn seallaidh is a cluinntinn
iomraidh air meud na h-oibre anns am bheil an
Eaglais an sas araon anns an dtithaich againn
fein, agus ann an diithchannan cein. Eisdidh
iad an sud ri seirbhisich inbheach as gach
cearn de 'n domhan ; agus gheibh iad fadadh
is comhf hurtachd air ana bheil feum aca, mar
nach faigh iad air dhoigh eile. Do bhrigh sin,
cha chreid mi gu 'm biodh e a chum maith na
h-Eaglaise a leithid sud dechothrom adheanamh
ainneamh dhoibh. A thaobh cheistean agus
chuisean a tha ag agairt rannsachaidh agus
reiteachaidh, tha fhios againn ciamar a tha an
leithidean sin air buntainn riu a cheana :
cuirear iad an toiseach gu Committee, far an
cluinnear an guth fann cho maith ris an trom-
paid, far an laigh an t-uan ri taobh na leoghainn
gun chiiram. Theid iadsan an caramh nan
gnothuch ud gu reidh, gun chabhaig, 'g an
tionndadh is 'g an cireadh le reusonachadh gus
am bi iad cho sliogta, an uair a bheirear iad fa
chomhair an t-Seanaidh, is nach bi dragh annta
ach mar a b' abhaist. Mar sin, air leam nach
'eil grunnd a' ghearain cho laidir is a shaoileas
cuid ; CO dhuibh nach 'eil e na aobhar laidir gu
leoir air son gu'n rachadh an tuagh a thogail
ri Seanadh mor na h-Eaglaise.
*****
Aireamh an luchd-comanachaidh
Ag amharc air iomradh staid na h-Eaglais
'n ar dtithaich fein, tha e fior nach 'eil aireamh
ar luchd-comanachaidh uile gu leir cho ard is
a bha i an uiridh ; ach air a shon sin, tha e
soilleir gu bheil earann chumhachdach de'n
t-sluagh, chan ann a mhain fo bhuaidh an
t-soisgeil, ach mar bhuill fhoUaiseach anns an
Eaglais. Tha sinn an comhnuidh a' cluinntinn
gu bheil an sluagh a' tuiteam air falbh ann an
tomhas mor o fhrithealadh mheadhonan nan
gras. Feumaidh tomhas air chor-eigin de 'n
fhirinn a bhi anns an tuairisgeul sin. Air an
laimh eile, tha muillein, da cheud ceithir
fichead is a h-ochd mile agus sia ceud (1 ,288,600)
de shluagh na diithcha a' tighinn a dh' ionnsaidh
bord a' Chomanachaidh. A nis, chan 'eil ach
mu choig muillein duine ann an Albainn uile.
Dhiubh sin, tha buidheann nach beag aig a'
Phap ; agus buidheannan laidir aig eaglaisean
eile. Leis a sin, a dh' aindeoin na their cuid,
is iomadh aimsir a bu mhiosa ann an eachdraidh
na h-Eaglaise na 'n tim a tha a lathair. Cha
chreid mi nach b' ainneamh na h-aimsirean
anns an robh tuilleadh de 'n t-sluagh a' deanamh
aidmheil f hollaisich air an creidimh. Rud eile :
cha tig a bheag an diugh, a reir mo bheachd-sa
CO dhiubh, gu bord an Tighearna, mur 'eil iad
fo tharruing grais Dhe ; oir tha saorsa am
beachd agus an toil fein aca ; agus cha ghabh
a bheag dhiubh ceum cho cudthromach a
thoileachadh neach air bith, mur 'eil iad air an
gluasad 'n an spiorad fein. N'an tigeadh latha
fionnaireachaidh o'n aird air an aireamh mhoir
so de dheisciobuil Chriosd, chruth — athar-
raicheadh iad an dtithaich, dhuisgeadh na
mairbh, agus rachadh araon mor an saoibhreis
agus moran sheirbhiseach a choisrigeadh a
chum an fhogharaidh, a tha a' dol a dholaidh
an diugh le'n cion.
Bailtean ura
Tha fhios againn uile mu 'n atharrachadh
mhor a tha dol air aghaidh anns an dtithaich
mu dheas ; mar a tha bailtean ura air eirigh
taobh a muigh nam bailtean mora, anns am
bheil moran mhiltean de shluagh a tha bochd
'n an crannchur. Tha e soilleir gur e fior
dhleasdanas Eaglais na h-Alba frithealadh
dhoibh-san agus d' an cloinn, ann an gnoth-
uichean spioradail. Cha ghabh sin deanamh
gun tighean-coinneamh agus eaglaisean lira
a thogail 'n am measg. Da bhliadhna air ais,
dh' iarradh oirnn suim mhor airgid a thogail —
naoi fichead mile punnd Sasunnach (£180,000)
ann an tri bhadhna. Dh' aithriseadh aig an
t-Seanadh gu'n d' fhuaradh a cheana mu ochd
fichead mile (£160,000). Is aobhar taingeal-
achd so nach beag, agus is maith an comharradh
e. Tha ministeirean 'g an suidheachadh,
comhthionailean 'g an cruinneachadh, agus an
oigridh 'g an teagasg ann an oilein an Tighearna
anns na cearnaibh ura ud.
(Ri leantuinn)
Aireamh 8
93
Am Facal Nach Gabh Muchadh
' Agus tharladh an uair a leugh lehudi tri no ceithir earrannan, gw'n do ghearr e leis an sgein-phinn e,
agus tkilg e anns an teine a bha air an teinntean e, gus an robh an cldr gu h-iomlan air a chaitheamh." —
Iehemiah, xxxvi. 23.
GED bu ghlic agus bu dhiadhaidh an duine
losiah righ ludaih, cha robh 'na mhic ach
dill nam fear. Tha sin gle thric a' tachairt,
clann air an togail ann an dachaidhean cliiiteach
a tha 'n an naire is 'n am bristeadh-cridhe d' am
parantan. Ann an leabhar-eachdraidh righ-
rean ludaih chan 'eil aon ainm as cliiitiche na
losiah. O bha e 'na bhalach bg gus an do
chriochnaich e a bheatha, an deidh dha riogh-
achadh aon bhliadhna deug ar f hichead, ghluais
e ann an slighean ceart, a' toirt umhlachd do
lagh an Tighearna agus a' toirt eisiompleir
mhaith d'a shluagh. Chuir e air falbh as an
diithaich iodhol-aoradh is aoradh-greine, leann-
ain-shith is luchd-fiosachd, agus droch chleach-
danna eile a bha cur an t-sluaigh air seachran o
Dhia, agus steidhich e an creideamh air leabhar
an lagha. Is e an teisteanas a f huair e o luchd-
eachdraidh ludaih, " Rinn e an ni a bha ceart
ann an siiilibh an Tighearna, agus dh' imich e
ann an uile shUghe Dhaibhidh 'athar, agus cha
do chlaon e a dh' ionnsuidh na laimhe deise no
na laimhe clithe."
Chuir an sluagh lehoahas air a' chriin an
deidh 'athar, ach cha do rioghaich e ach tri
miosan ann 'an lerusalem. Chuir e an suar-
achas comhairlean is cleachdannan 'athar ;
thoisich an rioghachd air dol air a h-ais, agus
ann an iiine ghoirid thug righ na h-Eiphit air
falbh am braighdeanas e.
Uabhar na h-inntinn nadurra
An sin chuireadh lehoiacim a bhrathair 'na
righ, ach cha b' esan dad a b' fhearr. An aite
a shiiilean a bhi air am fosgladh le droch dhean-
adas a bhrathar agus an deireadh truagh gus
an tainig e bha e mar dhuine a bha suidhichte
air cron a dheanamh dha fein is d'a shluagh.
Chan eisdeadh e ri comhairle ; cha robh suim
aige do lagh an Tighearna no urram d'a Fhacal,
gus mu dheireadh, an uair a thug am Facal sin
oilbheum d'a inntinn uaibhrich, an do shrachd
e na duilleagan air an robh e sgriobhta agus an
do thilg e anns an teine iad. Sin an naidheachd
a tha againn anns na briathran so a leabhar
leremiah.
Thug Dia iomadh cothrom do lehoiacim.
Tha Dia a' deanamh sin daonnan. Tha e mall
chum feirge agus pailt ann an trocair. An
uair nach eisdear ri aon teachdaire cuiridh e
teachdaire eile ; an uair a dhiultar a chuireadh
cha diiin e an dorus le feirg. O ! c6 as urrainn
labhairt air fad-fhulangas an Tighearna agus
faidhidinn an Spioraid Naoimh mar bu choir !
Mur biodh an Spiorad Naomh caomhail is
faidhidinneach cha bhiodh eadhon an t-aon as
fhearr againn air a thearnadh, oir mhiich sinn a
ghuth agus a rabhaidhean fichead is mile
uair ; mhiich sinn e cho trie 's gur e iongantas
nan iongantasan nach d' thug e suas dochas
dhinn.
Ach tha gradh Dhe na's faidhidinniche na
daoine ; fuilgidh e na h-uile nithean ; creididh
e na h-uile nithean ; gitilainidh e na h-uile
nithean. Fuilgidh e tair is eas-urram nach
fuiling gradh dhaoine ; cha chaill e a dhochas
do dhaoine air an do thionndaidh eadhon an
daimhich fein an cul ; leanaidh e iad gu ciiiin
caomhail, an dochas gu'n tig iad thuea fein agus
gu'n eisd iad ris an impidh bheannaichte a tha
e a' cur orra. O ! nach uamhasach am peacadh
e gu bheil daoine a' cur a' ghraidh chaoimh so
an suarachas ; gu bheil Spiorad faidhidinneach
an Tighearna a' stri riu gun sgur agus gun
iad a' toirt eisdeachd no urram d'a ghuth ! Am
measg gach peacadh d'a bheil daoine ciontach a
bheil peacadh eile as miosa na so, gu bheil iad
a' deanamh dimeas air gradh cho mor ; a'
tionndadh an ciiil air an aon Charaid as caomh-
aile agus as maisiche agus as blaithe air an
cualas riamh iomradh ?
Faidhidinn Dhe
Na'n robh Spiorad Dhe mar dhuine cha do
lean e air stri ri lehoiacim cho fada 's a rinn e,
oir chruadhaich an righ amaideach a chridhe
anns an olc. Smachdaich Dia e le slat a'
ghraidh uair an deidh uaire ; thug e cothrom
an deidh cothroim dha, ach cha do rinn
lehoiacim aithreachas. Gun a bhi a' tighinn
thairis aig an am so air doighean eile anns an do
labhair e ris 'na f hreasdal agus ann an cuisean a
rioghachd, chuir e am faidh Uriah thuige a
dh'innseadh dha mu olcas a riaghlaidh agus a
thoirt rabhaidh dha eucoir a threigsinn, ach is
e na thainig as a sin gu'n do mharbh e Uriah leis
a' chlaidheamh agus gu'n do thilg e a chorp ann
an uaighean nan daoine coitchionn. Dh' f heuch
e ri greim fhaotainn air an fhaidh leremiah
cuideachd, a bha deanamh faistneachd an
2
AM FACAL NACH GABH MUCHADH— ANNS A' CHATHAIR
aghaidh ludaih, ach shaor Dia a sheirbhiseach
as a laimh,
Shaoileamaid gu'n leigeadh Spiorad an Tigh-
earna a nis le lehoiacim a rathad fein a ghabhail,
agus nacli biodh aithreachas ann dha na's mo,
ach bha lamhan an Tighearna air an sineadh a
mach thuige eadhon fathast. " Co an Dia ann
a tha cosmhuil riut-sa, a mhaitheas aingidh-
eachd, agus a ghabhas seachad air eusaontas do
shluaigh ; cha ghleidh e a chorruich gu siorr-
uidh oir is toigh leis trocair."
Cha d' thug Dia thairis lehoiacim a dh' ain-
deoin a cheannairc is aingidheachd ; aon
chothrom eile thug e dha air aithreachas a
dheanamh. Le beul an fhaidh leremiah chuir
e teachdaireachd thuige a' toirt rabhaidh dha
mu'n chrich a bha roimhe. Bha an teachdair-
eachd so air a sgriobhadh air clar-sgriobhaidh fo
laimh Bharuich, agus air a leughadh ann an tigh
an Tighearna agus ann an eisdeachdan t-sluaigh.
Dh' innis na h-uaislean do lehoiacim mu'n
fhaistneachd so a rinn leremiah, agus " an sin
chuir an righ lehudi a thoirt a' chlair d'a ionn-
suidh, agus laugh lehudi e ann an eisdeachd an
righ." Mar a chuala lehoiacim an teach-
dairechd a chuir Dia thuige, an aite eagal a
ghabhail is ann a ghabh e fearg ; spion e an
clar air an robh Facal an Tighearna a laimh
lehudi ; ghearr e leis an sgein-phinn e, agus
thilg e anns an teine e, gus an robh an clar gu
h-iomlan air a losgadh.
Am a bhinne
An uair a rinn lehoaicim sin bha la nan gras
seachad dha ; thug Spiorad faidhidinneach an
Tighearna suas dochas d'a thaobh, is cha robh
dha tuilleadh ach diiil eagalach ri breitheanas
is fearg theinnteach. " Ni mise," thubhairt
Dia, " peanas air fein agus air a shhochd, air
son an easaontais ; cha bhi aige neach a
shuidheas air righ-chaithir Dhaibhidh, agus
tilgear a chlosach a mach a chum an teas anns
an la, agus a chum an reothaidh anns an
oidhche."
Shaoil lehoiacim gu robh e ullamh agus Facal
an Tighearna an uair a chuir e anns an teine e,
ach tha sinn a' leughadh gu'n deachaidh clar
eile a sgriobhadh air an robh na briathran
ceudna air an cur sios a bha air a' cheud chlar,
agus m6ra?i de hhriathribh eile cosmhuil riu. Chan
urrainn daoine Facal an Tighearna a mhiichadh
no mharbhadh ; tha beatha mhaireannach ann,
agus eadhon ged chuirteadh anns an teine e thig
e as, agus tachraidh e a ris air an duine a chuir
ann e.
Tha iomadh leasan a dh' f haodamaid a tharr-
uing o'n naidheachd so, ach an leasan so gu
sonruichte, gur diomhain do dhaoine a bhi
breabadh an aghaidh facal is lagh an Tighearna.
Tha moran dhaoine aig am bheil fuath do'n
Bhiobull, a chionn gu bheil am BiobuU a' diteadh
am beatha ; a' toirmeasg nithean d'a bheil
gi'adh aca-san agus a' gairm an aire gu nithean
anns nach 'eil tlachd aca. Ach cha dean am
fuath no am mallachd cron no coire air a' Bhio-
bull, ged ni iad cron orra fein ; chan atharraich
am fuath aon lide de'n fhirinn. Mar tha Pol ag
radh chan urrainn sinn dad a dheanamh an
aghaidh na firinn. Tha cumhachd is ughdarras
is neai't neo-bhasmhor innte, oir is ann o Dhia a
tha an fhirinn, agus tha cumhachd an Uile-
chumhachdaich is seasmhachd an Ti air nach tig
caochladh air a ciil. An uair a tha duine a' dol
an aghaidh Facal an Tighearna, a' saoilsinn 'n a
amaideas agus 'n a dhannarrachd gu'n toir e
diilain do Dhia, tha e a' cur a bhroillich ri sruth
as laidire na Coire-Bhreacain, sriith ris nach
urrainn e cothachadh, sruth nach deachaidh
riamh is nach teid gu brath neach 'na aghaidh.
Anns a' Chathair
ANNS a' bhliadhna 181S, a' bhliadhna anns
-LXan robh Cogadh Mor na Roinn-Eorpa ri
Napoleon 'n a sheusar, bha Mairi Chamshron,
nighean do thuathanach beag an Aird-ghobhar,
air fasdadh aig an t-Siorram an lonar-nis. Ann
an toiseach an Fhoghair leig bean an t-Siorraim
dhachaidh i, a dh' fhaicinn a cuideachd, agus
air an rathad dhachaidh chuir i seachad oidhche
anns a' Ghearasdan, Gearasdan lonar-Lochaidh.
Thachair gu'n robh saighdear og de 'n
Fhreiceadan Dhubh anns a' Ghearasdan an
oidhche ud, saighdear a bha air a chur dhachaidh
le buidheann de phriosanaich Fhrangach, agus
a bha nis a' feitheamh gus an tigeadh gairm
air dol air ais do'n reiseamaid. Choinnich an
dithis, ghabh iad gaol air a cheile, agus gus
naidheachd ghoirid a dheanamh, phos iad ann
am beagan uine, gun chead cuideachd Mairi.
Bha a mathair gu sonruichte fada fada an
aghaidh an t-saighdeir.
Bha an Siorram agus a bhean duilich sear-
bhanta mhaith a chall, ach bha iad 'n an daoine
ciallach ghc is thug iad suim airgid le am
beannachd do Mhairi Chamshron, a chionn
gu robh fhios aca gur e posadh sona agus
urramach a rinn i fein agus an saighdear.
Ged nach robh Mairi 'n a bean-aideachaidh
agus nach robh i cinnteach gu robh creideamh
slainteil aice ann an Criosd bha suim aice do
Dhia agus d'a Fhirinn is bhitheadh i a' leughadh
a h-uile latha caibideil anns a' Bhiobull. A'
mhaduinn a dh' fhag iad an Gearasdan a dhol
do Obar-eadhain, far an robh iad ri aiseag
fhaotainn, rinn aon fhacal a leugh i greim
ANNS A' CHATHAIR
cho laidir air a h-inntinn 's gu'n d' fhan e 'n a
cuimhne gu brath tuilleadh, — Tha Dia 'n a
shuidhe air righ-chaithir a naomhachd. A cheud
saighead a chuir an Spiorad Naomh 'n a cridhe.
Air an rathad gu Obar-eadhain chuir iad
seachad an t-Sabaid ami am baile beag ris an
abrar Hunndaidh, an Srath Bhalgaidh. Chaidh
iad do'n eaglais air a' mheadhon-la, agus ciod a
b' iongantaiche le Mairi Chamshron na gu'n
do ghabh am ministear, Seoras Ross Monro,
MA., mar a cheann-teagaisg na ceart bhria-
thran a rinn greim air a h-inntinn a' mhaduinn
a dh' fhag iad an Gearasdan, — Tha Dia 'n a
shuidhe air righ-chaithir a naomhachd. An dara
saighead a chuir an Spiorad Naomh 'n a cridhe.
Anns an fheasgar choisich iad a mach as a'
bhaile air ghaol faotainn leo fein, agus sean-
chas blath is diomhair eatorra mar bhios eadar
caraidean gaolaeh daonnan-. B'e an rud a
bu mho a bha cur de mhulad air Mairi gu
robh i a' fagail na diithcha gun bheannachd a
parantan. Cha b' ann aice-se a bha choire
ach air a shon sin bha a cridhe goirt.
An uair a bha iad a' tilleadh a steach do'n
bhaile lean iad bruachan na h-aibhne, agus
faicear aig bun bruthaich a bha greis bhuapa
" bothan beag fasgach 's e gealaicht le aol."
" A Sheumais, a ghaoil," arsa Mairi, " am faca
tu riamh tigh beag eile cho grinn ris ? Nach
bu shona a bhitheamaid, na'n robh an tigh
beag boidheach so againn dhuinn fein a dh'
fhuireach ann seach a bhi dol a dh' iarraidh a'
chruaidh-chais do Fhlannrais ? "
Rainig iad Obar-eadhain Di-mairt ; an
oidhche sin fein chaidh iad air bord na luinge
a bha dol 'g an toirt do'n Spainnt far an robh
Diuc Wellington leis an arm Bhreatunnach ag
iomain nam Frangach roimhe.
Cha ruig mi a leas innseadh ciod an t-allaban
a dh' f hulling Mairi Chamshron anns an tir
thall far an do lean i an t-arm dluth air da
bhliadhna. Ged bha na blair a bha air an cur
aig Ciudad Rodrigo agus Salamanca air an cur
m' an deachaidh i a null chunnaic i Waterloo ;
bha i an sealladh a' bhlair fhuiltich sin fad
thri laithean agus a leanabh 'n a h - uchd,
leanabh a thainig gu ire duine agus a bha beo
ann an Glaschu ann an 1891.
Bha a ceile air a leon aig Waterloo, ann am
fior thoiseach a' bhatail, ach cha robh fhios
aice ciod a dh' eirich dha gus an d' fhuair i
fein agus na mnathan eile a bha leantuinn an
airm cead am blar agus an duthaich mu'n
cuairt a shiubhal. Fhuair i e ann am Brussels
ann an aite a bha air a dheasachadh air son
shaighdearan leonta. Bha a cridhe Ian le gaol
is taingealachd an uair a chunnaic i gu robh
e beo, ach bha e air a leon cho dona 's nach
gabhadh e gluasad a Brussels fad iomadh la.
An uair a chaidh e beagan na b' fhearr agus a
b' urrainn e seasamh air a chasan thugadh do
Shasunn e, ach air dha dol air beulaibh a'
Choirneil agus an dotair anns an reiseamaid
chunnacas nach deanadh e feum tuilleadh
anns an arm. Mar sin thugadh dha a Utir-
shaoraidh agus pension beag, naoi sgillinn 's
an la. Cha chumadh am pension am biadh 's
an aodach iad, is b' fheudar do Mhairi toisea-
chadh air nigheadaireachd a ghabhail a steach
gus an tigh a chumail, agus goireasan beaga a
bha feumail do dhuine easlainteach fhaotainn.
Ach bha freasdal an Tighearn a tha 'n a
shuidhe air righ-chaithir a naomhachd ag oibre-
achadh agus ag uUachadh air son na caraid
ghaolaich ud. Chuir Morair Hunndaidh fios
gu Coirneal an Fhreiceadain Dhuibh, a dh'
fhoigneachd am b' aithne dha caraid mheasail
air bith a chuireadh e anns an Lodge aig a'
Gheata air oighreachd Hunndaidh. Chuimh-
nich an Coirneal air an t-saighdear d' an tug e
a litir-shaoraidh o chionn ghoirid is thug e
ainm agus a chliii do'n Mhorair. Dh' innis e
dha gu robh bean chliiiteach sgoinneil aige,
oir b' aithne do'n Choirneal Mairi Chamshron
gu maith, is bhiodh e daonnan ag radh ris na
h-oifigich eile gu robh i na bu chiuine agus na
bu bhanaile na gin de na mnathan eile a bha
leantuinn na reiseamaid.
Bha ciiisean eadar am Morair agus iad fein
air an socruchadh gun dail. Tha an t-shghe
eadar Portsmouth, an ceann a deas Shasuinn
agus Hunndaidh, an ceann a tuath Albainn,
fada CO dhiu, ach bha i na b' fhaide dhaibh-san
a chionn gu robh an saighdear cho uireas-
bhuidheach leis a' chriibaiche a bha 'n a
chasan. Ach mu dheireadh rainig iad an
ceann-uidhe, agus an uair a rainig iad e agus
a chunnaic Mairi Chamshron an Lodge anns
an robh iad a' dol a dh' fhuireach ghlaodh
i le moit, " A Sheumais, a ghaoil, so agad,
" am bothan beag fasgach 's e gealaicht le
aol " a chunnaic sinn air feasgar na Sabaid
m' an do sheol sinn do'n Spainnt. Nach 'eil
cuimhne agad gu'n dubhairt mi gu'm bu
shona dhuinn na'n robh e againn dhuinn
fein seach a bhi dol air cheann a' chruadail do
Fhlannrais ? "
Ach bha rud a b' iongantaiche na sin
feitheamh oirre fathast ; os cionn teine a'
chitsin bha clar air a chrochadh air an robh na
briathran so air an sgriobhadh ann am fuaigheal
riomhach, Tha Dia 'n a shuidhe air righ-chaithir
a naomhachd. An treas saighead a chuir an
Spiorad Naomh 'n a cridhe.
Bha nighean aig an fhear a bha romhpa
anns an tigh aig an robh lamh ghrinn ach
droch shlainte ; a chur seachad na h-uine
bhiodh i a' deanamh shamplairean, mar
theirear riu ; fuaigheal riomhach le snath
boidheach, is bha an samplair ud cho finealta
4
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
ann an shilean a m^thar 's gu'n do chroch i e
fo ghloine os cionn teine a' chitsin. An uair a
shiubhail a h-athair 's a chuir a mathair roimhpe
dol a dh' fhuireach le piuthair ann an Eilginn
ghabh Morair Hunndaidh an airneis air fad
uapa, is bha an samplair air fhagail leis a'
chorr.
Bha Mairi Chamshron agus an saighdear ann
an Tigh-a-Gheata fad iomadh bliadhna, comh-
fhurtachail gu leoir 'n an crannchur shaoghalta
agus measail aig an coimhearsnaich. Bha
dithis chloinne aca, am mac a bha air a broill-
each aig blar Waterloo agus balach eile a
rugadh dhaibh tri bliadhna an deidh dhaibh
suidheachadh ann an Hunndaidh. Cha deach-
aidh i riamh air a h-ais a dh' Aird-ghobhar oir
cha do rinn a cuideachd uiread agus sgriobhadh
chuice, ach air uairean bhiodh ionndrainn 'n a
cridhe air an diithaich shiar, Ceann-Ghearrloch,
is Suaineart, is Miiideart.
Ach bha ionndrainn a bu doimhne 'na cridhe
na h-ionndrainn air na beanntan agus na
cladaichean thall ; bha ionndrainn 'n a cridhe
air Dia. Ged bha i stolda agus faicilleach 'n
a caitheamh-beatha, is fritheilteach air meadh-
onan nan gras, bhiodh eagal ag eirigh 'n a
h-inntinn nach robh a' bheatha shiorruidh 'n
a h-anam, a' bheatha shiorruidh a tha Dia a'
toirt do chreidmhich tre losa Criosd ar Tighearn.
Tha aite ann an Hunndaidh ris an abrar
Tobar-Eoin, aite a bha air a choisrigeadh le
searmonachadh dhaoine naomh o laithean
Chaluim-cille. Mu'n bhliadhna 1840 bha diis-
gadh ann an Hunndaidh ; bha coinneamhan
air an cumail a mach air a' bhlar aig Tobar-
Eoin far an robh sluagh mor a' cruinneachadh
a h-uile feasgar, is moran dhiubh fo chiiram
anma. Air feasgar araidh c6 an searmonaiche a
bha aig Tobar-Eoin ach an duine diadhaidh
R. M. Mac Cheyne ? Am measg an luchd-
eisdeachd bha Mairi Chamshron. An uair
a dh' eirich an duine beannaichte agus a thug
e a mach mar cheann-teagaisg na briathran
so, Tha Dia 'n a shuidhe air righ-chaithir a
naomhachd, chuir an Spiorad Naomh a' cheath-
ramh saighead ann an cridhe Mairi Chamshron.
Gus mo naidheachd a ghiorrachadh dheal-
raich an solus air a h-anam uigh ar n-uigh, is
neartaich a dearbhachd ann an gradh-saor-
aidh agus ann an cumhachd-saoraidh Chriosd.
Chaidh an obair mhaith air an do thosich an
Spiorad Naomh innte air aghaidh o bhliadhna
gu bliadhna gus mu dheireadh an robh i
comharraichte anns an sgireachd, mar bhean-
aideachaidh a bha anabarrach soilleir agus
tuigseach anns a' bheatha spioradail. Cha
robh R. M. Mac Cheyne riamh ann an Obar-
eadhain 'n a dheidh sud gun dol a mach gu
Hunndaidh a dh' fhaicinn Mairi Chamshron.
B' abhaist dha a bhi 'g radh gu'm b' aithne
dha ceudan a bha air an iompachadh fo shear-
monachadh fein, ach nach robh gin dhiubh air
an iompachadh le facal air bith a labhair esan
ach le facal air chor-eigin ann am Facal Dhe
a rinn greim air an aire agus air an inntinn.
Sin mar thachair do Mhairi Chamshron ;
ghreimich am facal ud air a h-inntinn is cha
do leig e fois leatha gus an do gheill i do'n
Spiorad a bha a' stri rithe, Tha Dia 'n a shuidhe
air righ-chaithir a naomhachd.
Anns a' Choille Bheithe
CHA robh sgoil-shamhraidh riamh againn an
Cille-sgumain gus am bUadhna, is cha mho
a bha f hios againn co ris a bha sgoil-shamhraidh
coltach, ach thainig sgoil-shamhraidh do Chille-
sgumain ann an toiseach an Fhoghair am
bUadhna air am bi cuimhne fad iomadh latha.
Bha i air a cumail le " Comunn na Sguaibe
Uire," comunn aig a bheil e mar chrich araidh
an saoghal a chur ceart m'an teirig a' ghineal
so. Choinnich iad an uiridh ann an Calasraid
a dheasbud na ceiste, " Ciod a tha cearr air an
t-saoghal ? " ach bha cho beag de chordadh
'n am measg air a' phuing sin, is dh' fhas na
sgoilearan cho teth agus cho labhar 'n an conn-
sachadh 's gu'n d' aontaich iad mu dheireadh,
air ghaol sithe, a' cheist sin fhagail gun fhuas-
gladh agus dol air an aghaidh a chur an t-sao-
ghail ceart gun dail. " Cuiridh sinn an saoghal
ceart an toiseach," arsa fear na Cathrach,
" agus an sin rannsaichidh sinn ciod a tha cearr
air."
Thainig iad do Chille-sgumain feasgar Di-
sathuirn ; air maduinn na Sabaid chaidh iad
do'n eaglais is hubhair an t-Urramach Niall
Mac Pharlainn, B.D., searmon freagarrach air
a' cheann-theagaisg so, " Agus thubhairt iad
gach aon ri cheile, Thigibh, togamaid dhuinn
fein baile, agus tiir, aig am bi a mhuUach a'
rmgheachd gu neamh, agus deanamaid dhuinn
fein ainm, air eagal gu'n sgaoilear o cheile sinn
air aghaidh na talmhainn uile. . . . Uime sin
thugadh Babel mar ainm air a' bhaile, a chionn
gu'n do chuir an Tighearn thar a cheile cainnt
na talmhainn uile ; agus uaithe sin sgaoil an
Tighearn iad air aghaidh na talmhainn uile
(Genesis xi. 4, 9-)
Ciod air bith doigh anns an roinnear iad, no
ciod air bith ainm a bheirear orra, chan 'eil
anns an t-saoghal ach da sheorsa dhaoine uile
gu leir, an fheadhainn a tha cinnteach gu'n
rachadh aca-san air an t-saoghal a chur ceart,
agus an fheadhainn eile.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
Cha robh gin de na thainig do'n sgoil-
shamhraidh toilichte leis an t-saoghal mar tha
e ach cha mho a bha gin dhiubh a' cx-eidsinn
anns na doighean a bha aig each air a chur
ceart. Bha aon fhear de na labhair cinnteach
nach robh leigheas ann do'n t-saoghal ach
ionnsachadh a thoirt do'n chloinn ; an cum ail
anns an sgoil gus am biodh iad seachd bliadhna
deug agus tuarasdal a thoirt dhaibh an uair a
ruigeadh iad ceithir bliadhna deug.
Fad na h-iiine a bha e a' bruidhinn bha
boirionnach ard caol, agus speuclair oirre, a'
sealltuinn air le ro-aire, mar gu'm biodh i ag 61
a bhriathran mar bhainne blath, ach ged bha
i a' sealltuinn air cho dtir cha robh i ag eisdeachd
ri aon f hacal a bha e ag radh oir cha robh i ach
a' feitheamh gus an sguireadh e agus am
faigheadh i cothrom air leum 'n a seasamh i
fein. An uair a rinn i sin thubhairt i nach robh
e chum feum air bith a bhi cosd airgid air
sgoilean no air cloinn gus an stadadh muinntir
na diithcha so de bhi ag itheadh feola. Thubh-
airt i gu robh puinnsean na feola a' dol air
feadh na fala, a' marbhadh nam fridean dearga
a tha innte agus a cur sgleo air an eanchainn,
agus dhearbh i bho sgriobhaidhean lighichean
a leugh i gu bheil feoil buailteach air grodadh
ma tha i air a cumail fada gun salann ann an
sid theth.
Cho luath 's a chual e iomradh air salann
leum fear eile 'na sheasamh agus shear-
monaich e mu'n eifeachd a tha ann an salann
cho diirachdach 's ged bu mhissionaraidh e a'
searmonachadh do na cinnich. " Tha iomradh
air salann," ars' esan, " ann am Plato agus
anns a' Bhiobull ; bha eolas aig muinntir
Phersia air an eifeachd a tha ann an salann anns
a' choigeamh Unn agus chan 'eil e air a radh o
cheann gu ceann de sgriobhaidhean Herodotuis
gu'n do shiubhail saighdear Greugach a bha
faotainn salainn le caitheamh no le cancer no
le uric acid anns an fhuil."
Lean iad orra fad seachduin agus a leigheas
fein aig gach aon dhiubh air eucailean nafeadh-
nach eile. Bha freumh de'n chuthach anns na
h-eanchainnean aca uile ach tha mi an diiil gu
robh barrachd de fhiabhrus a' chuthaich anns
an fheadhainn air an robh ro-chtiram mu'n
chorp na bha ann an each. An uair a thoisicheas
daoine air ro-chiiram a bhi orra m' an cridhe
no m' an gruthan ; no thoisicheas iad air iad
fein a dhotaireaehd ; no air leughadh mu
chungaidhean a bhios marsantan a' moladh
dhaibh, tha iad air bruach sluic a tha cho domh-
ain dorcha ri Tophet. Bu cho mhaith do
dhuine a bhi marbh ri bhi a' smuaineachadh mu
bhuill agus mu oibreachadh a chuirp fein gun
sgur ; mar is lugha is aithne dha mu oibreachadh
a mhionaich agus a ghoile agus a chridhe is ann
as fhearr dha. Tha dotairean ann air son a'
ghnothuich sin, agus is glic do'n h-uile duine
gach diomhaireachd a bhuineas do'n choluinn
fhagail 'n an lamhan-sa. Bheir sin saorsa inn-
tinn dhuit, co dhiu a bheir e slainte dhuit no
nach toir, agus gun saorsa inntinn b' fhearr
dhuit a bhi marbh na bhi beo. Ma tha am
bas ri tighinn ort thig e ort co dhiu.
Bha fir agus mnathan anns an sgoil-shamh-
raidh ud a bha cinnteach gu'm biodh neamh air
thalamh na'n gabhadh daoine eile an comhairle-
san a thaobh nithean neonach a fhuair iad a
mach. Fhuair fear dhiubh a mach nach ruig
thu a leas eagal a bhi ort roimh appendicitis ma
dh' itheas tu Ian spaine de ghainmhich tri
uairean 's an latha. Gus a phuing a dhearbh-
adh dh' fhaighnich e de'n chuideachd an cual
iad riamh appendicitis a bhi air each no air mart ?
" Is e an t-aobhar," ars' esan, " gu bheilear a'
toirt dhaibh tuirneap agus buntata gun ghlan-
adh agus gu bheil iad ag itheadh na h-urach."
Fhreagair cuid-eigin gu'm faca esan greim-
mionaich air each iomadh uair, ach thog so
uiread connsachaidh 's gu'm b' fheudar do
fhear na Cathrach dol 's an eadraiginn.
Tha an sgoil a' dol air aghaidh fathast, is
theagamh gu'm bi gu brath tuilleadh oir tha
an saoghal dannarra is duilich a chur ceart
ach tha aireamh nan daoine aig a bheil dtiil
gu'n gabh e cur ceart le sgoiteachd no le gis-
reagan beaga faoine a' meudachadh a h-uile
bliadhna.
Tha gliocas a' comhnuidh maille ri ceill.
Aig an Uinneig
Is miosa na'n t-uireasbhuidh tuilleadh 's a
choir
LA a thachair fear de na foirbhich air an
Urramach Niall Mac Pharlain, B.D., dh'
innis e dha gu robh Anna Nic an Toisich air
mhi-shaod, agus a' gearan nach do chuir e a
chas a steach air a dorus o chionn bhiadhna.
" Thubhairt mise rithe," ars am foirbheach,
" gu robh moran agaibh ri dheanamh ach
gu'm faodadh i bhi cinnteach nach biodh sibh
fada gun tadhall oirre."
Bha Anna Nic an Toisich air mhi-shaod gun
teagamh ; " tha am ministear trie gu leor
anns a' choimhearsnachd so, a' tadhall air
daoine eile, ach tha bUadhna mhor o nach
do chuir e a shron a steach air mo dhorus-sa,
no uiread agus fhoighneachd an robh mi beo."
An ath Di-luain chaidh Niall Mac Pharlain,
B.D., a dh' amharc Anna ; chaidh e 'g a amharc
a ris Di-mairt ; leig e seachad Di-ciadaoin a
chionn gu robh e aig tiodhlaeadh, ach bha e
air ais Di-ardaoin, agus Di-haoine.
6
AIG AN UINNEIG
An ath uair a choinnich am foirbheach rithe
cha b' ann air mhi-shaod a bha Anna ach air a
h-each mor. " An tug sibh an aire," ars' ise,
" a bheil dad cearr air a' mhinistear ? chan
urrainn mise a chumail air falbh o mo dhorus ;
is ann a tha e a' sgiathalaich mu'n cuairt orm
mar gu'm bu mhi peacach as miosa an Cille-
sgumain ; tha an duine a' call a thiiir."
Is leathann an t-slighe
Tha am facal so fior ann an doigh eile a
thuilleadh air an t-seagh anns a bheil e air a
chleachdadh anns a' BhiobuU. Mar is leithne
a thatar a' deanamh nan rathaidean-mora
an diugh is ann is mo a tha de dhaoine air am
marbhadh orra. Tha na rathaidean leathann
a' treorachadh a chum sgrios a chionn gu
bheil iad 'n am buaireadh do dhaoine a bhi
deanamh reiseadh gun chiall orra. Air an
t-seachduin so chaidh bha ochd fichead duine
air am marbhadh agus suas ri coig mile air an
dochann air rathaidean-mora na diithcha so,
is tha sin a' dol air aghaidh a h-uile seachduin.
Sin a' phris a thatar a' paigheadh air son
farsuingeachd nan rathaidean ; na'n robh iad
na b' aimh-leithne cha bhiodh uiread call orra.
Ach chan 'eil feum ann do dhuine air bith
an diugh feuchainn ri cur an aghaidh na
feadhnach a tha an diiil nach 'eil doigh as
cinntiche air sonas agus soirbheachadh a
thoirt do'n diithaich na rathaidean farsuing a
dheanamh. Cha bhiodh ann ach guth ag
eigheach anns an straighlich a chluinnear air
na rathaidean sin fein. Bhatar an diiil aon
uair nach robh againn ach rathaidean farsuing
fhaotainn anns a' Ghaidhealtachd 's gu'm
biodh na glinn ait agus gu'n tigeadh na bailtean
beaga fo bhlath mar an ros, ach is e a tha
tachairt gu bheil na rathaidean farsuing a'
cur as do mharsantan, do ghoibhnean, do
thaillearan, agus do gach seorsa eile de luchd-
ceaird anns a' Ghaidhealtachd. An aite a bhi
a' ceannach guail o'n mharsanta againn fhein
tha an dara leth de mhuinnter Chille-sgumain
a nis 'g a cheannach bho lorry a tha tighinn
tri fichead mile a Fiof. Tha fichead biith
air chuibhlichean a' tighinn a h-uile seachduin
a Dundeagh, agus a Glaschu, agus a Diin-
eideann, agus a Struidhla, o na bha na rathaid-
ean-mora air an deanamh leathann, Tha
sin a' sgrios beatha na diithcha agus nam
bailtean-beaga.
Ag ath-cheannach na h-aimsir
Am measg nithean eile a tha am facal so a'
ciallachadh tha e a' ciallachadh gur coir
dhuinn feum ceart a dheanamh d'ar n-iiine.
Tha ar laithean a' dol seachad mar shruth,
agus mur bheil duine ciiramach m'a iiine thig
an oidhche air agus gun 'obair criochnaichte.
An abradh tu gu robh an duine so ag ath-
cheannach na h-aimsir, croitear no leth-
thuathanach a bhios a' sgriobhadh anns na
paipearan-naidheachd, a' faotainn coire db'n
Ghovernment a chionn nach 'eil iad a' gearradh
an rainnich a tha ion 's a' Ghaidhealtachd a
chur fas 1
8. A.M.
8.20
8.40
9
9.30
10
10-30
11
11-12 „
12-1.30 P.M
2-3
3-4
Dhiiisg e.
Thionndaidh e air a thaobh chli.
Thionndaidh e air an taobh eile.
Dh' eirich e.
Ghabh e a bhraiceas.
Las e a phiob.
Chuir e air a bhrogan.
Sheall e a mach a dh' fhaicinn
ciod an taobh a bha a' ghaoth.
Bha seanchas aige ri Seonaid
Eachainn agus i a' dol do'n tobar.
Thubhairt e ri Iseabal a phiuthar
nach b' fhiach dha toiseachadh
air a' bhuntata a ghlanadh gus an
gabhadh e a dhinneir, is shuidh e
air beinge a' leughadh Tim an
Ohain.
An deidh a dhinnearach rinn e
norradh cadail gus an do dhiiisg
tathunnaich a' choin e agus
Eoghan Ban air tighinn a steach.
•Ghabh e fhein agus Eoghan Ban
smog, is chuir iad sios air a'
Ghovernment a chionn nach robh
iad a' deanamh dad ' air son an
duine bhochd.
Ghabh iad tea.
Ghabh iad smog eile.
Chaidh e greis de'n rathad le
Eoghan Ban.
Dh' fharraid e a dh Iseabal an
d' thug i biadh do na laoigh.
Ghabh e smog eile.
Thubhairt e ri Iseabal nach b'
fhiach dha toiseachadh air a'
bhuntata gus am maireach.
Ghabh e smog eile.
Chaidh e air cheilidh, a' smogadh
agus a' seanchas fad.na h-iiine,
agus a' cur sios air a' Ghovern-
ment.
Chaidh e a' laighe, ag radh ris
fein gu'm feumadh e eirigh trath
agus uiread aige ri dheanamh.
Bhruadair e gu'n do chuir an
Government reiseamaid shaigh-
dearan a ghlanadh a' bhuntata.
Tri mallachdan an Tuathanaich
Am measg gach agh is beannachd eile a tha
air eilean mo dhiichais chan 'eil coineanan
4-4.30
55
4.30-5
55
5-5.30
55
6
55
6.30
55
7
55
7.30
55
8-11.30
55
12
AIG AN UINNEIG— ARD SHEANADH NA H-EAGLAIS
ann. Cha toigh leam an coinean beo no
marbh, air a' bhlar no air a' bhord. Tha
tuilleadh 's a choir dhiubh ann daonnan ach
tha iad cho lionmhor am bUadhna, ann an
Adholl CO dhiu, 's gu bheil iad an impis an
diithaich a chur fodhpa fein. Uaireigin de 'n
t-saoghal ann an siorramachd Rois bha e air
a radh gu'm b' e tri mallachdan an tuathan-
aich, reothadh Ceitein, ceo luchair, agus an
Toitear Saileach. Ach an diugh is e tri
mallachdan an tuathanaich air feadh na
Gaidhealtachd gu leir, feidh, agus rainneach,
agus coineanan. Chan urrainn na tuathan-
aich feidh a chumail sios oir chan 'eil sin
air a cheadachadh dhaibh le lagh na rioghachd
ach dh' fhaodadh iad coineanan is rainneach a
chumail sios na's fhearr na tha iad a' deanamh.
Tha iomadh namhaid aig a' choinean ach a
dh' aindeoin gach ruagadh a thatar a' deanamh
air tha e 'g a thoirt fein as orra uile, air chor
agus nach 'eil e ceart a radh gur creutair e
gun eanchainn. Gle thric cluinnidh tu duine
ag radh mu dhuine 'eil gu taireil nach 'eil
eanchainn coinein aige. Ach cha chreutair gun
eanchainn creutair air bith a tha toirt diilain
do dhroch aimsir, do gheamairean, do bhalaich-
sgoile, do fheocullain, do shionnaich, agus do
fhichead namhaid eile a tha an toir air.
Is suarach an iiine bho thainig an coinean
do'n Ghaidhealtachd an toiseach, is theagamh
gu'n tugadh ann iad mar pheatachan. Anns
an leabhar a chuir Osgood H. Mac Coinnich,
Inbhir-iu, a mach o chionn beagan bhliadh-
nachan tha e ag innseadh gur e a sheanair a
thug a Sasunn na ceud choineanan a chunn-
acas ann an siorramachd Rois. Shiolaich
iad cho luath 's gu bheil iad a nis a' maoidheadh
a' cheart rud a dheanamh air caoraich a rinn
a' chaora fein air a' chrann-treabhaidh. Tha
iad na's miosa an AstraUa na tha iad ann an
Albainn. Uair a bha AstraUanach agus Al-
bannach comhla ann an carbad-iaruinn thoisich
an t-Albannach air boilich, mar is trie a bhios
Albannaich agus Gaidheil a' deanamh. " Tha
fhios," ars' esan ris anfhear eile, " gur h-aithne
dhuit moran Albannach an Astraha ; tha
moran dhiubh agaibh anns an diithaich."
" Tha," ars' an t-Astralianach gu goirid.
" ach tha na coineanan a' deanamh barrachd
cron oirnn."
An eaglais agus a' Ghaidhlig
Bhiodh e ghc do Eaglais na h-Alba a chuimh-
neachadh ciod a thachair aig am an Deala-
chaidh. Dh' fhag uiread de na ministearan a
b' urrainn Gaidhlig a shearmonachadh an
eaglais 's gu'm b' fheudar dhi ministearan a
shuidheachadh ann an cuid de sgirean anns a'
Ghaidhealtachd aig nach robh facal Gaidhlig.
Theagamh gu'm b' fhearr sin seach na sgirean
fhagail falamh. Ach bha a bhuil. Cha robh
anns na ministearan sin ach coigrich am measg
an t-sluaigh uile laithean am beatha. Chan
'eil teagamh nach d' fheuch cuid dhiubh ri
cainnt na diithcha ionnsachadh, ach bha na
h-oidhirpean tuathall a bhiodh iad a' deanamh
air searmonachadh an Gaidhlig 'n an culaidh-
mhagaidh an seanchas an t-sluaigh. Cha do
thoisich Eaglais na h-Alba air a ceann a thogail
anns na sgirean sin as ur gus an d' fhuair
iad ministearan oga de mhuinntir na diithcha
a b' urrainn labhairt ris an t-sluagh 'n an cainnt
fein.
An diugh tha a' Bheurla a' tolladh a steach
a ris, is tha aireamh nan coimhthionailean anns
a bheil GaidhUg air a searmonachadh a' fas
na's lugha a h-uile bliadhna. Tha iomadh
aobhar air sin, aobharan nach ruig sinn a leas
ainmeachadh air an duilleig so, ach cha bu
choir do'n eaglais a bhi air thoiseach ach air
dheireadh air each ann a bhi leigeil na Gaidhlig
a cleachdadh. Cho fad 's a thig eadhon leth-
dusan de choimhthional a mach gu seirbhis
Ghaidhlig tha e ceart gu'm biodh cothrom aca
air aoradh a dheanamh ann an Gaidhlig, co
dhiu an dr^sd 's a ris. Tha e fior gur e an
sluagh iad fein as coireach gu bheil a' Ghaidhlig
a' dol air chul nam bord an coimeas ris a'
Bheurla ; is fhearr leo an t-seirbhis Bheurla
na 'n t-seirbhis Ghaidhlig ach a mhain anns
na h-Eileanan, a chionn gur ann anns a'
Bheurla is deise iad. Ach air a shon sin uile
bha coir aig an eaglais taobh bhlath a bhi aice
ris a' Ghaidhlig agus feuchainn ris an t-seirbhis
Ghaidhlig a chumail beo cho fad 's a ghabhas e
deanamh.
Ard Sheanadh na h-Eaglais
Leis an Ubbamach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D.
AM measg gach gnothuich eile a bha air
xA-beulaibh an t-Seanaidh cha do rinneadh
dearmad air a' Ghaidhealtachd, araon 'na
ciiisean timeil agus spioradail ; oir tha iad
toinnte 'na cheile a ghnath. Do bhrigh sin,
thugadh fa chomhair an t-Seanaidh suidh-
eachadh an t-sluaigh ann an cearnaibh araidh
dhi ; croiteirean gun chomas air am fiachan
a phaigheadh do Bhord an Fhearainn ; iasgach
cladaich a' dol am mugha an comhnuidh ;
moran fearainn a' dol fas, 'g a thachdadh le
rainneach is air a ghrotadh le cion dhigean ;
ciuirdean agus ealainean a b' abhaist a bhi
cumanta, air dol as aithne na h-6igridh ; agus
8
ARD SHEANADH NA H-EAGLAIS— CARTHANNACHD
cha mhor gach ni air am bheil daoine a' cur
feum 'g a cheannach a btith, no 'ga fhaotainn
as a' bhaile-mhor ; 'na chois so uile, sluagh na
dtithcha an comhnuidh a' tanachadh do bhrigh
nach 'eil cosnadh no beo-shlaint ri fhaighinn
innte ach aig aireamh shuaraich an coimeas ris
na bha i a' giulan eadhon leth-cheud bliadhna
air ais. Nach truagh a bhi a' faicinn dtithcha
bhreagha 'g a falamhachadh d'a pobull, agus
na dh' fhagar innte air bheagan ealain, sgil,
agus tapaidh, an coimeas ri 'n athraichean, a
chionn nach 'eil iarraidh air an saothair ? An
gabh idir bacadh a chur air traoghadh an t-
sluaigh as an diithaich ? Their cuid nach gabh,
do bhrigh gu bheil laghanna cumhachdach ag
oibreachadh gu bhi a' fasachadh na Gaidh-
ealtachd. Tha cuid eile de'n bheachd gu'n
gabhadh lagadh, no eadhon casg buileach a
chur air cuid de na h-aobharan sin, agus ath-
leasachadh nach beag a thoirt gu buil. Co
dhiubh, tha an t-am a bhi a' rannsachadh
suidheachaidh a tha gach latha a' dol ni's
miosa. Is e a mhain Uachdranachd na dtithcha
is urrainn cosd air a leithid sin de rannsachadh ;
oir ma nithear idir e, feumar a ghiulan a mach
le daoine, ttirail, eolach air an duthaich anns
gach cearn dhi, agus tuigseach air iomadh
gnothuch. Thug an Seanadh ughdarras do aon
de na Committees a' chuis so a thoirt fa chomhair
Runair na Staide, ag iarraidh gu 'n orduicheadh
e a leithid do rannsachadh a chur air aghaidh,
anns an dochas gu'n nochdadh sin meadhonan
sonruichte trid an leasaichear cor an t-sluaigh,
agus am faigh tuilleadh dhiubh beo-shlaint 'n
an duthaich chiataich fein. Ciod air bith a thig
as, bha e ceart do Eaglais na duthcha aire nan
cumhachdachd a tharruing ris a' chall a tha a'
dol air aghaidh o bhliadhna gu bliadhna gun
ni 'g a dheanamh a chur grabaidh air.
An tirean cein
Tha gnothuch Eaglais na h-Alba chan ann
a mhain 'n ar duthaich fein, ach feadh an t-
saoghail fharsuing. Tha aobhar taingealachd
againn gur ann mar sin a tha, agus gur fada o
na ghabh ar n-Eaglais gu cridhe ordugh Chriosd
— " Imichibh-sa, agus deanaibh deisciobuil de
gach uile chinneach." Mar thoradh air sao-
thair nan abstol a chuir i do Mhanchuria, do
India, agus do Africa, tha an creideamh fior
a' sior mheudachadh anns na dtithchanna mora
sin, agus eaglaisean air an suidheachadh annta,
a tha ann an tomhas mor air am bonn fein ;
ach fhathast, chan 'eil iad cho steidhichte is
gu'n seas iad gun taic gun treoir o'n eaglais
mhathaireil. Mar sin feumar leantuinn air a
bhi 'g an cuideachadh le ministeirean, luchd-
teagaisg cloinne, lighichean, mnathan-eiridinn,
sgriobturan agus leabhraichean eile a chumail
riu trid am bi iad air an comhf hurtachadh, agus
am bi aobhar Dhe 'n am measg air a f hreumh-
achadhgus mu dheireadham faodar an gnothuch
uile earbsadh riu fein. Gus an tig an latha sin,
tha e mar fhiachaibh air gach ball beo de 'n
Eaglais an t-saothair phriseil so a chuideachadh.
Tha an Tighearna an deidh dorus farsuing
fhosgladh romhainn anns gach duthaich anns
am bheil ar n - Eaglais a' saothrachadh.
Bhiodh e tamailteach 'n an tigeadh oirnn sgur
le cion airgid no gainne dhaoine, an uair a tha
sinn cho saoibhir, agus an uireasbhuidh-san
cho mor. Chan 'eil gnothach eile air thalamh
cho airidh ri craobh-sgaoileadh an t-soisgeil am
measg nan Cinneach aineolach. Bu driiigh-
teach a bhi a lathair aig an t-Seanadh am
feadh is a bha buidheann ghasda de ghillean
agus de nigheannan ullaichte air son an seirbhis,
air an coisrigeadh le tirnuigh, agus air an near-
tachadh le earail dhiadhaidh mu 'n seol iad do
na dtithchannan cein ud a dh' fhoillseachadh
graidh Dhe dhoibh. Tha moran d' ar sluagh
a' dol annta gun choisrigeadh, a' sireadh an
saoibhreis ; tha na missionaries a mhain a' dol
thuca 'g an deanamh beartach le eolas na
beatha maireannaich. Tha feum air tuilleadh
d' an seorsa. Ma tha oileinich oga Ghaidh-
ealach a' cluinntinn gairme Chriosd anns an
linn so, tha e 'n a ioghnadh mur a gluaisear cuid
dhiubh a dh' ionnsuidh na seirbhis so ; oir tha
am fogharadh mor da-rireadh agus an luchd-
obair fhathast tearc.
Carthannachd
AIR teangaidhean thig faiUgeadh ;
- Air faidheadaireach thig crioch
Is caithidh gibht is eolas as
Mar cheo a bhiodh air sKabh
Ach gaol is ni neo-chriochnach e,
Bhios siorruidh buan gu brath,
Oir 's ann an uchd na Trianaid
O chian a ghin an gradh.
'Se 'n gaol an f hior fhuil uasal
A tha gluasad feadh nam ball,
Toirt beath' is blaths is arach
Do gach uile ghras a th' ann ;
Tha eadhon am fior chreideamh
A' sior oibreachadh tre ghaol,
A' sruthadh nios o'r> tobar,
A chaidh fhosgladh 'n a thaobh.
UiLLEAM Mac Coinnich.
Aireamh 9
93
Dorus do bhilean
Gleidh do theangadh o olc,
Agus do bhilean o labhairt ceilg. — An Salmadair (xxxiv, 13)
CO is urrainn na briathran a sgriobh an
t-abstol Seumas mu'n teangaidh a leughadh
gun chrith a thighinn 'n a fheoil le eagal,
eagal gu'm faod a theangadh fein a bhi Ian
de nimh basmhor ? " Is teine an teangadh,"
ars' esan ; " saoghal na h-amgidheachd am
measg ar ball ; salaichidh i an corp gu h-iomlan,
agus lasaidh i cursa naduir ; agus tha i fein
air a lasadh o ifrinn." Briathran eagallach,
briathran a bu choir do chur air do ghluinean
a dh' iirnuigh gu'n gleidheadh Dia do thean-
gadh o olc agus do bhilean o labhairt ceilg.
Tha fichead doigh anns am faod daoine
peacachadh le'n teangaidh, ach tha cuid de
na doighean sin as miosa na each. An duine
a bhios a' mionnachadh agus a' mallachadh,
tha an duine sin a' peacachadh le theangaidh,
agus a' peacachadh gun aobhar. Chan 'eil
droch chleachdadh am measg dhaoine as
cumanta na mionnan, ach is cleachdadh
grannda e am fianuis Dhe agus dhaoine. Tha
luchd nam mionn am bitheantas cho mi-
naomh 'n an cridhe 's a tha iad salach 'n an
cainnt, gu sonruichte an fheadhainn dhiubh a
bhios a' toirt ainm an Tighearn an diomhanas.
Toibheum, is draosdachd, is cainnt shalach,
tha na nithean sin 'n an graineileachd do Dhia.
Ma tha duine a' toirt fianuis-bhreige an aghaidh
a choimhearsnaich, no a' togail droch thuaileas
air, tha an duine sin a' peacachadh le thean-
gaidh. Ma bhitheas sinn a' gearan an aghaidh
Dhe agus a' faotainn coire d'a fhreasdal ciod a
tha an sin ach peacadh .'' Oir tha sinn a' cur
eas-urram air Dia le ball d' ar corp a thug e
dhuinn a chum ainm fein a ghlorachadh.
Ach is e am peacadh sonruichte air am bu
mhaith learn bruidhinn aig an am so, breugan,
oir tha mi an diiil gur e sin olc as miosa is
ijrrainn duine a chur an gniomh le bhilean.
Ged is oillteil an rud toibheum, no mallachadh,
faodaidh dochas as f hearr a bhi againn a
thaobh luchd nam mionn no a thaobh luchd
nam breug. Theid daoine a steach do riogh-
achd Dhe agus iomadh failing annta ach cha
teid daoine breugach a steach innte. Tha
Facal Dhe a' cur " an neach a ghradhaicheas
agus a ni breug " air an aon ghad ri luchd-
striopachais, agus mortairean, agus luchd-
iodhol-aoraidh. Cha teid daoine breugach a
steach do rioghachd Dhe a chionn gu bheil
puinnsean anns na breugan a ghrodas cridhe
duine gu h-iomlan.
Tha cuid de pheacaidhean a dh' fhaodar
a choimeas ri meang a chi thu ann an ubhal
no ann am meas eile. Ged tha meang innte,
agus rud beag de ghrodadh anns an iomall,
tha an cridhe agus an corr dhith fallan gu
leoir. Faodaidh duine a bhi rud beag gaol-
ach air an uisge-bheatha ach fhathast a bhi
uasal, glan, caomhail, 'n a nadur ; faodaidh
duine a bhi trom air mionnan ach fhathast
a bhi suairce is blath-chridheach. Chan 'eil
mise a' moladh nam failingean sin ann an
duine air bith, ach a thaobh iomadh duine
anns a bheil iad, tha e fior nach 'eil iad
a' dol na's doimhne na iomall a bheatha agus
a naduir, agus gu bheil e fallan gu leoir 'n
a chridhe, ged tha meang ann a ghabhas
faicinn. Ach tha luchd nam breug mar
ubhal a tha grod anns a' chridhe. Ged a dh'
fhaodas an craicionn a bhi slan, agus a dh'
fhaodas i bhi boidheach gu leoir o'n taobh a
muigh, sgaoilidh an lobhadh agus oibrichidh
e am bas uair-eigin.
Air eagal gu 'n saoil sibh nach 'eil mi a'
tomhas mo bhriathran, no gu bheil mi na's
truime air na breugan na tha Dia fein, bu
mhaith learn a chur sios air an duilleig so ciod
a tha Facal an Tighearna ag radh umpa.
Chan fhuirich fear-lahhairt bhreug fa chomhair
vio skid.
Tii nithean is fuathach leis an Tighearna,
uahhar, is hretigan, is dbrtadh Jala neo-
chiontach.
Is graineileachd do '71 Tighearna hilean nam
breug.
Na deanaibh breug d'a cheile do bhrigh gun
do chuir sibh dhibh an seann duine.
Isfearr duine bochd na breugaire.
Cha bhi an teanga bhreugach ach car tiota.
Sgriosar luchd-labhairt bhreug.
An ti a labhras breugan cha teid e as.
Aig na h-uile bhreugairean bithidh an cuibh-
riomi anns an loch a tha dearg lasadh le
teine agus pronnusc.
Am measg nan daoine a bhios air an diinadh a
much as a' bhaile naomh, a reir Eoin, tha
gach neach a ghradhaicheas agus a ni
breug.
Ach tha breugan is breugan ann. Tha
iomradh agaifm air cuid de na naoimh a thuis-
lich anns a' cheum so ach a rinn aithreachas
m' an eann a bha a' bhreuff a mach as am
a
DORUS DO BHILEAN— ANNS A' CHATHAIR
bilean, daoine a bha air am buaireadh gu
h-obann agus a bha air an glacadh ann am
peacadh m' an deachaidh iad 'n am faireach-
adh. Chan ionann dhaibh sin idir agus do'n
t-seorsa dhaoine a tha air am beo ghlacadh
le spiorad nam breug, daoine a thig a' bhreug
gu am bilean cho furasda I'is an f hirinn. Thuis-
Hch Abraham, agus lacob, agus Daibhidh,
agus Peadar, anns a' cheum so, uair 'n am
beatha, is dhiol iad gu goirt air a shon, ach cha
b'urrainn duine air bith a chur as an leth nach
bu daoine firinneach iad. Eadhon an uair
a bha a' bhreug air am bilean b' ionmhuinn
leo an fhirinn an taobh a stigh. Ach chan ann
mar sin do'n t-seorsa eile ; eadhon an uair
a tha an fhirinn air am bilean (agus bithidh
an fhh'inn aca air uairean) is ionmhuinn leo
cealg agus breugan an taobh a stigh. B'
ann de'n t-seorsa so Gehasi, duine cho sleamh-
ain cealgach 's a tha iomradh air anns a'
Bhiobull. Tha e furasda gu leoir dhuit
breug aithneachadh ma tha duine maith 'g a
h-innseadh ; thig liodachd is gagaehd 'n a
theangaidh agus an fhuil 'n a aodann. Ach
cha robh gagaehd air bith ann an teangadh
Ghehasi an uair a dh' innis e an naidheachd
bhreugach ud do'n fhaidh, is cha mho. a thainig
rudhadh 'n a ghruaidh. Bha e suas ri breugan
a dhealbh, agus ann an larach nam bonn rinn
e suas naidheachd a bheireadh an car a Satan
fein.
Tha da naidheachd anns a' Bhiobull, te
dhiubh anns an t-Seann Tiomnadh agus an
te eile anns an Tiomnadh Nuadh, anns a bheil
e air innseadh gu'n d' thug Dia breitheanas
uamhasach air daoine a dh' innis breugan ;
air Gehasi, seirbhiseach Elisa, agus air Ananias
agus air a mhnaoi. Chaidh Gehasi a mach a
fianuis Elisa 'n a lobhar, geal mar shneachd,
is thuit Ananias agus Saphira marbh as an
seasamh. Bha am peanas uamhasach gun
teagamh, ach bha peacadh na triiiir an-trom-
aichte.
Bha Ananias 'n a dhuine sanntach agus 'n
a dhuine feineil (feineil anns an t-seagh gu'm
bu toigh leis moladh dhaoine agus gloir shaogh-
alta) agus gle thric tha an seorsa dhaoine sin
buailteach do dhol air seachran. Ma chumas
tu do shtiilean fosgailte chi thu gur trie a
tha daoine sanntach, breugach, agus daoine
aig a bheil inntinn dhiomhain. Na'n d'
thubhairt Ananias ri Peadar, Reic mi m'
oighreachd, is tha mi a' toirt an uiread so
de'n phris a chuideachadh aobhar an t-soisgeil,
ach tha mi a' gleidheadh trian mhaith de'n
phris air mo shon fein, chan abradh Peadar ris
gu'm b' olc a rinn e. Ach rinn e fein agus a
bhean suas eatorra gu'n tugadh iad an car
as na h-abstoil, air ghaol a bhi mor agus a bhi
measail, agus air ghaol ainm a bhi aca air son
diadhaidheachd agus fialaidheachd nach do
thoill iad. Chan ann do dhaoine a rinn iad a'
bhreug ach do Dhia ; lion Satan an cridhe a
dheanamh breige do'n Spiorad Naomh.
Chan ionghnadh ged tha an naidheachd so
a' criochnachadh leis na briathran, " Thainig
eagal mor air an eaglais uile, agus air na h-uile
a chuala na nithe so." Bha e feumail gu'm
faiceadh an eaglais ann an ttis a toiseachaidh
cho graineil 's a tha cealg agus breugan am
fianuis Dhe ; bha e feumail gu'm bitheadh
e air a dheargadh air inntinn nan creidmheach
gur e tuarasdal nam breug am bas.
Cha bhi fianuis bhreige gun pheanas ; agus
sgriosar an ti a labhras breugan (Gnath-Fhacail
xix. 9).
*****
(1) An urrainn breugaire a bhi 'n a char aid
dileas ?
(2) Co is fhearr leat, an duine a their riut an
rud a chordas riut no an duine a dh' in7iseas dhuit
do lochdan ?
(3) Cia dhiubh is fhearr, siobhaltachd no an
fKirinn lorn ?
(4) Ciod an saoghal a bhitheadh ann mur biodh
neach idir a' labhairt nafirinn ?
(5) Agus ciod an saoghal a bhitheadh ann nan
robh a h-uile duine firinneach ?
Fagaidh mi ceithir de na ceistean sin agaibh
gu bhi a' cnuasachadh orra air bhur n-athais
fein, los bhur buadhan a chleachdadh a chum
eadar-dhealachadh a chur eadar maith agus
olc, ach freagraidh mi fhein a' cheist mu •
dheireadh bho'n a tha i furasda. Na'n
labhradh a h-uile duine air thalamh an fhirinn
bhiodh rioghachd Dhe air teachd, is bhiodh
gairdeachas an lathair aingle Dhe air neamh.
Anns a' Chathair
BHO chionn beagan sheachduinean sgriobh
duine-eigin thugam nach do chuir ainm
ris an litir, ag iarraidh orm luchd-leughaidh
nan duilleagan Gaidhlig a chur 'n an earalas
air an teagasg a tha air a thoirt seachad leis
na daoine ris an abrar Oxford Groups. Bha
an litir gu maith fada, is leudaich e air na
mearachdan a tha iad a' teagasg agus air na
doighean a tha aca nach 'eil a reir nan Sgriob-
turan. Thubhairt e nach 'eil iad a' teagasg
idir gu bheil eifeachd-saoraidh ann am bas
Criosd, agus gu bheil iad an'diiil gu'n teid
aca air iad fein iompachadh le bhi smachd-
achadh an toile agus le bhi dluth leanmhuinn
ann an ceumanna Chriosd. Sin agus moran
eile nach ruig mi a leas a chur sios air an
ANNS A' CHATHAIR
3
duilleig so, thubhairt e umpa, a' faotainn coh'e
dhaibh, agus ag ian-aidh orm mo ghuth a
thogail 'n an aghaidh.
Cha tog mise mo ghuth 'n an aghaidh, no an
aghaidh duine no daoine eile a tha ag iarraidh
an Tighearn agus ag aoradh dha, ciod air
bith doigh anns a bheil iad 'g a dheanamh,
no ciod air bith beachdan a tha aca. Chan
urrainn mi a radh gu bheil mi mion-eolach air
teagasg no air doighean Buidhnean Oxford ;
chan aithne dhomh umpa ach na 's aithne
do'n h-uile duine a bhios a' leughadh nam
paipearan-naidheachd, no nan leabhraichean
a bhios iad fein a' cur a mach. Ach bu mhaith
leam fianuis a b' fhearr na facal an duine ud
m' an ditinn braithrean air bith, oir bha e
soilleir o'n htir aige gur ann do'n eaglais
Chruaidh a bhuineas e agus nach leigeadh e
caora a steach do'n chro mur robh an cil aige
fhein oirre.
Cha toigh leam an seorsa inntinn sin idir oir
tha mi an diiil gu bheil i calg dhireach an
aghaidh inntinn Chriosd. Cha robh laghair-
eachd annsan ; cha b' ann air facail no air
beachdan a bha e a' cur cudthrom ach air
durachd cheart agus ionracas ; bu choma leis
CO dhiu a theireadh a dheisciobuil Sibolet no
Shibolet, is tha mi cinnteach nach diiiltadh e
comh-oibreachadh le daoine aig a bheil iiigh
ann an rioghachd Dhe agus anns a' bheatha
dhiadhaidh eadhon ged bhiodh beachdan
cearr no leanabail aca.
Slat-thomhais chearr
Tha sinn uile ro dheas gu bhi a' cur tuilleadh
's a choir de chudthrom air na beachdan a tha
aig duine, agus gu bhi a' saoilsinn nach urr-
ainn e a bhi 'n a dhuine maith mur bheil
na beachdan ud no na beachdan ud eile aige.
Ach chan 'eil an sin ach a bhi tomhas dhaoine
le slat-thomhais chearr. Tha " beachdan "
coltach ri biadh ; am biadh a fhreagras air
an dara duine cha fhreagair e air an duine eile.
Tha e glic dhuinn viile an seorsa bidh a fhreagras
oirnn a ghabhail co dhiu a chordas e ri daoine
eile no nach cord ; is e dearbhadh a' bhidh
gu bheil e a' deanamh feum dhuinn. Sin mar
tha " beachdan " ; ma tha na beachdan a tha
aig duine mu Dhia agus mu'n bheatha spiorad-
ail a' deanamh feum d'a anam tha iad fior
dhasan ged nach biodh iad fior do dhaoine
eile. Tha mile tobar anns an t-saoghal as am
faod mac an duine uisge a tharruing a shasuich-
eas a thart, agus mile fliir anns am faigh e
mil d'a anam, a thuilleadh air na buaghlain-
bhuidhe. Coma leam, mata, a bhi diteadh
dhaoine a chionn nach 'eil na h-aon bheachdan
aca a tha agam fein. Ma tha iadsan agus mise
ag iarraidh an Tighearn gu diirachdach, no
ma tha gaol againn air na nithean a tha urram-
ach is fior-ghlan, tha sinn ag imeachd air
an aon rathad, ciod air bith na " beachdan " a
tha againn, no ciod air bith buidheann a tha
sinn a' leantuinn, no baile a tha sinn ag aideach-
adh mar bhaile ar diichais, an Roimh, no
Geneva, no Canterbury, no Oxford.
An searmonachadh ceart
Mar a thubhairt mi cheana chan 'eil mise
mion-eolach air na doighean no air an teagasg
a tha aig Braithrean Oxford, ach cho fad 's
a tha mi a' tuigsinn a' ghnothuich, chan 'eil
iad ach a' toirt air ais ann am beatha na h-
eaglais searm nithean air an do rinn sinne
dearmad. Ged tha doighean iira aca chan "eil
a' bheag de theagasg iir aca, is chan 'eil iad
ag aideachadh Maighstir eile ach Criosd.
Ach tha iad a' creidsinn gu bheil e comasach
do dhaoine a' bheatha naomh agus mhaiseach
a chunnacas ann an Criosd a leantuinn, ma!
ghabhar an doigh oirre a tha iadsan a' gabhail.
Chan ann a dh' innseadh mu na doighean
sin a thug mi tarruing air Buidhiean Oxford
an drasd, ach tha aon doigh aca a bu mhaith
leam ainmeachadh, a chionn gu bheil mi a'
creidsinn le m' uile chridhe gu'm biodh e
buannachdail do'n eaglais na'n leanadh mini-
stearan i. Is e sin, am fianuis agus am fios-
rachadh fein a thoirt seachad anns a' chiibaid
an aite a bhi deasbud agus a' teangaireachd
gun sgur mu nithean eile nach 'eil na's dliiithe
do chridhe na diadhaidheachd na muillean
mile. Ciod am feum a tha ann do mhinistear
a bhi searmonachadh Sabaid an deidh Sabaid
mu thuiteam a' chinneadh-daonna, no mu'n
bhardachd a tha anns na Sailm, no mu Herod
no Caiaphas, no mu chor nan rioghachdan, no
eadhon a bhi deanamh deasboireachd thioram
nach 'eil furasda a' tuigsinn mu Chumhnant
nan Gras, mur aithris e uair air bith na rinn
Criosd air son anama ?
Tha an sluagh a' fas seachd sgith de 'n
t-seorsa searmonachaidh a tha iad a' cluinntinn
ann an ciibaidean na h-Alba an diugh ; tha iad
ag iarraidh seolaidh anns a' bheatha dhia-
dhaidh, ach an aite seolaidh a thoirt dhaibh,
no fianuis phearsonta mu na riaghailtean leis
a bheil sinn a' cumail suas ar co-chomunn fein
ri Dia, cha toirear dhaibh ach oraidean tioram
mu eaglaisean na h-Asia, no mu'n daimh a tha
eadar an Creideamh Criosduidh agus Science,
no mu'n doigh anns nach do choimhead an
t-Iompaire Domitian an t-Sabaid.
Tha an sluagh a' fas sgith dheth sin. Is
beag aca Domitian, no muinntir Ghalatia,
no eaglaisean na h-Asia, no creideamh is
cleachdanna nan ludhach ; cha rachadh iad
fad an coise a chluinntinn umpa. Ach tha
iarraidh aca 'n an cridhe air cumhachd air
chor-eigin a chuidicheas leo ruighinn air a'
bheatha bhuadhmhoir agus naoimh air an d'
fhuair iad plathadh ann an losa Criosd, agus
4
ANNS A' CHATHAIR
tha iad a' feitheamh ri neach a bheireas air
laimh orra agus a dh' innseas dhaibh gu
simplidh agus gu soilleir ciamar a gheibh iad
an ni a tha iad ag iarraidh.
Sin, mata, an dearbh rud a tha Buidhnean
Oxford a' deanamh ; tha iad a' breith air
laimh air daoine ann an spiorad a bhraithreach-
ais ; ag innseadh dhaibh gu saor ciamar a
bha iad fein air an saoradh o'n pheacadh ud
agus o'n pheacadh ud eile, agus le am fianuis
agus an eisempleir a' dusgadh creidimh annta
gu'n teid aca-san air a' cheart bhuaidh
fhaotainn ma leanas iad na riaghailtean a
thatar a' toirt dhaibh. Tha aireamh mhor
dhaoine anns an duthaich so nach do thoisich
riamh air an oighreachd a tha aca ann an
Criosd a shealbhachadh gus an tainig iad fo
bhuaidh an teagaisg so ; daoine a tha nis 'n an
coinnlean anns an dorchadas do hichd-turuis
eile.
Mar sin cha tog mise mo ghuth gu brath
an aghaidh dhaoine a tha feuchainn ri curam
anama a dhiisgadh ann an daoine eile, ciod air
bith na beachdan a dh' fhaodas a bhi aca.
B' fhearr leam gu robh dha no tri dhiubh ann
am choimhthional fein gus beatha a chur
anns na cnamhan tioram.
An criathar cothromach
Ma tha beachdan cearr aca criathraidh Tim
iad, is dealaichaidh Tim an cruithneachd o'n
mholl, ach is e an t-aobhar gu'n do shoirbhich
Dia leo, mar tha e gun teagamh & deanamh,
gu bheil an teagasg air aideachadh agus air a
sheulachadh leis an Spiorad Naomh.
Nach fior agus nach sgriobturail an teagasg,
nach 'eil dad a' cumail dhaoine bho cho-
chomunn dliith a bhi aca ri Dia, agus bho
aoibhneas spioradail, ach am peacaidhean fein ?
Agus nach fior agus nach sgriobturail an teag-
asg, nach 'eil feum ann do dhuine diiil a bhi
aige gu'm faigh e an neart agus an t-aoibhneas
agus an t-saorsa spioradail a bha aig Criosd
ann an tomhas cho pailt gus an cuir e an tuagh
ri bun a pheacaidhean, agus an gearr e dheth
a lamh no ball air bith eile a tha a' toirt air
tuisleachadh } Agus nach fior agus nach
sgriobturail an teagasg, gur e so na cumhachan
air an ruig sinn air an t-seorsa beatha a bhi
annainn fein a bha ann an Criosd, a bhi cho
glan 'n ar cridhe ris an or, a bhi cho fosgailte
onorach 'n ar cridhe ri solus na greine, an
Fhein a bhi marbh annainn gu buileach agus
Gradh a bhi beo annainn mar theine ? Chan
'eil agad ach na cumhachan sin ainmeachadh
ann an eisdeachd neach air bith, agus mur
cealgair e no mur bheil e 'g a mhealladh fein,
aidichidh e, "Co a tha foghainteach air son
na nithe so ? " Chan 'eil duine air an t-saoghal
foghainteach air an son 'n a neart no 'n a ghliocas
fein, ach buidheachas do Dhia gu bheil e a'
toirt dhuinn na buadha tre losa Criosd ar
Tighearna.
Da aobhar-oilbheim
Theagamh gur e an da phuing as mo a tha
cur an t-saoghail 'n an aghaidh (1) gu bheil
iad ag iarraidh air daoine an uile pheacaidhean,
diomhair is follaiseach, innseadh agus aideach-
adh gu saor do bhrathair air chor-eigin no
ann an co-chomunn nam braithrean, agus
(2) gu bheil iad ag iarraidh seolaidh o'n Spiorad
Naomh ann an cuisean anns am faodadh iad
an tiir nadurra a chleachdadh. Ach anns an
da cheum so tha Braithrean Oxford cho
sgriobturail 's a tha iad ann am puingean eile.
Tha e duilich do dhuine a pheacaidhean uile
aideachadh am fianuis a bhraithrean, agus a
lomnochd a nochdadh dhaibh ; is theagamh
gu bheil cunnartan spioradail 'n a lorg nach 'eil
cuid de na braithrean a' saoilsinn, a thuil-
leadh air cunnartan eile a dh' fhaodas cron
a dheanamh ann an teaghlaichean, ach air
a shon sin tha an cleachdadh so ceart ann
fein agus buannachadail anns a' bheatha
spioradail. Ach tha e ag iarraidh gliocais
agus gradh agus ionracas anns an fheadhainn
a dli' aidicheas agus anns an fheadhainn a dh'
eisdeas. " Ma ghlacar neach ann am peacadh
air bith, sibhse a tha spioradail thugaibh air
ais a shamhuil sin de dhuine ann an spiorad na
macantachd."
Tha Facal an Tighearn ag innseadh dhuinn
gu bheil Dia a' toirt comhairle d'a shluagh,
agus gu'n treoraich e na daoine ciiiin ann
am breitheanas. Thubhairt ar Slanuighear r'a
dheisciobuil gun ro-churam a bhi orra cionnus
no ciod a labhradh iad, an uair a bhiodh iad
ann an teanntachd air a sgath-san, " oir
bheirear dhuibh anns an uair sin fein an ni
a labhras sibh." Car son, ma ta, nach biodh
diiil againn ri treorachadh an Spioraid Naoinih
anns a h-uile ceum d' ar beatha ? Co is ur-
rainn a radh c' aite a bheil solus ar tuigse fein a'
stad agus obair an Spioraid Naoimh a' toiseach-
adh ? Nach ann o Dhia a tha iad le cheile }
Duine air bith a bhios ag iirnuigh gun sgur,
agus a bhios a' nieomhrachadh air Facal an
Tighearn gun sgur, gu h-iriosal agus gu treibh-
dhireach, faodaidh an duine sin earbsa laidir
a bhi aige gu'n treoraich Dia a cheumanna
agus gu'm foillsich e dha a ruintean. " Tha
riin an Tighearn aig an dream d' an eagal e."
An aite na coinnimh-urnuigh
Tha da smuain a bhios daonnan 'n am
inntinn an uair a chluinneas mi Buidhnean
Oxford air an ainmeachadh ; (1) gu bheil
am braithreachas iu* so a' gabhail aite na
coinnimh-lirnuigh ann am beatha chreidmheach,
agus (2) gu bheil an teagasg aca a' gabhail
aite an teagaisg a bhiodh soisgeulaichean mar
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
bha Moody agus Sankey a' toirt d' ar n-aithrich-
ean, ach ris nach gabhadh a' ghineal ur an
diugh.
Tha a' choinneanih-iirnuigh air dol as an
Albainn, ach dh' fhag sin aite falamh ann am
beatha na h-eaglais a dh' fheumar a lionadh
le rudeigin eile, oir tha bi-aithreachas agus co-
chomunn chreidhmheach eile cho feumail do
Chriosduidhean ri iirniiigh agus briseadh
arain. " Labhair iadsan air an robh eagal
an Tighearna, gach aon gu trie ri cheile."
Anns a h-uile coimhthional gheibhear buidh-
eann beag do dhaoine anns a bheil spiorad-
alachd os cionn chaich. Sin am buidheann a
b' abhaist a bhi a' coinneachadh ri cheile anns
a' choinneamh-iu-nuighj a' connh-phairteachadh
ri cheile an aidmheil, am buairidhean, am
fianuis, am fein-fhiosrachadh, agus an iirnuigh-
ean, ach chaill iad a' choinneamh-iirnuigh is
chan aithne dhomh ciod eile a tha aig an
eaglais ri thairgsinn dhaibh. Is bochd am
braithreachas a gheibhear ann am Badminton,
no ann am ping-pong, an coimeas ri co-chomunn
bhraithrean anns a' choinneamh-tirnuigh. Mar
a sheargas a' choinneamh-urnuigh cinnidh
Buidhnean Oxford.
Anns a' Choille Bheithe
CHAN 'EIL uair a chluinneas no leughas mi
na briathran, " Esan a shaoileas gu bheil e
'n a sheasamh, thugadh e an aire nach tuit e "
(1 Corint. X. 12), nach cuimhnich mi air Cairis-
tiona Chaimbeul, seana mhaighdean a bha
riaghladh a h-uile duine a bhuineadh dhi ann
an Cille-sgumain fad da fhichead bliadhna,
gun chead, gun choir, gun ughdarras, ach a
mhain an cead agus an t-iighdarras a bheir
guth agus toil laidir do bhoirionnach a tha gu
nadurra smachdail.
B'e Cairistiona an t-aon a bu shine ann an
teaghlach a h-athar, agus a thaobh 's gu robh
a mathair 'n a boirionnach ciiiin meineil nach
robh anabarrach laidir no forsail a chur air
aghaidh obair an t-saoghail ghabh Cairistiona
command gu maith trath, is thainig farum 'n
a guth nach cluinn thu ach ann an guth sgiob-
airean no mhaigstirean-sgoile.
Bha triiiir bhraithrean aice agus triuir
pheathraichean ; aon as deidh aoin sgaoil an
teaghlach an sgiathan is chaidh iad air cheann
gnothuich dhaibh fein gus niu dheireadh
nach robh air fhagail anns an t-seann dachaidh
ach Cairistiona, an nighean a bu shine, agus
Iain, am mac a b'oige. Shiubhail na seann
daoine ; bha a braithrean agus a peathraichean
uile posda, agus tighean agus teaghlaichean aca
dhaibh fein ann an Glaschu. An sin ghabh Iain
'n a cheann gu'm posadh e ban-mhaighstir-sgoile
a Dun-eideann a bhiodh a' tighinn do Chille-
sgumain anns an t-samhradh, ach ma ghabh
esan sin 'n a cheann, cha tainig eadhon an
smuain an ceann a pheathar gu'm bu choir
dhi an tigh a nis fhagail agus leigeil le bean
Iain an stiuir a ghabhail.
Cha bhiodh e ceart a radh ffu'n do shuidh
i far an robh i, oir 's e suidhe an rud mu dheir-
eadh a bu mhaith le Cairistiona Chaimbeul a
dheanamh ; bha i air a casan fad finn foinn-
each an la, ag obair i fein agus a' cumail
dhaoine eile ag obair cuideachd. Ach lean i
oirre mar nach biodh atharrachadh air bith
anns an tigh seach mar bha e an uair a bha
i fein agus Iain leo fein, a' riaghladh agus a
sgiobaireachd mar a b' abhaist, agus a' cur
sios air a' ghineil oig.
Boirionnach Glic
Gu fortanach bha bean Iain 'n a boirionnach
glic ; chan e mhain gu robh tobar tuigse 'n
a h-inntinn ach bha tobar abhacais innte
cuideachd, agus eadar sin agus gu'n robh
cridhe blath agus uasal aice gu nadurra, thuig
i Cairistiona na b' fhearr na b' aithne do Chaii'-
istiona i fein, bho 'n cheud la a chaidh iad
comhla. An aite e bhi 'g a bioradh gu robh
roinn d'a h^iighdarras mar bhean-an-tighe an
laimh agus an teangaidh Cairistiona cha robh
eud no raiteachas eatorra riamh, oir bha fhios
aice gu maith nach robh neach air an t-saoghal
a bu dilse dhi na a piuthar-cheile. Bha fhios
aice nach b' ann air ghaol ise a ghoirteachadh
no chumail 'n a h-aite a bhiodh Cairistiona a'
toirt ordain do'n h-uile duine eadar an citsin
agus an seomar, eadar an sabhal agus a'
bhathach, eadar am fang agus an iodhlann,
fad an latha, ach a chionn gu'm b'e sin a
doigh agus a nadur. Cha robh dad 's an t-seall-
adh aig Cairistiona ach gu'ri saoradh i bean
Iain o obair shalach agus o dhragh, agus gu'n
dionadh i Iain fein o sheirbhisich leasga.
" Gu de a dheanadh an tigh no am baile so,"
bhiodh i ag radh, air uairean gu beag rithe
fein, agus air uairean eile ann an guth sgail-
eanta a bheireadh air a' bhalach-bhuachaille
leum as a shuidhe agus an cigarette a thilgeadh
bhuaith, " mur bithinn-sa air 'ur sail gun
sgur."
Teanga Gheur
Cha robh duine a bhiodh a' tadhall aig tigh
Iain nach d' fhuair, uair no uaireigin, ruith na
teangadh aig Cairistiona ; am biiidsear, fear-
a-ghuail, gille-nam-briosgaidean, treabhalair
Chooper, is feadhainn de'n t-seorsa sin — bha i
cinnteach nach robh annta air fad ach slaighd-
earan a bha feuchainn ri Iain a chreachadh.
Air uairean gheibheadh Iain fein sgrailleadh
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
d'a teangaidh oir bha i an dull nach robh ann
ach am paisde an coimeas rithe fein anns gach
ni a bhuineadh do mhalairt agus do chur air
aghaidh an t-saoghail. Ach cha dubhairt
i riamh facal cearr ri bean Iain, no mu bhean
Iain, agus na'n deanadh neach eile uiread
agus droch shuil a thoirt oirre bu cho maith
dha aghaidh a thoirt air cat-fiadhaidh ri aghaidh
a thoirt air Cairistiona. Bha de mheas aice
air bean Iain 's nach bu mhaith leatha leigeil
leatha dad a dheanamh de'n teangaireachd
no de'n trod a bhiodh i fein a deanamh. Bha
i Ian chinnteach nach gabhadh obair an t-saogh-
ail a chur air a h-aghaidh gun duine air chor
eigin a bhi trod, agus b' fhearr leatha i fein
a bhi trod seach bean Iain.
Ged bhiodh i 'g an smadadh le teangaidh agus
a' toirt ordain dhaibh gun sgur, bha i ana-
barrach gaolach air a cuideachd fein agus
anabarrach coibhneil riu, gu sonruichte ri
clann a braithrean agus a peathraichean a
bha fuireach ann an Glaschu. A h-uile samh-
radh bhiodh feachd dhiubh a' tighinn do thigh
Iain aig an Fhaidhir ; bhiodh uiread dhiubh
ann 's gu'm biodh na balaich air an cur do'n
t-sabhal a chadal. Ged bhiodh fadachd air
Cairistiona gus an tigeadh an Fhaidhir, agus
ged bha i cho gaolach curamach mu'n chloinn
ri cearc-thomain m'a h-al, bhiodh i ag radh
riu fein agus ri am parantan " nach robh annta
ach sgealban de Shatan, agus mur biodh ise
air an sail, gu'n cuireadh iad an sabhal air
theine, no gu'm bathadh iad iad fein, no nach
biodh coileach aice gun a chas air a briseadh,
no cat gun an t-siiil air a cur as."
Gaoth Laidir
An uair a rachadh Caristiona gu trod ris a'
chloinn cha deanadh Iain agus a bhean agus
each ach sealltuinn air a cheile le snodha gaire,
agus aontachadh leatha gu tiirsach nach robh
annta ach droch gharlaich agus fior sgealban
de Shatan, agus gu'm bu mhaith an gnothuch
na'n seachnadh iad a' chroich. Ann am
mionaid dh' atharraicheadh a' ghaoth laidir
o'n iar-thuath gu gaoth a bu laidire o'n ear-
dheas, is theireadh i riu gu'm bu ghlice a'
chlann na iad fein " nach robh a leanaban
gaolach a' deanamh dad cearr, agus gu'm bu
bhochd an gnothuch mur faigheadh clann a
bha air an glasadh mar phriosanaich ann an
Glaschu grannda fad na bliadhna beagan
saorsa aon seachduin air an diithaich." Ri
h-aghaidh theireadh a' chlann Auntie ri Cairi-
stiona ach air a ctilaibh 'n am measg fein is e
H. T. a bhiodh aca oirre, litrichean a bha a'
eiallachadh Holy Terror.
* * * * *
Bhiodh a bi*aithrean agus a peathraichean
ag iarraidh oirre a h-uile bliadhr^a sgriob a
ghabhail do Ghlaschu a dh' fhuireach greis
leo mu seach. Ach cha ghealladh i dhaibh
dol ann. Ged nach robh i riamh ann an Glaschu
cha robh aice air muinntir Ghlaschu ach barail
bhochd, is bhiodh i ag radh nach rachadh
duine air bith do Ghlaschu na'm faodadh e a
sheachnadh. Ach leum e 'n a ceann aon deir-
eadh earraich a bha an Righ a' tighinn do
Ghlaschu gu'n rachadh i a dh' fhaicinn a cuid-
eachd agus theagamh gu'm faiceadh i an
Righ. Eadhon 'n a siubhal cha robh Cairi-
stiona Chaimbeul coltach ri daoine eile ;
chuir i roimhpe gu'n tigeadh i air a cairdean
gun fhios daibh, is chuir i boidean air Iain agus
air a' mhnaoi nach sgi'iobhadh iad chuca agus
nach innseadh iad gu robh i dol a mach. " Cha
phaisde mise," ars' ise, " nach deanainn mo
rathad fein."
An turus tubaisteach
Dh' fhalbh i agus baga 'n a laimh, agus anns
an laimh eile pasgan mor anns an robh ceithir
coilich air an suaineadh ann am paipear.
Bha a' bhoineid a b' fhearr a bha aice air a
ceann ; cha tiochdadh i anns a' bhaga, is bha
i suidhichte gu'n rachadh i a dh' eaglais
Chaluim-cille air an t-Sabaid a dh' eisdeachd
an Urramaich Alasdair Mac Dhomhnuill, M.A.,
air am biodh i a' cluinntinn na cloinne a'
bruidhinn.
An uair a rainig i Glaschu 's a dh' fhag i
an carbad-iaruinn aig Sraid Bhochanan sheas
i greis bheag aig a' gheata, a' sealltuinn air na
daoine a bha dol seachad feuch am faiceadh
i duine air an robh coltas onorach a dh' innseadh
dhi an rathad gu Ibrox. Chaidh na ficheadan
agus na ceudan seachad oirre, gun i dh' fhaicinn
comharran an ionracais air gniiis gin dhiubh,
ach anns an iom-chomhairle sin fein thainig
duine air an robh coltas fir-oibre far an robh i ;
bhean i ri aid, is dh' fhaighnich e gu siobhalta
an robh dad cearr oirre, no am faodadh esan
cuideachadh leatha.
" Tha mi," ars' ise, " a' dol gu tigh mo
bhrathar ann an Ibrox, Seumas Caimbeul, aig
a bheil biith bhrogan, is bhithinn 'n ad chomain
na'n innseadh tu an rathad dhomh, no ciod an
car a bheir ann mi."
Rinn an duine glag mor gaire, " Seumas
Caimbeul," ars' esan, " an cuala mi riamh a
leithid ; nach beag an saoghal ged is lionmhor
na daoine ; is e Seumas Caimbeul caraid cho
gaolach 's a tha agam-sa air an t-saoghal."
An sin thog e a chas, " A bheil sibh a' faicinn
na broige sin ? sin agaibh paidhir bhrog a
cheannaich mi anns a' bhuth aige Di-sathuirn
so chaidh." Cha bu mhiosa barail Cairistiona
air an duine an uair a thairg e dol leatha gu
tigh Sheumais. Thug e bhuaipe am baga
agus am pasgan anns an robh na coilich, ag
radh rithe " nach cuireadh e dheth an naire gu
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
brath na'n leigeadh e le piuthar Sheuniais
Chaimbeil baga no pasgan trom a ghiiilan agus
comas a ghairdeanan aige-san."
Nathair lubach
Mar a thubhairt mi cheana, bha fior dhroch
bharail aig Cairistiona air muinntir Ghlaschu,
ach bha an duine ud cho coibhneil agus chb
tugaideach 'n a sheanchas 's gu'n do thoisich
i air a beachd atharrachadh. An uair a bha
iad a' dol seachad air clobhsa sonruichte ann
an te de na sraidean air an rathad gu Ibrox,
thubhairt e rithe, " Deanaibh stad beag aig
beul a' chlobhsa so gus an ruith mi agus an
innis mi do m' mhnaoi gun a bhi feitheamh
rium aig uair na tea, a chionn gu bheil mi dol
leibh gu tigh Sheumais Chaimbeil."
Sheas Cairistiona mar a dh' iarr an duine
oirre ; chaidh coig mionaidean seachad, deich
inionaidean, ceathramh na h-uarach, leth-
uair, ach cha do thill e. Bha i 'n a seasamh
cho fada aig dorus a' chlobhsa, is coltas cho
iomgaineach oirre, 's gu'n do thoisich an
fheadhainn a bha dol a mach 's a steach ann
air aire a ghabhail dhi agus air spleuchdadh
oirre. Thainig e 'n a h-inntinn dol a steach
do'n chlobhsa agus Ho, ro, gheallaidh, a thoirt
air muinntir Ghlaschu leis an umbrella a bha 'n
a laimh, ach chuimhnich i air naidheachdan a
chual i mu dhaoine a chunnacas a' dol a steach
do chlobhsaichean dorcha an Glaschu nach
tainig riamh a mach asda, agus nach do thog
ceann gu brath tuilleadh. Bha amharus aig
Cairistiona gu robh pies agus sabhsairean air
a dheanamh dhiubh. Mar sin dh' fhan i far
an robh i gus am faca i boirionnach a' tighinn
a mach as a' chlobhsa air an robh boineid
agus aodach Feachd na Slahite. " So aon
bhana-Chriosduidh co dhiu," thubhairt i rithe
fein, " bruidhnidh mi rithe."
" Am faca thu," ars' ise, " anns a' chlobhsa
sin duine agus baga aige anns an dara laimh
agus bondal mor anns an laimh eile ? "
" Chan fhaca," ars' am boix'ionnach, " ach
faodaidh e bhi ann air a shon sin ; cha do rinn
mise ach tighinn a steach air a' cheann eile
de'n chlobhsa o chionn mionaid."
'Nuair a chuala Cairistiona gu robh ceann
eile air a' chlobhsa thuig i gu maith gu'm
faodadh i leigeil leis a' bhaga agus leis na
coilich dol an taobh an deachaidh iad. Chomh-
airlich am boirionnach dhi dol do'n Pkolice
Office agus coltas an duine a thoirt dhaibh.
Cha teid gu dearbh," arsa Cairistiona, " cha
robh duine a bhuineadh dhomhsa ann am
Police Office riamh, agus cha mhise a' cheud
aon de mo dhaoine a theid ann ; cha bu
gheamh leam e air na coilich no air na bha
anns a' bhaga gu'n cluinneadh muinntir Chille-
sgumain ciod a dh' eirich dhomh, no gu'm
faiceadh iad ann an Thn an Obain gu robh
Cairistiona Chaimbeul anns a' Pkolice Office."
Ghabh i a leithid a dh' ardan 's gu'n do thill
i dhachaidh leis a' cheud charbad-iaruinn a
bheireadh air a h-ais i, gun Seumas no each
fhaicinn. Dh' iarr i air a' bhoirionnach mhaith
dol leatha gu Sraid Bhocanan agus a cur ann
an trean a bheireadh do'n Oban i.
An ath Shabaid b' e an ceann-teagaisg a
ghabh an t-Urramach Niall Mac Pharlain,
B.D., " Thugadh esan a shaoileas gu bheil e 'n
a sheasamh an aire nach tuit e." Cha chual e
uiread agus gu robh Cairistiona air falbh aon
la o'n tigh, agus mar sin is ann gun fhios da
a shaltair e air a corns le brogan tacaideach.
Ach cha bu mhisd a cuideachd, agus daoine
eile ris an robh gnothuch aice, gu'n d' eirich
an driod-fhortan ud dhi, oir cha robh i gu
brath tuilleadh cho trom no cho taireil air
" daoine gun sgoinn do nach aithne an gnoth-
uch mur bi mise air an sail." Ach chruadh-
aich a cridhe na bu chruaidhe na bha e
riamh an aghaidh muinntir nam bailt^an-
mora, agus gu sonruichte an aghaidh muinntir
Ghlaschu, " ceaird agus meirlich, a' chuid
mhor dhiubh," mar theireadh i.
Aig an Uinneig
Comh-chruinneachadh Spioradail
BU mhaith leam a chur an cuimhne luchd-
leughaidh nan duilleagan so gu'm bi na
coinneamhan spioradail a tha air an cumail o
bhliadhna gu bliadhna ann an Srath-Pheo-
fhair air an cumail am bliadhna eadar a'
choigeamh la fichead de September agus a',
cheud la de October. Is e a' chrioch araidh
a thatar a cumail anns an t-sealladh aig na
coinneamhan so, a bhi faotainn an tuilleadh
eolais air Criosd agus air an lanachd grais
a tha ann do dhaoine a tha ag iarraidh soluis
agus neirt.
Coinneamhan na h-6igridh
Di-haoine (25mh September) aig ochd uairean
's an f heasgar.
Di-Sathuirn (26mh September) aig deich
uairean, aig ceathramh an deidh aon
uair deug, agus aig seachd uairean.
La na Sabaid (27mh September) aig tri
uairean, agus aig leth uair an deidh
seachd.
8
AIG AN UINNEIG
Bithidh na daoine so a' labhairt ris an
oigridh —
An t-Ard Urramach Easbuig Taylor Smith,
K.C.B., D.D.
An t-Urramach F. C. Gibson, M.A.
Caiptean R. Wallis.
Maighstir Seumas E. Duncan, M.A.
Na Coinneamhan Mora
Di-luain (28nih September) coinneamh-tir-
nuigh aig tri uairean, agus coinneamh
fheasgair aig ochd.
Di-mairt (29mh September), Di-ciadaoin
(SOmh September), Di-ardaoin, (1 Oc-
tober), coinneamh - iirnuigh ah- uile
maduinn aig leth-uair an deidh seachd,
agus coinneamhan eile aig aon uair
deug, aig txi uairean, agus aig seachd.
Bithidh R. B. Stewart anns a' chathair, agus
bithidh na daoine a' bhios a' labhairt I'is an
oigridh a' labhairt aig na coinneamhan so cuide-
achd, a thuilleadh air an Urramach Alastair
Stittbhard, D.D., an Dtm-eideann. Tha e air
iarraidh air sluagh an Tighearn a bhi ag
iirnuigh gu'm bitheadh lathaireachd agus
cumhachd an Spioraid Naoimh am measg na
cuideachd a theid do Srath-Pheofhair.
Tha mi a liihadh mo ghlun do'n Athair, gu'ti
debnaicheadh e dhuihh, a reir saoibhreis a ghlbire,
a bhi air 'ur neartachadh le cumhachd ire a
Spiorad anns an duine an leth a stigh, ionnus
gun gabh Criosd cb7nhnuidh 'n 'ur cridheachan
tre chreideamh ; a chum, air dhuibh a bhi air
'ur freumhachadh agus air 'ur steidheachadh ann
an gradh, gum bi sibk lan-chomasach maille ris
na naoimh uile air a thuigsinn ciod e leud, agus
fad, agus airde, agus dbimhne, agus air eblas
a ghabhail air gradh Chriosd a chaidh thar gach
uile eblais, a chum gu'm bi sibk air 'ur lionadh
gu uile lanachd Dhe." — Ephes. iii. 14-21.
Am beadall
Thainig ministear bg a shearmonachadh an
eaglais Chille-Sgumain, a bha anabarrach mor
as fein a chionn nach robh feum aige air
paipear, no air cuideachadh eile de'n t-seorsa
sin. An uair a thug am beadall na leabhraich-
ean air ais do thigh -an - 1 - Seisein, an deidh
do'n choinihthional sgaoileadh, bha e air son
gu'm faiceadh am beadall (seana Chalum
Domhnullach) nach robh paipear aige. " Cha
ruigeadh sibh a leas," ars' esan, " na leabhraich-
ean a thoirt as a' chtibaid ; nach robh fhios
agaibh nach robh paipear agam ? "
" O, bha," ars' am beadall, " bha fhios
agam nach cuireadh duine air bith a leithid
sud air paipear.
M' an robh an t-6rgan air a chur anns an
eaglais b'e am beadall a bha air cheann na
seinn ; a thaobh 's nach robh e maith air
seinn agus nach robh aige ach ceithir fuinn
uile gu leir, Ballerma, agus Kilmax-nock, agus
French, agus Coleshill, bhiodh an coimhthional
a' gearan gu cruaidh ris a' mhinistear agus ag
iarraidh air cuid-eigin eile a chur 'n a aite.
La araidh thubhairt Niall Mac Phai'lain, B.D.,
ri Calum, " Air mo rathad do'n eaglais an
diugh bha mi ag radh rium fhein gu'm b'
fheairrd sinn fuinn iira a chluinntinn ach cha
bu mhaith leam gu'm biodh e 'n a dhragh
dhuibhse toiseachadh air fuinn lira ionnsachadh
aig 'ur n-aois. Tha mi an diiil gu'n sear-
monaichinn fhein na b' fhearr nan robh an
t-seinn na b' fhearr."
" O, dhuine ghaolaich," ars' am beadall,
" sin a' cheart rud a bha 'n am inntinn fein ;
bha mi ag radh rium fein anns a' m^haduinn
gu'n seinninn fein agus an coimhthional mar
na h-uiseagan na'n cuireadh sibhse smuais
agus beatha anns an Fhacal." Bha Calum
Domhnullach air fhagail 'n a dhreuchd gus
an do leig e dheth i le thoil fein.
Fada no Goirid
Uair a bha nministear araidh agus aon de
na foirbhich a' coiseachd dhachaidh comhla
as an eaglais, an deidh do'n mhinistear searmon
fada fada a thoirt do'n choimhthional, thubh-
airt am foirbheach ris a' mhinistear gu'n do
ghleidh e an sluagh a stigh ro fhada.
Ro fhada," ars' am ministear, " nach 'eil
Facal an Tighearn ag iarraidh orm uile chomh-
airle Dhe fhoillseachaidh dhaibh ? "
" Tha," ars' am foirbheach, " ach cha ruig
sibh a leas a dheanamh a dh' aon la. Tha
dha dheug is da fhichead Sabaid anns a'
bhliadhna."
Tha na searmoin a chluinnear an diugh
moran na's giorra na na searmoin ris an d'
eisd ar n-aithrichean ach tha e duilich a radh
CO dhuibh is fhearr, searmoin fhada no searmoin
ghoirid. Tha iomadh searmon sgitheil ri
eisdeachd ged nach b' fhaide e na deich
mionaidean ; tha searmoin eile ann de nach
fasadh tu sgith ged leanadh an searmonaiche
air uair an uaireadair. Chan ann a reir am
fad a bhios daoine a' meas no a' tomhas shear-
mon ach a reir mar a dhriiidheas na tha an
searmonaiche ag radh air an inntinn agus air
an anam. Faodaidh searmon goirid a bhi cho
marbh ris na cnamhan a tha anns an uaigh
is faodaidh searmon fada a bhi cho beo ri
Facal Dhe.
Aireamh lo
93
Duine Glic
(Barnabas)
Mac na C.omhfhurtacJid
Duine niaith
Lan de chreideamh
Lan de ^n Spiorad NaomJi.
CO ris a their thu duine glic ? Tha sin duilich
a radh ann am beagan fhacal, no air a shon
sin dheth, ann am moran fhacal. Ach co dhiu
dh' abrainn duine glic ri duine air bith a chuireas
na talantan a thug Dia dha gu deagh bhuil,
agus as am faodar earbsa a chur gu'n toir e
breith chothromach air daoine agus air gnoth-
uichean.
Bha Bai-nabas 'n a dhuine glic anns an t-seagh
sin. Ged nach bu duine e aig an robh coig
talantan mar bha aig Pol, agus aig Eoin, agus
aig Peadar, chuir e an da thalann a bha aige gu
a leithid de bhuil 's gu'n do rinn e obair fhiachail
ann an eaglais Chriosd anns a' cheud linn.
Tha mi an diiil nach 'eil ar gineal-ne a' tuig-
sinn gu ceart an t-aite - seasaimh a bha aig
Barnabas am measg a bhraithrean anns a'
cheud linn. Tha sinn a' saoilsinn nach robh
ann ach fear-cuideachaidh do dhaoine eile a
b' fhearr na e fein, agus nach do ghiiilain e ach
beagan de churam agus de uallach na h-eaglais
an coimeas ri cuid eile de na h-aithrichean.
Ach is e an f hirinn nach robh gin idir de na
Criosduidhean a bha beo anns an am ud a b'
fhearr ceann no cridhe na Barnabas. Bha e
maith an comhairle agus an gniomh, agus
gheibhear comharradh no dha anns an Tiomnadh
Nuadh gu robh each a leigeil an taic I'is.
Duine maith
Tha fhios aig an t-saoghal gu'm bu duine
maith e, agus gu'n d' thug e a mhaoin uile do
bhochdan na h-eaglais, ach bha e cho glic 's a
bha e maith is fialaidh, agus is e an smuain
shonruichte air am bu mhaith leam beagan
leudachaidh a dheanamh an di'asd, gu'n do
rinn Bai'nabas le ghliocas agus le chomhairle
seirbhis a b' fheai'r do'n eaglais na rinn e leis
an tabhartas mhor a thug e dhi. Tha cunntas
againn anns an Tiomnadh Nuadh air ctiis no
dha anns an robh comhairle Bharnabais ana-
barrach fiachail, ach chan 'eil cunntas air aon
chilis anns an robh e cearr 'n a bharail. Air
uairean bha a bheachd agus a chomhairle calg-
dhireach an aghaidh beachd agus comhairle
bhraithrean eile a tha na's ainmeile na esan
an diugh, ach dhearbh ciiisean, an deidh laimhe,
gu robh e ceart, agus gu robh e cho tuigseach
ann an gnothuichean 's a bha e coir agus
diadhaidh.
—An Tiomnadh Nuadh.
Tha cuimhne agaibh nach robh na braithrean
anns an eaglais air son gnothuch a ghabhail ri
Pol an deidh dha bhi air iompachadh. Bha
eagal aca roimhe, oir rinn e geur-leanmhuinn
orra, is cha robh iarraidh air bith aca air mar
chompanach ann an obair an t-soisgeil. Ach
ghabh Barnabas a thaobh. " An uair a thainig
Saul gu lerusalem, dh' fheuch e ri e fein a
cheangal ris na deisciobuil, ach bha eagal orra
uile roimhe, agus cha do chreid iad gu'm bu
deisciobul e ; ach ghabh Barnabas d'a ionnsuidh
e " {G7iiomharan ix. 26).
Chunnaic Barnabas anns a' mhionaid nach
bu chealgair Pol, is rinn e a bheatha anns an
eaglais, ged nach robh na braithrean eile ach
gu maith gruamach ris. Tha daoine ann, agus
ged nach do bhuilich Dia buadhan mora no
laidir orra fein, tha iad deas agus geur air
buadhan laidir aithneachadh ann an daoine eile,
agus toileach air cothrom a thoirt dhaibh am
buadhan a chur gu feum. Sin an t-seirbhis a
rinn Barnabas do Phol agus do'n eaglais ; chuir
e Pol air cheann an rathaid. Nach bu mhaith
an obair-la e do dhuine air bith, seadh an obair-
bheatha, leithid Phoil a thoirt am follais !
Urram, ma ta, d' an dlighear urram. Tha e
coltach gu robh earbsa aig a chompanaich ann
an gliocas Bharnabais, oir ghabh iad a chomh-
airle.
Oibreachadh an Spioraid
Uair eile ghabh iad a choinhairle a thaobh an
dtisgaidh a bha am measg nan Cinneach an
Antioch. Thainig sgeul gu cluasan nan Criosd-
uidhean ludhach ann an lerusalem gu robh
diisgadh mor ann an Antioch, agus gu robh
moran de na cinnich a' tionndadh ris an Tigh-
earna. Bha amharus aig cuid de na braithrean
nach e an Spiorad Naomh a bha ag oibreachadh
idir, oir bha cumhannachd ludhach 'n an
cridheachan fhathast, ach chuir iad Barnabas
gu Antioch, a rannsachadh a' ghnothuich.
Thagh iad Barnabas air son a' ghnothuich a
chionn gu robh earbsa aca 'n a ghliocas, agus
gu'n tugadh e dhaibh breith chothromach.
Theagamh nach robh doighean no searmon-
achadh nan daoine a bha air cheann na h-oibre
ud ann an Antioch uile gu leir a reir inntinn
Bharnabais, ach cha doleig e leis a sin ashiiilean,
no choguis, no reuson, a dhalladh; chunnaic
2
DUINE GLIC— ANNS A' CHATHAIR
e gu robh an Spiorad Naomh ag oibreachadh
anns na coinneamhan ud, is rinn e gairdeachas.
Chan e a mhain gu'n d' aidich e gur ann o Dhia
a bha an obair a bha dol air aghaidh an Antioch,
ach rinn e cabhag gu Tarsus a dh' iarraidh
Shauil, agus air dha fhaotainn thug e leis e gu
Antioch. " Agus tharladh, gu'n robh iad re
bliadhna iomlain air an cruinneachadh maille
ris an eaglais, agus gu'n do theagaisg iad
sluagh mor." An uair a leughas tu na nithean
sin mu Bharnabas, ciod eile a their thu ach
gu'm bu duine maith e, agus duine glic, duine
a bha a' sealltainn as deidh ciiisean na h-eaglais
cho d]leas agus cho seolta ri commandair airm ?
Inntinn dha fein
Bha inntinn dha fein aig Barnabas. Cha
b' urrainn eadhon Pol, ged bu laidir a thoil agus
ged bu smachdail e, Barnabas a shuaineadh m'a
chorragan, is sheas e 'n a aghaidh gu cruaidh
an uair a bha Pol an aghaidh maitheanas a
thoirt do Eoin Marcus. Bha Pol cinnteach 'n
a inntinn fein nach robh ann an Eoin ach an
gealtair, agus nach bu duine e a sheasadh
cruadal air sgath Chriosd. Bha barail a b'
fhearr aig Barnabas air, agus a reir choslais,
bha e ceart, oir rinn Eoin Marcus deagh obair
anns an eaglais an deidh laimhe. Gus naidh-
eachd ghoiridadheanamh, chan 'eil aon iomradh
air Barnabas anns an Tiomnadh Nuadh nach
'eil a chum a chliii ; cha robh e riamh cearr 'n
a bharail air na daoine ris an robh gnothuch
aige is cha mho a chuidich e le aobhar air bith
nach b' fhiach a chuideachadh. Agus cha dona
an comharradh sin air gliocas duine, gu'n teid
aige air breith chothromach a thoirt air a
chomh-chreutairean, agus gur h-aithne dha
ciod na nithean is coir dha a chuideachadh, no
a sheachnadh.
* * * * *
Anns an tabhartas mhor a thug Barnabas do'n
eaglais nochd e a ghliocas cho maith ri fhial-
aidheachd. Cha b' ann air ghaol a bhi bochd
e fein, no air ghaol a bhi 'n a Charnegie am
measg nam braithrean, a thug e seachad a
mhaoin uile, ach a chionn gu'm bu leir dha na
b' fhaide air thoiseach air na bu leir do chach,
agus gu'm faca e nach robh doigh air ordugh
agus riaghailt a chumail anns an eaglais mur
gabhadh a leithidean-san air an do bhuilich
Dia an comas ciiram do na creidmhich bhochda.
A thuilleadh air sin bha suidheachadh am
measg nan Criosduidhean ann an Jerusalem air
nach do smuainich na h-abstoil ann an am. Air
la na Caingis bha Jerusalem Ian de choigrich
as gach cearn, is tha e coltach gu robh na miltean
dhiubh air an iompachadh. Bha e feumail
gu'm fanadh na h-iompachain sin anns a' bhaile
beagan sheachduinean co dhiu, chum a bhi air
an teagasg ann an eolas a' Chreidimh leis na
h-abstoil. Na'n do leigeadh leo dol dhachaidh,
agus dol a mach air feadh an t-saoghail mar
fhianuisean Chriosd, gun a bhi air an teagasg
an toiseach ann am firinnean an t-soisgeil, dh'
fhaodadh iad tre eud gun eolas cron mor a
dheanamh do'n aobhar a bha iad a' cuideachadh.
Tha mi an diiil gu robh so fa chomhair inntinn
nan abstol agus cinn na h-eaglais 'n uair a
cheadaich iad do'n t-sluagh fantuinn ann an
Jerusalem.
Ach ciamar a ghabhadh an sluagh mor ud
cur romhpa ? Dh' fhuasgail Barnabas a' cheist
sin ; chunnaic e an cunnart anns an robh an
eaglais, agus le comhairle shuidhichte thug e
dhi a mhaoin uile. Bha e air son eisempleir
a thoirt do dheisciobuil bheartach eile, oir
chunnaic e gu robh na laithean ud a' gairm air
a sheorsa-san eaglais Chriosd a chuideachadh
ann an doigh nach b' urrainn na h-abstoil a
dheanamh. Mar so, le ghliocas agus le
choiread chiim Barnabas agus an fheadhainn
eile a bha de 'n aon inntinn ris long an t-soisgeil
o thuiteam air na creagan m'an gann a dh' fhag
i am port air a turns.
Duine mor mor
Tha cliii Bharnabais a' fas agus a' fas anns
na laithean deireannach so ; tha moran
sgoilearan de'n bheachd nach robh pearsa-
eaglais anns a' chead linn aig an robh inntinn
a bu gheire, no sealladh a b' fhaide, no gliocas
a b' fharsuinge, na bha aig Barnabas. Bha
buadhan inntinn agus cridhe aige nach 'eil
bitheanta air am faotainn comhla ; gliocas
saoghalta, eud diadhaidh, agus lamh fhialaidh.
A thuilleadh air sin bha e Ian de chreideamh
agus de'n Spiorad Naomh, is nochd e toradh
a chreidimh ann an gniomharan coir agus uasal.
Cha l-obh cealg, no farmad, no cumhannachd
ann ; cha b' e a ghloir fein a bha aige anns an
t-sealladh ach maith na h-eaglais. Uile laithean
a bheatha choimhlion Dia dha a ghealladh,
gu'n treoraich e na daoine ciui?i ann am breitheanas.
Anns a' Chathair
BHO chionn ghoirid bha duine a tha 'n a
sgoilear agus 'na dhiadhair ainmeil, an
t-OUamh W. R. Inge, a' bruidhinn mu urnuigh
ann an doigh a dh' fhaodadh misneach nan
naomh a lagachadh. Cha mhaith an obair e
do phearsa-eaglais air bith a bhi toirt am
misnich bho na creidmhich, no a bhi toirt orra
fannachadh ann an iirnuigh.
Bha e ag radh nach 'eil ann ach amaideas
do dhaoine a bhi ag iirnuigh air son uisge no
ANNS A^ CHATHAIR
3
air son tiormachd, is dh' ainmich e seorsachan
eile urnuighean nach freagair Dia. Thubhairt
e nach robh e cinnteach co dhiubh a bha
eifeachd-leighis anns na h-iirnuighean a bhitear
a' cur suas air son dhaoine tinne, agus nach
robh buaidh air bith aig athchuingean nan
naomh air a' phuinnsean a bha ann am feoil
duine air an robh galair, no air an teas a bha 'na
fhuil. Thubhairt e moran eile air an aon chalpa
sin, agus chriochnaich e leis a' chomhairle so,
" gu'm bu choir dearbhadh no experiments a bhi
air a dheanamh anns a' chuis so, a dh' fheuch-
ainn an gabhadh figearan cinnteach faotainn
a thaobh nan daoine a fhuair no nach d' fhuair
feabhas an eisiomail urnuighean an cairdean."
Tha na facail sin, " dearbhadh," agus " experi-
ments" agus " figearan," ag innseadh gu soilleir
nach e inntinn diadhair a tha aig an OUamh
W. R. Inge idir ach inntinn fir-ealadhain no
scientist, agus chan 'eil ni air an t-saoghal as
cinntiche na nach toir an seorsa inntinn sin
duine fada air aghaidh ann an eolas air Dia, no
ann am fiosrachadh spioradail. Ciod a tha ann
an iirnuigh ach co-chomunn diomhair eadar
an t-anam agus Dia, co-chomunn nach gabh
a thomhas no dhearbhadh le figearan, mar a
thoimhsear nithean faicsinneach leis an t-slat-
thomhais no air a' mheidh ?
Ach a mach bhuaith sin cha robh dad iir anns
na thubhairt an t-Ollamh W. R. Inge ; bha e
air a radh o chionn mile bliadhna, is tha e air
a radh anns a h-uile linn, is tha e air a radh anns
an la so fein le miltean de dhaoine eile, ach a
dh' aindebin sin uile tha na naoimh agus na
creidmhich a' leantuinn orra, a' deanamh iirnuigh
a gh7iath agus gim fhannachadh. Agus chan e
mhain gu bheil iad a' leantuinn air iirnuigh a
dheanamh ach tha iad a' toirt na fianuis so do'n
t-saoghal, gu'n d' eisd an Tighearn, agus gu'n
do shaor e iad as an teanntachdaibh.
Sin, ma ta, an f hreagairt cheart do 'n duine a
bhios a' cur theagmhaidhean a thaobh urnuigh
ann an inntinnean dhaoine eile, nach 'eil a
hhriathran a' cur eagal air bith air na ?iaoimh,
agus gu bheil iad a' leanntuinn air urnuigh.
Chan 'eil mise a' dol a dheanamh deas-
boireachd thioram mu'n chilis air an duilleig
so, oir chan 'eil ann an deasboireachd ach
ruagadh na gaoithe agus diomhanas, ach bu
mhaith leam naidheachd bheag innseadh mu
bhoirionnach ann an inbhe iosal, nach robh aon
chuid glic no eagnaidh an suilean dhaoine ach
a bha 'n a boirionnach diadhaidh ; naidheachd
a dh' fhaodas labhairt ri cridheachan ar luchd-
leughaidh na's fhearr na dad a b' urrainn mise
a radh.
Bha am boirionnach ud, Catriona Chaimbeul,
a' fuireach leatha fein ann an tigh beag aig
taobh an rathaid ; gus an tobar as am bitheadh
i a' tarruing uisge a ruighinn, dh'fheumadh
i dol thairis air an rathad-mhor, rathad-mor ann
an AdhoU a tha na's cunnartaiche do sheann
daoine na bha an Atlantic riamh do bhataichean.
La a bha i dol thairis air an rathad-mhor, agus
cuinneag uisge 'n a laimh thainig carbad-iiilidh
mu'n cuairt an oisein air an dearg chuthach,
buailidh e i air a chruachan, is deanar coileach-
dubh dhi.
Cha robh cuimhne no mothachadh aig
Catriona Chaimbeul gus an do dhhisg i anns an
ospidal am Baile-chloichridh, ochd laithean 'n
a dheidh sud. Eadar gu bheil an Dotair Mor
maith leis an sgithinn agus anabarrach coibhneil
ri seana bhoirionnaich (agus ri cloinn) thug e
Catriona Chaimbeul o'n bhas ; an ceann iiine
rachadh aice air suidhe suas anns an leabaidh
agus seanchas a dheanamh ri neach air bith a
rachadh 'g a faicinn.
Cridhe ri cridhe
Bha i tri miosan anns an ospidal. Fad na
h-iiine sin bha moran eile anns an t-seomar
comhla rithe, a' tighinn 's a' falbh, cuid dhiubh
seachduin is cuid dhiubh na b' fhaide, ach b'
fheairrd iad uile Catriona Chaimbeul a bhi 'n
'am measg. Ged nach robh i uair air bith gun
phian bha i faidhidinneach is taingeil, is bhith-
eadh i ag innseadh dhaibh mu mhaitheas an
Tighearna dhi uile laithean a beatha, agus ag
innseadh dhaibh a liughad uair a fhreagair e a
h-iirnuighean.
Ma rinn e sin dhuibh-se," arsa boirionnach
6g a bha anns an ath leabaidh rithe, " cha do
rinn e dhomhsa e, rinn mise in'nuigh iomadh
uair, ach cha do chiim sin an duine agam a mach
as na tighean-oil."
Bha Catriona Chaimbeul 'na tosd mionaid no
dha, agus a h-uile te eile a bha anns an t-seomar,
oir bha f hios aca uile air an dol a mach a bha aig
Somhairle Mac Coinnich, is bha truas aca ri
mhnaoi.
" A Mhairearad, " arsa Catriona rithe, " an
uair a rinn thusa iirnuigh gu'n cumadh Dia
Somhairle a mach as an tigh-oil, an robh thu
a' creidsinn gu'n deanadh e sin ? "
" O," ars' ise, " ma chuireas sibh mar sin e,
cha robh ; cha robh mi a' creidsinn gu'n eisdeadh
Dia rium, is cha mho a tha mi 'g a chreidsinn
a nis. Ach air a shon sin dh' fhaodadh Dia
Somhairle a chumail o'n uisge-bheatha na'n
robh suim aige dhomhsa agus do mo leanaban."
O, bhronag," arsa an te eile, na h-abair
thusa nach 'eil suim aig Dia dhuit-sa agus do
d' chloinn, oir tha an Leabhar Naomh ag inn-
seadh dhuinn gu bheil eadhon fuilteinean ar
cinn uile air an aireamh leis, ach tha an Leabhar
Naomh ag innseadh dhuinn cuideachd nach
fhaigh neach air bith an rud a dh'iarras e ann
an urnuigh mur bheil e a' creidsinn gu'm faigh
e e."
ANNS A' CHATHAIR
" A bheil sibh fein a' creidsinn," arsa Mair-
earad Nic Coinnich rithe, " gu'n toir Dia dhuibh
a h-uile ni a dh' iarras sibh ? "
" O, chan 'eil," fhreagair i, " cha bu mhaith
dhomhsa gu'n tugadh Dia dhomh gach iarrtus
diomhain is peacach a dh' eireas 'n am chridhe
eadhon air mo ghliiinean ; cha toir Dia sin
dhomh na's mo na bheir thusa do d' chloinn
gach ni a dh' iarras iad ort, ach air a shon sin,
tha mi a' creidsinn le m' uile chridhe gu bheil
Dia ag eisdeachd ri m' tirnuighean agus 'g am
freagairt 'n a dhoigh ghhc fein."
Ma ta," arsa caileag dhubh a Bail-an-luig
a bha ag eisdeachd ris an t-seanchas, agus i
anns an ospidal le rud-eigin a bha cearr oirre
eadar droch nadur agus droch stamag, " chan
'eil mise a' creidsinn facal dheth sin ; ma tha
Dia ag eisdeachd ruibh, agus ma tha sibh ag
iirnuigh a h-uile maduinn gu'n gabhadh e
ciiram dhibh car son nach do ghabh e ciiram
dhibh a' mhaduinn a leag an carbad-iiihdh sibh
agus a bhris e 'ur cnamhan."
Thainig na deoir ann an suilean Catriona
Chaimbeul, is dh' fhan i samhach greis bheag.
" Ghabh an Tighearna ciiram dhiom-sa, 's e
ghabh ; fad an earraich bha mi ag iirnuigh ris
air son aon ni sonruichte, ach ged bha mi ag'
iirnuigh agus a' creidsinn gu'n eisdeadh e rium
cha b' urrainn domh a thuigsinn cia mar a
gheibheadh e rathad air m' lii'nuigh a f hreagairt,
ach tha mi 'g a thuigsinn a nis." An sin dh'
aithris i na briathran so gu beag rithe fein, 'g an
leth sheinn.
An dbighean diomhair gluaisidh Dia
'Thoirt iongantais mu'n cuairt.
An doighean diomhair
" Bho shiubhail an duine agam o chionn
fichead bliadhna bha mi an da chuid bochd agus
aonaranach. Chan 'eil a' bheag de mo chuid-
eachd beo ; a' chuid dhiubh a tha beo tha iad
fada bhuam. Ged nach robh mi riamh ro
laidir thug Dia tomhas slainte dhomh leis an
deachaidh agam air mi f hein a chumail gus an
uiridh. Ach anns a' gheamhradh an uiridh dh'
fhas mi cho anfhann 's nach b' urrainn mi an
nigheadaireachd agus na cuir bheaga eile a
bhithinn a' deanamh a dheanamh na b' fhaide.
A thaobh 's nach robh mi aois a' phension cha
robh romham ach Tigh-nam-Bochd, is thainig
Mghr Forrest uair agus uair 'g am fhaicinn a
dh' fheuchainn an rachainn sios do Lagan-rait.
Ach b' f hearr learn am bas na dol ann, is bhith-
inn ag iarraidh air Dia e a dheanamh rud air
bith a thoilicheadh e rium ach mo chumail a
Tigh-nam-Bochd. Sealladh sibhse, ma ta, mar
a fhreagair Dia m' iirnuigh ; chuir e an carbad-
uilidh ud thugam mar a theachdaire, is tha mi
a nis anns an aite bheannaichte so, far a bheil
am matron agus na caileagan-altruim cho
coibhneil rium 's ged bu phiuthar mi do Mhac
Caileih."
*****
longantach n' a Ghliocas
Tha fhios agam gu maith gu'n abair daoine
eagnaidh agus saoghalta nach robh ann ach
leanabalachd no amaideas do Chatriona Chaim-
beul a bhi creidsinn gu'n do bhris Dia a cnamhan
gus a h-iirnuigh a fhreagaii't, ach chan ann aig
daoine eagnaidh no saoghalta a tha rim-
diomhair an Tighearna ach aig an dream d'an
eagal e, an dream a tha creidsinn ann. B'
fhearr dhuit do chnamhan a bhi air am briseadh
seach do chridhe, ach nach iomadh duine a bhris
Dia a chridhe gus a ruintean a choimhlionadh
ann !
Anns a h-uile ni a bhuineas do'n diadhaidh-
eachd agus do'n bheatha spioradail b' fhearr
leam a bhi air taobh leithidean Catriona
Chaimbeul seach a bhi air taobh na feadhnach
a chuireas criochan roimh Dhia, no tomhas air
an Uile-chumhachdach. Chan 'eil e furasda
do'n inntinn nadurra, gu sonruichte ma tha i
air a' geurachadh le eolas agus sgoilearachd,
creidsinn ann an Dia nach gabh rannsachadh
no tuigsinn, a tha os cionn ar n-eolais. Ach
ciod a tha ann an Dia a ghabhas rannsachadh,
no criochan a chur roimhe, ach iodhol a tha
daoine a' deanamh dhaibh fein, iodhal a dh'
fhaodas iad dol m'a thimchioll, agus a thomhas,
agus a dhealbh a tharruing, agus a radh,
" Thigibh agus faicibh Dia, agus tuigibh a
laghanna, na laghanna leis a bheil e a' riaghladh
an t-saoghail agus a' freagairt iirnuighean
dhaoine." Chan e sin Dia, no rud coltach ris ;
an Dia a tha do-rannsaichte agus neo-aithnichte,
agiis a fhreagras le miorbhuilea?i bitheadh esan 'na
Dhia. Sin agad Dia a' Bhiobuill, Dia nam
faidhean, Dia nan naomh, Dia nan creidmheach
uile, an Dia a tha beo agus fior, — an Dia a tha
deanamh mhiorbhuilean gun sgur, agus a'
freagairt tirnuighean a shluaigh. An Dia a
chuir sgolb ann am feoil Phoil, car son nach
ceadaicheadh tu dha cnamhan Catriona Chaim-
beul a bhriseadh chum gu'm bitheadh oibre
agus a riiintean fein air am foillseachadh innte ?
*****
Bho na dh' innis mi an uiread so dhuibh mu
Chatriona Chaimbeul faodaidh mi an naidheachd
a chriochnachadh. Cha deachaidh i do Thigh-
nam- Bochd ; chuir an Tighearn an cupan sin
seachad oirre. Ann an tri miosan shiubhail i.
An t-seachduin mu dheireadh a bha i beo bha
am matron ri taobh a leapa gun a fagail, a'
frithealadh dhi cho caomhail 's ged b'e a
mathair a bha ann. Is luachmhor ann an
sealladh an Tighearna bas a naomh.
An uair a chunnaic am matron gu robh a'
chrioch dliith chaidh i air a gliiinean ri taobh
na leapa, rug i air lamh Catriona 'n a laimh fein,
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
ag radh rithe gu ciiiin gaolach, " dh' eisd an
Tighearn 'ur n-urnuigh is tha e nis a' dol 'g
'ur toirt 'ga ionnsuidh fein." Dh' fhosgail an
t-seana bhean a suilean, agus gun i a' tuigsinn
gu ceart ciod a bha am matron ag radh, ach an
sin thuig i gu robh uair a saorsa air teachd is
thainig aoibh nam flaitheanas air a h-aodann,.
is lean i air na briathran so a radh gu beag rithe
fein, Ghlaodh mi ris an Tighearn, agus dh' eisd
e rium, agus shaor e tni as mo theanntachdaihh gu
leir.
Shiubhail i an oidhche sin ; an uair a bhatar
'g a cur anns a' chiste-mhairbh b' e so na sailm
a leugh am ministear os a cionn, an eisdeachd
a' chomhlain bhia: a bha ci'uinn.
Nighean an Righ gu dearbh a stigh,
tha iiile Ian de ghloir ;
Tha culaidh-eudaich uimpe fos
air oibreachadh le or.
Ghlaodh iad ri Dia 'n an teinn ; is shaor
e iad o'n trioblaid gheir ;
Ghrad chuireadh leis an stoirm gu feath
'S na tuinn 'n an tamh gu leir ;
An sin tha iad ro-ait, air son
gu bheil iad samhach beo,
'S gu'n d' thug e iad do'n chaladh sin
'S do'n phort bu mhiannach leo.
O b' fhearr gu'm moladh daoine Dia
air son a mhaitheis chaoin,
'S air son a bhearta iongantach
rinn e do chloinn nan daoin' !
Anns a' Choille Bheithe
A BHEIL fhios agad, a leughadair, car son a
tha thu a' fas sean ? Sin ceist a tha na's
fhasa a chur na fhuasgladh. Ma their thu gu
bheil thu a' fas sean a chionn gu bheil
Tim mar shruthan cas
Toirt leis gu bras gach neach.
their na feallsanaich riut nach 'eil Tim a'
deanamh dad den t-seorsa ; nach 'eil ann ach
beachd leanabail a bhi saoilsinn gu bheil Tim
a' dol seachad ort mar a theid abhainn seachad
ort. C aite an deachaidh an de an uair a
thainig an diugh ? A bheil e ann an aite air
bith anns a' chruthachadh ? Agus c' aite
a bheil «??« maireach gus an ruig sinn e, no gus
an ruig esan sinne ? An e am maireach a tha
tighinn thugainne, no an e sinne a tha dol
thuige-san ? A bheil an de agus am maireach
ann ged rachadh tusa a bith ?
Ma bu mhaith leat t' fhiaclan a bhriseadh air
na cnothan sin chan 'eil agad ach leabhar a
chuir m' f hear-cinnidh. Moderator na h-eaglais,
a mach an uiridh a leughadh, leabhar m' am
faodar a radh mar thubhairt Peadar mu
sgriobhaidhean Phoil, gu robh nithean annta
a bha duilich a thuigsinn. Ged is aithne do'n
Mhoderator sgriobhadh gu cuimseach agus gu
soilleir, agus ged tha a' chuid eile de 'n leabhar
reidh gu leoir, tha na nithean a tha e ag radh
mu Thim cho dorcha ri dubh-fhacail Ghoill.
Ach chan ann aige-san a tha a' choire ach aig
Einstein, a rinn amladh air Tim agus air Space,
mar gu'm faiceadh tu muc-mhara a' dol am
measg lion-iasgaich. Ma tha Tim mar tha
Einstein agus am Modei-ator ag radh chan 'eil
fhios aca c' aite a bheil iad ; no ciod an uair
a' tha e ! Agus ciod a theireadh tu ri daoine
aig nach 'eil fhios c' aite a bheil iad, no ciod
an uair a tha e, no co dhiubh a tha ann, an
de, no an diugh, no am maireach ?
Ach chan ann air an Tim mu'm bi na feallsan-
aich a' deasbud a tha mi dol a bhruidhinn an
drasd, ach air an Tim eile as aithne dhuinn
uile gu maith, a chuireas moille 'n ar ceum
agus roinneaga hatha 'n ar ceann. Shaoileadh
tu gur leor a radh gu bheil sinn a' fas sean a
chionn gu bheil na bliadhnachan a' dol seachad
agus gu bheil ar n-eanchainn, agus ar cridhe,
agus ar n-airnean, agus ar feithean, a' cosg
agus a' fas lag le obair no le cluich.
Na dotairean
Ach their na dotairean riut nach 'eil an sin
ach cainnt paisde; their iad gu bheil sinn a'
fas sean a chionn gu bheil ar corp air a phuinn-
seanachadh uigh ar n-uigh. Ach nach coma
dhuinn ciamar a tha an aois a' tighinn ; tha i
a' tighinn co dhiu, is cha chum Einstein no
na dotairean air a h-ais i. Bho chionn bhliadh-
nachan bha lighiche Russianach an duil gu'n
d' fhuair e doigh air daoine a chumail 6g gu
aois mhor, agus an drasd 's a ris cluinnear
iomradh air cungaidhean agus air stuthannan
a tha dol a thoirt diilain do na bliadhnachan.
Ach tha na bliadhnachan a' buannachd daonn-
nnan.
Tha e ceart do dhaoine ciiram a ghabhail
do'n chorp (gun ro-chiiram) los gu'm mair e
air ghleus cho fad 's a dh' fhaodas. Ma
thilgeas a' ghaoth sgleat no tugha bharr
mullach an tighe cuirear sin ceart gu luath ;
nach bu choir dhuinn, ma ta, a bhi a cheart cho
furachail air pailliun ar cuirp ! Thubhairt
lighiche air chor-eigin nach 'eil duine anns an
fhichead a' basachadh gu nadurra ; tha iad
'g am marbhadh fein. Gun a bhi bruidhinn
idir air ruidhtearachd is 61 tha moran dhaoine a
tha an diiil gu bheil iad stuama 'g am mar-
bhadh fein le bhi ag itheadh tuilleadh 's a
choir. Tha an dax-a leth de shluagh an t-
saoghail ag itheadh tuilleadh 's a choir, is
bhitheadh e chum buannachd dhaibh trasgadh
leth latha a h-uile seachduin.
Thatar ag- radh g-ur e beatha nadurra mhic
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
an duine ceud bliadhna, no coig agus coig
fichead. Thatar a' faicinn gu bheil na creu-
tairean eile as coltaiche ris a' mairsinn beo
a choig uiread uine 's a tha iad a' gabhail a
thighinn gu Ian ire, agus a tliaobh 's gu bheil
mac an duine fichead no bhadhna ar fhichead
ma bheil e aig a Ian fhas tha sin a' toirt dha
corr agus ceud bliadhna mar a bheatha nad-
urra. Tha an aois sin os cionn na h-aoise
a thug an salmadair do mhac an duine, tri
fichead 's a deich, ach a reir choslais, tha
daoine a' ruighinn aois an diugh nach robh
iad a' ruighinn ann an laithean an t-salmadair.
Bho chionn seachduin chunnaic mi anns na
paipearan mu thriiiir bhoirionnach a tha gle
dhliith dhomh a tha os cionn ceud ; te dhiubh
ceithir agus coig fichead.
Chan 'eil e idir iongantach gu'm faigheadh
daoine anns na laithean so sineadh saoghail
nach d' fhuair an aithrichean, oir tha biadh,
is aodach, is tighean, is paigheadh, is comh-
fhurtachd, aca nach robh aig an aithrichean,
agus uairean-oibre as giorra. A thuilleadh air
sin chuir na dotairean ruaig air a' bhric agus air
fiabhrusan a bha a' giorrachadh laithean
dhaoine. Bho chionn tri fichead bliadhna bha
ceithir duine fichead as a mhile a' basachadh
ann an Lunnainn anns a' bhliadhna ach an
diugh chan 'eil a' basachadh ann ach ceithir
deug as a' mhile.
*****
An Garadh-criche
A bheil clach-mhile air bith ann am beatha
dhaoine, no bliadhna shonruichte m' am faodar
a radh, gur e so an garadh-criche eadar an
oige agus an aois ? Thubhairt R. L. Stevenson
ffur e coiff bliadhna fichead ceann-deiridh na
h-6ige, ach cha ruigear a leas a chainnt-san a
ghabhail gu litireil, oir bhiodh e air uairean ag
radh iomadh rud nach robh e uile gu leir a'
ciallachadh, agus bha spiorad na h-oige agus
aotrumas a' bhalaich 'na chridhe fein gus
an la a dh' fhag e an saoghal. Thubhairt
lighiche ainmeil gu'm fas daoine glic na 's
glice an uair a theid iad seachad air deich
bliadhna fichead, ach gur h-annamh a dh'
fhasas daoine gorach na 's glice an uair a
theid iad seachad air an aois sin. Tha e coltach
gu robh an lighiche ud an diiil gu bheil deich
bliadhna fichead 'n a gharadh-criche ann am
beatha dhaoine. B'e sin an aois aig an robh
na Lebhithich a' toiseachadh air frithealadh
do Dhia, ach dh' fheumadh iad sgur an uair
a ruigeadh iad leth-cheud bhadhna. B'e sin
an aois cuideachd a bha Criosd an uair a thoisich
e air rioghachd Dhe a shearmonachadh. Air
co-ainm a latha-breith sgriobh an lighiche
ainmeil, Sir Uilleam Broadbent, gu caraid
dha, " Tha nii da fhichead an diugh ; cha
Sfhabh e a cheiltinn tuilleadh sru'n do chaochail
maduinn m' oige, agus gu bheil a chuid as
fhearr de mo bheatha seachad. An uair a
ruigeas duine da fhichead cha ruig e a leas
feuchainn ri toiseachadh air obair iir." Ud,
Ud, feumaidh gu robh e air dhroch ghleus an
uair a bha e a' sgriobhadh na litreach. Chan e
• mhain gu bheil iomadh duine a' toiseachadh
air obair iir aig da fhichead, ach tha iad a'
deanamh obair as fhearr na rinn iad 'n an oige.
Cha robh Gladstone ach a faobharachadh na
h-acfhuinne aig da fhichead ; bha e 'n a sheann
duine an uair a chuir e lamh ann an nithe
mora. Ach theagamh gu'n abradh an lighiche
ud nach do rinn Gladstone riamh obair a b'
fhiach obair a radh rithe.
Sgriobh Tomas Huxley an htir so gu caraid
dha, " Tha mi a nis da fhichead 's a tri deug,
ach ciod a tha an sin ach an fhior oige. Cha
robh mo bhodhig riamh na b' fhearr na tha i,
agus o chionn bliadhna chuir mi barrachd
oibre as mo dheidh na rinn mi riamh roimhe.
Chan 'eil thusa ach da fhichead fhathast,
ciod a tha annad ach am balach ; tha a' chuid
as fhearr de do bheatha air thoiseach ort."
Tri fichead
Ged nach robh uiread de 'n ghliocas a tha o
shuas aig an Ollamh Beniamin Jowett s a bha
aig an Ollamh Mac Iain bha moran de ghliocas
saoghalta 'n a cheann, is tha na comhairlean
so a thug e air daoine a rainig tri fichead agus
a tha faireachduinn cudthrom nam bliadhna-
chan airidh air gabhail riu
(1) Na bi an diiil gu'n teid agad air diilain
a thoirt do sheann aois.
(2) Chan 'eil feum ann dhuit a bhi cur mar
fhiachaibh ort fein gu bheil thu bg le
bhi deanamh mar tha an oigridh a'
deanamh. Cha tig as a sin ach gu'n
saraich thu do chorp.
(3) Aig tri fichead tha e glic do dhuine an
saoghal a ghabhail gu reidh, agus daoine
eile a chur air cheann oibre an aite a bhi
'g a deanamh e fein.
Chan 'eil e furasd a radh ciod an t-am d'a
bheatha anns a bheil buadhan inntinn duine
aig airde an neirt. Tha miighadh mor eadar
an dara duine agus an duine eile a thaobh
abachadh ain buadhan ; tha cuid ag abachadh
trath agus cuid eile fada na's anmoiche. B'
abhaist do'n Ollamh R. W. Dale a bhi 'g radh
gu robh searmonaiche aig airde a chumhachd
eadar da fhichead 's a coig deug agus tri fichead
's a coig. Is gasda le seana mhinistearan
a bhi cluinntinn sin, ach ciod a theireadh an
fheadhainn a bhios 'g an eisdeachd ? Chan
urrainnear a' Chleir uile a chur fo'n aon lagh.
Bha am fear nach maireann an t-Ollamh
Wallace Williamson aig airde a chumhachd
naar shearmonaiche a;u maith trath 'n a mhinis-
SGEUL MU THIMCHIOLL AN ABSTOIL EOIN
trealachd, eadar coig deug ar fhichead agus da
fhichead 's a coig. Ach air an laimh eile bha
a choimhearsnach, ai:i t-Ollamh Alasdair Whyte,
aig airde a chumhachd 'n a sheann aois. Ged
nach cluinninn ministeax' a' searmonachadh
ach uair no dha tha mi an diiil gu'n aithnichinn
CO dhiu a mhaireas uisge anns an tobar gu
seann aois no nach mair. Cha tig rud as an
tobar nach 'eil ann. Ministearan a bhios a'
trod, no a' glaodhach, no ag ochanaich, no ag
oibreachadh an lamhan *mar gu'm biodh
muileann-gaoithe, tha iad sin aig airde an
cumhachd ann an earrach an laithean, is tha an
t-am aca leigeil dhiubh an uair a bhios iad
a' streap ri tri fichead. Cha mhaith an rud e
seirbhiseach an Tighearna a bhi trod, no a'
glaodhach, no eadhon ag ochanaich, agus
uiread de chluaintean gorma anns a' Bhiobull
anns am faodadh e fein agus a' choimhthional
a bhi gluasad gu reidh agus gu foisneachail.
Tha an oidhche a' teachd
Chan 'eil ni as cinntiche na sin. Ann am
feasffar ar laithean tha na bliadhnachan a'
dol seachad na's luaithe na chaidh iad seachad
ann am maduinn ait na h-oige. Bha ceithir
uaire fichead anns an la an laithean ar n-6ige,
ach an diugh chan 'eil ann ach dha dheug.
Tha sin ag iarraidh oirnn uile a bhi ciiramach
m' ar n-iiine, agus dichioUach ; air eagal gu'n
tig an oidhche, agus gun ar n-obair crioch-
naichte. Tha t-obair fein agad-sa, agus m'
obair fein agam-sa, ach tha aon obair gus a
bheil sinn le cheile air ar gairm, Is i so obair
Dhe, gu'n creid sibh anns an ti a chuir e uaith.
Na h-abair gu'n dean thu sin am inaireach,
oir an la ris an abair thusa am maireach, sin an
la ris an abair Dia la a' bhrosnuchaidh.
Tha mo laithean na 's luaithe na spaljigheadair.
— loB vii, 6.
Thoir Jios dhomh, a Thighearn, air mo chrich
agus tomhas mo laithean. — Salm xxxix, 4.
Eirich, tha e 'g ad ghairm. — Marc x, 49-
Chaidh iadsan a bha ullamh a steach, agus
dhruideadh an dorus. — Mata xxv, 10.
Sgeul mu thimchioU an Abstoil Eoin
Le Niall Mac-an-Tuairneib, F.R.H.S., Loch Portain, Uidhist-a-Tuath
THA an sgeul a leanas mu'n diadhair Eoin air
innseadh le luchd-eachdraidh na h-eaglais,
air a thoirt a nuas do'r n-ionnsuidh o linn gu
linn, agus air a chunntas f irinneach.
Bha Eoin air fhogradh le Domitian, aon de
mhor-fhlaithean na Roimh, do dh'eilean uaig-
neach da'm b'ainm Patmos ; ach an deidh bais
an duine an-iochdmhor sin, phill e gu Ephesus,
a chur air leth cleir cheart gu bhi thaii'is air an
t-sluagh. Air dha dol gu Smyrna (baile-mor
ainmeil a bha 's an tir), agus air dha bhi labhairt
ris an t-sluagh, mhothaich e oganach eireachdail
dreachmhor, agus ni 'na aodann is 'na ghniiis a
thalaidh a chridhe gu mor ris. Labhair an
diadhair Eoin mar so ris an easbuig a shuidhich
e thairis air an eaglais sin : — •" Beachdaich,"
ars' esan, " air an oganach ud. Gabh e fo
d'churam an lathair na h-eaglais, agus an
lathair Chriosd, ceannard na h-eaglais. Tha
mise 'ga earbsa riut ; cum siiil air."
Gheall an t-easbuig a dheanamh mar a
dh'iarradh air, agus dh'earaiUch Eoin air a ris
agus a ris e chuimhneachadh na chaidh a chuir
mu choinneamh. Thug an t-easbuig dhachaidh
an t-6ganach a dh'ionnsuidh a thighe fein.
Thug e dha gach gne foghluim is fiosrachaidh ;
dh'araich, dh'altrum, agus thog se e ann an
eolas air Criosd ; agus fa-dheoidh bhaist se e.
Ach cha do ghleidh an t-easbuig an t-suil sin
air an oganach bu choir dha, agus a gheall e.
Tharruing e suas ri droch chompanaich, agus
bha e tadhal droch chuideachd. Bho bheag gu
mor, chinn e gorach, peacach, mi-gheamhnuidh.
Air dha dol aon uair air seachran, chaidh e air
adhart a' cur an gniomh gach gne gniomharadh
eagallach. Chaill e a dhochas, a shlainte, agus
a mhaitheanas peacaidh. Chinn e dalma, dana,
— comharraichte air son gach gne giiilain bu
mhiosa na cheile. Chruinnich e mu thimchioll
buidheann do dh'oganaich cosmhail ris fein —
deas, uidheamaichte, agus togarach airson ni
peacach sam bith a dheanamh. Chuir se e fein
OS an ceann mar cheannard. Chinn iad 'n an
spiiinneadairean 's 'n an robairean ; agus b'e an
t-6ganach truagh so b' fhiadhaiche, bu bhuirbe,
agus bu tithiche air dortadh fola 'n am measg
gu leir.
Beagan bhhadhnachan an deidh so, thainig
an diadhair Eoin do'n aite. Chuir e fios air an
easbuig ris an d'earb e an t-oganach. "Thoir
air ais dhomh," deir esan, " na dh'earb mi riut —
na dh'earb mi riut an ainm Chriosd, agus an
lathair na h-eaglais air an do chuir mi thusa
thairis mar easbuig. C'ait a' bheil an t'oganach
a chairich mi fo d'churam ? Freagair dhomhsa,
is freagair do'n eaglais air a shon agus airson
anmanna air na gheall thu faire a dheanamh."
Tharruing an seann duine osna throm.
" Tha e " ars' esan, " rnarbh do Dhia. Chaidh
e air seachran. Threig e mi. Chinn e 'na
mheirleach, 'na fhear-reubainn, 'na spuinne-
adair, agus *na mhortair."
8
SGEUL MU THIMCHIOLL AN ABSTOIL EOIN— AIG AN UINNEIG
" Freagair mi," arsa Eoin, " c'ait a bheil e ? "
" Tha e," ars' an seann duine, " 'na cheannai'd
air buidheann laidir de luchd-reubainn a tha
tathachadh nam beann, agus a tha 'n an culaidh-
oillt do'n tir uile."
" An ann mar so," arsa Eoin, " a choimhlion
thusa na dh'earb mi riut. Faighibh dhomh
each a thiota, agus faighibh dhomh fear-eigin
a threoraicheas mi dh'ionnsuidh an aite 's a'
bheil e tamh, e fein agus a bhuidheann a tha
maille ris."
Cha robh math cuir 'na aghaidh. Dh'f halbh
e fein agus fear eile maille ris. Rainig iad a'
bheinn. Choinnich cuid de na spuinneadairean
e. Ghlac iad e, 's cha do chuir e 'n an aghaidh.
" Thugaibh mi, ars' esan, an lathair 'ur cean-
naird ; is miann leam labhairt ris." Rinn iad
so. Sheas an ceannard. Bheachdaich e le
iongantas air an duine a bha so a' dluthachadh
air ; ach co luath 's a thuig e co bh'ann, ghrad
theich e le naire — cha diiraichdeadh e a choin-
neachadh. Ach lean an diadhair Eoin, aosmhor
mar a bha e — lean se e, a' glaodhach na deidh,
" A mhic," ars' esan, tha thu teicheadh o
d'athair, nach stad thu ? Car son a tha thu
a' teicheadh o sheann duine gun airm, gun
chomas ciorram no olc a dheanamh ort ? Guidh-
eam ort stad ! "
Stad an t-6ganach. Chaidh an duine beann-
aichte suas dliith dha, agus, le aogas ghraidh.
thubhairt esan do'n d'thug Criosd moran
graidh, " Na diiilt mi ; pill an uchd Chriosd ;
pill ! Fag an taite so ; fag do chompanaich
pheacach. Na caill do dhochas. Na smuainich
nach 'eil dochas ann ; na smuainich nach 'eil
maitheanas peacaidh ri fhaotainn. Ni mise
guidhe agus iirnuigh air doshon. Na'm b'eiginn,
bhasaichinn air an am air do shon, oir bhasaich
Criosd air ar son le cheile. Seas ; striochd ; —
an ainm an Athar 's a Mhic, tha mise 'g ad ghlac-
adh. Creid mi, 's 'e Criosd a chuir mi mach
air do thoir/'
Theirinn an t-6ganach as an diollaid — thug e
a chlogad dheth, thilg e an claidheamh as a
laimh, thuit e air a dha ghluin — agus ghuil is
chaoin e mar phaisde a bhiodh air a smachd-
achadh. Chrom an diadhair aosmhor thairis
air, agus shil e gu frasach a dheoir, air chor 's
gu'n robh an t-6ganach a nis air a bhaisteadh
le deuraibh goirt, ach deuraibh grasmhor.
Phill e dhachaidh maille ri Eoin. Rinn e
aidmheil fhollaiseach an lathair na h-eaglais ;
rinn e iomadh txrnuigh dhurachdach. Cha do
dhealaich Eoin ris a latha na dh'oidhche fad
tiine mhoir, a' leughadh nan Sgriobtuirean le
cheile, a' seanchas mu thimchioll an t-Slan-
uigheir. Cha robh 's an eaglais an deidh sin aon
duine bu chomharraichte no a b'ainmeile air
son a dhiadhaidheachd 's a ghiiilan criosdail na'n
t-6ganach mu'n d'innis mi an sgeul bheag so.
Aig an Uinneig
An fheadhainn nach maireann
CHAOCHAIL da mhinistear Ghaidhealach
o chionn ghoirid a bhios moran anns an
eaglais a' caoidh, oir bha iad le cheile fo
dheagh chliti mar mhinistearan diadhaidh, sois-
geulach, am measg am braithrean agus am
measg an t-sluaigh, Alasdair Black, a bha
am Portrigh, agus Iain Friseil a bha an
Dornoch.
B' ann am Muile a rugadh Alasdair Black ;
bhuineadh e do theaghlach Baisteach, ach
thainig e a steach a dh eaglais na h-Alba, is
fhuair e cead searmonachaidh bho Chleir
He an 1892. Bha e air a shuidheachadh am
Port-righ an 1894, is shaothraich e an sin gus
an d' thainig a' chrioch air gu h-obann. Bha
Alasdair Black measail am measg a dhaoine
fein, agus an Cleir an Eilean Sgitheanaich, oir
bha e 'n a dhuine ciallach, glic ; 'n a shear-
monaiche maith, agus eudmhor air taobh a'
Chreidimh anns an d' fhuair e oileanachadh.
Ged nach robh moran eolais agam air Iain
Friseil, b' aithne dhomh uinie uile laithean mo
mhinistrealachd, is chuala mi e a' searmon-
achadh aon uair co dhiii. B' aithne dhomh
daoine a bha eolach air, is bhitheadh iad ag
innseadh dhomh an seorsa duine a bha ann ;
duine beag diiiid nach ro laidir riamh, ach
aig an robh inntinn a bha coltach ri inntinn nan
seann aithrichean, chan e aithrichean na
h-eaglaise Saoire, ach aithrichean a b' fhearr,
aithrichean na h-eaglais Choitchinn, Augustine,
agus Chrysostom, agus Athanasius, agus an
seorsa sin. Ged nach robh Iain Friseal 'n a
sgoilear bha inntinn diadhair aige gu nadun-a,
inntinn anns an robh talamh reamhar agus
domhain, anns am freumhaicheadh agus am
fasadh an siol a bha e a' cur innte a Facal an
Tighearna, no a leabhraichean eile. Bha e 'n a
shearmonaiche ris am b' fhiach do shluagh an
Tighearn eisdeachd, ach na b' fhearr na sin, bha
e 'n a dhuine ciiiin, glic ; air a chuartachadh
daonnan le aileadh agus le irioslachd na diadh-
aidheachd.
Aireamh ii
93
Socraichte air an deasgainibh
Leis an Oileanach, Raonull Mac Dhonnchaidh, M.A., an Obar-Dheathan
" Agus tarlaidh anns an am sin, gu'n rannsaich mise lerusalem U coinnUbh, agus smachdaichidh mi na daoine
a tha air socrachadh air an deasgainibh ; a tha 'g radh 'nan cridhe, Cha dean an Tighearn maith, ni
mo ani e olc.'' — Sephaniah, i. 12.
ANNS' an la anns a bheil sinn beo tha moran
x\.an taobh a muigh de'n eaglais. Chan abair
mi gur e droch dhaoine a tha ann an cuid
dhiubh idir, ach 'se mo mhor-bharail gu bheil
roinn mhor dhiubh socraichte air an deasgainibh,
agus ag radh 'nan cridhe, cha dean an Tighearna
maith ni mo a ni e olc. Tha an earrann so air
a sgriobhadh leis an fhaidh anns an t-seann
aimsir cho fior is a bha i riamh. Tha moran
socraichte air an deasgainibh. Tha iad coma
CO dhiubh. Ma gheibh iad air adhart anns an
t-saoghal air dhoigh air chor-eigin tha iad coma
ciod a thachras. Chan 'eil speis aca do Dhia.
Cha dean Dia maith, tha iad ag radh, ni mo
a ni e olc. Bu cheart cho maith dhaibh a radh,
Chan 'eil Dia idir ann. Cha chreid iad gu bheil
e comasach do Dhia a bhi feargach ri aingidh-
eachd agus ri peacadh. Chan 'eil speis aca gu
bheil Dia os an cionn agus gu bheil aca ri
breitheanas a choinneachadh. Tha an cridh-
eachan mar uisge plodach. Chan 'eil feum aca-
san air Dia ann. Ni iad an gnothach gun Dia
idir. Car son a chuireadh iad de dhragh orra
fein na dheanadh aoradh do Dhia ? Chan 'eil
eagal 'sam bith orra-san roimh fhearg an
Tighearna.
La a' bhreitheanais is rannsachadh na
h-£aglais
Ach, a chairdean, nach e a' cheud ni a tha
air a chur fo ar comhair anns a' cheann-teagaisg
so gu bheil la an Tighearna ann, gu bheil breith-
eanas ri teachd. Agus tha e air a chur fo ar
comhair gu soilleir ciod an seorsa la a bhios an
sin. Tha an Tighearna ag radh gu'n rannsaich
e lerusalem le coinnlibh. Rannsaichidh e gu
mionaideach. Chan f hag e neach gun sealltuinn
air. " Dean iirnuigh agus faire " — chan 'eil
briathran ann d' am bu choir dhuinn barrachd
speis a thabhairt.
" Tarlaidh," ars' an Tighearna, " gu'n rann-
saich mise lerusalem. lerusalem ! Ciod a tha
air a chiallachadh le sin ? Tha, gu'n rannsaich
e eaglais fein, a shluagh agus a chlann fein,
iadsan a tha air an ainmeachadh air ainm. Tha
moran 'nam buill ann an eaglais an Tighearna
an diugh a tha socraichte air an deasgainibh,
agus tha iad feumach air an diisgadh. Tha
cuid aca a' dfeanamh dheth ma bhitheas an ainm
sgriobhte air rola eaglais gu bheil an gnothach
ceart gu leoir. Gheibh iad baisteadh is posadh,
is ciod an corr a tha a dhith orra. Tha an
cridheachan fuar agus marbh, agus chan 'eil
fios aca car son a tha an eaglais idir ann. Cha
d' thug iadsan an cridheachan do an Tighearna.
Cha d' eisd iad riamh r'a ghuth is cha d' thug
iad fa-near. 'S math a dh' fhaodadh an Tigh-
earna a radh mu'n deidh " Chan 'eil mo shluagh-
sa a' toirt fa-near." Tha iad 'nan cadal a
thaobh gnothuichean spioradail. Cha toir iad
da smuain do chuisean an anama.
Eisdeamaid ri Pol, " Ach a reir do chruais agus
do chridhe neo-aithreachail, tha thu ag carnadh
suas feirge dhuit fein fa chomhair la na feirge,
agus foillseachadh ceart-bhreitheanais Dhe ;
a bheir do gach neach a reir a ghniomharan. "
Rom. ii. 7. Eisdeamaid ri Peadar, " Oir thainig
an t-am anns an toisich breitheanas aig tigh
Dhe : agus ma thoisicheas e againne, ciod is
crioch dhaibhsan a tha eas-umhail do shoisgeul
Dhe ? Agus ma's ann air eigin a thearnar am
firean c'ait an taisbein an duine mi-dhiadhaidh
agus am peacach e fein." 1 Pead iv. 17-18.
Eisdeamaid ri Amos, " Is sibhse mhain air an
do ghabh mi eolas a dh' uile theaghlaichibh na
talmhainn : uime sin smachdaichidh mi sibh
air son ar n-uile lochdan." Amos iii. 2.
Smachdaichidh Dia a shluagh fein . Tha moran
air a thoirt dhaibh agus bithidh moran air
iarraidh orra. Tha Criosd ag coimhead air
eaglais air an talamh mar a chorp fein. " Is
sibhse corp Chriosd." Tha obair aig an eaglais
r'a dheanamh ; tha aice ri saothrachadh air
son Chriosd. 'S ann troimpe a tha Criosd a'
ruigheachd air muinntir a tha fad as. Agus
an uair a thig Dia a rannsachadh 's ann air an
eaglais a choimheadas e an toiseach. Agus
ciod i an eaglais ? Mise agus tusa, agus gach
neach a tha air ainmeachadh air ainn Chriosd.
Earbsa Chriosd as a shluagh
Tha Criosd ag earbsadh a daoine. Dh' fhag
e na deisciobuil gu eaglais a chumail suas,
agus 's ann ruinne a tha e ag coimhead an diugh.
Tha sgriobhaiche ^raidh ag uisneachadh a
mhac-meanmain ann a bhi a' toirt dealbh
dhuinn air an iongantas a bha am measg cumh-
achdan nan n^amhan ris an ni so a rinn Criosd.
Tha Gabriel ag cur failte air an neach bhuadh-
mhor a tha air tilleadh o'n chomhraig ua*mh-
2
SOCRAICHTE AIR AN DEASGAINIBH— BAILE LAODICEA
asaich anns an robh e, agus tha an t-aingeal sin
a' deanamh uaill as a' bhuaidh a thug e mach.
" Ach," ars' esan, " an d' rinn thu cinnteach
gu'm bi toradh do bhuadhach air a ghleidh-
eadh ? An d' rinn thu cinnteach gu'n teid an
sgeul aoibhneach timchioll an t-saoghail ? "
Agus fhreagair Criosd gu socair gu robh e ag
earbsadh as a dheisciobuil^ — " Dh' innis mi
do Pheadar, agus do Eoin, agus do chach, na
h-uile nithean. Dh' fhosgail mi mo chridhe ri
Muire, agus ri Marta, agus ri 'n cairdean."
" Ach, a Thighearna, ciod a thachras ma
dhichuimhnicheas iad, agus gu'n dibir iad thu.
An d' rinn thu oidhirp 'sam bith eile a dheanamh
cinnteach gu'n rachadh do rioghachd a chur
air bonn ? " " Cha d' rinn. Cuiridh Peadar
agus Eoin agus Marta an ceill e d'an cairdean,
agus innsidh an cairdean d'an cairdean-san e,
agus mar sin theid sgeul aoibhneach an t-sois-
geil air feadh an t-saoghail, agus mar sin
troimh na linntean theid toil an Athar a
dheanamh gus mu dheireadh an tig an Riogh-
achd." " A 'Thighearna, a bheil eagal idir ort
an uair a dh' fheoraicheas iad dhiot mu thim-
chioll do dheisciobul ? " Agus dh' fhosgail
na suilean siorruidh ud le ionghnadh. " Eagal,
a Ghabriel, chan aithne dhuitsa mo Pheadar-sa
agus m' Eoin ; chan aithne dhuit Muire agus
a peathraichean."
Peacadh a' mhi-churam
Tha iomadh seorsa peacaidh ann, ach taing
do Dhia gu bheil maitheanas ann an Criosd.
Thuit Peadar bochd iomadh uair, ach air a'
cheann thall f huair e de dh' eolas air gradh agus
gras an Fhir-Shaoraidh is gu'n tug e buaidh.
Ach ged a pheacaich Peadar cha robh e socair
air a dheasgainibh. Bha e a' deanamh spairn
chruaidh gu cuing a' pheacaidh a thilgeadh
dheth, agus saorsa fhaotainn. A chairdean,
's e peacadh mor a tha ann do dhuine a bhi
socraichte air a dheasgainibh. B' fhearr
dhuinn gu mor a bhi a' toirt ceum air an t-
slighe ged a thuiteamaid air uairibh. Tha
fearg Dhe riu-san a tha coma-co-dhiubh, agus
tha peanas a' feitheamh orra, ma gheibhear
mar sin iad. Tha Dia an diugh a' sireadh
pheacach. Ma tha thusa socraichte air do
dheasgainibh, a bheil thu idir 'g a fhaicinn a'
tighinn le solus na coinnle. Cuir a thaobh gach
ni a tha 'g ad dhalladh, gach ni a tha a' tighinn
eadar thu fein agus Dia, agus ruith 'ga ionn-
suidh. Ma tha sinne socraichte air ar deas-
gainibh, chan 'eil sinn ullamh gu Dia 'gar
rannsachadh. Mur bheil sinn a' faicinn
maitheas an Tighearna tha sinn feumach air
tuilleadh soluis. Ma tha sinn ag radh nach
dean e olc oirnn tha sinn a cheart cho dall.
Smachdaichidh Dia a chlann eas-umhail.
'S e an diugh, ann an doigh gu math foll-
aiseach, la an Tighearna ; an diugh la na
slainte ; eireamaid agus cuireamaid ar n-
aghaidh air baile nfeamhaidh. Bha mise uair-
eigin agus cha toireadh e da smuain dhomh an
uair a chluinninn seirbhisich an Tighearna a'
labhairt air neo-chinnteachd beatha an duine,
agus am feum air beatha coisrighte do Chriosd.
Ach tha mo shuilean fein a nis air firinn na
h-earail so fhaicinn. Fenmaidh duine oibre-
achadh am feadh is la e, oir tha an oidhche a'
teachd, agus rannsaichidh Dia Jerusalem le
coinnlibh. Nar leigeadh Dia gu bheil neach a
leughas na briathran so socraichte air a dheas-
gainibh, agus ag radh 'na chridhe, " Cha dean
an Tighearna maith ni mo a ni e olc." Dean
spairn chruaidh gu dol a steach air a' gheata
chumhann.
Baile Laodicea
Leis an Uhbamach Calum Mac Leoid, M.A., an Glaschu
SE baile iomraiteach 'na latha a bha ann an
Laodicea. Bha e suidhichte far an robh na
roidean as an aird an ear ag coinneachadh 'san
Asia Bheag. B' e ceann-uidhe nan carabh-
anaichean a bha falbh 'sa tighinn leis gach
bathar is ceannachd as an aird an ear. 'S ann
ann a bha buitean is tighean-tasgaidh nam mar-
santan mora a bha ag craobh-sgaoileadh gach
ceannachd luachmhor feadh bailtean na h-Asia
Bige ... do Cholose, do dh' Ephesus, do
Smirna, do Thiatira agus feadh na diithcha sin
uile. Baile ainmeil agus saoibhir. Is ann ann
a bha tighean-tasgaidh an oir aig na marsantan
m6ra beairteach a bha reic 'sa ceannach gach
bathar is ni feumail feadh na diithcha uile.
Bha an t-6r ann cho pailt ris na sligean. Bha a
chlann fhein ann cho eolach air an or agus a
bha iad am bailtean eile air an airgiod ruadh.
Cha robh dith no deireas air duine ann an eaglais
Laodicea agus an t-6r cho pailt.
Bha a rithisd am baile so ainmeil air son clo
sonraichte a bhatar a deanamh ann . . . clo
min dubh, a bha iomraiteach feadh na tire uile,
siar is sear. Bha clo Laodicea ni b' ainmeile
'san latha ud na tha clo na h-Earadh 'nar latha
is 'nar diithaich fhein . . . clo min, finealta
dubh. Na daoine bu bheartaiche is bu inbheile
'san tir bha iad air an sgeadachadh ann an
trusgan de chlo Laodicea. Bha am baile
taosgach de bheairtean a' fighe nan cloitean,
agus obair agus Ian duais aig na h-uile a thog-
radh a bhi deanamh nan cloitean so. Bha so
BAILE LAODICEA
3
a' deanamh an oir pailt do na h-uile a thogx'adh,
agus a' toirt comas do gach' neach a bhi air
dheagh chomhdachadh. Cha robh duine ann
an Laodicea nach robh air deagh chuir-uime,
agus sin an aodach grinn eireachdail.
Bha mar an ceudna Laodicea ainmeil air son
cungaidhean-leighis, gu h-araidh acainean airson
siiilean is gruaidhean. Bha chan e mhain
mnathan is nigheanan, mar a tha iad an diugh,
ach fir is gillean an ait ud ag cleachdadh acainn
air son an siiilean 's an gruaidhean. Bha sabh-
shul Laodicea ainmeil. Bha acainnean Lao-
dicea air an deanamh suas ann an soitheach
caol grinn, goireasach do'n phocaid, mar a bha
am bocsa alabastar a bha aig a bhean choir eile.
Dheanadh an sabh-shul so an t-siiil ni b' fhos-
gailte agus ni bu bhoidhiche ; agus bhathas
de'n bheachd gu robh am fradharc fhein ni bu
gheire an deidh suathadh dheth a chur air an
t-siiil, agus gu robh rudhadh ni bu ghlaine as a'
ghruaidh agus faileas ni bu shoilleire as a'
chraicionn. Bha acainn Laodicea iomraiteach,
agus, a reir an latha, feumail. Cha bhitheadh
fear no te 'na Ian dheise gun suathadh de dh'
acainn Laodicea a chur air an siiil agus air an
gruaidh.
Bha naar sin muinntir Laodicea gu maith
dheth da rireadh. An t-6r pailt aca, agus
gheibheadh an t-6r gach goireas a bha dhith
orra. Bha iad air an deagh chur-umpa, le clo
grinn Laodicea fhein, agus eadhon grinneas is
comhfhurtachd sabh-shiil air an aodann. Nach
iad a bha sona dheth ?
An guth caol ciuin
Sin mata, mar a bha na daoine ud nuair a
thainig an Tighearna losa do'n bhaile agus a
thoisich e ag grogadh aig na dorsan aca : " Feuch
tha mi am' sheasamh aig an dorus agus a' hualadh :
ma dh' eisdeas neach sam hith ri m' ghuth agus
gumfosgail e an dorus, thig mi a steach d'a ionn-
suidh, agus gahhaidh mi mo shuipeir maille ris
agus esan maille rium-sa."
Agus gu de a tha e ag radh riu an toiseach ?
Gur h-iad a tha sona agus gu maith dheth ?
Gu dearbh chan e. Ach so, ma tha mi ga
thuigsinn : " Tha thu bochd agus doruinneach
agus truagh agus dall agus lomnochd." Co a
chuala a leithid ? Bochd, agus an t-6r mar na
sligean againn ; doruinneach is truagh agus
sinn cho cothromach is comhfhurtail agus a dh'
iarradh duine beo. Dall, agus an deagh
fhradharc againn agus e air a gheurachadh le
sabh-shiil Laodicea againn fhein. Is cinnteach
gur coigreach an Duine agus nach fhac agus
nach cuala e mu acainn na siilach againne, a tha
ainmeil agus a rinn ar baile iomraiteach feadh
an domhainn uile. Lommochd, agus sinn 'nar
deise de'n chlo mhor againn fh6in, agus cait a
bheil a leithid an grinneas 's am buanachd,
Eisd, tha e a' labhairt a rithisd, agus ag radh :
" Comhairlicheam dhuit or a cheannach hhuam-sa
air a dhearhhadh 'san teine chum gum hi thu
saoibhir." Or a cheannach bhuat-sa ? A
charaid, tha againn barrachd air n'as urrainn
dhuinn feum a dheanamh dheth, agus an t-6r as
fearr, or nan Innsean agus Ophir ; tha na
cisteachan Ian againn dheth. Agus aodach
geal a cheannach bhuat cuideachd gus ar comh-
dachadh. Gu dearbh tha, agusdeise airson a
h-uile la san t-seachdain againn de'n chlo dhubh
ghrinn againn fhein, agus b'e sin an t-aodach a
chleitheadh an salchar agus cha b'e an t-aodach
geal agad-sa. " Agus iing do shiiilean le sabh-
shiil a bheir mise dhuit," tha e ag radh. Is
beag a tha dh' fhios aige air sabh-shiil agus
acainn Laodicea agus cho geur agus a tha am
fradharc againne.
Cluinn e a' bualadh aig an dorus agus ag
iarraidh a steach. Car son ?
I. Tha, an toiseach a chionn gum buin an ait-
reabh agus an neach a th' innte dha fhein.
Is esan a thog an tigh agus buinidh an tigh
agus fear-an-tighe dha fhein. Is esan a chru-
thaich sinn, corp agus anam, agus tha coir
cruthaichidh aige oirnn. Chan e sin a mhain,
ach cheannaich e sinn le fhuil luachmhor fhein,
agus shaor e sinn. Tha coir saoraidh aige oirnn
cuideachd ; agus is ann air a shon fein a chruth-
aich agus a shaor e sinn, chum is gu'n gabhadh
e-fhein comhnuidh annainn, agus sinne annsan.
Buinidh sinn dha-san agus tha gradh aige
dhuinn agus tha e ag iarraidh a bhi maille
ruinn. Feuch, tha e 'na sheasamh aig an dorus
agus a' bualadh. Fear do ghraidh, leig a steach
e, agus e a' tighinn gad iarraidh gus am bi e
maille riut agus thusa maille ris-san.
II. Tha e a r\s 'na sheasamh aig an dorus agus
a bualadh, agus e tighinn le uile fheumaileachd an
anam.
Tha aitreabh an anam ag cur feum air a
glanadh agus air a cur an ordugh, agus tha esan
ag iarraidh a steach chum is gu'n glan e i, agus
gu'n cuir e loinn is grinneas oirre. Tha moran
a stigh a dh' fheumas a thilgeil a mach . . .
iomadach ni granda gun fheum . . . ana-
mianna, as-chreideamh, leisg, fuath, gealtachd,
an fhein, agus a leithidibh sin . . . seann
dhroch airneis. Agus tha deagh airneis aige-
san 'na chois : creideamh, gradh, gliocas, coibh-
neas, fein-aicheadh.
Glanaidh esan agus cuiridh e loinn air t'
anam : cuiridh e buadhan is beannachdan
glormhor an taobh a stigh dhiot. " Feuch tha
mi a'm' sheasamh aig an dorus agus a' bualadh "
tha e ag radh. Fosgail is leig a steach e. Tha
am biadh aige 'na chois cuideachd. Is e-fhein
am biadh. Is mise aran na beatha, tha e ag
radh. Gabhaidh e do shuipeir maille riut. Is
ann an uair sin a thuigeas tu cho truagh agus a
4 BAILE LAODICEA— MAIGHSTIR LACHLAINN ANNS A^ BHAILE-MHOR
bha an ardoich as aonais-san . . . cho salach
mi-ordail, ged a bha gu leor innte de'n stuth a
bh' innte ; nithean saoghalta anns nach robh
brigh no beatha. Is mise aran na beatha agus
gabhaidh mi mo shuipeir maille ribh. Chan
'eil cion bidhe air an anam anns am beil Criosd
tre a Spiorad agus chan e sin a mhain ach bheir
e dhuinn or air a dhearbhadh 'san teine, ciiin-
eadh rioghachd Neimh, a cheannaicheas uil-
fheumalachd an duine. Is ioma rud buidhe's
chan or, agus chan or idir an ni sin a bha sinne
a smaoineachadh a bha cho pailt againn ri na
sligean ; chan 'eil dealbh is sgriobhadh Righ
Neimh idir air.
Co tha aig an dorus ? Tha Righ na gloire.
Togaibh, O gheatacha, bhur cinn,
is 6iribh suas gu h-ard,
O dhorsa siorruidh ; Righ na gloir
gu'n tigeadh e 'ga kit.
Agus an uair a leigeas tu a steach e, chan e
mhain gu'm bidh cuirm agaibh ach bidh conal-
tradh is caidreamh diadhaidh. Chan fhiach
cuirm gun a comhradh, bha iad ag radh ; agus
bithidh comhradh graidh aige ruinne agus
againne ris-san is e air a thighinn, Fear ar
graidh. Tha an cridhe is an ardoich a bha
roimhe meadh-bhlath . . . gun a bhi fuar no
teth ... an nise a lasadh le teas ghradh
dha-san agus e air a thighinn. Agus uil-
fheumalachd an anam aige 'na chois . . .
airneis an tighe agus biadh agus blathas agus
comhfhurtachd. Bheir e dhuinn cuideachd
mar a thubhairt e, trusgan de fhireantachd
fhein , . . aodach geal an ait a chlo dhuibh sin
a dh' f high sinn fhein agus as an robh a leithid
a dh' uaill againn ; agus e cho maith air cleith
an t-salchair. " A Chatriona," arsa fear de na
ministeirean ri Catriona Thangaidh agus i aig
Ordugh Steornabhaigh, " is tu a tha spaideil,
is ann ort a tha an giin riomhach, chan 'eil n' as
eireachdaile aig Ledi Matsan." " Anta," arsa
Catriona, " tha an gun maith is maiseach, agus
gum fada bhios giin aig an te a thug dhomhsa
e, ach tha fear eile agam moran n' as fhearr
agus n' as maisiche na e so." " Am beil," ars' am
ministear. " Tha, a charaid, gim fada geal de
fhireantachd Chriosd, agus bu mhiann suil
dhuibh fhaicinn ; agus am beil fhios agaibh-se
gur h-ann a tha mise a smaoineachadh gu bheil
seorsa de fharmad aig na h-ainglean rium airson
nach 'eil a leithid aca fhein." Sin e, a bhana-
charaid, aodach geal de dh' fhireantachd
Chriosd.
Agus a thaobh fradharc nach e e-fhein an
solus agus 'na sholus-san chi sinne an solus.
Bidh fradharc geur da-rireadh againn agus
e-fhein a toirt dhuinn sabh-shul agus acainn-
mhaise. Fosglaidh sinn dha agus gabhaidh
sinn ar suipeir maille ris agus esan maille
ruinne.
Maighstir Lachlainn anns a' Bhaile-mhor
Leis an Uhramach Calum Mac Le6id, M.A., an Glaschu
CHAIDH Maighstir Lachainn diadhaidh a
bha an Loch-carran uair-eigin sgriob do'n
bhaile-mhor agus thadhail e oidhche Shathuirne
air caraid dha, ministear aon de dh' eaglaisean
mora a' bhaile. Anta, ars' a charaid, is maith
gu'n thadhail thu ; searmonaichidh tu dhomh-
sa maduinn am maireach. Ni mise sin, arsa
Maighstir Lachainn, agus iarraidh sinn teach-
daireachd air an Tighearna.
Nuair a sheas e 'san chiibaid air la-arna-
mhaireach, agus deise de chlo Gaidhealach air,
is ann a rinn moran snodha gaire agus am
ministear cho ao-coltach ri grinneas a bhaile-
mhoir. Ach cha b' fhada gus na dh' eisd iad
uile le ro aire is le mor iongnadh.
" A chairdean " ars' esan " chan 'eil mise ach
air falbh o'n tigh agus beagan a laithean saora
agam agus chan 'eil searmoin agam, ach innsidh
mi naidheachd dhuibh." " Bha," ars' esan,
" againn air a' Ghaidhealtachd Ceann-cinnidh
mor agus ainmeil ; bha oighreachd shaoibhir
fharsaing aige agus bha e a' fuireach ann an
caisteal mor riomhach air an oighreachd. Bha
e 'na bhanntraich agus cha robh aige ach aon
duine cloinne,nighean eireachdail ochdbhadhna
deug agus bha i cho muirneach aige ri cloich a
shulach. La bha sid, ghairm a h-athair a steach
d'a sheomar gnothach i, agus thubhairt e rithe :
Nis a Mhairi chan 'eil agam-sa ach thu-fhein,
agus rinn mise tiomnadh, agus na h-uile ni a
bhuineas dhomh-sa is leat-sa e. Tha thu a nis
air tighinn gu ire, agus chan fhada gus am bi
fear is fear ag iarraidh do laimhe gus do
phosadh. Feuch gu'n dean thu roghainn
mhaith, oir tha do shonas an so . . • agus an
earrainn mhor 'san ath-shaoghal ... an cro-
chadh ri c6 a phosas tu. Tha mise a dol
dheanamh cuirm a leanas fad seachdanach agus
tha mi dol a thoirt cuiridh do dh' oigridh na
diithcha chum is gu'n dean thu roghainn mhaith
agus fhios agam gu'n d' iarr fear is fear do
lamh, aig a chuirm. Ceart gu leor, athair, arsa
Mairi, na bitheadh eagal oirbh-se nach dean
mise an ni tha ceart.
Fhuair 6g-uaislean na tire cuireadh chum na
cuirme, agus thainig an ceann-latha. Bha a
bhean bg 'ga sgeadachadh fhein 'na seomar gu
h-aird a' staidhre agus a bean-frithealaidh
comhla rithe, nuair a chualas bualadh uamh-
asach aig an dorus chtiil. Chaidh na searbh-
antan chun an doruis agus c6 bha 'n so ach
diol-deirce agus e air dha bhata agus gun an
MAIGHSTIR LACHLAINN ANNS A^ BHAILE-MHOR— ANNS A' CHATHAIR 5
aodach slaii fhein air. Tha mi, ars' esan ag
iarraidh nighean 6g an tighe fhaicinn. Chan
fhaic thu sin, bi falbh, ars' iadsan, tha 1 ga
sgeadachadh fhein an drasda agus cuirm shogh-
mhor aig oigridh na duthcha an so an diugh.
Agus dhiiin iad an dorus 'na aodann. Ach ma
dhuin bhuail esan an dorus a rithisd agus gun
sgur. Falbh, ars' an chaileag uasal ri a bean-
frithealaidh agus faic c6 a tha deanamh a
bhualaidh uamhasaich ud air an dorus chuil.
Dh' fhalbh i, agus thainig i. Tha, ars' ise,
diol-deirce bochd agus e ag iarraidh sibh-fhein
fhaicinn. Is fhearr dhomh a reist a dhol far a'
bheil e, ars' an 6g-bhean. Agus rinn i sin. De
tha thu ag iarraidh ? ars' ise. Tha, ars' esan,
thu-fhein ri phosadh. Thug i siiil air. Cuin ?
ars 'ise. La is bliadhna o'n diugh. So mo
lamh dhuit, ars' ise, agus dh' fhalbh esan.
Ghabh na seirbheisich uamhas agus iad a'
faicinn agus ag eisdeachd ach bha dtiil aca gur
h-ann ri feala-dha a bha i.
Thainig na h-6igearan agus chaidh a' ehuirm
air adhart fad seachdain. Thug fear is fear
tairgse posaidh do'n nighinn, ach bha an aon
fhreagairt aice-se dhaibh uile : gu robh i fo
gheallaidh posaidh a cheana. Chaidh a ehuirm
seachad, agus dh' innseadh do a h-athair mar a
bha, agus bha e air a mhaslachadh, agus aon
nighean a chridhe is a ghaoil fo ghealladh
posaidh aig diol-deirce. Ach theireadh Mairi ;
Athair ghradhaich chi sibhse gu'm bi a chuis
ceart gu leor an ceann na bliadhna.
Thainig an latha agus moch 'sa mhaduinn
thoisich Mairi air i-fhein a sgeadachadh 'san
deise bu riomhaiche a bh' aice, ann am fior
thrusgan bean-bainnse. Agus mu mheadhon-
la bha i agus siiil a mach aice ris an f hear-nuadh-
phosda, agus muinntir eile an tighe air am
maslachadh, ag amharc ach am faiceadh iad an
diol-deirce. Air bualadh a mheadhon-la chunn-
acas moran mharc-shluagh a tighinn am fianuis
a chaisteil agus an uair a thainig iad chum
ailean air beulaibh an doruis-mhoir chaidh iad
*nan da shreath fa chomhair an doruis, agus iad
uile ann an trusganan dealrach maiseach, agus
aon fhear eireachdail air each boidheach geal,
agus crim oir air a cheann, agus trusgan sgarlaid
is oir uime. Leum e bharr an eich, agus leum
Mairi 'na choinneamh aig an dorus agus phog
e i. Co bha an so ach Mac an Righ. Is maith
a dh' aithnich Mairi e o chionn bhadhna air ais
ged a bha e an riochd diol-deirce. So mo
cheann-teagasg, arsa Maighstir Lachaimi :
" Feuch tha mi am' sheasamh aig an dorus agus
a' bualadh : ma dh' eisdeas mach sam hith ri m'
ghuth, agus gum fosgail e an dorus, thig mi a
steach d'a ionnsuidh, agus gabhaidh mi mo shuipeir
maille ris agus esan maille rium-sa."
Tha e air a radh nach robh iomadh suil tioram
'san eisdeachd, agus gu'n ghabh moran ri Mac
an Righ mar fhear an graidh agus fo gheallaidh
posaidh. Gabh thusa ris cuideachd, a charaid,
tha coir aige ort, buinidh tu dha-fhein. Ged
a tha e an riochd diol-deirce, air a dhimeas agus
air a chur air chlil le daoine, air a bhruthadh
airson ar n-aingidheachd, air chor is gu bheil e
ag cur feum air an da bhata, is Mac an Righ e.
Gabh e, gabh e, thoir geallaidh posaidh dha ;
agus thig e fhathast air do thoir agus bithidh
tu maille ris gu siorruidh.
Anns a' Chathair
B' ABHAIST do'n Mhorair Sands a bhi ag
radh nach do rinn ministear riamh ainm dha
fein le searmoin ghoirid, ach air a shon sin
gu'm b' e searmoin ghoirid a tha dhith air
daoine an diugh. Chan 'eil na searmoin aig gin
de na searmonaichean mora goirid, Chalmers,
Liddon, Caird, agus an seorsa sin, — ghabhadh
iad uile an liine fein, uair an uaireadair co dhiu.
Tha fasain ann an searmonachadh cho maith
's a tha fasain ann an nithean eile ; b'e sud
am fasan anns na seann laithean, is bha na
searmonaichean beaga tioram 'g a leantuinn
cho maith ris an fheadhainn mhora. Na 'n
robh Chalmers, is Liddon, is Caird, anns an
t-saoghal an diugh dheanadh iad mar tha sinn
uile a' deanamh ; ghiorraicheadh iad an sear-
moin.
B' ann o'n fhear nach maireann, Iain Mac
Gilleathain, a bha ann an Tairbeart na h-Earadh
a chuala mi na searmoin a b' fhaide a chuala
mi riamh. Iomadh \k leanadh e air uair gu
leth, ach cha b' urrainn duine air bith a radh
gu robh e sgitheil a bhi ag Eisdeachd ris.
Bha salann 'n a theagasg agus cuimse 'n a
fhacal nach leigeadh le daoine cadal mur robh
iad cadalach gu nadurra 'n an inntinn. Ach
cha bhiodh e a' searmonachadh no a' teagasg
as a' Bhiobull fad na h-iiine ; bhiodh e a'
toirt a steach d'a shearmoin iomadh rud
neonach air an toireadh e binn is buille anns an
dol seachad. An la a bhiodh e ann am fonn
maith, gun dad a' cur dragh air, agus a thoisi-
cheadh e air labhairt mu Phearsa Chriosd, no
mu smuaintean Phoil a thaobh diomhaireachd
na Diadhachd, chan f hasainn sgith ged leanadh
e air gu dol fodha na greine. Ach uairean
eile, mur robh e air dealbh, cha bu mhisd a
shearmoin iad a bhi air an giorrachadh.
Cridhe na cuise
An uair a tha daoine dol do'n eaglais air an
t-Sabaid tha iad a' dol innte (1) a dh' aideach-
adh ainm naomh an Tighearn am fianuis
an t-saoghailj agus a dheanamh aoraidh dha,
6
ANNS A^ CHATHAIR
agiis (2) a dh' fhaotainn soluis, is neart, is
comhfhurtachd, is iirachadh d' an cridheachan
o Fhacal an Tighearna. A thaobh a' cheud
aobhair sin chan 'eil e gu miighadh gu de cho
fada 's a chumar a stigh iad, ma rinn iad aoradh
do Dhia an spiorad agus am firinn, agus a
thaobh an dara aobhair faodaidh searmon
goirid simphdh a tha air a labhairt le duine
gradhach tuigseach o fhiosrachadh fein barr-
achd maith a dheanamh na dheanadh oraid
fhada fhileanta mu na Sadusaich no na Phairi-
sich.
Ach tha so 'g am thoirt gu cridhe na ciiise,
nach e an searmon idir, co dhiu a tha e fada
no goirid, an rud as prionnspalaiche anns a'
chiibaid ach an duine. Duine a bhios a'
bruidhinn agus gun dad aige ri radh, no
teachdaireaehd ri hubhairt, ciod a tha ann ach
umha a ni fuaim ? Sgithichear dheth ged
nach labhradh e ach fad dheich mionaidean,
" a' dol mu'n cuairt agus mu'n cuairt air tiir
Shioin."
Ged nach toigh le daoine doighean iira, gu
sonruichte ann an nithean a bhuineas do'n
eaglais no do'n chreideamh, feumaidh mi
aideachadh nach e cron ach maith a rinn gach
atharrachadh a thainig air aoradh na h-eaglais
anns a' ghineal so, a reir mo bheachd-sa co dhiii.
Tha e ceart gu'm biodh an searmon air a
ghiorrachadh seach mar bha e anns na seann
laithean, ach na's fhearr na sin air fad, tha na
h-iirnuighean air an giorrachadh.
Na saoileadh duine air bith gur rud furasd a
tha ann do mhinistear iirnuighean coimhthionail
a chur an lathair Dhe, oir tha an dleasdanas sin
ag iarraidh gibhtean inntinn, agus cridhe, agus
spioraid, nach f haighear gu trie comhla. Tha e
ag iarraidh eagal diadhaidh agus eolas spioradail
a bhi ann an anam an fhir a tha ag iirnuigh, ach
tha e ag iarraidh mar an ceudna ordalachd agus
grinneas a bhi 'n a inntinn los gu'n teid aige air
briathran soluimte agus freagarrach a thaghadh,
gun chearbaiche a mhilleadh a shaorsa fein no
saorsa a' choimhthionail.
Mu leughadh umuighean
Bha mise air mo thogail anns a' bheachd nach
'eil e ceart do mhinistear iirnuigh a leughadh
anns a' chiibaid, no eadhon iirnuigh ullachadh
roimh laimh, agus tha cuimhne agam f hathast,
mar gu'm b' ann an de a thachair e, an uair agus
an t-aite anns an robh saoghal iir air f hosgladh
dhomh. Bha mi ann an Eaglais-Ard lonar-nis
'n am bhalach. Bha duine mor eireachdail anns
a' chiibaid, duine nach b' aithne dhomh aig an
am, Iain Mac Leoid, an Govan, brathair do
Thormod a bha anns an Eaglais Ard. Bha an
duine cho mor agus cho eireachdail, agus coltas
pho sbluimte agus cho diadhaidh air, 's gu robh
fiughair agam-sa ri nithean domhain agus
tromadach an la ud, ach 'n uair a thoisich e air
iirnuigh a leughadh is ann a ghabh mi eagal
gu'n tuiteadh ceann na h-eaglais 'n a broinn.
Shaoil mi nach robh ann ach ministear de'n
Eaglais Shasunnaich, no duine truagh air
bheagan thalantan nach b' urrainn iirnuigh a
dheanamh as a sheasamh. Ach mar chaidh an
duine air aghaidh thoisich mise 'n am chridhe
fein air comh-fhreagradh do'n iirnuigh a bha e
a' cur suas gus mo dheireadh an do dhichuimh-
nich mi gur ann 'g a leughadh a bha e. B'
fhearr leam i na na h-iirnuighean eile air an
robh mi eolach. Ach cha b'e sin uile e ; thug
Iain Mac Leoid seachad searmon mor driiidh-
teach an la ud (dliith air uair an uaireadair,
ma's maith mo chuimhne) gun pkaipear. Chuir
na chunnaic agus na chuala mi an la ud anns
an Eaglais Ard gu smuaineachadh mi ; an uair
a chuala mi am ministear gasda ud a' leughadh
iirnuigh nach b' f haide na coig mionaidean, agus
gun e a' leughadh a shearmoin a bha anabarrach
fada, thuig mi anns a' mhionaid nach b'e cion
comais no cion spioradalachd a thug air sin a
dheanamh, ack aohhar air chor-eigin eile.
Comhairle ghlic
Ach tha leughadh iirnuighean cho cumanta a
nis ann an aoradh na h-eaglais 's nach cuir e
uiread ionghnaidh air a' ghineil oig 's a chuir
e orm-sa. Chan urrainnear a' cheist so a chur
an dara taobh le bhi ag radh, gu bheil aon doigh
ceart agus an doigh eile cearr. Tha gach doigh
ceart a tha freagarrach agus a chuidicheas le
daoine aoradh a dheanamh do Dhia gu h-iriosal
agus gu treibhdhireach. Ann an eaglaisean
mora far a bheil diimhlachd sluaigh de gach
aois agus de gach sebrsa, agus far a bheil an
dara leth dhiubh cho fada air falbh o'n mhin-
istear 's nach fhaic e an siiilean, tha mi an diiil
gu'm biodh e freagarrach, an da chuid do'n
mhinistear agus do'n choimhthional, na
h-iirnuighean a bhi air an leughadh. Theagamh
gu'n rachadh aig loseph Parker, no aig Tearlach
Spurgeon, no aig Lloyd George, air bruidhinn as
an seasamh ann an aite mor de'n t-seorsa sin
ach cha rachadh aig ministearan anns a'
chumantas air a dheanamh. Ach ann an
eaglaisean beaga, far nach 'eil cruinn ach
grunnan beag dhaoine mar gu'm biodh teagh-
lach cruinn aig aoradh-teaghlaich, tha e iom-
chuidh agus buannachdail gu'n deanadh
aodhairean choimhthionailean iirnuigh as an
seasamh, a reir mar bheir Dia saorsa dhaibh.
Ach CO dhiubh a tha iirnuighean na h-eaglais
air an leughadh no nach 'eil tha e ceart gu'm
biodh iad air an ullachadh roimh laimh. Tha
cuimhne agam gu'm bitheadh an t-Ollamh
mor-mor, Raibeart FUnt, ag iarraidh oirnn sin a
dheanamh, agus ag iarraidh oirnn an tuilleadh
iiine a chur seachad ag ullachadh ar n-iirnuigh-
ANNS A' CHATHAIR— AlG AN UINNElG
ean na chuireamaid seachad ^ag ullachadh
shearmen. Anns a' Ghaidhealtachd uair-eigin
de'n t-saoghal (is theagamh am diugh fhathast)
bhatar an diiil nach robh feum aig ministear air
a bhi ag ullachadh idir ; gu'n toireadh an Spiorad
Naomh (ma bha e air ungadh leis) teanga agus
teachdaireachd dha 'nuair a sheasadh e air
beulaibh an t-sluaigh. B'e am beachd sin a bu
choireach gu robh faoineas, agus ruaipearachd,
agus bumalaireachd, air an ceadachadh anns an
eaglais anns na seann laithean nach ceadaichear
innte an diugh. Gheibheadh ministearan eis-
deachd aon uair ged nach robh smod tiiir annta,
ach gu fortanach chan eisdear riu le faighidinn
an diugh mur bheil coslas a' cheartais agus
dreach na firinn air an seanchas.
Umuighean fada
Ann an seirbhisean na h-eaglais anns a'
Ghaidhealtachd bha a' cheud iirnuigh daonnan
ro fhada agus ro sgaoilte. Chuala mise
ministear ag urnuigh coig mionaidean fichead.
An uair a thoisich e dh' eirich an coimhthional
uile 'n an seasamh, ach bha iad a' suidhe, aon
as deidh aoin, gus mu dheireadh nach robh 'n
an seasamh ach mu leth-dusan 'n uair a chrioch-
naich e. Anns a' chuid mhor a dh' eaglaisean
bha a' cheud urnuigh a' marsainn o cheathramh
na h-uarach gu fichead mionaid, is bha iomadh
rud eile innte a thuilleadh air moladh agus
buidheachas agus athchuinge, nithean neonach
air nach tig mise thairis air an duilleig so.
Ach tha doighean as fhearr againn an diugh,
an aite aire dhaoine a sgaoileadh thairis air
fichead cuspair thatar a' feuchainn ri 'n aire a
shocruchadh gu teann air aon ni, agus aon
smuain, agus aon fhaireachduin a dhiisgadh 'n
an cridhe. Mar sin tha cbig mionaidean fada
gu leoir a dheanamh urnuigh. An aite aon
iirnuigh a mhaireas deich mionaidean, b' fhearr
dhuit an iiine a roinn, agus da iirnuigh a
dheanamh fad choig mionaidean.
Ged nach bu mhaith leam dol an aghaidh
gliocas agus cleachdaidhean nan aithrichean
bithidh e uairean a' tighinn 'n am inntinn gu
bheil an searmon air a chur anns an aite chearr
ann an seirbhisean na h-eaglais, agus gu'm
faodadh e bhi air a chur air thoiseach, an drasd
's a ris co dhiu. Ach sin gnothuch nach toisich
mi air fhosgladh anns an aireamh so.
Aig an Uinneig
Ar cainnt agus ar duthaich
M' an ruig na duilleagan so ar luchd-leugh-
aidh bithidh am Mod seachad bliadhna
eile, agus an seanchas a tha daonnan ag
eirigh aig a' Choinneamh Bhliadhnail mu chor
na GMdhlig. Thatar daonnan a' faotainn
coire do chinn a' Chomuinn a chionn nach 'eil
adhartas air a dheanamh anns a' chainnt mar
tha air a dheanamh anns a' cheol. Ach ciod
is urrainn cinn a' Chomuinn a dheanamh nach
'eil iad a deanamh cheana ? Chan ann aca-
san a tha a' choire ; ma tha a' Ghaidhlig a'
dol d cleachdadh, chan ann a chionn nach 'eil
muinntir a' Chomuinn a' deanamh an dichill
air a cumail beo.
Is e an fhior aobhar, gu bheil a' Bheurla
eho goireasach agus cho laidir 's nach 'eil e
furasda do chanain eile a bhi beo ri taobh.
Ma bheir thu an aire ciod a thachras an uair a
choinnicheas dithis no triiiir de Ghaidheil an
^ite air bith, cluinnidh tu iad daonnan a'
bruidhinn GaidhUg an toiseach, " Ciamar a
tha bhean ? " " Nach b'e so an t-sid ! "
" Ciamar a tha dol leat ? ", ach a cheart cho
luath 's a shuidheas iad gu seanchas grunndail
agus ceart a dheanamh toisichidh iad air a'
Bheurla, ged tha gaol gu leor aca air an diith-
aich agus air an canain. Agus is e an t-
aobhar gu'n dean iad sin, nach 'eil e furasda
an diugh seanchas no sgriobhadh a dheanamh
ann an Gkidhlig gun an dara leth dheth a bhi
'n a Bheurla. Ghabhadh so leasachadh, ann
an tomhas co dhiii, na'n gabhadh daoine dragh
agus saothair ris, ach sin an dearbh rud nach
gabh daoine an diugh, dragh agus saothair.
Bu mhaith leo gu'n gabhadh daoine eile e,
ach cha ghabh iad fein e. Ged nach do rinn
mise 6raid no othail riamh aig Mod tha de
ghaol agam air a' Ghaidhlig 's gur ann innte a
bhios mi a' bruadar. Ach tha comharradh
as fhearr na sin air mo ghaol dhi, bithidh mi
a'. feuchainn ri h-ionnsachadh do dhaoine eile.
Bha class agam iomadh uair air son dhaoine
oga, ach a cheart cho luath 's a sguireamaid
de 'n fhaoineas bheag laghach leis am biodh
an class air a chur air bonn, 's a thoischinn air
ohair a chur orra, thigeadh cnatan, no deideadh,
no rud-eigin eile, orra, aon mu seach, gus mu
dheireadh nach biodh duine anns a' chlass ach
aon no dh^ d' am b' aithne Gaidhlig a leughadh
cheana. Cha bhi adhartas air a' Ghaidhlig
gun saothair no gun dragh.
Cor na Gaidhealtachd
Tha Commission iir air a chur air chois, a
dh' fheuchainn ciod a ghabhas deanamh air son
na Gaidhealtachd. Gu ma maith a theid dha,
agus leis gach duine no Comunn eile a tha feuch-
ainn ris a' Ghaidhealtachd a chumail o
dhol fas. Ach feumar a chuimhneachadh
nach 'eil leigheas air cor na Gaidhealtachd
an diugh ach ohair, a' cheart leigheas a tha air
cor ar canain. Chan 'eil bochdainn anns a'
Ghaidhealtachd an diugh ; cha robh daoine
8
AIG AN UINNEIG
rianih cho maith air an doigh 's a tha iad ;
cha mho a bha e riamh cho furasd dhaibh
fearann fhaotainn. Ach tha d^ ni cearr (ma
tha iad cearr) nach 'eil fhios agam-sa ciamar
a ghabhas iad cur ceart, nach 'eil daoine air
son clann a bhi aca, agus nach 'eil iad air son
oibreachadh air an fhearann. Sin agad cridhe
na cuise, agus mur bheil innleachd agad air
an da cheist sin fhuasgladh bu cho maith dhuit
a bhi 'n ad thosd, — ciamar a theid agad air toirt
air daoine clann a bhi aca mur bheil iad air
a shon, agus ciamar a theid agad air an cumail
air croit, ma's fhearr leo a bhi as a h-eugmhais.
Chan 'eil duine an diugh ann an Adholl a
bheireadh taing dhuit air son croit a thairgsinn
dha, ged bha athair agus a sheanair 'g an
cunntas fein sona croit a bhi aca. An uair a
bhios te mu reir feumar a cur ri te eile a chionn
nach 'eil duine ann a ghabhas i. Ach air a
shon sin tha daoine oga laidir ann an Adholl
a tha faotainn Deirce fad iiine shonruichte a
h-uile bhadhna, ach ma tha, cha ghabhadh is
chan oibricheadh iad croit. Chan 'eil air a'
chroit ach obair is saothair o mhoch gu dubh,
agus beagan air a shon, agus cha striochd an
oigridh iad fein rithe, an uair a tha iad a'
faicinn an comh-aoisean agus obair ghlan aca,
agus tuarasdal maith, agus uairean goirid.
Ciod an leigheas air sin ?
A bheil eilean anns an aird an lar as
ion-mhiannaichte do dhuine a chomhnuidh a
bhi ann na eilean I Chaluim-cille ; fearann
maith ; sid bhlath ; cladaichean seasgar ;
an fheamainn a leasaicheas am buntata air a
tilgeil le Neptune anns a' gheamhradh aig
ceann an iomaire, agus an t-iasg a ni annlann
do'n bhuntata sin anns an fhoghar a' snamh
air tir eadar na sreathan ; sgaoth Shasunnach
anns an t-samhradh a phaigheas dhaibh na's
fhearr na gamhna no laoigh, ach a dh'
aindeoin nan cothroman sin uile, tha iad ag
innseadh dhomhsa nach 'eil aig muinntir I
eatorra ach triuir no cheathrar de chloinn anns
an sgoil, agus gur e BeurlS as trice a tha air
a searmonachadh anns an eaglais. Ma's
aithne do dhaoine eile leigheas air a shon so
chan aithne dhomhsa e.
Biobull ur
Tha leabhar iir a' tighinn a mach gu goirid (mur
tainig e a mach cheana), an Tiomnadh Nuadh leis
a' Bheurla agus a' Ghaidhlig mu choinneamh a
cheile air an aon duilleig. Bithidh an leabhar
so anabarrach feumail do dhaoine a tha ag
ionnsachadh Gaidhlig. Chan 'eil doigh as
fhearr air GaidhUg ionnsachadh, a mach o dhol
a chomhnuidh do Bharraidh, na bhi leughadh
an Tiomnaidh Nuaidh anns an da chanain, A
thuilleadh air an Tiomnadh Nuadh tha na Sailm
agus na Laoidhean ri fhaotainn anns an leabhar
so, an Gaidhlig agus am Beurla, taobh ri taobh.
Urram d' an dlighear urram, agus buidheachas
dhasan a chuir ceann anns an obair so, an t-
Ollamh G. A. Frank Knight, an t-ard-chleireach
aig Comunn Naisinneach a' Bhiobuill an Alba,
an Comunn a tha a' cur a mach an leabhair agus
a' paigheadh air a shon. Bho chionn bhUadh-
nachan thainig e 'n a cheann gu'm bitheadh a
leithid so de leabhar feumail do mhoran dhaoine,
chan ann a mhain anns an diithaich so ach ann
an Canada, an AstraUa, an Nova Scotia, an
America, agus an cearnaibh eile ; chuir e a
chomhairle ri daoine an sid agus an so a bha e an
diiil a chuidicheadh e, agus gus naidheachd
ghoirid a dheanamh, thilg e as an rathad gach
duilgheadas a thachair air, is tha an leabhar a
nis deas, no air bheul a bhith.
Chan 'eil e a' cosd ach tri is se sgilUnn, ach
ma bu mhaith leat fhaotainn ann an deise
riomhaich gheibh thu e air a chomhdach le
leathar aig prisean eile, suas gu coig tasdain
deug. Ma thoisicheas luchd-riaghlaidh nan
sgoilean air. uisneachadh anns na sgoilean
theagamh gu'n toir Comunn a' Bhiobuill an
leabhar dhaibh na's saoire, air leth-chrun.
Cha do rinneadh atharrachadh air bith air a'
Ghaidhlig seach mar gheibhear i anns an
Tiomnadh Nuadh as aithne dhuinn cheana, ach
air eagal gu'm biodh mearachdan anns a' chlo
sheall an t-OUamh D. J. Mac Leoid, an lonar-
nis, gu ctiramach thairis air a h-uile facal anns
an leabhar, agus is leor sin mar bharantas
gu bheil a' chuid sin ceart.
Facail Bheurla
Anns gach aite anns an coinnich clann nan
Gaidheal, luath no ntiall, togar a' cheist, a bheil e
ceart facail Bheurla a chleachdadh ann am
bruidhinn no ann an sgi'iobhadh na Gaidhlig.
Air a' chuis sin tha daoine air an roinn mar tha
iad air an roinn ann an ciiisean eile, fear 'n a
Thoraidh is fear eile 'n a Bholshevic. Tha an
Toraidh a' creidsinn boilich a' bhaird a thubhairt,
Chan iarr i iasad air canain
Is hheir i fein do chach am pailieas,
agus mar sin cha toigh leis a' Ghaidhlig a
thruailleadh le facail Bheurla. Tha am Bol-
shevic cho beag-narach 's nach 'eil ann an tri
trianan d'a sheanchas Gaidhlig ach facail
Bheurla air an ceangal ri cheile le agus, agus le
ann, agus le tha. " Tha na residenters anns a
village so cho mixed, thug an railw^ay ann a
leithid de characters ; good, bad, agus in-
different."
Ach faodaidh daoine reusonta an aite-
seasaimh a ghabhail eadar cumhannachd an
Toraidh agus sgleapaireachd a' Bholshevic.
Tha mise a' sgriobhadh Gaidhlig o chionn deich
bliadhna fichead, is theirinn so ri sgoil earan oga
a tha toiseachadh air a sgriobhadh.
{Re leantuinn)
Aireamh 12
93
Aonadh ri Criosd
Fanaihh annam-sa, agus mise annaibh-se. — Eoin xv. 4.
GED tha na Sgriobturan uile tarbhach chum
teagaisg agus chum oilein ann am. firean-
tachd tha earrannan de na Sgriobturan na's
f hearr na earrannan eile. Fhuair na caibidealan
so de shoisgeul Eoin aite ann an cridheachan
chreidmheach nach d' fhuair moran eile de'n
Bhiobull. Chan'eil sin 'na ionghnadh, oir bha
iad air an labhairt le Slanuighear an t-saoghail
aig an am a bu sholuimte 'na bheatha, an uair a
bha e a' dol an coinneamh fulangas a' chroinn-
cheusaidh.
Bha fhios aig Criosd nach b' fhada an iiine
gus am bitheadh e air a thoirt thairis do lamhan
a naimhdean, ach cha do mhill sin an t-sith a
bha 'n a chridhe, is chuir e seachad na h-uairean
deireannach a' teagasg nan abstol agus 'g am
misneachadh le briathran cho ciiiin agus cho
domhain agus cho brioghmhor 's gu bheil iad
'n an aran beatha do'n t-saoghal gus an diugh.
Ged nach deanadh an t-abstol Eoin seirbhis eile
do'n eaglais ach na briathran sin a ghleidheadh
air chuimhne bhiodh i 'n a chomain gu brath.
Chtim e comhradh deireannach a Mhaighstir air
chuimhne na b' fhearr na chum each, agus ann
an deireadh a laithean, fo sheoladh an Spioraid
Naoimh, sgriobh e anns an leabhar so e, chum
buannachd nan linntean a thigeadh 'n a
dheidh.
Diomhaireachd spioradail
Am measg nithean eile a thubhairt Criosd ris
na h-abstoil aig an am ud tha Eoin ag innseadh
gu'n do labhair e mu'n aonadh a bha eadar e
fein agus iadsan, aonadh nach b' urrainn am bas
a bhriseadh. " Fanaibh annam-sa, agus mise
annaibh-se ; is mise anfhionain, sibhse nageugan ;
mise annta-san, agus thusa annam-sa, chum gu'n
deanar coimhliotita iad ann an aon."
Fhuair an smuain so (an aonachd a tha eadar
Criosd agus a shluagh) greim cho laidir air
inntinn an abstoil Eoin 's gu bheil e a' tighinn
thairis oirre an drasd 's a ris anns a h-uile
leabhar no litir a sgriobh e, mar gu'm biodh e
a' faotainn solas gun sgur ann a bhi meomh-
rachadh air an diomhaireachd spioradail so,
an daimh a tha eadar Criosd agus an eagfais.
Anns a' cheud litir a sgriobh e tachraidh an
smuain so ort anns a h-uile caibideal, " An ti a
choimheadas aitheanta-sa tha e a' gabhail cbmh-
nuidh ann, agus esa?i ann- s an : agus le so is
aithne dhuinn gu bheil esan a' fuireach annainji,
o'n Spiorad a thug e dhuinn.
Chan 'eil Eoin 'na aonar ann a bhi a' teagasg
gu bheil an t-aonadh dliith so eadar Criosd agus
a shluagh. Ann an iomadh doigh bha Pol agus
Eoin gle eu-coltach ri cheile, ach air a' chuis so
tha iad a' labhairt le aon ghuth ; tha Pol a'
toirt na fianuis cheudna mu'n cheangal a tha
eadar Criosd agus a shluagh, eadar an eaglais
agus Ceann na h-eaglais. " Nach 'eil fhios
agaibh," ars' esan ris na Corintianaich, " gur
sibh teampull Dhe agus gu bheil Spiorad Dhe
'na chomhnuidh annaibh." " Cha mhise," ars'
esan ris na Galatianaich, " a tha beo ach Criosd
a tha beo annam." " Tha ar beatha foluichte
ann an Criosd." " Criosd annaibh, dochas na
gloire."
Ged bha Eoin agus Pol fada bho cheile 'n an
gne agus 'n an oilean tha iad a' cordadh mu'n
teagasg so a chionn gu'n d' 61 iad as an aon
tobar, agus gu'n robh iad air an soillseachadh
leis an aon solus. B'e an tobar sin Criosd, agus
b' e an solus an solus a thainig o' n airde.
Tri samhlaidhean
I. Tha tri samhlaidhean air an cleachdadh
anns a' Bhiobull a tha cur soluis air an aonadh
a tha eadar Criosd agus creidmhich.—
An fhionain agus na geugan
An corp agus na buill
Ceangal a' phosaidh
Mar tha beatha agus siigh an fhionain ag eirigh
agus a' sgaoileadh gu reidh samhach a dh'
ionnsuidh geugan is gucagan is duilleach na
craoibhe, mar sin tha beatha agus cumhachd
Chriosd ag oibreachadh anns na daoine a tha
air an aonadh ris le creideamh beo. Tha
Pol daonnan a' teagasg gur e creideamh a
bhann-aonaidh eadar Criosd agus an t-anam ;
" ionnus," ars esan, gu'n gabh Criosd comh-
nuidh annaibh tre chreideamh." Mar tha moran
bhall anns a' chorp, cnamhan agus feithean
agus uilt, agus iad uile ag oibreachadh gu reidh
oi'dail a chionn gu bheil an aon bheatha annta,
mar sin tha an eaglais, oir is e an eaglais corp
Chriosd. Agus is e Ci'iosd ceann na h-eaglais
" o'm bheil an coi'p uile, air a cheangal gu ceart,
agus air a dhliithachadh tre an ni sin a tha gach
alt a' toirt uaith, a' faghail fas cuirp, chum gu'm
fas sinn suas anns na h-uile nithibh chuige-san."
Tha ceangal a' phosaidh mar an ceudna 'n a
shamhladh air a cheangal dhliith agus dhiomh-
air a tha eadar Criosd agus a shluagh.
s
AONADH RI CRIOSD
" Bithidh an dithis 'n an aon fheoil." Cha d'
thug duine air bith riamh fuath d'a fheoil fein,
ach altrumaidh agus eiridnidh e i, eadhon mar
tha an Tighearn a' deanamh ris an eaglais.
Mar tha fear agus bean 'n an aon fo chumhachd
graidh, mar sin tha Criosd agus creidmhich.
Chan 'ail anns na samhlaidhean sin ach
oidhirpean air cainnt a chur air fiosrachadh
anama a tha cho diomhair ris a' ghaoith no ri
anail na beatha, agus ciod is diomhaire na
gaoth agus na beatha ? Ach ged tha e diomh-
air tha am fiosrachadh so an da chuid cho
cinnteach agus cho beannaichte 's nach 'eil ni
eile air an t-saoghal na's cinntiche no na's
beannaichte na e.
Tha an daimh a tha eadar Criosd agus a
shluagh duilich innseadh ann an aon fhacal.
Tha e dhaibh 'na Bhuachaille ach tha e 'n a Chrb
mar an ceudna. Tha e 'n a Sholus a dheanamh
na sHghe dhaibh, ach is e fein an t-Slighe gu
Dia. Tha esan air neamh agus iadsan air
thalamh ach tha e maille riu gu brath. Tha
esan annta-san agus iadsan ann-san. An uair
is aithne do dhuine 'n a fhiosrachadh fein an
t-aonadh so ri Criosd, cridhe ri cridhe, spiorad
ri spiorad, toil ri toil, tha a' bheatha mhaireann-
ach aige anns an t-seagh anns a bheil an
t-abstol Eoin a' cleachdadh an fhacail sin.
Leis a' bheatha mhaireannaich cha robh Eoin
a' ciallachadh beatha gtin chrioch, no a' bheatha
a tha feitheamh oirnn ann an neamh, ach a'
bheatha nuadh agus sholasach a tha air a
cruthachadh le Dia ann an creidmhich anns an
t-saoghal so fein.
Criosd agus Dia
11, Tha Criosd a' teagasg gu bheil creidmhich
air an aonadh ris-san amhuil a ta esan air
aonadh ri Dia ; is e sin ri radh, gu bheil an
daimh a tha eadar e fein agus a shluagh de'n
aon ghne ris an daimh a tha eadar e fein agus
Dia. Tha esan agus an t-Athair 'n an aon a
chionn gum bu hhiadh agus gum bu dheoch dha
toil an Athar a dheanamh. " Cha d' thainig
mi," ars' esan, " a dheanamh mo thoil fein ach
toil an Ti a chuir uaith mi." Rinn e daonnan na
nithean a b'aill le Athair, agus aig crioch a
thuruis air thalamh b' urrainn dha a radh,
" Ghloraich mi t' ainm, chriochnaich mi an obair
a thug thu dhomh ri dheanamh." Thug e
umhlachd iomlan do thoil Dhe ; bha earbsa
iomlan aige ann an Dia agus durachd iomlan
gu'm bitheadh riiintean Dhe air. an coimh-
lionadh, agus mar sin bha aonachd bheann-
aichte eadar e fein agus Athair neamhaidh
nach robh riamh air a briseadh. Bha iad a dh'
aon inntinn agus a dh' aon chridhe. Is ann air
sin a bha Criosd a' smuaineachadh 'nuair a
thubhairt e gu robh an t-Athair ann-san agus
esan anns an Athair, agus chan ann idir air an
daimh a tha aig pearsachan glormhor na
Trianaid ri cheile. Sin cuspair no diomhair-
eachd air nach do labhair e idir. Ach labhair e
air a' chordadh iomlan a bha eadar a thoil fe^'n
agus toil an Athair ; agus a chionn gu robh an
cordadh moralta agus spioradail so eatorra
thubhairt e gu robh e fein agus Dia 'n an aon,
an t-Athair annamsa agus mise ann-san.
Tha so fior mar an ceudna a thaobh Chriosd
agus chreidmheach. Gus am bi an toil-san air a
liibadh ri thoil-san cha bhi eolas no fiosrachadh
aca air an aonadh so ri Criosd air a bheil Eoin
a' labhairt, an t-aonadh a bha co-ionnan dha ris
a' bheatha mhaireannaich. An uair a tha
creidmhich a' cur an toil, agus am beachdan,
agus an riiintean fein, an aghaidh toil agus facal
Chriosd tha an t-aonadh eadar iadsan agus esan
air a bhriseadh. Mur dean iad a thoil-san chan
'eil iad a' fantuinn ann. " M.a choimheadas sibh
m' aitheanta, fanaidh sibh ami am ghradh mar a
choimhead mise aitheanta m' athar agus a tha mi
fantuinn 'na ghradh. ' ' Ach ged tha e fior gur e
iadsan a mhain a ni toil Chriosd a dh' fhanas
ann, tha e fior mar an ceudna gur e iadsan a dh'
fhanas ann as urrainn a thoil a dheanamh. Mar
so is e Criosd an da chuid a bheatha agus an
toradh.
An cridhe glan
III. Cia mar a ruigear air an aonadh thar-
bhach so ? Tha Eoin ag radh nach ann bho ar
taobh-ne idir a tha e a' toiseachadh ach bho
thaobh Chriosd. " Cha sibhse a thagh mise, ach
mise a thagh sibhse, agus dh' brduich vii sibh chum
gun tugadh sibh a mach toradh." Sin aon
taobh de 'n fhirinn ach tha taobh eile oirre.
Tha e fior gur ann ann an cridhe agus ann an toil
Dhe a tha uile obair ghrais a' toiseachadh an
toiseach, ach feumaidh ar toil-ne co-oibreachadh
maille ri toil Dhe. Ged is e a ghradh agus a
thruacantachd fein a tha toirt air Criosd teachd
do ar n-ionnsuidh an toiseach chan f han e maille
ruinn mur bheil iarraidh againn air a shior
lathaireachd, iarraidh na's mo na tha againn air
ni eile fo'n ghrein. Chan fhan e maille ruinn
ma tha aoidhean eile 'n ar cridheachan ris nach
'eil agus nach bi gu brath cordadh aige-san.
An cridhe glan agus an cridhe naomh, sin
teampull Dhe ; is tha an teampull naomh a
chionn gu bheil Dia ann.
Gach uair a chailleas an Criosduidh am
fiosrachadh solasach so gu bheil Criosd ann-san
agus esan ann an Criosd is ann aige fein a tha a'
choire, oir tha gealladh Chriosd seasmhach,
" Ma ghradhaicheas neach mise, gradhaichidh m'
athair esa?i, agus thig sinn 'g a ionnsuidh, agus ni sinn
ar cbmhnuidh maille ris."
Ciian e mo mhiann thu thriall air falbh gun dail
Mar Jieach air chuairt, ach thu bhi gabhail taimh
Am chuideachd fein a Dhe le cairdeas dluth
A chaoidh nan clan nach tr6ig, fan maille ruinn.
MODERATOR NA HATH BHLIADHNA
Moderator na h-ath bhliadhna
CHAN e mhain gu bheil e 'n a thoileachadh
d'a chairdean agus d'a bhraithrean anns
a' mhinistrealachd gu'n do chuireadh urram
m6r air an OUamh Diighall Mac Pharlain,
ministear Chinn-ghiiithsaich, ach tha e 'n a
thoileachadh do mhunntir na Gaidhealtachd
uile. Is mor an onoir e do mhinistear air bith a
bhi air a thaghadh gu bhi 'n a Cheann-suidhe
anns an Ard Sheanadh. Ga ma maith a
mhealas e a dhreuchd, agus gu ma maith a bhios
a shlainte fo'n uallach throm so !
Tha e furasda gu leoir dhomhsa sgriobhadh
niu Dhughall Mac Pharlain oir tha sinn eolach
air a cheile o chionn iomadh bUadhna ; coimh-
earsnaich an da chuid a thaobh ar n-araich
agus a thaobh ar n-obair. Ged tha na Man-
saichean anns a bheil esan agus mise a' comh-
nuidh ceithir mile deug ar f hichead o cheile tha
Sgir Bhlair agus sgir Chinn-ghiiithsaich a'
bualadh ri cheile anns an f hrith thall aig Gaig
agus Gleann Feisidh.
Thainig am Moderator iir o stoc maith
Baisteach ann an eilean Thiriodh, far an robh
athair, Donnchadh Mac Pharlain, 'n a mhinistear
Baisteach a' chuid mhor d'a bheatha. Bha
dithis de bhraithrean-athar 'n am ministearan
Baisteach cuideachd, agus fear eile dhiubh,
Rob Mac Pharlain, 'na mhinistear ann an
Eaglais na h-Alba, an Gleann Urchaidh.
Bha meas mor aig muinntir Thiriodh air
Donnchadh Mac Pharlain mar mhinistear agus
mar shearmonaiche, agus cha bu lugha am ineas
air a chionn gu robh e uasal agns flathail 'n a
choltas. 'Na chainnt agus eadhon 'n a chois-
eachd bha e air a chomharrachadh le tromadas
agus soluimteachd a dhreuchd ; searmonaiche
air an robh meas aig muinntir an eilein uile a
chionn gu robh cumhachd na diadhaidheachd
ann. A thaobh moran de na gibhtean a tha aig
an Ollamh Dughall Mac Pharlain, gibhtean
labhairt agus eud soisgeulach, faodar a radh le
firinn nach b'e an ceannach a rinn e. Thainig
iad air o dhtichas athar.
An tri sgirean
Shaothraich e ann an tri sgirean uile gu leir,
an Gleann Comhann, an Arrochar, agus an
Cinn-ghiuthsaich, ach is ann bho chaidh e do
Chinn-ghiiithsaich a dh' abuich a bhuadhan gu
ceart. Bha sgoil mhaith ann an Cinn-ghiuth-
saich, sgoil a bha air a h-altrum gu curamach
leis an duine ghlic sin a bha roimhe anns an
sgireachd, an t-Ollamh Coinneach Mac Coinnich,
duine a tharruing a steach do Eaglais na
h-Alba grunnan maith de mhinistearan cho
maith 's a shaothraich riamh anns a' Ghaidheal-
tachd. Bha airgiod air a chur 'n a laimh gus
na balaich oga sin a chuideachadh le Comunn
ris an abrar, Sgoilean Gaidhealach nam ban agus
Comunn nam bursaries Ghaidhealach.
An uair a shiubhail an Dotair Mac Coinnich
ghabh Diighall Mac Pharlain an obair sin os
laimh ; a' misneachadh agus a' cuideachadh
bhalach oga a bha air son dol do'n Chollaist 'g an
ullachadh fein air son na ministrealachd.
Urram, ma ta, d' an dlighear urram ; chan ann
gun saothair no gun dragh a ghabhas obair de'n
t-seorsa- so cur air aghaidh, ach cha do chaomh-
ain an Dotair Mac Pharlain e fein riamh anns
an obair so. Theagamh gu'm bitheadh e air
uairean a' faotainn briseadh-diiil ann an cuid de
na balaich, ealachan a' fas 'n an geoidh, agus
cuid dhiubh a' tionndadh air falbh o'n eaglais gu
obair air chor-eigin eile, ach air a shon sin tha
moran mhinistearan oga anns a' Ghaidh-
ealtachd an diugh nach bitheadh anns a'
mhinistrealachd idir mur bitheadh gu robh an
Dotair Mac Pharlain agus na bursaries ud air an
ciil. Uair 's a' bhliadhna tha e a' toirt cunntais
air a stiiibhardachd aig a' Bhraiceas Ghaidh-
ealaich an Dun-eideann aig am an t-Seanaidh,
cruinneachadh cho gasda 's a tha ri f haicinn fad
na h-iiine.
Riaghladaireachd
Bho chionn bhUadhnachan tha uiread riagh-
laidh air a lamhan 's nach 'eil f hios agam ciamar
a tha e a' faotainn iiine air na nithean eile a tha
an earbsa ris a dheanamh ; riaghladh airgid,
riaghladh sgoilean, riaghladh oileanach, riagh-
ladh obair na h-eaglais, ach tha e easgaidh
agus laidir agus deas-bhriathrach, gun bhoinne
leisge 'n a choluinn, agus chan e mhain gu bheil e
fritheilteach agus ciiramach mu obair fein ach
tha e daonnan deas gu dol a chuideachadh
dhaoine eile.
Cha robh Moderator Gaidhealach againn o
chionn coig bliadhna fichead (cha b' ann mar
mhinistearan Gaidhealach a bha an t-Ollamh
Tormod Mac Gilleathain, agus an t-Ollamh
Lachlainn Mac Gilleathain Watt air an taghadh)
ach bho na chuir an eaglais roimhpe an t-urram
sin a thoirt do mhinistear Gaidhealach am
bhadhna cha b' urrainnear fear eile fhaotainn as
fhearr an airidh air na Diighall Mac Pharlain,
duine m'am faodar a radh, ann am briathran air
am bu choir do mhuinntir na h-eaglais a bhi
eolach, gu bheil e taitneach do mhor-chuideachd a
bhraithreaii, ag iarraidh maith d'a shluagh, agus a
labhairt sith ris na h-uile.
ANNS A' CHATHAIR
Anns a' Chathair
ANNS na laithean so tha balaich agus daoine
- oga anabarrach gaolach air cluh, no camp,
no sgoil-shamhraidh, a bhi aca dhaibh fein.
Chan 'eil an sin ach an seann cheilidh ann an
doigh iir. Tha miltean de chlubs bhalach anns
na bailtean-mora a bhios a' cruinneachadh dha
no tri dh' uairean anns an t-seachduin fad a'
gheamhraidh, agus a bhios a' dol do champ a
mach air an diithaich uair-eigin anns an t-samh-
radh. Tha am fasan so air sgaoileadh am
measg chaileagan agus nigheanan oga cuid-
lachd, is rainig e a nis cho fada siar ri Loch
Obha, far a bheil Seorsa Gallda air cheann camp
Gaidhealach. Anns an t-samhradh tha an
diithaich so breac le canabhas geal an sud agus
an so air achaidhean ri taobh aibhnichean, far a
bheil Scouts, no Rovers, no Girl Guides, no
cuideachd Stanley Nairne, no feadhainn eile de'n
t-seorsa sin, a' cur seachad laithean sona comhla.
Tha so uile maith agus ro mhaith ; an uair
nach 'eil dad aig oigridh ri dheanamh, no dad a
thairngeas an inntinn agus an aire, no dad air
a chur romhpa anns an gabh iad iiigh agus
tlachd, tha iad titheach air fas leasg is slaodach,
no air toiseachadh air uipearachd, no eadhon air
cron. A dh' aindeoin na bhios na diadhairean
ag radh mu thruaillidheachd nadur mhic an
duine tha e a cheart cho furasda daoine oga
aomadh gus na nithean a tha glan agus ceart
agus uasal 's a tha e leigeil leo tuiteam ann am
buaireadh no ann an droch chleachdaidhean.
Tha e 'na chuideachadh mor, ma ta, do'n
eaglais agus do'n obair a tha an eaglais a'
feuchainn ri dheanamh, gu bheil moran de
dhaoine (gillean oga gu sonruichte) anns an
diithaich a tha gabhail iiigh ann an clubs
bhalach ; 'g an cur fein air cheann na h-oigridh,
agus a' feuchainn ri 'n cuideachadh, chan ann
m'ar thighearnan no mar uachdarain thairis orra,
ach mar chomp^naich agus mar bhraithrean.
Leabhar iir
Tha aon de na cluhs so an ceangal ri eaglais an
Naoimh Giles an Dim-eideann air a bheil duine
6g 'n a cheann agus 'n a bhuachaille, Raonull
Selby Wright, agus is e a thug orm tarruing a
thoirt air an obair so idir gu'n do chuir Mghr
Wright a mach leabhar o chionn ghoirid a bu
mhaith learn ainmeachadh do luchd-leughaidh
nan duilleagan so.
Tha na balaich aige eadar coig bliadhna deug
agus ochd deug, as gach seorsa dachaidh bhochd
agus ris gach seorsa oibre ; cuid dhiubh ag
ionnsachadh ceairde, gairnealaireachd, no biiid-
searachd no saorsainneachd ; is cuid eile 'n an
gillean-turuis ann am buthan.
Oidhche araidh an deidh an aoraidh-fheasg-
air dh' iarr e air na balaich ceist air bith mu'n
Chreideamh Chriosduidh a bha cur dragh orra,
no bha deacair d' an inntinn, a sgriobhadh air
paipear a thug e dhaibh air son a' ghnothuich.
Bha na balaich uile aig aois a shaoileadh tu nach
bitheadh dad a' ruith 'n an inntinn ach cluich
is dibhearsoin ; iomain, is ball-coise, is snamh,
is bocsadh, ach dh' f hosgail na ceistean a sgriobh
iad air na paipearan siiilean Mghr Wright.
Bha moran de na ceistean a dh' f hoighneachd
iad mu neamh agus mu ifreann, ach bha cuid
eile mu Chriosd agus mu'n daimh a tha aige ri
Dia. Dh' fhaighnich aon bhalach " ciamar a
bha Criosd 'n a Dhia ma bhiodh e ag iirnuigh
ri Dia ? An robh e ag iirnuigh ris fein ? "
Chunnaic e anns a' mhionaid nach robh e ceart
dha leigeil leis na balaich dol air an aghaidh
(mar is trie a tha tachairt) ann an ceo a thaobh
firinnean a' Chreidimh, agus a' saoilsinn nach
'eil dad air iarraidh air muinntir na h-eaglais ach
a bhi suairce 'n an caitheamh-beatha, coibhneil
ri 'n coimhearsnaich, a bhi dol do'n eaglais, agus
rudan eile mar sin. Chuimhnich e cuideachd gu
bheil e air innseadh anns an Tiomnadh Nuadh
gu'n d' fhuaradh am balach losa am meadhon
an luchd-teagaisg, 'gan eisdeachd agus a' cur
cheist orra. Mar sin chuir e roimhe, bho nach
b'urrainn e fhein a dheanamh gu ceart, gu'n
iarradh e air daoine grunndail agus sgoilearan
maithe ceistean nam balach a fhreagairt, chan
ann ann an doigh thioram no chonnspaideach
ach gu h-iriosal, glic, a' feuchainn ri solus a chur
air nithean a bha dorcha agus duilich do na
balaich.
Na freagairtean
An deidh laimhe, chruinnich e na freagairtean
sin, agus chuir e a mach iad ann an leabhar
beag fo'n ainm, A' cur cheist orra. Sin an
leabhar air a bheil mise a' deanamh iomraidh
an drasd, leabhar anns a bheil moran brigh
ann am beagan biichd. Chan 'eil e a' cosd
ach tri is se sgilhnn ; 'nuair a dh' innseas
mi dhuit gu bheil sgoilearan mora a' toirt
seachad am beachd ann air nithean diomhair is
domhain a thaobh na Diadhachd agus na diadh-
aidheachd, their thu nach b' fhearr a nasgaidh
e ; sgoilearan mar tha H. R. Mac-an-toisich
nach maireann ; an t-Ollamh A. E. Taylor an
Oil-thigh Dhim-eideann ; an t-Ollamh Seumas
Moffat, an t-Ollamh mor mor Tearlach Gore, an
Oxford ; an t-Ollamh W. R. Sorley, an Cam-
bridge ; Easbuig Lunnainn, agus moran eile de ^
'n t-seorsa sin.
So agaibh cuid de na ceistean a tha air an
cur agus air am freagairt anns an leabhar :
Ma rinn Dia na h-uile nithean c6 a rinn olc ?
Mur bheil ann ach aon Dia car son a bhithear ag radh
tri '•«. an aon ?
ANNS A^ CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
A bheil e fior gu'n d' fhuair cuid de dhaoine " seall-
aidhean " air Dia ?
Ciamar is Gradh Dia ? ; shaoil mi gur Pearsa e.
Car son a tha Dia, ma tha e uile-chumhachdach,
a' ceadachadh crith-thalmhainn a mharbhas na
miltean ?
A biieil Dia a' cluinntinn ar n-iirnuighean no a'
gabliail suim dhiubh ?
Nacli leor a radh gu robli Criosd 'na dhuine maith
gun a radh gu'm bu Dhia e. A bheil dearbhadh
gu'm bu Dhia e ?
Far nach 'eil na ceithir soisgeulan a' cbrdadh co
dhiubh a leanar ?
Ma b' e Dia a bha ann an Criosd, ciamar a b'
urrainn Dia an saoghal a riaghladh 'nuair bha
Criosd air thalamh ?
Am b' urrainn Criosd peacachadh na'n toilicheadh e?
Ma bha e air orduchadh roimh laimh gu'm bitheadh
losa air a bhrathadh car son a tha a' choire air
a cur air ludas ? An robh e ach a' deanamh
toil Dhe ?
Car son a rinn Criosd miorbhuilean ?
A bheil naidheachd na h-aiseirigh fior ?
Ciamar a tha Criosd 'na fhear-saoraidh dhuinne ?
A bheil Criosd a' tighinn air ais do'n t-saoghal a ris
mar bhitheas feadhainn ag radh ?
C'aite a bheil neamh ?
An aithne dhuinn dad mu bheatha an deidh ar bais ?
Ciod a tha anns an anam ?
A bheil ifreann ann ? Ma chumas Dia daoine 'g am
pianadh ann an ifreann fad na siorruidheachd
an urrainnear a radh gu bheil e trocaireach no
caomhail ?
Am faod duine a bhi 'na dhuine maith gun a bhi 'na
Chriosduidh ?
Am faod duine a bhi 'n a dhuine maith gun a bhi
dol do'n eaglais ?
Bhiodh e maith do mhinistearan bruidhinn
gu reidh ciallach ris an oigridh anns a' chlass
Bhiobuill air na ceistean so, oir tha iad ann an
inntinnean na h-6igridh an diugh, agus ann an
inntinnean dhaoine a thainig gu aois cuideachd.
Aig an Uinneig
Mu sgriobhadh Gaidhlig
ANNS an aireamh mu dheireadh bha mi a'
bruidhinn mu sgriobhadh Gaidhhg ach b'
fheudar dhomh sgur m' an d' fhuair mi na
bha mi dol a radh a chriochnachadh. Theirinn
ri sgoilearan oga a tha toiseachadh air Gaidhhg
a sgriobhadh, gun eagal air bith a bhi orra
roimh na daoine sin a bhios a' faotainn coire
dhaibh air son a bhi ag uisneachadh facail
Bheurla 'nuair nach 'eil facal Gaidhlig aca a
tha freagarrach. Nach mo ciall na cainnt ?
Mur dean an neach a sgriobhas an ni a tha e
ag radh soilleir d'a luchd-leughaidh ciod am
feum a tha ann dha a bhi a' sgriobhadh idir ?
Mur tuig daoine anns a' mhionaid na tha e ag
radh ciod an tairbhe ged b' urrainn e a radh
nach d' uisnich e aon fhacal ach facal Gaidhlig ?
Theirinn a' chomhairle so, ma ta, air sgi'iobh-
adairean oga, leigeil leis an t-seorsa dhaoine
so a bhi bruidhinn, eisdeachd riu gun an cluinn-
tinn. Ach air a shon sin theirinn riu cuideachd
gu'm bu choir dhaibh a bhi cinnteach nach 'eil
facal Gaidhlig ri fhaotainn m' an cuir iad facal
Beurla 'n a aite. Tha ceudan a dh' fhacail
ann an Gaidhlig nach aithne dhuinne, facail
a bhiodh freagarrach dhuinn iomadh uair na 'm
b' aithne dhuinn iad. Is e ar n-aineolas fein
as coireach gu'm feum sinn iasad a ghabhail
o'n Bheurla cho trie. Ach a thaobh nithean
ura nach buineadh do'n t-seann t-saoghal anns
an tainig a' Ghaidlig gu ire chan 'eil cothrom
aig na h-eolaich ach mar tha aig na h-aineolaich.
Co ach duine gun ghrinneas air a laimh a
sgriobhadh Pol-a-ghruthain an aite Liverpool, no
Inneal a Chraohh-sgaoilidh an aite Radio ?
Thug mi fhein an lahhran-sith air an inneal-
gun-fhois so, ach tha mi an dliil gun stad mi
dheth, agus gu'n abair mi an rud as giorra,
Radio ; facal a thuigeas a h-uile duine air an
t-saoghal, o Chille-sgumain gu California.
(1) Mar sin theirinn ri sgriobhaidearan oga,
gun naire no eagal a bhi orra facail Bheurla
uisneachadh. Chan 'eil ann ach call-iiine a
bhi deanamh fhacal as iir ma tha facal Beurla
freagarrach no deiseil. Car son nach gabha-
maid ri radio agus ri telegram, agus ri chemist,
le ar da laimh ? Ach tha e ceart feuchainn ri
deise Ghaidhealach a chur air na facail Bheurla
ma ghabhas sin deanamh.
(2) Theirinn riu cuideachd nach coire e ann
an sgriobhadh Gaidhlig facail Bheurla de'n t-
seorsa a dh' ainmich mi a bhi ann, ma tha
gne agus gluasad, dreach agus bias na
Gaidhlig anns an sgriobhadh. B' fhearr leam
fichead uair sgriobhadh air a bheil cumadh
agus snas na Gaidhlig, ged bhiodh e air a
bhreacadh le facail Bheurla, na sgriobhadh
anns nach robh aon fhacal Beurla ach a bha
slaodach, toiceil, agus duiHch a thuigsinn, gun
dad ann de dhliith no de inneach na Gaidhlig.
Earraghloir atmhor
Tha e furasda gu leoir Gaidhlig mhaith no
droch Ghaidhhg aithneachadh air an dath,
agus is e an fhior chomharradh air droch
Ghaidhlig gu bheil i gaothar atmhor, mar
gu'm biodh am fear a sgriobh i a' saoilsinn gur
ann de theaghlach Gisein e fein. Gheibhear a'
Ghaidhlig as fhearr anns na sean-fhacail, agus
a' Ghaidhlig as miosa ann am bardachd Gisein ;
thainig na sean-fhacail direach o chridhe an
t-sluaigh d' am b' aithne Gaidhlig, ach thainig
a' chuid mhor de bhardachd Oisein a inntinn
ghaothar Mhic-a-Phearsoin. Bithidh a h-uile
duine a' moladh bardachd Oisein a chionn
nach 'eil duine idir 'g a leughadh. Ged nach
6
AIG AN UINNEIG— AN FHEADHAINN NACH MAIREANN
abair mi nach tachair sreathan maith agus
samhlaidhean grinn ort an drasd 's a ris anns
na leabhraichean ris an abrar bardachd Oisein,-
is fhearr am beagan dhiubh na am moran.
Tha iad gun snas gun chumadh, agus is duilich
a thuigsinn ciamar a f huair iad an cliii a f huair
iad. Fhuair iad cliti am measg nan coimheach
aig nach robh Gaidhlig, ach cha d' fhuair iad
riamh e am measg nan Gaidheal fein ; b'
fhearr leo-san orain Rob Dhuinn agus Dhonn-
chadh Bhain na ranntachd cheothar Mhic-a-
Phearsoin.
A bheil so fior?
Ann am paipear-naidheachd air chor-eigin o
chionn ghoirid bha e air a radh gu bheil Alasdair
Moffat Pender, air a bheil aithne gun eolas
agam, agus fear-Parlamaid eile, air nach 'eil
aithne no eolas agam, cho coimhlionta ann
an Gaidhhg 's gu'n teid aca air labhairt ri
muinntir nan Eileanan Siar mu gach gnothuch
a thig air beulaibh na Parlamaid gun aon
fhacal Beurla uisneachadh. Och, Och, sgiol-
mag ma bha i riamh ann ! Creididh mi gu
bheil an da dhuin-uasal so coimhlionta gu leor
ann an Gaidhlig, agus gu'm bu mhaith leo
an sluagh a thoileachadh le bhi a' bruidhinn
Gaidhlig, ach gu'n tuigeadh an sluagh gu
luath no gu furasda daoine a sheachnadh na
facail Tariffs, agus Pensions, agus Gold Standard,
agus Steck Exchange, agus subsidy, agus Ramsay
Macdonald, agus a chuireadh facail neonach
'n an aite as an cinn fhein, sin rud nach creid
mi o dhuine beo. Chan e nach gabhadh an
rud deanamh ann an doigh mhaol, ach nach b'
fhiach e a dheanamh. Theagamh gu'm feuch-
adh Clann an Fhraoich ris ach chan fheuch-
adh Mac Mhaighstir Alasdair ris. Bu chomh-
dheas leis-san facal Beurla ri facal Gaidhlig
ma bha e a' freagairt air.
Tairneanach a' bhombh 's a chanain
Sgoilteadh e 'n talamh le chruas.
Bha Richard 's Robin, bru-dhearg
Ri seinn 's fear dhiubh 'na bheus.
A' Ghaidhlig anns na sgoilean
Tha barrachd de dhaoine oga ag ionnsachadh
Gaidhlig anns na bliadhnachan so na bha riamh
ann, is tha luchd-teagaisg as fhearr air an ceann
na bha ann o chionn fichead bhadhna. A
thaobh 's gu bheil an teagasg sin air a thoirt
do'n oigridh a tha anns na h-ard-sgoilean, agus
a tha dol air an aghaidh na's fhaide anns an
ionnsachadh (co dhiu moran dhiubh) thig
obair nam maighstirean-sgoile gu buil mhaith
uair-eigin. Ann an Earra - Ghaidheal tha da
cheud is ceithir deug air an teagasg ann an
Gaidhlig anns na sgoilean as motha ; anns an
Oban, an Ceann Loch Gilb, am Bogha Mor,
an Cornaig Mhor, an Tobar Mhoire. Chan 'eil
Gaidhlig idir air a teagasg an Ceann Loch,
no ann an Dun-omhain. Tha an ceann-
toisich aig an Oban le suas ri ceithir fichead
sgoilear.
Chan 'eil duine idir ag ionnsachadh Gaidhlig
air tir-mor mu thuath air lonar-pheofharan,
far a bheil tri sgoilearan deug air an teagasg
an Gaidhlig. Tha aon deug ann an Ullabul,
ach mur bhitheadh Sgoil Mhor Steornabhaigh
bhiodh siorramachd Rois fad air dheireadh.
Tha suas ri ochd fichead sgoilear ann an
Steornabhagh ag ionnsachadh Gaidhlig a
leughadh agus a sgriobhadh, aireamh as mo
na tha ann an sgoil eile an Albainn. B'
abhaist do'n fhear nach maireann am Morair
Leverhulme a bhi ag radh, gur ann air a'
mhuir a bha dochas Leodhais. Ach tha
oigridh Leodhais an diugh a' cur an dochais
ann an Greigis agus an Gaidhlig, is tha iad
ceart. Is ann le Greigis agus le Gaidhlig a
tha Leodhasaich an diugh a' sealbhachadh na
talmhainn. Fagaidh mi am facal so gun
chriochnachadh, oir tha fhios agam gu'n crioch-
naich droch Sgitheanaich e.
Ciod air bith dearbhadh a chuirear orra tha
siorramachd lonar-nis daonnan air thoiseach
air each a thaobh Gaidhlig. Anns na seann
laithean bha a thri uiread de bhaird mhaithe
ann an lonar-nis 's a bha anns a' chuid eile
de 'n Ghaidhealtachd uile gu leir, is cha mhor
nach ann do lonar-nis a bhuineas an dara leth
de 'n chloinn a tha faotainn leasan Gaidhlig
anns a' Ghaidhealtachd an diugh. Is e an
aireamh uile gu leir seachd ceud is deich ar
fhichead, ach tha corr agus tri cheud gu leth
dhiubh an siorramachd lonar-nis ; ceithir
fichead is naoi am Port-righ ; leth-cheud anns
an Tairbeart ; ochd ar fhichead anns a' Ghear-
asdan ; ochd deug ar fhichead am Bagh-a-
Chaisteil ; ceithir ar fhichead 's an Ath-
leathann ; da fhichead an DaiUbrog ; ceithir
ar fhichead an Dim-bheagain ; ceithir ar
fhichead an Academy lonar-nis, naoi ar fhichead
am Peaball, is naoi an Cinn-ghiiithsaich.
An Fheadhainn nach maireann
Iain A. Mac Rath, MA.
THA muinntir Obar-pheallaidh a' caoidh an
Urramaich Iain A. Mac Rath, MA., a bha
'na mhinistear ann an Eaglais Bhraghaid
Albann o'n bhliadhna 1884. Bhuineadh e do
thaobh shiar Rois ; cha robh e riamh os cionn
coimhthionail an aite eile ach an Obar-pheall-
aidh, far an robh e air a shuidheachadh goirid
an deidh dha a bhi mach as a' Chollaist.
Bha e 'n a aodhair dichiollach, 'n a shear-
AN FHEADHAINN NACH MAIREANN— ANNS A' CHOILLE BHEITHE 7
monaiche soisgeulach agus durachdach, agus
anabarrach measail aig a' choimhthional fein,
Bha e fhein agus a bhean comharraichte ann
an seana Chleir na h-Eaglais Shaoir air son an
saothrach agus an dilseachd ann an craobh-
sgaoileadh an t-soisgeil anns na duthchanna
thall. Bu duine eudmhor saothrachail e ann
an seirbhis Chriosd ; bha e air a thogail ann
an doighean agus ann am beachdan nan
seann daoine ris an abrar " aithrichean Rois "
is lean e 'n an ceuman gu la a' bhais- Bha
meas againn uile air Iain A. Mac Rath ann an
Cleir Dhiin-chailleann.
Diighall Bell
Thainig am bas gu h-obann air an Urramach
Diighall Bell, ministear Lios-mor agus e a'
deanamh deas a dhol gu coinneamh do'n Oban.
B' aithne dhomh ri fhaicinn e, ach b' e sin uile
e, ach tha mi an dull gu robh e ann an Cill-an-
inbhir agus Cill-mheilaird m' an deachaidh e do
Lios-mor. Bha coltas reidh socrach air, is
bha de earbsa aig muinntir Lios-mor ann 's
gu'n do chuir iad air Comunn-riaghlaidh na
Siorramachd e. Bha e 'n a dhuine samhach
nach milleadh a shith fein no sith dhaoine eile
le usaid no stri. Bithidh muinntir Lios-mor
'g a ionndrainn.
Tomas S. Cargill, B.D.
Thainig am bas gu h-obann an la roimhe air
ministear eile, an t-Urramach Tomas S.
Cargill, B.D., an Cromdhait, an cleir Obar-
neithe. Bha Tomas Cargill 'n a sgoilear
maith, agus 'n a dhuine geur-inntinneach is
deas-bhriathrach. Ged nach 'eil GaidhUg
a nis air a searmonachadh ann an Cromdhail
b' abhaist do'n sgir so a bhi air a cunntas am
measg sgirean Gaidhealach. Is ann innte a
bha Iain Mac Comhann, mac do'n t-seana
mhaighstir-sgoile a bha cho measail an Aird-
nam-murchann, is theagamh gu bheil cuimhne
aig cuid de na leughas so gu'n do shiubhail Iain
Mac Comhann e fein gu h-obann an Dim-
eideann an 1909? agus e aig an Ard-Sheanadh.
Anns a' Choille Bheithe
NA'N robh Mairearad Mairi Leigh cho maith
air tuathanachd 's' a tha i air sgriobhadh
cha ruigeadh i a leas Ach-nam-bo fhagail.
Ghabh i an t-aite aig a' Bhealltuinn 1933, ach
eadar nach 'eil grunnd chaorach ann, no feansai-
chean a chumas a crodh fhein a stigh no crodh
nan coimhearsnach a mach, agus nach b'
urrainn dhi an obair a dheanamh gun seir-
bhisich a phaigheadh, cha robh Ach-nam-bo
a' paigheadh, is tha i dol a mach as.
Tha so uile air innseadh ann an leabhar a
chuir i a mach o chionn ghoirid. Highland
Homespun (a phris, ochd is se sgillinn), leabhar
mu'n Ghaidhealtachd as fhearr a chunnaic mi
o chionn iomadh la. Chan 'eil crioch aig na
leabhraichean a tha air an sgriobhadh mu'n
Ghaidhealtachd an diugh, ach chan 'eil anns
a' chuid mhor dhiubh ach brochan tana, is
b' fhearr dhuit t' airgiod a chur ann an Almanac
Whitaker na annta.
Peann no Crann
Ach chan ann mar sin a tha an leabhar a
sgriobh Mairearad Leigh ; tha e Ian de nithibh
maithe, air an toirt a tobar a breithneachaidh
fein agus chan ann a leabhraichean dhaoine
eile. Tha inntinn laidir is siiil gheur aice,
agus a thuilleadh air sin tha ealadhain aice
air sgriobhadh. Ged nach abair mi gur fhearr
am peann na 'n crann, b' olc an aii'idh gu'n
cosdadh te air bith d' an aithne sgriobhadh
mar is aithne do'n bhoirionnach so, no aig a
bheil seanchas anns a bheil tiir agus bladh
mar tha 'n a seanchas-se, uine ri treathlaich
a dheanadh balach-buachaille no caileag-
shearbhanta na b' fhearr, an aite a bhi sgrio-
bhadh. Thug an leabhar so uiread toileachaidh
dhomh fhein 's gur gann is urrainn dhomh
bruidhinn uime gun dol thar na cailce. Is
e bean-uasal a tha ann am Mairearad Leigh,
air a togail agus air a h-ard-oileanachadh ann
an Sasunn ann an doigh nach 'eil a reir gnaths
nan croitearan, ach thionndaidh i a ciil ris an t-
saoghal sin, is thainig i do Ach-nam-bo a dh'
oibreachadh fearainn le a lamhan fein agus a
thoirt a beo-shlaint as an talamh.
Gaol an talaimh
Car son a rinn i sin ? Tha i fhein a' freagairt
na ceiste anns an leabhar so, ach bu cho maith
dhuit fhoighneachd car son a bhios aon duine
ag 61 uisge-bheatha gus am marbh e e fein
leis, no duine eile a' fagail uile chomhfhurt-
achdan an t-saoghail, bean is clann is blaths
an teine, a dhol air ghaisge agus a dh' fhulang
cruadail, ag iarraidh a' Phole mu thuath,
no fear eile 'g a thacadh fein ag iarraidh gu
mullach Beinn Everest. Tha, a chionn gu
bheil e 'n a thlachd d' an anam sin a dheanamh,
agus gu bheil iad a' freagairt guth is gairm
laidir a tha 'n an cridhe fein. Ged tha mac
an duine a' tighinn beo air aran, cha tig e
beo air aran a mhain. Tha Iain Ruskin ag
radh gu'n do chuir Dia an cromlus (poppies)
anns an arbhar a leigeil fhaicinn do dhaoine
nach ann air son an itheadh a tha a h-uile rud
a tha fas. " Ma tha da bhuilionn arain agad,"
arsa Mahomet, " reic fear dhiubh agus ceann-
8
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— A NIS MAIRIDH GRADH
aich dorlach fhliiraichean." Tha aran diomh-
air aig a h-uile duine nach aithne do dhaoine
eile ; guthan 'n a chridhe 'g a ghairm an sud
agus an so air dhoigh a chuireas ionghnadh
air daoine eile. Mar sin tha e glie do'n
h-uile duine leigeil le comhairle a chridhe fein
seasamh, agus dol a mach air ghaisge mar rinn
Abraham, co dhiubh is e a cheann-uidhe
Beinn Everest, no Ach-nam-bo, no aite air
bith eile air an ruig e le chruas, le luaths, agus
le laidireachd fein.
An Solas buan
(1) Bheir gaol an talaimh barrachd solais do
chridhe mhic an duine na bheir rud air bith eile,
is e sin r'a radh, rudan eile a ghabhas coimeas
ris. Cha bhiodh e ceart gaol an talaimh a
choimeas ri gaol do mhnatha no do phaisdean,
ach bheir gaol an talaimh dhuit togail cridhe is
aoibhneas buan nach fhaigh thu bho ghloir an
t-saoghail, no bho mhalairtean a' mhargaidh, no
bho charnadh suas storais. Tha seorsa dhaoine
ann a bhiodh air an narachadh gnothuch air
bith a bhi aca ris an talamh-; cha toigh leo iiir
na talmhainn fhaicinn air am brogan, no aileadh
na talmhainn a bhi as an lamhan. Sin na daoine
a tha air an sgeadachadh ann an eudach min
agus a chaitheas an iiine ann an seomraichean
nach 'eil daonnan rioghail. Chan aithne do
mhuinntir a' bhaile mhoir gu ceart car son a
thug Dia si'on do mhac an duine, oir anns a'
bhaile mhor chan urrainn duine solas a dheoghal
a steach le shroin, ciod air bith a mhosaiche a
dheoghlas e a steach leatha. Ach anns an
diithaich tha sron duine a' fosgladh dha gun
sgur seomraichean diomhair an aoibhneis. Ma
tha duine ann an deagh shlainte agus cuinnlean
geur aige, agus ma theid e a mach trath anns
a' mhaduinn, agus a' mhaduinn ciiiin ann an
toiseach an t-samhraidh, bheir a shron dha duais
na moch-eirigh, ionmhas nach b' urrainn banca
Shasuinn a thoirt dha.
(2) Chan 'eil obair ann a tha cho nadurra do
dhuine ri bhi ag oibreachadh fearainn oir b'e
aithne Dhe do'n duine ann an tus a thoiseach-
aidh an talamh a ruamhar. Tha da obair ann
a tha daonnan uasal agus nach fas gu brath
suarrach, an tuathanachd agus an t-saorsainn-
eachd, an obair aig a' cheud Adhamh agus an
obair aig an dara Adhamh. Tha e car duilich a
thuigsinn car son a shaoileas daoine gu bheil e
na's uaisle a bhi reic 's a ceannach na tha e a bhi
cur 's a buain. Theagamh gu bheil e na's
buannachdaile, ach chan 'eil e na's toilinn-
tinniche agus idir idir chan 'eil e na's uaisle.
{Re leantUinn)
A nis mairidh grkdh
GED bheirinn do na feumanaich
Mo dheirc is m' uile mhaoin,
'S mo chorp ged loisgt' 'n a iobairt e
Air son na firinn naomh ;
Bu diomhanas an t-eud sin dhomh,
Cha dean e feum no brigh ;
Is mi gun ghaol 'n am anam
Chan 'eil gealladh dhomh air sith,
Chan 'eil an gaol so-bhrosnuchaidh,
Is olc cha smuainich e,
Cha dean e ni mi-chiatach, is
Chan iarr e thairbhe fein ;
Air eucoir ni e dimeas ach
An f hirinn 's i a mhiann,
A' deanamh innte gairdeachas,
'S i chuspair graidh gu sior.
Gu foighidinneach giiilainaidh,
Gach cuis a thig 'na dhail.
Is creididh 'n gaol na h-uile ni,
'S CO urramach a cKail ;
Bidh dochas aige daonnan ris
Gach aon ni ghealladh dha,
Is fuilgidh e le ciiiineachas,
Gach ciurradh agus cradh.
Air teangaidhean thig failigeadh,
'S air faidh' dearachd thig crioch.
Is caithidh gibht is eolas as
Mar cheo a bhiodh air sliabh ;
Ach gaol is ni neo-chriochnach e,
Bhios siorruidh buan gu brath,
Oir 's ann an uchd na Trianaide
O chiari a ghin an gradh.
Cha luidh a,ois no tuar a bhais
Air mais' is buaidh a' ghaoil ;
'Se 'n gras a mhain a bhuanaicheas
A bhos is shuas far aon ;
Cha dean e uaill no raiteachas,
'S gu brath cha seidear suas ;
An gaol tha min is macanta
Tha thlachd a ghnath an truas.
Bi thusa nis a' rannsachadh.
An d' rainig ort-sa naaoin
De 'n daimh sin tha fior charthannach,
Ro thairiseach is caomh ;
Tha 'n fhirinn naomh a' seulachadh
Gu bheil E fein 'n a Ghaol ;
'S na h-uile ris an toisich E,
Bidh iad fadheoidh 'n an aon.
Uilleam Mac Coinnich
Aireamh
937
Cliu ar Sinnsir
Llonadh iad uile leis an spiorad Naomh
Bha na h-uile nithean aca coitchionn
Bhuanaich iad a dh'aon inntinn anns an teampull
Bha iad Ian de chreideamh : — GnIomhakan.
THA a h-uile duine anns a' Ghaidhealtachd
eolach air an fhacal so, Lean-sa dliith ri cliii
do shinnsir ; facal maith, oir tha e ceart do
dhuine a thainig o dhaoine onoi'ach is cliiiiteach
a bhi uasal as na daoine o'n tainig e, agus feuch-
ainn ri bhi onarach agus cliiiiteach e fein.
Tha da dhuchas agus da oighreachd againn, ar
duchas agus ar n-oighreachd aimsireil agus ar
diichas agus ar n-oighreachd spioradail, achi.s
ann a mhain air ar diichas spioradail a bu
mhaith learn a bhi bruidhinn an drasd, ar
sinnsir spioradail ris an abrar na ceud chreid-
mhich, no naoimh an Tiomnadh Nuaidh, no
luchd-leanmhuinn nan abstol. Sin ar sinnsear ;
sinnsear as fhiach an cHu, agus an creideamh,
agus an eisiomplair a leantuinn. Chan abradh
na daoine ud naoimh riu fein mar a their sinne ;
theireadh iad ri cheile Tertius, no Epaphras, no
Rufus, no Epaphroditus, no ainm eile mar sin.
Dliith do Chriosd
Tha mi an diiil gur ann mar is dliiithe a gheibh
sinn do Chriosd is fhearr a thuigeas sinn an
Creideamh Criosduidh, agus ciod an seorsa
dhaoine a bu choir dhuinn a bhith. Tha fhios
agam nach aontaich na h-uile ris a' bheachd so,
oir tha moran dhaoine Ian chinnteach gu bheil
diadhairean agus sgoilearan an la 'n diugh a'
tuigsinn inntinn Chriosd agus teagasg Chriosd
na's fhearr na thuig Pol, no Peadar, no Phile-
mon, no gin eile de na ceud chreidmich, e. Sin
beachd ris nach gabh mi idir. Theagamh gu
bheil iad a' tuigsinn nithean diomhair a tha air
iomall a chreidimh, eadar an diadhaidheachd
agus feallsanachd, na's fhearr na na ceud
chreidmhich, a chionn gu bheil barrachd eolais
anns an t-saoghal an diugh na bha ann anns na
laithean ud, ach b' aithne do na h-abstoil agus
do na ceud chreidmhich Criosd, agus inntinn
Chriosd, agus doighean Chriosd, na b' fhearr
na's aithne do'n Ollamh W. R. Inge, no do Sir
Seumas G. Friseil, no do Sir Seumas Jeans.
Theagamh gu'n abradh an triiiir sgoilearan sin
gur facal gun tur so, ach tha e fior. Chunnaic
na ceud chreidmhich Mac Dhe le an siiilean,
Ian grais agus firinn. Mar is fhaide a thatar
a' falbh o linn nan abstol is ann is mo an cunnart
gu'n caillear cuimhne air cruth agus air dealbh
a' Chreidimh Chriosduidh.
Na'n robh thu air thurus ann an lei'usalem,
no ann an aon de bhailtean na h-Asia bhig,
deich bliadhna fichead an deidh aiseirigh
Criosd, agus na'n iarradh tu air cuid-eigin
do sheoladh a dh' ionnsuidh na h-eaglais
Chriosduidh theagamh nach tuigeadh e ciod
a bha thu a' ciallachadh, no c6 a bha thu
a' sireadh. Oir ged bha daoine maithe agus
daoine diadhaidh ag aoradh do Chriosd anns
na laithean ud cha b'aithne do'n t-saoghal iad
fhathast mar " eaglais," ach mar dhaoine
neonach a bha leantuinn Neach a bha air a
cheusadh, agus a bha creidsinn gu'n d'eirich
e a ris. Bha beatha naomh nan ceud chreid-
mheach follaiseach do'n t-saoghal, ach bha an
aoradh an uaigneas. An uair a choinnicheadh
iad a dh' urnuigh, agus a labhairt mu Chriosd,
agus a sheinn laoidhean dha, bha na dorsan air
an dimadh.
" Labhair iadsan air an robh eagal an Tigh-
earna gu trie ri cheile," chan ann mu na
nithean air am bi sinne a' labhairt an diugh aig
Cleir is aig Seanadh ach mu Chriosd ; mu'n
aoibhneas agus mu'n t-sith a chuir e 'n an cridhe,
agus mu'n dochas a bha aca nach b' fhada gus
am faiceadh iad e a ris. Ged bhitheadh iad a'
leughadh a' Bhiobuill agus a' seinn shalm is e
na naidheachdan a b' fhearr leo na naidh-
eachdan a bhitheadh na h-abstoil agus daoine
eile d' am b' aithne Criosd ag innseadh dhaibh
uime ; naidheachdan a bha air an cruinn-
eachadh an deidh laimhe le Marcus agus
Lucas agus feadhainn eile, air eagal gu rachadh
an call. Ged nach robh iad lionmhor no cumh-
achdach bha iad Ian de chreideamh agus de'n
Spiorad Naomh, da rud as laidire na fudar.
Ann am beagan iiine chuir na daoine citiin
iriosal ud, aig nach robh inneal no argumaid ach
an creideamh agus an Spiorad Naomh a bha 'n
an cridheachan, an saoghal bun os cionn. Chuir
iad bun os cionn e anns an t-seagh so, gu'n
d' atharraich iad beachdan agus smuaintean
dhaoine eile gu buileach a thaobh nan nithean
a b'fhiach dhaibh a bhi sireadh, agus a thaobh
crioch araidh am beatha. An uair a tha
smuaintean is riiintean do chridhe air an atharr-
achadh tha thu ann an saoghal iir ; tha an
seann saoghal anns an robh thu a' gluasad air
a thilgeadh bun os cionn.
CLIU AR SINNSIR— ANNS A' CHATHAIR
Uasal agus glic
Bha na ceud chreidmhich blath-chridheach
agus coibhneil, caomhail ri each a cheile. Mar
dhearbhadh agus mar chomharradh air an
caomhalachd thoir an aire mar thug iad maith-
eanas do Pheadar. Bha fhios aca uile gu'n
do thuit Peadar ann an clabar criadha tiugh
an oidhche ud a mhionnaich e nach b' ann de
chuideachd losa esan, ach ma bha, cha do thilg
iad sin 'na aodann uair air bith. Cha b' urrainn
a mhathair a bu ghlice agus a bu chaomhaile
a bhi na bu ghrinne ri a mac-ciche na bha na
creidtnhich eile ri Peadar. Bha iad Ian de'n
ghliocas a tha o shuas, an ghocas a tha sitheil,
agus citiin, agus trocaireach. Na'n do bhuin
iad ri Peadar gu colgarra no gu cronachail
theagamh gu'm bu chall mor do'n eaglais e.
Anns na laithean ud dh' fheumadh misneach a
bhi aig na daoine a bha ag aideachadh Chriosd,
ach ged bha iad a' fulang geur-leanmhuinn,
air an sgiiirsadh, agus air an cur am priosan,
bha na ceud chreidmhich aoibheil sona, is tha
e air a radh gur e cho sona 's a bha iad a b'
aobhar gu'n d' fhas an aireamh liomnhor ann
an iiine ghoirid. Leis cho aoibheil sona 's a
bha iad dh' aithnich an saoghal gu robh iad
maille ri Criosd. An gairdeachas a bha ann
an cridhe nan ceud chreidmheach, tha sin ri
f haicinn gu soilleir anns an Tiomnadh Nuadh.
" An uair a shearmonaich Phihp ann an
Samaria, bha gairdeachas mor 's a' bhaile sin."
An uair a bha an caillteanach o Etiopia air a
bhaisteadh, dh' imich e air aghaidh le gair-
deachas. An uair a bha Pol agus Silas air an
tilgeadh am priosan ann an Philipi, agus am
feoil agus an cnamhan goirt leis an laimh-
seachadh gharbh a rinneadh orra, sheinn iad
laoidhean air a' mheadhon-oidhche.
Am braithreachas
Dh' fhaodainn leantuinn orm fad seachduin,
ag innseadh mu choslas agus mo dhoighean
nan daoine ud, agus mu'n bheatha naoimh agus
mhaisich a bha iad a' cur romhpa, ach gus mo
sheanchas a ghiorrachadh feumaidh mi iomradh
a dheanamh air am braithreachas, oir tha mi an
diiil gur e sin an rud a bu chomharraichte ann
am beatha nan ceud chreidmheach uile gu leir.
Bha iad 'n an aon teaghlach, 'n an cairdean d'a
cheile a chionn gu robh iad 'n an cairdean do
Chriosd. Ma's eigin do roinnean teachd
(thainig roinnean ann an Corint gu maith trath)
is an-aoibhinn do'n duine sin troimh an tig
roinnean. Bha na ceud chreidmhich air am
baisteadh ach cha robh eaglais Bhaisteach aca ;
bha foirbhich aca ach cha robh eaglais Chleir-
eachail ann ; bha a h-uile coimhthional a' seall-
tuinn as deigh an cuisean fein ach cha robh
eaglais Congregational ann, no eaglais Phapanach,
no eaglais Easbuigeach. Bha an aon eaglais
farsuing gu leor dhaibh uile, oir bha iad 'n an
aon teaghlach, teaghlach a' chreidimh.
Chan ann do aon bhuidheann no do aon
seorsa dhaoine a bhuineas eaglais Chriosd ach
do na h-uile, is bu choir do'n eaglais Chriosduidh
a bhi cho uasal, agus cho farsuing, agus cho
moi'-chridheach ri Criosd fein, agus a dorsan
a bhi fosgailte do gach seorsa dhaoine. B'
eu-coltach Nicodemus agus Joseph o Arimatea
ri Eoin agus Peadar, ach bha aite aig Criosd
dhaibh uile 'n a rioghachd, is feum air an
talantan a bha cho eadar-dhealaichte. Ann
an eaglais nan ceud-chreidmheach bha naimh-
dean na Roimhe agus seirbhisich na Roimhe
air an aon urlar, agus na b' iongantaiche na sin,
uachdarain-fearainn agus ragamain. Cha robh
iad de'n aon inntinn daonnan (cha bhi comunn
anns a bheil beatha de'n aon inntinn gu brath)
ach cha do mhill sin am braithreachas.
Toradh an Spioraid
Bha toradh an Spioraid ri fhaicinn 'n am
beatha ; bha iad teo-chridheach d'a cheile,
ciiiin, stuama, aoibheil, Ian de chreideamh agus
de'n Spiorad Naomh. Cha bu toigh leo mi-
rim, no farmad, no ana-cainnt ; cha robh na
nithean sin eadhon air an ainmeachadh 'n am
measg. Ach bu toigh leo a bhi gnathachadh
aoidheachd, a bhi cuideachadh nam bochd, a
bhi buanachadh ann an iirnuigh, agus gu
sonruichte bu toigh leo Dia, agus fhacal, agus
a sheirbhis.
Sin, ma ta, na daoine o'n tainig sinn, ar sinn-
sear spioradail, agus ciod am facal as freagarr-
aiche dhuinn uile aig toiseach na bhadhna
iiire na'm facal so, Lean-sa dluth ri cliic do
shinnsir.
Tha beatha dhaoine naomh 'gar teagasg
Gu'm faod sinn uile stri ri euchd.
Is air dhuinne siubhal dhachaidh
Ceuman fhagail as ar deidh.
Anns a' Chathair
AIR oir a' mhonaidh ann an Cille-sgumain
XA-bha tigh anns an robh da sheana bhean a'
fuireach, te anns gach ceann. Cha robh gaol
an t-samhraidh aca d'a cheile, is bha uiread
de mhi-rim agus de fharmad 'n an cridheachan
's gu'm bitheadh an dara te air a gonadh na'm
b'ann do cheann na te eile a rachainn an
toiseach. Mar sin, air ghaol sithe, gach uair
a bhithinn a' tadhall orra, bhithinn a' feuchainn
ri chuimhneachadh c6 an dorus aig am buaihnn
an toiseach.
Bhithinn a' feuchainn ri 'n cumail o bhi a'
ANNS A^ CHATHAIU
3
bruidhinn mu chach a cheile, agus a' caineadh
a cheile, ach cha robh sin fiirasd a dheanamh,
oir bha barrachd is rud beag de'n olc anns an
dithis. Cha chuala mi an dara te a' toirt a
h-ainme do'n te eile riamh ; theireadh iad " an
te ud shios." no "an te ud shuas." Bhiodh
iad a' cur seachad a' chuid mhor d' an iiine a'
farchluais air a cheile, is cha chuireadh an
dara te car dhi fad an la gun f hios do 'n te eile.
Ach is e a thug orm tarruing a thoirt orra
idir, gu robh iad le cheile an diiil gu robh
Ni-Maith a' dol 's an eadarginn anns an
draochann agus an dranndan-cogaidh a bha
eatorra. Na'm faigheadh cearc am bas air te
dhiubh theireadh an te eile gu soluimte (ach
gu toilichte) gur e breitheanas o Dhia a bha
ann. Cha mhor uairean a thadhaill mi riamh
orra nach cuala mi mu bhreitheanas air chor-
eigin a thug an Tighearna air te dhiubh ; dh'
ith measan beag coin a bha aig te dhiubh
puinnsean a chuir geamair a mach air son
radan, agus an ath uair a chaidh mi an rathad
bha aileag air an te eile ag innseadh dhomh
mu'n bhreitheanas a thug Ni-Maith air a bana-
choimhearsnach " air son an diol a rinn mac-a-
peathar air an uinneig agam le gunna-spiitaidh
an oidhche a thainig e 'g a amharc." B'
aithne dhomh an duine ud gu maith, leth-
sheann duine cho ciallach stolda 's nach do rinn
e cron air neach eile riamh, ach bha am
boirionnach Ian de dhroch amharus. Bhithinn
a' feuchainn ris an smuain mhi-naomh ud mu
bhreitheanas an Tighearna a chur a mach as
an cinn, ach bha e cho maith dhomh feuchainn
ri Meall-fuar-mhonaidh a charachadh as a
h-aite.
Seann diadhairean
Tha am beachd so anabarrach laidir agus
anabarrach cumanta am measg dhaoine aineo-
lach, agus eadhon an measg dhaoine a fhuair
sgoil, gu bheil Dia air an taobh fein ; gu bheil
e a' dol 's an eadarginn anns gach tuasaid
shuarach a bhios eadar iad fein agus daoine
nach toigh leo, agus a' toirt breitheanais orra.
Bha agus tha am beachd so laidir am measg
nan Gaidheal, gu sonruichte anns an taobh
Tuath ; bha gniiis air a thoirt dha daonnan leis
na diadhairean agus na ministearan ris an abrar
" Aithrichean Rois ", o Mhaighstir Lachlainn
an Loch Carrann gus a' ghliin as fhaide a mach
Agus tha gniiis air a thoirt dha gus an la an
diugh anns a' Ghaidhealtachd agus ann an
aitean eile le daoine maith. Ach air a shon sin
is beachd neo-chriosdail e ; ged tha freumh
de 'n fhirinn ann tha da fhreumh de neo-
fhirinn ann.
Gun teagamh tha Dia a' toirt breith air an
t-saoghal agus air daoine gun sgur, oir is e
laghannan Dhe a tha ag oibreachadh anns an
t-saoghal agus a' toirt a mach an ceann-criche.
Is e ceartas agus breitheanas bunait do 7-igh-
chathrach
Is cruaidh slighe luchd-easaontais
Is e tuarasdal a' pheacaidh am bas
Ged dh' iadhadh lamh mu laimh cha bhi an t-aingidh
gun pheanas.
Slighe luchd-easaontais
Tha na laghannan sin ann an aoraibh a'
chruthachaidh cho diongmholta 's nach tig
atharrachadh orra gu brath, agus do bhrigh
gur e na laghannan sin toil Dhe, agus gu
bheil iad a' foillseachadh a naduir agus
fhireantachd, tha a fior anns an t-seagh sin gu
bheil Dia a' toirt breitheanais air daoine.
Ach bhitheadh e eadhon na b' fhire a radh
nach 'eil ann am breitheanas Dhe ach so,
peacadh no aingidheachd dhaoine ag oibre-
achadh gu an ceann-criche fein. Tha sin
a' dol air aghaidh gun sgur, is theid e air
aghaidh gu brath do bhrigh gu'n do rinn Dia
an saoghal mar sin.
Tha moran dhaoine a' breabadh an aghaidh
nan dealg a chionn gu'n d' fhuair iad a
mach o fhiosrachadji am beatha fein, " gu
bheil sUghe luchd-easaontais cruaidh," ach
na'm faigheadh na daoine sin am miann
dh' fheumadh an saoghal a bhi air a chruth-
achadh as tir agus air dhoigh eile seach mar
tha e, a' foillseachadh fireantachd Dhe. Tha
e ceart gu leor a bhi teagasg gu bheil Dia a'
toirt breitheanais air daoine agus air riogh-
achdan anns an t-seagh sholuimte so, ach chan
'eile ceart no iomchuidh a bhi toirt gniiis do
sheanchas dhaoine nach 'eil a' tuigsinn olcas
is amaideas an smuaintean fein an uair a
their iad gur e breitheanas Dhe a bha anns a'
Chogadh Mhor a chionn nach robh muinntir
Ghlaschu a' coimhead na Sabaid, no gu'n robh
balach air a mharbhadh le carbad-iiilidh mar
bhreitheanas air a pharantan a chionn nach
robh iad a' dol do'n choinneamh-iirnuigh, no
gu robh neach eile air a bhathadh a chionn
gu'n do rinn na daoine a bhuineadh dha sud
no so.
Tha e leanabail a bhi smuaineachadh air
Dia agus air freasdal Dhe anns an doigh so,
ach gle bhitheanta chan e leanabalachd a
mhain ^ aobhar dha ach mi-riin, agus droch-
amharus, agus farmad ; am mi-riin agus am
farmad a bha ann an cridhe na dithis ud.
Tha moran naidheachdan anns a' Bhiobull
ag innseadh mu bhreitheanas a thainig air
daoine air son rud air choreigin a rinn iad.
Bha na h-Iudhaich a' creidsinn ann am
breitheanas, anns an t-seagh anns an robh na
boirionnaich ud a' creidsinn ann, a cheart cho
maith ruinn fhein. Tha cuid de na naidh-
eachdan a gheibhear uime so gle dhuilich an
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A^ CHOILLE BHEITHE
laimhseachadh, gun amharus a dhusgadh ann
an inntinnean amharusach gu bheilear a' cur
teagaimh ann am Facal Dhe. Bu mhaith learn
duine a tha 'n a Fhundamentalist a muigh 's a
mach a chluinntinn a' mineachadh nan naidh-
eachdan so, agus a' tarruing teagaisg asda,
(1) do chloinn, agus (2) do dhaoine a thainig
gu Ian thuigse ; an naidheachd mu'n chloinn a
bha air an reubadh le da mhath-ghamhuin
bhoirionn a chionn gu'n do ghlaodh iad, Ceann-
maol ri Elisa (2 Righ ii. 23-24) ; an naidheachd
mu sgrios Shodoim agus Ghomorrah (Genesis
xix.) ; an naidheachd mu Ghehasi (2 Righ v.) ;
an naidheachd mu Ananias agus Saphira
(Gniomharan v.).
Tha fhios agam ciamar a laimhsichinn fhein
na h-earrannan sin de'n Sgriobtur, ach ged
tha urram agam-sa do'n Bhiobull mar Fhacal
an Tighearna chan e Fundamentalist a tha
annam, is bu mhaith learn Fundamentalist
a chluinntinn 'g am mineachadh, oir tha
amharus agam nach biodh 'n a theagasg ach
ceart bheachdan nam boirionnach olc ud, na'n
seasadh e air an litir luim.
Reubadh na cloinne
Tha e soilleir o'n doigh anns a bheil an
naidheachd so air a h-innseadh gu robh am fear
a sgriobh i a' creidsinn, agus a' creidsinn 'n a
chridhe agus 'na choguis, gur e Dia a thug
breitheanas air a chloinn a chionn gu'n do
ghlaodh iad gu miomhail as deidh an fhaidh,
oir tha e ag radh, " mhallaich e iad ann an ainm
an Tighearna, agus thainig da mhath-ghamhuin
bhoirionn a mach as a' choille, agus reub iad
a dha agus da fhichead duine cloinne dhiubh."
Ach cha ruig ar coguis leinne an diugh a
chreidsinn gu robh e ceart no uasal do'n
fhaidh a chlann a mhallachadh, no gur e Dia
a chuir na briiidean ud 'g an reubadh, a chionn
gu bheil ar coguis air a' soillseachadh le teagasg
Chriosd agus gu bheil eolas as airde agus as
cothromaiche againn air Dia. Teagasg air
bith nach 'eil ag ardachadh ceartas, agus gliocas,
agus caomhalachd, agus uaisle Dhe, sin teagasg
ris nach urrainnear gabhail. Cha duine Dia,
nach rachadh aige air srian a chur air a
chorruich a chionn gu'n do ghabh balaich
ghorach far-ainm air a sheirbhiseach.
Chan 'eil so a' ciallachadh nach 'eil an naidh-
eachd fior ; tha dreach na firinn air a' chuid
sin dhi a tha ag innseadh gu'n deachaidh a'
chlann as deidh an fhaidh, a ghlaodhach
Ceann-maol ris ; gabhaidh e creidsinn cuideachd
gu'n do ghabh am faidh an fhearg, agus gu'n
do mhallaich e iad ann an ainm an Tighearna
(ged nach robh sin uasal dha a dheanamh) ;
theagamh gu robh cuimhne anns an diithaich
air reubadh a thachair a bhi air a dheanamh
air cloinn aig an am ud le da mhath-ghamhuin
fhiadhaich, agus a chuir crith air feoil dhaoine.
Chan 'eil teagamh nach 'eil sin uile fior, ach
is ann ann an inntinn an fhir a sgriobh i, agus
a thoisich air an dara rud a chur ris an rud eile,
a ghabh an naidheachd an car cearr, oir bha e
fhein agus a shinnsear roimhe a' creidsinn gu
robh Dia ag oibreachadh mar sud, agus a'
toirt breitheanais air cloinn a chionn nach robh
iad umhail d'am parantan, no siobhalta ri
faidhean.
Chan abair mi nach robh so 'na oide-foghluim
a threorachadh dhaoine gu Dia ann an 6g-
mhaduinn an t-saoghail ; chan abair mi na's
mo gu'n dean rud beag de'n mhaoidheadh so
cron do chloinn, ma tha inntinn fhallan aca gu
nadurra, oir fasaidh inntinn fhallan a beachdan
leanabail mar a dh' fhasas clann fhallan as an
aodach, ach an uair a gheibh thusa, a leugh-
adair, freumh de'n inntinn ud annad fhein a
bha anns an da sheana bhean ud, no ghlacas
tu thu fhein a' smuaineachadh gur e breitheanas
a tha ann o Dhia air do choimhearsnach gu'n
do bhris e a chas, no gu'n do chaill e mart no
each, no gu'n deachaidh a bhean aige as a
chruachan, a chionn gu robh esan a' cluich air
cairtean air la na Sabaid, tha an t-am agad do
smuaintean mu Dia atharrachadh.
Anns a' Choille Bheithe
ANNS an aireamh mu dheireadh bha mi a'
^bruidhinn air leabhar gasda a bha air a
sgriobhadh le Mairearad Mairi Leigh mu'n
oidhirp a rinn i air tuathanachas ann an Ach-
nam-bo. Ciod an comharradh air tuathanach
maith ? Theirear gu bheil duine 'n a thuath-
anach maith ma theid aige air buannachd a
thoirt as an talamh ; mar is mo a bhuannachd
is ann is fhearr an tuathanach. Theirear gu
bheil duine 'n a thuathanach maith cuideachd
ma tha e a' mathachadh an fhearainn ; 'g a
fhagail na's fhearr na fhuair e e, agus a' toirt
da thunna feoir as an aite anns nach robh ach
aon tunna a' fas roimhe. Tha eagal orm nach
robh gin de na comharraidhean sin ri fhaicinn
air an tuathanachas a bha dol air aghaidh an
Ach-nam-bo, ach mur robh, bha a' bhan-
tuathanach a' faotainn solais agus toil-inntinn
as a beatha, agus ciod is fhearr na sin ? Their-
inn-sa gur tuathanach maith duine air bith
aig a bheil gaol air an talamh agus a tha
faotainn solais d'a chridhe le bhi 'g a oibrea-
chadh, is theirinn droch thuathanach ris an
duine aig a bheil ealadhain air buannachd
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
fhaotainn as an talamh ach nach 'eil a' faotainn
solais as ; a dh' fheumas dol do thigh-nan-
dealbh a dh' iarraidh solais.
Droch thuathanacM
Cha robh na Gaidheil riamh maith air
oibreachadh an fhearainn, is chan 'eil iad
maith air an diugh fhathast. Is fhearr leo
sealgaireachd, is ciobaireachd, is iasgach, no
obair eile a ghabhas deanamh 'na greisean,
seach a bhi air an ceangal ri spagan croinn
naoi uairean a h-uile la, agus se laithean de'n
t-seachduin. Is ann gle annamh a chi thu
gillean oga as a' Ghaidhealtachd an lar, no
as na h-Eileanan an lar, a' dol gu obair-fearainn
anns an taobh Deas, ged a bhitheadh e furasda
gu leor dhaibh aite fhaotainn. Is fhearr leo
dol gu muir, no a dh' obair ann an garage, no
greis a thoirt aig obair inntinneach eile, seach
a bhi ag obair air an f hearann fad finn foinneach
na bliadhna, gun fhois gun tiobradh. Sin
traillealachd nach toigh leo idir is'fagaidh iad
i gu toileach aig muinntir Obar-eadhain. Ach
tha a' bhuil ri fhaicinn. Ma theid thu air
thurus do shiorramachd Obar-eadhain chi thu
coltas na sgoinne air aghaidh na diithcha ;
achaidhean glana, is tighean sgiobalta, is
feansaichean is garraidhean 'n an seasamh. Ach
ma theid thu air thurus do'n Ghaidhealtachd,
no do na h-Eileanan, chan 'eil e gu mughadh
c' aite, chi thu coltas na mi-sgoinne ; bealaich
ann an garraidhean air an caradh le cinn-
leapachan ; tuill ann an uinneagan air an
lionadh le pocanna no le connlach ; buntata air
a thacadh le salchar, cairtean is innealan is
acfhuinn a' sgailceadh fo'n ghrein far an
d' fhagadh iad a mach aig ceann iomaire, no
a' dol as a cheile le cion peant.
Uine gu leor
Chan 'eil so a' ciallachadh gu bheil na Gaidh-
eil na's leasga na daoine eile, ach faodaidh
daoine nach 'eil leasg a bhi 'n an tamh a chionn
nach 'eil iad a' faicinn gu bheil dad ri dheanamh.
Croitean beaga, agus droch shid, agus cion
doigh, sin tri nithean a tha ag aobharachadh
moran de'n mhi-sgoinn a chi thu anns a' Ghaidh-
ealtachd. SaoiUdh daoine a tha air an deagh
dhoigh gur ann mar is miosa doigh duine eile,
agus mar is miosa an t-sid, agus mar is lugha
a' chroit, is dichiollaiche a bu choir dha a
bhith. Ach chan ann mar sin a tha ; bheir
bochdainn agus cion doigh an cridhe a daoine
an aite sprachd a chur 'n an iosgaidean. Nach
trie a chi thu anns a' Ghaidhealtachd daoine
laidir a' cur seachad cuid mhaith de 'n latha,
an druim ri balla agus an lamhan 'n am pocanna,
a' seanchas agus a' smogadh, mar nach robh
dad ri dheanamh ! Na h-abair gur ann leasg
a tha iad ; tha iad 'n an tamh a chionn nach
'eil iad a' faicinn gu bheil dad ri dheanamh,
agus a' gabhail an t-saoghail gu reidh a chionn
gu'm bi cuisean mar a bhitheas iad co dhiu air
a' cheann mu dheireadh. Theagamh gu'm
faiceadh siiil Obar-eadhanaich fichead rud a
bha ri dheanamh, ach cha bhi an t-Obar-
eadhanach fhein fada anns a' Ghaidhealtachd
gus am fas e coltach ruinn fein. Tha a' bhuaidh
sin aig gaoth bhog bhlath na h-aird an lar air
coigrich ; cuiridh i rud-eigin diomhair 'n an
cnamhan agus 'n am fuil a dh' atharraicheas
am beachdan agus an doighean m' am bi iad
fada 'n ar measg. " Ma dh' fhoighnicheas tu,"
arsa bean Ach-nam-bo, " de dhuine a tha ag
obair dhuit anns an aite so an teid aige air an
obair a chriochnachadh an iiine shonruichte
seallaidh e ort le ionghnadh, is freagraidh e gu
reidh min." " Gu de a' chabhag a tha ort ? "
Theagamh gu'n abair e gu bheil aige ri dol gu
tiodhlacadh coimhearsnaich am maireach, agus
an earar, ma bhios la maith ann, gu'm feum e
greis a thoirt a' gearradh moine comhla ri
Alasdair Iain, no dol a mach a chur lion
comhla ri Aonghus Sheumais, ach mar is trice
chan abair e ach sud, " Gu de a' chabhag a tha
ort ? " ceist nach 'eil freagradh dhi ann. A
cheart dha-rireadh, car son a bhitheadh duine
ach duine gun chi all 'n a chabhaig ? "
Cabhag nan Gall
Ged a thug i an aire do 'n fhaihng bheag so
'n ar luchd-diithcha chan 'eil i a' bruidhinn
umpa gu magail no gu taireil ; 'na aite sin tha
e furasd a thuigsinn o'n leabhar so gu'm bu
toigh leatha a coimhearsnaich. Ach bha fuil
Shasunnach innte, is chan 'eil e furasda do
Shasunnaich an saoghal a ghabhail gu reidh.
Tha na tha iad ag itheadh de f heoil a' cur uiread
teas annta 's nach urrainn dhaibh suidhe gu
samhach a sheanchas ; feumaidh iad a bhi ag
obair ged nach biodh iad ach a' deanamh cron.
Ach chan ann mar sin a tha na daoine againne ;
bu chaomh leo riamh seanchas is ceilidh is
saorsa seach cuing agus crois na h-oibre.
Agus CO aige tha fhios nach 'eil iad na's glice
anns a' chuid so na na Goill a bhios a' call an
sithe agus an analach le ro-churam agus ro-
chabhag ?
Tha an leabhar so Ian de nithe maithe a
chumas inntinn an leughadair air ghluasad gun
sgur ; tha rud-eigin air a h-uile duilleig a dh'
iiraicheas do chuimhne air ciirsa na bliadhna
air croit anns a' Ghaidhealtachd an lar, agus
air na laithean sona a dh' fhaodadh a bhi aig
daoine na'n toilicheadh iad iad fein leis an
t-seorsa beatha a tha ri fhaotainn air croit.
Ach tha eagal orm nach bi an oigridh toilichte
le croit an diugh ; is maith leo airgiod uUamh
a bhi aca, an tuarasdal fhaotainn Di-sathuirne,
agus na feasgair a bhi aca mu reir. Cha
fhreagair sin air croit.
6 ANNS A' CHOILLE BHEITHE-AN FHEADHAINN NACH M AIRE ANN
Diu nan tuathanach
Anns a' Ghaidhealtachd agus anns na
h-Eileanan tha moran chroitean a' tuiteam air
seann seoladairean, daoine a dh' fhag an
dachaidh trath agus a chaidh gu muir, ach a
thill dhachaidh a ris a thighinn beo air a' chroit
'nuair a shiubhail an athair. Tha an seorsa
sin daonnan 'n an droch thuathanaich. Bha
cho maith dhuit cleireach no gualadair a chur
air fearann riu. Na'n deachaidh iad a mach
air a' Ghalldachd 'n an sgalagan no 'n an
treabhaichean, an aite dol gu fairge, bhitheadh
e na b' fhearr do'n chroit. Na'n cuireadh
Bord an Fhearainn cuid de'n airgiod a tha iad
a' cosd air croitean ura a theagasg na feadhnach
aig a bheil croitean cheana ciamar a bu choir
dhaibh an oibreachadh gu sgoinneil cha bu
mhisd an diithaich e. Tha moran de dhroch
thuathanachd am measg chroitearan na Gaidh-
ealtachd.
Dhia gleidh an rlgh
Is treasa tuath na tighearn, is treasa riogh-
achd na righ ; a chionn gu bheil sin fior tha
righ iir air a' chrun. Chan 'eil aobhar moran a
radh air an duilleig so mu'n chuis ; cha robh
an rud air a dheanamh an uaigneas, is tha fhios
aig a h-uile duine anns an rioghachd gur e a
ghoraiche fein a chuir an righ bharr a' chriiin,
a dh' aindeoin a' ghaoil a bha aig daoine air,
agus a dh' aindeoin gu robh e 'n a dhuine
laghach, sunndach, gun mheud-mhor no spag-
lainn. Cha bu mhisd e fein ged bhitheadh e na
bu mhorchuisiche na bha e.
Tha an t-am aig duine a rainig da fhichead
bhadhna fas glic agus suidhichte, ach an aite
fas na bu ghUce agus na bu shuidhichte na bha
e 'n a bhalach, is ann a bha an righ a' fas na b'
aotruime, agus na b' f haoine, agus na bu shuarr-
aiche air na nithean a tha urramach is fior-
ghlan. Ach ged bha esan agus na gaotharain
a bha timchioll air suarrach air na nithean sin
bha a' chuid mhor de mhuinntir na duthcha so
air an narachadh agus air an goirteachadh gu
robh e a' cumail suas ri te nach robh a bheag na
b' fhearr na bean Shamaria agus a' cur roimhe
a posadh. Anna na laithean so tha an diithaich
gu maith faidhidinneach agus fulangach ri
beachdan neonach agus fasain neonach, ach
sud rud nach fulaingeadh i eadhon do'n righ.
Mar sin rinn Mghr Stanley Baldwin agus a'
Pharlamaid an dleasdanas gu reidh ciallach,
agus ged bha iad duilich air son an righ agus
duilich nach gabhadh e comhairle, mheas iad
gu'm b' fhearr leo righ iir a chur air a' Chrun
seach Criin Bhreatuinn a chall an urraim agus
an uaisle a bhuineas dha.
Tha an righ iir 'n a dhuine glic cliiiiteach ;
tha a' Bhanrigh cho gasda ris fhein, agus chan
fhada gus am bi a' char aid rioghail so air an
suidheachadh ann am meas agus an urram an
t-sluaigh cho dionghmhalta 's a bha athair agus
a mhathair. Agus foghnaidh sin.
Na'm biodh iad glic ghabhadh a' ghineal bg
rabhadh o na guthan a tha iad a' cluinntinn anns
na laithean so, agus gu sonruichte a' chuid sin
dhiubh a tha an diiil nach ruig iad a leas geill a
thoirt do lagh air bith no do f hasan air bith ach
an lagh agus am fasan a chordas riu fein ; an
oigridh a tha dol mu'n cuairt dearg ruisgte, agus
a' deanamh uaill as an lomnochd ; fir agus
mnathan ag 61 agus a' smogadh, a' dannsadh
agus a snamh comhla, mar gu'm bu ghaisge
dhaibh a bhi dol air mhire gun bheusalachd ;
na'n robh iad ghc chitheadh iad, ged thatar 'g
am fulang, gu bheilear 'g am fulang mar ghao-
tharain amaideach anns nach 'eil fearalas no
banalas, agus air a bheil daoine ceart a' deanamh
tair 'n an cridhe.
An Fheadhainn nach maireann
ANN an November thainig am bas air triiiir
-mhinistearan Gaidhealach ; air dithis dhiubh
gu h-aithghearr.
DomhnuU DomhnuUach
Ged bha mise agus Domhnull DomhnuUach
air ar n-arach anns an aon eilean cha robh eolas
idir agam air, is tha mi an dull nach do thachair
sinn riamh air a cheile. Bha e air oileanachadh
ann an Collaist Ghlaschu, is chuir e seachad a'
chuid mhor d'a mhinistrealachd am Port-na-h-
abhann an lie. Bho chionn ceithir no coig de
bhliadhnachan bha e air a ghairm do sgir a
dhiichais, Hinipol, an Tiriodh ; comharradh
maith gu'm bu toigh leis an t-sluagh e. Thainig
am bas air gu h-obann.
Coinneach Mac Ritchie, B.D., F.S.A.
Leodhasach a chuir seachad a' cheud chuid
d'a laithean a' teagasg ann an sgoil. An sin
chaidh e do Chanada, far an robh e air ullachadh
air son na ministrealachd an Collaist Knox, an
Toronto. Shaothraich e ann an eaglais no dha
an Canada m' an tainig e air ais do'n diithaich
so. Bha e air a shuidheachadh anns an eaglais
Shaoir Aonaichte, an Torryburn, ach an sin
chaidh e do sgir Lairg, an Cataibh, far an robh
meas mor aig a choimhthional fhein, agus aig
coimhearsnaich, air. Bha e 'n a sgoilear maith
agus 'n a mhinistear maith ; sunndach agus
baigheil 'n a nadur agus 'n a dhoighean. Bha
iiigh aige ann an iomadh rud a thuilleadh air
fhior obair fhein; ann an riaghladh sgoilean,
AN FHEADHAINN NACH MAIREANN— AIG AN UINNEIG
ann an seann eachdraidh, agus ann an gair^
nealaireachd. Cha robh e tinn ach tri laithean.
Diighall Mac Gilleathain
Ileach a bha air oileanachadh an Oil- thigh
Ghlaschu agus air a shuidheachadh an Ceann
Loch Speilbhe, am Muile, an 1888. A Muile
chaidh e do Hinipol, an Tiriodh, an 1890 ; dh'
fhag e Tiriodh is chaidh e do Ghearr-loch an
I9O6 ; an 1914 dh' fhag e Gearr-loch is chaidh
e do sgir Albhaidh, an Cleir Obar-neithich.
Bho chionn dha no tri bhhadhnachan bhris air
a shlainte is leig e dheth a dhreuchd. Bha e
coig deug is tri fichead a dh' aois.
B' aithne dhomh-sa Dtighall Mac Gilleathain
gu maith, is cha robh moran mhinistearan anns
an eaglais air an robh barrachd meas agam ;
duine maith, agus duine grunndail, agus duine
air an robh coslas a dhreuchd daonnan. B'e an
rud a bu mhiosa a rinn e riamh Tiriodh fhagail
(far an robh gean-maith agus cluas na diithcha
uile aige) a dhol suas do Ghearr-loch far nach
robh e ach mar ghiith ag eigheach anns an
fhasach. Bha e 'n a mhinistear soisgeulach
agus 'n a f hear-teagaisg ordail ; is bha e f hein
agus a bhean le cheile anabarrach eudmhor ann
an obair na h-eaglais, gu sonraichte am measg
nan Gaidheal anns na bailtean-iasgaich.
Alasdair Mac Gilleathain, B.D.
Goirid an deidh dhomh sgriobhadh mu'n
triiiir a dh' ainmich mi thainig naidheachd-bais
an Urramaich Alasdair Mac Gilleathain, B.D.,
an sgir Dheibhidh, an lonar-nis, agus gun diiil
rithe ; aon de na ministearan Gaidhealach air
am b' eolaiche muinntir Ghlaschu.
Ged a rugadh e ann an Srath-churra b' e leth
Thirisdeach is leth Chollach a bha ann a thaobh
a dhaoine. Bha e air oileanachadh ann an
CoUaist Ghlaschu ; air a shuidheachadh anns
an Tairbeart an 19IO ; tri bHadhna na dheidh
sin chaidh e do Shettleston, an Glaschu, far an
do shaothraich e naoi bliadhna. An 1922 fhuair
e gairm do sgir Dheibhidh, far an robh brathair-
a-mhathar, Alasdair Stiiibhard, 'n a mhinistear
roimhe. Do dhuine a bha naoi bliadhna ann an
Shettleston (aite ris nach do theoigh mo chridhe
riamh a chionn gu'n do mharbh e Eachunn
Mac Fhionghuin) bha Deibhidh mar a tha
acarsaid Thobar Mhoire do bhataichean a bha
mach ri an-uair anns a' Chuan Bharrach.
Bha Alasdair Mac Gilleathain 'n a fhear-
labhairt maith ; bha doigh-labhairt agus doigh-
sgriobhaidh dha fhein aige, doigh-sgriobhaidh
a bha a' cordadh ris na Goill anabarrach maith.
Bho chionn bhhadhnachan chuir e a mach cuid
d'a shearmoin ann an leabhar, is bha an leabhar
sin air a mholadh le iomadh seorsa dhaoine.
Bho chionn mios no dha bha cuid d'a obair ann
an duilleagan Beurla an leabhair so, is theagamh
gu'm bi e a' labhairt ann air an ath mhios
cuideachd, ged tha e marbh.
Cha robh ann ach duine bg ; bg ann an suilean
mo ghineil-sa co dhiu ; na 'n d' fhuair e sineadh
laithean bha e dol a thoirt tuilleadh d'a obair
am follais.
Bha e daonnan eudmhor air taobh a dhiithcha
agus cainnt a dhtithcha.
Aig an Uinneig
Moderator na h-Eaglaise Saoire
BHA moran ann an Eaglais na h-Alba toilichte
(mi fhein 'n am measg) an uair a chuala sinn
gur e an t-Ollamh Domhnull Mac Gilleathain,
an Collaist Dhtm-eideann, a bha air a shon-
rachadh leis an Eaglais Shaoir gu bhi 'n a
Cheann-suidhe anns an Ard Sheanadh am
bliadhna. So an dara uair a chuireadh an
t-urram sin air, is chan 'eil duine eile anns an
eaglais as fhearr an airidh air, oir tha e fhein
agus an t-Ollamh Iain Mac Leoid, agus an
t-Ollamh Alasdair Stiubhard, anns an Eaglais
Shaoir mar bha an triiiir dhaoine treuna a bha
aig Daibhidh.
Tha e 'n a thoileachadh do mhuinntir na
Gaidhealtachd gu sonruichte, a chionn gu bheil
Domhnull Mac Gilleathain 'n a fhear-diithcha
maith agus 'na sgoilear maith, eolach air
eachdraidh agus air cainnt ar sluaigh.
Co aige a tha fhios, an uair a thoisicheas e
fhein agus an t-Ollamh Diighall Mac Pharlain
air am beic a dheanamh do chach a cheile, nach
ann a theid iad troimh na modhannan ann an
Gaidhlig ! Ach ged tha gaol gu leor agam-sa
air a' Ghaidhlig tha rud eile ann a tha na's
doimhne 'n am chridhe na gaol na Gaidhlige,
gaol na h-eaglais agus cor na diadhaidheachd
anns a' Ghaidhealtachd. Na'n rachadh aig
Domhnull Mac Gilleathain air an Eaglais Shaor
agus an Eaglais Shaor Chleireachail a tharruing
ri cheile, air chor agus gu'm bitheadh aon eaglais
anns a' Ghaidhealtachd na's lugha na tha ann,
gheibheadh e beannachd dhaoine maithe ann
an Eaglais na h-Alba a thuilleadh air beann-
achd a dhaoine fein. Agus na b' fhearr na
sin uile gheibheadh e beannachd an Tighearna.
A bheil fhios agad, a leughadair, cia meud
seorsa eaglais a tha ann an Ceann Loch Gilb ?
Tha, seachd ; rud a chuireas 'n ad chuimhne aite
eile a tha an Ceann Loch Gilb.
Am balla-meadhoin
Ged tha Eaglais na h-Alba agus an Eaglais
Shaor dliith gu leor d'a cheile a thaobh an
teagaisg agus a' chreidimh a tha iad ag aideach-
adh, agus an t-soisgeil a tha iad a' searmon-
achadh, tha iad cho fada o cheile ann an
8
AIG AN UINNEIG
doighean eile 's nach 'eil feum ami a bhi bruidh-
inn air an tarruing ri cheile anns a' ghineal so
CO dhiu. Chan e an aon inntinn a tha aig an
da shluagh a thaobh nithean eile nach buin gu
ceart do'n Chreideamh no do'n diadhaidheachd
idir, agus is e an dealachadh sin a tha eatorra
'n an gne, 'n an eachdraidh, 'n an oilean, agus
'n an inntinnean, a tha 'na bhalla-meadhoin cho
ard agus cho laidir eatorra 's nach bitheadh ann
ach call-uine feuchainn ri leagail.
Ach ged tha am balla ard so eadar Eaglais
na h-Alba agus an Eaglais Shaor chan airde am
balla a tha eadar an Eaglais Shaor agus an
Eaglais Shaor Chleireachail na 'n t-aobrunn,
ma tha e cho ard sin f hein, agus is mor an
diobhail nach rachadh iad comhla gu reidh
sitheil.
Smachd agus Saorsa
A thaobh an creud chan 'eil miighadh mor air
bith eadar Eaglais na h-Alba agus an Eaglais
Shaor oir tha iad le cheile Prostanach, agus
soisgeulach, agus Cleireachail, ach a thaobh
an inntinn agus an doighean tha iad gu maith
fada o cheile, cho fada 's nach urrainn cordadh
eile a bhi eatorra ach a mhain gean-maith d'a
cheile agus deagh choimhearsnachd. Agus
is iTior sin f hein.
Is e an fhior aobhar air an da eaglais a bhi
cho fada o cheile gu bheil an Eaglais Shaor a'
cur cudthroina air Smachd agus gu bheil Eaglais
na h-Alba a' cur cudthroim air Saorsa, da rud
a tha anabarrach duilich an tathadh ri cheile.
Chan 'eil so a' ciallachadh nach 'eil a leithid de
ni agus smachd ann an Eaglais na h-Alba, no
a leithid de ni agus saorsa anns an Eaglais
Shaoir. Tha, gun teagamh, ach air a shon sin,
tha inntinn Aa dara te cho suidhichte air smachd
agus inntinn na te eile cho suidhichte air saorsa
's gu'n aithnich thu an guth ged nach biodh
fhios agad c6 a tha labhairt.
Ma chluinnear ministear ann an Eaglais na
h-Alba a' toirt bheachdan no teagasg as a
chridhe no as a reuson fein nach robh aig na
seann aithrichean chan' eilear deas air a chasg
no air a chronachadh ged nach bitheadh a
bheachdan a' cordadh ri bhraithrean, oir thatar
a' creidsinn nach 'eil doigh as fhearr air
lomnochd na breige a nochdadh na toirt do'n
t-solus. Criathraidh Tim an siol agus deal-
aichidh e an cruithneachd o'n mholl, gun
ghuth mor no droch fhacal. Sin an t-aobhar
gu bheil Eaglais na h-Alba a' leigeil an siubhail
le ntiinistearan a bhios ag radh nithean ura mu
na Sgriobturan, no mu Bhurgadair, no mu
spioradaireachd, no mu iirnuighean air son nam
marbh.
Ach chan e sin inntinn na h-Eaglais Shaoir.
Chan e mhain gu bheil i ag iarraidh umhlachd
do litir an lagha ach tha i ag iarraidh iimhlachd
do bheul-aithris nan seanairean, agus 'g a
iarraidh ann an cleachdaidhean dhaoine cho
cinnteach 's a tha i 'g a iarraidh 'n am beachdan.
Na'n robh an t-Ollamh Tormod Mac Gilleathain
anns an Eaglais Shaoir, is fhada o bha e air a
chur air stol an aithreachais air son nithean a
bhitheas e ag radh mu dhiomhaireachdan an
t-saoghail eile, ach na'n spionadh i Mghr Tor-
mod as an achadh cha bu mhaith leam a chreid-
sinn gur e gas cogaill a spion i. " Leigibh leo,"
ars' an duine glic, Gamaliel, " ma's ann o
dhaoine a tha a' chomhairle so, thig i gu neo-
bhrigh, ach ma's ann o Dhia a tha i, chan
ux'rainn sibhse a' cur gu neo-bhrigh."
Coit Ghartain
Is ann gle annamh a dh'fheumar eaglaisean
a leigeil a mach an diugh a chionn gu bheil iad
ro bheag do'n choimhthional, ach thachair sin
anns an sgir iiir, Coit Ghartain, a bha air a cur
air a bonnaibh fein o chionn ghoirid, agus far
a bheil an t-Urramach Domhnull Caimbeul a
bha uair-eigin am Peitidh, agus 'n a dheidh sin
an Grianaig, 'n a mhinistear. Is e Domhnull
Caimbeul a ghabh aite an Ollaimh Diighall
Mac Pharlain, ann an Comunn Gaidhealach na
h-eaglais.
Bha Coit Ghartain air a gearradh a sgirean
Dhaoghail agus Obar-neithich, agus b'e a'
cheud mhinistear a bha air a shuidheachadh
innte an t-Ollamh Donnchadh Robastanach, air
an robh eolas maith agus meas ann an Srath-
Speith o chionn deich bliadhna fichead, agus
'n a dheidh-san (ann an 1934) an t-Urramach
Domhnull Caimbeul. Bithidh moran choigreach
a' dol do'n diithaich anns an t-samhradh, agus
bithidh uiread dhiubh a' dol do'n eaglais 's
gu'm b' fheudar sgonn a chur rithe. Tha i air
a h-ainmeachadh air Calum-cille ; bha an
eaglais agus Talla iir air an coisrigeadh do
aoradh agus do sheirbhis Dhe an deireadh an
earraich so chaidh leis an Ollamh Iain Hall, an
Dun-eideann, is bha seachd foirbhich lira air
an cur air leth aig a' cheart am.
A thaobh eaglais Choit Ghartain faodar a
radh a:u bheil aice " la maith agus soirbheas
Bliadhna mhaith ur
Bhadhna mhaith iir dhuibh uile a bhitheas
a' leughadh nan duilleagan Gaidhlig so. Aig
toiseach na bliadhna bithidh daoine coguiseach
a' cur bhoidean orra fein, agus ag radh riu fein,
Feumaidh mi sud no so a dheanamh am bliadhna
nach do rinn mi an uiridh. Cuimhnichibh, ma
ta, gu'm bu mhaith le fear-deasachaidh nan
duilleagan so cuideachadh f haotainn o neach air
bith aig a bheil rud 'n a inntinn a bu mhaith
leis a radh, is urrainn Gaidhlig a htreachadh
car ceart, agus aig a bheil lamh-sgriobhaidh as
urrainn clo-bhuailtear gun Ghaidhlig a dhean-
amh a mach,
Aireamh 2
937
Ar cupan o Dhia
" Tha mo chupan a' cur thairis." — Salm xxiii, 5.
ANNS an t-seann Tiomnadh tha am facal
-cupan air a chleachdadh ami an doigh
shamhlachail ; a' ciallachadh, air uairean,
aoibhneas is sonas, ach uairean eile, bron is
doilgheas. Tha an Salmadair agus na faidhean
a' labhairt mu chuibhrionn mhic an duine air
thalamh mar an cupan a tha e a' faotainn o
laimh an Tighearna. An diugh faodaidh ar
cupan a bhi Ian de sholas agus am maireach Ian
de shearbhadas, ach is ann o laimh an Tigh-
earna a tha iad le cheile. Is e sin fianuis nan
naomh anns an t-seann Tiomnadh.
Nach neo-thaingeil sinn uile air son freasdal
caomh an Tighearna ! Is ann d'a choibhneasan
graidh nach 'eil sinn air ar caitheadh as, a
chionn nach failnich a throcairean. Tha iad
nuadh gach maduinn, ach chan 'eil sinne a'
toirt suime. Tha e a' toirt dhuinn ar bidh 'na
thrath, a' fosgladh dhuinn a laimhe gu fial, agus
a' sasuchadh ar n-uireasbhuidhean lathail, ach
chan 'eil oran molaidh 'n ar beul-ne mar bu
choir. An aite a bhi toilichte le ar crannchur
tha sinn gearanach agus farmadach, a' sann-
tachadh cuid ar coimhearsnaich. Sin toiseach
na truaighe. Cha robh duine sanntach riamh
sona agus cha bhi gu brath. Is mo a mhiann
na fheum. " Dh' fhoghluim mi," arsa Pol,
" cia b'e staid anns a bheil mi, a bhi toilichte."
Chan e cumhannachd an crannchuir no cruas
am beatha a tha deanamh dhaoine mi-shona,
ach miann nan nithean nach 'eil aca. Na'n
cunntadh iad na tiodhlacan a thug Dia dhaibh
cho curamach 's a chunntas iad na nithean a
tha 'g an dith, chitheadh iad nach 'eil an crann-
chur cho bochd 's a shaoil iad. Aig an duine aig
a bheil inntinn thoilichte tha cuirm a ghnath,
agus ma tha an diadhaidheachd maille ris an
inntinn thoilichte is buannachd mhor e. Ma
dh' iarras sinne rioghachd Dhe agus fhirean-
tachd faodaidh sinn a bhi cinnteach gu'n coimh-
lion Dia a ghealladh agus " gu'n cuir e na
nithean so uile ruibh." " Bha mi 6g," ars' an
salmadair, agus a nis tha mi sean, gidheadh
chan fhaca mi am firean air a threigsinn."
Car son, ma ta, nach biodh inntinn shocruch
is cridhe foisneachail aig sluagh an Tighearna a
thaobh an cor saoghalta ! Is le Dia an saoghal
agus na tha ann, agus bheir e dhuinn an cuibh-
rionn a tha feumail dhuinn de nithean amsireil.
An t-aon againn as lugha a f huair de mhaoin an
t-saoghail so, fhuair e na dh' fhoghainn dha,
agus barrachd mor 's a thoill e.
Ach ma tha maitheas an Tighearna d'a
shluagh aithnichte ann an obair a fhreasdail
nach motha gu mor a tha a mhaitheas aithnichte
ann an tiodhlacan a ghrais ! An uair a smuain-
icheas tu air an tiodhlac a thug Dia dhuinn ann
an losa Criosd a mhac, nach h-abair thu le
t'uile chridhe, " Tha mo chupan a' cur thairis."
Tha cupan na slainte air a lionadh le saoibhreas
Dhe. Bheannaich Dia sinn leis gach uile
bheannachd spioradail ann an Criosd, oir tre
fhuil-san tha saorsa againn, agus maitheanas ar
peacaidhean, a reir saoibhreas a ghrais. Ann
an Criosd tha tobar a dh' uisgeachan beo as am
faod a shluagh tarruing gun sgur. " Is leibh-se
na h-uile nithean ; ma's e an saoghal, no
beatha, no bas, no nithean a tha lathair, no
nithean a tha ri teachd ; is leibh-se iad uile."
Co is urrainn sochairean a' Chriosduidh aireamh,
no an lanachd a tha ann an Criosd a thomhas !
Annsan tha beatha do na mairbh, solus do na
doill, saorsa do na priosanaich, sith do'n choguis
chiontaich, agus suaimhneas do'n chridhe
bhriste. Annsan tha peacaich air an deanamh
'n an creutairean nuadh do Dhia, 'n an teampuill
do'n Spiorad Naomh, 'n an ginealach taghta, 'n
an sagartachd rioghail, 'nan cinneach naomh.
Ciod tuilleadh a their sinn ? O, fad agus leud
agus farsuingeachd na h-oighreachd bheann-
aichte a tha aig sluagh an Tighearna ! Tha
cumhachd neo-chriochnach 'g an dion, gliocas
eugsamhail 'gan stiuradh, agus gradh neo-
chaochlaideach 'g an leantuinn. Tha an
t-Athair, am Mac, agus an Spiorad Naomh, a'
comh-oibreachadh maille r'a cheile, gu bhi toirt
dhaibh na buadha. O, cia mor an taingealachd
agus angairdeachas a bu choir a bhi ann an anam
na muinntir shaorta an uair a bheachd-smuain-
icheas iad air an t-saoibhreas grais agus gloire
a thug Dia dhaibh ann an Criosd. Maitheanas
peacaidh ! Spiorad ceart an taobh a stigh
dhiubh ! Sith agus reite ri Dia ! Saorsa o
chorp a' bhais ! Ungadh an Spioraid agus gras
am pailteas ! Sonas siorruidh ! Beatha mhair-
eannach ! An uair a smuaineachas iad air
meud agus maise nan tiodhlacan beannaichte
sin, nach bu choir dhaibh a radh, " Tha mo
chupan a' cur thairis."
Mar a thubhairt mi cheana tha am facal
cupan a' ciallachadh anns an t-seann Tiomnadh
freasdal milis no freasdal searbh, ged is ann mar
is bitheanta air freasdal caomhail is milis a tha
naoimh an t-seann Tiomnaidh a' smuaineachadh
2
AR CUPAN O DHIA— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
an uair a tha iad a' cleachdadh an fhacail ; ach
anns an Tiomnadh Nuadh tha e a' ciallachadh
mar is trice freasdal searbh. An uair a thubh-
airt ar Slanuighear ri Seumas agus ri Eoin,
" a bheil sibh comasach air a chupan ol a tha
mise gu 61 ? ", bha e a' smuaineachadh air a'
bhron agus air an fhulangas a bha feitheanih
air.
An uair a tha freasdal an Tighearna searbh
agus ar cridhe goirt, c' aite no ciamar a gheibh-
ear comhfhurtachd is leigheas ? Gheibh ann
am Facal an Tighearn, agus ann an iirnuigh.
Gun teagamh tha iomadh doigh eile ann air
cridheachan goirt aotromachadh, ach tha ar
cobhair as laidire ann an Dia. Tha ni-eigin ann
an cridhe mhic an duine a tha 'g a tharnuing gu
Dia an uair a tha e 'n a eiginn, " Na bi-sa fada
bhuam, oir chan 'eil neach eile ann a chuid-
icheas." An am trioblaid agus deuchainn
fhuair iomadh creidmheach faireachduin is
dearbhachd air lathaireachd an Tighearna nach
robh aca riamh roimhe, air chor agus gu'm
faodadh iad a radh gu'n do threoraich e iad
laimh ri uisgeachan citiin. Tha daoine air an
treorachadh laimh ri uisgeachan ciiiin 'nuair tha
smuaintean naomha, iriosal, a' gabhail aite nan
smuaintean ceannairceach agus ain-diadhaidh a
dh' eirich 'n an cridhe an aghaidh freasdal
searbh. " Ann an lionmhorachd mo smuain-
tean an taobh a stigh dhiom tha do chomhf hur-
tachd-san a' toirt solais do m' anam."
Ach mar a thubhairt mi cheana, co dhiubh a
tha ar cupan a' cur thairis le meud ar n-aoibhneis
no le meud ar broin is ann o Dhia a tha e ; ar
n-Athair a tha cothromach 'n a uile shlighean
agus naomh 'n a uile ghniomharan, agus is e
aon run a mhain a tha aige-san 's an t-sealladh
daonnan, sinne a dheanamh naomh. " Is i so
toil Dhe, eadhon bhur naomhachadh-se."
(1 Thess iv. 3).
Ar n-iirnuigh :
" An gahh sinn maith o laimh an Tighearn, agtts
nach gabh sinn olc ? "
An cupan a thug e dhomh ri bl nach bl mi e ! "
" Rinn agus dhealbh do lamhan mi."
Chrioslaich thu mi le h-aoihhneas."
" Bhris thu mo chnamhan."
" Beannaich an Tighearn, 0 m'anam."
" Slainte mo ghniiise agus mo Dhia."
Fhacal-san :
" An uair a shiubhlas tu troiinh na h-uisgeachan
hithidh mise maille riut."
" Thig mi do 'ur n-ionnsuidh."
" Is mise, lehobhah, cha chaochail mi."
" Is e do Dhia as Righ."
" An run siorruidh a riinaich e ann an losa Criosd."
" Gu'm bitheadh sibh air bhur neartachadh gu treun,
tre a Spiorad, anns an duihe an leth a stigh."
" Gu'm bitheadh oibre Dhe air fhoillseachadh
annaibh."
" Gu'm bitheadh sibh naomh mar tha esan a ghairm
sibh naomh."
" Gu'm bitheadh sibh air bhin* cur gu neo-lochdach
an lathair a ghloire le h-aoibhneas ro nihor."
Cuibhrionn mo chup' is m' oighreachd Dia,
'S Tu sheasas dhomh mo chrann ;
An aitibh aoibhneach thuit mo lion,
'S leam oighreachd bhriagh nach gann.
Bheir mise buidheachas do Dhia
thug comhair]' orm a'm' fheum ;
Tha m' airne f5s an am na hoidhch'
'g am theagasg mar an ceudn'.
Do chuir mi romham anns gach ciiis
an Tighearn m6r a ghnath ;
Chionn air mo dheas laimh gu bheil e,
Cha ghluaisear mi gu buath.
Anns a' Choille Bheithe
Ml
Ghaidhealtachd air fad ann an droch
shuidheachadh le gort ; toiseach nan droch
bhliadhnachan a chuir viiread de'n t-sluagh air
falbh as an diithaich. Ged a leughar anns na
paipearan-naidheachd an drasd 's a ris gu bheil
muinntir na Gaidhealtachd ann an droch shuidh-
eachadh an diugh fhathast chan 'eil an sin ach
doigh-bruidhne leis am bi daoine a' feuchainn
ri cridhe a' Ghovernment a thaiseachadh, an
dochas gu'n toir e dhuinn rathaidean, agus
ceidheachan, agus goireasan eile, a bu mhaith
leinn a bhi againn. Chan 'eil a leithid de ni
agus gort anns a' Ghaidhealtachd an diugh
anns an t-seagh anns an d' f huiling daoine acras
agus fuachd anns na laithean cruaidh ud. An
uair a bhithear a' caoidh cor ar diithcha an
diugh chan ann air cion bidh, no air cion airgid
a bhithear a' smuaineachadh, ach air cion
dhaoine, agus air a' Ghaidhlig a bhi dol a,
cleachdadh.
Mu thruaighe 'n tir 's an cinn na daoine gann
Ge maith an t-br, is suarrach br seach clann
Cha robh an t-or riamh cho pailt anns a' Ghaidh-
ealtachd 's a tha e an diugh, no a' chlann cho
gann ; is theagamh gur e gaol an oir a chuir as
do'n chloinn. A h-uile Di-haoine tha na
ceudan de sheirbhisich a' Ghovernment a' cur
seaehad an la mar a bhios Santa Claus a' cur
seachad na NoUaige, a' taomadh thiodhlacan
agus phensions de gach seorsa ann an uchd
sheann daoine agus dhaoine oga.
Gort an Leodhas
Ach cha b' ann mar sin a bha ciiisean ann an
1837. Anns an earrach sin fhuair seachd ceud
ceann cruidh am bas ann an Leodhas le cion
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
3
bidh, agus miltean de chaoraich. Fhuair tri
cheud beathach-cruidh am bas ann am Barbhas.
Bha cor nan daoine a cheart cho dona ; cho
dona 's nach robh beoshlaint aca ach am beagan
mine agus buntata a bha air a chur thuca as na
bailtean-mora.
Anns an eilean Sgitheanach bha na ceudan
teaghlach gun bhiadh, gun chonnadh, agus mu
dheireadh thoisich iad air cinn nan tighean a
losgadh. Bha bochdainn agus cruaidh-chas
anns an eilean nach fhacas a leithid bhuaith
sud. Bha iad a cheart cho dona an Uidhist, an
Loch Braon, agus an cearnaibh eile de 'n
Ghaidhealtachd.
Bha iomadh aobhar air a' bhochdainn a bha
anns a' Ghaidhealtachd agus anns na h-Eileanan
aig an am ud ; droch fhoghair, droch thuath-
anachd, buntata a' dol air ais, margaidhean a'
tuiteam, ceilp a' fas saor, ach b' e an fhior
aobhar gu robh barr-suime sluaigh air an
duthaich ; stoc dhaoine nach b' urrainn fearann
a b' fhearr na fearann na Gaidhealtachd a
ghiiilan. Chan 'eil anns a' Ghaidhealtachd ach
duthaich lorn, bhochd, gu nadurra ; duthaich
gun ghual, gun iarunn, gun bheartas eile fo'n
talamh ; talamh creagach, monadail, nach
fhiach oibreachadh idir an coimeas ri mach-
raidhean reamhar na Galltachd. Gun teagamh
tha cluaineagan de thalamh maith an sid agus
an so anns a' Ghaidhealtachd, ach air a shon sin
chan 'eil innte ach diithaich bhochd nach
giiilain stoc mor dhaoine gu bi-ath tuilleadh.
Ma ghiulaineas chan ann as an talamh a gheibh
iad am beo-shlaint.
Imrich-chuain
Ghabh an sluagh an aon doigh a bha fodhpa
air iad fein a chuideachadh, thoisich iad air an
I duthaich f hagail agus air dol thairis do Chanada,
I do New Zealand, agus a dh' Astralia. Ann an
j 1828 dh' fhag soitheach Tairbeart na h-Earadh
! Ian dhaoine a bha dol do Chanada Uachdrach,
is da shoitheach eile Loch nam Madadh, an
Uidhist, agus se ceud duine air bord a bha dol
a dh' iarraidh an fhortain an Canada. Dh'
fhalbh soitheach eile a Cana, agus an ath
bhliadhna dha no tri shoithichean as an eilean
Sgitheanach le daoine a bha dol do Cheap
Bhreatunn. Fad bhliadhnachan bha sin a' dol
air aghaidh ; soithichean a' seoladh a h-uile
samhradh as a h-uile cearn de 'n Ghaidhealtachd,
Ian de dhaoine a bha air son dachaidhean ura a
dheananih dhaibh fein anns na duthchanna
thall.
Ann an 1837, air an t-seachdamh la fichead
de September, dh' fhalbh long mhor a Tobar
Mhoire agus corr is tri cheud duine innte a bha
dol do New Zealand ; ceud dhiubh a Aird-nam-
Murchann agus a Sron an t-sithein ; ceud agus
a ceithir a Colla agus a Tiriodh ; coig ar f hichead
as a' Mhorairne, se deug is da f hichead a Muile
agus I ; agus an corr a aitean eile an Earra-
Ghaidheal. Fhuair cuid dhiubh cuideachadh
o'n Ghovernment a dhol air imrich, ach chaidh
feadhainn eile a mach air an cosdus fein. Bha
New Zealand toilichte gu leor stoc maith de 'n
t-seorsa so fhaotainn, daoine og laidir anns an
robh fuil ghlan agus a bha toirt leo mnathan
beusach a thogadh an teaghlaichean gu glic
agus gu diadhaidh.
Long mhor nan Eilthireach
Sheol iomadh bata a Tobar Mhoire anns na
bliadhnachan ud le eilthirich a bha dol thar
chuantan, oir bha acarsaid mhaith ann far am
faodadh bataichean mora tadhall agus far an
robh e freagarrach do na h-eilthirich as na
h-eileanan a mach cruinneachadh. Dh' fhalbh
soitheach le eilthirich a Tobar Mhoire ann an
1840, agus is ann a Tobar Mhoire a dh' fhalbh
an soitheach Economy air an do sheol am bard
Tiristeach, Iain Mac Gilleathain, bard Thigh-
earna Cholla, anns an fhoghar, 1819-
Air mach Di-ardaoin a dol seach an Caolas
An longfo h-aodach 's a ghaoth o'n chbrs' .
An ann o'n deas a bha a' ghaoth ?
Am bitheantas cha toigh le baird obair ; ach
theid aca air obair as fhearr a dheanamh na'n
obair a b' fheudar do'n bhard Thiristeach, no
mar theirteadh ris, Iain Mac Ailean, a dheanamh
anns "A' Choille Ghruamaich " m' an d' fhas a
chlann. Chan 'eil rud air an t-saoghal as cinn-
tiche na gur e an crioman bardachd so a rinn
Iain Mac Ailean, A' Choille Ghruamach, obair as
fhearr agus as maireannaiche arinneadhle gin de
na sheol air an luing ud. C aite an diugh a
bheil na craobhan a chuir e as am bun, am
buntata a bhuain e, an tigh-fiodha a thog e,
ach mairidh " -A' Choille Ghruamach " gu suthain
sior, no ma's naor am facal sin, gus nach cluinn-
ear anns a' Ghaidhealtachd ach Beurla Ghovan.
Ann an litreachas na Gaidhealtachd chan 'eil
da phios eile de rosg no de bhardachd is fhearr
a nochdas dhuit dreach, agus cumadh, agus
cumhachd na Gaidhlig Albannaich na Long
Mhor nan Eilthireach, a bha air a sgriobhadh
leis an Ollamh Tormod Mac Leoid, no " Caraid
nan Gaidheal," mar. theirteadh ris, agus A'
Choille Ghruamach, a bha air a sgriobhadh le
Iain Mac Gilleathain, da dhuine d' am b' aithne
Tobar Mhoire gu maith. An uair a chuimhn-
icheas tu air a' Mhorairne mar bha i anns na
laithean am biodh Tormod Mac Leoid agus
athair a' dol a null do Thobar Mhoire, agus air
na daoine a thachradh orra, agus a sheallas tu
air slios na Morairne an diugh, anns nach 'eil
ceol, no aighear, no daoine, ciod is urrainn thu
a radh ach a " bhi caoidh cor do dhiithcha, agus
ag ionndrainn nan seann daoine fiughail a bha
cliiiiteach is treun."
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Galair a' bhuntata
Ged bha a' Ghaidhealtachd agus na h-Eileanan
air an tanachadh gu maith eadar 1800 agus 1840
cha robh cor an t-sluaigh a bheag na b' fhearr,
oir is e na daoine oga laidir a dh' fhalbh, agus
na seann daoine agus na boirionnaich a dh'
fhuirich ; ach chuir na bliadhnachan a dh'
fhalbh am buntata a' chlach-mhullaich air
bochdainn na diithcha. Cha mhor gu'n gabh e
creidsinn, an suidheachadh goirt anns an robh
moran dhaoine anns na h-Eileanan an lar ann
an 1846. Bha seana bhean beo ann am Barr-
aidh ann an 1910, os cionn ceithir fichead 's a
deich, aig an robh cuimhne mhaith air a' ghort
a bha am Barraidh, agus ann an eilean Aorais-
geidh anns na bliadhnachan ud. Thubhairt i
gu'n do chaill a h-athair naoi aighean ann an
aon seachduin le cion bidh ; ceithir la deug an
deidh dha na closaichean a thiodhlacadh thog
cuid de na coimhearsnaich iad, gus an itheadh,
grod 's mar bha iad. Bhiodh a h-athair a' dol
le sreud a dh' ionnsuidh na h-Eaglaise Brice, is
bha e 'n a chleachdadh aige luchd bata de mhin
a thoirt dhachaidh a h-uile foghar, a reiceadh e
ri muinntir an eilein. An uair a thainig a'
mhin dhachaidh ann an 1846 bha an tigh aca
air a chuartachadh le uiread dhaoine air an robh
an t-acras 's gu robh baga mine air uisneachadh,
an uair a dh'iiine, a dheanamh fuaraig no
stapaig dhaibh a shasuchadh an acrais, m' an
robh an corr de'n mhin air a roinn.
Ann am bliadhnachan na gorta bha moran
airgid air a chruinneachadh anns an Taobh
Deas a chuideachadh nan Gaidheal, is thainig
airgiod thuca a Sasunn, a America, as na h-
Innsibh an Ear agus an lar, agus eadhon as an
Tuirc. An deidh na gorta dh' fhag moran an
dtithaich is chaidh iad thairis.
A dheoin no dh' aindeoin ?
Mar bu trice b' ann le an toil fhein a dh'
fhalbh na ceud eilthirich a dh' fhag a' Ghaidh-
ealtachd ; bha feadhainn dhiubh gu maith air
an doigh, ach bha inntinn chruadalach, ghais-
geil aca is chunnaic iad gu'm faigheadh iad
fhein agus an teaghlaichean cothrom a b'
fhearr ann an diithaich fharsuing seach mar bha
aca aig an tigh. Ann an cunntas a bha air a
chur air beulaibh a' Chomuinn a bha craobh-
sgaoileadh an Eolais Chriosdail anns a' Ghaidh-
ealtachd bha e air a radh gu'n d' fhag se soith-
ichean deug taobh an lar Rois le se mile agus
ceithir cheud eilthireach air bord annta eadar
1772 agus 1791, agtis gun tug iad leb £38,000 a
dh' or. B' abhaist dhaibh cuideachd a bhi toirt
leo mhinistearan, agus mhaighstirean-sgoile,
agus dhotairean, a bhiodh aca anns na h-aitean
iomallach d' an robh iad a' dol. Cha b' e an
eiginn a chur air imrich iad ach an gliocas, agus
an earbsa a bha aca 'n an cruas, 'n an luathas,
agus 'n an laidireachd fein.
Ach bha feadhainn eile d' am b' fheudar
falbh, lom 'n an cuid agus diiiid 'n an spiorad,
gun sunnd gun mhisneach, a chionn gu robh iad
air am bairlinneachadh as an croitean, gun tigh
air a thoirt dhaibh, no cead tigh a thogail, agus ^
air an iomain gu cladach, gun roghainn aca ach
am bas no coilltean Chanada.
Uachdarain agus baillidhean
Tha cuimhne air an droch ghiollachd so a rinn
cuid de na h-uachdarain agus de na baillidhean
air an t-sluagh cho beo anns a' Ghaidhealtachd .
an diugh fhathast 's ged b' ann an de a thachair
e, agus sin an t-aobhar gu bheil amharus aig na
Gaidheil gur e droch dhuine a tha ann am baillidh, |
eadhon ged robh e 'n a fhoirbheach anns an
t-seann Eaglais Shaoir, agus ged bheireadh e
deich notaichean do 'n Sustentation Fund. Agus I
sin an t-aobhar cuideachd gu bheil e cho duilich 1
do Ghaidheal air bith, biodh ann Tory, no
Liberal, no Socialist, reusonachadh gu reidh
riaghailteachd mu cheist an fhearainn anns a'
Ghaidhealtachd, agus mu chor an t-sluaigh. A'
cheart mhionaid a chuimhnicheas e air an
ainneart a rinn Sellar air daoine ann an Cataibh,
no rinn an Coirneal Gordon air muinntir Bharr-
aidh is Uidhist, tha cho maith dhuit an seanchas
atharrachadh agus leigeil le ceist an fhearainn
laighe mar tha i car greis. Tha mise a' faotainn
freumh de 'n inntinn so annam fhein ; an uair i
a dh' fhasas mi teth le feirg, a' leughadh mu I
f huadach nan Gaidheal, saoilidh mi gur e uachd- ;
arain agus baillidhean agus droch laghanna
fearainn as mathair-aobhair do gach olc a
thainig air an diithaich, agus na'm biodh na
laghannan sin air an ceartachadh agus cumhachd
nan uachdaran air a bhriseadh, gu'm bitheadh
la an aigh air teachd. Ach an uair a thig mi
thugam fhein tha mo reuson ag innseadh
dhomh nach b' e olcas bhaillidhean no sannt
uachdaran a b' aobhar do f huadach nan Gaidheal
ach ann an tomhas beag, agus gu'm b'e an f hior
aobhar gu robh an sluagh fhein a' faicinn gu'm b'
fhearr dhaibh dol a dh' aite-eigin far am biodh
dochas aca gu'n tigeadh iad air an aghaidh seach
am bas fhaotainn leis an acras ann an tir an
duthchais.
Barr-suime dhaoine
Chan 'eil teagamh nach robh barr-suime
dhaoine air a' Ghaidhealtachd aig toiseach na
naoieamh linn deug, agus gu'm feumadh iad a
bhi air an tanachadh air doigh air chor-eigin,
luath no mall, ach tha e fior cuideachd gu robh
na h-uachdarain agus an Government a' faicinn
aireamh an t-sluaigh a' meudachadh fad bhliadh-
nachan, chan e mhain gun stad a chur air le
riaghailtean laghail ach a' toirt gach cothrom
dhaibh fas lionmhor, agus mar sin bha e mar
fhiachaibh orra atharrachadh air bith a bha
ri dheanamh a dheanamh gu reidh caomhail,
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— ANNS A' CHATHAIR
gun eucoir no lamhachas-laidir a dheanamh air
an t-sluagh.
'S e lagh a b' fhearr a rinneadh riamh do'n
Ghaidhealtachd, Achd na7i Croitearan, an t-Achd
a thug dhaibh urras nach cuirteadh a mach as
an fhearann iad ; mal air a shuidheachadh le
luchd-meas, agus coir air mathachadh air bith
a rinn iad air tighean no air an fhearann f hao-
tainn air ais ma dh' fhagas iad a' chroit. Ach
air a shon sin tha amharus agam gu bheil Achd
nan Croitearan a' tanachadh an t-sluaigh, rud ris
nach robh diiil againn, oir chuir e inntinn an
uachdarain anns an iochdaran, air chor agus
nach 'eil na croitearan na's fulangaiche air na
coitearan, no na's toiUche air criomain fearainn
a thoirt dhaibh na bha na bailhdhean fhein.
Rud eile a tha mi a' ckiinntinn ris nach robh
diiil againn, daoine ag radh gur e an Govern-
ment uachdaran as miosa a bha orra riamh. A
bheil sin fior ? ShaoiUnn nach bitheadh an
Government cruaidh leis an dara laimh agus e
cho fialaidh leis an laimh eile.
Anns a' Chathair
BHO chionn ghoirid chuir aon de na h-aith-
richean anns an eaglais, an t-Ollamh Adam
Philip, leabhar beag boidheach chugam, le
bheannachd am briathran coibhneil, is chdrd an
leabhar rium cho maith 's nach biodh e ceart
dhomh gun a mholadh do luchd-leughaidh nan
duilleagan Gaidhlig, ged nach ann an Gaidhlig
a tha e air a sgriobhadh.
Fad bhliadhnachan bha e 'n a chleachdadh
aig Adam Philip a bhi leughadh nan ceithir
caibidealan so de shoisgeul Eoin (xiv, xv, xvi,
xvii) a h-uile feasgar Sabaid, an deidh dha obair
an la a chriochnachadh, a dh' eisdeachd ri
Spiorad na Firinn a' labhairt ri anam fein. Bha
e mar gu'm biodh e a' deanamh dail bheag anns
an Teampull an deidh do'n choimhthional
sgaoileadh, is tha e ag radh anns an leabhar so
gu robh na h-amanna sin priseil d'a anam.
Cia mor an t-slth a shealhhaich mi !
Cuimhnicheam i gu slor.
Anns an leabhar so chruinnich e smuaintean a
dh' eirich 'n a inntinn fein an uair a bhiodh e a'
meomhrachadh air soisgeul Eoin, agus nithean
eile a thruis e a iomadh leabhar a bha air an
sgriobhadh mu'n abstol, agus eadar a chuid
fein agus cuid dhaoine eile, o Athanasius gu
Dean Inge, tha an leabhar so an da chuid
ciibhraidh agus brioghmhor.
Anns a h-uile linn tha soisgeul Eoin a' tarr-
uing aire dhaoine 'g a ionnsuidh fein, is
theagamh gur e so an t-aobhar, gu bheil e a'
cur fa chomhair dhaoine Neach a thairngeas an
aire chuige fein, ge b' oil leo. " Mise, ma
thogar suas o'n talamh mi tairngidh mi na
h-uile dhaoine am ionnsuidh."
Eoin agus na Sgoilearan
Cha mhor gu'n gabh iad cunntas, na leabh-
raichean a bha air an sgriobhadh mu shoisgeul
Eoin, is tha feadhainn iira air an sgriobhadh
uime a h-uile bliadhna, cuid dhiubh maith ach
cuid eile dhiubh gle thioram, gu sonruichte an
fheadhainn a bhios a' deasbud nan ceistean so,
(1) Co sgriobh e ?
(2) Cuin ? C aite ?
(3) An e eachdraidh beatha Chriosd a tha
ann gu litireil, no an e dubh-fhacail, is samh-
laidhean, is cosmhalachdan, a tha anns a' chuid
mhor dheth, air an sniomh a inntinn duine
spioradail a chuir seachad moran iiine a' beachd-
smuaineachadh air pearsa, agus air obair
Chriosd, agus air an daimh anns an robh e ri
Dia?
Cha do ghabh Adam Philip gnothuch ris na
ceistean sin, is cha mho a ghabhas mise, oir tha
mi an diiil nach d' fhuaras a' bheag de bhuann-
achd riamh asda. An uair a theid duine cho
foghluimte ris an Ollamh Seumas Moffat do'n
traigh sin chan fhearr am maorach a bheir e
dhachaidh na maorach cailleach Mhic Artair,
" partan is da fhaochaig," agus air uairean thig
e dhachaidh gun am partan fhein. Na'n robh
daoine a' faotainn saoghail cho fada ri Metu-
saleh theagamh nach bu chall mor dhaibh na
leabhraichean a leughadh anns am bi sgoilearan
a' cur an amhach Eoin nach e fhein a tha ann
idir ach duin-eigin eile nach 'eil iad cinnteach
CO e, ged a bhruidhneas iad mar gu'm b' aithne
dhaibh e. Ach is e fianuis nan naomh gu bheil
iad a' cluinntinn anns an leabhar so guth an
abstoil Eoin a chunnaic le shuilean am Facal
siorruidh a bha air a dheanamh 'n a fheoil, agus
a ghabh comhnuidh anns an t-saoghal, Ian grais
agus firinn ; agus gu bheil iad a' cluinntinn ann,
chan e mhain guth Eoin, ach guth Neach eile a
chluinneas eadhon na mairbh a ghuth, a chionn
gu bheil e a' labhaii't ann am fireantachd, cumh-
achdach gu tearnadh.
An da iuchair
Is sona an duine a dhearbh 'n a f hiosrachadh
fein gu bheil Facal an Tighearn a' labhairt ris,
a' labhairt ri chridhe agus ri choguis. Chan
'eil am Biobull a' labhairt ris na h-uile, oir
feumaidh daoine gabhail ris an Fhacal m' an
toisich am Facal air e fhein f hosgladh dhaibh.
Chan 'eil e furasd a radh gu h-aithghearr ciod a
tha mi a' ciallachadh le bhi gabhail ris an Fhacal,
ach ciod air bith aite, no ciod air bith doigh
anns a bheil Dia a' labhairt ruinn, tha e ag
iarraidh creideamh agrus iimhlachd.
6
ANNS A' CHATHAIR
Sin an da iuchair as fhearr a dh'fhosglas
dhuinn na Sgriobturan, creideamh agus timh-
lachd ; creideamh gur e Dia no Spiorad Dhe a
tha sinn a' cluinntinn a' labhairt annta, agus
gur e ar cuid-ne ar cinn a chromadh, a
dh' eisdeachd, agus a dheanamh toil Dhe.
Labhair, a Thighearn, oir tha do sheirbhiseach
a' cluinntinn." Tha so fior gu sonruichte a
thaobh soisgeul Eoin ; is e na diadhairean a
sheasas an lathair Eoin mar leanaban as mo a
gheibh de'n mhil agus de'n bhainne a tha anns
an leabhar so. Bha inntinn cho laidir agus
tuigse cho geur aig Sir Isaac Newton 's gur e a
chuireamaid air cheann-toisich na sreatha, na'n
robh maithean an Eolais anns an diithaich so
air an tarruing air dobheulaibh, ach thubhairt
e uair-eigin " nach robh eolas-san ach mar gu'm
biodh dileag bheag de'n fhairge a thog paisde
ann an slige-chreachainn an coimeas ris a' chuan
mhor." Bha an t-abstol Eoin a' faireachduinn
mar sin an lathair Chriosd ; " an uair a chunnaic
mi e, thuit mi aig a chasan an riochd mairbh." Sin
agad na daoine ris an labhair Dia, na daoine
air an cuir Fhacal crith, agus a thuiteas 'n a
lathair an riochd mairbh. Agus sin agad na
daoine as fhiach dhuit-sa agus dhomh-sa eisd-
eachd riu.
Do na leanaban
An uair a bha mi anns an sgoil Shabaid b'
ann a soisgeul Eoin a f huair mi mo cheud leasan,
a chionn gu robh am foirbheach a bha 'g am
theagasg an diiil gur e soisgeul Eoin a' chuid
de 'n Fhirinn as f hasa a thuigsinn. Tha moran
dhaoine de 'n bheachd sin fhathast ; na'n
iarradh tu orra earrann de'n Bhiobull a thoirt
dhuit anns a bheil an soisgeul air a chur gu
simplidh, theagamh gu'n toireadh iad dhuit an
earrann so a leabhar Eoin, — " Is ann mar sin a
ghradhaich Dia an saoghal, gu'n d'thug e aon-
ghin Mhic fein, chum agus ge b'e neach a
chreideas ann, nach sgriosar e ach gu'm bi a'
bheatha shiorruidh aige."
Ann an aon seagh tha na briathran sin sim-
plidh, ach a' cheart mhionaid a thoisicheas tu
air smuaineachadh umpa chi thu nach grunnaich
t' inntinn anns na ceistean a tha iad a' togail.
An saoghal ! Clod e an saoghal a ghradhaich Dia ?
Aon-ghin Mhic ! Ciod an seagh anns an robh am
Mac air a ghineamhuin ? Agus ciod am miigh-
adh a tha eadar Mac ginte agus mic eile Dhe ?
Ciod is ciall do bhi creidsinn ann am Mac Dhe ? Co
nach 'eil a' creidsinn ann ?
Ciod is ciall do'n fhacal sgrios ?
Ciod is ciall do'n fhacal " a' bheatha mhaireannach."
A bheil anam an duine neo-bhasmhor 'n a nadur agus
'n a ghne fein ?
No a bheil e cho basmhor ris a' chorp gus an dean a'
bheatha shiorruidh a tha ann an Criosd neo-
bhasmhor e ?
Ciod i a' bheatha shiorruidh ? Beatha gun chrioch ?
No an seorsa beatha a tha ann an Dia ?
Chi thu bhuaith so, ma ta, nach 'eil e ceart a
bhi saoilsinn gur e leabhar simplidh a tha azm
an soisgeul Eoin. Tha e simpUdh gu leor 'n a
chainnt, ach 'na smuaintean tha e cho ard ris
na neamhan agus cho domhain ris a' chuan. So
na facail as trice a thachras ort ann ; facail a tha
cho simplidh 's gu'n teid aig a' chloinn air an
litreachadh; Athair, Mac, Spiorad Naomh, gradh,
aoibhneas, sith, peacadh, fuath, saoghal, trioblaid,
slighe, firinn, beatha, toradh, glbir, aithne, fan,
flreantachd, breitheanas, oibre, creidsinn, solus,
dorus, caoraich, briathran.
Ach ged theid aig a' chloinn air na facail sin
a litreachadh chan urrainn na diadhairean a
radh gu bheil iad uile gu leir 'g an tuigsinn ;
chan eil iad cinnteach ciod a bha Eoin a' ciall-
achadh le glbir Chriosd. Tha na facail creid-
eamh agus a' creidsinn air an uisneachadh anns
an Tiomnadh Nuadh ann an coig ceud aite. An
ionghnadh ged a thubhairt am fear a sgriobh
an Litir chum nan Eabhruidheach .f", " as eug-
mhais creidimh chan 'eil e 'n comas Dia a
thoileachadh."
Cumhachd an Fhacail
Chan 'eil rud air an t-saoghal as feumaile do
dhuine aig a bheil iarraidh air Dia a bhi 'n a
smuaintean uile na Facal an Tighearn a bhi air
a mheomhair. Is ann le Fhacal a tha Dia a'
labhairt ruinn, agus a' deanamh gnothuich ri ar
n-anam, ach mur bheil sinn a' cluinntinn no a'
leughadh an Fhacail sin o cheann gu ceann de 'n
t-seachduin cia mar is urrainn obair spioradail
air bith a bhi dol air aghaidh annainn ? Chan
oibrich Spiorad Dhe ann an inntinn a tha
falamh ; sin an t-aobhar gu bheil an diadhaidh-
eachd a' seargadh an diugh, gu bheil cho beag
de litir an Fhacail ann an cridheachan dhaoine
's nach 'eil an Spiorad Naomh a' faotainn
cothrom air an fhirinn a tha ann an Criosd a
nochdadh dhaibh. Ma dh' fhaodas mi m'
fhiosrachadh fhein innseadh, abraidh mi gu
bheil so cho fior 's a tha e gu bheil am peann
'n am laimh, gu'n d' fhairtlich e orm riamh
beachd-smuaineachadh buannachdail a dhean-
amh mu Dhia no mu'n bheatha shiorruidh ach
tre Fhacal fein ; gun Fhacal ann am inntinn
cha robh ann an oidhirp air bith de'n t-seorsa
so a bhithinn a' deanamh ach ruagadh na
gaoithe. Rud eile a dh' ionnsaich mi ann an
obair na ministrealachd, gu bheil e cha mhor
eu-comasach dhuit comhfhurtachd a thoirt do
dhaoine no do theaghlaichean a tha aineolach
air Facal an Tighearna. Bho chionn fichead
bliadhna chan 'eil dleasdanas a bhuineas do mo
dhreuchd as mo a chuireas a dh' eagal orm na
dol do thigh a' bhroin far a bheil f hios agam gle
mhaith nach 'eil Facal Dhe air a leughadh no
air a chreidsinn ach anns an doigh a tha iad a'
creidsinn ann an sithichean.
Mur bheil daoine a' creidsinn gu'n eirich na
mairbh a ris, no gu bheil uile iighdarras Dhe air
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
chill an fhacail so, " Ann an tigh m' athar-sa tha
iomadh aite-cbmhnuidh ; mur bitheadh e 7nar sin,
dh' innsinn-sa dhuihh. Tha mi dol a dh' idlachadh
aite dhuibh," ciod am feum a bhiodh ann dhuit
dad eile a radh riu ?
Ged nach deanadh Eoin obair air bith eile
ach gu'n do chiim e air chuimhne na briathran
sin a labhair Criosd b' airidh e air gaol a bhi air
ainm gu brath, oir faodar a radh gur e so an
tigh-soluis as fhearr anns an t-saoghal.
Aig an Uinneig
Iain Moirreach, B.D.
THA goirteas anns a' bhas daonnan, ciod air
bith am no doigh an tig e, ach an uair a thig
bas sgiorrail air duine 6g a dh' fhag bean agus
clann 'na dheidh tha e uile gu leir goirt agus
muladach. Ann an December bha Iain Moirr-
each, ministear na Seann Eaglais anns an
Oban, air a bhualadh le carbad-iiilidh air an
t-sraid, ach ged bha diiil gu'n tigeadh e bhuaith,
chaochail e anns an ospidal an ceann beagan
laithean. Dh' fhag e bantrach agus ceathrar
chloinne.
Leodhasach a bha suas am bliadhnachan
man deachaidh e don Chollaist ; air oilean-
achadh an Obar-eadhain ; air a shuidheachadh
an Liabost an 1922, anns an eaglais Shaoir
Aonaichte ; a Liabost chaidh e do Srath
Chonain, an Cleir lonar-pheofharan, far an do
shaothraich e ceithir bliadhna, gus an tainig e
do'n Oban ann an 1932.
Bha e 'n a mhinistear maith a bha leantuinn
nan seann doighean agus teagasg nan aith-
richean ; dichiollach 'n a obair agus a' toirt an
aire oirre ; agus measail aig muinntir a' bhaile
agus aig a bhraithrean an Cleir Lathurn.
An Sgoil Shabaid
Tha aon ni a bhitheas daonnan 'g am dhorran-
achadh anns an sgoil Shabaid, na Biobuill
bheaga thiugha as am bi a' chlann a' leughadh,
Biobuill anns a bheil an clodh cho meanbh 's
gu'm feum iad an sronan a bhi beantuinn ris an
duilleig man teid aca air a leughadh. Le
sealltuinn air a' chloinn, an uair a bhitheas iad
a' leughadh, shaoileadh tu gu bheil droch'
shealladh aig an dara leth dhiubh, Ach chan
e sealladh na cloinne a tha dona, ach an clodh ;
clodh a dh' fheumas a bhi meanbh a chionn gu
bheil, chan e mhain uile leabhraichean a'
Bhiobuill anns an leabhar a tha aca, ach na
sailm am meadar agus leabhar-laoidh na h-
eaglais cuideachd.
Chan 'eil rud as cinntiche na gu'n grainich na
Biobuill dhona so a' chlann air a' BhiobuU. Bu
choir Facal an Tighearna a bhi air a dheanamh
sgiamhach eadhon o'n taobh a muigh. Chan
'eil leabhar eile air . an t-saoghal ach e fein a
bhitheadh air a leughadh idir na'n robh a
chumadh agus a dhreach agus an clodh cho
neo-thlachmhor ris na Biobuill a bhithear a
ceannach.
Car son a dh' fheumar am Biobull air fad a
chur ann an aon leabhar ? Bu mhaith learn
na'm bitheadh na leasain a tha sinn a' teagasg
anns an sgoil Shabaid air an tarruing air fad a
aon soisgeul am bliadhna, agus a soisgeul eile
an ath bhliadhna, agus gu'm bitheadh an
soisgeul sin air a chur a mach leis fhein, ann an
leabhar boidheach, le clodh garbh. Rachadh
ais: Eaerlais na h-Alba i fein air so a dheanamh ;
tha aireamh cho mor de sgoilearan Sabaid
innte 's gu'm paigheadh an leabhar e fhein, ged
a bhiodh e air a reic gu maith saor. Dh'
fhaodadh aireamh bheag de shailm agus de
laoidhean a bhi air an cur ann ; ach is e bun a'
ghnothuich an leabhar a bhi tana agus an clodh
garbh.
Bhitheadh buannachd eile anns na leasain a
bhi as an aon soisgeul, nach bitheamaid a' leum
o aite gu aite de 'n Bhiobull mar tha sinn a'
deanamh an drasd, agus gun fhios ro mhaith
ciod an ceangal a tha eadar na leasain. Air
uairean tha leasain againn nach 'eil e furasd a
thuigsinn car son a tha iad air an taghadh, agus
gu'm feumar uiread de na soisgeil fhagail a
mach.
Cho sona ris an Righ
Chan 'eil e furasd a radh ciamar a ghabhadh
ris an fhacal so, oir is e fiosrachadh a' chinne-
daonna " gur neo-shocrach an ceann air a bheil
Crtm."
Tha tuilleadh sonais ann an diiil
Na th' ann ari Criin a bhi 'n a shealbh.
Theagamh gu robh am facal so air a radh le
duine-eigin a bha an diiil gur h-ann ris na
nithean a tha againn a tha ar sonas an crochadh.
Ach chan 'eil sin fior. Tha barrachd de chomh-
fhurtachd na feola aig daoine an diugh na bha
aca riamh roimhe, ach chan abrainn gu bheil
iad na's riaraichte no na's sona. Tha barrachd
de chomhfhurtachd na feola aig luchd-oibre a
tha gu maith air an doigh an diugh na bha aig
na h-uachdarain o chionn ceud bliadhna. Gle
ghoirid roimh 'n chogadh cha robh ann an
Caisteal Bhlair ach aon ionnladan (bath) agus
am fear sin fhein gun uisge teth ann ; an diugh
tha tighean as lugha anns a' choimhearsnachd
anns a bheil ionnladan agus uisge teth anns a'
h-uile seomar-cadail, ach chan 'eil sin a' ciall-
achadh gu bheil an fheadhainn a tha a' cadal
annta riaraichte no sona. Chan 'eil rud air an
t-saoghal as lugha a bheir de shonas do mhac
8
AIG AN UINNEIG— AN LEABHAR NAOMH
an duine na an t-soghaltachd a thatar uile ag
iarraidh, an diiil gur ann innte a gheibhear an
toil-inntinn a mhaireas. Chan ann ann an
lionmhorachd nan nithean a tha duine a' seal-
bhachadh a tha a' bheatha, ach anns na nithean
a tha 'n a inntinn fein, an gaol a tha 'n a chridhe
do neach eile, agus gu sonruichte an gaol a tha
fhios aige a tha aig neach eile air, an caidreamh
a tha aige ri daoine as toigh leis, an toileachadh
a tha e a' faotainn 'n a obair, an solas a tha f huil
bhlath fhein a' cur 'na fheithean agus 'n a
chuislean, an solas a tha a shron agus a shiiilean
agus a chluasan a' deoghal a steach as a' chruth-
achadh, — sin agus fichead rud eile nach buin do
shoghaltachd na tobair as a bheil cridhe mhic
an duine a' tarruing a shonais. Ma 's maith
mo chuimhne, thubhairt a' bhan-sgriobhaiche,
O. Douglas, gur e na ceithir nithean ris am bu
mho a dheanadh i toileachadh, tea, teine,
leabhar, agus caraid. Ceithir solasan da-
rireadh ! Tha tea a' toirt barrachd solais do
bharrachd dhaoine na rud air bith eile air an
t-saoghal. A dh' aindeoin ciod a bhios na
dotairean ag radh tha i maith aig a h-uile am ;
duine air bith a chuireas cul ri tea tha rud-eigin
cearr air, 'na bhodhig no 'na inntinn. Tea,
teine maith, caraid (no ban-charaid), agus
seanchas, ciod is fhearr na sin ? Ach tha an
radio air daoine a chur bho sheanchas an diugh.
Chan 'eil teagamh nach 'eil e a' toirt toileach-
aidh do mhoran dhaoine, ach air a shon sin
cha toil leam an rud idir, agus is e aon de na
reusoin nach toigh leam e gu bheil e air feadh-
ainn de na daoine as aithne dhomh a chur o
sheanchas as an cinn fhein. An uair a thachras
iad orm a muigh toisichidh iad air innseadh
dhomh mu rud-eigin a chual iad air an radio,
agus ma theid sinn a steach cuiridh iad car anns
a' chnaig, ma's fhior dhaibh fein, a thoirt
toileachaidh dhomhsa, ach an da rireadh a
(jhionn nach urrainn dhaibh a bhi beo as
eugmhais. Cha d' fhuiling mi an inneal neo-
fhoisneachail 'n am thigh fhein riamh. Ach
tha daoine eile ann a tha saoilsinn gu'm biodh
iad cho sona ris an Righ, na'n robh radio aca
anns a h-uile seomar.
Fear mo Ghraidh "
SE losa Criosda fear mo Ghraidh ;
'S e 's docha leamsa nis na each ;
Ged bha mi uair-eigin de m' la,
Nach b' aill leani bhi 'g a aideachadh.
'S e losa Criosda fear mo riiin,
A dh' ullaich dhomh' air tiis an criin ;
Is gheibh mi e 'n uair theid mi null,
Oir tha mo dhiiil ri flaitheanas.
Oir f huair iad blasad air a ghradh,
Is air a mhilseachd nuas o'n aird ;
Rinn sud an cridheachan cho Ian,
S nach robh ait' do thuilleadh ac' !
Ged tha sinn ann an so air chuairt,
Chan f hada gus an teid sinn suas
Gu fantuinn maille ris an Uan,
'S is suaimhneach bhios ar n'anani ann.
'S e losa Criosd a thainig 'nuas,
'S a chridhe naomha, Ian de thruas ;
Is cheannaich saorsa mhor d'a shluagh,
A bhios shuas dhaibh maireannach.
Chan f haca suil 's cha chuala cluas
Meud nan nithean a tha shuas,
A dh' ullaich Fear mo Ghraidh da shluagh,
A bhuanaicheas air creidsinn ann.
Is esan Gradh an Athar shuas ;
Gradh nan aingeal is a shluaigh,
Na tha air thalamh dhiubh is shuas,
Oir f huair iad Ikn an anam dheth.
Cha ghabh e dhuinne chur an cainnt,
Meud na dh' ullaich e d'a chloinn ;
Bidh na neamhan ac' bho cheann gu ceann,
'S bidh Criosd gu siorruidh maille riu !
Dbmhnull Iain Dbmhnullach, am Borogk, an Lebdhas.
An Leabhar Naomh
CIA luachmhor dhuinn an leabhar naomh
'Dheacadh le Spiorad Dhe !
Mar lochran tha a theagasgan
Ga 'r stiiiradh chum nan speur.
Togaidh e suas ar cridh' gu caomh,
Dol trid gleann dorch nan deur ;
Beatha is solas bheir e dhuinn.
Is sith do ghnath 's gach ceum.
An lochran so ni dhuinn an t-iiil,
Trid dorchadais a bhos,
Gu ruig an t-am 's am meal sinn shuas.
Solas bith-bhuan is fois.
Aireamh 3
937
Duine gun ionndrainn air
" Righkh e ochd hliadhna ami an Jerusalem agus shiubliail e gun deidh sam bith air." — 2 Eachdraidh xxi, 20.
THA da righ air an ainmeachadh anns a'
Bhiobull air an robh an t-ainm lehoram ;
mac Ahaib a bha 'na righ air Israel, agus mac
lehosaphait a bha 'n a righ air ludah. Cha
robh a h-aon aca ro mhaith, ach b'e righ
ludaih a bu mhiosa, is tha am fear a sgriobh
an eachdraidh so ag radh 7iach robh duine 'g a
ionndrainn 'nuair a shiuhhail e.
Is bochd a' chrioch sin do dhuine air bith,
gu'n cuirteadh anns an uaigh e agus gun neach
idir 'ga chaoidh. Tha mi a' faicinn sin a'
tachairt gu trie, agus a' tachairt do dhaoine a
b' fhearr na lehoram, ach air a shon sin is rud
muladach e daonnan. Bithidh mi a' faicinn
sheann daoine d'a bheil eadhon an daimhich
fhein a' fas sgith, agus a' guidhe 'n an cridhe
gu'n tigeadh a' chrioch orra. Chan 'eil
teagamh nach 'eil e 'na uallach trom do
mhoran dhaoine a bhi gabhail ciiraim do sheann
daoine a tha anfhann is breoite, ach tha mi an
diiil gu bheil a' ghineal 6g a' fas na's neo-
f haidhinniche a thaobh an dleasdanais so na bha
an aithrichean. Chan 'eil sin 'n a chomharradh
maith ; is maith an comharradh e air daoine
oga iad a bhi caomhail is gradhach ri seanair, no
seanmhair, no daimheach eile, a dh' fhaodas a
bhi air uairean 'n an uallach dhaibh. Ciod is
fhiach fuil mur bheil i blath, agus ciod is fhiach
an cairdeas mur cumar e ?
Breith an t-sluaigh
Ach cha b'e sin an t-aobhar nach robh
ionndrainn air lehoram an uair a shiubhail e.
Cha robh caoidh 'n a dheidh-san a chionn nach
robh duine anns an rioghachd aig an robh meas
air. Bha e 'n a dhroch dhuine agus 'n a
dhroch righ, is bha iad toilichte a chluinntinn
gu'n do chaochail e. Feumaidh gu robh gi-ain
eagallach aig a shluagh fein air, oir cha leigeadh
iad a chorp a steach do chladh nan righrean.
Bha e air a thiodhlacadh ann an aite-eigin eile.
Air la an tiodhlacaidh aig larla Shaftesbury
bha mile gu leth de'n rathad air an deachaidh
an torradh cho diimhail le bochdan Lunnainn a
bha 'ga chaoidh 's nach robh e furasda an
cumail air an ais, is bha na ceudan dhiubh a' gul.
An sud agus an so fad an rathaid bha brat-
aichean aca air an sgaoileadh, air an do sgriobh
iad ann an litrichean mora, /
" Bha sinn acrach agus lomnochd
Agus thug e dhuinn biadh."
" Bha sinn bochd agus air ar dearmad
Agus thagair e as ar leth."
An uair a thubhairt Daibhidh ri lonatan nach
bitheadh e 'n a shuidhe am maireach maille ris
an righ f hreagair lonatan, " lonndrainear thu, a
chionn gu'mbit'aite-suidhefalamh." (1 Samuel
XX. 18).
Ach cha robh ionndrainn air lehoram ; a
dh'aindeoin cumhachd is greadhnachas a righ-
chathrach dh' f hairtlich air gaol no gean-maith
a dhaoine a chosnadh, is bha iad toilichte an
uair a rug an t-eug air. Cha bhreugnaichear
Facal an Tighearn, " Bithidh cuimhne an
fhirein beannaichte ; ach lobhaidh ainm nan
aingidh."
Drocli dhuchas
Ged bha athair lehoraim (lehosaphat) 'n a
dhuine maith agus 'na dhuine diadhaidh rinn e
rud nach bu choir do dhuine glic no do dhuine
diadhaidh a dheanamh, an la a phos e a mhac ri
Ataliah nighean Ahaib agus lesebeil, ach
phaigh a shliochd gu daor air a shon sin. Ma
bha lesebel 'n a bana-mhortair bha lehoram
'na mhortair cuideachd ; mhort e a bhraithrean
uile, agus feadhainn eile de uachdaranaibh
Israel, air ghaol e fein a dhaingneachadh 'n a
rioghachd. Ach an deidh laimhe dh' fhiosraich
e gur fior am facal ud, " Is an-aoibhin dhasan
a thogas baile le fuil, agus a dhaingnicheas
cathair le aingidheachd," (Habacuc II, 12).
Tha moran de na trioblaidean a chithear am
measg dhaoine an diugh, anns a' bhaile-mhor
agus air an diithaich, ag eirigh o'n da aobhar so,
droch fhuil agus droch phosaidhean. Dh'
fhaodainn a radh mach 'eil annt ach an aon ni,
oir is ann le posaidhean amaideach a tha droch
fhuil air a deanamh buan.
" Theid an duchas an aghaidh nan creag."
" Tagh do bhean mar is maith leat do chlann."
" Thoir bean a ifrinn is bheir i ann thu."
" Cha dual do'n onoir a bhi an ogha a'
mheirlich."
Tha gras Dhe ag oibreachadh an comhnuidh
air taobh fireantachd, agus is e aon de na
doighean anns a bheil e ag oibreachadh gu
h-eifeachdach agus gu samhach (cho samhach
agus cho diomhair 's nach 'eilear a' toirt an aire
dha) gu bheil e a' toirt ghocas do dhaoine gun
iad fein a cheangal gu neo-chothromach ri
teaghlaichean anns a bheil droch fhuil.
Slighean amaideach
Ach b'e a' mhearachd bu mho a rinn lehoram
'n a bheatha uile, gu'n do threig e Dia 'aithri-
2
DUINE GUN lONNDRAINN AIR— ANNS A^ CHATHAIR
chean. Rinn e dimeas air Carraig a shlainte.
Ghluais e ann an slighean tigh Ahaib, ach b' e
crioch nan slighean sin am has. Dh' fhas e
uaibhreach is ain-diadhaidh, gus mu dheireadh
nach robh eagal Dhe no dhaoine air. An sin
rinn am faidh Eliah a dhleasdanas, agus
labhair e ris an righ ann an ainm an Tighearn :
" Mar so tha an Tighearn ag radh, A chionn
nach do ghluais thu ann an slighibh t'
athar, lehosaphat, no ann an slighibh Asa,
righ ludaih, ach gu'n do ghluais thu ann
an slighe righrean Israeil, agus gu'n d' thug
thu air ludah agus luchd-aiteachaidh
lerusaleim striopachas a dheanamh, agus
gu'n do mharbh thu do bhraithrean a b'
fhearr na thu fein, feuch buailidh an
Tighearn le plaigh mhor do shluagh, agus
do chlann, agus do mhnathan, agus do
mhaoin uile, agus bithidh tu ann an tinneas
nior le eucail do mhionaich, gus an tuit do
mhionach a mach leis an eucail, o la gu la."
Da bhliadhna 'n a dheidh sin bha lehoram
marbh, le galair uamhasach, agus gun e ach da
fhichead bliadhna a dh' aois, ach cha robh duine
anns an rwghachd 'g a ionndrainn.
Deireadh muladach aig beatha neach air bith!
Bannan graidh
Ged bha Nero 'n a mhortair, agus 'n a
dhrongair, agus 'n a dhuine borb, an oidhche an
deidh dha a bhi air a thiodhlacadh, chaidh
boirionnach air chor-eigin is chuir i fliiraichean
air 'uaigh. Bha neach ann a bha 'g a ionndrainn.
Ach cha robh ionndrainn sam bith air lehoram.
An uair a chruinnicheas na coimhearsnaich a
ghiiilan corp a' mhairbh do'n chill nach bu
truagh an gnothuch e, na'm b'e an smuain so a
bhiodh 'n an inntinnean uile a thaobh an fhir
nach maireann, Duine gun fheum ; heatha gun
fheum !
Duine leis am bu mhaith cairdean a bhi aige,
feumaidh e bhi cairdeil.
Duine nach dichuimhnich e fein uair air bith,
dichuimhnichidh daoine eile e gu luath. Bha
so air a chur ann am briathran as fhearr na m'
fheadhainn-sa le Neach a bhitheas a bhriathran
beo gu brath, " Ge b' e neach a dh' iarras a
bheatha fein a thearnadh, caillidh e i ; agus ge
b' e neach a chailleas a bheatha, gleidhidh e i."
Duine nach 'eil air a cheangal ri daoine eile le
bannaibh graidh, no nach 'eil a' smuaineachadh
ach air na nithean anns a bheil buannachd da
fein, sin agad duine gun fheum agus beatha gun
fheum, agus air a' cheann mu dheireadh gheibh
e a dhuais dhligheach, cha bhi ionndrainn aig
duine sam bith air an uair a shiiibhlas e.
Duine maith?
Bho chionn ghoirid bha mi aig tiodhlacadh
duine nach abrainn gu'm bu duine diadhiadh
e, anns an t-seagh anns am bi sinn a' cleachdadh
an fhacail. Ach bha e anabarrach truacanta
agus coibhneil. Bha sluagh mor aig an tiodh-
lacadh ; na ceaird f hein, am measgnacuideachd,
agus iad uile cruinn a chionn gu'na bu toigh leo
an duine. Bha breith a choimhearsnach agus
breith na diithcha uile air an duine ud soilleir
do'n t-saoghal uile. Thainig an smuain 'n am
inntinn gu'm faod e bhith nach 'eil Dia agus
sinne a' ciallachadh an aon ni leis an fhacal
diadhaidh. Chan 'eil ann am facal ach facal
fhein. Nach faod gu bheil coibhneil agus
diadhaidh a' ciallachadh an aon ni ann an cainnt
neimh, ged nach 'eil iad 'ga chiallachadh 'n ar
beachd-ne ? Co dhiii tha Facal an Tighearn ag
radh gur e aon de thoraidhean an Spioraid a tha
ann an coibhneas. Am faod duine a bhi
coibhneil gun a bhi maith, agus am faod e bhi
maith gun a bhi diadhaidh ? An rud ris an
abair sinne maitheas nadurra, a bheil e chum
feum ann an sealladh Dhe ? Bhaist Calum-
cille ann an Gleann Urchadain seann duine aig
nach robh eolas air Criosd agus nach robh air a
theagasg anns a' Chreideamh Chriosduidh, a
chionn gun do chum e a mhaitheas nadurra gun
truailleadh. Bhaist e fear eile de'n cheart
sheorsa anns an Eilean Sgitheanach. Cha bu
mhaith leamsa coire fhaotainn do Chalum-cille
naomh, ach tha an rud a rinn e, agus an naidh-
eachd a dh' innis mi fhein mu thorradh an duine
choibhneil a' togail cheistean nach gabh cur a
thaoibh le suarrachas ; ceistean air am bu choir
dhuinn ar buadhan spioradail a chleachdadh
chum inntinn agus riiintean Dhe a thuigsinn.
Anns a' Chathair
AN toiseach na bliadhna f huair mi litir air am
xA-bu mhaith leam iomradh a dheanamh air an
duilleig so. Thainig i thugam le post a' bhuinn-
a-sia ; air a sgriobhadh an clodh, ged bha ainm
an fhir a sgriobh i aig a bonn, fear-fearainn air a
bheil muinntir an Taobh Tuath, agus gu
sonruichte muinntir Inbhir-Nis, eolach, Uisdean
Rbs, Caisteal Chill-Rathaig, an Inbhir-Narunn.
Chan aithne dhomh Mghr Ros agus chan
aithne dha mi ; mar sin chan ann thugam-sa a
mhain a bha an litir so air a cur ach a dh' ionn-
suidh moran mhinistearan eile an Albainn,
agus is e an t-aobhar gu'n do sgriobh e i, gu
bheil amharus aige nach' 'eil ministearan an
diugh a' searmonachadh an t-soisgeil, agus gu bheil
a' mhor-chuideachd de 'n t-sluagh tur aineblach air
Slighe na Slainte.
A bheil sin f ior ? Ma tha, is gnothuch bochd
ANNS A' CHATHAIR
3
e ; agus mur bheil e fior, ciamar a bhuail an
t-amharus so an inntinn Mhghr Ros ?
Ach an toiseach, leigidh mi leis fhein bruidh-
inn, oir theid aige air sin a dheanamh gu
h-6rdail agus gu soilleir :
" Air mu chuairt air feadh na duthcha o am
gu am, agus an seanchas ris gach seorsa
dhaoine, tha e a' cur uamhais orm na tha
tachairt orm de dhaoine a tha tur aineolach
air Slighe na Slainte, no ciamar a ghabhas
reite ri Dia faotainn. Tha iad mar dhaoine
ann an ceo ; ag earbsadh gu fann leanabail
ri trocair Dhe ach gun eolas air bith aca air
firinnean an t-soisgeil ; gur ann tre iobairt-
reite Chriosd air a' chrann-cheusaidh a tha
peacaich air an saoradh, agus gur ann aca-
san a mhain a tha air am fireanachadh tre
chreideamh a tha sith ri Dia. Tha mi
dearbh chinnteach nach e mhain gu bheil a'
chuid mhor de na daoine a tha dol do'n
eaglais aineolach air teagasg nan Sgriob-
turan a thaobh Slighe na Slainte, ach
nach 'eil faireachduin air bith aca gu bheil
feum aca a bhi air an tearnadh."
Anns an dorchadas
Tha e ag radh gu bheil an sluagh ann an
dorchadas a chionn nach 'eil ministearan an la
so a' toirt rabhaidh dhaibh mu chorruich Dhe
an aghaidh peacaidh, no a' togail Chriosd fa 'n
comhair mar Shlanuighear, is tha e ag eara-
lachadh air ministearan na h-braidean gun sois-
geul annta a bhitheas iad a' leughadh anns a'
chtibaid a chur anns an teine, agus labhairt ri
daoine gu simplidh mu'n doigh anns am faod
iad maitheanas fhaotainn agus reite ri Dia.
Sin agus nithean eile de'n t-seorsa sin tha Mghr
Ros ag radh ri ministearan na h-Alba, agus tha e
'g a dhaingneachadh le iomadh earrann de'n
Bhiobull, ged nach 'eil cuid de na h-earrannan
sin a' ciallachadh an rud a tha esan a' cur annta.
An uair a leugh mise an litir so thog i smuain
no dha 'n am inntinn, agus an smuain so air
thoiseach air each, a bheil cubaidean na h-Alba
an diugh gun soisgeul annta, agus an e sin an
t-aobhar gu bheil na h-eaglaisean cho falamh ?
Na laithean maith
Sin ceistean a tha duilich am freagairt oir
chan 'eil moran eolais aig a' chuid mhor de
dhaoine ach air an eaglais d' am bi iad fhein a'
dol ; chan 'eil f hios aca ciod a tha dol air
aghaidh ann an eaglaisean eile. Ach feumaidh
mi a radh gu'm bi mi a' cluinntinn dhaoine eile
an sud agus an so ag radh a' cheart ni a thubh-
airt Mghr Ros, nach 'eil an soisgeul air a
shearmonachadh an Albainn an diugh mar bha
e air a shearmonachadh o chionn tri fichead
bliadhna, agus nach cluinnear ann an cubaidean
ach fuaim neo-chinnteach. Ach feumaidh mi
a radh cuideachd gu'm bi mi a' cluinntinn nan
daoine so ag radh a' cheart rud mu nithean eile,
mu sgoilean, mu obair Parlamaid, mu thuathan-
achd, mu sheoladh, mu dhoighean dhaoine, —
chan 'eil gin dhiubh sin cho maith 's a bha iad
'n an oige-san. Ma tha iad cinnteach nach 'eil
ministearan an diugh a' teagasg na firinn cho
laidir no cho soilleir 's a theagaisg Spurgeon no
Moody i, tha iad a cheart cho cinnteach nach
'eil ann am buill na Parlamaid ach coinnlean
bochd an coimeas ri Gladstone. Bha a h-uile
ni, o'n t-sid gus an diadhaidheachd, na b' f hearr
'nuair bha sinn 6g na tha iad an diugh !
Cha bu mhaith leam a chreidsinn nach 'eil an
soisgeul air a shearmonachadh an Albainn an
diugh, ach creididh mi nach 'eil e air a shear-
monachadh air an aon doigh anns am b' abhaist
dhuinn a chluinntinn. Tha atharrachadh a'
tighinn air teagasg agus doighean-teagaisg na
h-eaglais mar tha atharrachadh a' tighinn air
nithean eile, ach am bitheantas cha chron sin
ach buannachd. An uair a bha mi 'n am
bhalach agus 'n am oileanach 6g bha cothrom
agam air iomadh searmon Gaidhlig a chluinn-
tinn ann an iomadh eaglais, ach an uair a sheallas
mi air m' ais agus a chuimhnicheas mi air na
searmoin a chuala mi chan 'eil mi idir a'
creidsinn gu robh an teagasg na b' fhearr no na
bu sgriobturaile na tha e an diugh.
Ministearan soisgeulach ?
Anns na seann laithean theirteadh minis-
tearan soisgeulach ri seorsa dhaoine nach robh
a' teagasg an Tiomnaidh Nuaidh gu cothromach
idir ; aig nach robh ach an aon duan a h-uile
Sabaid, a' toiseachadh aig tuiteam Adhaimh,
agus ag innseadh mu innleachd na Saorsa a
choisinn an Slanuighear dhuinn o thruaighean
ifrinn, gus an criochnaicheadh iad le bhi ag
earalachadh air peacaich gabhail ri tairgse na
Slainte air eagal gu'm bitheadh iad air an sgrios
gu siorruidh, Cuimhnich, a leughadair, nach
ann a' faotainn coire dhaibh a tha mi. Chan
ann idir ; ach tha soisgeul Chriosd na's farsuinge
agus na's doimhne na gu'n gabh e cur ann an
aon fhacal, mar gu'm bitheadh tu ag innseadh
do chloinn bhig gu bheil 2 + 2 = 4. An uair a
bhruidhneas searmonaiche ri daoine mar gu'n
rachadh aige-san air an t-soisgeul a dheanamh
simplidh agus soilleir dhaibh chan 'eil e ach a'
smuaineachadh air Sibolet air chor-eigin dha
fhein. Ach chan ann le Sibolet a tha an
diadhaidheachd air a diisgadh anns an anam, is
cha mho is ann le Sibolet a tha i air a beathach-
adh, ach leis an Spiorad Naomh a sheideas far
an aill leis.
Anns na seann laithean, ciod air bith an
ceann-teagaisg a ghabhadh ministear, cha robh
ach aon seanchas aige ; dh' innseadh e ann an
aon doigh no ann an doigh eile mu innleachd no
plan na Saorsa a rinn Dia ann an Criosd. Cha
robh ach gle bheag de theagasg Chriosd air
4
ANNS A' CHATHAIR
a mhineachadh, no air a chur ri inntinnean agus
ri coguisean dhaoine. Bha an soisgeul uile anns
a' phlan ; b'e crioch araidh an t-searmonaiche
peacaich a shaoradh o'n f heirg a bha ri teachd,
ach cha robh doigh eile air an saoradh mur
creideadh iad am plan. Sin an t-aobhar gu'm
bu mhaith le Uisdean Ros, agus le daoine
maith eile, an ceann-teagaisg so a chluinntinn
aig ministearan a h-uile Sabaid, " Creid anns an
Tighearn losa Criosd agus tearnar thu."
Criosd an soisgeul
Tha mi an dochas gu'n cluinnear an ceann-
teagaisg so ann an ciibaidean na h-Alba cho trie
's a chluinnteadh e an linn ar n-aithrichean, ach
air a shon sin tha ceudan a dh' earrannan eile
anns an Tiomnadh Nuadh a tha a cheart cho
soisgeulach ris na briathran so. Chan 'eil ann
am briathran ach briathran fhein ; chan ann ann
am briathran a tha an soisgeul ach ann an Criosd,
agus ciod air bith doigh anns a bheil Criosd air a
thoirt fa chomhair inntinnean dhaoine, gach uair
a tha sin a' tachairt, tha an soisgeul air a
shearmonachadh.
Ged nach 'eil Dia no an soisgeul ag atharrach-
adh tha na daoine a tha 'g a shearmonachadh ag
atharrachadh agus na daoine a tha 'g a eis-
deachd, agus is e sin an t-aobhar gu bheil a
h-uile gineal an diiil gu bheil a' ghineal iir a tha
ag eirigh 'n an deidh a' claonadh air falbh o'n
fhirinn. Bha am beachd sin aig daoine riamh
is bithidh gu brath, ach ma sheallas tu air t' ais
thar nan linntean chi thu nach 'eil ach gle bheag
de'n fhirinn ann.
Cho fad 's a tha m' f hiosrachadh fhein a' dol
theirinn gu bheil teagasg an Tiomnaidh Nuaidh
air a chur air beulaibh an t-sluaigh an diugh na's
soilleire na bha e riamh roimhe, gu sonruichte
teagasg Chriosd. An uair a chuimhnicheas mi
air na searmoin a chuala mi 'n am bhalach, no
sheallas mi air na cinn-theagaisg aig na searn:ioin
a bha air an cur an clodh le seana mhinistearan
a bha ainmeil anns a' Ghaidhealtachd bha a'
chuid mhor dhiubh air an toirt a litrichean
Phoil agus as an t-Seann Tiomnadh. Cha robh
a bheag de mhineachadh air a dheanamh air
teagasg Chriosd ; bha sin air fhagail a mach
agus an cudthrom uile air a chur air a bhas.
Ach ged tha soisgeul ann an litrichean Phoil cha
bu mhaith leam a radh gu bheil barrachd de'n
t-soisgeul annta na tha ann am briathran
Chriosd, is cha mho a bhitheadh mo choguis
reidh rium mar shearmonaiche na'n glacainn mi
fhein a' searmonachadh a litrichean nan Abstol
na's trice na mu bhriathran Chriosd.
Doighean ura
Tha diiil aig daoine, na'n tigeadh Iain Wesley
no D. L. Moody air an ais an diugh, gu'm
faigheadh iad bhuapa gun atharrachadh air bith
an soisgeul mar b' abhaist dhaibh a shearmon-
achadh. Ach na'n robh aig na daoine diadhaidh
sin ri labhairt ris a' ghineal so, b'e a' cheud rud
a dheanadh iad an seann searmoin a chur anns
an teine, is labhradh iad ann an cainnt agus ann
an guth na gineil so fhein.
Cluinnidh mi daoine ag radh air uairean nach
deanadh Moody an diugh an obair mhor agus
bheannaichte a rinn e anns an diithaich so an
1874. Chan 'eil mise a' creidsinn sin. Theag-
amh nach deanadh, na'n gabhadh e an doigh
a bha aige air toil agus coguis dhaoine a ghluasad
an 1874, ach tha mile rathad air faotainn gu
toil agus coguis dhaoine, is gheibheadh Moody
rathad iir thuca, a chionn gu'm bu duine e anns
an robh cumhachd an Spioraid Naoimh. Chan
'eil teagamh nach do dhiiisg Wesley agus Moody
ciiram spioradail ann an aireamh mhor dhaoine
le bhi a' maoidheadh piantan ifrinn is teine
siorruidh orra, ach cha chuireadh na maoidh-
eanna sin eagal no gluasad ann an cridheachan
dhaoine an diugh, is ghabhadh Moody doigh iir
air an coguis agus an cridhe a leon. Ach ciod
air bith a' chainnt anns an cuireadh e e, cha
bhiodh Moody gun soisgeul. Chan 'eil ann am
briathran ach briathran fhein, oidhirp air
greimeachadh air nithean a tha neo-fhaicsinn-
each. Tha cainnt aimsireil is caochlaideach, ach
tha an Fhirinn siorruidh agus gu7i atharrachadh.
Teagasg spioradail
Ach ged nach 'eil mi ag aontachadh leis an
fheadhainn a tha ag radh gu bheil na's lugha ^
de'n t-soisgeul ann an ciibaidean na h-Alba an
diugh na bha annta o shean chan 'eil sin a'
ciallachadh gu bheil mi an diiil gu bheil ciiisean
cho maith 's nach iarramaid na b' fhearr. Tha
feum aig an eaglais an diugh air searmoin
spioradail, teagasg ciiiin mu bheatha na
diadhaidheachd, agus mu'n doigh anns am faod
daoine iad fein a chumail ann an dliiths ri inn-
tinn Chriosd. Sin a tha moran dhaoine ag ionn-
drainn nach 'eil iad a' faotainn anns an eaglais,
fianuis phearsonta a sheolas dhaibh ciamar a
gheibh iad an neart agus an t-sith spioradail a
tha iad a' miannachadh. Cha bhiodh e chum
feum air bith a bhi a' glaodhach Sabaid as deidh
Sabaid ris na daoine sin, " Teichibh o'n f heirg a
tha ri teachd," cha bhiodh ann ach facal a
rachadh a steach air an dara cluais agus a mach
air a' chluais eile, ach air a shon sin tha iarraidh
aca air beatha na diadhaidheachd, agus bu
mhaith leo cuideachadh f haotainn o neach aig a
bheil inntinn spioradail agus fiosrachadh 'n a
anam fhein air na nithean a tha e a' teagasg as
an Tiomnadh Nuadh.
Searmoin gun fheum
Mar is dliiithe a chumas ministearan ri Facal
an Tighearn, agus gu sonruichte ri teagasg
Chriosd is ann is mo a gheibh an luchd-eisdeachd
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
de mhaith o'n searmonachadh, co dhiu a tha iad
fada air an aghaidh anns a' bheatha dhiadhaidh
no f hathast aig a' gheata. Tha seorsa shearmen
ann a bu choir do mhinistearan a sheachnadh, a
chionn nach 'eil buannachd air bith annta ;
searmoin mu chor an t-saoghail agus mu
nithean a tha dol air aghaidh anns na rioghach-
dan ; searmoin anns am bi iad a' trod ris a'
choimhthional a chionn nach 'eil daoine a' dol
do'n eaglais no a' toirt airgid dhi ; searmoin a
bhios a' cur sios air a' Phapa, no air eaglaisean
eile, no air Higher Critics, no air neach eile ;
agus searmoin anns nach 'eil ach deasbud mu
phuingean sgoilearachd aig nach 'eil buintealas
air bith ri beatha na diadhaidheachd.
Is e crioch araidh ar searmonachaidh iarraidh
air a' bheatha naoimh is mhaisich a dhusgadh
ann an cridheachan dhaoine, agus is sona am
ministear aig a bheil an t-ionracas agus an
t-eolas 'n a chridhe fein a ni comasach dha an
t-seirbhis sin a dheanamh dhaibh. Is soisgeul
facal air bith a bheir Dia g:u cuimhne dhaoine.
Anns a' Choille Bheithe
" luchair gach uile
SIN facal a gheibhear ann an seann leabhar-
dotaireachd a bha ann an teaghlach nan
Hghichean ainmeil, na Beutonaich a bha ann
an He, ann am Muile, agus anns an Eilean
Sgitheanach.
B'e Ipocrait an doigh anns an sgriobhadh na
Gaidheil ainm an lighiche Ghreugaich, Hippo-
crates : duine a bha cho ainmeil ri Plato, no ri
Aristotle, no ri Alasdair Mor. Thainig uiread
de nithe maithe as a' Ghreig 's gu'm bitheadh
am facal na b' fhearr na'n robh e air a chur mar
so, " luchair gach uile eblais a' Ghreig." A'
chuid mhor de na coinnlean a thug solus do'n
t-saoghal roimh so, bha iad air an lasadh anns
a' Ghreig.
Theagamh gu bheil daoine beo anns a'
Ghaidhealtachd fhathast a bha air an dotair-
eachd a reir " riaghailtean na Slainte," a sgriobh
Hippocrates, agus a bha air an tionndadh gu
Gaidhlig leis na Beutonaich, ged a shiubhail e
tri cheud gu lethbliadhna roimh bhreithChriosd.
Gus o chionn iiine ghoirid cha do rinn an dot-
aireachd adhartas mor seach mar bha i anns
an t-seann t-saoghal.
Ach chan ann mu Hippocrates no mu'n
Ghreig a tha mi dpi a sheanchas air an duilleig
so an drasd, ach mu rud no dha eile aig a bheil
seorsa de bhuintealas riu, smuaintean a dh'
eirich 'n am inntinn fhein an uair a bha mi a'
sealltuinn thairis air seann sgriobhadh anns an
robh Ipocrait agus na Beutonaich air an ainm-
eachadh mar hghichean aig an robh eolas
agus ealadhain os cionn lighichean eile.
Duals nan dotairean
Chan 'eil obair air an t-saoghal as ion-mhiann-
aichte na'n dotaireachd, no seorsa dhaoine a
tha faotainn uiread ris na dotairean de ghean-
maith an co-chreutairean. Am bitheantas is
airidh iad air, oir tha iad fhein 'n an daoine
coibhneil agus caomhail, ach a thaobh a bhi 'n
an comain agus buidheachas a thoirt dhaibh
tha iad daonnan a' faotainn tomhas maith, air
a dhinneadh. Is ann fior annamh a chluinneas
tu duine ag radh facal an aghaidh dotair, no a'
eblais Ipocrait
cur sios air, mar a bhios iad a' cur sios air minis-
tearan agus air maighstirean-sgoile. Cluinnidh
tu daoine ag radh air uairean mu mhinistear,
no mu mhaighstir-sgoil, " nach 'eil smod tiiir
ann," ach chan abair iad sin mu dhotair. An
e eagal a tha orra gu'n toir e dhaibh pile a
chuireas 'n an tosd iad gu brath ? No an e
eagal a tha orra dad cearr a radh uime agus
gun fhios aca c'uin a dh' fhaodas iad a bhi 'n
a fhreasdal ? No a bheil iad a' toirt urraim
agus geill dha a chionn gu bheil an dotaireachd
cho fada os cionn an eolais fein 's nach gabh
iad gnothuch idir ris ? Theagamh gu bheil na
h-aobharan sin uile ag oibreachadh ann am
fabhar an dotair, ach is e an t-aobhar mu
dheireadh an fhior aobhar nach 'eilear deas gu
bhi faotainn coire dha, gu sonruichte ma tha e
coibhneil 'n a bhruidhinn agus fritheilteach air
dol a shealltuinn dhaoine tinne.
Mumbo lumbo
A thaobh obair mhinistearan agus mhaigh-
stirean-sgoile tha a' mhor-chuideachd de dhaoine
a' saoilsinn gu bheil am beachdan agus an
smuaintean fein a cheart cho maith ri beachdan
na feadhnach a tha a' teagasg, agus fad na
h-uine a tha iad ag eisdeachd anns an eaglais
tha iad 'n an suidhe ann an cathair-bhreith-
eanais, ag aontachadh ris na tha iad a' cluinn-
tinn, no a' diultadh gabhail ris mar fhirinn.
Sin an inntinn anns a bheil iad an lathair a'
mhinistir ; tha iad a' cleachdadh an reusoin
agus am breithneachaidh fhein (mar tha e
ceart dhaibh a dheanamh), ach a cheart cho
luath 's a bhruidhneas an dotair tha an inntinn
a' sgur, is tha e dhaibh mar Mhumbo-Iumbo
ris nach bitheadh e cneasda gnothuch a
ghabhail.
Umhlachd gun cheist
Na 'n rachadh an t-Ollamh Alasdair Martainn,
no an t-Ollamh W. P. Paterson a mach do'n
Eilean Fhada a labhairt mu'n daimh anns a
bheil pearsachan na Trianaid r'a cheile, chan 'eil
duine ann an Leodhas os cionn fichead bliadhna
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
a shaoileadh gu'm bu choir dhaibh gabhail ris
an, teagasg air urras nan daoine a bha 'g a
thoirt dhaibh, no gu'm biodh e dalma dhaibh
gnothuch a ghabhail ri nithean a bha os cionn
an eolais. Bhitheadh iad an diiil gu robh
iad fhein cho eolach anns na diomhaireachdan
sin ri OUamhan Dhiin-Eideann. Ach na'm
fasadh neach tinn, agus na 'n abradh an
dotair ris an duine a chaidh 'g a iarraidh,
" Sin agad botul ; ruith cho luath 's a rinn
thu riamh, agus a' cheart mhionaid a theid
thu steach air an dorus iarr orra Ian gu
leth spaine a thoirt dha, agus fear de na
pileachan so coig mionaidean 'n a dheidh, agus
tri mionaidean 'n a dheidh sin, cuiribh air a
bheul 's air a shroin e air an leabaidh, is buailibh
a shailtean ri cheile gus an caidil e," — nach
saoil mi gu bheil mi a' faicinn an duine a'
deanamh ruith nach fhacas a leithid bho dh'
fhalbh Caoilte, no Pheidippides, no Eric Liddell,
agus nach saoil mi gu bheil mi a' faicinn
muinntir an tighe agus coimhearsnaich choire
'g an cuideachadh, a' cur na spaine anns an
t-solus air eagal gu'n rachadh aon bhoinne innte
a bharrachd air na dh'iarr an dotair, no na bu
lugha, agus uaireadairean air am bois gus am
pile a thoirt do'n duine thinn air an dearbh
mhionaid.
Creideamh anns a* bhotul
Sin an iimhlachd a bheirear do na dotairean,
gun uiread agus fhoighneachd dhiubh ciod a
chuir iad anns a' bhotul, no car son nachdeanadh
e feum a cheart cho maith ordagan an duine a
bhualadh ri cheile an aite a shailtean ? Cuimh-
nich, a leughadair, nach ann a' faotainn coire do
na dotairean a tha mi ; chan ann idir, ach so
an rud a bha mi dol a radh, gu'n rachadh daoine
a steach do rioghachd Dhe 'n am miltean 'n an
tugadh iad aire agus iimhlachd do na riaghail-
tean spioradail a tha iad a' faotainn mar bheir
iad do na riaghailtean a gheibh iad o'n dotair.
A thuilleadh air sin, faodar dol an urras air an
iocshlaint a tha aig ministearan ri thairgsinn a
dh' aiseag air ais slainte do pheacaich, ach c6
a theid an urras air a' bhotul ? Ach air a shon
sin chan f haic is cha chluinn thu lighiche uair
air bith a' cur teagaimh anns a' chungaidh a
tha e a' toirt dhuit, no a' bruidhinn mar nach
robh e cinnteach ciod a tha cearr ort no ciod a
leighseas tu. Abraidh e cho beag 's is urraihn
dha, seallaidh e cho ghc 's a leigeas a choslas
nadurra dha, is feumaidh tusa am botul agus
na pileachan a ghabhail air f hacal.
Na corrmhairean
Tha na dotairean an diugh air an roinn 'n an
da bhuidheann, feadhainn a' bhotuil agus
feadhainn na sgine, no lighichean agus corr-
mhairean. Tha cuid dhiubh fhein ag radh
nach e mhain nach 'eil adhartas air bith a'
tighinn air obair nan lighichean, ach gu bheil
an seorsa dotaireachd sin a' dol air ais. Ma
tha pian an taobh a stigh dhiot, agus nach 'eil
an lighiche cinnteach ciod a tha cearr, cuiridh
e gu dotair na sgine thu, agus a cheart cho
cinnteach 's a gheibh esan greim ort, cuirear
air bord thu agus fosglar thu. Air uairean cha
ghabh sin seachnadh, ach uairean eile ghabhadh
e seachnadh maith gu leor, ach feuch an innis
dotair na sgine sin dhuit ; chan innis na's mo
na dh' innseas am fear eile dhuit ciod a tha
anns a' bhotul. Cha chluinn thu ach aon
naidheachd daonnan aig an fheadhainn a chuir-
eadh air a' bhord, gu'n dubhairt an corrmhair
riu gur ann direach 'n a am a chaidh iad thuige ;
na'n robh iad na b' fhaide gun dol thuige, nach
'eil f hios idir ciod a dh' eireadh dhaibh ! Theag-
amh nach eireadh dad cearr dhaibh, agus gu'n
cuireadh feartan Naduir ceart na bha cearr, ach
bhitheadh dotair na sgine gun obair.
Eolas no leigheas?
Tha eolas nan dotairean a' fas a h-uile
bUadhna, co dhiubh an t-eolas a tha aca air fuil
is feoil is feithean, air oibreachadh diomhair a'
chuirp, agus air na galairean d'a bheil daoine
buailteach, ach chan 'eil mi idir cinnteach gu
bheil ealadhain aca an diugh air daoine a
leigheas na's fhearr na bha aig na seann ligh-
ichean. Tha barrachd eolais aca air an tinneas
a dh' fhaodas a bhi ort, ach bha na seann
lighichean a' cumail an siil air aon ni a mhain,
an duine tinn a leigheas. Be sin ceud-thois-
eacha nan nithean a theagaisg Hippocrates
fhein do na h-oileanaich a bha aige ann an
eilean Chos, " Is e ceud dhleasdanas an lighiche
an duine tinn a leigheas."
Is truagh a' chomhfhurtachd e do dhuine
tinn gu'n teid aig an dotair air ainm mor eagall-
ach a thoirt do 'n tinneas a tha air, mur teid
aige air a leigheas. Ach air uairean tha e
tachairt gur e sin na ni an dotair air a shon,
agus gu bheil e toilichte gu leor leis a' ghalair
a dheanamh a mach.
Gillean-dambrod
Tha am fasan sin a' sgaoileadh an diugh,
chan ann a mhain am ttieasg dhotairean ach
am measg nan ard-sgoilearan, nan speurad-
airean, agus luchd-ealadhain eile. Tha iad
an diiil gu bheil iad a' tuigsinn a h-uile ni
anns a' chruthachadh ma theid aca air ainm
a thoirt dha. Ach chan 'eil ann an ainm ach
ainm fhein. An uair a leughas mi leabh-
raichean nan daoine a tha ris an sgoilearachd
iir so. Sir Seumas Jeans agus a sheorsa, saoilidh
mi an toiseach gu bheil iad a' dol a dh'
f hosgladh mo shiil agus gu bheil mi a dol a
dh' fhaotainn eolais air riiintean-diomhair a'
chruthachaidh nach robh agam roimhe, ach air
a' cheann mu dheireadh tha mi mar bha mi a'
ANNS A^ CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
toiseachadh, ach a mhain gu'n d' fhuair mi an
da ni so a mach, (1) nach 'eil iad aon cheum beag
na's f haide air an aghaidh a thaobh toiseach no
ceann-criche an t-saoghail a thuigsinn na bha
Daibhidh agus lob, agus (2) nach 'eil anns na
facail mhora agus na h-ainmean a tha iad
ag uisneachadh ach gillean-dambrod a tha iad a'
deanamh dhaibh fhein los gu'n teid aca air
dreach na ceille a chur air a' bhruidhinn agus
air an deasbud a bhios iad a' deanamh mu
nithean nach 'eil iad a' tuigsinn. Tha barrachd
de 'n chainnt sin agam-sa mi fhein na tha agam
a dh' Eabhra, ged nach 'eil uiread agam dhi 's
a tha aig an Urramach Niall Mac Pharlainn,
B.D., agus na'n toihchinn rachadh agam air
labhairt ann am briathran iira neonach a bheir-
eadh air muinntir Chille-sgumain a chreidsinn
gu bheil vtxi a' tuigsinn nithean air a bheil mi a
cheart cho aineolach ri famh na talmhainn.
Deamhan no Germ?
Mar a thubhairt mi cheana tha am fasan so
aig na dotairean ; an uair a bheir iad ainm air
gaoid no air galair saoilidh iad gu bheil iad 'ga
thuigsinn, agus gu bheil sin co-ionannri leigheas.
An uair a leughas dotair gu'n dubhairt an
Slanuighear gu'n deachaidh deamhan ann an
duine, abraidh e nach e sin a bha cearr air an
duine idir ; gu robh e as a rian no gu'n robh
an tinneas-tuiteamach air, agus nach e deamhan
a bha 'g an aobharachadh sin idir, ach germ a
bha puinnseanachadh na fala. An uair a dh'
innseas e sin dhuit saoilidh e gu bheil solus is
tuigse aige nach robh aig Criosd, no aig na
h-Iudhaich, ach chan 'eil ann an ainm ach ainm
fhein. Ciod am mughadh a tha eadar deamhan
agus germ ? Chan 'eil leud na roinneige. Chan
'eil deamhain air an t-saoghal as miosa na'n
fheadhainn bheaga ris an abair na dotairean
germs. Ma tha, pneumonia ort, no f iabhrus mor
an sgamhain, nach coma dhuit gu'n abair an
dotair gu'n deachaidh pneumococcus a steach
annad, no gu'n abair am ministear gu'n deach-
aidh deamhan annad. An uair nach cord am
ministear agus an dotair, cuir thusa fios air a'
bhan-altruim ; mar is luaithe 's ann isfhearr.
Aig an Uinneig
Teadhraichean fada
THA aon de na sean-fhacail ghlic ag radh,
" Leintean farsuing do na leanaban oga,"
facal a tha a' ciallachadh gu'm feum clann a tha
fas riim f haotainn. Bhitheadh e a cheart cho f ior
a radh, " Teadhraichean fada do na h-oileanaich
oga," oir feumaidh inntinnean a tha fas cothrom
fhaotainn air iad fein a chleachdadh, le bhi
" a' leumnaich air na beanntan agus a' toirt
shinteagan air na cnuic."
Sin direach a bha na h-oileanaich oga a'
deanamh o chionn ghoirid, an uair a bha Prionn-
sa Rupprecht, am Bavaria, air a ghlaodhach
leo gu soluimte ann an Oil-thigh Oxford mar
righ dligheach Bhreatuinn, agus sin cuideachd
a bha iad a' deanamh ann an Oil-thigh eile an
uair a dh' aontaich iad, an deidh dhaibh deasbud
fada agus teth a bhi aca air a' chilis, gu bheil
" Buidhnean Oxford " 'n an cunnart do'n
diithaich.
An uair a leughas daoine as aithne dhomhsa
mu na nithean neonach sin anns na paipearan-
naidheachd, fosglaidh iad an siiilean le eagal is
ionghnadh, is feoraichidh iad ciod a' chrioch a
bhitheas aig amaideas na gineil oig ? Saoilidh
iad gu bheil an t-am againn Hitler dhuinn fein
a bhi againn a chumail smachd air na h-oilean-
aich. Chan 'eil teagamh nach deanadh Hitler
sin, ach is f hearr saorsa na snaachd, agus air a'
cheann mu dheireadh cha dean e cron air bith
dhaibh fein no do'n diithaich " teadhraichean
fada " a bhi aig na h-oileanaich oga. Nach e
aon de thoil-inntinnean na h-oige a bhi a' cur
eagail air peathraichrean-t'athar ?
Chan 'eil rud air an t-saoghal as priseile na
'n t-saorsa a tha againn anns an diithaich so,
agus gu sonruichte aig daoine oga, saorsa-facail
agus saorsa-inntinn, leis a bheil am buadhan
air an cleachdadh agus iad fein a' fas ann am
fearalas agus ann an tabhachd. Chan 'eil
teagamh nach bris feadhainn de na bhios a'
ruith air an teadhair f hada an casan air uairean,
ach air a shon sin bithidh casan chaich na's
laidire leis an leumartaich a tha iad a' deanamh
agus na sinteagan a tha iad a' gearradh air na
cnuic.
A thaobh na criche a bhitheas aig amaideas
nan oileanach a tha cumail a mach gur e am
prionnsa coimheach ud a bu choir a bhi air a
chrtm, agus nan oileanach eile a dhit " Buidh-
nean Oxford," bithidh a' chrioch aige a bha
aige riamh ; fichead bliadhna n a dheidh so
bithidh iad uile 'n am puist laidir anns an
rioghachd ; cuid dhiubh ann an Tigh nan
Cumantan ; cuid dhiubh ann an Tigh nam
Morairean, cuid dhiubh 'n am ministearan, 'n an
dotairean, anns an arm, aig muir, aig marsan-
tachd, ach iad uile cho dileas d' an rioghachd 's
gur iad a tearmunn agus a neart ann an teann-
tachdaibh.
D. L. Moody
Tha ainm an t-soisgeulaiche so air iirachadh
an cuimhne dhaoine am bliadhna, is cha bu
choir do'n diithaich so Moody a dhichuimh-
neachadh, oir bha toradh buan agus maith aig
a shaothair anns na bliadhnachan a ghleidh e
coinneamhan-dusffaidh an Albainn. Chan 'eil
8
AIG AN UINNEIG
a dh' eolas agam-sa air Moody ach na bhitheas
mi a' leughadh uime ann an leabhraichean
mhinistearan agus dhiadhairean d' am b' aithne
e agus a ghabh pairt anns na coinneamhan
mora comhla ris ; Eanruic Drummond ; W. B.
Blaikie ; R. W. Dale ; Seoras Wilson ; agus
feadhainn eile de "'n t-seorsa sin. Agus is e am
fianuis uile gu'm bu duine iriosal agus dtirach-
dach agus diadhaidh a bha ann, duine aig nach
robh talantan mora gu nadurra ach anns an robh
cumhachd an Spioraid Naoinib. Thubhairt
R. W. Dale ris anns an aodann, " Bha mi car
amharusach an toiseach mu na coinneamhan
agad, ach tha mi a nis a' creidsinn gur ann o
Dhia a tha an obair so, oir chan 'eil mi a' faicinn
dad annad-sa a dheanadh i le do bhuadhan
fhein." Ach cha do ghabh Moody gu cearr an
rud a thubhairt R. W. Dale.
Bu laithean sona agus beannaichte na laithean
ud an Albainn ; daoine a' dol suas 'n am miltean
gu tigh Dhe le aoibhneas agus le ionndrainn,
chan e mhain air la na Sabaid ach air laithean
na seachduin ; fadachd orra gus an tigeadh am
feasgar agus an rachadh iad do'n choinneamh,
a sheinn, agus a dh' urnuigh, agus a dh' eisd-
eachd ; luchd-oibre a' dol gu'n obair anns a'
mhaduinn agus laoidhean Shankey 'gan seinn
fhein 'n an cridheachan a' coiseachd air an
t-sraid, agus a' cheart cheol 'n an cridhe agus 'n
am beul fad an la. " Doirtidh mise de mo
Spiorad air agus ni bhur mic agus bhur nigh-
eanan faidheadaireachd, agus chi bhur n-
oganaich seallannan, agus bruadaraidh bhur
seann daoine bruadaran."
Chan 'eil teagamh air bith nach d' thug obair
Mhoody na foirbhich a b' f hearr abha aice riamh
do'n Eaglais Shaoir, anns na bailtean-mora
gu sonruichte ; daoine a bha 'n am puist ann
an teampull Dhe fad da f hichead bhadhna agus
an corr. Ach chaidh a' ghineal sin as an t-
sealladh ; dh' fhas a' ghineal a thainig 'n an
deidh na b' fhuaire, agus tha feum mor aig
Albainn an diugh air diisgadh iir. Is e leithid
Mhoody an tiodhlac as fhearr is urrainn Dia a
thoirt d'a eaglais.
Na bliadhnachan-meadhoin
Ann na te de na sailm (XCI) tha an Salmadair
ag uisneachadh an fhacail so, " an sgrios a
mhilleas mu mheadhon-la." Ciod a bha e a'
ciallachadh ? Tha aon diadhair co dhiu ag radh
gur e na cunnartan d'a bheil daoine buailteach
ann am meadhon am beatha a bha e a' ciall-
achadh, cunnartan spioradail nam bliadhnachan
eadar deich air fhichead agus leth-cheud.
Ged nach e so a bha an Salmadair a' ciall-
achadh leis an fhacal ud chan 'eil teagamh air
bith nach 'eil cunnartan a' tachairt air daoine
ann am bliadhnachan-meadhoin am beatha a
tha na 's miosa na cunnartan na h-aoise
no eadhon cunnartan na h-6ige. Tha cean-
glaichean aig daoine oga agus aig seann daoine
ris an t-saoghal neo-fhaicsinneach nach 'eil aig
daoine ann am meadhon am beatha. " Chi
bhur n-oganaich seallannan agus bruadaraidh
bhur seann daoine bruadaran." Tha barrachd
dhaoine a' toirt an cridheachan do Chriosd m' an
ruig iad fichead bliadhna na tha 'ga dheanamh
an uair a theid iad thairis air fichead.
Tha e na's duiliche do dhaoine a tha ann am
meadhon an laithean iad fein a chumail fo
bhuaidh an t-saoghail eile oir tha obair is ciiram
an t-saoghail a tha lathair a' tarruing an inntinn
agus an aire. Ann an tomhas mor tha an oigridh
agus seann daoine saor o'n obair agus o'n
churam sin, a tha tuiteam air guaillean nan
daoine a tha luath laidir. An duine a bha cho
fialaidh aig fichead bliadhna 's gu'n roinneadh
e riut a thasdan deireannach, an uair a ruigeas
e da fhichead, their e " nach urrainn e dad a
dheanamh air do shon a chionn gu bheil bean
is clann aige." Tha dusan lethsgeul aige mu
choinneamh gach fir a tha aig daoine oga agus
aig seann daoine. A thuilleadh air sin is ann
anns na bhadhnachan-meadhoin a tha daoine
am bitheantas a' fas gaolach air itheadh,agus air
61, agus air comhf hurtachdan na feola. Mar sin
tha iad an cunnart dol thairis a dh' ionnsuidh an
t-saoghail, agus doighean an t-saoghail a lean-
tuinn, eadhon ged nach dichuimhnicheadh iad
Dia gu buileach. Chan 'eil ach duine annamh
a chreideas gu bheil e a' fas sean eadar da
fhichead agus leth-cheud, no chreideas gu'm
faod am bas a bhi dliith dha.
A mineachadh nan Sgriobturan
A bheil e ceart a bhi a' mineachadh nan
Sgriobturan ann an doigh shamhlachail, mar
nach robh iad a' ciallachadh idir an ni a tha iad
ag radh gu litireil ach ni-eigin diomhair eile a
ghabhas toirt asda ? Bha am fasan sin aig cuid
de na seann diadhairean, ach is e droch fhasan
a tha ann, is cha bu choir dhuinn a leantuinn.
Bha sgriobhaichean nan ludhach anabarrach
gaolach air ; mar bu mho a bheireadh iad de
nithean iongantach agus folaichte as an Fhacal
Naomh le an innleachd fein is ann bu mho a bha
iad a' saoilsinn gu robh iad a' cur urraim air.
Ach fad na h-iiine cha robh iad a' teagasg ach
am beachdan fein agus a' feuchainn ri an daing-
neachadh leis na sgriobturan a bha iad a' fiaradh.
An uair a thoisicheas luchd-teagaisg air an
t-seorsa peasanachd so chan 'eil ceann no crioch
aig a' bhoglaich anns an tuit iad.
Gus an rud a dheanamh soilleir faodaidh mi
innseadh air an duilleig so mar a mhinich an
t-athair mor-mor Augustine an cosmhalachd a
labhair Criosd mu'n duine a bha dol sios bho
Jerusalem gu lericho. Tha Augustine ag radh
gu'm b'e an duine Adhamh ; gu'm b'e Jerusalem
am baile neamhaidh ; lericho a ghealach agus.
(JBi leantuinn)
Aireamh 4
937
A' Dol do Thigh Dhe
Le Iain Mac Calmain, Missionahaidh Chaol-Reithe, anns an Eilean Sgitheanach
" Coimhid do chas an uair a theid thu do thigh Dhe." — Ecclesiastes v. 1.
SGRIOBH neach o chionn ghoirid do'n
Bhritish Weekly, a dh'iarraidh orra-san a bha
dol do'n eaglais aobhar carson a bha iad a' dol
ann, agus orra-san nach robh a' dol do'n eaglais
carson nach robh iadsan a' dol ann. Is e ceist
mhor agus chudthromach a tha an so, agus chan
urrainear bhi dol a mach air gu mionaideach ann
an so. Ach theirinn so, gu'm bheil bunait
mhaith acasan a tha dol do thigh Dhe air son
dol ann. Ciod air bith a' chrioch a tha aig gach
neach anns an amharc air a bhi dol do'n eaglais,
mar is motha a chi mise air slighe an dleasdanais
sin 's ann is motha mo ghairdeachas, seadh
agus ni mi gairdeachas, a chionn gu'm bheil
an siol agus am fonn air am measgadh comhla,
ann an seagh, agus far an gabhar ris an f hirinn
le macantas bheir e toradh uaith le foidhidinn.
Ann an nadur feumaidh an siol agus am fonn
bhi air an toirt comhla mus bi fogharadh ann.
Ann ad chridhe
Theirinn, mar an ceudna, riutha-san nach' eil a'
dol a dh'eisdeachd na firinn, nach aithne dhoibh
an call, agus ged a thoisicheadh iad air bunait a
leagail air son an dearmad air an dleasdanas so a
thaitneas riutha fein " sguabaidh a' chlach-
mheallain air falbh an didein-bhreige agus
comhdaichidh na h-uisgeachan an t-aite-folaich"
(IsA. xxviii. 17). Ach tha buidheann eile ann
ris an coir facal a radh chum an comhf hurtachd,
's e sin a' mhuinntir air am bheil na cothroman
air an aicheadh ; ma tha an cridhe anns an
aobhar m.h6r, chan f haic Dia eis air an anamaibh
ged tha JL bunntainn riutha 'n a Fhreasdal mar
so. Their Dia riutha sin mar thubhairt E ri
Daibhidh, " Is maith a rinn thu gu'n robh e ann
ad chridhe " (1 Rich. viii. 18). Gabhaidh an
Tighearna ris an toil an uair nach 'eil e an comas
an gniomh a dheanamh. " Is beannaichte
iadsan aig am bheil do shlighean 'n an cridhe."
Cuimhnicheamaid air an laimh eile nach 'eil na
h-uile a tha air an smachdachadh a' foghlum,
mar nach 'eil na h-uile a tha dol a dh'eisdeachd
a' toirt buannachd spioradail as. Air an aobhar
sin buinidh e dhuinn sinn fein a cheasnachadh a
thaobh na freasdalan a tha againn, agus gras a
shireadh chum obair Dhe a dheanamh, agus is e
so obair Dhe gu'n creid sinn anns an Ti a chuir
E uaith.
Urram agus eagal diadhaidh
Dh'iarrainn aire an leughadair a tharruing a
dh'ionnsuidh cuid de na suidheachaidhean anns
am biodh e buannachdail dha a bhi an uair a
theid e gu tigh Dhe. Anns a' cheud aite, an
uair a theid sinn gu tigh Dhe, is coir dhuinn
tighinn le urram agus eagal diadhaidh, a'
cuimhneachadh an lathaireachd anns am bheil
sinn. Chan e gu'm bheil e comasach dhuinn a
bhi ann an aite far nach 'eil Esan ; " cia 'n t-ait
air bith am feud mi dol o d' spiorad glic, a Dhe?"
Gidheadh, tha gealladh a lathaireachd gu
sonruichte far am bheil daoine 'g a iarraidh,
" oir ge b'e ait am bheil dithis no triuir air an
cruinneachadh an ceann a cheile am ainm-sa
tha mise an sin 'n am meadhon " (Mata xviii.
20), agus na 'm biodh cluas spioradail againn
chluinneamaid tre chreidimh a ghuth ag radh,
" Cuir dhiot do bhrogan bharr do chos, oir an
t-aite air am bheil thu ad sheasamh is talamh
naomh e " (Exod. iii. 5). Mar sin is eigin
tighinn le urram agus eagal diadhaidh.
Irioslachd agus danachd
Is coir dhuinn mar an ceudna tighinn air ar
sgeadachadh le irioslachd, a thaobh na gne
chreutairean a tha sinn ann — peacach, neo-
airidh, agus neo-chtimta air iomadh doigh. Is
e mar sin an t-aite iosal a bhuineas dhuinn a
ghabhail, an uair a tha sinn air ar gairm gu
aoradh Dhe. Agus an uair a theid thu do thigh
Dhe, nach coir dhuit a chuimhneachadh gu'm
bheil thu dol an sin air gnothach, agus, a charaid,
is e sin an gnothach mor, gnothach nach urrainn
duine eile a dheanamh air do shon ach thu fein
a mhain, gnothach diomhair eadar an t-anam
agus Dia tre losa Criosd ar Slanaighear agus ar
n-Eadar-mheadhonair, ach ged is e gnothach
diomhair a tha ann bithidh a thoradh r'af haicinn
ann an tomhas beag no mor 'n ad bheatha.
Tha sinn a rithis air ar gairm gu tighinn le
danachd agus muinighinn. Tha an danachd so
ag eirigh bho theisteas agus cliii Dhe, a mhaith-
eas, a throcair, a dheagh-ghean priseil, a dhil-
seachd, agus nach beag sin d'a chliii. Co as
urrainn a chliii uile f hoillseachadh ? Tha E ma
ta a' sineadh na slait-oir rioghail d'ar n-ionn-
suidh agus ag radh, " Ciod as aill leat ? ciod e
t'athchuinge agus ciod e t'iarrtus ? " The E
a
A' BOL DO THIGH DHE— ANNS A^ CHATHAIR
feitheamh gu bhi grasmhor agus ullamh gu bhi
com-pairteachadh nam beannachd sin ruinn
air son an d'fhag E Gloir agus air son an
d'fhuiling e air Calbhari.
Aoradh no eisdeachd ?
An uair a theid sinn do thigh Dhe, nach ann
a dh'aoradh a tha sinn a' dol ann ? Is ann. Ach
tha moran a' call seallaidh dheth sin, agus an
aite com-pairt a bhi aca 's an t-seirbhis tha iad
a mhain 'n an luchd-eisdeachd. Tha barrachd
na eisdeachd air iarraidh oirnn ; tha diiil ri
deanadas. " Bithidh an duine a ni beannaichte
'n a dheanadas." Is iomadh aon a tha air
f haotainn ag eisdeachd searmoin spioradail agus
dhtirachdaich, agus a mholas e an uair a thig e
mach, ach fhathast air nach 'eil an searmon sin
a' deanamh atharrachaidh sam bith, agus sin a
mhain a chionn e bhi 'g eisdeachd gu dear-
madach. " Bheachdaich e air fein agus dh'imich
e roimhe, agus dhi-chuimhnich e air ball ciod an
coslas duine a bha ann fein " (Seumas i. 24), ged
a bha an searmon a' toirt a choslais fein ri
aghaidh fad na h-iiine.
Am air gach ni
Feudaidh sinn a bhi 'n ar comh-oibrichean
ann an tigh Dhe. • Is iomadh doigh air am feud
sinn cuideachadh leis a' mhinisteir, ach tha aon
doigh ann gu sonruichte air am feud an luchd-
eisdeachd cuideachadh leis, agus is e sin le an
siiil a bhi air, an cluas ris an f hocal, an cridhe air
Dia. 'N am faighte comhthional mar sin,
saoilidh mi nach biodh e doirbh do fhear-
teagaisg labhairt riutha. Tha droch f hasan aig
cuid a bhi leughadh a' Bhiobuill, neo a' tionn-
dadh nan duilleag am feadh tha an searmon dol
air aghaidh. Tha am freagarrach air gach ni
fo neamh, agus air an aobhar sin, do bhrigh gur
e am na h-eisdeachd a tha ann, bhiodh e na bu
bhuannachdail do neach a BhiobuU a dhiinadh
aig an am sin agus aire gu leir thoirt do 'n ni a
dh'ionnsuidh am bheil e air a ghairm aig an am.
Is ann mar sin a bhiodh buannachd aige de'n
f hocal, an uair a dh'eisdeadh e agus a bheireadh
e fainear e. Chan e a mhain gu'm bheil againn
ri thoirt fainear ciod a chluinneas sinn ach mar
an ceudna cionnus a dh'eisdeas sinn. " Thug-
aibh fainear," arsa Criosd, " cionnus adh'eisdeas
sibh," agus cha bhuin e dhuinne a chomhairle a
chuir an suarachas. An uair a tha iirnuigh air
a cur suas agus aideachadh innte air peacadh,
agus buidheachas air a thoirt air son maitheas
agus tiodhlacan Dhe, bitheadh buaidh aig sin
oirnn. An uair tha am Focal 'g a leughadh,
cuimhnich gur e so Focal Dhe agus is coir
iimhlachd a thoirt dha, agus ma tha bagraidhean
ann is coir cx'iothnachadh, agus ma 's e cuireadh
agus gealladh a tha ann an diiilt mi e } Ma
dhiiiltas, nach ann air m'anam a bhitheas an
call?
Sin, ma ta, cuid de na suidheachaidhean anns
an coir dhuinn tighinn gu tigh Dhe agus cuid de
na doighean anns an urrainn dhuinn com-pairt
a bhi againn anns an t-seirbhis mhoir so, ma tha
sinn a' miannachadh beannachd.
Anns a' Chathair
ANNS na laithean so tha moran bruidhne 'g
^a deanamh mu chor na Gaidhealtachd, ach
chan 'eil dad a' tighinn aisde. An drasd 's a ris
chi sinn anns na paij^earan-naidheachd gu bheil
Comunn ur air a chur air bonn gus cuisean a chur
ceart anns a' Ghaidhealtachd agus an sluagh a
chumail innte, ach ged tha aireamh nan Comunn
sin a' fas, agus aireamh nan daoine a tha an duil
gu bheil Innleachd no Plan aca a bheireadh
soirbheachadh do'n Ghaidhealtachd, chan 'eil
dad a' tighinn as a sin ach bruidhinn, agus
bruidhinn a tha air uairean a' dorchachadh
comhairle le a teas fhein.
Chan 'eil e furasd a radh ciod a tha cearr air
a' Ghaidhealtachd an diugh, no ciod a ghabhadh
deanamh nach 'eil air a dheanamh cheana. An
uair a cheasnaicheas tu an fheadhainn a tha
caoidh cor an duthcha chan urrainn iad a radh
gu bheil dad cearr oirre ach gu bheil an sluagh
a' tanachadh agus a' Ghaidhlig a' basachadh.
Tha sin fior, ach co aige a tha a' choire, no
ciamar a ghabhas e leasachadh ? Sin ceistean
a shaoileas daoine a tha furasda gu leor f huas-
gladh gus an iarr thu orra innseadh dhuit gu
soilleir ciod an innleachd a tha aca air daoine a
chumail air an f hearann, agus air a' Ghaidhlig a
chumail an cleachdadh, ach a cheart cho luath 's
a cheasnaicheas tu iad chi tu nach 'eil innleachd
air bith aca ach mar tha agad fhein. Air neo
ma tha innleachd aca 's e innleachd nach gabh-
adh cur an ceill gun chuid-eigin a bhi a' cumail
smachd air an t-sluagh mar tha Hitler agus
MussoHni a' deanamh, no nach gabhadh cur an
ceill gun airgiod mor o'n Ghovernment a thaom-
adh do'n Ghaidhealtachd. Tha e duilich an
diugh saorsa an toile a thoirt o dhaoine (bu dona
na'n deanteadh sin) agus is ann le saoi-sa an
toile fein agus le comhairle shuidhichte a tha a'
Ghaidhealtachd 'ga tanachadh.
Clann 'n an dragh
Chan 'eil barrachd dhaoine a' fagail na
Gaidhealtachd na b' abhaist ; chan e sin an
t-aobhar gu bheil aireamh an t-sluaigh a' dol
sios ; is e an f hior aobhar nach 'eil daoine
toileach clann a bhi aca. Tha clann 'n an draerh
ANNS A' CHATHAIR
agus 'n an cuing agus sin da rud nach toigh leis
a' ghineal so.
An drasd 's ris chithear aims na paipearan-
naidheachd gu bheil muinntir an eilein ud no an
eilein ud eile an cruaidh-chas agus an aire
mhuladach, ach chan 'eil facal firinn anns na
naidheachdan sin ; chan 'eil annta ach rabhart
luchd-pinn a bhitheas a' glaodhach aird an cinn
air eagal nach eisdear riu air dhoigh eile. Tha
muinntir na Gaidhealtachd agus nan Eileanan
air deagh dhealbh anns na laithean so ; cha
robh iad riamh cho maith dheth 's a tha iad ;
chan 'eil gin dhiubh a' fulang acrais no eiginn.
Chan 'eil a' Ghaidhealtachd a' dol sios ach mar
tha aitean-diithcha eile a' dol sios. Ann an
siorramachd Pheairt ; air machair Rois ; anns
na sgireachdan-diithcha an Dun-fris, tha an
sluagh a' tanachadh agus na sgoilean a' fas
falamh na's luaithe na anns na h-Eileanan Siar.
Tha na's lugha de stoc dhaoine air sgireachdan
reamhar ann an Lobhdaidh na tha air sgir- '
eachdan bochd ann an Leodhas. Tha craos
nam bailtean-mora a' tarruing a steach agus a'
slugadh nan aitean-diithcha mar bha a' mhuc
aig bean Eachainn Thiristich ag itheadh a
codach fhein agus roinn chreutairean eile
cuideachd.
Aobharan an tanachaidh
A reir mar tha mise a' faicinn anns na sgir-
eachdan-diithcha as aithne dhomh tha na coig
nithean so a' comh-oibreachadh le cheile gus an
diithaich a thanachadh ;
(1) Cion oibre.
(2) Cion thighean.
(3) Oighreachdan mora an lamhan uachdaran
bhochda.
(4) Laghanna na duthcha air an deanamh gus
a bhi freagairt air luchd-oibre nam bailtean-
mora na's fhearr na tha iad a' freagairt air
tuathanaich agus croitearan,
(5) An gaol a tha aig an oigridh air stararaich
nam bailtean-mora, agus a' ghrain a tha aca air
obair fearainn.
Tha e duihch a radh ciamar a ghabhas obair
a thoirt do dhaoine mur bheil feum air an obair
sin gu nadurra ; ma thoisichear air obair a
dheanamh gun aobhar ach cosnadh a thoirt do
dhaoine, is miosa a dheireadh sin na thoiseach.
Na'n toisicheadh an Government air obair a
dheanamh los cosnadh a thoirt do dhaoine
theagamh gur e a' chrioch a bhiodh aige gu 'n
eireadh baile suas far an robh an obair, baile a
chreachadh an diithaich mar tha Glaschu no
Lunnainn 'g a creachadh an diugh. Is theag-
amh ann am fichead bliadhna gu'm biodh an
dara leth de mhuinntir a' bhaile sin air an Deirc.
Rathaidean lira
Tha an Government a' cur romhpa suim mhor
airgid a chosd a dheanamh rathaidean maithe
anns a' Ghaidhealtachd. Tha sin feumail,
eadhon ged bheir e barrachd cosnaidh do dh'
Eirionnaich na bheir e do na Gaidheil (cha
toigh le Gaidheil obair ghoirt no obair shalach),
ach chan ath-nuadhaich rathaidean maithe a'
Ghaidhealtachd ; cha dean iad ach an sluagh a
thanachadh na's miosa na tha e, ged a dh'
fhaodas osd-thighean iira cinneachadh an sud
agus an so, agus a bhi soirbheachail. Ach is
dona a' chrioch e do'n Ghaidhealtachd a bhi 'g
osdaireachd anns an t-samhradh agus a bhi dol
air an Deirc anns a' gheamhradh. Mar is fhearr
agus is farsuinge na rathaidean is ann is duiliche
e do mharsantan agus do luchd-ceaird am beo-
shlaint a dheanamh air an diithaich ; cuiridh
btithan-mora nam bailtean-mora buthan-beaga
na diithcha ann an ciiil chumhainn. A cheart
cho luath 's a nithear farsuing na rathaidean gu
taobh Shiar Rois agus gu taobh Tuath Chataibh
bithidh iad trang fad an t-samhraidh agus an
fhoghair le caraichean agus busaichean agus
luchd-siubhail eile air cuibhlichean, ach is e gle
bheag de bhuannachd a bheir sin do mhuinntir
Rois no do mhuinntir Chataibh ; bithidh a'
bhuannachd uile do bheagan osdairean, agus
do mharsantan Ghlaschu no lonar-nis. Ri mo
cheud chuimhne b' abhaist dhuinn ar tea agus
ar siucar a cheannach o'n mharsanta againn
fhein ann an Cille-sgumain ; ar min-choirce o'n
mhuilleir ; ar brogan o'n ghreusaiche, agus ar
n-aodach o'n taillear againn fhein, ach a nis o na
rinneadh na rathaidean farsuing tha biithan-air-
chuibhUchean a' tighinn thugainn a Diin-deagh
agus a Glaschu, agus chan fhada gus nach bi
marsanta, no muillear, no greusaiche, no taillear
anns an sgireachd. Tha na rathaidean farsuing
air am faod marsantan-mora biithan-air-chuibh-
ichean a chur gun mhal a' cur as daibh. Tha na
cisteachan anns a bheil sinn a' cur nam marbh a'
tighinn thugainn a Glaschu ; is b' fheudar do'n
t-saor dol 'n a ghille-frithealaidh do na Sasunn-
aich a bhios ag iasgach bhreac.
Gainne thighean
Is e cion thighean an cion as mio>a a tha air
aitean-diithcha anns na laithean so. Ged tha
aireamh an t-sluaigh a' dol sios chan 'eil aon tigh
anns an sgireachd so falamh ; an uair a bhitheas
tigh falamh bithidh dusan 'ga iarraidh a dh' aon
leum. Ach c6 a chuireas suas na tighean } Sin
an gnothuch. Cha chuir na h-uachdarain suas
iad, an dara cuid a chionn nach 'eil airgiod aca,
no a chionn nach fhaigh iadde mhal orrana bheir
dhaibh riadh cothromach air son na chosd iad
dhaibh. Cuiridh iad suas tighean air son luchd-
oibre na h-oighreachd, ach is e sin uile e. Cha
mho a tha daoine an diugh toileach tighean a chur
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A^ CHOILLE BHEITHE
suas as tir dhaibh fein, eadhon ged bhitheadh de
airgiod aca na leigeadh leo sin a dheanamh ; is
f hearr leo an diithaich f hagail seach tigh a chur
suas, agus dol do'n bhaile-mhor far a bheil e na
's fhasa tigh fhaotainn air mhal. Is ann air
Comhairle na Siorramachd a chuir a' Pharla-
maid an dleasdanas so, tighean ura a chur suas
air son an luchd-oibre, no an aite sheann tighean
a bha tuiteam. Ach chan 'eil Comhairlean nan
Siorramachdan a' cur suas ach na dh' fheumas
iad a dheanamh ; cha ghluais iad gus an cuir
Bord na Slainte eagal orra. Is e a tha tachairt,
ma ta, nach 'eil sgireachd-diithcha idir amis a
bheil barrachd thighean na tha dhith air na tha
innte de luchd-oibre, air chor agus ma leigeas
fear-oibre, no ciobair, no geamair, no duine eile,
dheth a dhreuchd, no ma theid tuathanach a
mach a f hearann, no maighstir-sgoile no bancair
a mach as an dreuchd, gu'm feum iad uile an
sgireachd f hagail a chionn nach urrainn dhaibh
tigh fhaotainn innte, ged bhitheadh an cridhe
an ceangal ris an aite anns an do chuir iad
seachad am beatha. Tha mise a' faicinn sin ann
am Blar a h-uile bliadhna ; daoine gasda a'
fagail an aite a chionn nach fhaigh iad tigh ann,
air an iomain leis an eiginn do'n bhaile-mhor no
do Bhaile-chloichridh.
Droch laghanna
Fhreagradh e gu gasda air tuathanaich agus
air croitearan prisean cruidh is chaorach a bhi
ard, agus siol agus buntata a bhi daor, agus
bhitheadh e furasda gu leor do'n Ghovernment
prisean a chumail suas le siol agus feoil nan
rioghachdan eile a chumail a mach as an diith-
aich, ach cha fhreagradh sin air luchd-oibre
nam bailtean-mora. Chdn 'eil a dhith orra-san
ach biadh saor, agus tha iad cho lionmhor agus
cho laidir 's nach 'eil e furasda do'n Ghovern-
ment dol 'n an aghaidh. Thubhairt Coinneach
Odhar gu'n cuireadh peirceall na caorach an
crann air an fharadh, ach ged rinn na caoraich
sin ann an tomhas, is e siol Innseanach na h-
Arffentine affus cruithneachd America a tha a'
cur a' chroinn air na sparran an diugh. A
h-uile uair a tha a' cheist so air a cur ris an
diithaich, co dhiubh is fhearr am biadh a bhi
saor no fearann na duthcha so a bhi air a
chumail fo'n chrann, tha luchd-oibre nam bail-
tean-mora ag iarraidh a' bhidh a bhi saor. Sin
aon de na h-aobhair gu bheil a' Ghaidhealtachd
'g a leigeil a mach fo f heur, ach ciod air bith a
their daoine eile, is e an t-adhartas a bu mhaith
leamsa fhaicinn anns a' Ghaidhealtachd, am
fearann a bhi air aiteach agus uiread thuathan-
ach agus chroitearan air 's is urrainn e a
ghiiilan, agus seorsa thuathanach agus chroit-
earan nach bitheadh a' leigeil an taic ris a'
Ghovernment.
Cor nan iasgairean
Ach tha aon ni a dh' fhaodadh an Govern-
ment a dheananah gun mhoran dragha no
cosduis, agus a bhiodh chum maith na Gaidh-
ealtachd, na cladaichean shiar a dhunadh air na
tralairean a bhios ag iasgach timchioll orra agus
a tha an deidh milleadh mor a dheanamh air na
lochan a b' abhaist a bhi Ian de gach seorsa eisg,
lochan anns nach 'eil lann ri fhaotainn an diugh.
Ann am bliadhnachan a' Chogaidh bha iasg
pailt mu'n cuairt a' chladaich anns na h-eilean-
an agus b' e an t-aobhar gu robh na tralairean
air an toirt air falbh gu obair eile anns na
bliadhnachan sin, agus gu robh siol an eisg a'
faotainn cothroim air tighinn beo seach a bhi
air a ghluasad leis na tralaichean agus air a
thilgeadh air tir 'n a stacanna.
Na 'n dimadh an Government an geata-mara
eadar am Parbh agus Buta Leodhais, agus an
geata-mara eile eadar Ceann Bharraidh agus
Eirinn, agus 'n an cumadh iad na tralairean
taobh a mach nan geatachan sin, dheanadh sin
feum mor do na h-iasgairean. Mur bi iasgairean
agus croitearan anns na h-Eileanna agus taobh
a' chladaich air tir-mor, ciod a b' fheairrd a'
Ghaidhealtachd rathaidean agus petrol agus
tighean-osda agus luchd-siubhail ?
Anns a' Choille Bheithe
A ISLING cailUck mar a durachd. Gle thric
Jri.\s, e sin an t-aobhar a bheir sgiathan do
naidheachd. B'e sin an t-aobhar gu'n deachaidh
Naidheachd nan saighdearan Russianach o cheann
gu ceann de'n rioghachd ann an ceithir uaire
fichead. Bha arm Bhreatuinn agus arm na
Frainge ann an cunnart ; bha na Gearmailtich
a' briichdadh a steach air am muin mar thuil
nach gabhadh cumail air ais ; bha cridheachan
dhaoine anns an duthaich so air chrith le imcheist
is eagal, gun fhios aca ciod a dh' fhaodadh
iad fhaicinn anns na paipearan-naidheachd am
maireach. An uair a bha an rioghachd uile
anns an t-suidheachadh-inntinn sin chualas am
facal Russianaich (gun fhios c6 thubhairt e no
cia as a thainig e) agus ann an aon oidhche
sgaoil an naidheachd air feadh na rioghachd
uile gu robh miltean gun aireamh de shaigh-
dearan Russianach air tighinn air tir an Obar-
eadhain agus am bailtean-puirt eile, air an
rathad gu Southhampton far am faigheadh iad
aiseag do'n Fhraing. Aisling cailUch mar a
durachd. Creididh daoine an ni as toigh leo a
chreidsinn ged nach bitheadh ann ach a' bhreug,
ach cha chreid iad an f hirinn mur bheil an f hirinn
a reir am miann. Chan 'eil ann an reuson mhic
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
an duine ach cuilc lag an coimeas ri cabar
laidir a thoile.
Cha do chreid mise naidheachd nan saigh-
dearan Russianach aon leth-mionaid riamh, ged
-chuir m' as-creideamh fearg agus miothlachd
air cuid de mo luchd-eolais, daoine a chunnaic
iad le'n siiilean fhein, agus a chual o dhaoine
creideasach eile gu robh an naidheachd cho fior
ris a' bhas. Ach ged nach abair mi an corr mu
na Russianaich, bu mhaith leam sgeul neonach
no dha eile innseadh a tha a' cur soluis air an
doigh anns amfalhh naidheachd.
Am ministear agus an telegram
Ged nach ann an Cille-sgumain a thachair e
faodaidh mi ainm Chille-sgumain agus ainm an
Urramaich Niall Mac Pharlain, a ghabhail an
iasad, no an diomhanas ma thogras sibh, agus an
sgeul so innseadh uime-san.
Ann am Miosachan sonruichte bha Urnuigh
air a cur air aon de na duilleagan a h-uile mids,
air a sgriobhadh leis an Urramach Niall Mac
Pharlain, B.D. Dh' fheumadh a h-uile facal a
bha ri bhi anns a' Mhiosachan a bhi an laimh a'
chlo-bhuailteir air la sonruichte de'n mhios, ach
cleas a dhaoine, cha do rinn an t-Urramach
Niall Mac Pharlain, B.D., riamh obair an diugh
a dh' fhaodadh e fhagail gus am maireach, agus
gle thric bhitheadh am fear-deasachaidh agus
an clo-bhuailtear a' feitheamh dha no tri laith-
ean ris an Urnuigh.
Uair a bha i na b' fhaide gun a ruighinn na
b' abhaist chuir am fear-deasachaidh telegram
thuige, " Feum air Urnuigh gun dail." Gu
ceart is e bu choir dha a radh, " Feum air an
Urnuigh gun dail," ach gus sgillinn a shabhaladh,
dh' fhag e a mach am facal an, agus 'nuair a
ghabh caileag a' Phost Office am fios-dealain ud
o'n Oban sgriobh i u bheag an aite U mhor,
" Feum air iirnuigh gun dail."
An t-seachduin roimh sud chaidh bean a'
mhinistir do Dhim-eideann, agus gun dad aice
fo'n fhacal, thubhairt caileag a' Phost Office ris
a' bhalach a bhiodh a' liubhairt nan telegrams,
balach a bha car leasg agus mairnealach, " Ruith
do'n Mhanse cho luath 's a bheir na cuibhlichean
ann thu agus gun fhios nach 'eil bean a' mhin-
istir tinn."
Thachair am ministear air a' bhalach aig an
dorus ; dh' fhosgail e an telegram, agus 'nuair
a chunnaic e ciod a bha innte, thuit 'aodann, oir
dhichuimhnich e gu robh aige ris an Urnuigh a
sgriobhadh air an t-seachduin ud, is bha e a nis
ro anmoch sin a dheanamh, oir ann an ceath-
ramh na h-uarach bha e a' falbh air a' charbad-
iaruinn do Dhun-eideann.
Dh' fhalbh e air chabhaig ; bha cho beag a
dh'uine aige a dhol a dh'ionnsuidh na steisun
's gu'm b' fheudar dha ruith.
An uair a chaidh am balach air ais dh' f harraid
caileag a' Phost Office dheth an cual e ciod a
bha cearr ? Cha chuala. Am faca tu am
ministear ? Chunnaic. An d' thubhairt e dad
riut ? Cha d' thubhairt. Am faca thu e a'
fosgladh na telegram ? Chunnaic. Ciod a rinn
e ? Thog e a dha laimh, bhuail e a bhois air a
bhathais, is ruith e a steach do'n Manse, agus an
ceami greis bha e 'n a ruith a dh'ionnsuidh na
steisun.
Bu leor sin do'n chaileig. Dh'innis i ann an
cagar do dhuine no dha gu robh bean a' mhinis-
tir fiadhaich' tinn ann an Dim-eideann, cho
tinn 's gu robh iad a' deanamh iirnuigh air a
son, agus gu'n d' fhalbh am ministear 'n a ruith
a bhreith air an train. Dh'innis an duine no
dha sin ann an cagar do thritiir no cheathrar eile
nach robh dochas air bith aig na dotairean gu'n
tigeadh i bhuaith. An sin stad a' chagarstaich,
oir cha bu sgeul-ruin e na b' fhaide, is thoisich
an naidheachd air sgaoileadh. Thubhairt bean
an Tailleir gu'n do shiubhail piuthar-a-mathar
le pneumonia, agus gu'n d' thug ise an aire an
droch choltas a bha air bean a' mhinistir an la
mu dheireadh a bha i anns an eaglais. Ma tha
pneumonia oirre-se, arsa bean a' bhancair,
foghnaidh sin.
Am feasgar sin fhein, 'nuair nach d' fhuair
fear-deasachaidh a' Mhiosachain fios-freagairt
o'n Urramach Niall Mac Pharlain, B.D., chuir e
telegram eile thuige a bha air a liubhairt anns a'
Mhanse greis mhaith an deidh dha falbh do
Dhim-eideann, " Tha mi duilich gu bheil e a nis
ro anmoch." Ged nach robh an telegram sin
air a fosgladh bha e air feadh Chille-sgumain
ann an uair a dh'uine gu'n do shiubhail bean a'
mhinistir le pneumonia ; gu robh tri dotairean
timchioU oirre, agus Ian an tighe de mhinis-
tearan ag urnuigh air a son, ach a dh'aindeoin
sin uile, gu'n do bhuail an tinneas i cho laidir 's
nach do sheas i ach da la ris. Thoisich muinntir
Chille-sgumain air foighneachd de chach a cheile
an cualas c' uin a bhitheadh an tiodhlachadh
ann, ach am feadh 's a bha iadsan a' feitheamh
ri telegram mu'n torradh bha Niall Mac Phar-
lain agus a bhean gu h-aighearach an Diin-
eideann, eadar an Zoo agus Tigh-nan-dealbh.
An creideadh tu gu'n tachradh a leithid sud
am measg dhaoine laghach firinneach ; daoine
nach d' fhag gin dhiubh an sgoil gus an robh iad
ceithir bliadhna deug co dhiu, agus cuid dhiubh
fada na bu shine ?
Barnabas Tobit agus Susanna
So sop eile a leigeas fhaicinn dhuit mar a
sgaoileas naidheachd. Ann an Oil-thig Chill-
rimhinn bha ard fhear-teagaisg a bha 'n a
sgoilear maith. Faodaidh mi Barnabas Tobit a
radh ris, ged nach b' e sin ainm idir. Ach ged
bha e maith air Eabhra agus air Greigis, cha
robh bean aige, rud a bha 'n a ionghnadh do
bhoirionnaich Chill-rimhinn, agus rud air am
bitheadh iad a' bruidhinn 'n am measg fhein,
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— ICHABOD
oir bu duine e leis am bu toil companas a cho-
chreutairean.
An uair a bha Press Oil-thigh Oxford a' cur
a mach leabhi-aichean an Apocripha dh'iarr iad
air Barnabas Tobit an da sgriobhadh so a
ghabhail os laimh, Susanna, agus Oran na Triuir
Chloinne, no mar theirear ris gu goirid, An Triuir
Ckloinne. Thug e seorsa de ghealltanas gu'n
deanadh e an obair so dhaibh agus gu'n ullaich-
eadh e na sgriobhaidhean ud air son a' chlo, ach
bha e cho mairnealach uime agus bha e cho
duilich dhaibh dad fhaotainn as a lamhan 's
gu'n do thoisich Press Oil-thigh Oxford air am
faidhidinn a chall, agus mu dheireadh chuir iad
telegram thuige ag iarraidh air an gnothuch a
chur an dara taobh gun an tuilleadh dalach,
" An gabh thu ' Susanna ' agus ' An Triuir
Chloinne ' no naeh gabh ? Freagair a dh'aon
ruith." Chuir e am freagairt air ais leis a'
bhalach a thainig leis an telegram. " Gabhaidh
mi ' Susanna ' ach cha ghabh mi ' An Triuir
Chloinne.' "
Ann an seachduin bha e air feadh Chill-
rimhinn gu robh Barnabas Tobit a'dolaphosadh.
Cha b' urrainn duine air bith innseadh c6 i, ged
bha na boirionnaich ann an ireapaich a chluinn-
tinn, ach bha e air a mhonmhur gur e Susanna a
b' ainm dhi; bantrach aig an robh triuir chloinne,
ach gu'n do rinn Barnabas Tobit cixmhnant ri a
cuideachd nach bitheadh gnothuch aige ris a'
chloinn, agus gu'm feumadh iad an cumail ann
an Oxford. Bha e air a radh cuideachd gu robh
i leth-cheud, mur robh i os a chionn, agus gu
robh Tobit a' feuchainn ri tarruing air ais gus an
do bhruidhinn a cuideachd gu maith teann ris.
Feuch, cia mor an connadh a lasas teine beag !
Togail mhor air steidh nach seas !
An fhirinn air a dreach
Bha mi uair-eigin an diiil gur e a' bhuannachd
as f hearr a gheibh daoine bho sgoil, gu bheil an
t-ionnsachadh a tha iad a' faotainn anns an sgoil
'g an dion o bhi creidsinn naidheachdan no
barraghloir air nach 'eil dreach na firinn. Bha
mi an diiil gu'n teagaisg sgoilearachd do dhuine
an fhirinn aithneachadh air a dreach. Tha
daoine ann as urrainn sin a dheanamh, aith-
nichidh iad an fhirinn air a dreach, ach tha mi
a' faicinn a nis gu'm faighear an seorsa sin am
measg dhaoine nach d' fhuair a bheag de sgoil
cho trie 's a gheibhear iad am measg sgoilearan.
Cha dean " ionnsachadh " no " sgoil " athar-
rachadh mor air an inntinn a tha aig duine gu
nadurra. Cuir duine aig a bheil inntinn C3 gu
nadurra do'n ChoUaist fichead bliadhna, agus
cha bhi aige ach inntinn CS air a' cheann mu
dheireadh, ged bhitheadh treathlaich mhor a
dh'eolas aige. Agus air an laimh eile aith-
nichear an inntinn a tha Al ged nach bitheadh
a' bheag de sgoil ann an ceann an f hir aig a bheil
i. Is treasa diichas na oilean.
Ichabod
/TI)HA so air a chur thugam a eilean Thiriodh
V-L* le Ceit Nic Fhionghuin, ann an Odhrisgear,
agus tha mi 'g a thoirt am follais a chionn gu
bheil e ag tirachadh mo chuimhne fein, agus
gu'n iiraich e cuimhne dhaoine eile anns na h-
Eileanan an lar air an duine bheannaichte, an
t-Urramach D. T. Mac Aoidh, nach maireann.
Tha gineal iir ag eirigh suas do nach b' aithne
D. T. Mac Aoidh no a dhoighean.)
Bho chionn ghoirid bha mi a' dol thairis air
seann litrichean a fhuair mi o chionn f hada, agus
'n am measg thachair te orm bho'n mhinistear
Mac Aoidh, agus tract Bheurla 'n a broinn fo'n
ainm ' Ichabod.' Leugh mi an tract, is chord i
rium cho maith 's gu'm b' fhearr leam gu'n
gabhadh i cur ann an Gaidhlig. Ach cha
ghabh.
Their cuid gu bheil a' Ghaidhlig na's milse na
Bheurla. Tha, ma's ann air gnothuichean
Gaidhealach a thatar a' bruidhinn, ach gnoth-
uch a tha air a thoirt a canain eile cha bhith-
eadh e idir cho mills ann an Gaidhlig.
Duine gun ghruaim
'S ann againne a bha an reuson a bhi taingeil
an Uine f hada a bha Mghr Mac Aoidh againn 'na
mhinistear an Tiriodh. Ged bha ministearan
maith eile againn, chan fhaca mise riamh duine
eile a bha cho coltach ris an rud a bu choir do
mhinistear a bhi 'na dhol a mach, mar their sinn,
ri Mghr Mac Aoidh. Cha chuireadh ni fo'n
ghrein fuadach air o thigh air bith, agus cha
robh fuath 'na inntinn do neach air thalamh.
Duine naomh, ged is beag a bha de choltas
naoimh air, co dhiu aig amannan, oir bha e Ian
dibhearsoin. 'N uair a bhitheadh e a' sear-
monachadh bha e a' lasadh le durachd agus
trom air fhein, ach cha robh coltas aingil air
anns a' phupaid air a shon sin. Is gann gu'n
tuigeamaid gu de a bhiodh e ag radh, ach bha
h-uile duine toilichte le a shearmoin, agus mar
shearmonaiche cha robh a leithid ach annamh.
Tha cuimhne agam gu maith gur e so toiseach
na h-iii'nuigh aige daonnan, " A Thi Naoimh
agus Uile-bheannaickte, is Tiifein a mhain an aon
Dia beb agus f tor," agus fad na h-urnuigh bhith-
eadh e 'ga chrathadh fein a null 's a nail air a'
shail anns a' phupaid.
Na laithean sona
O, nach bu mhaith na'n robh sinn air ar n-ais
anns na laithean ud ! Ach chunnaic mise na
laithean ud, is foghnaidh sin. Bithidh iad 'n
ICHABOD— AIG AN UINNEIG
am chumhne gu brath, agus is e sin an t-aobhar
gu bheil mi ag radh gu bheil aobhar againn a
bhi taingeil gu robh Mghr Mac Aoidh againn
mar mhinistear nmoran bhliadhnachan.
Bha an litir air an do she all mise an la roimhe
air a sgriobhadh 'nuair a bha e fhein agus a
bhean a' fagail an eilein ; 'sea bhean a sgriobh
i, ach chuir e fhein criomaninnte aig an deireadh ,
agus tract agus earail mhaith mar bhitheadh e
a' deanamh daonnan. Co riamh a fhuair litir
o Mhghr Mac Aoidh gun sin ?
Is duilich leam a bhi faicinn a' Mhanse aige a'
dol a dholaidh an diugh ; do 'n ghineal againne
is e " Manse Mhic Aoidh " a bhios ann gu brath.
Rud bochd a tha ann, niansaichean agus tighean-
sgoile a bhi falamh, no air an suidheachadh air
mhal. Chan ann air a shon sin a chaidh an cur
suas, ach air son gu'm biodh daoine ionnsaichte
annta aig am biodh iighdarras am measg*an
t-sluaigh ; daoine a b' fhiach dhuit feasgar a
chur seachad comhla riu anns an t-seomar, agus
a bheireadh dhuit eolas agus edification. Ach
chan fhaigh thu sin an diugh ann an tigh-sgoil
anns an aite so ; chan 'eil romhad ach mar gu'm
biodh ejicyclopaedia Ian de threathlaich anns
nach 'eil bladh no tlachd. Ichahod ! Ichabod !,
dh" fhalbh a' gklbir o Israel.
An diadhaidheachd fhior
Cha toigh leam uair sam bith a bhi gabhail
gnothuich ri ministearan no ri daoine a tha a'
searmonachadh ; is maith leam air sgath
Neimh leigeil leo. Cha mhise am breitheamh,
ach air a shon sin chan 'eil e duihch do dhuine a
thainig gu aois fhaicinn nach 'eil eolas no seall-
adh aca air neamh no air a' bheatha a tha
romhpa seach mar tha againn fhein, oir tha sinn
uile mar gu'm bitheadh a' chlann bheag a
thaobh an t-saoghail spioradail nach f haca sinn
riamh. Tha an t-amadan as motha cho fiachail
ann an sealladh Dhe ris an duine aig a bheil
ionnsachadh agus gliocas. Duine air bith a tha
deanamh mar is f hearr is urrainn dha, agus nach
'eil naimhdeil no eucorach ann an gnothuichean
saoghalta, sin an seorsa duine a tha ionmhuinn
le Dia. Tha peacadh agus peacadh ann, ach is
e na peacaich as miosa, an fheadhainn a tha
sanntach, cuilbheartach, guineach, a dh' aindeoin
gu bheil eolas aca air a' Chreideamh Chrios-
duidh. Thig iomadh rud nach 'eil Criosdail a
steach air t' inntinn air uairean, air chor agus
gu'n abair thu riut fhein, " Cha bu choir dhomh
sud a radh" no " Tha mi duilich gu'n do rinn mi
sud," ach bheir Dia maitheanas do dhuine de'n
t-seorsa sin ma dh' iarras e e.
Ach is rud eile e daoine a bhi a' suidhe anns
an eaglais agus coltas cho soluimte orra 's gu'n
saoileadh tu gur ann an neamh a tha an smuain-
tean, agus an smuaintean air beathaichean an
coimhearsnaich a dh' fhag iad dliith do 'n
mhointich oidhche Shathurna, an dochas gu'n
rachadh aon de na beathaichean innte. Am
faigh a leithid sin de dhaoine neamh. Chan
fhaigh, chan fhaigh ; chan abradh am ministear
Mac Aoidh fhein gu'm faigh, ged bha e cho maith
agus cho caomhail 's nach bu toigh leis duine air
bith a dhunadh a mach a neamh.
Chan 'eil uair a sheallas mi air a' Mhanse aige
nach cuimhnich mi air ; am Manse anns an robh
duine naomh aig an robh iighdarras, ministear
ris am b' fhiach ministear a radh agus duine-
uasal. Ach tha am Manse a nis falamh ; agus
chan f haicear an diugh 's an aite so a leithid.
Fhreagradh am Manse gu gasda air ministear
mor ceart a leig dheth a dhreuchd ann an
deireadh a laithean agus a shealladh thairis air
an fheadhainn oga, seann duine coir a bheireadh
searmon ceart do 'n t-sluagh an drasd 's a ris,
chan ann air son cosnaidh ach le toil a bhi
bruidhinn ri daoine mu Dhia agus mu'n bheatha
nihaireannaich. Na 'n toilicheadh e dh' f haodadh
e a bhi deanamh laoidhean 'n a sheann aois, ach
is e mo bharail fhein gur f hearr do dhaoine aon
laoidh mhaith a bhi aca 'g a seinn daonnan seach
a bhi ag uisneachadh torr de laoidhean dona,
anns nach 'eil, an deidh saothair mhor a chosd
orra, ach an aon ni ann an atharrachadh doigh.
Tha an t-am agam sgur ach b' f hearr leam gu
robh Manse Mhic Aoidh air a shuidheachadh air
mhal air ministear de 'n t-seorsa a tha mi ag
radh. Tha an t-aite cho boidheach, ach tha
Ichabod air a sgriobhadh air na ballachan, agus
air na h-uinneagan, agus air a' gharradh.
Aig an Uinneig
Cleir Lathurn
THA na h-eaglaisean a bha gun mhinistear
ann an Cleir Lathurn a' faotainn da mhini-
stear og a bhitheas 'n an neart do'n Chleir ;
Uilleam DomhnuUach, M.A., a tha dol do
Sheann Eaglais an Obain, agus Calum Mac
Thorcadail, M.A., a tha dol do Lios-mor.
Tha uiread a dh' eaglaisean anns an Oban
's gu'm faodadh te dhiubh a bhi 'n a h-eaglais
Ghaidhlig uile gu leir, gun Bheurla idir, agus
na'n gabhadh sin deanamh 's e an t-Seann
Eaglais a bhiodh freagarrach air son na Gaidh-
lig. Cha mhor nach 'eil e cho duilich da
chanain a chumail beo ann an coimhthional
's a tha e seirbhis a dheanamh do dha mhaigh-
stir.
Cha mhor eaglaisean anns a' Ghaidhealtachd
a tha na's truime air ministear na Seann
Eaglais an Obain, far a bheil tri seirbhisean
a h-uile Sabaid, a thuilleadh air classaichean
8
AIG AN UINNEIG
Biobuill agus sgoil-Shabaid. Ach gu fortanach
tha am ministear iir bg, agus luath, agus
laidir, agus a reir mar tha mi a' cluinntinn,
maith air obair.
Ged nach 'eil Lios-mor an diugh cho in-
bheach no cho uasal am measg nan eileanan
eile 's a bha e an uair a bha Easbuig Earra-
Ghaidheal a' fuireach an Caisteal Ach-an-
diiin tha e 'na eilean cho boidheach agus 'na
sgireachd cho ion-mhiannaichte 's gu'm faod
Calum Mac Thorcadail a bhi toiUchte gu'n
do thuit a chrannchur ann ann an toiseach a
mhinistrealachd. Is e Uidhisteach a tha ann
am ministear iir Lios-mor ; bha e air oileana-
chadh an Oil-thigh Chill-rimhinn agus 'n a
fhear-cuideachaidh an Inbhir-Esc far an d'
fhuair e ionnsachadh maith bho mhinistear
maith, an t-Ollamh Uilleam Edie nach rnair-
eann. Tha GaidhUg mhaith aige, is bithidh
sin 'n a chuideachadh d'a bhraithrean ann an
Cleir Lathurn.
'S e ministear a b' ainmeile a bha riamh an
Lios-mor, an t-Urramach Domhnull Mac
Neacail ; bha sia deug de chloinn aige ach
shiubhail a' chuid mhor dhiubh 'n an lean-
aban. Choisinn e chii am measg a luchd-diith-
cha le dol an caonnaig ris an Ollamh Mac
Iain, ach b' e sin seangan a' toirt greim a
gearran, no Tomas na h-Ordaig a' gleachd
ri Fionn Mac Cumhail. Bha e air a radh gu
robh e 'n a sgoilear maith agus 'n a bhard
maith, ach chan 'eil cuimhne air dad d'a
bhardachd a nis ach an aoir shalach a I'inn e
do'n Ollamh Mac Iain ; "an losgann mha-
gach," mar thubhairt e ris.
Ministearan agus Gnothuichean
Tha moran dhaoine an diiil nach 'eil ininis-
tearan suas ri gnothuichean, agus mar sin
nach bu choir dhaibh lamh a bhi aca idir ann
an riaghladh na Siorramachd, no ann an riagh-
ladh na duthcha, no eadhon ann an ciiisean
aimsireil na h-eaglais ; gu'm bu choir dhaibh
an obair sin fhagail aig daoine a tha suas ri
gnothuichean, tighearnan-fearainn, baillidhean.
marsantan, luchd-lagha, bancairean, foirbhich.
Tha mise a' creidsinn gu'm biodh e gUc do
mhinistearan cho beag 's is urrainn dhaibh
de riaghladaireachd a ghabhail os laimh, agus
an aire a thoirt air an fhior obair fhein, an
obair spioradail a thugadh dhaibh ann am
ministrealachd an Fhacail, ach air a shon sin
chan 'eil mi a' creidsinn nach 'eil ministearan a
cheart cho glic agus cho crionna ann an gnoth-
uichean ri seorsa air bith eile de dhaoine.
Tha moran dhaoine anns an duthaich aig
a bheil am boinne so de 'n chuthach 'n an
ceann, gu bheil iad an diiil gu'm bitheadh
cuisean na rioghachd air an ceartachadh gu
luath na'n robh riaghladh na rioghachd an
lamhan dhaoine a tha suas ri gnothuichean,
business men, mar their iad. Chan e a tha iad
a' ciallachadh leis an fhacal sin, daoine aig a
bheil sealladh fada agus farsuing a chionn
gu bheil eanchainnean maith aca, ach daoine a
rinn fortan a' reic siiicair, no a' togail bhat-
aichean, no a' deanamh motor cars, no a'
malairt airgid. Nar leigeadh Dia gu'n cuiream-
aid an rioghachd air chiiram an t- seorsa
sin ! Bu cho maith leam a cur air chiiram
nam ban. Bha tuilleadh 's a choir ann an
lamhan an t-seorsa dhaoine sin am bliadh-
nachan a' chogaidh, agus is e bu deireadh dha
nach mor nach do bhris iad an rioghachd.
Dh' at an cinn mar gu'm biodh balloon. Ann
an ceart da-rireadh b' fhearr leam baird, agus
speuradairean, agus ministearan, agus sgeul-
aichean, agus dealbhadairean, a bhi a' riagh-
ladh na rioghachd na drobhairean agus mar-
santan, ged their an saoghal nach 'eil ann am
baird no ann am ministearan ach leanaban
a thaobh ghnothuichean. Ach tha urrainn
mhaith ag radh gu bheil nithean ann a tha
air am foillseachadh do leanaban ach a tha
foluichte air daoine a tha dichiollach ann an
gnothuichean.
Tha gliocas an duine ionnsaichte ri fhaotainn le
athais,
Agus fasdidh e glic ma tha 'inntiim saor is moran
ghnothuichean.
Laoidh {O'n Bheurla)
OM' anam dliithaich cathair grais.
Far an eisd an Slan'ghear caomh :
Dean sleuchdadh sios aig casan los',
Co chailleadh riamh ri 'thaobh }
Do ghealladh fein mo bhonn a mhain,
Gu dol le danachd dliith,
Oir ghairm Thu anm' tha uallaicht' sios,
'S gur mis', O Thighearn, aon dhiiibh.
Fo uallach peacaidh liibt' gu lar,
Fo ainneart Shatain sffith.
Fo stri a muigh 's fo gheilt a stigh,
'Na d' fhasgadh faigheam sith.
Bi dhomh 'na d' sgeith 's na 'd uaigneas caomh,
Mar sin ri d' thaobh, tre ghras,
Gu seas mi gruaim m' fhir-casaid cruaidh,
'S mi 'g inns' gu'n d' fhuair Thu bas.
O 'n gaol do-luaidh ! am fuil do bhais.
Air crann fo nair' a dh' eug.
Chum cionntaich mar tha mis' gu 'n earb
Ri eifeachd d' ainm 'n ar feum.
D. M. M., an Dearbhaig.
Aireamh 5
937
Skint is Fallaineachd
Leis an Uhhamach Calum Mac Leoid, M.A., Eaglais Iain Knox, an Glaschu "
" Uime sin, a mhuinntir mo ghraidh . . . lan-oibrichibh 'ur slainte fein le h-eagal agus hall-chrith : oir is e Dia
a dh'' oibricheas annaihh, araon an toil agus an gniomh a reir a dheagh-ghean fein." — Philipianaich, ii. 12-13.
THA an abstol ag radh an ait eile nach bi
feoil air bith air a fireanachadh am fianuis
Dhe tre oibre an lagha. 'Se sin, tre oibre
fhein, nach 'eil e comasach do neach air bith
e-fhein a shaoradh. Ge b' e de cho maith agus
a tha a chaithe-beatha ; ge b'e de cho feumail
agus cho trocaireach agus cho coibhneil agus a
tha a ghniomharran nach dean sin a shaoradh.
So teisteas facal Dhe, nach 'eil e comasach do
neach air bith e-fhein a shaoradh, air cho maith
is cho cHiiiteach is cho trocaireach agus a tha a
dheanadasan. Agus tha fein-fhiosrachadh
cridhe an duine a' togail na deai'bh fhianuis, 'se
sin, nach dean duine aon chuid e-fhein f hirean-
achadh am fianuis Dhe, no' anam a shaoradh le
a dheagh dheanadasan.
Ciod a reist, a tha an abstol ag ciallachadh an
so ann a bhi ag radh ruinn : " Lan-oibrichibh
'ur slainte fhein le h-eagal agus ball-chrith."
Am beil e a' sparradh oirnn sinn a dheanamh an
ni sin nach 'eil an comas do dhuine air thalamh
a dheanamh, 'se sin, sinn-fhein a shaoradh.
Is cinnteach nach 'eil. De a reist, a tha e ag
ciallachadh ? Tha mi a' smaoineachadh gu'n
tuig sinn mar so e le bhi deanamh greim, agus
ag cumail cuimhne, an toiseach air.
Tiodhlac Dhe
I. Gur h-e tiodhlac a tha 'san t-slainte — saor
thiodhlac Dhe.
Fhaic thu, chan urrainn dhuit ach soitheach
criadhadh a dheanamh de chriadh. Faodaidh
tu, ma tha an sgil sin agad, soitheach fior
chuimte is fior eireachdail is fior fheuniail a
dheanamh de chriadh, ach mur 'eil stuth agad
ach criadh chan 'eil e an comas neach air thalamh,
soitheach airgid a dheanamh de'n chriadhaidh.
Le oibreachadh na criadhaidh chan 'eil e an
comas duine beo cuspair airgid a dheanamh.
Cha mho as urrainn neach 'sam bith ge b'e de
cho lamhcharach is cho sgilear agus a tha e,
soitheach oir a dheanamh de dh' airgiod. Tha
an soitheach a reir an stuth as a bheil e air a
dheanamh.
Faodaidh saor, bord-bidhe maith agus feu-
mail a dheanamh de fhiodh giubhais, bord a
bhios grinn agus feumail gu leor, ach cha do
rugadh an saor sin as urrainn bord daraich a
dheanamh mur 'eil fiodh aige ach giubhas. Tha
mar sin an ni a nitear a reir an stuth as a bheil e
air a dheanamh . . . ma's ann de chriadh 'na
chuspair criadha, ma's ann de fhiodh 'na chus-
pair fiodha, ma's ann de dh' or 'na chuspair oir.
A reir gne a stuith is ann a tha a ni a nitear
dheth.
Stuth na Slainte
A nise, ma tha stuth na slainte aig an duine
fhein, ma tha stuth na beatha maireannaich aig
an duine nadurrach faodaidh e gun teagamh
an stuth sin oibreachadh agus a shlainte fhein
oibreachadh a mach agus a cur gu buil. Ma
tha stuth anam an duine gu nadurrach fior agus
ceart agus naomh faodaidh an duine gun
teagamh an stuth sin a chur gu buil agus bithidh
a shlainte fior agus naomh agus ceart nuair a
chuireas e ceann-crioch air an obair. Ach ma's
e agus gu bheil anam an duine gu nadurrach
peacach agus truaillidh, ma's e agus gur h-e so
an stuth as a bheil e dol a dheanamh soitheach,
ge b'e de cho cuimte is cho grinn agus cho
feumail agus a bhios an soitheach chan 'eil ann
ach soitheach peacach agus truaillidh. Cha
ghabh soitheach oir a dheanamh de chriadhaidh.
Cha ghabh slainte a bhi -air oibreachadh a
peacadh is truailleachd is bas, ach nam bitheadh
stuth na slainte againn . . . beatha is gradh
Dhe ann an Criosd . . . dh' oibricheadh sinn
an sin i. Tha, ma tha, Dia a' toirt so dhuinn
ann an Criosd mar thiodhlac. So stuth na
slainte, beatha is gradh an t-Slanuigheir agus is
e saor thiodhlac Dhe dhuinne e. Tuigeamaid
so, ma tha, a chairdean, gur h-e tiodhlac Dhe
a tha 'san t-slainte agus gu bheil i againn ann
an Criosd ; agus aon uair agus gu'n gabh sinn
ris-san gu'm faod sinn an sin toiseachadh air
oibreachadh ar slainte fein, agus bithidh an
soitheach slan nuair a chriochnaichear e agus
bithidh e air a dheanamh de'n or, de dh' fhior
stuth na slainte a tha ann an Dia.
Chi sirfn mar sin, a chairdean, gur h-ann ri
Criosduidhean a tha an abstol a labhairt an so ;
ri muinntir a ghabh ri Criosd agus aig a bheil
esan 'nan anam. Gabh, ma tha, ri Criosd agus
bidh stuth na beatha maireannaich air do
shiubhal agus ge b'e de a ni thu mairidh e agus
tha slainte is beatha ann. Feumaidh sinn mar
sin stuth na slainte fhaotainn mar thiodhlac o
Dhia mus urrainn duinnn toiseachadh air an
t-slainte sin oibreachadh.
SLAINT IS FALLAINEACHD
Tiurr gun fheum
II. A ris,feumaidh an tiodhlac so a hhi air a
chur gu bull.
Ann an Criosd ar Slanuighear tha stuth na
slainte, no na beatha maireannaich, againn.
Ach ma tha thu a' dol a thogail tighe, faodaidh
na clachan agus an t-aol agus am morghan . . .
stuth an tighe ... a bhi air an larach, ach mur
a teid sin oibreachadh cha bhi an tigh air a
thogail, cha bhi ami ach tiiirr gun fheum. Tha
againn ri cur gu buil an stuth a thug Dia dhuinn
ann an Criosd. /
Chan e sin a mhain, ach mur a h-oibrich sinn
e theid e a dhith, mur a cuir sinn gu buil an
t-slainte fagaidh i sinn. Tha na lighichean ag
radh, nan crochadh tu do lamh ri t' amhaich fad
bhadhna, ged nach biodh cail cearr oii're, ann
an ceann an ama sin gum bitheadh i gun liithas
gun fheum seach nach robh thu ga cleachdadh.
An ni nach dean thu feum dheth agus nach cuir
thu gu buil theid e dholaidh.
Bha mi a' leughadh gu bheil uamhaichean
mora air cladaichean Cheanntaogaidh an
America a tha dol fada fada a steach fo an
talamh far nach ruig leus soluis ; agus gu bheil
seorsa eisg a' tighinn beo ann an "sin ann an
dorchadas na fairge agus nach e mhain gu'n
chaill iad am fadharc ach gu'n chaill iad eadhon
clach na siilach fhein . . . far am bu choir
clach na siilach a bhi nach 'eil ann ach slochd
falamh. Seach gu robh iad daonnan a' tighinn ,
beo 'san dorchadas agus gun a bhi cleachdadh
an siiilean gu'n chaill iad gu tur an siiilean.
Sin mar a tha, mur dean sinn feum de na
buadhan a tha againn, caillidh sinn iad. Nach
minic a chunnaic sinn neach a sgur a dheanamh
feum de mheadhonan nan gras agus a dh' fhas
mi-chtiramach gu'n chaill e comas feum a
dheanamh de nithean maith is spioradail Dhe.
Chunnaic sinn iad a' dol aog am measg a' phail-
teis agus iad air an cail a chall le cion a' chleach-
daidh agus leis a' mhi-chiiram. A chairdean,
Ian oibrichibh bhur slainte fhein a thug Dia
dhuibh ann an Criosd. Cuir an t-slainte gu
buil tre tirnuigh is tre bhi leughadh Facal Dhe ;
tre aoradh an tigh Dhe, tre chomunn sluagh an
Tighearna, tre bhi ag cuideachadh an aobhair
agus air iomadh doigh eile. Mur cuir, cailhdh
tu i.
Cleachdadh granda
Ach a thaobh na cuise so, dh' fhaodainn-sa
innse dhuibh ni n'as \onghantaiche agus n'as
uamhasaiche na na thubhairt mi. Tha treubh
sheangain ann, agus tha an cleachdadh granda
agus aingidh aca a bhi deanamh traillean de
threubhan eile de sheangain. Is e na traillean
so a tha 'na saighdeirean aca, agus is iad a tha
deanamh gach seorsa oibre d'ana maighstirean
ag cumail an tighean glan, 'ga sgeadachadh
fhein agus a' solair an loin dhaibh ; is iad, agus
eadhon ag cur am bidhe 'nam beul an deidh a
chagnadh dhaibh. Chan 'eil na " h-uaislean "
fhein a deanamh aon ni cruichte. Ach so buil
na ciiise : gu'n chaill na " h-uaislean " comas
am bidhe a chagnadh ; gu'n chaill na carbadan
aca an luthas agus an comas, agus a nis gu'm
faigh iad bas leis an acras agus pailteas bidhe
air am beulaibh, mur cuirear nam beul e air a
chagnadh a cheana. Nach ann mar sin, a
charaid, a tha moran dhaoine a faotainn bais,
agus pailteas de Ion spioradail Dhe air am
beulaibh agus gun iad comasach air a ghabhail.
Cothrom air a chall
A dhuine, mur a cuir thu gu buil na cothroman
agus na tiodhlacan a thug Dia dhuit ann an
Criosd theid thu a dhith, agus fa dheoidh cailUdh
tu eadhon comas feum a dheanamh de shaor
thiodhlac Dhe a tha e a' tairgse dhuit ann an
Criosd ughdar is cuspair na slainte. "So an
am taitneach, so la na slainte."
Ann a bhi ag oibreachadh, ma tha, ar slainte
tha am ball-sampuil a th' againn ann an Criosd
cho coimhlionta is cho glormhor agus gum buin
dhuinn eagal agus ball-chrith a bhi oirnn gun
fhios nach tig sinn fada fada gearr . . . agus
tha fhios gu'n tig . . . air a choiliontachdsan
agus air a ghloir-san. Air eagal nuair a bhitheas
ar saothair agus ar beatha 'san t-saoghal-sa
criochnuichte nach bi ar slainte-ne coltach ris-
san. Is ann le bhi cumail Chriosd fa chomhair
ar sill a bhios mothachadh againn air staid ar
n-anama fhein. " Lan oibrichibh 'ur slainte
fein le h-eagal agus le ball-chrith."
Cumhachd Chriosd
III. Rud eile. Cuimknicheamaid so cuideachd :
Gur h-e Dia a tha ag oibreachadh 'na shluagh
fhein.
Nuair a tha sinn ag gabhail ri tiodhlac na
slainte ann an Criosd tha esan tre a spiorad ag
gabhail comhnuidh annainn. Cha mho as mise,
ars' an abstol, ach Criosd a tha ag gabhail
comhnuidh annam. Tha a lathaireachd-san
agus a spiorad-san a tha annainn, a' tabhairt
toil dhuinn gu bhi ag cur na slainte gu buil, gu
bhi deanamh feum de stuth na slainte a f huaif
sinn ann an Criosd. Is e cion na toile as coir-
each gu bheil moran againn mar a tha sinn
fada fada air ais ann an coimhhontachd na
slainte. Tha, ma tha, Criosd nuair a tha sinn
maille ris, agus esan annainne agus sinne ann-
san, a' beothachadh agus ag ath-nuadhachadh
na toile.
Fhaic thu, ma tha toil aig neach do neach eile
ni e ni sam bith air a shon ; agus an uair a tha
toil againn do obair araidh is ann a tha fadachd
oirnn gus an teid sinn an ceann na h-obrach sin.
Tha a leithid a thoil aig cuid a dhaoine do bhi
SLAINT IS FALLAINEACHD— CONRAD AGUS A' CHORRABHAN
3
a' breacach agus gu'n cailleadh iad cadal na
h-oidhche fhein air a sgath. Is iomadh fear a
chaill. Tha a leithid a thoil aig cuid a dhaoine
de Dhia agus gur minic a chuir iad seachad
earrainn mhor de'n oidhche ann an co-chomunn
Dhe. Leugh mi ann an eachdraidh beatha an
Naoimh Frannsaidh a Assisi gu robh e fad na
h-oidhche aon uair ag iirnuigh agus gun e ag
radh facal ach, " Mo Dhia agus m' uile " ;
" Mo Dhia agus m' uile."
Toil agus gniomh
Bha an sean-fhacal ag radh : " far am bi toil
bi gniomh " ; agus " a dh' aindeoin de their na
sloigh cha ghloir a dhearbhas ach gniomh."
'Se de a tha sinn a' deanamh a dhearbhas de an
adhartas a rinn sinn anns an t-slainte, ann a bhi
ag oibreachadh ar slainte fhein. Tha cuid a
dhaoine ann agus chi agus gheibh iad obair ri
dheanamh ann an Eaglais agus an aobhar Dhe.
Tha iad feumail gu bhi ag cur air adhart gach
ni a tha ri dheanamh. Tha toil aca. Tha
spiorad Dhe agus gradh Chriosd annta a' toirt
toil dhaibh. Tha Dia ag oibreachadh annta
araon ann an toil agus ann an gniomh. Nuair a
tha feadhainn eile ri bruidhinn, agus gun ni ach
bruidhinn, tha iadsan a' deanamh ni-eigin. Sin
agad Dia ag oibreachadh annta ann an gniomh.
Agus is e spiorad Dhe a tha 'gan treoireachadh
anns gach ni, agus ann a bhi ag cur loinn air
gach gniomh a ni iad. Chithear grinneas a
laimhe-san air an deanadasan.
Obair agus Slainte
Tha an obair so a' toirt am barrachd slainte
dhaibh ; tha i a lan-oibreachadh a slainte fein
dhaibh. Cha robh duine a riamh ceart agus
cha robh fear a riamh fallain gu'n bhi ag obair,
agus tha iadsan a fas n'as slaine agus n'as
fallaine tre an gniomharran. A charaid, agus a
bhana-charaid, gabh ris an t-slainte ann an
Criosd, agus na fan aig an sin ach lan-oibrich a
mach i le h-eagal agus ball-chrith ; oir is e Dia
a tha ag oibreachadh annad araon an toil agus
an gniomh."
Conrad agus a' Chorra-bhan
Leis an Ollamh Gilleasbuig Domhnullach, an Dun-eideann
ANNS na laithean deireannach so tha pailteas
eolais againn air sgeula maith is dona a tha
innleachd na h-aimsir a' giulan air sgiathaibh na
gaoithe bho dhiithchanna cian agus fagus. Ach
cha b' ann an diugh no an de, ach bho na linntean
'nuair a bha an saoghal 6g, a bha eolas air a
ghiulan gu clann nan daoine, cha b' ann air
sgiathaibh na gaoithe, ach leis na teachdairean
a tha ar n-Athair neamhaidh a' beathachadh
ged nach cuir iad siol, ged nach buain iad, agus
ged nach cruinnich iad a steach do shaibhlean.
'Nuair a chluinnear guth an turtuir anns an tir
tha sin ag innseadh gu bheil an samhradh air an
rathad, agus nach diobair an gealladh fhad 's a
mhaireas an saoghal, nach sguir la agus oidhche,
fuachd agus teas. 'Nuair a tha an gobhlan-
gaoithe a' tighinn bho na diithchannan deas tha
e a' giulan na teachdaireachd sholasaich
cheudna. Thug an columan, 'nuair a thainig
e le dulleag de chrann-olaidh 'na ghob mar
fhiannuis gurobh tuil an leir-sgrios a' traoghadh,
solas do 'n duine naomh a bha 'na shearmonache
fireantachd. Bha am faidh leremiah 'na
dhuine air a dheachdadh leis an Spiorad Naomh
agus, 'nuair a sheall e le siiil gheur air a' chruth-
achadh bheo, fhuair e anns na chunnaic e
teagasg freagarrach air son an t-sluaigh " Seadh
is aithne do'n chorra-bhain anns an athar a h-am
fein . . . ach chan aithne do mo shluagh-sa
breitheanais an Tiffhearna."
Anns an Earrach
Ach is ann mu chorra-bhain araidh a tha e 'n
am bheachd beagan a chur sios air an duilleig
so mar a leanas. An cearn araidh de thir
Lochlainn chiteadh anns na laithean a dh'
f halbh dealbh corra-bhain air a shnaidheadh air
fiodh balla na h-eaglais an aon de bhailtean na
diithcha. Agus is i so an sgeul a tha air a
h-aithris le muinntir a' bhaile, ag innseadh mar
thachair do dhealbh na corra a bhi far an robh e.
Bha bantrach araidh agus a mac ag comh
nuidh anns a' bhaile sin, agus thachair a h-uile
Earrach gu'n tigeadh corra-bhan a neadachadh
agus a thabhairt a mach ail dliith do an dachaidh,
agus an uair a thigeadh am Foghar bha i fein
agus a linn a' gabhail an turuis do dhiithaich
eile. Bha an gille 6g, Conrad, agus a mhathair
anabarrachcoibhneilrisan eun,agus a' deanamh
fior pheata dhi, a' sealltuinn air son a teachd a
h-uile Earrach, a' cur failte oirre agus a' tabhairt
bidh dhi, agus 'nuair a dheanadh Conrad fead
thigeadh i a' sgiathalaich far an robh e.
An dosgaidh an dan
Mar so chaidh na h-Earraich, na Foghair, na
bliadhnaichean seachad. Dh' f has Conrad suas
gu ire duine, agus ghabh e seirbhis mar mhar-
aiche air luing a bha seoladh thairis. Ach cha b'
f hada ffu an do thachair tuiteamas tubaisteach
4. CONRAD AGUS A' CHORRA-BHAN— ABRAHAM AGUS AN COIGREACH
do an luing. Mar a bha an dosgaidh an dan
bha ionnsuidh naimhdeil air a tabhairt oirre le
creachadairean mara, agus bha an sgiobadh,
agus Conrad mar chach, air an reic naar
thraillean.
Shiubhail an aimsir gun sgeul air Conrad,
agus chaoidh a mhathair e mar aon ris an do
rinn i an dealachadh buan. Ach bha a' chomh-
fhurtachd so aice ; cha do sguir a' chorr-bhan
a bhi tathaich agus a neadachadh anns an
t-seann ionad.
Chaidh na bliadhnaichean thairis air Conrad
an tigh na daorsa le ceuman troma mall, agus
bha a dhoehas a' sior f hannachadh nach faiceadh
e dachaidh oige am feasd.
Seann charaid oige
Ach la dhe na laithean, an am anEarraich,
de chunnaic e ach corr ag itealaich dliith dha,
agus ag cur 'n a chuimhne tir Lochlainn agus
tigh a mhathar. Rinn e fead ris an eun ; thainig
i thuige, agus c6 bha an sin ach seann charaid
oige. Gun dail thuig e gu 'n robh a' chorr air
an t-slighe gu diithaich oige, agus dh' amais
e air seol gus a chor agus ionad-comhnuidh
fhoillseachadh. Sgriobh e litir bheag air
crioman paipeir agus cheangail e i gu daingean
ri cas an coin, ag innseadh far an robh e am
braighdeanas.
Thainig an t-Earrach agus a' chorr 'na lorg
gu dachaidh Chonrad, agus mar a b abhaist
dh' fhailtich a' bhantrach i. Chunnaic i an
litir ; dh' fhuasgail i i bho chas an eoin, agus a
cridhe a' lasadh le solas, chaidh i lom is direach
far an robh am ministear air son comhairle.
'Se thachair gu'n robh Conrad mu dheireadh
air a shaoradh agus air aiseag gu mhathair,
agus bha dealbh na corra a b' e meadhoin a
shaorsa, le iarrtus muinntir a' bhaile, air a shnas-
ghearradh air fiodh balla na h-eaglais, mar
chuimhneachan air an deagh sgeul a thug an
t-eun beannaichte fo a sgiathan a tir chein.
Sgeul na saorsa
Nach faod sinne bho an sgeul laghaich so
samhladh feumail a tharruing ! Mar a dhriiidh
an naidheachdso a duthaich cein air cridheachan
nan Lochlannach, nach bu chubhaidh gu'm
biodh sgeul na saorsa, a thainig bho throcair
Dhe le losa Criosd, a ghairm saorsa do na
braighdean agus bliadhna thaitneach an Tigh-
earna dhoibhsan a bha an dorchadas, a' lionadh
ar cridheachan le gairdeachas agus le moladh
do an Ti is airde air son a mhaitheis, agus a
bhearta iongantach do chlann nan daoine.
Abraham agus an Coigreach
NiALL Mac-an-Tuairneie, F.R.H.S., Loch Portain, an Uidhist a Tuath
THA Dia 'n a fhacal naomh a' sparradh oirnn
maith a dheanamh a reir ar comais do na
h-uile dhaoine. Tha Pol a' labhairt gu ro
shoilleir air an dleasdanas so, far a bheil e a'
comhairleachadh nan uile, ag radh : " Ma
dh'fheudas e bhi, mheud 's a tha e 'n comas
duibh bithibh an sith ris na h-uile dhaoinibh.
Na iocaibh olc air son uilc do dhuine sam bith.
Uime sin, ma bhios do namhaid ocrach thoir
biadh dha ; ma bhios e iotmhor thoir deoch
dha."
Tha Criosd fein ag aithneadh dhuinn ar
naimhdean a ghradhachadh, ag radh : " Biodh
gradh agaibh do ur naimhdean, beannaichibh
an dream a mhallaicheas sibh, deanaibh maith
do na daoinibh air am beag sibh, agus
deanaibh iirnuigh air son na muinntir a ta
buntuinn ruibh gu naimhdeil agus a ta 'g ar
geur-leanmhuinn." (Mata v. 44)
lochd agus trocair
Feumaidh am fior Chriosduidh iochd agus
trocair a nochdadh, chan e mhain d'a chairdean
agus d'a luchd-eolais fein, ach mar an ceudna
do'n choigreach an uair a thig e 'na rathad.
Tha Maois a' deanamh so soilleir an uair a tha
e ag radh
Ma dh' f hasas do bhrathair bochd,
agus gu'n teid e dheigh-laimh agad, an sin
fuasglaidh tu air : seadh, ged is coigreach, no
fear-cuairt e ; agus bithidh e beo maille riut "
(Lebh. XXV. 35). Air an laimh eile chan f heud
muinntir a bhi deas gu coire fhaotuinn do aon
a cheile, agus gus a bhi 'toirt breith air aon a
cheile ; oir buinidh dioghaltas do'n Tighearna
Dia. " Na tugaibh breith chum nach toirear
breith oirbh : oir a reir na breith a bheir sibh
bheirear breith oirbh : agus leis an tomhas le'n
tomhais sibh, tomhaisear dhuibh a ris." (Mata
vii. 2.)
Naidheaclid Franklin
Bha an duine foghluimte agus innleachdach
sin, Franklin, a' comhradh aig am araidh ri
caraid mu'n an-iochd, agus mu'n gheur-lean-
mhuinn a bha cho trie 'n am measg-san a bha
ag aideachadh creidimh Chriosd, agus mu'n
mhasladh a bha iad a' cur air a chreideamh le 'n
giixlan fein. Dh' aidich an caraid gu'n robh na
briathran aig Franklin ro fhior.
" Tha iad sin gun teagamh," arsa Franklin,
" mar a ta sgeul Abrahaim agus an duine bochd
a' dearbhadh."
" Chan 'eil beachd agam air an sgeul sin,"
deir am fear eile, " aithris dhomh e."
" Ni raise sin," arsa Franklin, 's e a' fosgladh
ABRAHAM AGUS AN COIGREACH— A^ DOL DO THIGH DHE
leabhar cosmhuil ri Biobull, as an do leugh e an
sgeul a leanas : " Agus tharladh an deidh nan
nithe sin, gu'n robh Abraham 'n a shuidhe an
dorus a bhutha, aig dol fodha na greine.
Agus feuch, bha duine, air cromadh le aois, a'
teachd a nlos as an fhasach, agus e a' leigeadh
a chudthrom air bata. Dh' eirich Abraham
agus chomhlaich se e, agus thubhairt e ris,
" Teann a steach, guidheam ort, do thigh do
sheirbhisich, agus ionnlaid do chosan, agus fan
re na h-oidhche, agus eiridh tu gu moch 's a'
mhaduinn agus theid thu air do thurus."
Aoradh do Dhia
Ach thubhairt an duine. " Ni h-eadh, ach
fanaidh mi fuidh 'n chraoibh so re na h-
oidhche." Agus cho-eignich Abraham e, agus
thionndaidh e d 'a ionnsuidh, agus chaidh iad le
cheile a steach do 'n bhiith ; agus dheasaich
Abraham aran neo-ghoirtiehte, agus dh'ith iad.
An uair a chunnaic Abraham nach do bheann-
aich an duine Dia, thubhairt e ris, " Car son
nach 'eil thu deanamh aoraidh do 'n Dia as
airde, Cruithfhear neimh agus na talmhainn ? "
Fhreagair an duine, agus thubhairt e, " Cha
dean mise aoradh do d' Dhia-sa, ni mo a ghair-
meas mi air ainm ; oir rinn mi dhomh fein Dia
a ta a' fantuinn a ghnath am thigh, agus ag
ullachadh nan uile nithean air mo shon."
Las corruich Abrahaim an aghaidh an duine,
agus dh'eirich e, agus bhuail e air, agus dh'
fhuadaich se e le buillibh do'n fhasach. Agus
air a' mheadhon - oidhche ghairm Dia air
Abraham, ag radh, " Abrahaim, c'ait' abheil an
coigreach ? " Fhreagair Abraham, agus thubh-
airt e, " A Thighearna, cha deanadh e aoradh
dhuit-sa, ni mo a ghairmeadh e air t' ainm ;
uime sin dh 'fhuadaich mise e do'n fhasach, as
mo shealladh, air son a chionta."
Foidhidinn Dhe
Agus thubhairt Dia, " An do ghiiilain mise
leis ceud agus fichead, agus ochd bliadhna deug,
agus an d' altruim mi e, agus an do sgeadaich
mi e, a dh' aindeoin a cheannairc am aghaidh ;
an do rinn mi ris na h'uile ni tha sin agus nach
b'urrainn thusa a tha 'n ad pheacach thu fein,
cur suas leis re aon oidhche ? "
Fhreagair Abraham, " Na lasadh fearg mo
Thighearna an aghaidh a sheirbhisich : feuch
pheacaich mi, maith dhomh, guidheam ort, a
mhain an uair so."
An sin dh' eirich Abraham agus chaidh e
mach do'n fhasach, agus dh'iarr e gu dichioU-
ach an duine, agus fhuair se e, 's thug e leis e a
dh' ionnsuidh a bhutha. An uair a bhuin e gu
cairdeil ris, chuir e uaithe e 's a' mhaduinn le
tiodhlacaibh.
Agus labhair an Tighearna a ris ri Abraham,
ag radh, " Air son do chionta anns an ni so,
bithidh do shliochd fo amhghar re cheithir
cheud bliadhna ann an tir choimhich, ach a
chionn 's gu'n do rinn thu aithreachas, saoraidh
mise iad ; agus thig iad a mach le cumhachd,
agus le gairdeachas cridhe agus le maoin
mhoir."
Dleasdanas nan uile
Sin agaibh a nis an sgeul a dh'aithris an duine
urramach sin, Franklin, agus ged nach 'eil ann
ach cosamhlachd a rinn e suas 'n a inntinnn fein,
gidheadh tha e ro fhreagarrach chum a dhean-
amh soilleir gur e dleasdanas nan uile iochd
agus trocair a nochdadh do aon a cheile mar a
tha, ach beag, air a sparradh oirnn air gach
taobh-duilleiff de 'n Fhacal Naomh.
A' Dol do Thigh Dhe
(Air a leantuinn)
Le Iain Mac Calmain, Missionahaidh Chaol Reithe, anns an Eieean Sgitheanach
" Coimhead do chas an uair a theid thu do thigh Dhe." — Ecclesiastes v. 1.
pUIMHNICHEAMAID gu'm bheil naimh-
v^dean gu furachar mu'n cuairt dhuinn eadhon
ann an tigh Dhe. Tha sin soilleir bho chosamh-
lachd an t-sioladair. Tha an namhaid a' goid air
falbh an t-sil a bha air a chur, agus sin a chionn
nach 'eil an ti a chual e 'g a thoirt fainear. B'e
so peacadh Israeil, agus is e peacadh moran
fhathast. Tha ro-chiiram an t-saoghail agus
mealltaireachd a' bheartais 'n an naimhdean
laidir. Tha naimhdean 's an taobh a stigh, mar
a tha feinealachd agus uaibhear agus moran
eile, oir is ann o'n taobh a stigh a tha na naimh-
dean as|miosa. Gidheadh tha e comasach
buaidh fhaighinn orra am muigh agus a stigh
trid-san a ghradhaich sinn. Bha naimhdean gu
leoir aig Criosd fhein, ach b 'ann o'n taobh a
mach. " Tha uachdaran an t-saoghail so a'
teachd agus chan 'eil ni air bith aige annam-sa "
(EoiN xiv. 30). Ged bha E air a bhuaireadh anns
na h-uile nithean air an doigh cheudna ruinne
bha E naomh, neo-lochdach, neo-thruailUdh, air
a dhealachadh o pheacadh. Air an aobhar sin
tha E uile-f hoghainteach agus uile-f hreagarrach
gu ar comhnadh an uair a theid sinn a dh 'aoradh
dha agus gu ar dion cuideachd 'n ar n-obair 's
an t-saoghal. Chan ann a mhain air la na
Sabaid ann an aoradh follaiseach an Tighearna
a tha againn ri seirbhis a dheanamh do Dhia,
6 A' DOL DO THIGH DHE—AN T-OLLAMH ALASDAIR STIUBHARD
ach mai- an ceudna 'n ar n-obair laitheil, agus
bu choir gu'm biodh spiorad an aoraidh sin agus
na seirbhis sin a bha sinn a' cuairteachadh air la
na Sabaid 'g ar leantuinn troimh an t-seachduin.
Mur 'eil sin mar sin is e luchd-eisdeachd dear-
madach a fhuaireadh annainn. " Cha robh
tairbhe dhoibh anns an f hocal a chaidh a shear-
monachadh, do bhrigh nach robh e air a
mheasgadh le creidimh anns an dream a chual
e " (Eabh. iv. 2).
Droch chuimhne
Is mor a' bhuaidh-ghlanaidh agus a' bhuaidh-
misneachaidh a tha ann an eisdeachd na firinn
ged nach giiilain sinn moran leinn as urrainn
dhuinn innse do dhaoine eile. Bha bean anns
a' Ghaidhealtachd uair a bha gle fhrithealtach
air meadhonan nan gras, agus air Di-luain
sonruichte thainig am ministear an rathad a bha
i, agus i a' glanadh buntata 's an t-sruthan. Arsa
am ministear, " Bha sibh 's an eaglais an de."
" Bha," arsa ise. " Gu de an ceann-teagaisg a
bha aig a' mhinisteir ? " arsa esan. " Chan 'eil
cuimhne agam," fhreagair i. " Agus am bheil
cuimhne agaibh air a' chaibideal a leugh e ? "
" Gu dearbh," ars' ise, " chan 'eil ; tha mo
chuimhne cho dona." " Gu de mar sin am
feum a tha e deanamh dhuibh a bhi dol do'n
eaglais idir ? " thuirt am ministear. Agus
thubhairt a' bhean mar so : " Am bheil sibh a'
faicinn na bascaid so, agus am buntata ann
salach le iiir. Chan 'eil uair a chuireas mi a'
bhascaid 's an uisge agus a chrathas mi i nach
'eil am buntata a' fas na 's glaine, ach chan' eil
deur uisge a' fantuinn innte. Sin am feum a
tha mise toirt as an eisdeachd, ged nach urrainn
mi a thaobh mo dhroch-chuimhne dad a thoirt
dhuibh de na chuala mi."
Di-chuimhne pheacach
Tha teagasg agus misneachadh anns an
naidheachd bheag so, ach aig a' cheart am
thugamaid an aire gu'm bheil di-chuimhne
ann a tha 'n a pheacadh.
" Thigibh, agus rachamaid suas gu shabh an
Tighearna, gu tigh Dhe lacoib ; agus teagais-
gidh e sinn mu a shUghibh, agus imichidh sinn
'n a cheumaibh " (Isa. ii. 3).
" Bha aoibhneas orm trkth thubhairt iad,
Gu tigh Dh6 th6id sinn suas."
An t-Ollamh Alasdair Stiubhard
CHAN ann air an Eaglais Shaoir a mhain a
thainig call mor le bas an duine urramaich
so ach air aobhar Chriosd ann an Albainn air fad,
oir bha Alasdair Stiiibhard 'n a dhuine anns an
robh neart agus taic mar f hear-dion a' Chreidimh,
Phrostanaich. Ged nach b' aithne dhomh e gu
pearsonta agus ged nach robh seanchas agam
riamh ris, fhuair mi litir bhuaith uair no dha,
agus bha meas mor agam air mar dhiadhair
agus mar sgriobhaiche, agus bu mhaith learn
daonnan na thigeadh o laimh a leughadh.
Bha inntinn laidir shoilleir aige gu nadurra,
agus choisrig e a bhuadhan uile do nithean ard
agus uasal, gun a bhi a' cosd iiine air nithe
beaga no suarrach. Ged a chuir e seachad a'
cheud chuid d'a bheatha anns an eaglais as
cuimhne an Albainn, agus an corr d'a bheatha
anns an Eaglais Shaoir a tha gu maith teann i
fhein, cha b' ann air mionnt, no anise, no cuimin,
a bha aire an duine mhaith so riamh, ach air
nithe cudthromach an lagha.
Chan aithne dhomh ciod an t-aite a bha aige
ann an Comhairle na h-Eaglaise Saoire, no ann
an riaghladh na h-eaglais, ach bha aite dha fein
aige innte mar dhiadhair agus mar sgriobhaiche,
oir cha robh moran ghuthan eile anns an Eaglais
Shaoir ris an eisdeadh eaglaisean eile mar a dh'
eisdeadh iad ri guth an Ollaimh Alasdair
Stiiibhard. Bha tiir agus ghocas agus ciiiine 'n
a bheachdan agus 'n a bhriathran daonnan.
Bha e 'n a sgoilear maith, agus cho treibh-
dhireach 'n a inntinn agus 'n a bhreithneachadh
's nach gabhadh e cothrom eadhon air diadh-
airean na h-Eaglais Phapanaich 'n uair a bhith-
eadh e a' cur 'n an aghaidh. Bha e cho ceart
agus cho uasal ann an argumaideachadh 's a bha
e ann an doighean eile.
Bha e 'n a f hear-deasachaidh air Miosachan
na h-Eafflaise Saoire bho shiubhail Gilleasbuiff
Mac Neilage an 1917, is bha na rudan a bhith-
eadh e fein a sgriobhadh furasda gu leor an
aithneachadh ged nach robh ainm riu. Air a'
cheud da dhuilleig bha e 'n a chleachdadh aige
a bhi a' fosgladh earrannan de'n BhiobuU, agus
bha ealadhain cho maith aige air sin a dheanamh
's gu bheil mi an dochas gu'n cruinnich cuid-
eigin anns an Eaglais Shaoir na searmoin sin
agus gu'n cuir e an clodh iad, a leigeil fhaicinn
do mhinistearan oga na h-Alba ciamar is coir
dhaibh Facal an Tighearn a laimhseachadh.
Chan ann de mheur bhig .de'n eaglais a
mhain a bhuineas daoine a tha 'n an naoimh, no
'n an sgoilearan, no 'n an diadhairean, ach do'n
eaglais Choitchinn uile ; mar sin tha iomadh
duine an taobh a mach de'n Eaglais Shaoir a'
caoidh am Ollaimh Alastair Stiubhard.
AIG AN UINNETG
Aig an Uinneig
An fheadhainn nach maireann
("jHAN 'eil am bas 'n a thamh ; air a' mhios
Ja chaidh seachad thug e bhuainn triiiir
mhinistearanair an robh cuiddeluchd-leughaidh
nan duilleagan so eolach, seana mhinisteai'an a
leig dhiubh an dreuchd ann an deireadh an
laithean. An diugh ann an Eaglais na h-Alba
tha ministearan a' leigeil dhiubh an dreuchd
moran na's traithe na b' Abhaist dhaibh, rud a
tha glic dhaibh fein agus maith do choimh-
thionailean. Anns na seann laithean bha e 'n
' a chleaqhdadh aig ministearan leantuinn orra
gus an tigeadh a' chrioch orra, co dhiu a bha iad
comasach air an obair a dheanamh no nach
robh, ach tha an cleachdadh so ag atharrachadh
o chionn bhUadhnachan, is tha a' mhor-chuid de
mhinistearan a' leigeil dhiubh an oibre fada m'
an eaill iad an neart no am meomhair.
Gilleasbuig I. Mac Neacail, B.D.
Bha e 'n a sgoilear maith, agus o theaghlach
aig an robh inntinnean geura. Tha mi an dtiil
gur ann am Bod a rugadh e, ach chuir e seachad
a' chuid mhor d'a mhinistrealachd anns a'
Ghaidhealtachd ; an toiseach an Crombagh,
agus 'n a dheidh sin am Baile-chloichridh. B'
aithne dhomh Mghr Mac Neacail gu maith ;
duine seaghail, ciallach, agus ministear sois-
ffeulach. Cha robh dad idir ann de'n aotramas
no de'n chridhealas a tha fasanta an diugh ; bha
ni-eigin de throm-uallach a theachdaireachd ri
fhaicinn 'n a aodann, agus 'na choiseachd, agus
'n a uile ghiiilan. Ach bha meas mor aig daoine
air ann am Baile-chloichridh, agus b' airidh e
air. Bha da aobhar anns an robh e anabarrach
dichiollach, stuamachd a thaobh dibhe agus
craobh-sgaoileadh an t-soisgeil anns na duth-
channa thall. Bha fear d'a bhraithrean 'n a
mhissionaraidh ainmeil anns na h-Innsibh an
Ear. Thainig am bas air gu h-obann agus e 'n
a shuidhe air maduinn Sabaid anns an eaglais
an Corstorphine, far an robh e a' fuireach.
An t-Urramach Bhaltair Calder, M.A.
Cha robh ministear eile an Cleir Dhtm-
chaillinn air an robh barrachd meas againn uile
na bha againn air seana Mhghr Calder, minis-
tear Labhair, ged nach robh e fada innte an
deidh an Aonaidh. Ma chuala mi riamh e,
chan 'eil a nis cuimhne agam c' aite an do
rugadh e, no c' aite uile an do shaothraich e,
ach tha fhios agam gu'm bu Tuathach e a
Cataibh, agus gu robh e greis ann an Srathaidh
agus greis ann an Steornabhagh m' an tainig e
do Labhar, aig taobh Loch Tatha. Bha aileadh
ciibhraidh na diadhaidheachd 'g a chuartachadh
daonnan, diadhaidheachd anns nach robh
cimihannachd no fein-fhireantachd. Bha e 'n a
dhuine laghach seanchasail a b' fhiach dol 'n
a chomhradh an uair a bhiodh uine aige tois-
eachadh air bruidhinn air na daoine a b' aithne
dha, agus air na nithean a chunnaic no chual e
ann an laithean oige. Bha e 'n a shearmonaiche
maith anns an t-seann doigh ; b' aithne dha am
bainne agus a' mhil a tha ann am Facal an
Tighearn a thoirt as do dhaoine eile, agus ged
nach cuala mi riamh e aig comanachadh bha e
de'n t-seorsa a bu mhaith leam a chluinntinn air
Sabaid comanachaidh, oir bha a shearmoin Ian
de'n Sgriobtur agus b' aithne dha aon Sgriobtur
a cheangal ri Sgriobtur eile ann an doigh nach
smuainicheadh daoine eile air, agus sin uile gun
a bhi a' fiaradh nan Sgriobturan. Duine glic
agus duine coir a rinn obair a mhaireas, gun
othail no cabhag, ann an sith ri choimhearsnaich
agus ann an deagh-ghean aig na h-uile dhaoine
eadar Cill-Fhinn agus Obar-Pheallaidh.
Chuir e seachad feasgar a laithean ann an
tigha mhic a tha 'n a mhinistear ann an Strichen,
an Obar-eadhain, ach thugadh a chorp air ais gu
Labhar.
An t-Urramach Ruairidh Mac Coinnich
Bhuineadh e do Thaobh Shiar Siorramachd
Rois ; bha e naoi bliadhna 'n a mhinistear anns
an Eilean Sgitheanach m' an deachaidh e do
Bhogha Mor, an He, an 1911, far an do chuir e
seachad an corr d'a laithean. Bha e simplidh
treibhdhireach 'n a dhoighean, dichiollach 'n a
obair, agus faiceallach 'na chainnt agus 'n a
ghiulan. Chuala mi e a' searmonachadh an
GaidhUg agus am Beurla ; searmonaiche diirach-
dach a gheibhteadh bias na GaidhUg agus bias
an teagaisg a fhuair e bho aithrichean Rois air
a shearmonachadh. Bha e 'n a dhuine coibhneil
agus 'n a dhuine iriosal. Bhris air a shlainte
o chionn coig no sia bhliadhnachan, is b' fheudar
dha a dhreuchd a leigeil dheth. Bha meas aig
muinntir lie air ann an gradh air son 'oibre agus
a shiochalachd.
L H. M. Mac Coinnich, O.B.E., Fear Chal-
gairidh
Ged a bha Mghr Mac Coinnich ceithir fichead
's a h-ochd chan 'eil ach iiine bheag bho leig e
dheth lamh a bhi aige ann an gnothuichean an
t-saoghail so. Bha e 'n a fhoirbheach ann an
Eaglais na h-Alba fad iomadh bliadhna, an
coimhthional Chill Naoinein, am Muile, is bha
Cleir Mhuile gu maith trie 'g a thaghadh mar
aon de na foirbhich a bhiodh i a' cur a dh' ionn-
suidh an Ard Sheanaidh. Tha mi an diiil nach
do labhair e riamh anns an t-Seanadh, ach
bithidh fear d'a mhic a' bruidhinn ann.
Bha e 'n a fhear-diithcha maith agus 'n a
8
AIG AN UINNEIG
dhuine ceart ; a' cur seachad a laithean a'
sealltuinn as deidh na h-oighreachd aige fhein,
a' riaghladaireachd air cuirtean-comhairle ann
am Muile agus an Siorramachd Earra Ghaidheal,
agus ag arach ghearran. Bha e 'n a mharcaiche
maith, agus bu cho maith leis a bhi anns an
diollaid ri bhi 'n a chadal. Chan 'eil ro fhada
bho chaidh e a h-uile ceum o Chaol Muile gu
lonar-nis a' marcachd air fear de na gearrain
Ghaidhealach aige fhein.
Bha eich mhaith ann am Muile riamh, ach
chaidh ainm nan gearran Gaidhealach a thog
Mac Coinnich ann an Calgairidh air feadh an
domhain uile ; bha feadhainn dhiubh air an
ceannach a dhol do Astralia, do America, agus
do Africa. Co riamh a chunnaic an t-each ris an
abairteadh An Sgeir Mhbr nach bitheadh uasal
as fhein na'm bu leis e ! Am measg nan daoine
eile aig an robh an t-each sin bha e aig Righ-
rean, ach cha bu rioghail is cha b' uasal a'
chrioch gus an tainig e oir bha e air a reic ann
am Peairt 'n a sheann aois air son fichead punnd
Sasunnach, no rud suarrach mar sin. Na'm bu
leam-sa e shaoilinn gu'm bu ghniomh leibideach
a reic idir, oir b' airidh e air crioch a b' uaisle.
A' mineachadh nan Sgriobturan
Anns an aireamh mu dheireadh bha mi
a' bruidhinn air mar a bhitheadh na Seann
Aithrichean a' mineachadh nan Sgriobturan,
ach cha d' fhuair mi mo sheanchas a chriochna-
chadh. So mar a bhitheadh an Naomh
Augustine a' mineachadh a' chosmhalachd
a labhair Criosd mu'n duine a chaidh sios
bho Jerusalem gu lericho. Tha e ag radh
gu'm b'e an duine, Adhamh ; gu'm b'e Jeru-
salem, am baile neavihaidh ; lericho, a ghealach
(a chuireas 'n ar cuimhne ar basmhorachd a
chionn gu bheil i a' fas, agus a' dol air a h-ais,
agus a' dol as an t-sealladh) ; tha na meirUch
a' ciallachadh an deamhan agus 'amglean ; an
sagart agus an Lebhitheach, sagartachd agus
ministrealachd an t-Seann Tiom?iaidh anns nach
robh cumhachd tearnaidh ; an oladh, comhfhur-
tachd an dbchais ; ara fion, hrosnuchadh gu bhi
ag obair gu diirachdach ; ah t-ainmhidh air
an do chuireadh e, an fhebil anns an robh
Criosd air fhoillseachadh ; an tigh-osda, an
eaglais ; fear an tigh-osda, an t-abstol Pol.
Sin an doigh air am bitheadh Augustine a'
mineachadh nan sgriobturan, is tha gaol aig
moran dhaoine an diugh fhathast air searmon-
achadh a tha leantuinn na doighe so. Ma tha
inntinn bheo agus mac-meanmain laidir aig
searmonaiche de 'n t-seorsa so chan 'eil teagamh
nach ctim e daoine 'n an diisgadh, oir bheir e
nithean nuadh agus neonach a Facal Dhe, ach
air a shon sin cha bhi anns na nithean a tha e
a' tarruing as ach a chuid fein. Chan e an
Spiorad Naomh a tha labhairt ach mac-
meanmain an duine.
A thaobh mineachadh nan sgriobturan tha an
riaghailt so ceart agus cothromach, " Ma
ghabhas earrann air bith de 'n BhiobuU tuig- .
sinn gu litireil gabh i gu litireil; mar is fhaide
a dh' fhalbhas tu bhuaith sin is ann is docha thu
a bhi cearr."
An t-Ollamh Ro Urramach
Gu litireil agus gu laghail buinidh an tiotal
so do Mhoderators a mhain, ach an sud agus
an so anns an eaglais tha ministearan d' am
buin e le coir nadurra agus le coir spioradail ;
air a thoirt dhaibh gu h-aon-sgeulach le guth
am braithrean. Tha fichead bliadhna agus an
corr bho thoisich a bhraithrean uile anns na
Cleirean Gaidhealach air sealltuinn ri Domh-
null Domhnullach, an Uidhist a Tuath, mar
bha na ceud chreidmhich a' sealltuinn air an
abstol Eoin, a' toirt urraim dha air son 'aois,
agus a dhiadhaidheachd, agus a' ghraidh a tha
lasadh 'na aodann agus 'n a mhinistrealachd.
Uile laithean a mhinistrealachd tha fhianuis
agus a sholus spioradail a' dealrachadh cho
soilleir ann an Uidhist 's a tha Heisgeir a'
dealradh air a' Chuan Sgith.
Bho chionn ghoirid chriochnaich e leth-eheud
bliadhna ann an obair na ministrealachd, is
thug a' choimhthional agus a chairdean tabhar-
tas-buidheachais agus tabhartas-graidh dha 'n
a sheann aois, gus an gaol agus an t-urram a
tha aca dha a nochdadh.
Tha iomadh ministear maith agus ministear
dileas anns a' Ghaidhealtachd agus anns na
h-Eileanan, ach tha Maighstir Domhnull, mar
their sinn uile ris, ionmhuinn agus urramach
OS cionn chaich. Gu ma fada a dhealraicheas
a ' sholus coibhneil.'
Grks Dhe do'n Rlgh
FAILT, mile failt do'n righ ;
Slainte, deagh shlaint do'n righ ;
Gras Dhe do'n righ !
Criin thus' e, Dhe, le gloir ;
Criin e le gradh a shloigh,
Guidhe ar cridh 's ar beoil,
Deagh shlaint do'n righ !
Tiodhlacan maith do stoir,
Gu fialaidh saoibhir doirt
Air ceann an righ
Gu'n dion e lagh 's gach teinn,
Rath f ior gum bi ri linn ;
A shloigh gu sior gu'n seinn :
Deagh shlaint do'n righ !
Aireamh 6
^M
937
Mu Aithreachas
Leis an Ollamh Raibeart Blaih, nach maireann, a bha an Eaglais Chaluim-Cille, an Glaschu
Ciod e aithreachas
I. rpHA e ceart gu'm bitheadh a' cheist so
-L air a cur agus air a freagairt, oir is e
aon de chlacha-steidhe a' Chreidimh Chriosduidh
gu bheil feum aig peacaich air aithreachas a
dheanamh. Agus is e aon eile de chlacha-
steidhe a' Chreidimh Chriosduidh gur peacaich
sinn uile am fianuis Dhe. Mar sin tha feum
againn uile air aithreachas a dheanamh. Sin
ceud ghairm an t-soisgeil. An uair a thoisich
Eoin a' Bhaistidh air sUghe an Tighearn a
reiteachadh agus a dheanamh direach thubhairt
e ris an t-sluagh, " Deanaibh aithreachas oir
tha rioghachd Dhe am fagus." Thubhairt
Criosd a' cheart ni an uair a thoisidh e fein air
an t-soisgeul a shearmonachadh. " Thainig
mise," ars' esan, " a ghairm, chan e nam firean
ach nam peacach a chum aithreachais." B'
ann mu aithreachas a labhair Peadar anns a'
cheud shearmon a shearmonaich e an deidh
dha a bhi air a lionadh leis an Spiorad air la na
Caingis. " Deanaibh aithreachas," ars' esan,
" agus bithibh air bhur baisteadh gach aon
agaibh ann an ainm losa Criosd chum maith-
eanas pheacanna, agus gheibh sibh tiodhlac an
Spioraid Naoimh. Bha an teagasg so air a
shearmonachadh leis na h-abstoil anns an linn
anns an robh iad beo, agus tha an teagasg so a
cheart cho feumail anns an linn againne. Ach
ciod e aithreachas ? Chan 'eil neach air bith a
tha 'g am eisdeachd nach 'eil a' tuigsinn gu
maith ciod a tha air a chiallachadh le aithreachas
ann an gnothuichean cumanta an t-saoghail.
Na'n abrainn gu robh aithreachas orm an ni
ud no an ni ud eile a dheanamh, thuigeadh
iad gu robh mi duilich gu'n do rinn mi iad.
Ach tha tuilleadh agus sin air f hilleadh a steach
anns an fhacal " aithreachas " mar tha e air a
ehleachdadh anns an Tiomnadh Nuadh.
Tri Ceuman
Tha e air fhilleadh a steach ann gu bheil
geur-mhothachadh aig an aithreachan air pea-
cadh ; tha e a' faicinn agus a' tuigsinn a chionta
an lathair an De naoimh ; tha e ag aideachadh
gu'n do bhris e lagh ceart agus cothromach an
Tighearn ; tha e mothachail gur e a pheacanna-
sa a chuir Criosd gu naire agus fulangas a'
chroinn-cheusaidh. Is e so daonnan aidmheil
an aithreachain, " A'd aghaidh, a'd aghaidh
fein a mhain pheacaich mi agus rinn mi olc a'd
shealladh." An uair a tha an geur-mhothachadh
so air oibreachadh ann an anam a' pheacaich le
Spiorad an Tighearn, is e sin a' cheud cheum
gu fior aithreachas. Agus is e an ath cheum
sealladh ceart agus tuigseach air maitheas Dhe
ann an losa Criosd, oir an uair a tha am peacach
air a dhusgadh gu a staid chaillte f haicinn ; an
uair a tha e tuigsinn nach 'eil e a' toilltinn aon
ni aig laimh Dhe ach fearg agus corruich ; an
uair a smaointicheas e e air a' ghradh a thug Dia
do shaoghal caillte ann a bhi cur aon-ghin mhic
a shireadh agus a thearnadh pheacach ; an uair
a chi e corruich ceartais Dhe a thoill e air a
dhortadh a mach airsan a sheas ann an aite nan
ciontach, — tha e air a lionadh le fuath do'n
ni ghraineil sin a thug a leithid de pheanas
dhasan a bha naomh agus iomlan agus deal-
aichte o pheacadh. Is e so am bron diadhaidh
a dh' oibricheas aithreachas a chum slainte de
nach gabhar aithreachas, agus is e am bron so
an treas ceum ann am fior aithreachas. An
uair a ruigeas an t-anam an ceum so tha e a'
cur cul, chan ann ri aon pheacadh no ri aon
droch ehleachdadh ach ris gach uile ni nach 'eil
a reir lagha Dhe. Is e cainnt a chridhe a nis,
" Trid do reachdan fhuair mi tuigse : uime sin
is fuathach leam gach slighe bhreugach,"
Fuath do'n pheacadh
II. Car son a tha aithreachas feumail ? Chan
ann a mhain do pheacaich uamhasach a tha
aithreachas feumail ach do'n h-uile aon de
shliochd Adhaimh. Tha e cho feumail do'n
neach as airde anns an rioghachd 's a tha e do'n
neach as isle ; do'n fheallsanach cho maith ris
an neach a tha gun f hoghlum. Tha aithreachas
feumail do bhrigh nach 'eil maitheanas peacaidh
ri f haotainn as eugmhais. Chan 'eil mi ag radh
gu'n glan deoir an aithreachain air falbh pea-
cadh. Cha ghlan oir chan 'eil ni a ni sin ach
fuil luachmhor Chriosd. Tha an Tighearn a
ghnath deas gu maitheanas a thoirt do'n phea-
cach, ach is maith leis gu'n toir e fuath do'n
pheacadh agus gu'n iarr e a threigsinn.
Tha aithreachas feumail do bhrigh gu'm feum
an t-ullachadh a tha freagarrach air son neimh
a bhi air a dheanamh anns an t-saoghal so, oir
chan 'eil atharrachadh a' tighinn air duine air
an taobh thall de'n uaigh. Thubhairt diadhair
araidh mu thimchioll an ni so, " Ged bhitheadh
e comasach do dhuine neo-iomchuidh dol do
neamh cha bhitheadh e toiUchte ann agus
leumadh e a mach thar ballachan neimh oir
2
MU AITHREACHAS— ANNS A' CHATHAIR
bhitheadh seirbhis neimh 'n a h-uallach dha."
Gus coslas cumanta a ghnathachadh, bhiodh
peacach neo-iompaichte ann an neamh mar iasg
as an uisge, no mar eun air a dhimadh a suas ann
an eunadan. Chan fhaigheadh e ana-miannan
briiideil a shasuchadh, no a ruintean mi-naomh
a choimhlionadh, agus air an aobhar sin bhith-
eadh e mi-shona. Cha bhiodh cail aige do
shonas neimh ; cha b' urrainn dha seinn maille
ris a' mhuinntir shaorta oran Mhaois agus an
Uain.
Trocair Chriosd
III. Tha misneach air a thoirt duinn gu aith-
reachas a dheanamh. Tha e 'na ni eruaidh do
dhuine na cleachdannan a bha aige a threigsinn,
peacanna d'an tug e gradh mar a lamh no shiiil.
A thuilleadh air sin ni namhaid anama gach ni
as urrainn e gus am peacach a chumail fo
dhaorsa. Tha ni eile ann a tha cumail moran
air an ais, gu sonraichte muinntir 6g, air eagal
gu'm bi an companaich a' fochaid orra. Tha na
h-aobhair so agus iomad rud eile a' cur bacaidh
air moran dhaoine aithreachas a dheanamh,
ach bu mhaith leam na h-aobhaii'-mhisnich
a tha againn gu aithreachas a dheanamh a
thoirt fa'r comhair.
Is e a' cheud aobhar a dh' ainmicheas mi
gu bheil Slanuighear glormhor trocaireach
againn, eadhon an Tighearn losa Criosd. Tha
mi ag ainmeachadh so an toiseach do bhrigh
agus gur e so a' mhisneach as mo as urrainn a
bhi againn, gu bheil a leithid de Shlanuighear
air ullachadh. Ma tha anam air bith a lathair
an diugh a tha an iomcheist theirinn ris, Seall
air Criosd, neach a tha comasach air tearnadh
gus a' chuid is fhaide a mach. Tha an neach so
an diugh ag eigheach, " Thigibh a'm' ionnsuidh-
sa sibhse uile a tha ri saothair agus fo throm
uallach agus bheir mise suaimhneas dhuibh."
Is ann mu'n t-Slanuighear ghlormhor so a tha
e sgriobhta gu'n tug e cumhachd do'n mheud
agus a ghabh ris a bhi 'n an cloinn do Dhia,
eadhon dhaibhsan a chreid 'n a ainm.
Geallaidhean a' Bhiobuill
Eisdibh ris na geallaidhean glormhor a tha
ann am facal Dhe : " c6 air bith a dh' aidicheas
agus a threigeas a pheacanna gheibh e trocair."
" O Israel, sgrios thusa thu fein ach annam-sa
tha do chabhair." " Mar is beo mi," deir an
Tighearna, " chan 'eil tlachd agam ann am bas
an aingidh." " Tha aoibhneas air neamh air
son aon pheacach a ni aithreachas."
Chan 'eil an sin ach beagan de na geall-
aidhean a tha 'n an aobhair-mhisnich do aith-
reachain. Ach O, nach leoir iad, a chairdean,
gus misneach a thoirt duinn pilleadh ris an
Tighearna ! Ma philleas sibhse le aithreachas
a dh' ionnsuidh Dhe gabhaidh esan ribh a cheart
cho cinnteach 's a ghabh an t-athair caomh ri
mhac a bha eas-umhail agus a chaidh air falbh
do'n diithaich chein.
Dh' fhaodainn stad aig a so, oir tha a' mhis-
neach so fein laidir gu leoir, ach ceadaichibh
dhomh eisiomplair no dha a thoirt far comhair
bho eachdraidh a' Bhiobuill, Daibhidh agus
Peadar, daoine a bha ciontach de pheacaidhean
uamhasach ach a fhuair maitheanas an uair a
rinn iad aithreachas. Car son a chaidh each-
draidh iongantach nan daoine sin a sgriobhadh
ach a chum misneach a thoirt do pheacaich eile ?
O, a charaid, smaointich air do chunnart mur
treig thu do pheacadh, — sgriosar thu. Thoir an
aire nach e so briathran duine : is e Criosd fein
a thubhairt " mur dean sibhse aithreachas
sgriosar sibh uile mar an ceudna," agus thubhairt
e iad ann an coibhneas. Falbh, tha mi ag radh
riut, agus glaoidh air an Tighearn losa an diugh-
fein ; imich agus doirt do chridhe a mach 'n a
lathair ; innis dha do staid agus ciod a tha
dhith ort, agus eisdidh esan rint. Bheir e dhuit
a ghras agus saoraidh e t' anam.
Anns a' Chathair
MAR is fhearr an tiodhlac a thug Dia dhuinn
is ann is miosa dhuinn ma tha sinn 'g a chur
gu droch bhuil. Cha b 'urrainn Dia tiodhlacan
a b' fhearr a thoirt dhuinn na thug e dhuinn 'n
a Fhacal agus 'n ar Coguis. Sin an da reul-iuil
as cinntiche do luchd-turuis anns an t-saoghal
so.
Ach faodaidh eadhon Facal Dhe agus an
Coguis fein daoine a chur air seachran, mur
bheil iad 'gan cleachdadh gu cothromach, no
ma tha iad a' deanamh iodhol dhiubh. Tha
seorsa dhaoine ann a bhitheas gle thric a'
deanamh uaill as an duinealas agus an seas-
mhachd fein; daoine tioram laidir aig a bheil
cridheachan eruaidh agus inntinnean litireil, a
bhitheas a' boilich nach deachaidh iadsan riamh
leth an oirlich o litir an lagha. Tha amharus
aig an t-seorsa so nach 'eil ann an daoine eile
aig nach 'eil uiread suim do litir an lagha ach
buigileagan gun phrionnspal a tha air an luas-
gadh a null 's a nail leis a' ghaoith, agus nach
'eil iad cho coguiseach no cho dileas do Fhacal
an Tighearn riu fein. Ach ged a bhitheas iad
an diiil gu bheil iad a' seasamh air an Fhirinn
agus air an Coguis, an da-rireadh chan 'eil iad
ach a' seasamh gu danarra air am beachdan
fein.
Bha fear de'n t-seorsa so ann anCille-sgumain,
Seumas Friseal, leth-sheann duine a thainig as
an Taobh Tuath, a bha cho fallan anns a'
ANNS A' CHATHAIR
3
Chreideamh 's nach robh eaglais ann an Cille-
sgumain anns am b'urrainn e suidhe air la na
Sabaid, ged bha tri ann. Bha organ ann an te
dhiubh, Moderate ann an te eile, agus Baistich
anns an treasa te, triiiir a bha cho neo-sgriob-
turail 's nach leigeadh a choguis leis gnothuch
a bhi aige riu. Mar sin bhitheadh e a' cur
seachad na Sabaid 'n a onrachd, ag aideachadh
pheacanna Chille-sgumain, agus a' toirt buidh-
eachais do Dhia nach do chrom e a cheann
riamh ann an tigh Rimoin.
Bha e fein agus a bhean a' fuireach ann an
tigh mor farsuinn a bha air oir a' mhonaidh,
seann tigh-tuathanaich anns do chuir an tuath-
anach an ciobair, a chionn gu'm b' fhearr
leis fein a bhi fuireach na b'isle anns a' ghleann,
Bha a bhean 'n a boirionnach meineil, laghach,
aig nach robh coguis cho laidir 's a bha aig
Seumas, ach a bha fada fada na bu choibhneile.
Ged a bhitheadh i a' cluinntinn Sheumais a'
bruidhinn air tigh Rimoin cha robh f hios aice gu
ceart c6 a bha ann an Rimon, no ciod an t-olc a
bha dol air aghaidh 'n a thigh.
Aig am sonruichte de 'n bhliadhna bhitheadh
fear-paca a' tadhall ann an Cille-sgumain, a'
reic treathlaich a bha aige anns a' phaca ;
cirean, is snathadan, is prineachan, is speuc-
lairean, is fichead rud eile de'n t-seorsa sin.
Am measg nan tighean eile anns am bitheadh
e a' tadhall bhitheadh e a' tadhall air bean
Sheumais Friseal, agus bhitheadh i a' toirt dha
cupan tea.
Ach la de na laithean chuala Seumas gur e
Papanach a bha ann am fear-a'-phaca, agus
bu leor sin. Thoirmisg e d'a mhnaoi a leigeil
a steach air an dorus, is thug e aithne dhi malairt
air bith a bhitheadh i a' deanamh ris a dheanamh
air a' bhlar.
" Cha bhiodh e siobhalta," arsa Mairi, " gun
an duine iarraidh a steach, no coibhneil gun
greim bidh a thoirt dha an deidh dha am
bruthach a dhireadh ; chan 'eil cron ann an
aoigheachd a thoirt do choigreach ! "
" Chan e coigreach a tha ann am fear-a'-
phaca," arsa Seumas, " ach Papanach, dearg
Phapanach a bhitheas 'ga chroiseadh fein agus
ag iirnuigh ris an Oigh Muire ; nach 'eil a'
smuaineachadh air ifreann la deug 's a' bhlia-
dhna ach air burgadoir, agus a bhios ag
radh ostail ris na h-abstoil. Dh' fhaodadh
breitheanas an Tighearna tighinn air an tigh
againn na'n toireamaid gniiis do ghisreagan
nach 'eil anns a' Bhiobull."
Oidhche stoirme nach fhacas a leithid bho
thuit Drochaid Tatha bha fear-a'-phaca air a'
chuairt an Cille-sgumain. An airde na gaillinn
rainig e an dorus aig Seumas Friseal, an dochas
gu'm faigheadh e fasgadh agus cuid na h-oidhche.
Is e Seumas fhein a dh' fhosgail an dorus, ach a
cheart cho luath 's a chunnaic e gur e am
Papanach a bha ann, thraoigh tobar na trocair
'n a chorp, chaidh a Choguis air a ttir-faire, is
thainig sgriobtur an deidh sgriobtuir gu
chuimhne mu'n fhiadh-bheathach a bha a'
cogadh an aghaidh an Uain, agus mu'n striop-
aich a bha air a sgeadachadh ann an sgarlaid
agus cupan oir aice na laimh, Ian de neoghloine
agus de ghrainealachd. Ach bha an oidhche
cho fiadhaich agus suidheachadh an duine cho
truagh 's gu robh Seumas Friseal am impis
geilleachdainn d'a athchuingean, agus a leigeil
a steach, an uair a thainig an earrann so a Litir
an abstoil Eoin 'n a inntinn mar gu'n tigeadh
peilear a gunna, " Ge b' e neach nach fan ann
an teagasg Chriosd chan 'eil Dia aige . . . ma
thig neach air bith do 'ur n-ionnsuidh, agus nach
toir e an teagasg so leis, na gabhaibh e a steach
do 'ur tigh, agus na h-abraibh ris, Gu'n soir-
bhich leat." An sin chruadhaich e a chridhe,
is dhiiin e an dorus gu luath air sron a' Phapa-
naich, air eagal gu'n leigeadh e le faireach-
duinean a chridhe no le inne a throcair buaidh
fhaotainn air a Choguis agus air Facal Dhe.
Ged bha Seumas Friseil ag radh ris fhein
gu'n do rinn e an ni a bha ceart, iimhlachd a
thoirt do Fhacal Dhe agus d'a Choguis, cha
robh inntinn aig fois. Cha do dhiiin a shiiil
fad na h-oidhche ; an drasd dh' eisdeadh e ri
fuaim na gaillinn is chuimhnicheadh e air an
truaghan a bha mach fo na siantan, ach an ath
mhionaid chuimhmcheadh e air searmon a chual
e o Mhac Rath Mor air a' cheann-theagaisg,
" Thigibh a mach as am meadhon agus dea-
laichibh riu, tha an Tighearn ag radh, agus na
beanaibh ris an ni neoghlan," agus air searmon
eile a chual e air Di-Luain a' Chomanachaidh
ann an Gearr-loch, " Ma chuireas neach air bith
ris na nithibh so, cuiridh Dia airsan na plaighean
a tha sgriobhta anns an leabhar so : agus ma
bheir neach air bith bho bhriathran leabhar na
faidheadaireachd so, bheir Dia a chuibhrionn-sa
a leabhar na beatha."
Chan e mhain nach do chaidil e fhein, ach
cha do leig e do Mhairi cadal na's mo ; fad na
h-oidhche lean e air sgriobturan a thoirt a mach
as a chuimhne a bha 'ga fhireanachadh fhein,
agus a' dearbhadh dhi nach b'urrainn e mar
chreidmheach dileas agus coguiseach rud eile
a dheanamh ach mar rinn e. B' ann an Earra-
Ghaidheal a rugadh agus a thogadh Mairi ; mar
sin cha robh uiread de'n Bhiobull aice air a
meomhair 's a tha aig na Tuathaich, agus cha
b'urrainn i seasamh ri Seumas ann an argumaid,
ach air a shon sin bha i cinnteach gu robh e
cearr dha an duine truagh ud a chur air falbh
o'n dorus agus bha duilichinn agus naire oirre
gu'n do rinn e e.
" Nach 'eil Pol ag radh," ars' esan, " gu bheil
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
fearg Dhe a' tighinn air cloinn na h-eas-timh-
lachd," agus ag radh cuideachd. " Na bithibh-se
uime sin 'n 'ur luchd-comh-phairt riu. An
iarradh tu orm dol an aghaidh Phoil ? "
" Tha mi coma," arsa Mairi, " gu de a tha
Pol ag radh, ach cha chreid mi gu'n duineadh
Pol an dorus air Hottentot no air creutair beo
eile air a leithid so a dh' oidhche ; mur bi sinn
trocaireach agus baigheil ri each a cheile, agus
mur dean sinn ri daoine eile mar bu mhaith
leinn iad a dheanamh ruinn, ciod am feum a tha
ann dhuinn a bhi a' creidsinn anns a' Bhiobull
idir ? Ged nach 'eil am Biobull agam-sa air
mo theangaidh mar tha e agad-sa, agus ged
nach 'eil cuimhne agam air na h-earrannan a
tha ag iarraidh oirnn a bhi coibhneil agus blath
ri each a cheile, tha fhios agam gu bheil iad ann,
agus ged nach bitheadh iad ann idir, tha mo
choguis ag innseadh dhomh gu robh e cearr cuid
na h-oidhche a dhiiiltadh do'n duine thruagh."
" An cuireadh tu do choguis nadurra os cionn
Facal an Tighearn, arsa Seumas ? "
" Chan 'eil mise a' cur Facal an Tighearna
sios no suas," ars' ise, " agus cha mho a tha
fhios agam ciod a tha ann an coguis nadurra,
ach CO dhiu bha e neo-nadurra dhuit-sa agus
neo-Chriosdail an diol-deirce a thionndadh air
falbh o'n dorus a nochd."
Ach ged bha sgriobturan a' tighinn gu inntinn
Sheumais leis an robh e 'g a fhireanachadh
f hein thoisich sgriobturan eile air tighinn thuige
a bha 'g a dheanamh neo-shocrach agus mi-
shona. A thuilleadh air sin mhothaich e nach
robh a Choguis a' seasamh air a thaobh cho
laidir 'sab' abhaist dhi ; an aite a mholadh air
son iimhlachd a thoirt do Fhacal an Tighearn
is ann a thoisich i air a bhioradh a chionn
gu'n do rinn e sin. Mu dheireadh thainigr an
smuain 'n a chridhe gu'm b' fhearr leis nach
robh an earrann ud idir ann am Facal an
Tighearn, ach an ath mhionaid dh' iarr e
maitheanas air Dia air son smuain cho toibh-
eumach a thighinn 'n a cheann. A dh' aindeoin
a chridhe thigeadh dealbh a' Phapanaich, a
mach anns an stoirm, fa chomhair inntinn
an drasd 's a ris, gus mu dheireadh nach
b'urrainn e fuireach anns an leabaidh na b'
fhaide. An uair a bha e a' cur uime aodaich
bhuail an t-eagal 'n a chridhe nach robh e riamh
air iompachadh, agus gur ann uime-san a
labhair an Salmadair an uair a thubhairt e,
" Gearradh e as a chuimhne o'n talamh, a chionn
nach do chuimhnich e trocair a nochdadh, ach
gu'n do gheur-lean e an duine bochd agus
uireasbhuidheach, chum a mharbhadh."
Am beul an latha, agus an tuUa na sine,
chaidh e mach agus lainntear 'n a laimh a
dheanamh iarraidh-bheo no iarraidh-mhairbh
air fear-a'-phaca, ach cha do leig e a leas dol
fada o'n tigh, oir mu dha cheud slat o'n dorus
fhuair e an duine ann an cuithe shneachd, agus
e fuar marbh. Bha a' mhaduinn cho gabhaidh
's nach b'urrainn Mairi dol a mach as an tigh
a dh' fheuchainn am faiceadh i Seumas, ach mu
mheadhon-la thainig am posta air, agus e 'n a
ghurrach air uile - bhall - chrith ri taobh a'
mhairbh, a' seinn na sailm so air fonn Ballerina,
Oir dhearmad e bhi trbcaireach,
is sharuich e am bochd
'S an t-ainnis, chum gu marbhadh e
neach 'g an robh cridhe goirt.
Mar thug e toil do mhallachadh,
mallaicht' biodh e gach la ;
Is mar nach b' aill leis beannachadh,
na h-6ireadh beannachd dha.
Am feasgar sin f hein thugadh air falbh e do
Cheann-Loch-Gilb.
Anns a' Choille Bheithe
ANNS a' mhaduinn an diugh (a' cheathramh
-LJLla de Mhaigh) chuala mi a' chuthag a' cheud
uair am bliadhna, is thog mo chridhe ri guth.
Tha a' chuthag 'na h-eun sith, a' tighinn agus
a' falbh mar a' ghaoth, gun fhios c'uin a thig i
gus an cluinnear a gug-oo. Agus c6 riamh a
chuala gug-oo na cuthaige gun a chridhe a thoirt
leum as, gun fhios aige car son ?
Chan 'eil eun eile anns an ealtainn air a bheil
sinn cho eolach 's a tha sinn air a' chuthaig, ach
aig a' cheart am cho aineolach. Chan 'eil
duine idir do nach aithne a guth, ach tha gu
leoir de dhaoine nach fhaca riamh i, oir tha i
clis agus sitheil 'n a gluasad.
Chan e binneas a gutha a tha tarruing aire
dhaoine gu gairm na cuthaige, ach ni-eigin eile
nach buin idir do cheol ; an seorsa gairm a
tha aice agus an duil a tha againn rithe aig
am sonruichte de'n bhliadhna. Mar eun-seinn
chan 'eil aice ach guth tuchanach gun cheol
gun mhire an coimeas ris an smeorach, no ris an
lon-dubh, no ris an uiseig. Ach air a shon sin,
ged a bhitheas sinn air uairean a' cluinntinn
an smeoraich agus na h-uiseig gun a bhi ag
eisdeachd riu, a cheart cho luath 's a ghlaodhas
a' chuthag gug-oo, leumaidh ar cridhe agus
theid sinn 'n ar faireachadh, mar a leum cri-
dheachan nan ludhach ann an tir na daorsa an
uair a chual iad gu robh geamhradh am mi-
shuaimhneis a nis thairis agus la na saorsa air
teachd. " Cia maiseach," ars' iadsan, " air
na sleibhtean casan an teachdaire aoibhinn, a
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
tha ag eigheach sithe ; teachdaire an deagh
sgeoil, a tha ag eigheach slainte ; a tha ag radh
ri Sion, Is e do Dhia as Righ ann." Is e rud-
eigin mar sin a tha a' toirt air cridheachan
dhaoine leum 'n an uchd a' cheud uair a
chluinneas iad a' chuthag a h-uile bhadhna.
Ceist dhuilich
Ach ged b' fhada air falbh m' inntinn-sa bho
na nithean so anns a' mhaduinn chuir an guth
ud mo smuaintean o aon rud gu rud eile gus
mu dheireadh an do shocruich iad air ceist nach
urrainn mi fhuasgladh, agus air diomhaireach-
dan anns a' chruthachadh nach 'eil mi a' tuig-
sinn. Ged tha gairm na cuthaige a' toirt uiread
solais agus togail-cridhe do dhaoine chan eil
innte ach droch chreutair. Theagamh nach bu
choir dhomh sin a radh mu chreutair air bith
a rinn Dia, co-dhiu creutairean aig nach 'eil saor
thoil agus nach 'eil ach a' toirt iimhlachd do na
laghannan a chuir Dia 'n an corp, ach is e a tha
mi a' ciallachadh gu bheil doighean aig a'
chuthaig nach 'eil idir beusach, no uasal, no
ceart, a reir ar toimhsean-ne. A dh' aon rud
cha dean i nead dhi fhein ; cuiridh i an t-ubh
ann an nead coin eile, is leigidh i leis an eun sin
a h-al arach. Air doigh air chor-eigin is aithne
dhi na h-eoin a fhreagras na h-uibhean aice air
na nid aca, is gheibhear an t-ubh aice anns an
nead aig corr agus fichead eun eile anns an
diithaich so fhein. Theid aice cuideachd air
meudachd agus dath a h-uibhe atharrachadh
a reir na nid anns a bheil i dol 'g a chur, rud
neonach da rireadh. Tha an aon mheudachd
agus an aon dath air uibhean nan eun eile
daonnan ; geal, no gorm, no breac, no breac-
ruadh, no dorcha, air chor agus gu bheil e
furasda gu leor an aithneachadh air an dath
agus air am meudachd. Ach chan 'eil dath
sonruichte dha fhein air ubh na cuthaige ;
faodaidh e a bhi dorcha no soilleir, glas no geal
no gorm, no breac-ghlas no gorm-ghlas. Air
uairean tha i a' breith an uibhe anns an nead
choimhich, a' gabhail cothroim air sin a dhea-
namh an uair nach 'eil an t-eun eile 'na laighe
oirre, ach gle thric tha i a' breith an uibhe air
an lar agus an sin 'g a thogail 'na gob agus 'ga
chur ann an nead as aithne dhi, nead a fhreagras
air a thaobh meudachd agus dath. M' an stad
i de bhreith cuiridh i ubh anns na nid aig ceithir
no coig a dh' eoin eile.
Nadur na cuthaige
Ach tha na's miosa na sin ri innseadh mu
nadur na cuthaige ; an uair a thig a' chuthag
bg a mach as an ubh cuiridh i na h-eoin eile a
mach as an nead mar nach robh coir air bith
aca a bhi innte, is bheir i air a muime frithealadh
uile gu leir dhi fhein. Chan fhuiling i com-
panaich a bhi comhla rithe idir, bigeanan air
bith a bha air an toirt a mach as an ubh anns an
aon nead ri bigean-cuthaig chan 'eil romhpa
ach am bas, agus gle bhitheanta bas eagallach ;
air an tilgeadh gu talamh mar gu'm bitheadh
duine air a thilgeadh bharr stalla creige agus
an t-eanchainn air a chur as. Sin agad an t-olc
a ni an creutair so a cheart mhionaid a thig i
a steach do'n t-saoghal ; lamhachas-laidir agus
brtiidealas as miosa na bhitheas clann-daoine
a' deanamh air each a cheile. Chan e mhain gu
bheil an t-olc 'n a fuil gu nadurra ach tha a
druim agus a sgiathan air an cumadh gu nadurra
los gu'n teid aice air na h-eoin eile a thogail air
a gualainn agus an tilgeadh a mach as an nead
mar a bhitheadh Domhnull Dinnie a' tilgeadh
a' chabair. Co a chuir na h-innleachdan so
agus an t-olc so anns an t-seann chuthaig agus
anns a' chuthaig oig, no ciod is ciall d'a leithid
so a bhi ann am beatha a' chruthachaidh ? Ma
their thu nach 'eil ann ach instincts a tha ann
an creutairean aig nach 'eil ciall no coguis, tur
no reuson, chan 'eil sin ach a' seachnadh ceist
dhuihch. Ciod a tha ann an instinct ach lagh-
annan diomhair d'a bheil creutairean a' toirt
iimhlachd a chionn gu'm feum iad am beatha
fhein a thearnadh, agus a thearnadh le an
luathas, agus an cncadhas, agus an laidireachd
fein ?
Lagh na Coille
Theagamh gu bheil iomadh lagh eile ag
oibreachadh am measg chreutairean na coille
agus na machrach nach aithne dhomhsa, agus
air nach do smuainich mi rianih, ach tha e
furasda gu leor fhaicinn gu bheil a' bheist as
motha ag itheadh na beiste as lugha, agus gu
bheil gach creutair 'g a thoirt fein as le a
luathas, a chruadhas, agus a laidireachd fein.
Tha suas ri coig ceud de sheorsachan figh-
eadair anns an diithaich so, ach ged is ann air
maise agus innleachdas am beairtean a bhitheas
sinne a' smuaineachadh, chan ann a nochdadh
grinneas a shniomhaidh a tha am figheadair a'
deanamh na beairte ach a bhreith air cuileagan
agus air creutairean eile a dh' itheas e. Cha leig
e a leas dol do'n sgoil a dh' ionnsachadh sniomh,
no leasan a ghabhail o fhigheadair eile ; tha
instinct ag innseadh dha ciod is coir dha a
dheanamh, agus ciod a tha instinct a' ciallachadh
ach an t-eolas a thug Dia dha 'nuair a chruthaich
e e ? Theagamh gur ann 'n a aoraibh a tha an
t-eolas sin agus nach ann 'n a eanchainn, ach
nach coma c' aite a bheil e, ma tha e aige, agus
ma thug Dia dha e, agus ma tha Dia toihchte leis
an f heum a tha e a' deanamh dheth ! Tha am
figheadair a' cur an eolais sin a thug Dia dha gu
buil a shaoileamaid sinne borb agus an-iochd-
mhor na'n cluinneamaid gu robh Hitler, no
Mussolini, no Franco, a' deanamh nan nithean
a bhitheas esan a' deanamh. Sniomhaidh e a
lion gu luath agus gu h-innleachdach anns an
aite anns an saoil e gu'n glac e a' chuileag, agus
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— A BHEIL E FIOR?
an sin suidhidh e anns an oisean gus an tuit
gorag anns an ribe. Tha am figheadair gaolach
air an fheoil a dh' itheas e a bhi iir ; an uair a
ghlacas e cuileag, ma tha feoil gu leor aige anns
an stor cheana, cha dean e ach teadhair chinn-
teach a chur oirre anns an lion gus am bi e
freagarrach dha a marbhadh agus a h-itheadh.
Comhstri shiorruidh
An aite e bhi fior gur e mac an duine an aon
chreutair a tha olc agus an-iochdmhor, no a
bhitheas a' deanamh lamhachas-laidir air a
bhrathair, is e an fhirinn nach 'eil ann an
comhstri chloinn-daoine ach cogadh suarrach
an coimeas ri deine agus an-iochdmhorachd na
comhstri shiorruidh a tha dol air aghaidh am
measg chreutairean na coille agus na mach-
rach. Anns a' chomhstri sin tha gach creutair
'g a thoirt fein as le a luathas, agus a chruadhas,
agus a laidireachd fein, agus is e Dia a chuir 'n
a aoraibh an t-eolas sin leis a bheil e 'g a thoirt
fein as. Am faodaT so a ghabhail mar chuid
de 'n fhoillseachadh a tha Dia a' deanamh air
fein, air a thoil, agus air a nadur, agus air a
rixintean, agus air a' chrich araidh a tha aige
anns an t-sealladh mar Fhear-riaghlaidh an
t-saoghail ?
Ciod an daimh a tha eadar am foillseachadh
a gheibhear air Dia anns a' Bhiobull agus am
foillseachadh a tha e a' deanamh air fein ann
am beatha agus ann an oibreachadh a' chruth-
achaidh ? Sin ceist a bhitheas daonnan beo.
Ma their thu nach 'eil an da fhoillseachadh sin
a' dol an aghaidh a cheile uair air bith chan
abair mise gu bheil thu cearr (a chionn nach 'eil
fhios agam) ach saoilidh mi gu bheil am facal
sin ro laidir. Chan 'eil mi a' faicinn comharr-
adh air bith am measg chreutairean na Coille
gu bheil Dia a' gabhail tlachd ann an seotachan,
no a' gabhail ciiraim dhiubh. Ach c6 a
theireadh nach robh suim aig Criosd do sheo-
tachan ? Is e lagh na Coille " am fear a bhios
air dheireadh, beiridh a' bheist air " ach is e a
tha Criosd ag radh,
" Am fear a hha air dheireadh hithidh e air
thoiseach."
" Am fear as lugha is esan as motha."
" Am fear a bha caillte fhuaradh e."
A reir laghanna na Coille tha na seotachan
air an gearradh as gun sgur, gun iochd gun
trocair, agus gun chreutair eile 'g an caoidh,
ach a reir laghanna ar rioghachd thatar a'
cumail nan daoine laidir fodha los cothrom a
thoirt do na seotachan. Is thatar 'g a dhean-
amh sin a chionn gu bheil sinn a' creidsinn gu
bheil am Biobull a' foillseachadh inntinn Dhe
na's soilleire na tha a' Choille.
A bheil e fior ?
BHO chionn ghoirid bha mi f hein agus duine
as aithne dhomh an Dim-eideann a'
bruidhinn mu'n atharrachadh a tha air tighinn
air daoine oga a thaobh dol do'n eaglais, agus
anns a' bhruidhinn a bha againn thubhairt e gu
robh e fhein a' call a chail air dol do'n eaglais,
agus mur bitheadh gu robh e 'n a fhoirbheach
agus gu robh naire air fuireach aisde nach
rachadh e innte ach gle annamh.
" Car son sin ? ", thubhairt mi ris.
" Tha," ars' esan, " a chionn nach 'eil mi a'
cluinntinn anns an eaglais mu na nithean a
bheireadh innte mi, mu Dhia agus mu'n t-
saoghal neo-fhaicsinneach. Sabaid an deidh
Sabaid chan 'eil aig a' mhinistear againn ach an
seorsa seanchais a gheibhear anns na paipearan-
naidheachd mu chor an t-saoghail agus mu na
cunnartan a tha bagairt oirnn ma dh' eireas
cogadh. Chan 'eil dad a' dol air aghaidh air
feadh an t-saoghail nach dean e iomradh air
anns a' chiibaid ; tha an League of Nations air a
theangaidh a h-uile la 's a' bhliadhna gus a bheil
uiread grain agam oirre 's a tha agam air an
donas fhein, agus a cheart cho luath 's a chluinn-
eas mi am facal Geneva tha fhios agam gu robh
cho maith dhomh a bhi 'n am chadal. B' fhearr
learn gu'n deanadh e fhein agus a h-uile minis-
tear eile agaibh anns an eaglais d'a sheorsa mar
a rinn Seumas Barr, gu'n tugadh sibh oirbh
Tigh nan Cumantan, agus gu'n leigeadh sibh
leinne ministearan ceart f haotainn, ministearan
coltach ris an OUamh Alasdair Whyte nach
maireann agus ri Graham Scroggie a bha anns
an eaglais Bhaistich."
Cha ruig mi leas an corr de sheanchas an
duine a chur sios air an duilleig so, oir bha e gu
maith laidir, ach ged nach deachaidh mise ann
an argumaid ris, agus ged nach dubhairt mi aig
an am ach nach robh leithidean Alasdair Whyte,
agus Graham Scroggie, agus an abstoil Pol,
furasd am faotainn bha m' inntinn agus mo
chridhe ag aontachadh leis fad na h-ixine, ged
nach bu mhaith leam labhairt no sgriobhadh
cho laidir no cho teth 's a labhair esan.
Chan 'eil e furasda daoine a thoileachadh ;
na'n rachadh tu ann an seanchas ri duin-eigin
eile ann an eaglais eile theagamh gu'n abradh e
gu'n robh am ministear aige-san a' call greim
air an oigridh, a chionn nach bi e a' labhairt uair
air bith mu na nithean a tha 'n an inntinnean,
no a bhuineas do shaoghal nam beo, ach mu
neamh agus mu fhois nan naomh agus mu
dhiomhaireachdan mu Dhia nach 'eil iad a'
tuigsinn agus anns nach 'eil iiigh aca.
Ach chan ann gus daoine a thoileachadh a
tha neach air bith air a chur air leth a shear-
A BHEIL E FIOR?— AIG AN UINNEIG
monachadh, ach a thoirt fianuis do'n t-saoghal
mu Dhia agus mu'n t-saoghal neo-fhaicsinneach.
Bha an duine ceart gu leor anns a' chuid sin ;
tha miltean ann an Eaglais na h-Alba an diugh
a' fas seachd sgith de'n t-seorsa searmonachaidh
a tha iad a' faotainn, searmoin mu chor an
t-saoghail, mu shuidheachadh nan rioghachdan,
mu'n fheum a tha aig an t-saoghal air an rud a
tha aig an eaglais ri thoirt dha, mu'n deidh a
tha aig daoine air airgiod agus toil-inntinn, agus
a' ghrain a tha aca air dol do'n eaglais, mu
chogadh, mu chomharran na h-aimsir, mu
Etiopia agus an League of Nations, mu cheartas
Bhreatuinn, no mu chealgaireachd Bhreatuinn,
agus mar sin agus mar sin sios. Chan 'eil duine
anns an eaglais, o'n Mhoderator gus am minis-
tear as oige innte, a rachainn aon cheum mo
choise air la Sabaid no seaehduin a dh' eisdeachd
ciod a tha aige ri radh mu chor an t-saoghail
no xau chunnartan cogaidh, ach rachainn
fada gu leor a dh' eisdeachd duine tiirail a'
bruidhinn mu Dhia agus mu na rinn Dia air
son 'anama.
Chan 'eil ann ach call analach do mhinistearan
a bhi labhairt ris an rioghachd no ri tighearnan,
no do'n Eaglais a bhi ag radh gu bheil teach-
daireachd aice-se do'n rioffhachd ris am feum
an rioghachd eisdeachd, ma bu mhaith leatha
mairsinn beo. Is e priomh obair mhinistearan
bruidhinn ri anama fa leth agus bruidhinn riu
mu Dhia agus mu nithean spioradail, agus chan
'eil teachdaireachd aig an eaglais ris an eisd an
rioghachd no an saoghal ach a mhain an f hianuis
a chi iad ann am beatha dhaoine diadhaidh agus
spioradail.
Am measg dhileaban eile a dh' fhag an
Cogadh Mor againn dh' fhag e an droch chleach-
dadh so againn, oir ged thoisich an cleachdadh
roimh 'n Chogadh is ann ri linn a' Chogaidh a
fhuair e greim cho laidir air an eaglais agus a
thoisich uiread mhinistearan air labhairt mu'n
Chaesar, agus mu chor an t-saoghail, agus mu
nithean aimsireil agus faicsinneach.
Ach dh' fhaodamaid na nithean sin (social
agus economic problems) a nis fhagail an urra
ris an Ollamh Boanerges Pom-Pom agus tois-
eachadh as iir air labhairt mu Dhia agus mu na
nithean a tha air a radh uime anns a' Bhiobull ;
Geneva fhagail agus dol air ar n-ais gu Betlehem.
Chan 'eil seanchas air an t-saoghal as luaithe a
ghlacas aire dhaoine na seanchas mu Dhia, ma
tha am fear-seanchais tiirail agus iriosal, agus
nach leig e air gur h-aithne dha nithean nach
aithne dha idir.
Aig an Uinneig
Righ Deorsa
CHAIDH a h-uile ni a bhuineadh do Chriinadh
an Righ air aghaidh mar bu mhaith leis an
diithaich, is tha an guidhe agus an urnuigh a
nis ann an cridheachan an t-sluaigh, gu'n lean
an Righ iir ann an ceuman athar.
Chan 'eil neach eile air an t-saoghal 'n a
shuidhe ann an cathair cho ard no cho greadh-
nach ri righ-chathair Bhreatuinn ; chan 'eil
uachdai*an eile air an t-saoghal anns an linn so
cho cumhachdach ri Righ Deorsa, anns an
t-seagh gu bheil e a' riaghladh iompaireachd
anns a bheil barrachd sluaigh agus barrachd
fearainn na tha ann an iompaireachd eile fo'n
ghrein.
Tha e a' cur ionghnaidh air moran dhaoine
ciod a bu chiall no b' aobhar do'n iolach agus
do'n aighear a bha air a dheanamh mu chriinadh
an Righ air feadh na duthcha gu leir, agus leis
gach seorsa dhaoine ; Socialists agus Tories,
Pacifists agus Saighdearan ; fir, agus mnathan,
agus clann. Theagamh gu robh iomadh aobhar
a' comh-oibreachadh r'a cheile anns a' chilis so,
ach tha mi an diiil gur e an fhior aobhar an
taingealachd a bha ann an cridheachan dhaoine
gu'n deachaidh uilc a bha bagairt orra seachad
agus gu'n d' fhuaras anns a' charaid oig a tha
nis air an crtmadh Righ agus Banrigh a chumas
righ-chathair Bhreatuinn measail agus urramach
am fianuis an t-saoghail.
Tha iad le cheile fo dheagh chliii ; bha am
beatha agus an dachaidh reidh, sona, an uair
a thainig a' ghairm so thuca gu h-obann, agus
gun iad air iad f hein ullachadh air son dhleas-
danasan rioghail mar bu mhaith leo a bhith.
Ach gun fhacal no usaid a dheanamh uime
ghabh iad os laimh an t-uallach trom a bhitheas
orra gu brath tuilleadh, oir chan 'eil anns an
Righ ach seirbhiseach nan uile.
Tha e air a radh nach 'eil buadhan inntinn
aig an Righ ur ach mar tha aig a' chumantas
de 'n t-sluagh, ach bha sin a cheart cho fior a
thaobh athar, agus nach bu mhaith agus nach
bu ghlic an Righ e ! Chan e comasan no
geiread inntinn a tha muinntir Bhreatuinn ag
iarraidh anns an Righ, oir tha gu leoir de
sheirbhisich aige anns a' Chiiirt agus anns a'
Pharlamaid air an deagh phaigheadh air son a
chumail ceart ann an gnothuichean de 'n
t-seorsa sin. Is e an seorsa Righ as toigh le
muinntir Bhreatuinn duine a tha car coltach
riu fhein ach na's fhearr na iad fhein ; duine
simplidh, prionnspalach, m' am faodar a radh
gur e fior dhuin-uasal a tha ann, a tha sona 'n a
dhachaidh le mhnaoi agus le chloinn fhein,
duine glic a ghabhas comhairle, agus a tha
faireachail ri bochdan agus ri daoine air an
tainig call no mi-fhortan. Sin an seorsa Righ
a bu mhaith leinn a bhi air a' Chrim, agus is e
an dochas a tha anns an diithaich gu'n d'
8
AIG AN UINNEIG— CRUNADH AR RIGH
fhuaras a leithid so de dhuine ann an Righ
Deorsa a b' aobhar do'n iolach a bha air a
dheanamh aig am a chrimaidh air a' mhios a
chaidh seachad.
An t-Ard Sheanadh
M'an leughar an duilleag so an ath mhios
bithidh an t-Ard Sheanadh air cruinneachadh
agus air sgaoileadh. Tha ceangal aig muinntir
na Gaidhealtachd agus nan Eileanan ris an
t-Seanadh am bliadhna na's laidire na's abhaist,
a chionn gur e an t-Ollamh Diighall Mac
Pharlain Ceann-suidhe an t-Seanaidh. Tha e
trom air ministear sgireachd ullachadh air son
obair an t-Seanaidh a dheanamh a thuilleadh
air obair a' choinihthionail fein, ach goirid m'
an do choinnich an Seanadh bha uallach eile,
agus uallach a bu ghoirte leis, air a leagail air
guaillean a' Mhoderator, oir chaill e an aona
bhrathair a bha aige. Shiubhail e anns an
Fhraing. Bha moran d'a luchd-eolais anns an
duthaich a' smuaineachadli air a' Mhoderator
aig an am le faireachduinn bhlath is bhraithreil.
A thaobh 's gu bheil Gaidhlig aig Moderator
na bUadhna so tha a chuairt ri bhi air a cumail
an taobh a stigh de chriochan na Gaidhealtachd
agus nan Eileanan cho fad 's a ghabhas sin
deanamh. Tha iomadh turus air am feum e
dol do chearnan eile de'n duthaich cho maith
ris a' Ghaidhealtachd, ach theid e air feadh
uiread 's is urrainn e de na Cleirean Gaidhealach,
e fhein agus a ghillean-frithealaidh. Na'n
rachadh aig aon de na gillean-frithealaidh sin
air innseadh cia meud eaglais air tir-mor na
Gaidhealtachd anns a bheil Gaidhlig air a
searmonachadh bhithinn 'n a chomain.
Dim-eideann ag itheadh ar codach
Tha feadhainn de luchd-dreuchd na h-eaglais
agus gu leoir de dhaoine 'n ar coimhthionailean
aig a bheil amharus gu bheil a' chuid mhor de'n
airgiod a thatar a' cur sua.s do Dhun-eideann
a h-uile bliadhna air a chosd a' paidheadh feachd
de mhinistearan leth-dhiomhaineach agus reis-
eamaid de chleirich ann and 21 Sraid Sheorais,
agus mar is lugha a tha iad a' cur suas a dh'
airgiod is ann is motha an amharus. Air an
t-seachduin so chaidh thachair fear-dreuchd
de 'n t-seorsa so rium anns an trean, agus fad
na h-iiine a bha sinn comhla b'e sud an aon duan
a bha aige, gu bheil cinn na h-eaglais an Dim-
eideann ag itheadh ar codach mar a bhios luchd-
lagha ag itheadh nan dileaban anns am bi
lamh aca. Dh' fheuch mi ris an duine a chur
as a bheachd, ach bu cho maith dhomh feuch-
ainn ri Caisteal Dhim-eideann a charachadh
as aite. An uair a thainig mi dhachaidh sheall
mi anns an Leabhar Dhearg a dh' f haicinn ciod
a chuir an coimhthional anns a bheil e 'na f hear-
dreuchd suas do Dhim-eideann an uiridh ; cha
do chuir e suas ach — notaichean, suim cho beag
's nach deanadh e cuirm-chnuic a thoirt do
Chileadairean na h-Eaglais sios gu Prestonpans.
Chuala mi daoine as tiiraile na 'm fear a thachair
orm anns an trean a' deanamh a' cheart
ghearain so, gu sonruichte an uair nach 'eil iad
air dealbh, ach chan 'eil facal firinn ann. Is e
an f hior aobhar gu bheil riaghladh na h-eaglais
car cosdail an diugh gu bheil uiread ghno-
thuichean air lamhan na h-eaglais 's a tha air
lamhan Shaw, Walker, & Co., an Glaschu, no
Imperial Chemicals Co., no oibrichean mora
de 'n. t-seorsa sin, agus gu'm feum i a gnothui-
chean a chur an ordugh a cheart cho riaghail-
teach ri comuinn eile. Ged nach 'eil mi uile
gu leir cinnteach tha mi an dull gur fhiach
Eaglais na h-Alba, ann an togalaichean agus
an airgiod, suas ri coig muillean punnd Sasunn-
ach. Feumaidh sin riaghladaireachd, agus chan
ann gun chosdusa ghabhas riaghladaireachd j
deanamh uair air bith. A thuilleadh air sin ~J
tha sinn ag iarraidh a nis air 121 Sraid Sheorais ^
frithealadh cho luath agus cho maith a dheanamh
dhuinn 's a dh' iarrar air k' mharsanta no air a'
bhiiidsear. Ach tha sin a' cosd airgid. Na'n
cuireadh am fear a thachair orm anns an trean
litir gu 121 Sraid Sheorais, agus mur faigheadh
e fios-freagairt leis an ath phosta, leumadh e
as a chraicionn le feirg. Ach ciamar a sgriobhar
litir mur bheil cleireach ann a sgriobhas i, agus
ciamar a gheibhear cleireach gun a phaidheadh ?
Ged nach do sheall mise a steach anns a'
chilis, tha urrainn mhaith agam air a radh, gu
bheil an riaghladaireachd a tha cinn na h-eaglais
a' deanamh an Sraid Sheorais a' cosd na's lugha
na'n riaghladaireachd a thatar a' deanamh ann
am marsantachd shaoghalta.
An aite a bhi ag itheadh ar codach tha Dim-
eideann ciiramach agus caomhnanta air airgiod
na h-eaglais.
Crunadh ar Righ
(^Chi si?in losa air a chrunadh)
CRUNAR E, Ard Righ nan righ, Crimar E, Buan Righ nan al,
Gach neach is ni tighinn fo a smachd ; Bho linn gu linn toirt solus iiiil,
Is rioghachdan na cruinne stri G'an stitiireadh uile mar is aill
Co as dilse bhitheas d'a reachd. - Le gliocas graidh Aird Righ nan diil.
Alasdair MacRath.
Aireamh 7
937
Tlachd an Tighearn
Mo thlachd niaille ri cloinnnan daoine." — GnAth-Fhocail viii. 31.
BU mhaith learn anns an t-seanchas so bascaid
de chnamhan tioram a chruinneachadh,
cnkmhan air am faod an luchd-leughaidh feoil
a chur ma thogras iad.
Ged nach iarradh Criosd oirrn idir na sgriob-
turan a rannsachadh bhiodh e maith dhuinn
sin a dheanamh, oir tha am Biobull air a dheach-
dadh leis an Spiorad Naomh, agus tarbhach
a chum teagaisg, a chum cronachaidh, a chum
oilein ann am fireantachd. Chan 'eil fear-
mineachaidh air a' Bhiobull as fhearr na am
Biobull fein ; cuiridh aon rann solus air rann
eile. Tha briathran nam faidhean agus nan
abstol a' cur soluis air a cheile, agus tha
briathran Chriosd a' soillseachadh a' Bhiobuill
uile. Rannsaicheamaid, ma ta, na sgriobturan,
agus thugamaid an aire ciod e na nithean anns
a bheil tlachd aig Dia, agus na nithean anns
nach 'eil tlachd aige idir.
Tha e furasda gu leor gne agus nadur duine
a thuigsinn ma 's aithne dhuit ciod e na nithean
anns a bheil iiigh agus tlachd aige ; innsidh
an dxirachd an cridhe. Tha so fior a thaobh
Dhe mar an ceudna ; tha a nadur agus a
ruintean air am foillseachadh dhuinn anns na
h-earrannan sin de 'n Bhiobull a tha ag innseadh
dhuinn nan nithean anns a bheil tlachd aige.
no air airde a phearsa, oir chan fhaic lehobhah
mar a chi duine, oir amhaircidh duine air coslas
an taobh a muigh, ach amhaircidh Dia a steach
air a chridhe." (1 Sam. xvi. 7).
Ach tha amharus agam gu robh tuilleadh
agus so ann an inntinn an t-Salmadair, oir is e
a thubhairt e, " Ann an casan fir cha ghabh
e tlachd : ann an neart an etch cha hhi a thoil-
eachas." Car son a chuir e an da rud sin comhla,
casan fir agus neart eich ? Chuir, a chionn
gu robh e, theagamh, a' ciallachadh le casan
fir, saighdearan-coise, agus le neart an eich,
saighdearan-each ; mar gu'n abradh e ri a
luchd-duthcha nach b'ann ann an cumhachd
an airm a bu choir dhaibh an earbsa a chur ach
ann an ceartas. Coltach ris na rioghachdan
eile a bha mu'n cuairt oirre bha Israel a'
deanamh earbsa agus uaill a luathas a laochraidh
agus a neart a h-eachraidh, ach tha an Sal-
madair ag innseadh dhi nach nach 'eil tlachd
aig Dia anns na nithean sin, agus gur fearr
fabhar agus comhnadh an Tighearna na uile
neart a h-airm. An e Pacifist a bha anns an
t-Salmadair roimh 'n am ?
" Earhaidh cuid a carhadan, agus cuid a eich,
ach ni sinne luaidh air ainm lehobhah ar Dia.
— Salm XX. 7.
Tha tri nithean anns nach 'eil tlachd aig Dia,
seadh ceithir nithean nach toir toileachadh
dha ; casan fir, bas an aingidh, iobairtean
gun tairbhe, agus amadain :
(1) Ann an casan fir cha ghabh mi tlachd. — •
Salm cxlvii. 10.
(2) Mar is beb mi, chan 'eil tlachd air
bith agam ann am bas an aingidh. — Eseciel
xxxiii. 11.
(3) Ann am fuil tharbh, agus uan, agus bhoc-
ghaibhre chan 'eil mo thlachd. — Isaiah i. 11.
(4) Chan 'eil tlachd aig Dia ann an amadain.
— ECCLES, V. 4.
Ciod a bha an salmadair a' ciallachadh leis
an fhacal, nach 'eil tlachd aig Dia ann an
casan fir ? Chan urrainn mise a radh gu bheil
mi cinnteach ciod a bha e a' ciallachadh, ach
bheir mi dhuit earrann eile a dh' fhaodas
solus a chur air an earrann so, am facal a
thubhairt Dia ri Samuel an uair a chuir e gu
tigh lese e a dh' imgadh fear d'a mhic mar
righ air Israel — " Na h-amhairc air a ghniiis,
A thaobh iobairtean do Dhia, is e an iobairt
a tha daonnan taitneach do Dhia cridhe briste
an aithreachain. Tha e moran na's fhasa
do dhaoine iobairt am bilean a thabhairt
do Dhia na iimhlachd a chridhe, ach mur dean
sinn toil an Tighearna agus mur toir sinn
iimhlachd d'a reachd chan 'eil ann dhuinn
ach diomhanas laoigh ar bilean a thairgsinn
dha, sailm agus iirnuighean. Anns a' chilis
so bha faidhean Israeli fada na bu ghlice agus
na bu tuigsiche na na sagartan ; thuig iad
inntinn an Tighearna na b' fhearr. Theireadh
na sagartan gu robh tlachd Dhe ann an aoradh ;
gu'm b'e an doigh cheart air fabhar agus
gean-maith Dhe a chosnadh iirnuighean, agus
iobairtean, agus tabhartasan-loisgte, a thairg-
sinn dha gu riaghailteach agus gu h-6rdail,
ach thubhairt na faidhean nach ann anns na
nithean sin idir a bha Dia a' gabhail tlachd.
Is fearr iimhlachd na iobairt, agus aire a
thabhairt na saill reitheachan. — 1 Sam. xv. 22.
lobraibh iobairtean ionracais, agus earbaibh
a lehobhah. — Salm. iv. 5.
2
TLACHD AN TIGHEARN— AIG AN ARD-SHEANADH
Ciod e llonmhorachd 'ur n-iohairtean dhomhsa,
deir an Tighearn . . . ; na tugaibh tahhartas
diomhain uaihh nas nib, tha iad 'n an grainealachd
dhomh . . . ; nighibh, glanaihh, cuiribh air
falhh ok 'ur deanadais as mo shealladh ; sguiribh
de dheanamh uilc. Fbghlumaibh maith a dhean-
amh ; iarraibh breitheanas ; cuiribh ceart an
t-ainneartach ; cumaibh coir ris an dilleachdan ;
tagraibh ciiis na bantraich. — Isaiah i. 11-17.
Sin na nithean anns a bheil tlachd aig Dia,
agus faodar a thuigsinn uapa gu bheil e
uasal 'n a nadur agus ceart 'n a shlighean.
Ged nach 'eil stuamachd agus caitheamh-
beatha maith a' fireanachadh dhaoine am
fianuis Dhe, chan 'eil an diadhaidheachd
fallan no ceart as an eugmhais. " Chan e
iadsan a their, A Thighearn, A Thighearn, a
theid a steach do rioghachd neimh," arsa
Criosd, " ach iadsan a ni toil m'Athar-sa a
thaairneamh."
******
Chan 'eil tlachd aig Dia ann an amadain.
Tha amadain agus amadain ann ; amadain
ghorach agus amadain ghlic ; amadain gun
chron, gun gho, agus amadain a tha Ian uilc,
ach anns a' Bhiobull tha am facal amadan a'
ciallachadh, chan e duine anns nach 'eil tiir
no eanchainn gu nadurra, ach duine anns nach
'eil smod tuir no mothachaidh gu spioradail,
an seorsa dhaoine aig a bheil coguis mhaol a
chionn gu'n d' thug iad iad fein thairis do
mhacnus agus do thrusdaireachd. An iongh-
nadh gu'n abradh an seorsa dhaoine sin nach
'eil Dia ann ? Tha cridheachan truaillidh
salach aca, is tha e eu-comasach dhaibh Dia
fhaicinn no fhaireachadh, oir is e iadsan a tha
glan 'n an cridhe a chi Dia.
******
Chan 'eil tlachd aig Dia ann am bas an
aingidh. Chan 'eil, ach tha tlachd aige ann
an trocair, agus naor-thlachd 'na mhac gradhach
anns a bheil a throcair do pheacaich air fhoill-
seachadh. Cha ruigear a leas na sgriobturan a
rannsachadh a dhearbhadh nach 'eil tlachd
aig Dia ann am bas an aingidh, oir ciod air
bith aite a dh' fhosglas tu am BiobuU tha sin
cho soilleir ris a' ghrein. Ach ma bu mhaith
leat greimeachadh air aon fhacal a tha a'
cur an geill gun cheisd rim Dhe a thaobh nan
aingidh greimich air an fhacal so —
Tha tlachd aige ann an trocair
Ged labhradh neach le teangadh dhaoine agus
ainglean cha b' urrainn e labhairt mu throcair
Dhe mar bu choir, oir tha a throcair-san o
shiorruidheachd gu siorruidheachd, cho ard
ris na neamhan, cho domhain ris a' chuan, gun
cheann gun chrioch. Ma tha neach air thal-
amh an diugh cho barraichte ann an aingidh-
eachd 's gu'm faodteadh a radh uime gur
e an duine as miosa anns an t-saoghal, bruideil
agus ain-diadhaidh os cionn nan uile, tha
gradh aig Dia eadhon do'n duine sin, agus
is aill leis gu'm maireadh e beo. Sin agad
trocair an Tighearna.
An uair a bha mi anns a' Chollaist an Dtin-
eideann bha seann fhear-lagha anns a' bhaile
air an robh mor mheas aig na h-uile dhaoine
d' am b' aithne e, duine maith agus duine
diadhaidh, Iain Carment. La a thadhaill an
t-Ollamh Alasdair Whyte nach maireann air,
agus gnothuch aige ris, an deidh dhaibh an
gnothuch a dheanamh, sheall Iain Carment
air a' mhinistear anns an aodann, agus thubh-
airt e ris, " A bheil idir facal agad do sheana
pheacach ? "
Chaidh Alasdair Whyte air mhiapadh car
mionaid ; cha robh f hios aige ciod a theireadh
e, oir chuir ceist an fhir-lagha ionghnadh air,
seann duine a b' aithne dha mar dhuine naomh.
An uair a thainig e thuige fhein thainig am
facal so o Dhia gu bheul, " Tha tlachd aige ann
an trocair " ; a cheart cho luath 's a bha
am facal as a bheul ghabh e a chead, is dh'
fhalbh e.
An ceann la no dha fhuair e litir bho Iain
Carment, ag innseadh dha gu'n do laigh
dorchadas air inntinn bho chionn greis, ach
gu'n deachaidh am facal ud mar ghath greine
a steach d'a anam, agus gu'n d' fhuair e saorsa.
Cha robh an solus air a thoirt air falbh bho
Iain Carment riamh 'n a dheidh sud. Co
an Dia ann a tha cosmhuil riut-sa, a mhaitheas
aingidheachd agus a ghabhas seachad air
easaontas do shluaigh, oir ar Dia-ne cha
ghleidh e a chorruich gu siorruidh, a chionn gur
toigh leis trocair ?
**>•***
Na h-abradh am peacach, ma ta, gu bheil e
diomhain dha tionndadh ri Dia, oir ma thionn-
daidheas e ri Dia gheibh Dia cothrom air rud
a dheanamh anns a bheil e a' gabhail tlachd.
Is toigh le Dia toimhsean ceart ; is toigh
leis daoine firinneach, is toigh leis iirnuigh
dhaoine treibhdhireach, ach os cionn nan uile
nithean, is toigh leis trocair, ann fein agus
'n a chloinn.
Aig an Ard-sheanadh
Leis an Uhramach Tomas M. Mac Calmain, M.A., Ministear Ghlinn Eilge
BHA aobhar aig Gaidheil tlachd sonruichte Gaidhealach, an t-Ollamh Diighall Mac Phar-
bhi aca ann an Ard-sheanadh na h-eaglaise lain, ministear Chinn-Ghiiithsaich, a bha air
air a' bhliadhna so, a chionn gu'm b'e ministear a thaghadh mar Mhoderator. Chan e beagan
AIG AN ARD-SHEANADH
3
idir a tha de'n bharail gur e a mhain Deasaich
agus niinistearan nam bailtean mora a tha
araon airidh air an onoir so agus comasach
air an oifig a choimhlionadh le eireachdas.
Is maith, mar sin, gu'n robh againn air a'
bhliadhna so Moderator a thug, tha sinn an
dochas, buille-bhais do'n bhai*ail neonach sin
le a ghiiilan agus le bhriathran.
Bha an t-Ollamh Tormod Mac Leoid, fear
de mhinistearan Inbhir-Nis, 'n a Mhoderator
air Eaglais na h-Alba an 1900, agus bha an
t-Ollamh Seumas Curdie Russell, a Ceann
Loch Cille Chiarain, 'n a Mhoderator an 1902,
ach bho 'n am sin gus an so cha robh ministear
Gaidhealach air a thaghadh gu bhi air ceann
an Ard-sheanaidh. Ged bha an t-urram air
a thoirt do 'n Ollamh Tormod Mac Gilleathain
deich bliadhna air ais, agus do'n Ollamh
Lachlann Mac Gilleathain Mac Bhatair tri bli-
adhna air ais, agus ged is Gaidheil le cheile
iad, chan ann mar mhinistearan air coimhthion-
alan Gaidhealach is aithne do'n eaglais iad.
Is ann 'n a lan-am, mar sin, a theann ard-
chomhairle na h-eaglaise air speis a nochdadh
do'n taobh tuath, agus thagh iad ministear a
tha ainmeil thall agus a bhos mar shear-
monaiche agus mar phears-eaglais agus mar
dhuine a tha duineil air sgath leas spioradail
agus aimsireil na Gaidhealtachd. Chaidh an
t-Ollamh Mac Pharlain a thaghadh a chionn
gu'm b'e beachd na h-eaglaise gu'm bheil
e lan-airidh air an urram, agus mar an ceudna,
feudar a radh, a shealltainn gu'm bheil an
eaglais a' cumail air chuimhne nach ann a
mhain anns na bailtean mora no ann an ceann
a deas na duthcha a gheibhear foghlum soisgeul-
ach agus dilseachd ann an aobhar an Tigh-
earna.
Feum air Smachd
Chan e obair shoirbh a tha ann a bhi riagh-
ladh deasbudan agus gnothaichean an Ard-
sheanaidh gu reidh agus gu h-6rdail. Am
moran dhoighean tha an t-Ard-sheanadh
coltach ri Tigh na Parlamaid, agus an so mar
an sud bithidh ciiisean air uairean a' dol
thuiream-tharam, agus an uair a theid bruidh-
inn cas mu sheach chan 'eil e furasda rian
a chumail. Gu fortanach bha ciiisean am
bitheantas gu siobhalta aig an Ard-sheanadh
air a' bhliadhna so, agus ged nach bitheadh
iad cho soci'ach agus a bha iad, saoilidh mi
gu'n robh an t-Ollamh Mac Pharlain air
smachd a chumail a cheart cho math ri Moder-
ator a chunnaic mi fhathast. Co dhiii, nach
robh seisear de dhaoine coimhlionta 'n an
suidhe mu'n cuairt air a' bhord air a bheul-
aibh, agus an t-Ollamh Iain White air an
ceann, gu bhi taiceachadh a' Mhoderator ?
Air a shon sin, tha dleasdanasan aig a'
Mhoderator ri dheanamh anns nach urrainn
Cleirich an Ard-sheanaidh, no an t-Ollamh
White, no Maighstear Uilleam Whitelaw,
no creutair 'sam bith eile, cuideachadh leis,
ach a mhain gras Dhe agus a bhuadhan fhein,
agus is iad sin na dleasdanasan a dh' fheuchas
e agus a thomhaiseas e air a' mheigh. An
ceann iirnuigh agus ann a bhi cur failte air
teachdaire an righ agus air teachdairean o
eaglaisean eile, agus a' labhairt facail misnea-
chaidh ri Missionaraidhean agus ri buidhnean
eile de sheirbhisich na h-eaglais dhearbh am
Moderator e fhein gu cliiimhor agus thug e
mor-thoileachadh do na h-uile a dh'eisd ris.
Ciiisean Gaidhealach
O'n bha Moderator Gaidhealach air ceann
an Ard-sheanaidh, bha e nadurra gu'm biodh,
mar gu'm b'eadh, bias Gaidhealach air na
coinneamhan gu leir. Cha robh riamh uibhir
de Ghaidhlig air a labhairt ann an Talla an
t-Seanaidh, agus chualas moran mu chor
spioradail agus aimsireil na Gaidhealtachd.
Air an t-Sabaid tha buill an Ard-sheanaidh
daonnan ag aoradh le cheile ann an eaglais
mhor Dhun-eideann, agus tha niinistearan
air an taghadh gu bhi cuartachadh nan seir-
bhisean sin. Anns a' mhaduinn liubhair an
t-Urramach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D.,
ministear Chill-mo-naomhaig, seannon com-
asach agus brighmhor, agus air an fheasgar
shearmonaich an t-Ollamh Ruaraidh Mac Leoid
gu tlachdmhor, mar is maith as aithne dha,
agus 'n am measg-san a chuidich leo air ceann
nan seirbhisean bha dithis de mhinistearan
oga na Gaidhealtachd.
Bha na Gaidheil riamh math air an fhein-
mholadh, a' dichuimhneachadh nach robh
iad ach 'n an clann feirge eadhon mar chach.
Mar sin, fagamaid taobh Ghaidhealach an
Ard-sheanaidh, agus thugamaid siiil air cuisean
eile.
Litir an Righ
Leughadh litir o'n righ, mar is abhaist, a'
nochdadh a dheagh-dhiirachd do Eaglais na
h-Alba agus a rim gu bhi 'g a taiceachadh,
agus thug e toileachadh mor do na h-uile
gu'n do chuir a' bhan-righ teachdaireachd
bhuaipe fhein a dh'ionnsuidh an Ard-shean-
aidh a chionn gur ban-Albannach i fhein.
Bha am Morair Kinnaird an lathair am bliadh-
na a rithis mar theachdaire o'n righ, agus
bu mhath sin. Buinidh e do Eaglais na
h-Alba, agus 'n a ghiiilan agus 'na bhriathran
nochd e e fhein mar dhuine iriosal agus creid-
mheach. Latha an deidh latha dh'eisd e le
aire ris na bha dol air aghaidh, agus labhair e
briathran driiidhteach nach bu choir a leigeil
air di-chuimhne.
" Feumar beatha clann nan daoine a shuidh-
eachadh air bunaitean spioradail," ars' esan.
AIG AN ARD-SHEANADH
" Is e fireantachd a mhain a dh'ardaicheas
rioghachd. Chan 'eil snas agus greadhnachas
na togalaich gu feum sam bith ma tha na
bunaitean suidhichte air a' ghaineamh. Chan
'eil tearuinteachd ann do neach, no do riogh-
achd sam bith, a mach o dhilseachd iriosal agus
seasmhach do Chriosd ar Tighearna agus d'a
theagasg agus do'n t-soisgeul a tha 'g ar
gairm uile mar innealan ann an lamh Dhe
gu bhi stri ri bhi comh-chumadh rioghachdan
an t-saoghail so ri Rioghachd ar De agus a
Mhic. Tha dochas nam bliadhnaichean ri
teachd mar sin an earbsa ri Eaglais Chriosd,
agus tha e a' comh-sheasamh anns an tomhas
de chreideamh agus de iimhlachd anns an
coimhMon 1 aithne a Tighearna."
Aig an Ard-sheanadh chuala sinn iomradh
air rud no dha a thug dhachaidh d' ar n-ionn-
suidh cho freagarrach agus a bha briathran a'
Mhorair Kinnaird mu chor an t-saoghail.
Tha diithchannan ann an diugh far am bheil
oidhirpean air an deanamh mar nach robh iad
riamh air an Stait a chur air thoiseach air Dia
mar chuspair-aoraidh agus sheirbhis. Tha geur-
leanmhuinn agus masladh 'g a fhulang an
diugh air sgath Chriosd, agus tha creidmhich
an diugh ann an cearnan de'n t-saoghal a' dol
a chum priosain, agus faodaidh e bhith a chum
bais air son an dilseachd do'n t-soisgeul.
Obair na h-eaglais
Bha e riamh fior gur e fuil nam mairtireach
siol na h-eaglaise. Chuala sinn aig an Ard-
sheanadh mu bheothachadh spioradail a tha
air a mhothachadh eadhon anns na h-aitean
sin far am bheil e cunnartach do neach a bhi
'g iarraidh air tiis Rioghachd Dhe agus fhir-
eantachd-san. Tha e 'n a aobhar-gairdeachais
gu'm bheil na cinnich an duthchannan cein
a' toirt comh-fhreagradh an diugh do naidh-
eachd slainteil an t-soisgeil mar nach robh iad
riamh, ach tha e 'n a chiiis-naire gu'm bheil
sinne a dh'altrumadh an duthaich shoisgeulach
cho mall agus cho coma ann a bhi toirt cothroim
dhoibh sin a bhi air an cruinneachadh a steach
do'n chro.
Tha a nis suas ri sia bUadhna bho 'n thoisich
lughdachadh anns an airgiod a tha an eaglais
againne a' tional air son craobh-sgaoileadh an
t-soisgeil an duthchannan cein. Tha an Com-
mittee ris am bheil an obair so an earbsa ann
am fiachan troma, agus sin a chionn spiocair-
eachd moran de choimhthionalan nach 'eil
a' cuideachadh leis an aobhar mar a dh' fhaod-
adh iad. Saoilidh gach neach nach fhiach
am beagan cuideachaidh as urrainn dha-san
a dheanamh, ach thugamaid fainear rud air
an do smuainich moran againn cheana agus
a chaidh a chur am briathran dhuinn aig
an Ard-sheanadh leis an Ollamh Lachlann
Mac Gilleathain Mac Bhatair. Ceannaichidh
tu le aon sgillinn gach latha paipear-naigh-
eachd nach tabhair ach mu uair a shide de
leughadh dhuit, agus cosdaidh tu an sgillinn
sin gun mhoran smuain. Ach na'n tugadh
gach neach a tha ceangailte ri Eaglais na
h-Alba seachad mar thabhartas aon sgillinn a
bharrachd 's an t-seachduin na tha e cleachdadh
a thoirt, bheireadh sin ann an aon bhliadhna
ceithir cheud mile punnd Sasunnach (£400,000)
a bharrachd de thighinn-a-stigh do'n eaglais,
agus bhiodh an da chuid na fiachan mora a tha
'g a cudthromachadh a nis air am paigheadh
gu h-iomlan agus cearnan iira air an toirt fo
eisdeachd na f irinn.
Aig an tigh
Thubhairt Dean Inge uair-eigin nach ruig
neach a leas dol do Africa a dh' fhaotainn an
duine bhorb, oir gheibhear e aig ar dorsan.
Tha daoine gun Dia agus gun dochas —
aireamh mor diubh — 'n ar measg fhein an
Alba, agus tha an eaglais a' stri ri an ruigheachd
air gach doigh a tha dligheach. Tha an
t-Abstol Pol ag radh, " Bha mi 's an uile chruth
do na h-uile, chum air gach uile dhoigh gu'n
saorainn cuid-eigin " (1 Cor. ix. 22). Feum-
aidh an eaglais a bhi mar bha Pol, a' coinn-
eachadh ris gach seorsa air an grunnd fein,
'g a deanamh fein 'n a seirbhiseach do na
h-uile chum gu'n coisinn i an tuilleadh, eadhon
a' dol a mach gus na rathaidibh mora agus
na garaidhibh chum an co-eigneachadh gu
bhi deanamh an roghainn mhoir — " Cia fhad
a bhitheas sibh 's an iomadh-chomhairle eadar
dha bharail ? Ma's e an Tighearna as Dia
ann leanaibh e, ach ma's e Baal leanaibh esan."
Chuala sinn mu na h-oidhirpean mora a tha
an eaglais a' deanamh anns na bailtean mora
agus air an duthaich a Shabaid agus a sheach-
duin chum slainte an t-soisgeil 'na uile lanachd
agus eifeachd a charadh ris a' mhor-shluagh.
Tha moran de eaglaisean ura 'g an togail am
measg nan tighean lira a tha air sgaoileadh
mu'n cuairt air na bailtean mora.
Urachadh spioraid
Bha moran eile ri f haicinn agus ri chluinntinn
aig an Ard-sheanadh, ach o'n a bha iomradh
air a dheanamh air a' chuid bu mhotha dhiubh
anns na paipearan cha ruigear a leas dad a
radh mu'n deidhinn an so. Ach feumar so a
radh. Is e togail mhor spioradail a tha ann a
bhi an lathair aig coinneamhan an Ard-shean-
aidh. Ged nach bitheadh de bheannachd
'n a chois ach an t-iirachadh spioraid agus am
fosgladh-inntinn a bheir e do neach — coma
CO e no i, ministear no eildeir no bean —
b' fhiach an t- Ard-sheanadh bhi air a chumail
suas. Ach tha barrachd feum na sin ann.
AIG AN ARD-SHEANADH— ANNS A' CHATHAIR
Tha e a' foillseachadh farsuingeachd agus
lionmhorachd oibre na h-eaglaise, agus sin
I uile air a steidheachadh air an t-saothair
! dhUeas a tha dol air adhart o latha gu latha
anns na coimhthionalan. Is ann mar so a
thogar ballaichean lerusaleim — gach aon a'
caradh a' chuid de'n bhalla a tha fa chomhair
a thiffhe fein.
Anns a' Chathair
BHA muinntir Eachainn Choinnich mor
dhiubh f hein co dhiu ach chaidh iad thar na
cailce gu buileach an la a bha Iain air a thiodh-
lacadh.
Cha robh ann an Iain ach diii nam fear ; droch
dhuine nach do rinn maith dha fein no do neach
eile riamh, agus a ghiorraich a bheatha le 61
agus ruidhtearachd. Ged nach robh e ach
deich bliadhna fichead an uair a shiubhail e bha
ceathrar de chloinn dhiolain aige, rud a dh'
aobharaich bron agus briseadh-cridhe do mhoran
dhaoine agus do mhoran theaghlaichean uile
laithean am beatha. Cha robh ni air an t-
saoghal a' tighinn foidhe ach deoch agus a
thoil-inntinn f hein ; cha tug e riamh bonn-a-sia
do Dhia no do dhuine ; do'n eaglais no do'n
bhochd ; bha a chosnadh uile a' dol a shasuchadh
ana-mianna f hein. Fior thrusdar ain-diadhaidh,
a bha cho drabasta 'n a theangaidh 's a bha e
salach 'n a chridhe, gun aon ni maith ann ach
a mhain gu robh fuasgladh-facail aige, agus gu
rachadh aige air gaire a thoirt air na companaich
a bhiodh ag 61 c6mhla ris.
Bha a' chaitheamh diithchasach dha co dhiu,
is chuir e gaiseadh ann f hein leis na daoraichean
a bhitheadh e a' gabhail anns an Oban, agus
ann an Grianaig, agus anns na h-aitean eile far
am bitheadh na bataichean air am robh e 'n a
laimh a' tadhall. Oidhche fhuar gheamhraidh
a chaidil e fo thoscaid air ceidhe Ghrianaig,
agus an daorach air, fhuair e a leithid de
mheileachadh 's gu'n tainig e gu pleurisy.
Bha e ann an ospidal tri miosan, agus an sin
thugadh dhachaidh e do Chille-sgumain, far
an robh e eadar an teine agus an leaba tri
miosan eile gus an do chaochail e.
Air iompachadh
Bhitheadh an t-Urramach Niall Mac Phar-
lain, B.D., agus am ministear Baisteach a' dol
'g a amharc gu trie, a' leughadh agus ag
tirnuigh c6mhla ris. Feasgar a bha am
ministear Baisteach ag tirnuigh c6mhla ris
ghlaodh Iain Eachainn Choinnich, m' an do
sguir am ministear a dh' tirnuigh, gu robh e a'
faicinn Chriosd m'a choinneamh air a' chrann-
cheusaidh cho soilleir 's ged b' ann air an taobh
eile de'n t-se6mar a bha e, agus gu robh e 'g
a f haireachduin f hein cho aotrum agus cho sona
's gu robh e cinnteach gu robh a pheacaidhean
air an dubhadh as gu siorruidh, agus gu robh
e air iompachadh.
Rinn am ministear Baisteach gaii'deachas'
a' cluinntinn a' ghille ag aideachadh gu robh
e air a spionadh mar aithinne as an teine agus
air a shaoradh tre ghras an Tighearn losa
Criosd. Ged bha e 'n a dhuine eudmhor,
soisgeulach, bha e toilichte gur e e-fhein agus
nach e Niall Mac Pharlain a bha ag urnuigh
c6mhla ri Iain Eachainn Choinnich an uair a
bha e air iompachadh, agus an oidhche ud
chaidh e dhachaidh agus aotrumas 'n a
cheum agus 'na chridhe, a' cuimhneachadh
air na briathran so, " Dealraichidh iadsan a
thionndaidheas moran gu fireantachd mar na
reultan gu saoghail nan saoghal."
Chaidh an naidheachd air feadh Chille-
sgumain ann an ceithir-uaire-fichead gu robh
Iain Eachainn Choinnich air iompachadh. Bha
a h-uile duine toilichte an sgeul mhaith sin a
chluinntinn, agus fhios aca gu robh am bas am
bun a thinneis. Ged nach bu toigh le6 an
duine idir chaidh sin uile as an t-sealladh a nis,
oir bha iad a' sealltuinn air mar neach anns an
robh cumhachd agus gloir Dhe air am foill-
seachadh, agus a bha mar sin air a dheanamh
'n a shoitheach taghta agus naomh ris nach bu
ch6ir beantuinn.
Duine bruidhneach
Co dhiu b'e na bha de dhaoine a dol 'ga
fhaicinn a chuir at 'n a cheann, no co dhiu
b'e gne an teaghlaich d' am buineadh e a
th6isich air ^ighinn am foUais, chan 'eil fhios
agam, ach ann an uine ghoirid an deidh dha a
bhi air iompachadh cha b' ann idir mar aith-
reachan iriosal agus diuid, a theab a bhi air a
chall, ach a bha air a shaoradh mar tre theine, a
labhradh Iain ris an fheadhainn a rachadh 'g a
fhaicinn, ach mar shearmonaiche air nach robh
eagal no amharus d'a thaobh fhein, agus nach
robh fiata no narach an lathair dhaoine coire
a bha leantuinn Chriosd m' an do rugadh e.
Dh' innseadh e do'n h-uile duine a rachadh
a steach 'g a fhaicinn mu'n t-sealladh a chunnaic
e air Criosd air a' chrann-cheusaidh, agus mu
na faireachduinean sona agus iongantach a
thainig 'n a chridhe am feasgar a bha e air
iompachadh, agus dh' innseadh e dhaibh cuid-
eachd nach robh buaireadh no peacadh air
bith a' cur dragh air, no eagal air roimh 'n bhas
bho'n la a fhuair e sealladh air Criosd, agus a
chual e Criosd ag radh ris, " An diugh bithidh
tu maille rium-sa ann am Parras."
ANNS A' CHATHAIR
Dubh-fhacail an fhoirbhich
Bha so uile a' cordadh gu gasda ri mhathair
agus ris an teaghlach, agus ri feadhainn eile
a bhitheadh a' dol 'g a fhaicinn, ach bha iarmad
de dhaoine glic agus diadhaidh ann an Cille-
sgumain a dh' fhasadh gu maith tioram agus
samhach an uair a thoisicheadh Iain Eachainn
Choinnich air an teagasg agus air labhairt riu
mu na faireachduinean solasach a bha 'na
chridhe agus am fadal a bha air gus am biodh e
maille ri Criosd. Bha e a' labhairt anns an
doigh so oidhche a chaidh Seumas Mac an
Rothaich, seann fhoirbheach diadhaidh de'n
Eaglais Shaoir 'ga fhaicinn, ach ann am meadhon
an t-seanchais, thoisich Seumas air bruidhinn
ris fhein, an eisdeachd an tighe uile, mu righ-
ehathair nihor gheal, air an robh Neach 'n a
shuidhe aig an do theich neamh agus talamh o
ghnxjis, agus mu leabhi-aichean a bhitheadh
air am fosgladh chum breith a bhi air a thoirt
air na mairbh as na nithibh a bha sgriobhta
anns na leabhraichean, a reir an gniomharan.
Lean e air fad choig mionaidean a' bruidhinn
ris fhein, ann an dubh-fhacail, ann an cosmhal-
achdan, agus ann an cainnt a' Bhiobuill,
mu'n fhirean Lot a bha fo champar le caithe-
beatha neoghlan nan aingidh, mu'n sgolb a bha
aig Pol 'n a f heoil air eagal gu'n deanadh e uaill,
agus mu'n Uan a bha 'n a sheasamh air sliabh
Shioin agus maille ris ceud agus da fhichead
agus ceithir mile air an robh ainm Athar-san
air a sgriobhadh air clar an aodainn, a' seinn
an orain nuaidh an lathair na righ-chathrach,
oran nach b' urrainn neach air bith a sheinn ach
an dream nach do shalaicheadh le mnathan.
An tiodhlacadh
An uair a shiubhail Iain Eachainn Choinnich
rinneadh torradh mor dha ; bha e air a thiodh-
lacadh le moladh nach d'fhuair na naoimh no
na martaraich. Leig am ministear Baisteach
ruith d'a theangaidh gu buileach, ag innseadh
do Dhia mu'n chreideamh shoilleir agus laidir
a bha aig an fhear a bha iad a' tiodhlacadh ;
ag innseadh dha cuideachd gu'm biodh e 'na
choinnlear dealrach ann an neamh, agus ag
iarraidh air an gras-saoraidh a dh' oibrich cho
comharraichte ann an Iain a dhortadh orra uile
chum 's gu'm bitheadh iad cho ullaichte air
son a bhais 's a bha esan. Mhol e a mhathair,
agus athair, agus an teaghlach uile, anns an
urnuigh ; dh' innis e do Dhia mu'n chomh-
fhurtachd agus mu'n aire a fhuair e an am a
thinneis, agus thug e buidheachas dha gu robh
leaba-bhais Iain 'n a meadhon-grais do mhoran.
Chord so gu gasda ri cuid, ach bha cuid eile
leis an robh e gle chiar, agus a bha seachd sgith
de'n iirnuigh fada m'an do sguir am ministear.
An tiomnadh
Seaehduin m' an do shiubhail e rinn Iain
Eachainn Choinnich tiomnadh, tiomnadh as an
robh a mhathair cho mor 's gu'n tug i air an
Urramach Niall Mac Pharlain, B.D., a leughadh
air la an tiodhlacaidh an lathair an t-sluaigh.
Thubhairt i ris an teaghlach roimh laimh gur
ann air ministear na sgireachd a dh' iarradh
iad an tiomnadh a leughadh a chionn gu robh
ministearan-sgire suas ris an obair sin ged nach
robh iad maith air na mairbh a mholadh. An
uair a chunnaic Niall Mac Pharlain ciod a bha
anns an tiomnadh bha cho maith leis dleasdanas
eile a ghabhail os laimh, ach air eagal bean
Eachainn a ghoirteachadh air la an tiodhlacaidh
rinn e mar a dh' iarradh air, is leugh e an tiom-
nadh. B'e so tiomnadh Iain Eachainn Choin-
nich, tiomnadh a chuir a mhathair an clodh,
ann an litrichean mora liomhach, agus a tha
nis an crochadh ann an freum air balla an t-
seomair :
" Airgiod no or chari 'eil again ri fhagail, ach
tha mi a' fagail mo hheannachd aig a h-uile duine
an Giles gumain, agus a' guidhe oirbh mo choinn-
eachadh ann an neamh."
An sin thubhairt am ministear Baisteach gu'n
seinneadh iad laoidh, An Dachaidh Bhuaii, ach
m' an do sheinneadh an laoidh, thubhairt e riu
gu'n d' fhuair iad dileab luachmhor anns na
briathran soluimte a labhair an gille grinn riu
o bhruach na h-uaighe, agus gu robh e an dochas
nach ann ann am peanas buan a bhitheadh an
cuibhrionn aca ach maille ri Iain Eachainn
Choinnich ann an gloir.
Cuid a sheinn an laoidh, agus cuid nach do
sheinn ; thug na chual iad bhuapa an anail
agus an cainnt. Fad na h-iiine a bha An
Dachaidh Bhuan 'g a seinn bha Seumas Mac an
Rothaich a' sealltuinn air an speur mar gu'm
biodh e a' feuchainn ri dheanamh a mach co
dhiu a bha e a' faicinn iolair no giadh-glas eadar
e 's a' ghrian.
******
An t-seachduin ud fhein, anns a' cheart
chladh, bha seana bhoirionnach air a tiodhlacadh
gun straighlich, gun mholadh, agus gun An
Dachaidh Bhuan a bhi air a seinn ; Mairi Nic
Leoid, seanmhair fear de na paisdean diolain
leis an do mheudaich Iain Eachainn Choinnich
amhghar agus bron an t-saoghail.
Bha Mairi Nic Leoid 'n a boirionnach cho
ciuin agus cho faidhidinneach 's a bha riamh
's an t-saoghal, ach bha feum aice air a bhi
faidhidinneach, oir fad uile laithean a beatha
bha trioblaid an deidh trioblaid, agus call an
deidh calla, a' tighinn oirre, mar gu'n dichuimh-
nicheadh Dia a' ghaoth gharbh a chasg ann an
la na gaoithe an ear. Dh' fhagadh i 'n a ban-
traich le ochdnar chloinne gu maith bg ; shiubh-
ail a teaghlach aon as deidh aoin, gus mu
dheireadh an robh i air a fagail, lom a dhaoine
agus lom a chuid, le aon ghille a bha aig an
nighinn a b' oige, caileag laghach dheusanta
ANNS A' CHATHAIR— OBAIR DHIOMHAIN
a bha air a cur air seachran leis an trusdar gun
choguis Iain Eachainn Choinnich. Cha d'
fhuair a' chaileag riamh os cionn na thachair
dhi ; eadar a naire, agus briseadh-cridhe^ agus
nach robh i laidir co dhiu, shiubhail i m' an robh
am paisde ach bliadhna. Thog a sheanmhair
an gille, is bha e dhi mar chlach a siila, ach an
uair a bha e deich bhadhna, bha e air a bhathadh
mu choinneamh a siil ann an geodha anns an
deachaidh e air snamh.
An cupan Ian
Cha robh Mairi Nic Leoid i fhein laidir, ach
cha bhitheadh i a' gearan. 'Na seann aois
thainig loinidh agus siataig oirre, is bhitheadh
cramp cho dona a' tighinn 'n a casan anns an
oidhche 's nach b' urrainn i fantuinn anns an
leabaidh. Dh' fhas i dall, agus mu dheireadh
thall, thoisich cancer anns a' chich-shlugain
aice, air chor agus nach robh i uair no mionaid
de'n la gun phian. Ach am measg nan uile
thrioblaidean a thainig oirre cha do chaill i
riamh a ciuine no a faidhidinn, no a h-earbsa
ann an Dia. Bha i 'n a boirionnach beusach
gaolach ; iriosal 'n a cainnt, agus 'n a giiilan,
agus 'n a smuaintean ; iriosal agus macanta
am fianuis dhaoine, ach iriosal gu sonruichte an
lathair Dhe, agus a thaobh a dochais ris a'
bheatha mhaireannaich.
Aig a' cheart am anns an robh an sgleapaire
ud, Iain Eachainn Choinnich, a' boilich mu'n
ghloir a bha feitheamh air aig deas-laimh
Chriosd, na'n abradh tu ri Mairi Nic Leoid gu
robh ionad-comhnuidh maiseach a' feitheamh
oirre ann an tigh a h-Athar, theireadh i riut,
agus theireadh i e cho treibhdhireach ri aingeal
naomh, Och, Och, a ghaoil, nach bu leor d'am
leitliid-sa cuil bheag far nach bithinn uile gu
leir air mo dhiinadh a mach bho lathaireachd
an Righ !
Feath an deidh stoirme
Mios m'an do *shiubhail i dh' f hulling Mairi
Nic Leoid plan mor, is bha na coimhearsnaich.
a bha uile gaolach oirre, toilichte an uair a
thainig am bas a thoirt fois d'a corp bochd.
Is e an t-Urramach Niall Mac Pharlain, B.D.,
a rinn an t-seirbhis aig an tigh agus anns a'
chladh air la an tiodhlacaidh. An deidh dha
an t-salm so a leughadh,
Ghlaodh iad ri Dia 'n an teinn, is shaor
e iad o'n trioblaid gh6ir,
Ghrad-chuireadh leis an stoirm gu feath
's na tuinn 'n an tamh gu leir.
An sin tha iad ro ait, air son
gu bheil iad skmhach beo,
'S gun d'thug e iad do'n chala sin
's do'n phort bu mhiannach leo.
rinn e iirnuigh, agus ged nach dubhairt e a'
bheag mu Mhairi thug e buidheachas do Dhia
air son na faidhidinn a thug e dhi am measg
trioblaidean a beatha, agus buidheachas air
son dochas na beatha maireannaich.
Air an ath Shabaid rinn am ministear Bais-
teach searmon mor fada mu bhas Iain Eachainn
Choinnich, agus mu chumhachd grais, a'
bruidhinn air iompachadh agus air soilleireachd
a chreidimh mar gu'm bitheadh e a' bruidhinn
mu'n abstol Pol, ach cha robh iomradh aige air
Mairi Nic Leoid, no air cumhachd a ghrais a
chiim i o'n chlabar anns an do thuit Iain gu
ruige an amhach, agus a chuidich leatha
tighinn beb gu seann aois gu h-iriosal, agus gu
diadhaidh, agus gu faidhidinneach.
Air feasgar na Sabaid chaidh da fhichead
agus a dha dheug duine (daoine oga) do'n
chladh a dh' fhaicinn uaigh Iain Eachainn
Choinnich, agus gun aobhar aca air a shon ach
gu'n do rinn e tiomnadh neqnach agus gu'n
robh daoine a' bruidhinn uime.
Ciod is fhearr daoine na na caoraich, no ma
thoilicheas tu, na na gobhair ?
Obair dhlomhain
"Air dha toil a bhi aige e fein fhireanachadh." — Lucas, x. 29.
M^
A dh' fheoraicheas tu de dhuine nach 'eil
a' coimhead na Sabaid, no nach 'eil a' dol
do'n eaglais, car son nach 'eil e a' deanamh sin,
is docha gu'n abair e riut " gu bheil e a cheart
cho maith ris an fheadhainn a tha." Sin an
doigh anns am fireanaich e e-fhein.
Ciod an fhreagairt cheart do dhuine de'n
t-seorsa sin ? Ma dh' aontaicheas tu leis
(am bitheantas tha diiil aige gu'n dean thu
sin), agus ma their thu gu bheil fhios agad
gu bheil e 'n a dhuine maith, theagamh nach
deanadh sin ach fhein-speis a sheideadh suas
na bu mhiosa.
Agus ma their thu nach 'eil thu a' creidsinn
gu bheil e cho maith 's a tha e an diiil, no gu
bheil e coltach ris na Pharasaich, chuireadh
sin an fhearg air, agus bhitheadh an gnothuch
na bu mhiosa air fad.
P'acal air bith a chuireas fearg air do bhrathair
chan 'eil e glic dhuit am facal sin a labhairt,
eadhon ged bhitheadh e fior, oir chan eisd
duine feargach ri teagasg no ri comhaii*le.
Is e an fhirinn nach 'eil e furasda a radh
ciamar is coir dhuit duine aig a bheil toil e
fhein f hireanachadh a fhreagairt.
Ma bhitheadh e cearr dhuit aontachadh leis
8
OBAIR DHIOMHAIN— AIG AN UINNEIG
bhitheadh e a cheart cho cearr dhuit dol ann
an argumaid ris.
Mar sin is fhearr dhuit a bhi 'n ad thosd ;
gun dad idir a radh, agus a' chuis fhagail
eadar e fhein agus a choguis, oir chan fheuch-
adh duine ri e fhein ffiireanachadh idir mur
bitheadh a choguis 'g a bhioradh.
Agus is e a choguis fhein agus an Spiorad
Naomh an da chumhachd a ni obair spioradail
ann an cridhe duine.
Comharraidhean na h-aimsir
IS gasda an riid suairceas agus braithreachas
eadar coinihearsnaich agus eadar eaglaisean,
oir buinidh suairceas agus braithreachas do'n
diadhaidheachd a cheart cho cinnteach ri eud
air son na Firinn no na Sabaid.
Chaidh Moderator na h-Eaglaise againne
a null am bliadhna gu Seanadh na h-Eaglaise
Saoire, a thoirt a bheannachd fein agus beann-
achd a bhraithrean dhaibh. An uair a
chaidh e a steach dh' eirich an Seanadh uile
'n an seasamh, is chuir an t-Ollamh DomhnuU
Mac Gilleathain, ceann-suidhe an t-Seanaidh,
failt air ann an Gaidhlig. An sin bhruidhinn
an t-Ollamh Diighall Mac Pharlain mionaid
no dha mu'n obair a tha an da eaglais a'
deanamh anns a' Ghaidhealtachd, taobh ri
taobh, agus mu'n atharrachadh a thainig air
an t-saoghal bho bha iad le cheile 'n am
balaich. " Ach ma thainig atharrachadh air
an t-saoghal agus air doighean dhaoine,"
ars' esan, " cha tkinig atharrachadh air na
firinnean mora air a bheil an da eaglais a'
seasamh, agus a tha iad a' teagasg le iighdarras
an Fhacail Shiorruidh."
Fhreagair Moderator na h-Eaglaise Saoire
ann am briathran a bha glic agus ciiiin agus
air an deagh thaghadh ; thug e taing do'n
OUamh Mac Pharlain air son tadhall orra,
is dh' iarr e air a bheannachd a thoirt do na
braithrean ann an Eaglais na h-Alba, agus
innseadh dhaibn gu robh an Eaglais Shaor
daonnan deas gu bhi a' comh-oibreachadh
maille riu, cho fad 's nach cuireadh sin grabadh
oirre a thaobh na fianuis shonruichte a tha i
a' togail an Albainn ; fianuis a bheannaich
Dia anns na laithean a dh' fhalbh, agus a
tha an Eaglais Shaor a' feuchainn ri chumail
beo an diugh le comhnadh an Spioraid Naoimh.
" Tha e iomchuidh," ars' esan, " gu'n nochd-
amaid do'n t-saoghal gur braithrean a tha
anns na h-uile dhaoine a tha creidsinn ann an
losa Criosd mar an Tighearn agus an Slan-
uighear."
Mar a thubhairt mi cheana, is gasda an
rud suairceas agus braithreachas eadar coimh-
earsnaich agus eadar eaglaisean. Chan 'eil
anns an diadhaidheachd nach 'eil blath agus
braithreil agus uasal ach an t-ainm gun an
tairbhe.
A Thighearn, na ceil do shoillse oirnn
Sin an tiotal a chuir am Moderator os cionn
na h-6raid ghasda a thug e seaehad an uair a
Aig an Uinneig
bha e a' dimadh an Ard Sheanaidh, briathran
a b' abhaist dha a bhi cluinntinn ann an iirn-
uighean athar. Tha feum aig an t-saoghal an
diugh air an t-solus a tha o shuas ; tha feum
aig an eaglais air buanachadh ann an iirnuigh
gu'n leigeadh Dia a sholus agus fhirinn a mach,
Tha an oraid so a nis an clodh ; air a cur a
mach le Uilleam Blackwood & a Mhic, an Diin-
eideann. Tha am Moderator a' tighinn thairis
air iomadh rud anns an oraid, aig a bheil
ceangal ris a' Ghaidhealtachd ; diisgaidhean
a bha innte anns na seann laithean, daoine
a chum lochran na Firinn laiste innte, na
meadhonan leis an robh oigridh na Gaidheal-
tachd air an teagasg anns na sgoilean, agus
moran nithean eile mar sin. Ach is e an
fhirinn nach gabh oraid de'n t-seorsa so a bhi
air a' tuigsinn gu ceart mur leugh duine i air
aithis fhein ; rud a bu choir do'n h-uile duine
aig a bheil iiigh ann an obair na h-eaglais a
dheanamh, oir chan 'eil i a' cosd ach sia sgillinn.
Air taobh-duilleig 6 tha e ag radh gu robh
aireamh nan daoine a tha a' bruidhinn Gaidhlig
an Albainn 53,918 na's lugha ann an 1931
na bha iad fichead bliadhna roimh sin. A
bheil so ceart ? Ma tha, is rud muladach e ;
cha do shaoil mi gu robh a' chilis cho dona.
An Seanadh agus na Pacifists
Tha fhios aig ar luchd-leughaidh gu bheil
na Pacifists a' feuchainn o chionn bhliadh-
nachan ris an eaglais iompachadh gu am
beachd fein, nach 'eil e ceart do aon de luchd-
leanmhuinn Chriosd cuid no pairt a bhi aige
ann an cogadh, ciod air bith suidheachadh anns
a bheil an cogadh ag eirigh, no ciod air bith as
aobhar dha.
Cheangail Seanadh na h-eaglais Shaoir
Aonaichte an eaglais aca fhein ris a' bheachd
sin, ach tha Eaglais na h-Alba na's glice,
agus dh' fhag i a' chuis far an coir e bhi air
fhagail, eadar Dia agus coguis gach duine.
So mar a shuidhich an Seanadh a' chilis,
' 'Tha an Seanadh de'n bheachd gur e aon
de cheud dhleasdanasan Chriosduidhean uile
feuchainn ri cogadh a chur as, ach do bhrigh
nach urrainnear a' cheist so fhuasgladh le
briathran no le teagasg Chriosd (a chionn
nach do bhean e rithe idir), tha an Seanadh
a' cur an ceill gur ceist i air am faod eadar-
dhealachadh beachd a bhi aig muinntir na
h-eaglais, gun aobhar a bhi aig an dara
feadhainn a radh gu bheil iadsan na's dilse do
theagasg Chriosd na 'n fheadhainn eile,"
Aireamh 8
937
An Fhuaim Aoibhneach
Leis an Urkamach Alasdaih Mac Fhionghuin, B.D., Ph.D., an Cill-mo-Naomhaig
(Bha an searmon so air a liubhairt air beulaibh Fear-ionaid an Righ agus maithean an Ard-
sheanaidh, anns an Eaglais Ard, an Diin-eideann, an t-Sabaid a bha an Seanadh cruinn.)
" Is beannaichte an sluagh d'an aithne an fhuaim aoibhneach : imichidh iad, a Thighearn, ann an solus do
ghnuise ; ann ad ainm-sa ni iad gairdeachas air feadh an la : agus arm ad fhtreantachd ardaichear iad,''
— Salm Lxxxix, 15-16.
THA e air aithris gu'n robh e 'na chleachdadh
aig sluagh Israeil a bhi a' coinihead laithean-
feill, anns am bitheadh iad ag iirachadh an
cuimhne air toiseach an eachdraidh, agus air an
t-saorsa a dh'oibrich Dia d'an athraichean. Aig
na h-amanna sin bhitheadh diidaichean g'an
seideadh feadh nam bailtean agus na duthcha
gu leir. Mar an ceudna, bhitheadh aoradh
Dhe, leis an robh gach feill a' toiseachadh, 'ga
fhosgladh le iollach thrompaidean. Tha e gle
choltach gu'm b'e sud an fhuaim aoibhneach a
bha air aire an t-Salmadair.
Do na h-uile a chluinneadh i, bha an fhuaim
ud tachdmhor ; oir nach robh i g' an gairm o
shaothair gu feill ? Ach bha i beannaichte a
mhain dhoibh-san a bha 'g a tuigsinn ; 'se sin,
a bha mothachail air gras Dhe dhoibh mar
shluagh, 'g an taghadh, 'g an saoradh o fhoir-
neart na h-Eiphit, 'g an treorachadh tre an
fhasaich chlaoidhtich, 'g an dion o 'n naimhdibh,
agus 'g an suidheachadh ann an Tir-a-Gheall-
aidh. Bu bheannaichte an sluagh a bha a'
cluinntinn so uile ann am fuaim dhiidach agus
thrompaidean ; oir cha b'e a mhain gu'n do
thachair a leithid dhoibh mar shluagh ; ach bha
sin uile 'na steidh dochais agus mar ghealladh
air beannachadh Dhe dhoibh anns an tim ri
teachd ; oir tha maitheas Dhe neo-chaochlaid-
each. Mairidh f hirinn agus a throcair o Unn gu
linn.
Tii beannachdan mora
Tha an Salmadair a' cur far comhair an so
tri beannachdan mora agus priseil a bhuineas
dhoibh-san uile a tha a' tuigsinn na fuaime
aoibhnich ; 's e sin, an t-saorsa a tha Dia comas-
ach air a bhi ag oibreachadh 'n a shluagh. Chan
'eil e a' labhairt an so mu dhleasdanas dhaoine,
no mu lagh, no mu phrionnspal a dh' fheumas
am beatha a riaghladh, ged nach 'eil sin ri
dhearmad. Is ann air an ard shochairean a
mhain a tha e a' deanamh luaidh aig an am ;
sochairean as eugmhais nach bi slainte 'n an
spioradan no moran iarrtuis no neart annta gu
beatha dhleasnach fein a chomh-lionadh.
Seallamaid air na tri beannachdan ciatach a
tha fuaim aoibhneach soisgeil Dhe a' seirm
dhuinn a reir an t-Salmadair ; oir buinidh iad
do'n t-soisgeul a reir gach searmonaiche a tha
'g a thuigsinn ; agus do shluagh an Tighearna
anns gach linn.
1. A' cheud bheannachd : tha iad a' faighinn
cursa shoilleir air son am beatha. " Imichidh iad
a Thighearn, ann an solus do ghniiise."
Aig ciil-thaobh inntinn an t-Salmadair, bha
e a' faicinn Israeil, gun chiirsa beatha romhpa
idir, ach 'n an traillean anns an Eiphit, 'g an
claoidh le saothair chruaidh, 'g an ciiirradh le
foirneart, air an cuartachadh le balla de shaigh-
dearan ; gach latha coltach ri cheile am measg
nan clachan-creadha, ach gu'm bitheadh corra
latha na bu sheirbhe dhoibh na laithean eile ;
agus an deidh na truaighe so uile, am bas. Tha
daorsa daonnan a' toirt a chridhe a mac an
duine ; agus ged a roghainnicheas e a fulang
seach basachadh, oir tha dealradh na greine
priseil eadhon do'n traill, chan 'eil ann ach
creutair truagh, le uile bhuaidhean spioradail fo
sprochd. Amhuil sin, tha saorsa, mar anail
Dhe, a' beothachadh uile chomasan duine ;
agus ged a dh' fhaodas e a mi-bhuileachadh, tha
i cho feumail dha is gur deoiridh e as a
h-eugmhais.
La na Saorsa
Ach bhris latha saorsa air Israel anns an
Eiphit. Chualas fuaim aoibhneach ann an
dailtean an fhoirneirt, gu'n robh Dia a' dol 'g
an teasairginn. Dh' fhosgladh bealach iongan-
tach romhpa ; agus an deidh a' bhealaich, slighe
anns an imicheadh iad ann an solus gniiise Dhe.
A dh' aindeoin gach dragha a dh' fhuiling iad
agus gach gearain a rinn iad anns an fhasach,
cha do thill Israel do 'n Eiphit ; oir bhlais iad
air fion beo na saorsa. Fhuair iad cursa agus
ceann-uidhe air son am beatha, agus gairm d'an
anamaibh. Chruth - atharraicheadh iad mar
shluagh : dh' eirich iad 'n an spioradan a' dh'
imeachd ann an solus gnuise an Tighearna.
Tha an eachdraidh so uile, saoilidh mi, air cul-
thaobh bhriathran an t-Salmadair.
%
AN FHUAIM AOIBHNEACH
Ach tha gnothuch nach beag aige so uile
ruinn fein. Tha feum diomhair, domhain ann an
cridhe gach duine, daor no saor 'g am bheil e,
air a bhi a' faicinn ciirsa roimhe anns an imich
e ann an onair, a' cleachdadh a chomasan inn-
tinn,agus a' sealbhachadhtomhaisde chothrom.
Cho luath is a tha clann a' tighinn dluth air a
bhi a' fagail na sgoile, is i so an dearbh cheist a
tha ag iomairt araon 'n an inntinnean fein, agus
ann an inntinnean am parantan — de an ciirsa
beatha a tha dol a bhi aca. Bithidh iad fo
iomaguin agus imcheist agus ann an sgaile, cho
fad is nach leir dhoibh sUghe anns an imich iad,
a' cosnadh an loin agus a' buileachadh an comas-
an gu cothromach. Air an laimh eile, cho
luath is a dh' fhosgaileas bealach romhpa, is a
chi iad ceann-toisich na shghe anns am faigh iad
an cothrom air am bheil iad an geall, tha iad
sona ; thainig solus thuca a mach a meadhon
an dorchadais ; agus a nis, theid iad air an
aghaidh ann an spiorad togarrach, deonach,
dochasach. Tha gach comas a bhuilicheadh
orra air a bheothachadh annta ; agus ged a dh'
fhaodas iad a bhi fo chiiram a thaobh na dh'
fheumas iad ionnsachadh agus fhiosrachadh
mu'm bi iad comhlionta aig an gnothuch, togaidh
iad orra mar gu'm biodh iad a' dol gu banais.
Is mor a' bhuaidh a tha aig slighe fhosgailte air
spiorad an duine.
A rithis, tha fhios againn uile gu bheil daoine
a' call an caile de 'ni beatha an uair nach leir
dhoibh na's mo rathad anns an gluais iad, aig
cosnadh, no ann an dreuchd, no aig seirbhis air
choireigin anns am bheil fiach dhoibh fein no
do dhaoine eile. Fasaidh an suidheachadh so
cho trom air cuid is gu'm b' fhearr leo gu'n
tigeadh am bas orra, agus bithidh feadhainn
dhiubh a' greasadh na criche ; tha iad cho sgith
de bheatha aig nach 'eil ciirsa na's mo.
Braighdeanas Spioradail
Ach chan e foirneartmar a bha a' teannachadh
Israeil anns an Eiphit, no crannchur diiinte a
mhain a chuireas a sealladh dhaoine an t-slighe
air son an d'orduicheadh iad, agus a spiiinneas
uatha an dochas. Tha so a' tachairt dhoibh-
san uile a dhiiiltas gairm Dhe orra, agus
a roghainnicheas an inntinn fheolmhor a
thoileachadh. Amhuil a thachair do'n mhac
struidheil, bheir beirm na h-eas-umhlachd is
a' chuthaich togail agus othail dhoibh re aimsir ;
ach 'na dheidh sin uile, gheibh iad iad-fein air
chall, le cridhe trom, amharusach 'n an cliabh,
agus an spioradan fo neul. Chan 'eil e comasach
do dhuine d'an aithne de a tha e a' deanamh,
lagh Dhe a chur an suarachas, gairm Dhe a
dhiiiltadh, agus e-fein a thoirt a suas do fhein-
thoileachadh toirmisgte air bith, gun a bhi
mothachail gu bheil e air seacharan, gu'n do
chaill e a chiirsa air son an do chruthaicheadh e,
agus gach cothrom ciatach a choinnicheadh air
anns an t-slighe sin. Tha e a nis air a chuar-
tachadh le cumhachdan dorcha nach leig as an
gi'eim e gus an eigin dhoibh. Uidh air 'n uidh,
traoghaidh air falbh as a chridhe a' chuid as
fearr de bheatha duine, agus thig suarachas,
cruas,mi-chreideamh, agus eu-dochas aghabhail
an aite. Mar sin, tha eas-iimhlachd agus ar-a-
mach a' deanamh an gnothuich fein air daoine,
araon a' toirt uapa na slighe bheo agus 'g an
diinadh ann am braighdeanas spioradail.
Maitheas Dhe
Ach, taing do Dhia, chan 'eil an t-slighe
diiinte, ged a tha i a' dol a sealladh na muinntir
a dhiultas i. Tha i ann an comhnuidh, agus tha
i fosgailte romhpa-san uile a dheonaicheas a
gabhail. Cho luath is a threigeas an t-aingidh
a shlighe, agus an duine eu-corach a smuain-
tean, agus a philleas e ri Dia, chan e a mhain
gu'm faigh e maitheanas gu pailt, ach mar an
ceudna, sud slighe ard na beatha maireannaich
a' fosgladh roimhe, agus ciirsa chiatach d 'a
anam anns am fas e ann an gUocas, ann an
diadhaidheachd, ann an comas seirbhis do Dhia
agus do dhaoine, agus anns gach seorsa maitheis
a bhuineas d 'a ghne fo bhuaidh an Spioraid
Naoimh. " Imichidh iad, a Thighearn, ann an
solus do ghniiise."
Fiamh is Eagal
An robh sibh riamh fo amharus gu'n robh
eucail mharbhtach an deidh greim a dheanamh
oirbh air chor is gu'n robh eagal oirbh dol gu
hghiche mu'n daingnicheadh e bhur beachd ?
Ma bha, abramaid gu'm b' eigin dhuibh dol
thuige mu dheireadh. Rainig sibh a dhorus
ann an carraid inntinn is iomaguin, ged a bha
deo fann de dhochas agaibh ri comhfhurtachd.
An deidh do'n lighiche gach fiosrachadh agus
rannsachadh a dheanamh oirbh a bha feumail,
abramaid gu'n do thionndaidh e oirbh gniiis
aoibheil, agus gu'n do labhair e ribh mar so —
" Tha mi a' tuigsinn gu maith de tha a' cur
dragha oirbh ; tha mor an a' gear an leis ; agus
leighis mise ceudan a bu mhiosa cor na sibh-se.
Chan 'eil dad oirbh nach gabh ceartachadh.
Ma ghabhas sibh mo chomhairle agus mo chun-
gaidh, bithidh sibh gle shlan gu goirid." Nach
fagadh sibh tigh an dotair ud air atharrachadh
inntinn seach an staid anns an robh sibh 'ga
ruigheachd ? Gun teagamh, dh' fhagadh.
Rachadh sibh a mach as, a dh' imeachd ann an
solus gniiise an dotair a dh' fhosgail roimhibh
a rithis slighe na beatha, dealrach le iomadh
cothrom agus gealladh.
Is ann mar sin a tha a' tachairt dhoibhsan a
thig gu Dia, an deidh dhoibh iad fein a mhill-
eadh, an dochas a chall, agus gun slighe ri
fhaicinn ach an t-slighe leathunn. Tha an
anam air aiseag dhoibh air ais ; tha cursa na
beatha maireannaich air a foillseachadh dhoibh;
AN FHUAIM AOIBHNEACH
agus tha iad a' togail orra, le oran 'n an cridhe,
a dh' imeachd ann an solus gniiise Dhe.
An Sonas buan
2. An dara beannachd : tha iad a' faighinn
aohhar aoibhneis a mhaireas. " Ann ad ainm-sa,
ni iad gairdeachas feadh an la."
Is e gairdeachas aon de phriomh bheannach-
dan Dhe d'a chloinn, a bheannachd is saoibhire
agus is comhfhurtachaile a shealbhaichear leo ;
oir tha i ag iirachadh is a' brosnuchadh nan
aignidhean mar a ni uisge air luibhean agus
fliiran a tha a' cromadh is a' seargadh le tior-
machd.
Tha dian iarrtus ann an cridhe an duine air
gairdeachas ; agus ged nach e gairdeachas ach
diadhaidhachd ard chrioch ar beatha, fhathast,
tha Dia a' ciallachadh gu'm bitheadh a chreut-
airean a' mealtuinn gairdeachais am feadh is a
tha iad a' sireadh agus ag ionnsachadh gnoth-
uich is airde. Do bhrigh sin, tha a Fhreasdal
a' frithealadh dhuinn iomadh aobhar aoibhneis,
mar a tha slainte agus neart coluinne, obair ion-
mhiannaichte, seallana briagha, gloir a' chruth-
achaidh, dachaidh mhaith, cairdeas, compan-
achas, is gradh, cho naaith ri nithean beaga a
bheir toileachadh mor, mar a ni freagradh
cuimseach, facal abhacach, ceileireadh coin ann
am preas, no sreath bhinn a' bhaird. Ach ged
a theirigeadh cuid dhiubh sin oirnn, tha aobhar
gairdeachais aig sluagh an Tighearna nach
gabh lughdachadh, no miichadh, no atharrach-
adh, — -is e sin ainm Dhe air am bheil iad 'n an
oighreachan, agus a tha air a sheulachadh
dhoibh le gealladh is le sacramaid, ainm an
Athar, is a Mhic, is an Spioraid Naoimh. Tha
ainm Dhe a' ciallachadh uile fhoillseachadh
Dhe air fein, agus uile gras Dhe gu bhi a'
tearnadh, a' naomhachadh agus a' glorachadh
a shluaigh. Caillidh duine mu dheireadh a
ghean is a ghairdeachas gu buileach, is thig tuar
a' bhais chan ann a mhain air a ghniiis, ach mar
an ceudna air a spiorad, mur 'eil a mhuinighin
suidhichte air ainm Dhe, agus a bheatha fol-
aichte ann. " Rachadh mo mhisneach uile air
chill, mur creidinn maitheas Dhe." An uair a
tha duine a 'dol 'na leithid do dhaimh is do
chomh-bhoinn ri Dia is gu bheil uile earbsa aige
nach bi bas no beatha no nithean a tha a lathair,
no nithean a tha ri teachd, no airde no doimhne,
no creutair air bith eile comasach air a sgaradh
o ghradh Dhe, tha e ann an sealbh air rim-
diomhair a' ghairdeachais a mhaireas.
Ann an saoghal trioblaideach
Their cuid nach 'eil e iomchuidh a bhi ri
bheag de ghairdeachas ann an saoghal anns am
bheil tinneas, bochduinn, trioblaid, cogadh is
uile eile a' ciixrradh uibhir sluaigh ; gu bheil e
cho mi-f hreagarrach ri feadaireachd aig torradh.
Tuigidh sinn uile an fhaireachduinn sin ; ach
fhathast, cha ghliocas a bhi a' bacadh gair-
deachais. Thug daoine de 'n t-seorsa ud ach-
mhasan do Chriosd air an dearbh chilis, eadhon
gu robh a dheisciobuil ro aoibhneach. Is e an
fhreagairt a thug Esan orra gu robh deagh
reuson aca-san a bhi aoibhneach ; agus 'n am
fanadh iad 'n an tosd,gu'n glaodhadhna clachan
fein. Bha Criosd na b' fhaireachaile air cor an
t-saoghail na neach air bith eile ; ghiulain E ar
n-anmhuinneachdan, dh' iomchair E ar doilgh-
iosan, bha E eolach air bron, dh' fhuiling E ar
n-uile lot ; ach a dh' aindeoin sin uile, cluinn-
eamaid E, beagan uairean mu'n deachaidh
E a mach a ghiulan agus a dh' f hulang a' chroinn-
cheusaidh ; " Na nithean so labhair mi ribh, a
chum gu fanadh mo ghairdeachas annaibh, agus
gu'm bitheadh bhur gairdeachas-sa Ian." Agus
CO dhiubh, cha leigheas air an-aoibhneas dubh-
achas is tromadas ; agus dona 's mar a a tha
suidheachadh cuid de shluagh an t-saoghail,
cha bu leasachadh air na h-uile a bhi ri bron.
Their cuid eile ruinn a bhi suarach co dhiubh
a bhitheas sinn a' sealbhachadh aoibhneis no
a' fulang doilghios ; gur e am prionnspal ceart
sinn fein a dhi-chuimhneachadh uile gu leir ann
an seirbhis mhaith air choireigin d'ar comh-
chreutairean.
Tha sinn a' tuigsinn na comhairle so, agus an
riaghailt a tha i a 'cur far comhair ; agus tha
iad le cheile luachmhor. Ach tha sinn a rithis
a' cuimhneachadh mar a thubhairt Criosd
ris na deisciobuil, an deidh dhoibh seirbhis
mhor a dheanamh d'an comh-chreutairean,
eadhon a' tilgeadh a mach dheamhan asda.
Cha b' urrainn seirbhis a b' fhearr na sud a bhi
air a' frithealadh ann an linn air bith ; agus
chan ionghnadh ged a bha na deisciobuil air an
togail le 'n soirbheachadh. Ach thugamaid
fanear focal Chriosd riu mu 'n chilis : — " Na
deanaibh gairdeachas air son gu bheil na
spioraid fo 'ur smachd, ach deanaibh gaird-
eachas gu bheil 'ur n-ainmean sgriobhta anns
na neamhaibh."
Feasgar ar beatha
Bhiodh Criosd e-fein a' tilgeadh a mach
dheamhan agus a' slanuchadh nan euslan, agus
eadhon a' togail nam marbh, seirbhisean nach
b' urrainn gun a bhi a' toirt toileachaidh dha.
Ciod, ma ta, is ciall do'n chomhairle ud d'a
dheisciobuil mur e so, gu'n caill duine gach uile
aobhar-aoibhneis an deireadh an latha, an uair
a bhitheas a lamh gun chli, a ghuth fann, agus
comas a sheirbhis air failneachadh, mur 'eil anns
an amharc aige ach tuarasdal a sheirbhis, agus
toillteanas a bheatha.
Ach ma tha ainm sgriobhta anns na neamh-
aibh, agus a mhuinighin anns a' ghradh shiorr-
uidh a sgriobh ainm an sin, neo-airidh ged a
tha e, tha aige aobhar gairdeachais a mhaireas
AN FHUAIM AOIBHNEACH— ANNS A' CHATHAIR
an uair a threigeas an corr e. Seadh, is e a bhi
a' sealbhachadh ainm grasmhor Dhe, agus ag
earbsadh 'na chliu, 'n a ghradh, 'n a throcair,
'n a chumhachd, 'n a gheallaidheanmaiseach,is
fior thobar gairdeachais anns a' chridhe ; is e
sin an tobar nach traoigh, agus an gairdeachas
nach teirig.
3. An treasa beannachd : tha iad a faighinn
an ardachaidhjhior. " Ann ad fhireantachd-sa,
ardaichear iad."
Diathan breige
Timchioll air Israel, bha na Cinnich a' dean-
amh aoraidh do dhiathan breige air an robh
fior dhroch chliti air son mi-bheusalachd agus
euceart, air chor is gur ann a bha an luchd-
aoraidh air an truailleadh, agus air an isleachadh
leo. Tha buaidh mhor aig aoradh dhaoine
thairis air am beachdan, air an comhluadar,
agus air am beatha uile : ma tha iad a' cur
onair air dia mar a bha Moloch nach gabhadh
sasuchadh ach le oigridh thaghta a bhi air an
iobradh dha troimh theine, nach 'eil e soilleir
gu robh cleachdadh cho searbh agus cho baoth
a' dalladh inntinnean agus a' cruadhachadh
ehridheachan an t-sluaigh ?
Ach Dia Israeil — -chan e a mhain gur Esan an
t-aon Dia beo agus fior, ach tha E ceart 'na uile
shlighean, agus naomh 'na uile ghniomharan.
Is aite-taimh a righ-chaithreach ceartas agus
breitheanas ; mar an ceudna tha firinn agus
trocair a' dealradh mar sholus roimh a ghniiis.
Is e so Dia da-rireadh, anns am bheil gach
maitheas a' coinneachadh ann an iomlanachd.
Do bhrigh sin, tha a shluagh air an ardachadh
le a bhi ag aoradh dha. Chan urrainn dhoibh
beachdachadh air a bhuaidhean, no dliithachadh
dha 'n an spioradan gun a bhi ag iarraidh a bhi
air an glanadh o am peacaidhean ; oir tha iad
a' tuigsinn gu bheil naomhachd, ceartas, agus
maitheas air an iarraidh air a luchd-eagail-san.
Mar sin, tha iad air an ardachadh ; tha iad ag
eirigh ann an inbhe, le bhi a' fas 'n an daoine
maithe, a' gradhachadh fireantachd, agus a'
fuathachadh aingidheachd. Is ann mar so a
ruigeas daoine air an fhior uaisle. Bithidh
daoine a' cosnadh urraim is inbhe anns an
t-saoghal le euchdan is seirbhis de iomadh
seorsa ; agus faodaidh cuid dhiubh air a shon
sin uile a bhi goirid de f hireantachd. Ach ann
am breitheanas Dhe, cha bhi air an ardachadh
ach aon seorsa, iadsan anns am faighear prionn-
spal na fireantachd a tha tre chreideamh.
Na fior uaislean
Is gann a leigear a leas a' radh gu bheil na
tri beannachdan so air an sealbhachadh na 's
pailte le naoimh a' Chumhnainte Nuaidh na a
bha iad le naoimh Israeil ; oir tha Criosd a'
toirt cursa do'n anam anns am bheil e a'faotainn
dliiths is comh-chomunn ri Dia, cothrom
seirbhis, agus cothrom air fas ann an gras agus
ann an cumhachd spioradail a tha na 's pailte
agus na's cinntiche na bha ann an tairgse dhaoine
roimh a latha ; agus tha an t-slighe a tha Esan
a' fosgladh romhainn a' direadh do na neamhan
agus a' dol as an t-sealladh ann an gloir. Is e
Criosd mar an ceudna a tha a' fosgladh tobair
aoibhneis anns a' chridhe, is milse bias agus is
eifeachdaiche buaidh na b' aithne do 'n t-Salma-
dair. " An t-uisge a bheir mise dha, bithidh
e 'na bheo-thobar uisge ann a' sruthadh suas
chum na beatha maireannaich." Is E a mhain
a ghleidheas tobraichean diomhair a chridhe
fosgailte agus iirail, a dh' aindeoin trioblaid,
brisidh-diiil, agus broin. Oir tha E a' teagasg
a shluaigh sealltuinn seachad air an t-saoghal
so uile gu leir ; agus amhuil a bha an t-abstol a
dh' ionnsaich inntinn a Mhaigistir cho coimh-
lionta a' deanamh, gun a bhi a' meas nithean
aimsireil, no carraid an t-saoghail, nach mair
ach re sealain, ach mar ni suarach an coimeas
ris a' mhaith shiorruidh a tha ullaichte air an
son anns na h-ardaibh. Agus nach e a bhi de
dh' aon spiorad ri Criosd, High na Fireantachd,
Tighearna na firinn agus a ghrais, a bhi da-
rireadh ardaichte ann an onair agus fior uaisle ?
Iadsan aig am bheil spiorad Chriosd, 's iad na
fior uaislean ; agus ciod air bith an crannchur
no an inbhe anns an t-saoghal so, gheibh iad an
aite mu dheireadh anns na h-ardaibh ; oir is e
Criosd e-fein a tha ag radh — " Far am bheil
Mise, bithidh iadsan mar an ceudna."
Gu cinnteach is beannaichte an sluagh a
thuigeas an fhuaim aoibhneach.
Anns a' Chathair
BHO thoiseach an t-saoghail tha daoine
ullamh gu bhi a' cur na coire air daoine eile
an uair a ni iad rud-eigin cearr. An uair a
bhris ar ceud pharantan aithne Dhe chuir
Adhamh a' choire air Eubh, is chuir Eubh a'
choire air an nathair, agus tha a' cheart fhasan
sin aig an cloinn f hathast. An ni a bha ann is e
an ni sin fein a tha ann f hathast, agus chan 'eil
ni sam bith nuadh fo'n ghrein. An uair a ni
fear-oibre aig nach 'eil lamh ghrinn obair a tha
groigeil cuiridh e a' choire air na buill-acf huinn
a bha aige, mar a rinn Seumas MacGriogair a
threabh an talamh-glas aig Bean Ach-nam-bo.
Sheall e air an treabhadh is thubhairt e rithe,
" Na'n robh paidhir each a b' fhearr agam, agus
crann eile, agus talamh a bu reidhe, agus duine
ANNS A' CHATHAIR
agam a dh' fhalbhadh ann an ceann nan each,
agus na'n robh an t-sid na b' fhearr, bhitheadh
an treabhadh na b' fhearr na tha e." B'e an
fhior aobhar air olcas an treabhaidh nach do
chleachd Seumas a bhi eadar spagan croinn
agus nach robh e suas ris an obair. Chleachd
e a bhi a' caradh rathaidean.
Gabhaidh daoine an lethsgeul fhein, is
cuiridh iad a' choire air daoine eile anns gach
aite fo'n ghrein cho maith ri Ach-nam-bo, agus
ann am fichead rud a thuilleadh air droch
threabhadh. Their aon duine, " Na'n robh mi
a' fuireach air sraid eile, no ann an ait-eigin
eile, air falbh o dhroch dhaoine, thogainn mo
theaghlach na b' fhearr na tha mi a' deanamh."
Their duine eile, " Bha m' athair agus mo
mhathair cho teann orm ann an laithean
m'oige 's gu'n do ghrainich iad air an eaglais mi ;
is ann aca-san a bha a' choire gu'n do thionn-
daidh mi air falbh bhuaipe."
Their an ath fhear, " Ged a rinn mi sud cha
b' ann agam a bha a' choire ach aig an duine a
mheall mi."
Uairean a tha freumh beag de'n fhirinn anns
na lethsgeulan sin, ach mar is trice tha daoine a'
dol air seachran a chionn gu bheil laigse no olc
air chor-eigin 'n an toil fein. Chan 'eil teagamh
nach 'eil e na's duiliche do dhaoine tighinn beo
gu diadhaidh ma tha droch choimhearsnaich
aca, no ma tha an comhnuidh aca ann an
ionadan far a bheil a righ-chaithir aig Satan,
ach air a shon sin, faodaidh daoine an culaidhean
a chumail geal, agus gun salachadh, eadhon an
Sardis. Chan ann o'n taobh-a-muigh a tha na
nithean a shalaicheas an duine ; tha iad ag
eirigh as a' chridhe, agus mur biodh an t-olc
'n ar cridhe fein cha deanadh an ceap-tuislidh a
chuireas daoine eile 'n ar rathad cron air bith
oirnn.
Uair a dh' fhoighnich duine-eigin de'n
Ollamh mhor-mhor, an t-Ollamh Mac Iain, car
son nach robh e a' gabhail fiona, thubhairt e
gu firinneach nach robh a chionn nach b'
urrainn dha stad aon uair 's gu'n toisicheadh e.
Is ann gie annamh a tha daoine cho onarach ris
an Ollamh Mac Iain ; their daoine a tha 'n an
traillean do'n uisge-bheatha riut gu rachadh
aca air stad dheth uair air bith na'n toilicheadh
iad. Is maith leo sin a chur mar fhiachaibh
orra fein. Ma bheir thu an aire, a leughadair,
chi thu gu bheil an da rud so fior, (1) gur ann
fior annamh a dh' aidicheas daoine gu bheil iad
gaolach air uisge-beatha no seorsa-drama eile,
agus (2) gur ann fior annamh a dh' aidicheas
duine nach rachadh aige air sgur dheth gu
buileach. Ach air a shon sin tha f hios agad gu
bheil na miltean ann a tha cho gaolach air
deoch 's a tha cat air iasg, agus miltean nach
urrainn stad a dh' 61. Sin an seorsa a bhios
daonnan a' cur na coire air daoine eile.
Bha Iain Mac Coinnich 'n a shaor maith agus
'n a dhuine reidh ach bha aon fhailing mhor
ann, bha e ro ghaolach air a bhi tadhall anns
an tigh-osda aig Tom Elliot, agus cleas a h-uile
duine a bhios a' dol do'n tigh-osda na's trice na
bhios iad a' dol do'n eaglais chaill e an da
chuid a choguis agus a naire.
Bha bean bg laghach aige agus triiiir de
chloinn, ach ged bha a bhean a' feuchainn ri
folach a chur air drongaireachd a fir, agus
biadh is aodach a chumail ris na paisdean mar a
b' fhearr a b' urrainn dhi, bha an dachaidh a'
dol sios gus mu dheireadh nach bu dachaidh i
ach an ainm a mhain, tigh gun ghean, gun sonas,
gun dealbh. Ach bha bean-an-tighe 'n a
boirionnach glic ; ged bha a cridhe air a leon
cho goirt agus ged bhiodh i gu trie a' caoineadh
air son a cloinne cha dubhairt i riamh droch
fhacal ri Iain, is cha do thilg i air mar bha e a'
deanamh air a theaghlach. Ach air a shon sin
bha i a' feuchainn leis gach innleachd a theag-
aisg a gaol dhi air a tharruing le cordaibh-
gaoil o'n osd- thigh.
Ged bha e trom air an deoch bha gaol aig air
a mhnaoi agus air a chloinn, agus ann am
■ freasdal Dhe bha an gaol sin 'n a mheadhon air
a tharruing o'n tigh-osda fad thri bhiadhna.
Shiubhail te de na caileagan ; eadar an clis-
geadh a chuir sin air, agus bron a mhnatha,
agus an-shocair a bha 'na choguis, agus an
t-amharus a bha 'n a chridhe nach d' fhuair a'
chaileag cothi'om ceart riamh, thoisich an
Spiorad Naomh air oibreachadh ann. Chuir
e roimhe, le comhnadh an Tighearna, gu'n
seachnadh e an Tigh aig Tom Elliot gu buileach,
agus gu'm biodh e na bu mhiiirniche air a
mhnaoi agus air a chloinn. An ceann seachduin
bha an t-atharrachadh a thainig air Iain ri
fhaicinn anns an tigh, agus fad thri bhadhna
cha robh dachaidh anns an diithaich a bu shona
na 'n dachaidh ud.
Feasgar a bha e a' dol seachad air dorus an
tighe-osda, agus e a' dol dhachaidh o obair,
thachair triiiir no cheathrar de na seann
chompanaich air. " Is fhada o nach fhaca sinn
thu," ars' iadsan, " thig a stigh agus gabhaidh
sinn deur beag."
Thubhairt Iain nach rachadh ; gu robh
cabhag air faotainn dhachaidh agus rud no
dha aige ri dheanamh m'an tigeadh an oidhche.
Ach cha ghabhadh na daoine diiiltadh ; lean
iad air a choiteachadh gus mu dheireadh an
dubhairt e riu air a cheann nach robh e dol a
bhlasad deur uisge-bheatha gu brath tuilleadh.
An sin thoisich iad uile air gaireachduin agus
air farming as. Dh' fhoighnich fear dhiubh
dheth an robh eagal air gu'm puinnseanaicheadh
aon ghloine uisge-bheatha e, no an robh eagal
air gu robh a cheann air fas cho aotrum 's gu'n
cuireadh aon ghloine tuainealaich ann ?
Thubhairt fear eile, " Chan e sin idir a tha
cur eagail air Iain ; 's ann tha eagal air gu'n
6
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
troid a bhean ris, ach," ars' esan agus e a'
tionndadh ri Iain, " ma thig thu a stigh leinn
theid mi fhein dhachaidh leat air eagal gu'n
troid Mairi I'iut, no gu'n cuir i thu a laighe gun
do shuipear, agus a thuilleadh air sin bheir mi
dhuit clove."
Leigibh leis," ars' an treasa fear, " nach eil
sibh a' faicinn gu bheil e an diugh cho mor as
fhein 's nach bu mhaith leis gu'm faiceadh
daoine e a' dol a steach eomhla ri ar leithidean-
ne."
Na'n d' iarr Iain comhnadh o Dhia mar tha e
air iarraidh oirnn 'n a Fhacal a dheanamh an
am buairidh bhitheadh guch ni ceart oir tha a
ghras-san foghainteach agus cha leig e leinn dol
thar ar fulangais, ach cha do rinn e sin. Ghabh
e an f hearg, agus eadar fearg agus uabhar agus
dannarrachd, rinn e lom is direach air dorus an
tighe-osda ; rachar a steach, agus each air a
shail, is tilgear paipear dheich tasdain air a
chuntar ; " Leth-bhodach uisge-bheatha," ars'
esan.
Bha e naoi uairean m' an d' fhag iad an
seomar-ciiil aig Tom Elliot, agus iad uile a'
tmsleachadh mar dhaoine air mhisg, gun an
ciall no an coiseachd aca. Chaidh iad air an ais
am maireach, agus lean Iain MacCoinnich air
dol air ais gus an robh e cho dona air an 61 's a
bha e riamh ; an t-eun a bha air a shaoradh a
laimh an eunadair thuit e anns an ribe a ris.
Ghabh an sonas a bha 'n a dhachaidh sgiathan ;
chrom a bhean agus a chlann an cinn le briseadh-
cridhe agus le naire, agus chruadhaich a chridhe
agus a choguis fhein na bu mhiosa agus na
bu mhiosa. Chaill e aite agus a chliu, agus mu
dheireadh chaill e a shlainte, ach an uair a
bhitheadh an t-Urramach Niall Mac Pharlain,
B.D., a' feuchainn ri comhairle a thoirt air agus
ag iarraidh air uisge-beatha a thur-sheachnadh
ghabhadh e a lethsgeul fhein gu neo-sgathach is
theireadh e nach ann aige-san a bha a' choire
idir ach aig an fheadhainn a thug air dol a
steach do'n tigh-osda.
Lethsgeul diomhain, is fein-fhireanachadh
nach seas ! A h-uile duine a theid do thigh-an-
oil tha e a' dol ann le a thoil fein agus is e a
chasan fein a tha 'g a thoirt ann. Faodaidh
daoine eile deoch a choiteachadh ort, no magadh
ort a chionn nach teid thu a dh' 61 c6mhla riu,
ach chan urrainn dhaibh deoch a chur sios 'n ad
amhaich, no do ghiiilan a steach do thigh-6sda
an aghaidh do thoile.
Mar sin chan 'eil ann ach diomhanas do neach
a gheill do bhuaireadh air bith a radh nach ann
aige-san a tha a' choire. Co aige eile a tha i
ach agad fein ? Ach tha daoine ann a tha cho
dannarra 'n am fein-fhireanachadh 's mur
faigh iad a' choire a chur air neach eile gu'n
cuir iad air Dia i. Bha an se6rsa dhaoine sin
ann ri linn an abstoil Seumas, ach thubhairt e
riu, " Na h-abradh neach air bith an uair a
bhuairear e, Tha mi air mo bhuaireadh le
Dia . . . ach tha gach duine air a bhuaireadh 'n
uair a thairgnear air falbh e le ana-mianna fein.
An sin air bhi do'n ana-miann torrach, beiridh
e peacadh, agus air do'n pheacadh a bhi air a
chriochnachadh beiridh e bas. Na bithibh air
bhur mealladh, mo bhraithrean gradhach."
Aig an Uinneig
An t-OlIamh Ruairidh Mac Leoid
GED nach 'eil e61as cho maith aig muinntir
na Gaidhealtachd fhathast air Ruairidh
Mac Le6id 's a bha aca air Alastair Lee nach
maireann, tha fhios aig a' chuid mhor de
luchd-leughaidh nan duilleagan so gur ann
ris a dh' earb an eaglais a bhi sealltuinn as
deidh nam missionaraidhean Gaidhealach. Is
aithne dha missionaraidhean na h- eaglais
na's fhearr na's aithne do dhuine eile, agus
chan e mhain gur aithne dha iad ach tha e
daonnan 'n a charaid dileas air an ciil, cho
dileas 's nach mor nach toireadh e ort a chreid-
sinn gur sme6raich a tha ann an rocaisean.
Ach is maith an rud e a bhi dileas do mhis-
sionaraidhean ; tha beo-shlaint mhinistearan
car cinnteach dhaibh, oir tha iad mar bheinn
Shioin, cha ghabh iad carachadh mur toihch
iad fein. Ach chan 'eil an aite no am be6-
shlaint cinnteach do mhissionaraidhean ; tha
an suidhe aca air fail chorraich, agus mar
sin is maith an gnothuch gu bheil am fear a
tha air an ceann faireachdail agus dealasach
air gach cothrom a thoirt dhaibh a ghabhas
deanamh.
Ann an deireadh an Fhoghair tha an t-
Ollamh Ruairidh Mac Le6id a' dol air chuairt
do Astralia ; air a chur a mach le Eaglais na
h-Alba gu coinneamh-mhor a tha ri bhi cruinn
ann an Victoria, a chumail air chuimhne gu
bheil ceud bUadhna o bha eaglais Chleir-
eachail air a cur air chois ann an Victoria.
Tha e fhein agus an t-Ollamh Adhamh W.
Burnet, an Glaschu, a' dol a mach le fios-
beannachaidh o'n t-seana mhathair an Albainn
do'n nighinn a tha nis air thigheadas dhi
fhein an AstraHa. Tha na ceanglaichean a
tha eadar Eaglais na h-Alba agus eaglaisean
Cleireachail air feadh an t-saoghail laidir agus
blath. Tha iadsan 'g a h-aideachadh-se mar
am mathair agus tha ise 'g an gradhachadh-
san mar chloinn. A h-uile bliadhna tha
teachdairean a' tighinn bhuapa do'n Ard
AIG AN UINNEIG— CORP CHRIOSD
Sheanadh an Dun-eideann, mar chalamain
ag itealaich a dh' ionnsuidh an ionad-taimh.
Am measg na feadhnach a thainig o na duth-
channa thall am bliadhna bha an t-OUamh
ainmeil a Astralia, Raonull G. Mac an t-Saoir,
duine a bhuineas do Loch Abar, agus a bha
air oileanachadh an Dim-eideann, ach a
chaidh a mach trath do Astraha, far an do
rinn e obair mhaith a mhaireas. Bhruidhinn
e uair no dha an Dim-eideann, is rinneadh a
bheatha le suilbhireachd.
Tha an t-Ollamh Ruairidh Mac Leoid agus
an t-Ollamh Adhamh W. Burnet ri seoladh an
toiseach October, is bithidh iad air an ais mu
mheadhon Februari, ach bithidh iad air an
cumail trang ann an Astraha, a' searmonachadh
agus a' dol ma 'n cuairt am measg nan eaglais-
ean.
Corp Chriosd
Le A. S. M. AN Glaschu
BHO chionn ghoirid bha mi a' bruidhinn ri
caraid sonruichte mu'n eaglais ; anns an
t-seanchas a bha againn thubhairt e so, " Tha
barrachd de dhaoine anns an diithaich aig a
bheil high anns an diadhaidheachd na thatar a'
saoilsinn, ach chan ann anns na h-eaglaisean a
gheibhear iad."
" C'aite eile am faighear iad, ma ta ? "
thubhairt mi ris. " Sin rud a tha duihch a
radh," ars' esan, " theagamh nach 'eil iad a'
cruinneachadh comhla uair air bith, no a'
gabhail orra gu follaiseach gu bheil an inntinn
no an aire air Dia, ach air a shon sin tha
iarrtus 'n an anam air dearbhachd f haotainn mu
Dhia, ach stad iad de dhol do'n eaglais a chionn
nach robh iad 'ga f haotainn innte.
******
Chan 'eil cuspair air an t-saoghal as luaithe a
thogas deasbud am measg dhaoine na 'n
eaglais ; chan 'eil agad ach am facal ainmeach-
adh ann an comunn air bith, is bithidh cabhag
air a h-uile duine a tha lathair a bheachd fein a
thoirt dhuit, oir tha iad uile cinnteach gu bheil
fhios aca ciod a tha cearr air an eaglais, agus
ciod a bu choir dhi a theagasg agus a dheanamh.
Their cuid gur e fior aros Dhe a tha anns an
eaglais, ach their cuid eile nach 'eil namhaid as
miosa aig Criosd na i. Ma tha an eaglais a'
ceangal dhaoine ri cheile tha i 'g an roinn
cuideachd.
Tha gu leoir de dhaoine an duil gu'n deanadh
an saoghal feum as eugmhais na h-eaglaise, agus
gu'm maireadh an creideamh Criosduidh beo
ged nach bitheadh an eaglais idir ann. Sin rud
nach gabh dearbhadh air aon doigh no air
dhoigh eile, ach chan 'eil e coltach nach
bitheadh braithreachas eadar daoine a tha
creidsinn anns an aon Shlanuighear, agus a tha
ag altrum an aon dochais, agus ann an seadh
fior is e companas agus braithreachas a tha cur air
chois na h-eaglais, ge b'e aite am faighear i.
Gheibh daoine companas agus braithreachas
anns an teaghlach, ann an sgoil, anns an staid,
ach ged tha iad sin uile ann an tomhas a'
tarruing dhaoine ri cheile agus 'g an aonadh ri
cheile chan 'eil iad 'g a dheanamh ach ann an
tomhas beag, is tha cridhe mhic an duine ag
iarraidh fasgadh fhaotainn ann an co-chom-
unn air chor-eigin far am bi gach garradh no
balla a tha seasamh eadar e fein agus daoine eile
air an tilgeadh sios gu buileach.
Gheibhear a leithid so de cho-chomunn anns
an eaglais, oir tha i a' gabhail a steach dhaoine
de gach seorsa agus as gach diithaich ; daoine a
tha dealaichte o cheile a thaobh fala, agus a
thaobh cainnte, agus a thaobh iomadh rud eile,
ach a tha uile ag aideachadh gur teaghlach an
aon Athar iad, agus gu bheil aon Tighearn aca,
losa Criosd a Mhac. Theagamh gu bheil an
eaglais a' teachd gearr air an fhiannis so a
thoirt do'n t-saoghal, ach is e so an ceann-
criche a bha aig a Tighearn anns an t-sealladh
an uair a ghairm e i gu bhi a' giiilan air aghaidh
nan oibre a bha e fein a' deanamh ann an
laithean f heola. Ged tha caochladh eaglaisean
anns an t-saoghal, an eaglais Shasunnach, an
eaglais Albannach, an eaglais Ghreugach,
eaglais na Roimhe, is e eaglais Chriosd a tha
annta uile, oir chan 'eil criochan aig an eaglais
mar tha aig rioghachdan.
Ged is comunn an eaglais a bhuineas do na
rioghachdan uile agus do 'n t-saoghal uile, agus
chan ann do aon rioghachd no do aon chinneach,
agus ged is e pairt d'a h-obair na ballacha-
meadhoin a tha eadar rioghachdan a bhriseadh
sios agus an tarruing ri cheile ann an com-
panas agus ann am braithreachas chan i an aon
chomunn a' tha feuchainn anns na laithean so ri
sin a dheanamh ; tha iomadh comunn agus seorsa
dhaoine an diugh a' feuchainn ris an fharmad
agus an raiteachas a tha eadar rioghachdan a
spionadh as am bun agus braithreachas luchd-
leanmhuinn Chriosd a chur 'n an aite. Bu
choir do 'n h-uile duine aig a bheil gaol air sith
agus a tha creidsinn ann an teagasg Chriosd
am beannachd a thoirt do na comuinn sin agus
cuideachadh leo, ach na'n robh Criosduidhean
an t-saoghail dileas d'an gairm mar eaglais Dhe
rachadh aca air sith am measg rioghachdan a
steidheachadh air bunaitean seasmhach mar
nach teid aig comunn air bith eile air thalamh.
Tha co-chomunn na h-eaglais a' tarruing nam
8
CORP CHRIOSD— FACAL NEONACH
beo agus nam marbh ri cheile cho cinnteach 's
a tha e a' tarruing rioghachdan ri cheile.
Chan urrainn an Criosduidh a chreidsinn gur e
am bas ceann a reis, oir tha fhios aige nach 'eil
dad a' tachairt aig uair a bhais ach gu bheil e
a' fagail aon seomar ann an tigh Athar agus a'
dol a steach do sheomar eile. Ach is ann ann
an tigh Athar a tha e fad na h-iiine. " C'aite
an teid mi o d' spiorad ? agus c' aite an teich mi
o d' ghniiis ? Ma theid mi suas do neamh tha
thu an sin ; ma ni mi mo leabadh ann an ifrinn,
feuch tha thu an sin."
A thuilleadh air so tha eaglais neo-fhaicsin-
neach air thalamh cho cinnteach 's a tha eaglais
neo-fhaicsinneach ann an neamh, daoine nach
robh riamh air an ceangal ri eaglais Chriosd
anns an t-saoghal so, no air an aireamh am
measg chreidmheach, no a dhealaich ri am
braithrean le aobhar coguiseach. Buinidh iad
sin cuideachd do chompanas nan daoine m' an
dubhairt Criosd fein, " Chan e gach uile neach
a their rium-sa, A Thighearn, a Thighearn, a
theid a steach do rioghachd neimh, ach an ti a
ni toil m' Athar-sa a tha air neamh." Ged tha
freumhaichean na h-eaglais anns an t-saoghal,
anns an t-seadh gur e daoine a tha 'g a riagh-
ladh agus ag oibreachadh innte, chan e toil no
innleachd a' chinne-daonna a chur air chois i
ach Dia, Dia a ghairm i gu bhi a' gitilan air
aghaidh obair na slainte air an do thoisich e ann
an losa Criosd. Sin an t-aobhar gu'n do
labhair Pol mu'n eaglais mar chorp Chriosd.
Is e a bha Pol a' ciallachadh leis an fhacal sin
gur ann troimh bheatha Chriosduidhean a tha
Criosd a nis 'ga nochdadh fein do'n t-saoghal
direach mar a nochd e e fein do'n t-saoghal tre
a chorp ann an laithean fheola. Faodar a
chur ann an doigh eile agus a radh mar so, gur
e an eaglais bilean, agus casan, agus siiilean,
agus lamhan Chriosd, a bhilean leis a bheil e a'
bruidhinn ris an t-saoghal, a chasan a tha a'
giiilan an t-soisgeil gu diithchanna cein, a
shuilean a tha a' faicinn uireasbhuidh an
t-saoghail, agus a lamhan a tha a' deanamh nan
ceart oibrichean a rinn e fein an uair a bha e air
thalamh.
Chan 'eil ann an samhladh a' chuirp ach aon
de na samhlaidhean air an eaglais a gheibhear
anns an Tiomnadh Nuadh. Tha i air a coimeas
ri togail a tha air a steidheachadh air Criosd ;
ri bean nuadh-phosda a tha air a ceangal ri
Criosd ; ri teampull anns a bheil Spiorad Dhe
a' comhnuidh.
A dh' aindeoin cho fada 's 'g a bheil Crios-
duidhean a' teachd gearr air an gairm naomh
tha an eaglais a' nochdadh anns gach linn gu
bheil an cliii ard agus uasal so a tha air a thoirt
oirre anns an Tiomnadh Nuadh fior. Oir tha
daoine peacach aig a bheil miann air maith-
eanas agus ionndrainn air Dia a' faotainn innte
ceann an rathaid gu Dia. Is ann troimh an
eaglais a fhuair Augustine a steach do chala
samhach an deidh dha a bhi air a riasladh le
buairidhean geur, agus is ann troimh an eaglais
a rainig Newman air fois anma, an deidh dha
a bhi air a luasgadh a null agus a nail le teagmh-
aidhean spioradail. Ged is fhada an t-astar a
tha eadar Iain Calvin agus am Papa theireadh
Iain Calvin ris an eaglais " mo mhathair."
Tha Leabhar Aidmheil a' Chreidimh ag radh
gur e an eaglais fhaicsinneach " rioghachd an
Tighearn losa Criosd, tigh * agus teaghlach
Dhe."
{Ri leantuinn)
Facal Neonach
AN deidh dha Betel fhagail chiim lacob air
^gus an do rainig e tir a dhaoine anns an
aird an Ear. Agus an sin aig an tobar, agus i
a' toirt dibhe do threud a h-athar, thachair
Rachel, nighean brathair a mhathar, air, agus
pkbg Jacob Rachel, agus thog e suas a ghuth, agus
ghuil e.
Bha e nadurra gu leoir dha a bhan-charaid a
phogadh, ged nach fhaca e i riamh roimhe, ach
car son air an t-saoghal a chaidh e a chaoineadh ?
Shaoileadh tu gur e sin an rud mu dheireadh a
bheireadh pogadh na caileig air a dheanamh,
agus nach robh e siobhalta dha deoir a shileadh
an deidh na poige, an lathair Rachel co-dhiii.
Their cuid gur e moit a thug air a dheanamh,
agus gu robh a dheoir co-ionnan ri gaire is
lachanaich, ach tha na h-ard-sgoilearan ag radh
nach 'eil sin ceart, agus nach robh anns a'
chaoineadh ach fasan a tha aig moran chinneach
an uair a bhios iad a' cur failte air a cheile.
Am measg threubhan eile cha bhiodh e air a
chunntas siobhalta do dhuine gun dol a chaoin-
eadh 'na leithid sud de shuidheachadh. Tha
na Maoris ann an New Zealand 'ga chunntas
mar cheud lagh nam modhannan gu'n rachadh
duine a chaoineadh an uair a tha e a' fail-
teachadh, no a' fagail beannachd aig a charaid,
ach chan 'eil an caoineadh sin a' fasgadh no a'
goirteachadh an cridhe ann an doigh air bith.
Tha iad ag innseadh naidheachd mu mhnathan
a bha air coinneachadh r'a cheile, agus a bha a'
gul mar gu'm biodh am bas air creach a thoirt
orra, ach ann an teas-meadhoin a' chaoinidh,
stad dithis dhiubh agus ghlaodh iad, Chan 'eil
sinn ullamh d' ar caoineadh f hathast, ach theid
sinn agus ni sinn am biadh deas, agus an sin
criochnaichidh sinn ar gul. Thuirt duine-
eigin riutha nach robh annta ach na cealgairean,
agus gu'n robh fhios aige nach robh dad aca mu
choinneamh na feadhnach a bha iad a' caoin-
eadh, ach cha do rinn iad ach gaire. Tha a'
cheart chleachdadh so aig na h-Innseanaich ;
chunntadh iad gu'n robh tair air a dheanamh
orra mur deantadham failteachadh le caoineadh.
Aireamh 9
937
An Spiorad Naomh
" Spiorad na firinn." — Eoin xvi. 13 -
BU mhaith learn anns an aireamh so seanchas
simplidh a dheanamh mu'n Spiorad Naomh,
ach m'an toisich mi, feumaidh mi a radh
gu'm bi iomadh ceist mu'n Spiorad Naomh
ag eirigh 'n am inntinn nach urrainn mi a
fhreagairt, agus gu bheil iomadh rud mu
thimchioll obair an Spioraid nach 'eil mi a'
tuigsinn, agus nach 'eil dochas agam gu'n tuig
mi gu brath.
Tha an Spiorad Naomh neo-fhaicsinneach,
agus samhach, agus diomhair ; a' seideadh
mar a' ghaoth, gun fhios cia as no ciamar a
tha e a' tighinn, ach air a shon sin, fo lagh
agus fo riaghailtean Dhe, mar tha gach neach
no ni eile anns a' chruthachadh.
Ach ged tha moran dorcha oirnn a thaobh
an Spioraid Naoimh, tha e soilleir gu'n d'
thug Dia an Spiorad do'n eaglais, agus gu'n
d' thug e dhith e, chum an fhirinn a tha air a
tasgadh agus air a folach ann an Criosd a
nochdadh dhi uidh ar n-uidh. " Cha labhair
e uaith fein . . . gabhaidh e de mo chuid-sa,
agus nochdaidh e dhuibh-se e."
An Spiorad agus Facal Dhe
Tha sinne cho aineolach dhinn fein gu spiorad-
ail 's nach 'eil e furasda dhuinn na nithean as
simphdhe anns an t-soisgeul agus ann am
Facal an Tighearn a thuigsinn no a ghabhail
gu cridhe, gun e bhi air a theagasg dhuinn leis
an Spiorad. Ach chan 'eil an Spiorad Naomh
a' labhairt uair air bith uaith fein, no a' teagasg
ni air bith nach 'eil a reir Chriosd, a reir a
theagaisg agus a bheatha. Ma their neach
air bith gu'n d' fhoillsich an Spiorad Naomh
sud no so dha, ma tha am foillseachadh sin a'
dol an aghaidh Facal an Tighearna, faodaidh
tu a bhi cinnteach nach e an Spiorad Naomh
a labhair idir ris, ach droch spiorad air chor-
eigin. Mar sin, cha ghahh am Facal a tha
againn amis a' Bhiobull agus an Spiorad Naomh
dealachadh. Cha bu mhaith learn a radh ann
an eisdeachd dhiadhairean gu bheil an Spiorad
Naomh ceangailte ri Facal an Tighearn, ach air
a shon sin cha d' fhuair is cha d' fhairich mi
e ann an aite eile riamh. Mar is sine tha mi
a' fas, agus mar is mo a tha mi a' taiceachadh
ri m' fhiosrachadh fein, is ann as cinntiche a
tha mi nach urrainn dhuinn adhartas air bith
a dheanamh anns a' bheatha spioradail ach tre
Fhacal an Tighearn. "Naomhaich iad troimh
an fhirinn ; is e d' fhacal-sa an fhirinn." Mar
sin theirinn ri neach air bith a tha ag iarraidh
an Spioraid Naoimh, larr e ann am Facal an
Tighearn. Is theirinn cuideachd gur e an
dearmad a tha creidmhich a' deanamh air
Facal an Tighearn as aobhar nach 'eil iad air
an soillseachadh no air an neartachadh leis
an Spiorad Naomh na 's mo na tha iad.
Tha mi an diiil nach 'eil e chum maith air
bith do dhaoine a bhi feuchainn ri dealachadh
a chur eadar Dia agus an Spiorad Naomh, oir
ciod air bith a their na diadhairean mu thri
Pearsachan na Trianaid chan 'eil ach aon Dia
ann a tha labhairt ris an anam. Tha e gun
teagamh a' labhairt air iomadh doigh, ach is e
an aon Dia a tha labhairt fad na h-iiine, an
drasd tre Fhacal, a ris tre a Fhreasdal, agus
an ath uair air dhoiffh eile.
Teachd an Spioraid
Chan 'eil e furasda do dhuine a bhi cinnteach
CO dhiu a tha an Spiorad Naomh ann fein no nach
'eil oir chan 'eil na comharraidhean follaiseach 'g
aleantuinn an diugh a chunnacas ann an laithean
nan abstol. Chan 'eil e a' seideadh trompaid
an uair a tha e a' dol a steach (no a' dusgadh
anns an anam) ; tha e a' tighinn ann car col'tach
ris mar a thiiinig Criosd a steach do'n t-saoghal.
Thainig e 'n a leanabh beag, agus gun fhios
aig an t-saoghal gu robh e ann, ach uidh ar
n-uidh dh' fhas e mor gus mu dheireadh an
d'thainig e gu a Ian fhas, agus an do thoisich
e air oibre cumhachdach a dheanamh. An sin
mhothaich an saoghal gu robh an t-Iongantach
'n am measg.
Sin mar tha an Spiorad Naomh ; thig e a dh'
ionnsuidh a' chreidmhich gun fhios da. Ach
uidh ar n-uidh toisichidh e air faireachduinn gu
bheil cumhachd ur, agus cumhachd chairdeil,
air teachd thuige, agus gu bheil nithean air an
cual e iomradh le eisdeachd na cluaise air an
deanamh cho cinnteach dha 'n a anam fein
ri fradharc a shiil. Tha e a' tuigsinn Facal
Dhe agus tha Facal Dhe a' labhairt ris mar
nach do rinn e riamh roimh ; tha e a' tuigsinn
a chionta agus a theachd-gearr, agus tha e a'
gabhail tlachd ann an Criosd ; 'na ainm agus
'na obair agus 'na shluagh, nach do ghabh e
2
AN SPIORAD NAOMH
riamh. Agus an sin gabhaidh creidmhich eile
eolas air-san, gu bheil Spiorad Dhe a' comh-
nuidh ann.
Fas nan Gras
La a bha duine maith a' gearan air fein ann
an eisdeachd a mhnatha, agus ag radh nach
ann na b' fhearr ach na bu mhiosa a bha e a'
fas, thubhairt e gu robh e a' leughadh agus a'
smuaineachadh air lagh an Tighearna a h-uile
la, ach a dh' aindeoin sin gu robh e a' fas
mothachail air peacaidhean iira agus droch
aignidhean ann fein nach b' abhaist a bhi ann
idir. " O," ars' a bhean ris, " bha iad annad
ged nach robh thu 'g am faicinn. Nach 'eil
cuimhne agad ciod a bhiodh Seumas beag, ar
leanabh gaolach, ag radh ruinn an uair a dh'
fhag am fiabhrus cho caol e, gun ann ach na
cnamhan agus an craicionn. Theireadh e
rium nach fasadh e laidir no reamhar gu
brath tuilleadh, ach bhithinn-sa ag radh ris
gu robh e a' fas reamhar a h-uile la, agus ann
an iiine ghoirid gu'm biodh e cho laidir 's a
bha e riamh. Cha chreideadh e so, ach an
sin thainig e far an robh mi aon la, a' gearan
gu robh a sheacaid 'g a ghortachadh anns na
h-achlasan, agus a bhrogan 'g a ghortachadh
cuideachd. " Tha, arsa mise, a chionn gu
bheil thu a' fas reamhar." " Sin mar tha
thusa," thubhairt i ris an duine, " bha thu fein
agus an seann-duine a bha 'n ad chridhe a'
faotainn air 'ur n-aghaidh gu gasda comhla,
cho gasda 's nach robh umhail agad gu robh
e ri taobh do theallaich, ach a' cheart mhionaid
a thoisich an duine nuadh annad air fas
thoisich thu air mothachadh do na droch
aoighean a tha ann ad chridhe." Is e an
Spiorad Naomh a tha toirt dearbh-shoilleireachd
do'n t-saoghal mu pheacadh, mu fhireantachd,
agus mu bhreitheanas. Tha peacadh air
ainmeachadh anns a' Bhiobull ris an abrar
" toibheum an aghaidh an Spioraid Naoimh,"
peacadh eagallach gun teagamh, ach tha da
pheacadh eile an aghaidh an Spioraid a tha
na 's cumanta na 'n toibheum so, (1) a' cur
an aghaidh an Spioraid Naoimh, agus (2) a'
miichadh an Spioraid Naoimh. Theagamh
nach 'eil anns an da pheacadh sin ach aon, oir
ciod an doigh as cinntiche air cur an aghaidh an
Spioraid na an Spiorad a mhiichadh. An uair
a tha an solus air a mhiichadh tha e ionann ri
bhi as.
Spiorad fiata agus narach
Faodaidh daoine nach 'eil 'n an naimhdean
do Dhia a bhi eas-umhail dha, agus dearma-
dach, agus ciod as seirbhe no as doilghiosaiche
do chridhe athar na bhi a' faicinn eas-iimhlachd
a chloinne ? " Na cuiribh doilghios air Spiorad
Naomh Dhe, leis an do chuireadh seula oirbh
gu la na saorsa," tha Pol ag radh, " bitheadh
gach uile sheirbhe, agus corruich, agus fearg,
agus garrthaich, agus toibheum, air an togail
uaibh, maille ris gach uile mhi-run." Sin na
nithean a chuireas teicheadh air an Spiorad
Naomh oir is Spiorad fiata agus narach e nach
urrainn uiread agus sealltuinn air aingidheachd
no air mi-naomhachd.
Ach ged is spiorad fiata agus narach an
Spiorad Naomh is spiorad coibhneil e mar an
ceudna ; a' treorachadh dhaoine chum na
firinn, chan ann mar gu'm biodh maighstir-
sgoil a' teagasg no a' smachdachadh cloinne
leis an t-slait ach mar gu'm biodh mathair ag
ionnsachadh d'a leanabh coiseachd, 'g a
chuideachadh 'nuair a tha taic a dhith air,
'g a thogail 'nuair a thuiteas e, agus 'g a chur
air a chasan a ris.
Droch spioradan
Feumar a chuimhneachadh daonnan gu
bheil spioradan eile a' tighinn gu creidmhich
a thuilleadh air an Spiorad Naomh, droch
spioradan a tha dol 'n a riochd-san agus a'
mealladh mhorain. Thig iadsan cuideachd gu
samhach, agus ann an cruth ainglean na soillse.
Ach is e an Spiorad Naomh an dion as fhearr a
tha againn an aghaidh dhroch spioradan, oir ^
is e esan a theagaisgeas dhuinn spioradan |
aithneachadh, co dhiu a tha iad glan no neogh- '
Ian. " Dearbhaibh na spioradan, an ann o Dhia '
a tha iad." Is e obair an Spioraid Naoimh
Criosd a ghlorachadh, agus chan ann o Dhia a
tha spiorad air bith nach gloraich Criosd.
Agus tha Criosd air a ghlorachadh an uair
a tha a riiintean air gabhail riu, agus am
foillseachadh a rinn e air Dia.
Cha mho a tha spiorad air bith o Dhia mur
bheil an toradh aige maith, oir is e toradh an
Spioraid Naoimh, gradh, aoibhneas, sith, fad-
fhulangas, caomhalachd, maitheas, creideamh,
macantas, stuaim. Sin agad, a leughadair,
cliabh de mheasan samhraidh a tha milis do'n
bhlas. A bheil na measan sin a' fas ann ad
lios-sa ? Ma tha, faodaidh tu misneach a bhi
agad gu bheil an Spiorad Naomh ag oibreach-
adh annad.
Air uairean tha an Spiorad Naomh a' tighinn
a dh' ionnsuidh an anma mar Sholus, 'g a
shoillseachadh ; air uairean mar Theine, 'g a
losgadh agus 'g a ghlanadh ; air uairean mar
Dhriichd, 'g a iirachadh agus 'g a bheothach-
adh ; agus air uairean mar a' Ghaoth, 'g
a chriothnachadh, ach ciod air bith doigh anns
an tig e, is beannaichte a theachd.
Gach subhailc annainn is gach feart,
Gach buaidh 's a chomh-stri dhein,
Ar n-uile thograidh naomha, ceart.
Tha 'teachd uaith fein.
ANNS A' CHATHAIR
Anns a' Chathair
GED is e Calum-cille a thug an creideamh
Criosduidh do'n Ghaidhealtachd, agus ged
tha moran aitean agus eaglaisean air an ain-
meachadh air, cha robh a sheanchas no a
theagasg air an cumail air chuimhne anns a'
Ghaidhealtachd mar bha seanchas agus teagasg
dhaoine eile nach robh idir cho mor ris. Dh'
fhaodadh tu suidhe uile laithean do bheatha
ann an eaglais air bith anns an airde Tuath,
no anns na h-Eileanan, no an siorraniachd Rois,
ag eisdeachd ri ministearan ainmeil na Gaidh-
ealtachd, gun aon fhacal a chhiinntinn mu
Chalum-Cille, no bias a theagaisg fhaotainn air
gin de na searmoin a bhiodh iad a' liubhairt.
Ach cha suidheadh tu anns na h-eaglaisean
sin gun naidheachdan a chluinntinn a h-uile
Sabaid mu Mhaighstir Lachlainn, agus mu
Ghilleasbuig Cook, agus mu Alastair Gearr,
agus mu fheadhainn eile de 'n t-seorsa sin,
agus idir idir cha suidheadh tu annta gun
teagasg a chluinntinn a bha air a tharruing gu
mor a leabhraichean dhiadhairean Sasunnach,
Iain Bunyan, Richard Baxter, Phihp Doddridge,
agus Piiritanaich eile mar sin. B' iad sin na
daoine aig an robh iighdarras agus smachd
thairis air inntinnean dhaoine anns a' Ghaidh-
ealtachd agus cha b' e idir na naoimh mhora
a thainig o'n aon stoc ruinn fein.
Ged tha sinn air toiseachadh air boilich mu
Chalum-cille o chionn beagan bhliadhnachan
bha barrachd urraim air a thoirt dha am measg
nan Gall na bha aige 'na dhiithaich f^in o
am an Ath-leasachaidh ; b' e Richard Baxter
agus a sheorsa na naoimh a bha air am beann-
achadh agus air an gleidheadh air chuimhne
leis a' mhor-chuideachd de dhaoine crabhach
na Gaidhealtachd. Ged tha inntinnean luath
beothail aig na Gaidheil chan 'eil inntinnean
domhain aca, agus mar sin cha do chladhaich
iad riamh tobraichean dhaibh fein ann an
Litreachas no ann an Diadhachd ; tharruing
iad as na tobraichean a bha air an cladhach
le Sasunnaich. Chan 'eil ann an litreachas
crabhach nan Gaidheal ach iasad a fhuair
iad o'n Bheurla. . Theagamh nach cord e ri
cuid so a chluinntinn, ach tha e fior.
Duine beag-mor
Ged nach 'eil ann an Richard Baxter ri
taobh Chaluim-cille ach mar gu'm bitheadh
iochdaran an lathair uachdarain tha a' chuid
mhor a dh' obair an t-saoghail air a deanamh
le daoine beaga, agus mar sin bu mhaith leam
seanchas a dheanamh anns an aireamh so mu 'n
duine bheag-mhor so, a rinn obair iongantach
'n a la fein, agus a lean air bruidhinn ri ar
sluagh-ne le a sgriobhaidhean gus an la diugh.
Sgriobh e os cionn ceud leabhar, cuid dhiubh
anns nach robh moran seagh no siiigh, ach
ged nach sgriobhadh e riamh ach Fois shiorr-
vidh nan naomh chumadh an leabhar sin ainm
air chuimhne gu brath. Leugh mise an leabh-
ar sin am Beurla agus an Gaidhlig, ach ged
a stad mi a nis de 'n chuid mhor dheth a leugh-
adh tha dha no tri dh' earrannan ann a
bhitheas mi fhathast a' leughadh gle thric.
Ach ged bu mhaith leam seanchas a dhean-
amh mu Richard Baxter chan 'eil mi a' dol
a bhruidhinn uime mar gu'm bitheadh Siorram
a' bruidhinn mu chiiisean air am feum e a
chainnt a thomhas, agus breith chothromach
a thoirt seachad ; chan 'eil mi ach a' dol a
bhruidhinn air nithean sonruichte 'n a bheatha
a tha 'g a thoirt dluth dhuinn fein.
Braithreachas na h-easlaint
Theagamh gu'n tug thu an aire, a leugh-
adair, mar a bhioraicheas duine air a bheil an
loinidh a chluasan an uair a chluinneas e gu
bheil duine eile air a sharuchadh leatha ;
tha an loinidh 'n a boinn a tha tarruing eadhon
choigreach agus naimhdean r'a cheile. Tha a'
bhuaidh sin aig eucailean a' chuirp daonnan ;
tha an easlaint a' dusgadh spiorad a' bhraithrea-
chais am measg dhaoine a cheart cho cinnteach
's a dhiiisgeas an eaglais no an t- saor-chlach-
aireachd e. An uair a dh' innseas mi nach
robh Richard Baxter saor is pian aon la d'a
bheatha tha fhios agam gu'm fairich moran
de na leughas an duilleag so gur fior bhr^h-
air dhaibh a bha ann, ged nach do leugh iad
riamh facal de na sgriobh e.
Air uairean bithidh mise ag radh ri mo
bhraithrean anns an eaglais, agus ri mo choimh-
thional fein, gur e as-creideamh a tha toirt air
daoine uiread ro-chiiraim a bhi orra m'an corp
no m'an slainte. Tha moran dhaoine a' call
an sithe agus an sonais gu buileach le bhi a'
smuaineachadh gun sgur air na cunnartan a tha
a' bagairt orra bho na germs a tha anns an adhar,
agus air na doighean anns am faod iad faighinn
thuca. Ma chi iad cuileag ghorm air an uinn-
eig, no larach ordag a' phosta air litir, no
ma chuireas am beadall lamh air na leabhraich-
ean aca anns an eaglais, theid iad ann an
ireabaich mar gu'm bitheadh sgaoth sheill-
eanan fo'n leine.
Obair agus ceol
Ged nach 'eil cuimhne agam ciod a bha cearr
air Richard Baxter tha amharus agam gu robh
e rud beag usaideach m'a shlainte fein, oir
leugh mi an aite-eigin gu'n deachaidh e gu
se deug ar fhichead lighiche, agus gu'n d' 61 e
d'an cungaidhean na phlodadh bata. Ach
air a shon sin bha rud-eigin fada cearr air ;
fichead uair bha e cho dliith do'n bhas 's is
4
ANNS A' CHATHAIR
urrainn duine a bhi gun an deo a thoirt suas,
ach bha toil laidir edge agus cridhe gaisgeil,
is lean e air, a' searmonachadh, a' sgriobhadh,
agus a' riaghladaireachd, mar nach robh gaoid
no gaiseadh ann. Cha robh la d'a bheatha
nach robh e a' deanamh obair triuir.
Bha e gaolach air ceol. Cha robh na Puri-
tanaich am bitheantas a' toirt gnuise do cheol
no do dh' aighear air bith ann am beatha
chreidmheach, is fhuair feadhainn de na
braithrean a bu ' chuimhne coire do Bhaxter
a chionn gu robh e air son laoidhean a sheinn
ann an aoradh na h-eaglais cho maith ri sailm,
agus a chionn gu'm bitheadh e ag radh gu robh
ceol 'n a mheadhon-grais priseil do shluagh an
Tigheara.
Mu leughadh shearmon
Bha e 'n a chleachdadh aige a bhi leughadh
a shearmoin. Sin fasan nach do chord riamh
ris na Puritanaich, no ri iomadh duine eile
aig nach 'eil taobh ris na Puritanaich. Cha do
chord e idir idir ris na Cairdean (no mar theirear
riu, na Quakers) is bhitheadh iad a' tilgeadh
air Baxter nach robh an Spiorad Naomh aige,
agus nach bu mhinistear ceart e. Ach sheul-
aich Dia a mhinistrealachd le comharraidhean
follaiseach.
Thubhairt Baxter gu robh e fada na b'
fhasa dha searmonachadh gun phaipear na
searmon ullachadh agus a leughadh, ach gu'm
b' fhearr leis a shearmon a leughadh, ma bha
iiine aige a sgriobhadh. " Mur robh iiine
agam," ars' esan, " mo shearmon a sgriobh-
adh gu cliramach, no ma bha mi ro thrang
no ro leasg fad na seachduin, ni mi feum maith
gu leor gun phaipear, oir cha bhiodh annam
ach ministear truagh mur rachadh agam air
searmon a thoirt seachad gun e bhi air ullach-
adh roimh laimh. Tha e na's fhasa tri
searmoin a hubhairt gun phaipear na aon
fhear a sgriobhadh."
Cha toigh le muinntir na Gaidhealtaohd a
bhi ag eisdeachd ri searmoin a tha air an leugh-
adh, ach air a shon sin, bha na searmonaich-
ean mora a' leughadh an searmon riamh,
Chalmers, agus Newman, agus Liddon, agus
an seorsa sin. B'e an searmonaiche a b'
fhearr leamsa a chuala mi riamh an t-Ollamh
Alasdair Whyte an Diin-eideann, ach bha a
shuil-san air a' -phaipear mar shiiilean ban-
oglaich air laimh a bana-mhaighstir. Is e an
fhirinn gu'm feum a h-uile searmonaiche an
doigh as fhearr a tha freagairt air fein a ghabh-
ail. Is coma ciamar a tha searmon air a
liubhairt ma tha beatha agus spioradalachd
ann, agus is coma cuideachd ciamar a tha e
air a liubhairt mur bheil ann ach gloramas no
teangaireachd ris nach urrainnear eisdeachd
le saorsa no le buannachd.
Diadhairean connspoideach
Anns na laithean anns an robh Baxter beo
bha diadhairean moran na bu chonnspoidaiche
na tha iad an diugh ; bha iad a' connsach-
adh ri cheile gun sgur mu phuingean creid-
imh. Theagamh gu'n abair cuid gur e an
t-aobhar nach 'eilear 'g a dheanamh sin an
diugh gu bheil na diadhairean oga air fas
meagh-bhlath agus nach 'eil iad cho eudmhor
as leth na Firinn ris na seann diadhairean.
Ach tha mi an diiil gu bheil aobhar air as
fhearr na sin ; thatar a' faicinn gu'n seas an
Fhirinn i fein, agus nach tig as a'chonnspoid
ach an rud a tha innte ; mi-run, agus droch
amharus, agus ciil-chaineadh, agus droch nadur,
agus droch chainnt. Cha mhaith an rud e a
bhi cluinntinn dhaoine diadhaidh a' gabhail
do chach a cheile leis na clachan so, " meall-
tairean," " luchd-reubainn," " luchd-tuaras-
dail," " faidhean-breige," " sgriosadairean,"
" madaidh-allaidh." Seasaidh an fhirinn i fein ;
chan 'eil feum aice air eud no cainnt de 'n
t-seorsa sin, is cha mho is ann le connspoid a
chuirear rioghachd Dhe air aghaidh. Cha
laigh driichd air an talamh an deidh oidhche
stoirmeil no ghaothar, is cha mho a thig no
thainig druchd nan neamh, no toraidhean
siochail an Spioraid air an eaglais aig amanna
anns a bheil deasbud agus connspoid innte.
Tha e duilich le moran dhaoine so a chreidsinn,
oir tha iad an diiil gu robh an diadhaidheachd
aig a h-airde anns na laithean anns an robh
deasboireachd agus connsachadh anns an
eaglais a bha dealachadh choimhearsnach agus
theaghlaichean. Chan 'eil mise a' creidsinn
sin, ach air eagal gu'm fas mi fhein connspoi-
deach chan abair mi an corr air a' chuis ach a
mhain so, gu bheil an diadhaidheachd daonnan
a' tamh laimh ri uisgeachan citiin. Ged bha
Richard Baxtel* 'n a dhuine maith b' fhearr
dha fein na 'n do sheachain e na connspaidean
anns an deachaidh e ri diadhairean eile ; ann
an deireadh a laithean dh' aidich e so gu
h-iriosal agus gu h-uasal. " Bha mi an diiil,"
ars' esan, " gu robh e mar fhiachaibh orm an
saoghal uile a chur ceart, ach cha robh mi ach
bg aig an am ; tha mi a nis air fas na's glice,
is leigidh mi le daoine eile an rathad fein a
ghabhail. Bha mi cho anabuich 's nach bu
choir dhomh a bhi sgriobhadh idir anns na
laithean ud."
Aonachd na h-eaglais
Na 'n robh Richard Baxter beo an diugh
bheireadh e togail-cridhe dha a bhi ann an
Dun-eideann aig a' Chruinneachadh anns a
bheil diadhairean as ^ach meur de 'n eaglais
cruinn (ach a mhain eaglais na Romihe), a'
cur an cinn agus an comhairle ri cheile mu
aonachd na h-eaglais Chriosduidh air thalamh.
1
ANNS A' CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Theagamh nach 'eil anns an aonachd air a
bheil daoine a' smuaineachadh an diugh acli
bruadar faoin, ach bu mhaith dhuinn uile na
briathran glic so a sgriobh Baxter a thasgadh
'n ar cuimhne. " Avi feadh 's a iha sinn a
connsachadh anns an dorcha iha sinn uile a'
triall gu luath do 'n t-Saoghal a chuireas crioch
air gach uile chonnsachadh ; agus is e an t-
ullachadh as fhearr air son an t-Saoghail sin,
naomhachd chihin agus shlochail.
Anns a' Choille Bheithe
AM measg nan dleasdanasan a bhios a'
-tachairt air ministearan ann an obair na
sgire chan 'eil dleasdanas idir as duiliche na
comhairle ghlic agus fhirinneach a thoirt do
mhathraichean a tha an diiil gu bheil an clann
'n an sgoilearan maith, agus gu bheil gairra
aca dol air an aghaidh do'n Chollaist. Cha
mhaith le duine caomhail air bith cridhe
mathar a ghortachadh, agus gu trie fanar
samhach an uair a thoisicheas mathair air
innseadh gu bheil a mac a' dol do'n Chollaist
gu bhi 'n a mhinistear, no 'ri a dhotair, no 'n a
shiorram, ged tha fhios gu maith nach 'eil anns
a' bhalach ach leth-phlaide, agus gu'm b'
fhearr a chur ris a' chrann.
Tha gaol mathar an da chuid geur-shtiileach
agus dall ; iomadh uair saoilidh i gu bheil
comasan aig a mac fein a chuireadh fax-mad
air Spurgeon, agus putaidh i air aghaidh e gu
obair na ministrealachd ged tha eagal a chridhe
air a' ghille fein dol air aghaidh, agus ged tha
amharus aig daoine eile nach bi ann gu bi-ath
ach ministear-maide.
Chan 'eil rud air an t-saoghal as foisneachaile
do chridhe duine na fhios a bhi aige gu bheil e
ris an obair a luigheasaich Dia dha, agus a
tha a' freagairt air na buadhan a bhuilich Dia
air, ach chan 'eil rud air an t-saoghal as seirbhe
do dhuine na bhi ann an dreuchd a tha os cionn
a chomais agus a neirt, no a tha neo-fhreag-
arrach dha air dhoigh eile. Ach gle thric
tha toil laidir aig mathraichean gaolach agus
cuiridh iad mic umhail ann an suidheachadh
beatha anns nach fhaigh iad gu brath ach
carraid agus briseadh-duil.
Ma tha so a' tachairt anns na laithean so
anns a bheil sgoilearan air an ceasnachadh
agus air an cur air a' mheidh le daoine neo-
eisiomaileach nach ceil an fhirinn eadhon air
mathraichean gaolach, ciod idir a thachras
an uair a bhios ceasnachadh air a chur as (mar
thatar ag iarraidh ?). Co am maighstir-sgoil
no am ministear aig am bitheadh misneach a
radh ri mathair de 'n t-seorsa so nach robh
eanchainn aig a mac air son na dreuchd no
na h-oibre a shonruich i dha ?
Mathair ghaolach
Bha na smuaintean so air an diisgadh 'n am
inntinn an raoir an uair a leugh mi ann an
Thn an Ohain gu'n do shiubhail Mairi Dhomh-
nuill, bean Eachainn Mhic Cuaraig, a bha
'n a threabhaiche aig tuathanach an Achaidh-
mhoir, an Cille-sgumain, corr agus da fhichead
bliadhna. Bha iomadh trioblaid aig Mairi
'n a beatha, ach an trioblaid a bu mhiosa a
bha aice uile gu leir thug i oirre fein an uair a
thoisich i air gibhtean agus grasan fhaicinn
ann an Habacuc, a mac, nach robh daoine
eile a' faicinn ann.
An uair a rugadh Habacuc bha ceann cho
mor air 's gu'n tainig e ann an inntinn a
mhathar gu robh e cheana 'n a leanabh
taghta, air a shonrachadh le Dia air son na
ministrealachd, agus chuir i roimhpe gu'n
tugadh iad dha ainm fear de na seann
fhaidhean. Bha Eachann Mac Cuaraig air
son ainm athar fein a thoirt air a mhac bu
shine, ach cha ghabhadh Mairi seunadh no
aicheadh, oir chuir i roimhpe ainm faidh a
bhi air, Isaiah no Eseciel. An uair a chuala
Eachann iomradh- air Isaiah ghabh e eagal ;
" duine," ars' esan, " a chunnaic an Tighearn
'n a shuidhe air cathair rioghail, agus seraphim
OS a chionn air an robh se sgiathan, ag glaodhach
Naomh, Naomh, Naomh, Tighearna nan sluagh,
agus a thubhairt, Mo thruaighe mise ! oir
is duine mi aig a bheil bilean neoghlan,"
" cha toir, cha toir, a Mhairi, cha toir sinn
Isaiah air idir ; cha bhiodh e cneasda d' ar
leithidean-ne a bhi anns an aon tigh ri Isaiah,
no a' gabhail an ainme sin air ar bilean a
h-uile la mar nach robh ann ach mar gu'm
biodh ainm eile. Cha bhithinn-sa comh-
fhurtachail no foisneachail gu brath tuilleadh
'n am thigh fein."
Bha Eachann Mac Cuaraig 'n a dhuine
laghach agus 'n a dhuine sitheil, is dh' aontaich
e a toil a thoirt d'a mhnaoi agus ainm faidh
a thoirt air am mac, ach bha e 'n a dhuine
iriosal cuideachd is thubhairt e rithe gu'n
deanadh ainm fear de na faidhean beaga an
gnothuch ; Obadiah, no Nahum, no Habacuc,
no fear de'n t-seoi'sa sin nach biodh eagal aca
roimhe.
Sin mar a fhuair Habacuc Mac Cuarig an
t-ainm a bha dha mar sgolb 'n a fheoil o'n
cheud la a chaidh e do'n sgoil agus a thoisich
na balaich eile air tarruing as.
Full is fallus
Fichead bliadhna lean a pharantan orra ag
oibreachadh o mhoch gu dubh a' cur cruinn
an airffid a chuireadh Habacuc troimh 'n
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Chollaist. Ged nach d' fheuch am maighstir-
sgoil no an t-Urramach Niall Mac Pharlain ri
Habacuc a chumail air ais bha a mhathair ag
aithneachadh gu maith air an aodainn nach e
an aon bheachd a bha aca air a' ghille 's a
bha aice fein. Ach theireadh i gu robh e na
b' fhasa do mhathair an rud a bha ann am
balach a thuigsinn na bKa e do mhinistear no
do mhaighstir-sgoil, agus gu robh e cho soilleir
dhi ris a' ghrein gu'm biodh Habacuc 'na
shoitheach taghta fhathast a,nn am fion-hos an
Tighearn. " Air uairean," ars' ise, " an uair a
bhitheas e 'n a shuidhe leis fein, agus gun e
sealltainn idir air an leabhar a tha 'n a laimh
no air a ghliiinean, thig coslas air aodann mar
gu'm biodh e a' faicinn ainglean fad bhuaith,
is saoihdh mi gu bheil e anns a' cheart shuidhe-
achadh anns an robh Pol an uair a thogadh suas
eguParras,agus a chual e briathra do-labhairt."
" Ciod a tha am maighstir-sgoil ag radh
uime ? " dh' fhaighnich am ministear, la a bha
Mairi a' bruidhinn ris mu Habacuc. " Tha
am maighstir-sgoil," ars' ise, " coltach r'a
sheorsa uile, a' cur barrachd cudthroim air
eolas agus gibhtean inntinn na tha iad a' cur
air gras Dhe, ach nach 'eil an Leabhar Naomh
ag radh, ma dh' iarras neach rioghachd Dhe,
cuirear na nithe so uile ris, Laidionn, agus
Eabhra, agus Greigis ! Agus ged tha am
maighstir-sgoil ag radh gu'n d' fhairtlich air
Laidionn a chur ann an ceann Habacuc, an
ann le Laidionn a leag Daibhidh bg Goliath,
no an ann le Laidionn a chuir losua ruaig air
armailtean nan coimheach ?
O'n Oban gu Cill-rimhinn
An deireadh an f hoghair, fad dheich bliadhna,
bha a mhathair a' dol do'n Oban le Habacuc, 'g
a fhaicinn air carbad-iaruinn a bheireadh do
Chill-rimhinn e. Cha robh fhios aig diiine an
Cille-sgumain ciod a bha e a' deanamh an
Cill-rimhinn, no ciod a bha luchd-teagaisg is
cinn a' Chollaist a' saoilsinn dheth, ach an uair
a thigeadh e dhachaidh ann an deireadh an
Earraich bha a mhathair cho mor as 's gu'n
cuireadh i oirre boineid riomhach agus dolman
riomhach a' cheud Shabaid a rachadh iad do'n
eaglais comhla. Ach ma bha a mhathair mor
a Habacuc cha robh Habacuc mor as fhein ;
bha e cho diiiid narach ri maighdinn ; a h-uile
duine a shealladh air bha eagal air gu robh
iad a' magadh air a chionn gu robh a cheann
cho mor, agus cho beag de Laidionn ann,
agus b' fhearr leis na rud air an t-saoghal
gu'n leigeadh a mhathair leis fantuinn aig an
tigh, gun do] do Chill-rimhinn.
Anns an fhasach
An ceann bhliadhnachan fhuair Habacuc
Mac Cuaraig cead-searmonachaidh bho Chleir
Mhuile, agus an sin chaidh e a mach gu fasach
a bu mhiosa na fasach Shuir anns an robh
clann Israeli. Cha d' fhuair e gairm o choimh-
thional riamh, no aite dha fein ; a h-uile aite
anns an searmonaicheadh e b'e ainm an aite
sin Marah ; cha tainig e riamh gu Elim. Thug
an t-Ollamh Ruairidh Mac Leoid agus Mghr
Dunnett gach cothrom dha a b' urrainn dhaibh,
'g a chur a mach an sud agus an so air feadh
na diithcha, gus mu dheireadh nach mor
gu robh coimhthional anns a' Ghaidhealtachd
nach cuala an da shearmon a bha aige, searmon
air a' cheann -theagaisg, " Thug Melchisedec
righ Shaleim a mach aran agus fion," agus
searmon eile air a' cheann-theagaisg, " Bha
duine de na Phairisich d' am b' ainm Nico-
demus."
Bha e cho diuid agus nach gabhadh e os
laimh air son an t-saoghail searmonachadh ann
an eaglais Chille-sgumain, ged thug an t-
Urramach Niall Mac Pharlain cuireadh dha
iomadh uair. Bha fhios aige nach robh ann
fein ach searmonaiche truagh, agus bha eagal
air gu rachadh na balaich agus daoine oga
a mhagadh air, agus mar sin bhitheadh e a'
seachnadh na sgoile agus aitean eile ann am
biodh oigridh cruinn.
Ged bha na coimhearsnaich coibhneil ris
bha fhios aige gu maith gu robh fhios aca uile
nach robh ann ach ministear-maide, ach ged
bha sin 'g a, ghortachadh bha e 'g a ghorta-
chadh na bu mhotha gu robh e 'n a bhriseadh-
diiil agus 'n a bhriseadh-cridhe d'a mhathair.
Mu dheireadh cha rachadh e a mach idir ann
an solus an la, air eagal gu'n tachradh daoine
air.
A' bhuille-bhais
An sin rinn cleireach ann an Diin-eideann
mearachd, cleireach ann an 121 Sraid Sheorais,
is chuir mearachd a' chleirich crioch air obair
Habacuc Mhic Cuaraig. B'e am mearachd a
rinn an cleireach, gu'n do chuir e gun fhios
da ann an litir a bha e a' sgriobhadh'gu Habacuc,
ag iarraidh air dol suas Sabaid gu Bun-ilidh,
litir eile a fhuair e o chleireach-seisein ann an
Leodhas :
" Bhithinn 'n 'ur comain na'n cuireadh sibh
thugainn ministear a ghabhadh aite a'
mhinisteir againn fein Sabaid no dha,
agus e tinn. Mur bheil ministear agaibh
a tha freagarrach, dheanadh oileanach
og feum maith gu leor. Ach feuchaibh
nach cuir sibh thugainn Habacuc Mac
Cuaraig. Ma thig esan bu cho maith
an eaglais a bhi duinte ; tha sinn seachd
sgith de Nicodemus."
Cha do sheas e ann an cubaid riamh 'n a
dheidh sud. Cha mho a rachadh e a mach
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
as an tigh, no dh' fhanadh e anns a' chitsin
an uair a rachadh coignch a steach. Ach
ged nach robh e a' dol a mach a shearmona-
chadli cha leigeadh a mhathaii' leis colair
ministeir no aodach ministeir a chui* dheth ;
air uairean ann an ciaradh an fheasgair dh'
fhaodadh tu fhaicinn a' sraideamachd leis
fein air beulaibh an doruis agus cota fada^dubh
air is ad ard chruaidh air a cheann. Shiubhail e
m an do rainig e da fhichead, ach ged a leon
cruadhas an t-saoghail a chridhe fein agus
cridhe a mhathar, gu la a bhais bha i ag altrum
dochas gu'm faigheadh e gairm o choimh-
thional air chor-eigin, agus an sin gu'm faiceadh
an saoghal na buadhan iongantach a bha aig
Habacuc.
Aig an Uinneig
Lachlainn Mac Gilleathain
LEIG am missionaraidh urramach so dheth
a dhreuchd am bliadhna, an deidh seir-
bhis mhaith agus dhileas a dheanamh ann an
eilean Thiriodh mu thri bliadhna deug* air
fhichead. Bha e ann an aite no dha mu
Thuath m' an do shuidhicheadh e ann an eilean
a dhiithchais, ach b' ^ obair ann an Tiriodh
f ior obair a bheatha.
Ged tha e air a radh nach 'eil urram air a
thoirt do fhaidhean 'n an diithaich fein cha
robh am facal sin fior a thaobh Lachlainn Mliic
Gilleathain, oir bha meas mor air am measg
a dhaoine fein, is thug muinntir an eilein dha
an t-urram sin a bhuineas daonnan do sheir-
bhisich an Tighearna a tha diirachdach 'n an
obair, iriosal is baigheil 'n an nadur, agus
faicilleach 'n an caitheamh-beatha.
Bha laithean maith agus laithean dona
aig eaglais na h-Alba ann an Tiriodh, ach bha
e 'n a chomhfhurtachd do mhuinntir na h-
eaglais, aig an tigh agus bho 'n tigh, anns
na droch laithean anns an robh cor na h-
eaglais gu maith iosal, fhios a bhi aca gu robh
a h-ursannan air an cumail suas le dithis dhaoine
cliiiteach anns an robh dilseachd agus taic,
Lachlainn Mor aeus Eoffhan Mor, an dara
fear ann an Cornaig agus am fear eile anns a'
Chaolas, agus iad le cheile 'n am foirbhich
ann an Circe-pol. B'e an dithis ud na pearsa-
chan-eaglais a bu ghasda a b' aithne dhomh-sa
anns an eilean ri mo linn.
Bha Lachlainn Mac Gilleathain 'n a shear-
monaiche maith an Gaidhlig, is dh' eisdeadh
am mor-shluagh ris riamh le tlachd, ach na
b' fhearr na sin bha e 'n a duine maith agus
'n a dhuine glic, faireachail an am trioblaid,
agus faicilleach agus tosdach 'n a dhol a mach
agus 'n a theachd a steach am measg an t-
sluaigh. B' aithne dha faire a chur air a
bheul agus dorus a bhilean a ghleidheadh,
rud fiachail ann am missionaraidh no ann am
ministear.
A thuilleadh air t^lantan a bhi aige a bha
feumail d'a dhreuchd bha Lachlainn Mac
Gilleathain 'n a dhuine coir, seanchasail, ris
am b' fhiach dhuit eisdeachd 'nuair a thoisich-
eadh e air nithean nuadh agus sean a tharr-
uing a mach as a chuimhne laidir, agus air
nithean neonach a thachair air 'n a bheatha
innseadh ann an doigh laghach abhacach.
Bha e cho glic agus cho riaghailteach 'n a
theagasg 's a bha e 'n a bheatha agus 'n a
sheanchas ; a' roinn aran na beatha ann an
cainnt reidh agus le caomhalachd an Tiomnaidh
Nuaidh, gun ghairge, agus gun straighhch.
Anns an dealachadh thug inuinntir an eilein
tiodhlacan dha fhein agus d'a mhnaoi mar
chomharradh air a' mheas a tha aca orra, agus
air an obair mhaith a I'inn e ann an Cornaig,
agus bu mhaith leam-sa mo bhuidheachas
fein agus buidheachas mhinistearan eile a
bhuineas do'n eaglais a thoirt dha air an
duilleig so.
Colla agus Tiriodh
No mar bu choir dhomh a chur, Tiriodh agus
Colla, oir chan 'eil ann an Colla an coimeas ri
Tiriodh ach an ffocan an coimeas ris a' chuthaiff.
An toiseach an t-samhraidh bha leabhar
beag air a chur a mach mu'n da eilean so, air
a sgriobhadh le Eachann Diighallach agus leis
an Urramach Eachann Camshron, an dithis
a bu f hreagarraiche air a shon as aithne dhomh,
oir tha iad le cheile 'n an seanchaidhean
barraichte d' an aithne a h-uile clach is iomaire
an tir an araichj is dh' fhaodainn a radh gu
bheil iad 'n am baird cuideachd. Agus is e
na baird na Sar-mhaithean ann an saoghal nan
saoi ; chan 'eil ann an each ach gillean-bhioran
laimh riu. Tha iomadh rud anns an leabhar
bheag so a chord rium, a chionn gu bheil iad
a' diisgadh seann chuimhneachain 'n am inn-
tinn, ach is e an rud as fhearr agus as maireann-
aiche a tha ann air fad, a' cheud rann anns a
bheil am bard a' labhairt mu'n Charn Chollach :
Sud thu thall an cois nan caoch-shruth
'N ailbhinn aosd' ri aghaidh sal — •
Cuspair-ruin nan tonn 's nan gaothan
Bhios ag caonnag riut gach la.
Theagamh gur ann air son nan coigreach a
bhios a' dol a mach do Cholla agus do Thiriodh
anns an t-samhradh a bha an leabhar so air
a dheasachadh, ach bheir e toileachadh agus
fiosrachadh do mhoran de naisinn an da eilein
cuideachd, oir tha fiosrachadh ann a chruinnich
iad a leabhraichean eile, o bheul-aithris nan
seanairean, agus as an cinn fhein, nach fhaigh-
teadh air dhoiffh eile.
8
AIG AN UINNEIG
Chan 'eil e a' cosd ach tasdan ; b' fhiach an
da mhap agus na dealbhan a tha ann barrachd
is tasdan.
Comh-chruinneachadh Spioradail
Bithidh coinneamhan air an gleidheadh an
Srath-Pheofharan le Comh-chruinneachadh
Spioradail an taobh Tuath anns an Fhoghar
mar is abhaist, a' toiseachadh air an t-seachd-
amh la fichead de September. Bithidh R.
B. Stiubhard anns a' chathair, mar bha e o
chionn bhliadhnachan, agus tha diiil gu'm bi
na ministearan so a' labhairt,
Canon A. St. John Thorpe, M.A., Bath.
An t-Urramach F. C. Gibson, M.A.,
Belfast.
An t-Urramach A. G. W. Macbeath, B.D.
A h-uile la bithidh coinneamh-iirnuigh air a
cumail aig leth-uair an deidh seachd 's a'
mhaduinn, agus coinneamhan mora aig aon
uair deug, aig tri uairean, agus aig seachd.
Ged is ann anns an togail aig Eaglais na h-
Alba a bhitheas na coinneamhan air an cumail
chan 'eil gnothuch aig eaglais seach a cheile
riu ; tha iad fosgailte do na h-uile, agus is e a'
chrioch araidh a tha 's an t-sealladh fas nan
gras a thighinn air luchd-aideachaidh ann am
braithreachas an t-soisgeil. Duine air bith
leis am bu mhaith dol a dh' ionnsuidh nan
coinneamhan so, ma chuireas e fios an am
gu H. W. Oldham, am Baile Dhuthaich, gheibh
e gach seoladh a bhios a dhith air.
Bithidh coinneamhan air son dhaoine oga
air an cumail o'n 24™^ 1^ gus an 27^^ la de
September. Tha e air iarraidh orra-san uile
aig a bheil iiigli anns an t-soisgeul agus ann an
rioghachd Dhe a bhi ag urnuigh gu'm beann-
aicheadh Dia na coinneamhan so.
Daibhidh Mac Mhicheil
Bithidh moran dhaoine anns a' Ghaidheal-
tachd, agus gu sonruichte moran nihinistearan,
duilich gu'n do chaochail an t-Urramach
Daibhidh Mac Mhicheil, B.D., air a' mhios a
chaidh seachad. Bu mhac e do sheana mhinis-
tear Chreiginnis, a shiubhail ann an 1916, agus
brathair do Dhonnchadh Mac Mhicheil a bha
aon uair 'n a mhinistear an Gearasdan Inbhir
Lochaidh, agus a tha a nis an Largo. Bha iad
le cheile, agus Niall am brathair a bha 'n a
bhreitheamh anns na h-Innsibh an Ear, air an
oileanachadh an Dun-eideann, agus 'n am fior
sgoilearan maith. M' an do leig Daibhidh
Mac Mhicheil dheth a dhreuchd bha e mu
dheich bliadhna 'n a mhinistear anns a' Ghearas-
dan, agus roimh sin mu dheich bhadhna ann an
Ceylon, ach b' e a' mhinistrealachd a choimhlion
e anns an Eaglais Ghaidhlig, an Grianaig, bho
1892 gu 1912, a' chuid a b' fhearr d'a shaothair
agus d'a bheatha. Bha meas mor air ann an
Grianaig agus bha tabhachd is dicheall 'n a
obair. Bhithinn air uairean 'g a chluinntinn
anns na laithean ud, agus mi 'n am oileanach
bg, is tha cuimhne agam f hathast air cho ordail
's a bha e air cheann seirbhis. Bha e 'n a
dhuine laghach, baigheil ri daoine oga gu
sonruichte, agus anabarrach coir 'n a thigh fein.
Cruinneachadh-mor Dhun-eideann
Air a' mhios a chaidh seachad bha maithean
bho na h-eaglaisean Criosduidh air feadh an
t-saoghail (ach a mhain o'n eaglais Phapanaich)
cruinn ann an Dim-eideann a chur an comhairle
ri cheile mu aonachd eaglais Chriosd, agus mu
chiiisean eile a bhuineas do chreideamh na
h-eaglais, smachd na h-eaglais, riaghladh na
h-eaglais, agus dreuchd na ministrealachd.
Mur tig maith as na coinneamhan sin cha
tig cron asda co dhiu, is tha e iomchuidh gu'n
abradh eaglaisean ri cheile ann an doigh
bhraithreil, " Thigibh a nis, agus tagramaid
ri cheile, agus tuigeamaid a cheile, a dh'
fheuchainn am faic sinn ciod iad na nithean mu
bheil sinn a' cordadh agus ciod na nithean a
tha 'g ar dealachadh." Aig na coinneamhan
ud bhitheadh e iomchuidh na facail so a bhi
air an sgriobhadh air clar, agus air an togail
suas fa chomhair nan uile. — Chan 'eil ann am
hriathran ach hriathran fhei?i.
Tha da fhacal gu sonraichte air am feum
daoine a bhi 'n an earalas, an uair a thoisicheas
iad air reusonachadh mu na gnothuichean a
bha air am beulaibh an Dim-eideann, am facal
eaglais agus am facal ao?iachd. Ciod a thatar
a' ciallachadh leis an eaglais ? Agus ciod a
thatar a' ciallachadh le aonachd ?
Tha moran dhaoine leis am bu mhaith aon
eaglais mhor f haicinn air thalamh, air a cumail
ri cheile le bannaibh riaghlaidh agus le bann-
aibh creuid, ach tha e ceart gu'm bitheadh
fhios aca nach 'eil iarraidh air bith aig moran
dhaoine eile air an t-seorsa aonachd sin. Chan e
mhain nach iarrainn fhein an seorsa aonachd sin,
ach tha mi an diiil gu'm bitheadh e 'n a chunnart
do'n t-saoghal. Tha na leugh mi a dh' eachd-
raidh na Criosdachd a' teagasg dhomh gur
ann anns na laithean anns am bu mho, agus
am bu laidire, agus am b' aonaichte (o'n
taobh-a-muigh) an eaglais a b' isle cor na
diadhaidheachd. Chan 'eil anns an aonachd
chorporra a tha dhith air na daoine a tha creid-
sinn ann an aon eaglais mhor air thalamh ach
bruadar faoin ; teine-sionnchain a tha cur
seachran 'n an cinn. Tha mise a' creidsinn le
m' uile chridhe gu bheil am buidheann beag ris
an abrar na Braithrean (no na Quakers), agus
am buidheann beag eile ris an abrar Eaglais
Shaor na h-Alba na's dliiithe do inntinn Chriosd
agus do'n Tiomnadh Nuadh na eaglais mhor
na Roimhe ged theirear rithe-sa " an Eaglais
Naomh Choitchionn," agus ged theirear riti-
san " sgealban eas-aonaichte nach buin idir
do 'n eaglais choitchionn."
Aireamh lo
1937
Mu airgiod
" Cia deacair dhaihh-aan ai(/ am b/ieil naoibhreas dol a steach do ruMjliarlid l)ke ? Oir is Ui<a do chamhal dol
troimh chrb snhthaid na do dhiitne saolhhir dol a steach do rtoghaclid Dite." — Criosd.
BHA mi a' searmonachadh an de mu'n uach-
daran araidh a dh' fheoraich, " Ciod a ni
mi chum gu'n sealbhaich mi a' bheatha mhair-
eannach ?/' agus a bha ro dhuilich an uair a
dh' iarr Criosd air a shaoibhreas uile a thoirt
do na bochdan chum gu'm bitheadh ionmhas
aige air neamh. Rinn mi mar a b' fhearr a
b' urrainn mi anns an iiine ghoii'id a cheadaich-
eas saoghal cabhagach do mhinistearan an
diugh, ach an deidh dhomh criochnachadh, bha
amharus bea^^i am chridhe nach robh mo
theagasg cho soilleir 's is abhaist dha a bhith,
agus gu'm b' e an t-aobhar nach robh mi
f hein cinnteach ciod a bha Criosd a' ciallachadh
leis an fhacal ud a thubhairt e ris an duine
shaoibhir. Agus bha amharus agam cuideachd
nach robh aon duine anns a' choimhthional
a' creidsinn gu robh an t - airgiod no an
tighinn-a-stigh a bha aca 'g an cumail a mach
a rioghachd Dhe, ged bha barrachd airgid aig
moran dhiubh na tha agam-sa.
- Ceist dhuilich
An uair a thoisicheas duine air bruidhinn mu
airgiod ann an ceangal ris a' bheatha spiorad-
ail, no mu theagasg Chriosd a thaobh aii'gid,
feumaidh e a smuaintean agus a bhriathran a
thomhas gu cothromach air eagal gu'n abair e
rud nach 'eil Dia ag radh, no rud nach 'eil a
reir ar tiir nadurra. Tha fichead sloe anns
am faod e tuiteam mur toir e an aire.
Tha seorsa dhaoine ann a bhios daonnan
a' bruidhinn mar gu'm biodh daoine bochda
na's diadhaidhe na daoine beartach, ach chan
'eil dearbhadh air bith aca gu bheil sin fior.
Tha a' cheart uiread ain-diadhaidheachd am
measg nan iosal 's a tha am measg nan uasal,
agus theagamh am barrachd, a chionn gu
bheil na bochdan na's lionmhoire. An aite
a bhi creidsinn gu bheil e 'na bheannachd
do dhuine a bhi bochd tha sinn uile a' deanamh
ar dichill air bochdainn a chumail uainn fein
agus o dhaoine eile, is tha sinn cinnteach nach
bacadh Dia dhuinn sin a dheanamh. Chan
'eil teaghlach no sgoil anns an diithaich anns
nach 'eil e air a theagasg do chloinn le am
parantan agus le maighstirean-sgoile gur coir
dhaibh-a bhi gleusda agus dichiollach los aran
glan a chosnadh dhaibh fein, agus iad fein a
chur air aghaidh anns an t-saoghal. A bheil
e cearr do pharantan comhairlean de 'n t-seorsa
.sin a thoirt air an cloinn, no a bheil iad a' dol an
aghaidh teagasg Chriosd ? Chan 'eil idir ; tha
e ceart do'n h-uile duine a' chuid as fhearr a
dheanamh d'a thalantan agus d'a chothroman.
Cor nam bochd
Thubhairt Keir Hardie nach maireann nach
'eil e furasda do dhuine a bhi 'n a Chriosduidh air
punndSasunnach 's ant-seachduin. Mur bheil an
fhirinnuile anns an fhacal sin, tha tomhasdhi ann
CO dhiu ; tha e moran na 's-usa do dhiaine aig a
bheil tri cheud not anns a'bhliadhna tighinn beo
gu glic agus gu riaghailteach agus gu diadhaidh
na tha e do dhuine a tha leth na'bliadhna air
an deirc.
Anns na seann laithean, na laithean anns
an robh Criosd air thalamh, agus anns an
aird an Ear, bha e fada na b' usa do
dhuine bochd tighinn beo mar chreutair
reusonta agus mar mhac Dhe na tha e an
diugh. Ann an eilean mor Bhreatuinn an
diugh c' aite am faigheadh tu duine bochd aig
a bheil an t-eolas agus an gliocas agus an cumh-
achd a bha aiff Socrates, affus aiff iomadh fear
eile da sheorsa, ged nach robh beo-shlaint
chinnteach aca ? Chan 'eil iad ann, is chan
urrainn iad a bhi ann, oir tha airgiod na's
feumaile ann am beatha dhaoine an diugh na
bha e anns an t-seann t-saoghal. Feumar sin
a chuimhneachadh an uair a bhios sinn a'
feuchainn ris na nithean a thubhairt Criosd
mu airgiod a thuigsinn.
Saoghal iir
Tha suidheachadh agus cleachdanna an
t-saoghail an diugh a' togail fichead ceist a
thaobh airgid air nach do smuainich agus nach
do labhair Criosd riamh, ach bha aon rud a bha
e a' faicinn gu soilleir a h-uile la, gu robh an
gaol a bha aig daoine air airgiod agus air
gloir sh^oghalta agus comhfhurtachd shaogh-
alta a' tarruing air falbh an cridheachan o Dhia.
Mar sin bha e a' toirt rabhaidh dhaibh gun
sgur mu'n chunnart anns an robh daoine
beartach, agus cia deacair a bha e dhaibh
dol a steach do rioghachd Dhe. Cha d'
ainmich e riamh an t-suim a dh' fheumas a
bhi aig duine m' an abrar " duine beartach "
ris, oir bha fhios aige gu'm faod am fear-oibre
aig nach 'eil ach da phunnd 's a criin 's an
2
MU AIRGIOD
t-seachduin a bhi air a bheo-ghlacadh le sannt
agus gaol airgid na's mo na duine eile aig a
bheil deich mile 's a' bhliadhna.
Rioghachd na feola
Chan e rioghachd Dhe a tha na bochdan
ag iarraidh an diugh, no a' mhor-chuideachd de
shluagh na diithcha, ach rioghachd na feola,
toil-inntinn an t-saoghail a tha lathair, is tha
gaol aca air airgiod a chionn gur e airgiod an
iuchair as luaithe a dh' fhosglas dhaibh dorsan
na rioghachd sin. Chan fhosgail airgiod geata
rioghachd neimh, is cha toir e dhaibh-san aig
a bheil e an t-sith agus an suaimhneas dionihair
sin anns a bheil beatha an duine, ach fosglaidh
e dorsan rioghachdan eile anns ani faighear
samhladh sonais car greis.
Tha rud no dha anns an naidheachd so nach
'eil idir soilleir. Ged nach 'eil e air a radh
air a cheann gu'n do chuir an duine saoibhir
ud ciil ri Criosd, sin am beachd a tha aig daoine
am bitheantas, nach do lean e e. Ach faodaidh
e bhith gu'n do lean e Criosd ged nach d' aont-
aich e ri mhaoin a roinn am measg nam bochd.
Bha deisciobuil eile aig Criosd aig an robh
sporan airgid, ach a reir choslais cha d' iarr e
orra-san na bha aca a thoirt seachad. Car son
a dh' iarr e e air an duine ud ? Tha mi an
diiil gu'n d' iarr a chionn gu robh e air son
a theagasg dha gum feuvi daoine a bhi a
dtreadh gu brath anns a' bheatha spioradail.
An uair a dh' fj^eoraich an duine, " ciod a ni
mi chum gu'n sealbhaich mi a' bheatha mhaire-
annach ?," cha dubhairt Criosd ris, " Reic na
tha agad is thoir do na bochdan e." Is e a
thubhairt e, " Coimhead na h-aithntean."
Fhreagair an duine, " Choimhid mi iad o m'
oige." Ged nach robh e a' tuigsinn airde
agus doimhne lagh an Tighearna chreid Criosd
gu'm bu duine maith e, is tha sinn a' leughadh
gu'n do ghradhaich e e. Saoilidh mi gu bheil so
a' ciallachadh gu robh bann na deisciobuileachd
eatorra, agus gu'n abradh Criosd nach e
mhain gu robh e dliith do rioghachd Dhe ach
gu robh e innte. Ach chaidh Criosd air
aghaidh is thubhairt e, " Ma's aill leat a bhi •
coimhlionta reic na tha agad agus roinn air na
bochdan e." Chan e a thubiiairt e, " Ma's
aill leat a' bheatha mhaireannach a shealbh-
achadh," ach " ma's aill leat a bhi coimhlionta,"
— reic na tha agad. Faodaidh gu bheil mi
cearr, ach tha mi an diiil nach d' iarr Criosd
riamh air muinntir an t-saoghail an ceum mu
dheireadh so a ghabhail, ach a mhain air a
shluagh fein, agus mar sin gu'm faod mi a
radh gu robh an duine ud air a thearnadh eadh-
on ged bha e duilich nach b' urrainn dha a
chuid a roinn ri daoine nach robh f hios aige c6
iad.
Co iad na bochdan
Ann an laithean nan abstol roinn feadhainn
de na deisciobuil an cuid uile ris na bochdan,
ach bha feadhainn eile nach do rinn sin. Chan
urrainnear a radh an diugh co dhiubh is e an
gliocas no an spiocarreachd a thug orr a sin a dhea-
namh, ach an ceann greis sguireadh de'n roinn
ud. Am bitheadh Criosduidhean an diugh na
bu choimhlionta na tha iad na'n toisicheadh iad
air am maoin uile a roinn air na bochdan. Sin
ceist nach 'eil furasd a fuasgladh ged a shaoileas
cuid gu bheil. Tha e duilich a radh c6 iad na
bochdan, no ciod an dleasdanas a tha aig duine
ri bochdan a dh' fhaodadh a chuid a chur gu
buil nach cordadh ris.
Na'n robh ceud punnd Sasunnach agam-sa
a dheanainn gu maith as an eugmhais, chum-
adh a' cheist, c6 air an roinninn iad, mo
choguis ag oibreachadh fad seachduin. Air
an dara taobh dhiom tha an Coirneal ; tha
da luchairt aige agus suas ri tri fichead
seirbhiseach, ach tha e ag radh gur esan
duine as bochda anns an sgireachd, rud a tha
fior anns an t-seagh so gu bheil barrachd
ainbhich air na tha air duine eile anns an
sgireachd. Ach na'n roinninn mo cheud
punnd Sasunnach ris-san cha tigeadh as ach
gu rachadh iad ann am pocanna bhancairean
air chor-eigin a tha moran na's beartaiche na
mise, air neo gu'm mi-chaitheadh an Coirneal
an t-airgiod a' losgadh air cearca-fraoich, no ri
straighlich eile. Air an taobh eile dhiom
tha duine air nach 'eil sgillinn ainbhich, a
chionn nach eil marsanta anns an t-siorramachd
a bheir dail dha, duine leasg gun sgoinn.
Na'n roinninn mo cheud punnd Sasunnach
ris-san leumadh a chridhe le moit, ach dhean-
adh e ris an airgiod mar a rinn e ris gach
airgiod a bha riamh 'n a lamhan ; dh' fhalbhadh
e leis a' ghaoith agus leis an t-sruth. Mar sin
tha mi an diiil gur ann 'n am lamhan fein a
bu docha an t-airgiod a bhi air a chur gu deagh
bhuil, agus roinn dheth a ruighinn obair na
trocair agus obair na h-eaglais. Mur bheil
airgiod air a chur gu deagh bhuil b' fhearr do
dhuine gun e bhi aige idir.
Na'n robh Criosd air ais ann am Breatunn
an diugh, far a bheil laghannan 'g an deanamh
leis a' Pharlamaid a h-uile bliadhna, a' toirt air
an duine laidir cuideachadh leis an duine lag,
agus a' toirt trian mhaith d' am maoin shaogh-
alta o dhaoine beartach chum uallach nam
bochd aotramachadh, an iarradh e air neach air
bith am measg a luchd-leanmhuinn, " Reic na
tha agad de'n t-saoghal agus thoir do na boch-
dan e." Tha mise an diiil nach iarradh, a
chionn nach freagradh sin air doighean na
diithcha, ach tha mi cinnteach gu'n iarradh e
MU AIRGIOD— ANNS A' CHATHAIR
^
oirnn a bhi na 's criiadalaiche na tha sinn, gun
eagal a bhi oirnn roimh thomhas de bhochdainn,
agus gu'n abradh e ruinn mar a thubhairt Pol,
gur e gaol an airgid freumh gach uile sheorsa
uilc ; buaireadh agus ribe a bhathas daoine
ann am milleadh agus ann an sgrios.
Anns a' Chathair
M;
"AR is sine tha mi a' fas is ann as lugha
a tha dh' eagal agam roimh an t-seorsa
dhaoine ris an abrar na sar-dhaoine, leithidean
H. G. Wells, agus G. B. Shaw, agus Mussolini.
An uair a bha mi og leughainn na bhios an
seorsa dhaoine so ag radh mar gu'm b'e an
Sgriobtur a bha agam, oir bha mi an diiil
(leis cho ard 's a bhios iad a' bruidhinn) gu
robh iad fada na bu ghlice na mi fhein. Mar
sin dh' eisdinn riu le urram agus le irioslachd, a'
gabhail ri 'm briathran agus ri 'm beachdan mar
lagh o shuas. Ach eha dean mi sin an diugh,
chan ann (tha mi an dochas) a chionn gu bheil
mi a' fas na's crosda no na's connspoidiche 'n
am sheann aois, ach a chionn gu bheil mi a'
faicinn gu'm bi na sar-dhaoine so ag radh
nithean a tha fada fada na's amaidiche na dad
a thubhairt mi fein riamh, agus 'g a radh chan
ann am feala-dha ach an da-rireadh.
Maithean an lonnsachaidh
Bho chionn ghoirid labhair H. G. Wells ri
maithean an ionnsachaidh, a' cur sios air an
doigh a tha clann na diithcha air an teagasg
anns na sgoilean, agus ag radh gu'n teid an
saoghal gu buileach a dhith mur gabhar
doigh eile. Agus chan 'eil teagamh air bith
aige nach 'eil an doigh cheart aige fein. Bu
mhaith leis eachdraidh na h-Alba, agus eachd-
raidh Bhreatuinn, agus eachdraidh rioghach-
dan eile, a bhi air an teagasg ann an doigh nach
diiisgeadh fuath no naimhdeas ann an cridhea-
chan na cloinne do rioghachdan nan coimheach.
Theid a h-uile duine turail leis anns a' chuid so,
ach tha dochas agam gu bheil a' mhor-chuid-
eachd de luchd-teagaisg 'g a dheanamh so
cheana, agus gur e gle bheag de'n ghamhlas a
tha aig rioghachdan d'a cheile a tha air aobh-
arachadh leis an teagasg a tha a' chlann a'
faotainn anns an sgoil. Ma tha gamhlas 'n
an cridheachan idir tha e ag eirigh an deidh
laimhe. Tha mi an diiil nach fhiach so a bhi
bruidhinn uime, a chionn gvi bheil daoine reus-
onta de'n aon inntinn d'a thaobh ; bu mhaith
leinn air fad gun droch amharus no droch
fhaireachduinean a bhi air an cur an ceann
cloinne a thaobh nan Gearmailteach no nan
Turcach.
Is mo duine na doigh
Ach chan 'eil an gnothuch cho furasda 's
a tha H. G. Wells a' saoilsinn. Na'n robh
esan a' teagasg do chloinn mu chogadh nam
Boers theagamh gu'n abradh e riu gu robh
Breatunn cearr agus na Boers ceart ; theire-
adh maighstir-sgoil eile gu robh na Boers
cearr agus Breatunn ceart. Ciod a tha so
a' ciallachadh ? Tha nach e olcas na dbighe
anns a bheil eachdraidh air a teagasg anns na
sgoilean cridhe na ciiise idir, ach an duine.
Chan 'eil ann an doigh ach doigh fhein ; is
mo am fear-teagaisg na 'n doigh. Is e so, ma
ta, a tha seanchas H. G. Wells a' tighinn
chuige, gu'm bu mhaith leis a bheachdan fein
air eachdraidh an t-saoghail, agus cuisean na
rioghachd, agus beatha dhaoine, a bhi air an
cur am beul mhaighstirean-sgoile uile. Rud
ris an abradh mu sheana charaid, Euclid, clach-
mhullaich na mi-cheille. Air mo shon fein
dheth bhithinn car coma co dhiubh a ghabhadh
maighstir-sgoil taobh nam Boers no taobh nam
Breatunnach, oir tha comas aig cloinn nach 'eil
eadhon aig na tunnagan air teagasg a chrathadh
bharr an droma.
Teagasg 'a Bhiobuill
Cha toigh leis an doigh anns a' bheil am
Biobull air a theagasg anns na sgoilean, gu
sonruichteanSeannTiomnadh, is thoirmisgeadh
e a' chuid mhor dheth a bhi air a theagasg
idir, na'm faodadh e. Thubhairt e gu bheil
eachdraidh nan ludhach air a h-innseadh anns
a' Bhiobull 'n a leithid de dhoigh 's gu'n
saoileadh tu gu robh Palestin 'n a aite mor
agus 'n a aite comharraichte ann am beatha
an t-saoghail, is thubhairt e nach bu choir sin
a bhi air a chur an ceann na cloinne, a chionn
nach 'eil facal firinn ann. Nach 'eil ? Tha
barrachd firinn ann na tha esan an diiil. Tha
e ag radh nach do thoisich dad as fhiach a bhi
bruidhinn air ann am Palestin riamh, agus
nach mo a thug na h-Iudhaich obair mhor
gu ire no finid riamh. Agus gus an tuilleadh
tamailt a chur orra, agus a bhriathran fein
fhireanachadh, tha e ag radh nach bu mhotha
teampull Sholaimh na iomadh' sabhal !
Ciod a theirear ris na nithean sin ? Their
mise CO dhiu nach 'eil H. G. Wells a' tomhas
dhiithchanna, no an eachdraidh, le toimhsean
ceart. Ged is beag Palestin, agus ged is mor
Russia, bha agus tha buaidh aig Palestin air
beatha agus air cursa an t-saoghail nach robh
riamh aig Russia. Ged is beag a' Ghreig,
agus ged is mor China, thug a' Ghreig dileab
dp'n chinne-daonna nach d' fhuaras a China.
ANNS A' CHATHAIR
Chan ann a reir am meudachd, no neart an
armailtean, no lionmhoireachd an sluaigh, a
bu choir dhuinn diithchanna a inheas, ach a
reir na coinnle a tha lasadh annta, agus an
fhirinn agus an solus a tha iad a' leigeil a mach.
Agus ciod air bith a their H. G. Wells, thainig
solus a Palestin a shoillsich an saoghal gu
leir, solus agus firinn nach muchar gu brath.
Sgeulachdan faoine
Ach cha tainig science, no economics, no
hiology, a teampull Sholaimh, na tri eolais
anns a bheil H. G. Wells a' creidsinn gu mor
mar chungaidhean-leighis air uile thinneasan
a' chinne-daonna, agus a chionn nach tainig,
tha e an diiil nach f hiach lerusalem, no Bethle-
hem, no teampull Sholaimh, no deoir agus
aislingean Dhaibhidh, a bhi air an cumail air
chuimhne. Mar is luaithe a sguirear, tha e
ag radh, de na faoin-sgeulachdan a gheibhear
anns a' Bhiobull a theagasg do'n chloinn, is
ann as fhearr ; sgeulachdan gun bhun gun
bharr mu chi-uthachadh an t-saoghail, mu'n
tuil, nau thuiteam mhic an duine, mu Mhaois,
mu Abraham, mu na h-Iudhaich mar shluagh
taghta. Faoin-sgeulachdan sheana mhnathan !
sin a their H. G.Wells ri eachdraidh a' Bhiobuill.
Ach ged nach 'eil esan no an f headhainn eile a
labhair aig comhdhail na British Association 'g
a shaoilsinn tha barrachd de 'n fhirinn a tha
siorruidh agus de 'n t-solus anns a bheil beatha
ann an naidheachdan a' Bhiobuill mu na h-
ludhaich na tha anns na h-6raidean mora fada
a tha air an liubhairt a h-uile bliadhna air
beulaibh na Biitisk Association. Dichuimh-
nichear oraid H. G. Wells fein ann an seachduin
no dha, ach na naidheachan air an robh e a'
magadh mar sgeulachdan faoine, mairidh iad
gu brath, is bithidh iomradh air teampull
Sholaimh anns na sgoilean an uair nach bi
iomradh air Wembley no air Seachd longh-
naidhean an t-saoghail.
Eachdraidh a' chruthachaidh
Bho chionn bhliadhnachan sgriobh H. G.
Wells eachdraidh a' chruthachaidh e fein,
obair mhor anns a bheil uiread eolais 's nach 'eil
f hios agam ciamar a chaidh aig aon duine air a
chruinneachadh, no ciamar a chaidh aig aon
cheann air a ghiiilan, ach ged tha mile facal
anns a' chunntas a tha an leabhar sin a toirt air
obair a' chruthachaidh mu choinneamh gach
aon fhacal a tha ann an cunntas a' Bhiobuill,
tha am Biobull cho fada air thoiseach air obair
H. G. Wells 's a tha Shakespeare air thoiseach
air Mac Gonigle. Ciod a theireadh tu ri
eachdraidh a' chruthachaidh anns nach 'eil
Dia uiread agus air ainmeachadh ach gu'n
d' fhagadh amach aisde an aonrudas cudthrom-
aiche uile gu leir, cearcall-mais na h-eachdraidh
uile. Cha do dhichuimhnich am fear a sgriobh
an eachdraidh a tha anns a' Bhiobull gur e Dia
a rinn an saoghal, tha e a' toiseachadh air an
naidheachd mar so, " An toiseach chruthaich
Dia na neamhan agus an talamh."
Ciod am feum a tha ann do chloinn no do
dhaoine mora a bhi geurachadh am fiaclan air
na facail uamhasach anns a bheil e ag innseadh
na naidheachd, archaeotoic, pte?'odactyl oligocene,
titanothere, neopipparion, pithecanthropus , mur tog
iad bhuapa gur e Dia a rinn an saoghal. Is e an
fhirinn nach 'eil H. G. Wells a' creidsinn anns
a' Bhiobull, no a' creidsinn gur e facal Dhe a
tha ann. Na 'm faigheadh e a dhoigh fein air
a' chloinn a theagasg cha bhiodh taobh aige
ri Criosd na's mo na ri Mohammed, no ri
Confucius, no ri Plato ; dh' innseadh e umpa
air fad mar bha e fein 'g am faicinn agus 'g
an tuigsinn, is leigeadh e leis a' chloinn an
roghainn fein a dheanamh c6 an duine no an
creideamh a ghabhadh iad 'g an treorachadh
air slighe na beatha. Theagamh gu'n saoil
cuid de dhaoine gu bheil so cothromach gu
leor, ach nuair a smuainicheas tu air mionaid
no dha, chi thu nach 'eil ann ach tulla na
mi-cheille. Co an Criosduidh a theagaisgeadh
ar Creideamh air an doigh sin, no c6 am Mo-
hammedanach a theagaisgeadh a Chreideamh
fein mar so ?
Chan 'eil cuspair air an t-saoghal a tha togail
barrachd seanchais aig comhdhailean de gach
seorsa an diugh na oileanachadh na cloinne.
Tha a dhoigh fein aig gach duine a labhras,
is tha iad uile an diiil gu'm biodh saoghal iir
agus saoghal beannaichte againn na'n robh
an doigh-san air a gabhail. Bu mhaith na'm
b' fhior, ach ciod air bith a their thusa, a leugh-
adair, their mise gu bheil aon rud a tha iad uile
a' dichuimhneachadh, nach ann air putty a tha
maighstirean-sgoile ag oibreachadh idir ach
air rud as ruighne agus as diomhaire na putty,
spiorad mhic an duine. Tha spiorad mhic an
duine coltach ris na seilleanan, a thairngeas
mil a fichead fliir nach saoileadh tu gu bheil
mil annta, eadhon as a' bhuaghlan-ruadh fhein.
Tairngidh spiorad mhic an duine biadh, is
neart, is beatha, a aitean neonach. Bho
thoiseach an t-saoghail bha na h-inntinnean
maithe a' fas agus a neartachadh agus ag
abachadh, leo fhein agus 'n an doigh fein, a
dh' aindeoin c6 a bha 'g an teagasg no ciod an
doigh-teagaisg a bha aca. Agus ni na h-
inntinnean maithe sin gu brath ; bheir iad mil
as a' bhuaghlan-ruadh. Agus air an laimh
eile cha bhi anns na seotachan ach seotachan
gu brath ged chuireadh tu H. G. Wells 'g an
teagasg. Ciod a tha so a' ciallachadh ? Tha
ffur treasa diithchas na oilcan.
DOTAIR RATHUAIDHE
Dotair Rathuaidhe
Le a. M. E.
" Smebrach cheolmhor Chlornn Laclilahin, '
CHAN aithne dhomh ainm as iomraitiche am
measg nan Garbh-Chrioch agus nan Eilean-
nan is faide 'stigh na ainm Iain Mhic Lach-
lainn, a bha 'na bhard agus 'na lighiche.
Bhuineadh e do theaghlach measail Rathu-
aidhe, an ceann shuas na Marairne. Chaith
e a laithean uile ann a bhi frithealadh air
muinntir na diithcha sin agus nan diithchannan
mu'n cuairt dhi an uaii* a bhiodh iad am feum
leighis. Ged a b' ard a chUu mar bhard bha
e na b' airde mar fhear-sgil. An cuid de
thinneasan air am bheil hghichean eolach,
cha rachadh gin 'na aghaidh, agus tha e air a
radh, ged a chaidh ceudan dhiubh troimh a
lamhan, nach do chaill e aon dhiubh riamh.
Bha tighearna-fearainn anns an Aird an lar,
an aon de na h-Eileanan Beaga, agus b' e a
chleachdadh fios a chur air an Dotair srach
o
uair a bhiodh trioblaid 'na theaghlach. An
uair a thigeadh an t-am, do'n " aoigh shona " a
bhi tilleadh gu tir-mor, rachadh fichead punnd
Sasunnach a chur m'a choinneamh air ceann
biiird, ach tha e air a radh nach do thog esan
riamh ach coig.
Co a theireadh nach robh ann ach piobaire
an aon phuirt, no lighiche nach b' urrainn
cobhair a dheanamh ach a thaobh cuid de
ghalair ? Chan 'eil sin fior, agus cha robh
gne eucail-d'a bheil muinntir nan diithchannan
Gaidhealach buailteach air nach robh e air a
mheas fad air thoiseach air lighiche 's am bith
eile air an robh iad eolach. Cha b' urrainn e
a' chaitheamh a leigheas na' s mo na 's urrain-
near an diugh ; ach bha a leithid de chreideas
aig an t-sluagh chumanta 'na chomasan agus
'na eolas agus gu'm biodh ceal agus frionas
orra an uair a shiubhladh neach leatha an
deidh a bhi air f haicinn leis-san.
Thubhairt aon bhoireannach a bha fuireach
aig taobh Loch Suaineart ris, " Chaochail mo
bhrathair-sa, a dhotair, agus cha do rinn sibhse
moran feuma dha ; co sam bith c6 a mholas
sibh, cha mhol mo chuideachd-sa sibh, co
dhiubh." Cha do chord a' chainnt so gu ro
mhath ris an Dotair. Thionndaidh e agus
fhreagair e, " A bhoireannaich, am b' urrainn
dhomhsa sgamhan ur a chur ad bhrathair ? "
Aig am eile, bha e a' frithealadh air gille
bg air an rpbh an fliuthras, no mar a theirear ris
am Beurla, " pleurisy." Dh' fhairtlich air am
bas a chumail air falbh, agus an uair so a
rithisd, bha cairdean is daimhich de'n bharail
nach do rinn e na bha 'na chomas. B' e an
fhreagairt a thug e dhaibh, gu ciuin, foidhid-
tric cJmir aighear an tighean «' hhroin.'''- —
DONNCHADH MaC a' PhEARSOIN.
neach : " Na' n do chuir sibhse fios ormsa
da latha na bu traithe tha e gle choltach, fo
laimh an Uile-Chumhachdaich, gu'm biodh
laithean an diulnaich ghasda air an sineadh.
Ach bha an t-eug 's an dorus air thoiseach
ormsa."
B' ann mar sin a bha a' chuis daonnan aig
na h-amannan agus greis 'n an deidh ; cha
rachadh fios air dotair gus am biodh e ach beag
eucomasach dha feum a dheanamh. Bha an
sluagh bochd, an lighiche fad air falbh, agus
bu duilich iarraidh air tighinn gus am b' fhior
fheudar.
Uair eile, bha an Lighiche Mac Lachlainn
a' feitheamh fad seachduine aig taobh leapa
neach araidh. Chaidh leis gu math aig a'
cheann mu dheireadh agus rinn daimhich
fear na trioblaid gairdeachas. An uair a
theann iad ri phaigheadh cha ghabhadh e
peighinn uatha, oir, mar a thuirt e fein, bha e
a' meas gu'n robh gu leoir de dhragh aca
annsan fad seachduine gun e a nis a bhi cur a
laimhe 'n am poca ! Is i an fhirinn ma thim-
cheall ffur crann sru'n ffabhadh e duais de
sheorsa sam bith air son a shaothair agus a
sgil o dhream nach robh Ian mhurrach air a
toirt seachad, oir bha e uasal 'na nadur agus
'na chleachdaidhean cho math agus a thaobh
duthchais.
Ach an uair a chuirte dorran air, sheasadh
e a choir fein gu smachdail. Foghnaidh da
sgeula bheag a chur soluis air an aomadh so,
agus tha iad le cheile a Aird-nam-murchann.
Bha e a' freasdal air boirreannach 6g an Roinn
na diithcha a bha a' sioladh as le caitheamh.
Aig iarrtus a muinntir, dh' fhan e leatha ochd
no naoi de laithean gus an d' thainig a' chrioch
oirre. Bha a cuideachd air dheagh dhoigh,
CO dhiubh aon d'a braithrean a bha gun phos-
adh agus aig an robh tigh-osda a bha a' dean-
amh gu math, ged nach b' ann an Roinn Aird-
nam-murchann. Goirid an deidh an tiodh-
lacaidh thachair an gille bg so air an Dotair
an tigh-na-postachd an Cille-chomhghain, agus
dh' fharraid e dheth gu spraiceil de a bha aige
ri thoirt dha air son a bhi timcheall air a
phiuthair. Cha do chord doigh mhiomhail
an lascaire ris an fhear eile, agus a bharrachd
air sin, cha robh e ro bhuidheach de'n charamh
a fhuair e o'n teaghlach re na h-iiine bha e
leo. Chuir e cagar an cluais fear-na-postachd,
agus sgriobh an duine sin cunntas air son
sheachd puinnd Shasunnach. Sheall 'an t-
osdair og air a' chrioman paipeir, agus thubh-
6
DOTAIR RATHUAIDHE— AN TOR CHEARD
airt e : " Is e airgiod a nasgaidh a tha sibh
ag iarraidh, oii- cha do rinn sibh fiach tasdain a
dh' fheuni do m' phiuthair-sa." Leum an
Dotair air a bhonn. " Thoir dhomh an
cunntas sin air ais,". ars' esan, " agus diib-
laichidh mi e." Chaidh an t-airgiod a
shineadh thairis agus cha robh an corr ni'a
dheidhinn.
Bha Iain Cainibeul 'na mharsa^nta cothro-
mach air taobh tuath Aird-nam-murchann,
agus bha ainm aige a bhi gu math storasach.
Cha robh e posda, ach bha piuthar a' gleidheadh
tighe leis. Bha e fein agus Dotair Rathuaidhe
gle eolach air a cheile, agus, eada feala-dha
is da-rireadh, bhiodh iad gu minig a' connsa-
chadh mu na h-Eaglaisean. Bha an Dotair
dileas do'n Eaglais Steidhichte agus bha am
fear eile 'na phosta laidir 's an Eaglais Shaoir,
a bha 's an am air iir thighinn a mach. Ghabh
Iain Caimbeul droch fhuachd, agus chaidh
dithis de dhaoine oga a chur air falbh a dh'
fheuchainn am faigheadh iad greim air an
Dotair Ruadh, oir bha e daonnan cho trang is
nach biodh e furasda, ach ainneamh, fhaighinn
aig an tigh. Fhuaireadh e, co dhiubh, agus
bha e air a threorachadh le solus lanntair thar
coig mile de mhonadh garbh gun rathad oir
bha an oidhche air tuiteam. A h-uile uair a
dheanadh an Dotair tuisleadh theireadh e ri
chuid ghillean, " Sud punnd Sasunnach eile
air fear an t-siucair 's an tombaca ! " Bha e
cho math ri fhacal, Thuislich e ochd uairean,
agus b' fheudar do Iain Caimbeul bochd
paigheadh 'g a reir ! Cha robh a shuil an
deidh an airgid, oir rinn an Dotair a leigheas gu
grad.
Cha robh uireasbhuidh a bhiodh air neach a
thaobh slainte nach robh esan murrach air a
leigheas, nan creidte na bha air a radh m'a
thimchioll, agus chan 'eil teagamh nach robh e
sonruichte sgileil an cuid de dh' eucailean.
Bha e de nadur suairce, ceanalta, agus, eadhon
an uair a ghabhadh e beagan thar na corach
de'n deoch bhuaireasaich, cha robh e crosda
no tuaireabach. Shuidheadh e fad feasgair le
seann daoine tlachdmhor aig am biodh rud-
eiginn tuigseach ri innseadh ; agus bi daonnan
a bheatha am measg nam maithean agus nam
flaithean, oir bhuineadh e fein do na h-uais-
lean.
Chuala mi iomadh naidheachd thaitneach
uime a thaobh nan nithean so, agus mu'n
t-saothair ,a ghabhadh e gu faireachduinn
dhaoine bochda a chumail o thaniailt. Bha e
air uairibh am feum cuid-na-h-oidhche a shireadh
far am biodh e a' feitheamh air aon a
bhiodh an trioblaid. An aite cuireadh a
ghabhail o n:ihuinntir a bha an deagh inbhe agus
an deagh chothrom, b'e a chleachdadh fuire-
ach air dhoigh air chor-eiginn leis an duine
thinn ; ach an uair a bhiodh a ghnothach 's a'
bhothan bheag seachad, rachadh e an sin re
oidhche no dha do aon de na fardaichean
maiseach a bha daonnan fosgailte dha araon
air sgath a dhreuchd agus air sgath a chliii.
An uair a bhiodh e 's an fhasdail shuaraich
chaidileadh e gu suaineach air leaba-iirlair no
an cuileig sam bith a bhiodh freagarrach ;
ach am measg a leithidean eile fein, bha e air
a mheas airidh air na seomraichean bu ghasda a
ghabhadh cur 'na thairgse.
Ged a bha e gun mhnaoi no dluth bhana-
charaid, agus ged a bha e cho trie air falbh o
aon dachaidh a bha aige, bha e anabarrach
speisealta 'na dhoighean agus bu chaomh leis
an comhnuidh a bhi air a dheagh sgeudachach.
Bha leintean " caola, geala " ro fhasanta r'a
linn-san, agus bha e air a radh nach facas ach
ainneamh riamh spot no smal air a bhroilleach
anairt no air a bhannan-duirn.
Thubhairt mi an uiread so mu'n Dotair
Ruadh mar lighiche, agus sheachainn mi cho
fad 's a b'urrainn dhomh fiosrachadh sam bith
a chuireadh cheana an clo. Sgriobh an Dotair
Eoghann C. Mac Gill-Iosa nach maireann
moran m'a thimchioll, agus cho fad 's is aithne
dhomh, chan 'eil dad 's an eachdraidh a thug
e seachad ach an fhirinn. Tha na thuirt esan
air a thoirt mar roimh-radh do'n dara clo-
bhualadh a rinneadh air bardachd Mhic Lach-
lainn o chionn dliith air tri-fichead bUadhna. Tha
an sgeul aig Mac Gill-Iosa snasail ri leughadh,
agus bu cheutach an gnothach na'n robh e air
a thoirt mach as iir maille ris na danaibh miUs
ris a bheil e cheana ceangailte. Rinneadh
cumha a tha grinn an cainnt, agus dealasach am
bardachd, do Dhotair Rathuaidhe leis a' Mhar-
airneach chomasach, Mr. Donnchadh Mac a'
Phearsoin, a rinn imrich do Australia beagan
iiine an deidh dha na rannan ud a chur ri
cheile. Gheibhear iad an ciil an leabhair aig
Mac Gill-Iosa.
\
An t-6r-Cheard
Le Niall Mac-an-Tuaihneir, F.R.H.S., Loch Portain, an Uidhist-a-Tuath
MAR dhearbhadh soilleir air cumhachd na
cogais bheir mi dhuibh sgeul beag firinne-
ach, agus ged tha aireamh mhor bhliadhnachan
o na thachair e, gidheadh tha mi an dochas
gu 'm bi e chum buannachd do ar luchd —
leughaidh.
Bha 6r-cheard ann am baile araidh ann an
Sasunn, agus chuir e suas btith anns an robh e
AN T-OR-CHEARD
a' cumail gach obair-oir a bha freagarrach
air son gach ard agus iosal, agus mar an ceudna
clachan-luachmhor agus seudan de gach gne.
Eha e 'n a dhuine coir, ionraic, agus measail
am beachd gach neach a chuir eolas air. Air
dha a bhi ciiramach agus ghc, dh' fhas e 'na
dhuine saibhir, agus bha an saoghal a' soir-
bheachadh gu math leis. Cha do phos e
riaroh, agus air dha a bhi gun teaghlach,
agus pailteas aige, maille ri cridhe fialaidh,
truacanta, bha e ainmeil air son a mhaitheis do
na bochdaibh, agus air son a bhi roinn a mhaoin
a ghiiilan air aghaidh gach gnioinh seirceil.
Mu dheireadh thainig briseadh air a shlainte,
agus riinaich e dol a dh' ionnsuidh tobar
araidh' a bha ainmeil air son a bhuadhan gus
a' ghne euslaint a bha airsan a leigheas. Bha
an tobar astar mor o'n bhaile anns an robh
an duine coir so a' fuireach. Rinn e deas gu
falbh ; dh' fhag e a' bhiith air ciiram luchd-
ceirde dileas a bha ag obair aige, agus dh'
fhalbh e air muin eich. Thug e leis bocsa
Ian de na seudan bu luachmhoire a bha 'na
bhuth, a b' fhiach na miltean punnd airgid ;.
agus thuarasdalaich e gille tapaidh a thachair
air, chum am bocsa a ghiiilan. A thuilleadh
air na seudan, thug e leis moran airgid, gun
fhios nach cuireadh e feum air mu'm pilleadh
e dhachaidh.
An deidh a bhi laithean air falbh, agus a'
dol troimh ioma baile agus machair, bha iad
a' faotuinn gu gasda air an aghaidh, agus
bha 'n t-slighe a deagh-chordadh ris an or-
cheard. Air la araidh, bha an rathad mor
air an robh iad ag imeachd 'g an treorachadh
thairis air aitean monadail, aonaranach, far
an robh lochan, agus garbhlaichean fiadhaich.
Dh' inndrinn an droch spiorad a:nn an cridhe
a' ghille a bha giulan a' bhocsa, agus aig ionad
uaigneach araidh, ri taobh loch dorcha, thairis
air an robh beanntan arda mar dhubh neul a'
tilgeadh am faileis, ghrad riinaich e a mhaigh-
stir a mhortadh, agus e fein a thoirt as le a
mhaoin. Aig a' cheart am thainig a mhaigh-
stir as an diollaid, a bheachdachadh air gach
sealladh mu 'n cuairt, agus a thoirt cothrom
do'n each greim itheadh ri taobh an rathaid.
Ghabh an seirbhiseach cruaidh-chridheaeh
fath air a mhaighstir, agus bhuail e sgian
mhor a bha 'na fhochar troimh chridhe an
duine choir ! Bha e marbh ann am priobadh
na siila ; ghrad thug am mortair an t-airgiod
dheth ; lion e pocaidean a' chota-mhoir le
clachan ; thilg e an corp 's an loch ; rinn e
greim air a' bhocsa agus air an each, agus ann
an tri mionaidean ghabh e an t-shlighe.
Chaidh an duine truagh so dh' ionnsuidh
aite iomallach de'n th', far an do thoisich e air
malairt, agus far nach robh fios aig neach
sam bith mu aon ni a thachair. An toiseach
bha e a' reiceadh obair -chruadhach, agus
nithean air bheag luach, chum nach gabhadh
duine amharus mu thimchioU. Mar so bha e
dol air aghaidh bliadhna an deidh bliadhna,
a chuid 's a chuid, gus an d' eirich e gu ard-
inbhe 'na cheird. Cha do smaoinich neach
air bith nach robh a shoirbheachadh a' sruth-
adh o'n dichioll a bha e a' gnathachadh 'na
cheird fein, an uair a bha esan le mor sheol-
tachd a giiilan air aghaidh le bathar luach-
mhor. an duine sin a mhort e. Bha e ciiram-
ach, measail, agus creideasach. Phos e
nighean duin-uasail, agus roghnaicheadh e
an toiseach gu bhi 'na uachdaran, agus an sin
gu bhi 'na ard-uachdaran 's a' bhaile 's an robh
e a' tamh. Choimhlion e a dhreuchd air
sheol a choisinn mor chliii dha o gach ard
agus iosal. An da chuid, mar uachdaran
agus ra&r bhreitheamh bha e ro-mheasail ann
an suilibh nan uile, agus bhuanaich e mar so
re aireamh bhliadhnachan.
Air la araidh bha e 'na aite fein 's a' chiiirt
maille ri breitheamhna eile a' bhaile, agus
thugadh a lathair duine gu bhi air fheuchainn
air son a mhaighstir fein a mhortadh. Chaidh
na fianuisean a tharruing agus a cheasnach-
adh. Labhair na fir-lagha gu deas - bhriath-
rach air gach taobh. Chaidh an luchd-
deuchainn air leth car tamuill bhig, agus
thug iad a mach am binn, gu'n robh am priosan-
ach ciontach. Dh' fhan na h-uile 'n an tosd
gus an cluinnteadh binn a bhais air a toirt
a mach leis an ard bhreitheamh. Chaidh
mionaid an deidh mionaid seachad ; ach cha
do ghluais am breitheamh. Bha suilean nan
uile a bha lathair a nis suidhichte air, agus
chunnaic iad mor iomaguin inntinn air. Bha
e 'g atharrachadh dreach, agus a reir coslais,
anabarrach neo - shocrach ! Mu dheireadh
dh' fhag e aite-suidhe fein ; chaidh e sios o
bheinc nam breitheamhna, agus a chum mor-
ionghnadh nan uile, sheas e ri taobh an duine
thruaigh a bha gu bhi air a dhiteadh. Labhair
e am fianuis na cuirte, agus thubhairt e ann
am briathraibh soilleir agus solaimte : "A
bhreitheamhna, agus a luchd-eisdeachd gu
leir, tha sibh a' faicinn mu choinneanah 'ur
sill duine bochd, truagh, ciontach, a tha 'ga
thoirt fein suas mar neach a tha toillteanach
air peanas a' bhais a reir lagh Dhe agus dhaoine.
Tha sibh a' faicinn creutair na 's truaighe agus
na 's ciontaiche gu mor na 'n duine so a fhuair-
eadh a nis toillteanach air bas ! Is mise an
duine ! Is mise an creutair aingidh a mhort
mo dheagh mhaighstir, agus a cheil an gniomh
eagallach re dheich bliadhna fichead ! Chan
'eil innleachd agam fantuinn na 's faide air
mo chlaoidh le agartas cogais agus feumaidh
ceartas a bhi air a dheanamh do m' thaobh
anns an doigh as follaisiche, a reir mo thoilltean-
ais. Chan 'eil sith ann domh gus an deanar
sin. Is e m' iarrtas-sa ceartas fhlaitheanais a
8
AIG AN UINNEIG— LE MAIllI NIC AN T-SAOIR, AN LIOS-MOR
bhi deaiita, agus gu'n robh Dia na gloire troc-
aireach ri in' anam."
Chan 'eil e comasach ionghnadh a' phobuill
a chur an ceill an uair a chual iad an aidmheil
a rinn esan a bha 'na bhreitheanih co measail
beagan mhipnaidean roimhe sin. Dh' innis e
gach ni gu mion mar a mharbh e an t-6r-
cheard ; agus air aideachadh agus air iarrtas
fein thug na breitheamhna a mach binn a
chrochaidh maille ris a' chiontach eile. Chuir-
eadh gu bas iad aig an aon am, agus chaidh
iad le cheile stigh do shiorruidheachd ag aideach-
adh toillteannas am binn fein, agus a reir
coslais a' creidsinn 's an Ti sin aig a bheil
slainte eadhon do cheann-feadhna nam peac-
ach a ni aithreachas.
Aig an Uinneig
Manus Mac Gill-Eathain
AIR a' mhios a chaidh seachad chaochail
-Gaidheal urramach a bhios sinn ag ionn-
drainn, an t - ard - sgoilear, Manus Mac Gill-
Eathain, M.A., D.Sc. LL.D., duine fogh-
luimte amis nach robh boilich no bostruinn.
O'n la a dh' fhag e sgoil bheag anns an eilean
Sgitheanach 'n a bhalach og dhirich e suas air
faradh an ionnsachaidh, ceum air cheum., le
a thapachd agus a dhichioll fein, gus mu
dheireadh an robh e 'n a dhuine-mor eadhon
am measg shar-sgoilearan.
Bha e anabarrach maith air Mathematics, is
bha e coig bliadhna deug 'n a fhear-cuid-
eachaidh aig a' Mhorair Kelvin. Ged bha
Kelvin 'n a sgoilear mor cha robh e 'n a fhear-
teagaisg maith ; bha e duilich do mhoran de
na h-oileanaich a thuigsinn, is bha e air a
radh gur e na gheibheadh iad o Mhanus Mac
Gill - Eathain a bha gu feum dhaibh air la
ceasnachaidh.
A thuilleadh air a bhi 'n a f hear-cuideachaidh
le Kelvin bha e 'n a fhear-oibre comhla ris
cuideachd ; le cheile bhiodh iad a' rannsachadh
gun sgur nan diomhaireachdan a tha an solus,
agus an teas, agus an electricity, cuspairean air
an do sgriobh Manus Mac Gill - Eathain
iomadh leabhar mor tiugh, leabhraichean m'
am faodar a radh mar a thubhairt an t-abstol
Peadar mu litrichean Phoil, " gu bheil cuid
de nithibh annta a tha do-thuigsinn." Ach
ma bha leabhraichean Mhic Gill - Eathain
duilich an tuigsinn cha robh annta ach a, b, c,
laimh ri feadhainn a' Mhorair Kelvin.
Bha e dltith air coig bliadhna fichead na
fhear-teagaisg air Electrical Engi?ieeri?ig anns
an Royal Technical College, an Glaschu, agus
anns an iiine sin chan e mhain gu'n do chraobh-
sgaoil e eolas air feadh na diithcha ach mheud-
aich e soirbheachadh agus beartas na diithcha
mar an ceudna.
An uair a thoisicheadh air Gaidhlig a theag-
asg an Oil - thigh Ghlaschu b' e Manus Mac
Gill-Eathain a' cheud fhear-teagaisg a bha
air a thaghadh, oir a dh' aindeoin a chleamh-
nais ris an teine-adhair cha do rinn e riamh
dearmad air a' Ghaidhlig. Chuir e a mach
da leabhar ghasda mu Litreachas nan Gaidheal,
anns an do chruinnich e nithean nuadh agus
sean mu bhaird agus mu sgriobhadairean eile.
An uair a bha e air chomas bhitheadh e
daonnan air cheann na cuideachd anns na
cruinneachaidhean Gaidhealach an Glaschu,
oir bha cur-a-mach ann, is bha e baidheil ri
Gaidheil eile cho mhaith ris na Sgitheanaich.
Ach bha aon ni nach robh ann , cha robh
rabhart no bostruinn ann, an fhailing as miosa
anns na Gaidheil o'n tigh agus aig an dachaidh.
Le Mkiri Nic an t-saoir, an Lios-mor
Mahbhhann aik an Urramach Mgr. Bell, Ministear Lios-mor
THA Lios-mor an diugh fo bhron
Mu 'n teachdair aillidh thugadh bhuainn ;
'S e bhi 'g ad charadh anns an uaigh
Thug sgeula chruaidh ri aithris dhomh.
Car son, ma ta, bhios sinn ri bron t
Bha d' fhuil le d' athair a b' fhearr coir ;
'S nuair rainig thu an abhainn mhor
'S ann thug lehobhah thairis thu.
Bha thu iriosal a'd dhoigh,
Ceanalt, coibhneil, mar bu choir ;
'S bho 'n a chaidh thu dhachaidh suas
Mo thruaigh ! cha 'n f haic sinn tuilleadh thu.
Ach 'n uair thig am buachaille mu 'n cuairt
A thrusadh dhachaidh a chuid uan,
Bidh sinn ann am measg an trend
'S a chaoidh ri re cha dealaich sinn.
Bidh sinne sin am measg nan uan
Ag ionaltradh air reidhlean uain',
Far nach cluinn sinn luaidh air bron
'S e 'n t-Uan is grian 's is gealach ann,
'S ann an sin a bhios an ceol
'Seinn air clarsaichean a dh' or.
Far nach cluinn sinn luaidh air leon
'S an t-uan an comhnuidh taice ruinn.
Aireamh ii
937
Am Foghar
" Feill an flioijfharaidh, agus feill a' chrulnneachaldh aig deireadh na bliadhna." — Ecsodus xxiii, 16.
IS maith an ni buidheachas a thabhairt do'n
Tighearn, agus cliii a thabhairt do ainm an
Ti as ah'de, a tha a' criinadh na bliadhna le
mhaitheas agus a' toirt pailteas bidh do'n t-
saoghal. Tha e ceart gu'm moladh daoine Dia
ah" son cmneas na talmhainn mar a mholas iad
e air son thiodhlacan spioradail. Tha Dia a'
riaghladh anns an t-saoghal nadurra cho cinn-
teach 's a tha e ag oibreachadh anns an t-
saoghal spioradail, is chithear a chumhachd
agus a mhaitheas air an achadh-bhuana cho
maith 's a chithear iad 'n a theampull naomh.
An uair a bha an Salmadair a' coiseachd air na
h-achaidhean-arbhair anns an Fhoghar, o chionn
da mhile bUadhna, chunnaic e cumhachd agus
maitheas Dhe annta, is sheinn e an laoidh-
mholaidh so,
An talanih tha thu fiosrachadh,
'S 'ga uisgeachadh gu reidh ;
Le abhainn Dhe tha Ian de 'n uisg'
Trom beartach ni thu e.
Dhaibh arbhar tha thu deasachadh,
Le d' fhreasdal caomha fein ;
'S ag uisgeachadh le pailteas mor
Nan iomairean gu min.
Mu'n bhliadhna coron tha thu cur
Le d' mhaitheas fein a Dhe,
Tha saill a' sileadh anns gach ait',
O d' cheumannaibh gu reidh.
A h-uile la, o cheann gu ceann de'n bhliadhna,
tha an iirnuigh so air a cur suas le miltean
dhaoine air thalamh, " Thoir dhuinn ar n-aran
laitheil," agus is e am fogharadh bliadhnail
freagradh Dhe do'n iirnuigh sin. A dh' ain-
deoin innleachd mhic an duine, agus an t-
adhartas a thainig air an acfhuinn leis a bheil
e a' treabhadh agus a' buain, tha sinn an diugh
fhathast an urra ri Dia air son ar loin a cheart
cho mor 's a bha Abraham no lacob. Na'm
failnicheadh grian, no gaoth, no uisge, cha
tigeadh barr as an talamh. Air cho innleachd-
ach 's 'ga bheil mac an duine, an uair a chuireas
e an siol anns an talamh, chan urrainn e an corr
a dheanamh ; feumaidh e feitheamh le foidliid-
inn ri Dia. Is e cumhachd Dhe a mhain a
bheir fas agus toradh.
Tha maitheas Dhe mar gu'm biodh abhainn
mhor a' ruith troimh 'n t-saoghal, ach tha an
abhainn a' gluasad cho seimh 's nach 'eil sinn
mothachail oirre, no a' toirt aire. Tha earrach
agus foghar, samhradh agus geamhradh, a'
tighinn cho cinnteach 'n an am fein, ag oib-
reachadh toil an Uile-chumhachdaich cho reidh,
ordail, 's nach 'eil iad a' cur ionghnaidh air bith
oirnn. Tha sinn a' tuiteam 'n ar cadal air chor
agus nach 'eil sinn a' faicinn no a' cluinntinn
bearta iongantach Dhe. Ach tha Dia dliith
dhuinn an comhnuidh, a cheart cho dliith 's a
bha e do Mhaois an uair a chunnaic e am prea.s
a' lasadh le teine. Bho gach achadh-buana an
am an Fhoghair tha an guth so a' tighinn g' ar
n-ionnsuidh, " Feuch tha mise maille ribh."
Tha gach dias a chromas a ceann le cudthrom
a toraidh ag innseadh dhuinn nach do dhich-
uimhnich ar n-Athair air neamh a chlann air an
talamh.
Tha am Foghar a' teagasg iomadh leasan
dhuinn, ach tha e gu sonruichte a' gairm oirnn
an Tighearn a mholadh. Tha sinn uile deas gu
bhi a' gearan, agus ma's fior na thatar ag radh,
chan 'eil daoine air thalamh as gearanaiche na
tuathanaich. Theagamh gur e an t-aobhar, gu
bheil iad cho buileach an eisiomail na side, agus
gu bheil sid na dixthcha so neo-chinnteach agus
neo-sheasmhach. Ach thig an la maith ma dh'
fhanas an droch dhuine ris. Ciod is fhiach ar
n-earbsa ami an Dia ma bheir seachduin f hliuch
anns an Fhoghar bhuainn i ? Cha do chuir an
gearan cruach a bharrachd riamh 's an iodh-
lainn, agus cha mho a chunnaic mi riamh gu
robh na tuathanaich a chaill am faidhidinn agus
a thoisich air cur a stigh air an t-Sabaid air
thoiseach air a cheann mu dheireadh. Is toigh
le Dia daoine nach gearain air an t-sid, no air a
fhreasdal fein ; daoine creidmheach a tha
coltach ris an t-seann f haidh a labhair na briath-
ran air a bheil an laoidh so air a steidheachadh :
Chaoidh ged nach toir crann fige blath
'S nach fas air fion-chrann meas,
Saothair a' chroinn-olaidh ged a threig,
'S fas deis gun bhi air slios ;
Gach treud o'n mhainnir ged a bhuail
Grad fhuathas 'nuair nach saoil,
Greigh ged nach d' fhag an t-Earrach cruaidh
No bo air uachdar raoin ;
Gidheadh 's an Triath bidh mise ait.
Is ni mi uaill 'n a ghradh,
Mor aoibhneas ni mi ann am Dhia
'S e Dia mo shlaint' gu brath.
Sin agad, a leughadair, creideamh as fhiach
creideamh a radh ris, agus a dh' aindeoin ciod a
theirear 'na aghaidh, is e an inntinn agus an
creideamh so a bheir buaidh air an t-saoghal.
An uair a bhios sinn a' toirt buidheachais do
Dhia air son an fhoghair bu choir dhuinn na
a
AM FOGHAR— AN LIGHICHE MAC LACHLAINN
bochdan a chuimhneachadh. Chan 'eil doigh
eile anns an fhearr dhuinn ar taingealachd a
nochdadh, agus is toigh le Dia a shluagh a bhi
cuimhneach air na bochdan. Na'n stadadh an
eaglais de bhi frithealadh do bhochdan agus do
bhantraichean chailleadh an diadhaidheachd a
maise. Is moid rud a roinn.
An uair a ruigear November tha am Foghar
thairis is tha a' bhliadhna a' tarruing gu crich ;
a' cur 'n ar cuimhne gu bheil bliadhnachan ar
beatha a' dol seachad gu kiath. " Ged is fhada
an latha gu h-oidhche," theid an la as fhaide
seachad, agus thig an oidhche is criochnaichear
ar n-obair. A bheil sinn 'ga chuimhneachadh
sin ? Thugamaid an aire gu'n dean sinn feum
maith de'n am a tha lathair oir tha an t-am ri
teachd neo-chinnteach. " Feuch, a nis an t-am
taitneach ; feuch, a nis, la na slainte."
" An uair a bhitheas iiine agam — "
Tha e a' suidheachadh la araidh, ag radh, an
diugh — "
" Am feadh a hha iad a dol a cheannach, thainig
am fear nuadh-pbsda "
Chaidh iadsan a bha ullamh a steach, agus
dhruideadh an dorus."
An Lighiche Mac Lachlainn
Le a. M. E.
BHA an Ligliiche Iain Mac Lachlainn 'na
bhard barraichte, agus chuir e ri cheile na
h-uiread de luinneagan agus de dhain a tha ann
am meas na's airde an diugh na bha iad eadhon
aig an am 's an do rinneadh iad. Tha iad tait-
neach thar a' chumantais, ach chan abair sinn
gu'n gluais iad inntinnean dhaoine cho mor 's
a ni an obair aig cuid de na bardaibh eile a
choisinn ainm air feadh na Gaidhealtachd.
Co ann a tha na h-6rain aig Iain Mac
Lachlainn a' tighinn gearr ? Chan ann an
rogha cainnte no an deas-bhriathrachd de
sheorsa 'sam bith ; chan ann an geiread smaoin-
tean .no am feallsanachd a thaobh nithean
coitcheann na beatha, agus idir chan ann an
sealladh soilleir air a' mhath agus air an olc am
beatha mhic an duine. Tha iad a' tuiteam
goirid air an staidealachd sin air an do rainig
" Cead Deireannach nam Beann," aig Donnch-
adh Ban, agus " Moladh Moraige," aig Alasdair
Mac Mhaighstir Alasdair, chan ann a chionn
nach 'eil an cainnt a cheart cho ceilearach, an
Gaidhlig a cheart cho cothromach, agus an
gleusan a cheart cho diongmhalta, ach do bhrigh
gu'm bheil am breithneachadh a tha iad a'
nochdadh na's dliiithe air comasan dheagh
sgeulaiche na air euchdan foghainteach nan
diulnach a dh' ainmich mi. Chan eagal nach
robh an dotair talantach an taghadh f hacal agus
anabarrach ceirdeil ann a bhi 'gan cur an
eagaibh a cheile, ach bha aignidhean air uairibh
mall ann a bhi cur airde air maise naduir. Anns
na duanagan gaoil a dheilbh e, bha e ceirdeil,
cuimir, ach eadhon annta so bha e na bu chol-
taiche ri smeorach na ri lon-dubh ; na bu
choltaiche ri piano na ri organ.
Ar leam gur i a' ghne bhardachd anns an do
chliuithich e na bu mho na an gin eile, na h-
orain mhuladach, thiirsach ris an abair sinn
cumhachan no marbhroinn. Thoisich e orra
so an uair a bha e gle 6g, agus b' ann do Shine
Nic Neachdain 's an t-Sailean Shuaineartach a
rinn e, theagamh, an t-aon bu shnasala a rinn e
riamh. Tha e a' toiseachadh leis na facail, " Is
uaine 'm foid o'n d' adhlaic iad ; " agus tha e
air a radh o'n uair 's an do chaochail an ainnir
so nach robh e cho ciiramach uime fein riamh
tuillidh. Bhuineadh i do Dhonnchadh Mac
Neachdain a bha, re aireamh bhliadhnachan 'na
mhinistear measail an sgireachd Ath-tharcaill ;
bi piuthar-athar dha a bha innte.
Faodar aithris 's an dol seachad gu'n deach-
aidh orain an dotair a sgriobhadh agus f haicinn
troimh 'n chlo le Mghr Rob Domhnullach a bha
'na mhaighstir-sgoile an Cille-mhoire an Aird-
nam-murchann. Bha an duine so sonruichte
air son boidhchead a laimh-sgriobhaidh, agus
cha b' arm air a' pheann a b'fhearr an dotair
oir bha beagan de chrith air tighinn 'na
mheuran. Ged a bha an Domhnullach math
air sgriobhadh agus 'na dheagh sgoilear a reir
nos an ama 's an robh e beo, is coltach nach robh
moran de leabhraichean aige. B'e m' athair-sa
a thug dha fein agus do'n dotair iasad de'n
fhaclair aig Mac Leoid agus an Deorach cho
fad 's a bha chleirsneachd a' dol air a h-aghaidh.
Bu bheag a b' fheairrd an leabhar an t-iasad ud,
oir bha teaghlach mor aig a' mhaighstir-sgoile,
agus mu'n do thilleadh am faclair dhachaidh bha
e air a bheubanachadh gu dona. Tha e agam-
sa gus an latha diugh agus, ged a tha e as an
druim an cuid de aiteachan, chan 'eil duilleag
'ga dhith.
Chan 'eil reusan an corr a radh mu thimcheall
nan oran aig an dotair a tha cheana an clo, ach,
mar a dh'fhaodar a thuigsinn, rinn e na h-uiread
nach do chuir e riamh air paipear. Chan 'eil
sinn ri thuigsinn gu'n robh gin dhiubh amsgaidh
no droch-mheinneach, ach a mhain gu'n robh
iad a' buntainn ri ciiisean a bha iomraiteach
anns na diithchannan mu'n cuairt, agus air an
aobhar sin, gu'm faodadh beachdan a bhi air an
AN LIGHTCHE MAC LACHLAINN
3
toirt seachad annta a chuireadh campar air cuid-
eigin. Cha toir mi tarruing ach air a dha no tri.
O chionn cheud bliadhna, no mar sin, bha a
chomhnuidh an Aird-nam-murchann duin-uasal
gasda a bha 'na thuathanach toirteil agus do 'm
b' ainm Iain Mac ChoUa. B'e Miongairidh a
bha aige mar ghabhail. Ged a bha an t-aite
mor, eireachdail, agus anabarrach torach chan
f hoghnadh sin le Mac Cholla ach gu'm feum-
adh e tairgse a chur air na ceithir bailtean
tuatha a bha criochnachadh ri Miongairidh air
an taobh an ear. B' iad so Sginid, Coire-
mhuillinn, Buarblaig, agus Tor-na-mona. Bha
iad a' roinn Beinn Shianta eatorra, maille ri
cuid mhath de thalamh iosal a bha freagarrach
air son aiteachaidh. Chaidh tairgse an duine
shanntaich a ghabhail. Air an ath Bhealltuinn
chaidh na bailtean a chur mu sgaoil, agus an
seann luchd-muinntir a chur air allaban, deas is
tuath air feadh an t-saoghail. Bha gniomharan
de'n t-seorsa cumanta anns an linn ud ; ach b'e
a rinn am fear so diibailte dona gu'm buineadh
Mac Cholla e fein do Aird-nam-murchann, gu'n
do theabadh dall a losgadh an uair a chuireadh
na tighean ri theine, agus gu'n robh oinid agus
a h-athair a dhiult tighinn am mach air an
clachaireachd a stigh 's a bhothan 's an robh
iad a' fuireach gus am b' eiginn dhaibh gealladh
a thoirt nachrachadh iad na b' f haide an aghaidh
an luchd-millidh.
Chuir na cuisean so corruich air an Dotair
Ruadh, agus chuir e a bheachdan mu'n deidhinn
an ceill gu h-amasach anns an luinneig aigean-
taich ud, " A' direadh a mach ri Beinn Shi-
anta," a chithear 'na h-aite dligheach anns
na leabhraichean aige. Rinn e aoir, mar an
ceudna, do Mhac Cholla air son a' cheart aobhair,
ach cha do chuir e ise an clo, agus chan 'eil i an
leabhar 'sam bith fhathasd. Chan 'eil i mi-
cheutach dana am briathran, agus chan 'eil lide
innte nach faodadh neach a leughadh 'ga
theaghlach ; gidheadh, is i aoir is cuimsiche am
breith agus is leadarra facail air am bheil aithne
agam an canain 'sam bith. Tha i a' guidhe
saoghal fada do'n fhear-brathaidh, ach, an uair
a thigeadh am bas air, gu'n rachadh a charadh
an uaigh air nach cinneadh dad gu brath lach
aon no dha de fhonntain agus de dheanntagan.
Bu mhor mi-ghean an dotair an uair a thainig
an fhaistneachd so air a cois gus an dearbh litir.
Am fear a thainig an aite Mhic Cholla am
Miongairidh, bhuineadh e do'n diithaich cuid-
eachd, agus bha corr is cinneadas 's a chairdeas
a bha eadar e agus an Dotair Ruadh. B'e
Seumas Mac Lachlainn a b' ainm dha ; duine
spraiceil, gasda, nach do rinn coire do neach
riamh agus a bu toigh leis na h-uile a bha
eolach air. Bhiodh iomadh rabhart is feala-
dha eadar an dithis an uair a thigeadh an dotair
rathad Mhiongairidh agus, feasgar a bha an
sud, thachair iad air a cheile dliith do thiarh an
tuathanaich. Chaidh cuireadh a thoirt seachad
's a ghabhail ; ach an toiseach thuirt an Dotair :
" Tha Bodach na Beinne
'Na dhuine cho coir ;
'S e bheireadh dhomh cuireadh
Le furan gun gho ;
Bidh pailteas gun airceas
'Ga sgapadh m'a bhord,
'S bu toigh learn a chuideachd
Na'n sguireadh e 'n bhosd ! "
Bhiodh aicheamhail ri thoirt a mach leis a'
bhata bhuidhe a bha an laimh Sheumais air son
a bhi cur bosd as a leth ; ach b' ann aca fein a
bhiodh an oidhche abhachdach, gheanail, an
deidh sin, a' manran agus ag innseadh naidh-
eachdan.
Uair eile bha am bard air a sharuchadh le
seann duine a bha de 'n bharail gu'n robh e fein
air thoiseach air Mac Lachlainn araon mar
fhear-dheanamh rann, agus mar fhear-comh-
raidh. Thachair iad air oidhche shonruichte an
tigh caraid anns an t-Sailein, agus mu'n deach-
aidh moran iiine seachad bha iad an caramh a
cheile le geireineachd agus bardachd. Cha
robh am fear miigach fada a' faicinn nach robh
ann dha ach streip a' mheasain ris a' mhiol-chix
a bhi feuchainn ri tighinn idir mar astar do'n
dotair ann an cainnt shnasmhoir a ghearradh
mar shiosar. Chan 'eil gin de na rannan agam
a rinneadh air an fheasgar ud.
Bha an dotair daonnan mothachail gu'n robh
iomadh faillinn fuaighte ris a b'fhearr dha
uaithe, ach chan 'eil sin a' ciallachadh gu'n robh
e air chor 'sam bith fuasgailte 'na abhuistean.
Mar a dh'aidicheadh e fein gu minig eadhon 'na
chuid oran, bha e air uairibh buailteach air
tuilleadh 'sa choir a ghabhail de 'n deoch-
laidir. Cha do rinn sin coire riamh do neach
eile, agus cha deachaidh e riamh timcheall air
duine tinn gun a bhi murrach air a ghnothach
a dheanamh gu sgoinneil. Anns a h-uile rathad
eile bha e ciiramach, faicilleach 'na ghiulan agus
'na chaithe-beatha, agus, a reir gach fiosrachadh
a tha againn, bha eagal an Tighearna daonnan
fa chomhair a shul. Cha robh iiidh aig am
briathran crabhach gun ghniomharan araidh
a bhi 'n an cois. B' ainneamh a rachadh e fein
timcheall air neach a bhiodh an trom thrioblaid
gun dol air a ghliiinean dluth do'n leabaidh
chum comhnadh aslachadh o'n Uile-chumach-
dach anns an obair a bha fa chomhair. Dhean-
adh e so gu diiiid, sgathach, mar gu'm biodh
naire air daoine bhi 'ga f haicinn.
Cha b' fear e 's an robh uaill spioradail, ach
b' fhear e a bha gu minig a' toirt fainear gu'm
bheil Dia a' riaghladh an ciiisean timeil cho
math is anns an f headhainn sin a bhuineas do'n
bhith-bhuantachd. Am measg a chuid oran
gheibhear iomradh an drasd 'sa rithisd air a'
mhuinighinn iriosal a bha aige an am gabhaidh
's an Ti ghrasmhor so, agus chan aithne dhomh
AN LIGHICHE MAC LACHLAINN— AIG AN UINNEIG
bard 'sam bith de'n f headhainn is airde cliii, ach
a mhain luchd-deanamh dhanaibh spioradail a
tha toirt luaidh na's trice na Dotair Rathuaidhe
air a' chliii agus a' chumachd a bhuineas do
Chruithear an domhain.
" lochd, truas, is scire do'n t-sluagh,"— b' lad
so na faireachdainnean a bha daonnan 'na
chridhe. Bha e 'g an nochdadh gach latha o'n
thkinig e gu aois dnine ann a bhi freasdal air na
feumaich a bha de chloinn na h-easlainte.
Aig an Uinneig
An t-Urramach A. C. Mac Gill-Eathain
BHA sinn duilich a chluinntinn gu'n do
chaochail ministear Chunndainn bho chionn
ghoirid. Cha robh a shlainte ro mhaith bho
chionn bhliadhnachan, is dh' fheumadh e obair
a ghabhail gu reidh, air neo a leigeil dheth gu
buileach an drasd agus a ris, ach bha e cho
maith am bhadhna 's a bha e bho chionn iiine
fhada.
Rugadh e an Ceann Loch, Cille-Chiarain, an
1873 ; bha e air oileanachadh an Oil-thigh
Ghlaschu, agus air a shuidheachadh an Loch
Raonasa an Arain an 1898, far an do shaothraich
e suas ri ochd bliadhna. Dh' fhag e Loch
Raonasa an 1 906, is chaidh e do Chunndainn far
an do chuir e seachad an corr de laithean a
mhinistrealachd. Dh' fhag e bantrach 'n a
dheidh, is dithis mhac agus dithis nighean.
Bha e gaolach air a bhi sgriobhadh, an
Gaidhlig agus am Beurla, ach cha do sgriobh e
dad a bhios air a chumail air chuimhne ; cha
bhiodh e a' sgriobhadh ach rudan beaga ann am
paipearan an taobh Tuath agus air uairean
anns a' Mhiosachan so. Ach bha e 'n a ihior
Ghaidheal ; gaolach air cainnt a dhiithcha, agus
baidheil ri dhaoine f hein.
Cathair Ghaidhlig an Glaschu
Ged tha Gaidhlig air a teagasg an Oil-thigh
Ghlaschu bho chionn iomadh bliadhna chan 'eil
an tuarasdal no an inbhe aig an f hear a tha 'g a
teagasg a tha aig an f headhainn a tha a' teagasg
chanainean eile. Mar sin thatar a' deanamh
oidhirp an drasd air an rud so a tha cearr a chur
ceai't, agus " cathair " Ghaidhlig a chur air chois
a bhitheas air an aon steidh ri " caithrichean "
eile anns an Oil-thigh. Tha Comunn Oiseanach
Oil-thig Ghlaschu air dol air cheann a' ghnoth-
uich so, is tha iad air htrichean a chur a mach
air feadh na diithcha, ag iarraidh coig mile
fichead punnd Sasunnach air a shon. Is e
cleireach a' Chomuinn, Iain Camshron, LL.B.,
Ph.D., 55, Sraid West Regent, C.2, an Glaschu,
is bithidh e anabarrach toilichte ma chuireas
neach air bith suim bheag no mhor chuige a
chuideachadh an aobhair so. Na'n robh am
fear nach maireann beo, I. S. Blackie, agus
cothrum aige dol a dh' ionnsuidh a' Mhoid far
am bi Gaidheil agus leth-Ghaidheil, Sasunnaich
agus Russianaich, a' seinn fad cheithir laithean,
" Togaibh i, togaibh i, canain ar diithcha,"
naraicheadh e iad le theangaidh mur toireadh
iad dha roinn mhaith de 'n airgiod so air a'
cheud iarraidh.
Tha barrachd de sgoilearan oga Gaidhealach
an Glaschu na tha ann an Oil-thigh eile an
Albainn, is tha e iomchuidh gu'm bitheadh
teagasg na Gaidhlig ann an Oil-thigh Ghlaschu
air a chur air bhonn ceart.
Tiodhlacadh nam marbh
Ann am Miosachan na h-Eaglais Shaoir
Chleireachail air a' mhios a chaidh seachad
leugh mi beachdan agus earailean mu thiodh-
lacadh nam marbh a chuir goirisinn 'n am f heoil.
Cha robh fhios agam gu robh an seorsa dhaoine
ud anns a' Ghaidhealtachd idir, daoine a tha an
aghaidh gairm air ainm an Tighearna anns a'
chladh. Bha mi aig tiodhlacadh an iomadh aite
ach cha robh mi riamh aig tiodhlacadh nach
robh tirnuigh air a deanamh anns a' chladh,
Tha am fear a tha a' cur sios air a' chleachdadh
dhiadhaidh so mar Phapanachd neo-sgriobturail
a' labhairt mar gu'm bu chleachdadh iir e, ach
anns a' chuid sin de 'n Ghaidhealtachd is fhearr
as aithne dhomhsa bha an cleachdadh so ann
bho 'n is cuimhne leam, agus bho 'n is cuimhne
le daoine as sine na mi ; bhitheadh ministearan
daonnan a' deanamh tirnuigh anns a' chladh aig
tiodhlacadh, co dhiu a b' ann do 'n eaglais
Steidhichte, no do 'n Eaglais Shaoir, no do na
Baistich, no do na h-Independents, a bhuineadh
iad. Agus cha tainig e riamh 'n ar n-inntinn gu
robh doigh eile air tiodhlacadh a chriochnachadh
a bu fhreagarraiche, agus a bu nadurra, agus a
bu sholuimte, agus a bu chaomhaile, na gu'm
biodh tirnuigh air a deanamh aig bruach na
h-uaighe. Ach tha an t-Urramach Seumas
Mac Leoid, ministear na h-Eaglais Shaoir
Chleireachail an Grianaig, ag radh nach 'eil anns
a' chleachdadh ach Papanachd sgi'iosail, agus
nach cual e riamh duine diadhaidh ag urnuigh
ann an cladh. Och, Och, mo thruaighe an
saoghal mur bheil de dhaoine diadhaidh ann ach
am beagan nach dean urnuigh ann an cladh !
Tigh na dunach
C aite a bheil tigh na dunach ? Chan 'eil
fhios agam, ach sin an t-aite d'a bheil an
saoghal a' dol o chionn iomadh bliadhna. Ann
an seanchas ri daoine chan 'eil rud eile as trice a
chluinneas tu na gu bheil an saoghal a' dol do
AIG AN UINNEIG— MU THEAGASG CHRIOSD
thigh na dunach. A bheil sin fior ? Chan
'eil ; tha adhartas a' tighinn air an t-saoghal
a h-uile gineal, a dh' aindeoin gu bheil a
h-uile gineal an duil gu bheil an te a tha ag
eirigh suas 'n a deidh fhein a' dol air ais.
Cha bu mhaith gu'n tigeadh na seann laith-
ean air ais, na laithean anns an robh daoine
air an crochadh air son caora a ghoid, anns an
robh seana bhoirionnaich neo-chiontach air an
losgadh no air am bathadh a chionn gu robh
amharus buidseachd orra, anns an robh paisdean
naoi bliadhna a dh' aois air an cur sios do thoill-
ghuail a dh' oibreaehadh deich uairean a
h-uile la, anns an robh na miltean a' basachadh
a h-uile bliadhna le acras is cion, cha bu mhaith
gu'n tigeadh na laithean sin air an ais. Tha
daoine a cheart cho coibhneil ri cheile an diugh
's a bha iad riamh, affus na 's deidheile air
ceartas a thoirt do'n duine iosal agus bhochd.
Theagamh nach 'eil iad cho crabhach o'n
taobh-a-muigh 's a bha iad tri fichead bliadhna
air ais, ach cha robh ann an cuid de 'n chrabh-
adh sin ach fasan, is tha coguisean dhaoine
na's geire an diugh na bha iad anns na seann
laithean. Ciod is ciall do na laghannan lira
a thatar a' deanamh, a' toirt cothroim do
luchd-oibre agus do 'n duine bhochd, ach gu
bheil coguis na rioghachd a' fas na 's geire,
cho geur 's nach fulling i ana-cothrom a bhi
aig aon duine agus pailteas aig a chomhears-
naich. Tha adhartas a' tighinn air t-saoghal
gun teagarah, agus air an diadhaidheachd
cuideachd ; an aite a bhi dol do thigh na
dunach tha an saoghal an diugh 'n a aite-
comhnuidh na's fhearr do dhaoine reusonta
agus caomhail na bha e riamh fhathast.
Mu theagasg Chriosd
ANNS an eaglais Phapanaich tha e mar
^f hiachaibh air daoine am faosaid a dheanamh
do'n t-sagart ; am peacaidhean uile aideachadh
dha gu h-uaigneach los maitheanas fhaotainn.
Tha an cleachdadh so a' fas anns an eaglais
Shasunnaich cuideachd ; tha aireamh nan
daoine a bhios a' deanamh am faosaid do'n
t-sagart a' dol am meud gach bliadhna. Is iad
so na rannan anns a' Bhiobull air a bheil iad a'
steidheachadh am beachd :
Thi mi mar an ceudna ag radh riut gur tnsa
Peadar, agus air a' charraig so togaidh mise m
eaglais ; agus cha toir geatachan ifrinn buaidh
oirre. Bheir mi dhuit iuchraichean rioghachd
neimh ; agus ciod air hith a cheanglas tu air
thalamh hithidh e ceangailte air neamh ; ' agus ciod
air hith a dh' fhuasglas tu air thalamh ; hithidh
e fuasgailte air neamh.'' (Mata xvi. 18-19-)'
Ciod air hith a cheanglas sihhse air thalamh
hithidh e ceangailte air neamh ; agus ciod air hith
a dh' fhuasglas sihhse air thalamh hithidh e
fuasgailte air neamh." {Mata xviii. 18.)
" Agus thuhhairt e riu, Gahhaihh-se an Spiorad
Naomh. Co air hith iad d' am maith sihh am
peacaidhean tha iad air am maitheadh dhaihh ; co
air hith iad d'an cum sihh am peacaidhean gun am
maitheadh tha iad air an cumail."
{Eoin XX. 22-23.)
Bu mhaith leam, ma ta, na rannan so a mhin-
eachadh. Ciod a thuigeadh na daoine ris an
robh Criosd a' labhairt leis na briathran so ?
Tha an rud uile gu leir an crochadh ris an da
fhacal, ceangal is fuasgladh, ciod air hith a
cheanglas sihh air thalamh, hithidh e ceangailte air
neamh. . . . Bha an da fhacal so air an cleach-
dadh ann an seagh sonruichte le seanairean is
luchd-lagha nan ludhach ; ann an cainnt an
lagha bha na facail ceangailte agus fuasgailte co-
ionnan ri ceart agus cearr ; a' ciallachadh nithean
ceadaichte agus nithean toirmisgte. Ma thug
Rabbi a mach breith gu robh an ni ud no an ni
ud eile ceart, no fior, bha e air a radh gu'n d'
fhuasgail e e ; ma thug e breith gu robh e
cearr, no olc, bha e air a radh gu'n co cheangail
e e. Bhuineadh an da fhacal do chainnt an
lagha, agus is ann anns an doigh anns an robh
iad air an uisneachadh am measg nan ludhach
a dh' fheumar an gabhail, ma thatar air son losa
a thuigsinn. Bu mhaith leam an rud a tha mi
ag radh a shoilleireachadh o litreachas nan
ludhach agus o bheul nan Rabbaidhean fein.
(1) Am faod duine dol air thurus-mara an
uair a tha an t-Sabaid dliith ? Bha sgoil Sham-
mai a' ceangal so, ach bha sgoil Hillel 'g a
fhuasgladh ; is e sin r'a radh, thoirmisg Shannnai
an rud is cheadaich Hillel e. {An Talmud.)
(2) Am faodar biorain a thruiseadh air la-
feille ? Bha sgoil Shammai a' ceangal so, agus
sgoil Hillel 'g a fhuasgladh ; thoirniisg Shammai
e, is cheadaich Hillel e. {An Talmud.)
(3) Dh' fhuasgail Rabbi Meir f ion is oladh a
bhi air am measgadh air son dhaoine tinne air
an t-Sabaid, is e sin r'a radh, cheadaich e e.
(4) Ann an laghannan ludhach, ann an
riaghailtean nan Rabbaidhean, agus ann an
cainnt an t-sluaigh (foghluimte agus gun f hogh-
lum) tha na facail so a' tachairt ort gun sgur
anns an t-seagh a dh' ainmich mi, mar so, —
" Dh' fheoraich e de aon duine glic is cheang-
ail e e : na feoraich de dhuine glic eile air
eagal gum fuasgail e e."
" Cha d' fhuasgail iad dhuinn feannag, agus
cha do cheangail iad dhuinn caluman. Tha na
daoine glice a.' fuasgladh gach ni reamhar."
6
MU THEAGASG CHRIOSD
Mar so tha e soilleir gur e bha Criosd a'
ciallachadh leis na briathran a labhair e ri Peadar
agus ris na deisciobuil eile,^ — ciod air bith a
cheanglas no dh' fhuasglas sihh, gu'm biodh iad
air an soillseachadh le gliocas o'n airde air chor
agus gu'm biodh ana breith air cliis sam bith
co-ionnan ri breith Dhe ; no, gus an rud a chur
ann an cainnt eile, gu'm faodteadh beachd na
h-eaglais air thalamh (a thaobh moraltachd is
diadhaidheachd) a ghabhail mar ghuth Dhe air
neamh. Is mor an rud sin r'a radh ; bu dana do
neach air bith, eadhon ged bhiodh e 'n a abstol,
a ghabhail air fein a radh gu'n aontaich Dia air
neamh ris gach breith no binn a bheir an eaglais
a mach air thalamh 'n a 'ainm. Rud dana gun
teagamh, ach cuimhnich gu bheil geallaidhean
mora agus iongantach anns a' Bhiobull a tha dol
leis.
(a) An Spiorad Naomh, a chuireas an t-Athair
ann am ainm-sa, teagaisgidh e na h-uile nitkean
duibh agus trebraichidh e sibh a chum na firinn
uile. (Eoin, xiv., 26.)
(b) Cha sibhse a labhras ach Spiorad 'ur n-Athar
a labhras annaibh. {Mata, x., 20.)
(c) Tha agaibhse ungadh o'n Ti Naomh agus is
aithne dhuibh na h-uile nithean. I. {Eoiii, ii., 20.)
(d) Tha esan a tha spioradail a' toirt breith
air na h-uile nithean. . . . Tha inntirin Chriosd
againne. (/. Corint. ii., 15-16.)
Tha eachdraidh na h-eaglais a' deanamh
fianuis gu robh na geallaidhean sin air an
coimhlionadh dhith, agus ann am beatha nan
abstol. Fo sheoladh an Spioraid Naoimh
ghabh an eaglais Chriosduidh oirre fein ann an
tiis a toiseachaidh nithean a cheangal a bha an
saoghal (is ciiirtean eile cuideachd) a' fuasgladh,
nithean a thoirmeasg a bha air an ceadachadh,
agus a cheadachadh a bha air an toirmeasg,
agus tha na linntean a' toirt fianuis gu robh an
eaglais, mar bu trice, ceart. Cheadaich i
iomadh cleachdadh neo-chiontach a thoirmisg
Maois ; air an laimh eile thoirmisg i iomadh
peacadh is droch ehleachdadh nach robh na
h-Iudhaich no na Cinnich a' saoilsinn olc.
Thoirmisg i sannt, is uabhar, is mi-run, is neo-
mheasarrachd, ge b'e c6 anns am bitheadh iad ;
dh' ardaich i gradh, is fireantachd, is braith-
reachas, mar na subhailcean as maisiche anns
an diadhaidheachd. Ann an so uile, bha inntinn
Chriosd aig an eaglais. Is e an eaglais a sgriobh
an Tiomnadh Nuadh, agus tha coguis an
t-saoghail a' gabhail ris an leabhar sin mar
ghuth agus mar Fhacal Dhe, rud a tha dearbh-
adh gu bheil inntinn Dhe air a foillseachadh
le deanadas is guth na h-eaglais choitchinn ;
air chor agus gu'm faodar a radh gu bheil esan
a' seulachadh air neamh am facal a labhras ise
air thalamh.
Is e an cumhnanta air an tachair so, gu bheil
an eaglais a' fantuinn ann an co-chomunn
Spiorad Dhe. Cho fad agus a dh' fhanas i
mar sin, agus a bheir i urram is aoigheachd do'n
Spiorad Naomh, treoraichidh e i a chum na
firinn ; fior agus ceart bithidh a breitheanais.
Ach mur bheil i a' fantuinn ann an co-chomunn
agus fo theagasg an Spioraid Naoimh cha ruig i
leas a bhi an duil nach tuit i ann am mearachd,
no nach toir i a mach breith eucorach. Air
uairean tha an eaglais air thalamh a' ceangal
nithean nach 'eil Dia idir a' ceangal ; is e an
t-aobhar gu bheil i fo riaghladh spiorad an
t-saoghail an aite a bhi fo riaghladh an Spioraid
Naoimh.
Co dhiu a tha e cearr no ceart do dhuine
fhaosaid a dheanamh ri sagart no ministear, no
CO dhiu a tha coir aig pearsachan eaglais iad
fein a chur ann an aite Dhe agus maitheanas
peacaidh a thairgsinn, — ^chan 'eil sinn a'
gabhail gnothuich ris na ceistean sin aig an am
so. Ach aon ni tha cinnteach, nach gabh na
beachdan sin a bhi air an steidheachadh air na
h-earrannan so de'n Fhirinn. Ciod air bith a
tha na briathran a' ciallachadh, chan 'eil iad a'
teagasg faosaid uaigneach a dheanamh do
shagart, no a' toirt do shagartan no do mhinis-
tearan ughdarras sam bith a thaobh maitheanas
peacaidh nach 'eil aig a' chorr de bhuill na
h-eaglais.
Ann an doigh f harsuing is e an fhirinn a tha "
air a teagasg anns an rannan so, gur e an
Spiorad a tha a' comhnuidh innte fear-teagaisg
is fear-riaghlaidh na h-eaglais ; agus gu bheil
soillseachadh inntinn is coguis air a bhuileach-
adh, chan ann air luchd-dreuchd is oifigich na
h-eaglais a mhain, ach air na creidmhich uile
gu leir, a reir am maitheis agus anns an tomhas
anns a bheil cridheachan glan aca, cridheachan
anns am faod an Spiorad fantuinn. Air uairean
tha sluagh na h-eaglais air thoiseach air luchd-
dreuchd na h-eaglais ; an uair a dh' fhuasglas
an sluagh an rud a tha an sagart no am ministear
a' ceangal, faodaidh e bhith gur e guth an
t-sluaigh guth Dhe. Ma thoisicheas tu air
cunntas co na daoine a bha 'nam meadhon air
saobh-chreideamh is saobh - chrabhadh, air
beachdan feall mu Dhia agus mu dhiadhaidh-
eachd fhogradh air falbh, agus beachdan reus-
onta a chur 'n an aite, chi thu gu robh so air a
dheanamh leis na baird cho trie 's a bha e air a
dheanamh leis na sagartan, le saighdearan is
feallsanaich cho maith ri ministearan is diadh-
airean. An uair a tha Dia air son adhartas a
thoirt air an t-saoghal, cuiridh e smuain ann an
cridhe duine air choreigin ; fuasglaidh an duine
sin an rud a bha an saoghal uile a' ceangal, air
neo ceanglaidh e an rud a bha an saoghal a'
fuasgladh ; uidh ar n-uidh fasaidh an solus iir
sin, agus lion beag is beag, gabhar ris, gus mu
dheireadh am bi oiffhreachd eolais aig a' chloinn
MARBHRANN— MAIRI
nach robh aig an aithrichean. Is e na daoine
as urramaiche agus as feumaile anns an t-
saoghal, iadsan aig a bheil buadhan a tha air an
cleachdadh a chum eadar-dhealachadh a chur
eadar maith agus olc ; iadsan a tha a' gluasad
iad fein ann an saorsa cloinne Dhe agus d' an
aithne an co-chreutairean a threorachadh a
steach do'n t-saorsa cheudna.
Chan ann air bhonn faosaid a dheanamh do
shagart no do phearsa eaglais a tha maitheanas
r'a fhaotainn, ach air bhonn aithreachais an
lathair Dhe. Chan 'eil teagamh nach faod e
air uairean faochadli a thoirt do choguis chion-
taich aidmheil a dheanamh do cho-chreutair (gu
sonruichte do dhuine air an do rinn e cron) ach
mur bheil aithreachas fior anns a' chridhe an
lathair Dhe chan 'eil feum air bith ann am
faosaid. Do bhrigh nach aithne do aon duine
ciod a tha ann an cridhe duine eile, bhiodh e
dana dha a radh ris, eadhon ged a dh' aidicheadh
e a pheacaidhean le deoir, " Ann an ainm an
Tighearna losa tha mi 'g ad fhuasgladh o do
chionta." Is e na's urrainn dha a dheanamh air
a shon, a threorachadh gu losa, oir is ann aige-
san a mhain a tha iighdarras peacaidhean a
mhaitheadh air thalamh.
Marbhrann
Do Iain D6mhnullach, a bua 'n a eildeiu ann an Solas, an Uidiiist-a-Tuatii, le
D. I. Mac Dhuth-Sith, am Mala Cleit
I
S iomadh neach tha 'n diugh fo ghruaim
Ri caoidh a chaomhain thugadh uainn,
Bu tearc a chite measg an t-sluaigh
Neach bha cho coir 's cho ionadail.
Thainig ciiram ann 'n a oig'
'S gach latha soillseachadh le choir
De thoradh trom a' chreidimh bheo
Bha tigh'nn fo bhlath 's ag abuchadh.
Bha bheatha chiuin o oige nuas
Na h-eisimpleir am measg an t-sluaigh,
'S co-dhiu bhiodh saors' a stigh no cruas
Cha chluinneadh each a' gearan e.
Bha irioslachd seimheachd agus stuaim
Is fialaidheachd naduir 's moran truais
Ri bochdan 's feumaich iomadh uair
Gu teo-chridheach 'n ar caraide.
Bu trie e fein aig meadhoin-grais
Gu fritheilteach a reir na h-aithn',
'S an tiffh-leuffhaidh bhitheadh blaths
Nuair bhiodh e fein na h-suidheachan.
An uair a dh' eireadh e a sheinn
'S math a chluicheadh e na fuinn,
Bhiodh a cheol cho miUs binn
A' seinn le g-uth an t-subhachais.
An ceann na h-tirnuigh bha e treun
A' tagradh dluth 's gu dian is reidh
Peacaich thoirt fo bhuaidh na reit'
A choisinn Criosd 's a cheannaich E.
Air Long an t-Soisgeil bhiodh e ghnath
A' seoladh air na tonnan ard,
'S ged thigeadh stoirm chuir geilt air each
Bha dhochas anns a' Mhaighistir.
'S iad na h-acraichean a b' fhearr
A fhuair e fein o 'n Ti a b' aird' ;
Creideamh, dochas, agus gradh,
'S ri 'n aireamh sud, bha foidhidinn. .
Bu ghleusda a lamh-san air an stiiiir
'S math a ruitheadh e a chiirs',
A' leughadh Combaist is cairt-iiiil
A fhuair e bho na Cheannard aig'.
Fhuair e nis a' ghairm bho shuas
Cuireadh chum na dachaidh bhuan
Gu seilbh an t-s61ais tha bith-bhuan
'S gu seinn air gloir nam flaitheanas.
Tha e nis gu samhach beo
'S a' chala mhiannaich e gach 16
Leis a' mhuinntir shaoirt' an Gloir
Ri moladh buan 's an ionad ud.
Mairi
[" Blia an seanchas so air a chur chugam air son nan duilleagan so leis an fhear nach maireann, an
t-Urramach A. C Mac Gill-Eathain, an Cunndainn, is tha e a nis air a thoirt am follais mar chuimh-
neachan air." — Am Fear-deasachaidh.]
THA Mairi agus mi fhein min-eolach air a
cheile a nis. Tha meas mor aig a mhinisteir
air Mairi, agus tha meas air Mairi aig a' mhinis-
teir. Ach cha b' ann gun fhios a thachair e gu
'n robh urram aig an dithis ud d'a cheile. Cha
ghabhadh Mairi ri fear no ri te a bha beo ach
air aon doigh. No theagamh gu'n robh da
dhoigh. Fear no bean, bg no scan, bochd no
bearteach, cha chuala Mairi riamh an guth gun
fuasgladh no cobhair a dheanamh orra. Bha
Mairi mor ann am pearsa, agus bha a cridhe cho
mor r'a pearsa. Co dhiu a bha an t-easbhuidh-
each glic no amaideach dheanadh i fuasgladh
na'm b' urrainn dhi aig an am ; ach na'n robh
an t-easbhuidheach bochd da rireadh am feum,
moch agus fad an latha, bhitheadh rim air a
8
MAIRI
cridhe, agus bhitheadh a lamh a' toirt seachad
na'n robh ni air bith aice a b' urrainn dith a'
thoirt seachad no dheanamh. 'N uair a dh'
fhas bean antailleir mh6irtinn,thug Mairi leatha
apaisdean dhachaidh d'a tigh f hein agus ghleidh
i na leanaban ann a sin gus an robh an cunnart
seachad agus bean an tailleir air a casan a rithis.
Ach an uair a bha dhith orra ci'idhe Mairi a'
losgadh chuireadh na balaich, na peasain, 'na
cuimhne an uair a thug i dhachaidh leatha am
balachan ceaird le chas bhriste ; mar bu mhotha
dheanadhMairi air fhein agus air an leabaidh a
ghleidheadh an ordugh, b' ann direach mar sin
a chuireadh esan an leabaidh agus na bha innte
troimhe-cheile : agus mar bu mhotha throid-
eadh i ris, b' ann direach bu mho a bheireadh e
beulais seachad di. B' fhada le Mairi an uair
ud gus an robh an giobull luaineach air an
rathad a rithis. Cha do leig Mairi air di-
chuimhne gu luath mar thachair di fhein agus
do'n bhalachan-cheaird, agus na'n leigeadh, bha
muinntir eile deas gu leor a ghleidheil 'na
cuimhne. Nach trie a thachair e riu-san a rinn
coibhneas ri muinntir eile gu'n d' fhuair iad
fhein losgadh agus dragh, gun phaigheadh agus
gun taing.
Ach CO dhiu, ged a bha iomadh dragh aig
Mairi bha i direach cho deas fuasgladh a dhean-
amh air an ath uireasbhuidheach bochd agus a
bha i air an fhear mo dheireadh. B'e nadur e,
agus coltach ri Donnacha Ban 'n uair a bha e
deanamh nan oran, cha robh arach aice air.
Ach bha doigh eile air cairdeas a dheanamh ri
Mairi ; agus cha robh fear no bean air a' bhaile
nach robh gle eolach air so. Bu bheag air
Mairi gach leisgein 's an aite. Throideadh i
riu gus am bitheadh naire orra : bha a teanga
cho geur ri siosar an tailleir a ghearradh oirleach
roimh an fhaobhar. Chaineadh i iad, agus
smadadh i iad : bhitheadh iad aice fuar agus
teth uair mu seach, gus am bitheadh critheann-
an-fuachd 'nan dromannan agus fallus air an
gruaidh. Cha toirinn da sgilinn air fear sam
bith a bha aon uair ann am beul Mairi agus
nach robh naire air air a shon fhein riamh 'na
dheidh.
Riu-san a bha deanamh an dichill bha i caird-
eil blath-chridheach. B' iomadh sgeula bhochd
a chual i, agus b' iomadh comhairle mhaith a
thug i seachad, agus cha chuala duine beo facal
riamh na dheidh. An naidheachd a chuala
cluasan Mairi cha chuala duine riamh tuilleadh
a beul. Bha i cho dtiinte ris na creagan
fhein.
'N uair a thainig am ministear iir do 'n sgir-
eachd thachair e ri Mairi mar a thachair e riu
uile. Ged nach robh tigh Mairi ro mhor thug e
fainear gu'n robh i fein agus gach ni air taobh
stigh ballachan an tighe cho grinn agus cho
speisealda ri prine iir a paipeir. Thug e an aire
mar an ceudna gu'n robh da shiiil gheura ag
amharc a mach as a ceann, agus ged nach robh
i ag radh ach beagan, bha i a' gabhail a stigh
moran. Air an rathad dhachaidh chuireadh am
ministear, an drasd agus a rithis, barr a bhata
da oirleach anns a' ghrunnd mar gu'n robh e a'
pi-onadh tholl ann an claigeann Mairi feuch am
faiceadh e no'n tuigeadh e a smuaintean. Ach
cha do thuig am ministear Mairi an la ud, no
iomadh latha na dheidh-sin. Cha do chleachd
Mairi a bhi brosgul, agus ged a bha nis orra
currachd ban, cho geal ris an t-sneachda, agus
a fait cho liath ri caora, b' fheudar do Mhairi
faicinn chan e a mhain gu 'n I'obh iad dileas,
dichiollach ; ach 'nan gniomh agus 'nan caithe-
beatha, gu'n robh iad dileas dichiollach, mar an
ceudna. Tha a dhoigh fhein aig gach h-aon
againn agus c6 a gheibheadh coire do Mhairi
na'n robh i ri coigrich fuar diiinte, 'n uair a bha
i da rireadh o'n taobh a stigh coibhneil, cairdeil,
blath.
Ach ma bha am ministear 6g ann am bliadh-
nachan, agus aineolach air moran de dhoighean
na beatha so, bha e faicilleach, faidhidneach.
Ged nach b' urrainn dha tuigsinn cianaar a bha
siiilean Mairi cho dorcha, fuar, shaoil e gu'n
robh a h-aodann uasal cairdeil, agus mar gu 'm
b' eadh, gu'n robh fiamh ghaire a' lasadh a suas
air a gruaidhean an drasd agus a rithis : ach cha
robh e idir cinnteach. B' ann air an aobhar so
a bha e a' stobadh a bhata 's a ghrunnd no a
spreadadh nan clacha beaga an sud agus an so
air a rathad dhachaidh, mar a bha e a' beachd-
smuaineachadh air na chunnaic agus na chual e
an la ud.
Chaidh an uine seachad. Bha Mairi 'n a
h-aite amis an eaglais air gach la Sabaid, no co
dhiu cho trie agus a b' urrainn dhith ; gle thric
chuireadh i a mach air an t-searmon, ach bha
i a' faicinn gu robh an duine bg diirachdach, agus
air an aobhar sin theireadh i rithe fhein an
deidh dol dhachaidh, " Tuigidh e na's fhearr
mar theid bUadhnachan thar a chinn." Agus
mar a thubhairt, b' fhior.
Mar bha Mairi i fhein blath-chridheach a reir
naduir, agus mar bha i 'n a gniomh gach latha,
no CO dhiu gach seachduin, a' deanamh fuas-
glaidh air easbhuidheah air chor-eigin, mar sin
b' fheudar do gach aon air am bitheadh deagh
bharail aig Mairi deanamh air a' mhodh cheudna.
Cha robh fios aig a' mhinistear air so, ach ged
nach robh, bha e a' deanamh a dhleasdanais mar
mhinistear, a' dol a mach agus a steach am
measg a' phobuill mar a b' fhearr a b' aithne
dha. Shaoil Mairi an toiseach nach leanadh so
ach tacan beag. Ach ruith an uine agus aig
ceann na bliadhna bha an t-oganach cho dleas-
danach dichiollach 's a bha e an toiseach. Agus
mar a dh' aidich Mairi, bliadhnachan 'na dheidh
sin, ged nach d' innis i riamh do'n mhinistear
fhein e, " Bu mhaith dhuinne an la a thainig
e do'n sgireachd againn."
Aireamh 12
1937
Am bi thu ag urnuigh ?
" Feuch, tha e ri urnuigh." — Gniomhahan ix, 11
SIN aon de na comharraidhean as cinntiche
gu bheil eagal an Tighearn ann an cridhe
duine, e bhi ag tirnuigh.
Tha gu leoir de dhaoine ann nach do rinn
urnuigh o chionn coig, no deich, no fichead
bliadhna. Chan e mhain nach 'eil Dia 'n
an uile smuaintean ; chan 'eil e ann an gin
dhiubh, Tha iad ag eirigh agus a' laighe,
ag itheadh agus ag 61, ag obair agus a' gabhail
fois, la an deidh la, gun iomradh aca gu bheil
Dia ann. La an deidh la tha iad a' mealtuinn
sochairean agus beannachdan an Tighearn,
ach chan 'eil iirnuigh-bhuidheachais a' dol
suas o'm bilean.
Ciod is aobhar do'n mharbhantachd spiorad-
ail so ? Tha, marbhantachd spioradail fhein.
Is naimhdeas an inntinn f heolmhor an aghaidh
Dhe, agus is bas i mar an ceudna. Tha sluagh
an Tighearn uile coltach ri cheile anns a'
cheum so, gu'm bi iad ag urnuigh ; " tha
Spiorad na h-uchd-mhacachd aca, tre an
glaodh sinn, Abba, Athair." An uair a tha
neach air ath-bhreith le cumhachd an Spioraid
Naoimh, is e an comharradh as cinntiche
air a' bheatha iiir, e thoiseachadh air tirnuigh.
Rannsaich am Biobull, no eachdraidh nan
naomh, agus faic an robh duine diadhaidh
riamh ann nach robh ri tirnuigh gun fhann-
achadh ! Co dhiu a b' ann do'n eaglais
Phapanaich no do'n eaglais Phrostanaich a
bhuineadh iad, co dhiu a bha iad a' leantuinn
Luther, no Calvin, no Arminius, no ciod air
bith dealachadh a bha eatorra a thaobh phuin-
gean eile, bha iad uile a' buanachadh ann an
urnuigh. Is e urnuigh anail na beatha anns
a' chreidmheach.
Am bi thusa ag tirnuigh, a leughadair ?
Mur bi, cuimhnich gu bheil thu 'g ad dhiteadh
fein, oir tha sin a' dearbhadh gu bheil thu
gun Dia agus gun dochas fhathast. Ged
labhradh tu le teangaibh dhaoine agus aingeal
mu nithean spioradail ; mu thaghadh, mu
ghras Dhe, agus mu fhireantachd, agus gun
thu bhi ri tirnuigh, cha bhitheadh annad^ach
ciombal a ni gleangarsaich. Is e a' cheud
obair mhaith a ni an creidmheach anns an
t-saoghal so, hruidhhm ri Dia. Is ann le bhi
bruidhinn ri Dia, agus le bhi leigeil le Dia
labhairt ruinn, a chumar sinn ann an co-
chomunn Dhe. Chan fhas neach gu brath
ann an gras, no ann an eolas air Dia, mur
bheil e trie air a ghltiinean aig cathair nan
gras.
An uair a tha thu air do ghltiinean ag urnuigh
tha thu anns an daimh sin ri Dia anns an
coir do'n chreutair a bhi ; iriosal, umhail,
earbsach. Tha thu mar gu'm bitheadh tu
ag radh, " Labhair, a Thighearn, oir tha do
sheirbhiseach ag eisdeachd." A thuilleadh
air sin chan 'eil dion no gearrd o'n pheacadh
as fhearr na tirnuigh, a chionn nach urrainn
cordadh a bhi eatorra. Cha dean an da
aoigh sin comhnuidh anns an aon chridhe ;
ma thig am peacadh a steach air an dorus
theid an urnuigh a mach air an uinneig. Am
bitheantas, ma thoisicheas duine diadhaidh
air dearmad a dheanamh air tirnuigh, no ma
chailleas e a chail dhi, is e an t-aobhar gu
bheil a pheacaidhean fein 'g a thacadh, air
chor agus nach urrainn dha tirnuigh a dhean-
amh. Tha a' bhuaidh sin aig a' pheacadh
daonnan ; bheir e an cainnt agus an cail o
dhaoine diadhaidh aig cathair nan gras.
Ma tha duilgheadas air bith agad, a leugha-
dair, a thaobh tirnuigh, is ann annad fein a
tha e, agus chan ann ann an Dia. Tha Dia
ag iarraidh ort urnuigh a dheanamh, agus a'
gealltainn gu'n eisd e. Faodaidh am peacach
as miosa dochas a bhi aige gu'n eisd Dia r'a
athchuinge, oir dh' fhosgail Criosd an t-slighe
'g a ionnsuidh, Chan e mhain gu'm faod am
peacach dol a steach do'n ionad as ro-naoimhe
tre ainm Chriosd, ach tha Criosd fein a' tagradh
as a leth, agus a' naomhachadh urnuighean
truagh-san le aileadh cubhraidh na h-eadar-
ghuidhe a tha e a' deanamh as a leth. Ma
tha e f ior gur e Criosd annainn dochas na glbire
tha e fior mar an ceudna gur e Criosd annainn
cumhachd na h-iirnuigh.
Cha ruig neach a leas eagal a bhi air nach
aithne dha tirnuigh a dheanamh, no nach
aithne dha ciod na nithean a bu choir dha
iarraidh air Dia, oir dh' ullaich Dia fear-
teagaisg a chuidicheas leinn 'n ar n-anmhuinn-
eachd. A cheart cho luath 's a theid thu
air do ghltiinean ann an treibhdhireas, tha
an Spiorad Naomh a' toiseachadh air obair
dhiomhair agus bheannaichte a dheanamh
'n ad chridhe, agus leigidh e fhaicinn dhuit
t'uireasbhuidhean agus am feum a tha agad
air Dia. Ach ni e na's fhearr na sin, bheir e
dhuit dearbhachd a thaobh Dhe, agus is e
sin an t-iomnhas as fhearr a gheibh thu anns
an t-saoghal so, dearbhachd a thaobh Dhe.
Theagamh gu bheil doighean eile ann anns an
ruigear air dearbhachd a thaobh Dhe, ach
%
AM BI THU AG URNUIGH ?— ANNS A' CHATHAIR
mar is trice tha e air fhaotainn leo-san a
bhitheas ri iirnuigh.
Tha moran dhaoine anns an t-saoghal an
diugh aig a bheil iarraidh mhor air dear-
bhachd fhaotainn a thaobh iirnuigh fhein.
Bu mhaith leo a bhi cinriteach co dhiu a tha
cumhachd is buaidh ann an iirnuigh mar
bhitheas na diadhairean ag radh. Tha amh-
arus aca nach 'eil, a chionn gur aithne dhaibh
gu leoir de luchd-aideachaidh nach 'eil, a
reir choslais, dad na's fhearr na iad fein, ach
tha amharus aca cuideachd gu bheil duine no
dha as aithne dhaibh a' faotainn ann an urnuigh
iocshlaint agus neart nach buin do'n t-saoghal
so. Mar sin bu mhaith leo fios cinnteach a
bhi aca a thaobh na h-eifeachd a tha ann an
urnuigh, agus clod na nithean a dh' fhaodas
iad a thoirt an lathair Dhe.
Chan 'eil ach aon doigh air dearbhachd
fhaotainn a thaobh urnuigh, iirnuigh a dhean-
amh. Tha run-diomhair an Tighearn aca-
san d' an eagal e. Cha bhiodh feum air bith
ann dhuit toiseachadh air leabhraichean nam
feallsanach agus luchd-ealadhain a leughadh,
no an argumaidean mu iirnuigh a chur air a'
mheidh, ach bhiodh feum ann dhuit dol do
chomunn agus do chompanas nan naomh, a
dh' eisdeachd ri am fianuis-san. Agus gheibh
thu an fhianuis sin na's soilleire agus na's
firinniche anns a' Bhiobull na ann an aite air
bith eile.
Anns a' Bhiobull chi thu agus cluinnidh
tu na naoimh ag iirnuigh ; maduinn, agus
meadhon-la, agus feasgar. Anns a' Bhiobull
tha thu ann an saoghal na h-urnuigh ; saoghal
far a bheil iirnuigh nadurra ; cainnt-mhath-
arail nan uile dhaoine a tha ag iai-raidh an
Tighearna. Anns a' Bhiobull chi thu urnui-
ghean dhaoine maithe a' deanamh nithean
nach creid muinntir an t-saoghail, a' sgoltadh
chreag, a' toirt teine o neamh, a' toirt nam
marbh beo, a' slanachadh dhaoine tinne, a'
tilgeadh a mach dheamhan. Anns a' Bhiobull
cluinnidh tu am facal so o Dhia, air a labhairt
le Mac Dhe nach do labhair riamh facal
diomhain, " Ge b'e air bith nithean a dh'
iarras sibh ann bhur n-iirnuigh, ma chreideas
sibh, gheibh sibh iad." " Ma dh' iarras sibh
ni air bith a'm' m' ainm-sa ni mise e."
Am b' urrainn dhuit misneach no barantas
na's fhearr na sin fhaotainn, facal is gealladh
an Tighearn losa Criosd air a sheulachadh le
fiosrachadh nan naomh ?
Anns a' bheatha spioradail tha mughadh
mor eadar aon chreidmheach agus creidmheach
eile ; an dara fear a' fas agus a' dol air aghaidh
o neart gu neart, agus am fear eile a' dol air
ais. Ciod an t-aobhar ? Tha, mar is trice,
gu bheil an dara fear ri iirnuigh, agus gu bheil
am fear eile a' deanamh dearmad oirre.
Cha chuala mi riamh iomradh air duine a
bha. comharraichte air son a naomhachd
nach robh comharraichte air son iirnuighean
diomhair. An uair a chi thu daoine a bha aon
uair air an soillseachadh a' cul-shleamhnachadh
agus a' tuiteam air falbh o Dhia faodaidh
tu a bhi cinnteach gu'n do thuit iad air falbh
roimh sin o iirnuigh dhiomhair.
Anns a' Chathair
THA obair na Sabaid seachad ; anns a'
mhaduinn chum sinn cuimhne air na gillean
a bha air am marbhadh anns a' chogadh,
agus a nis m' an teid m.i a laighe bu mhaith
learn rud no dha a bha 'n am inntinn an diugh
a chur sios air an duilleig so, an dochas nach
dean iad cron co dhiu, mur dean iad maith.
Faodaidh mi rud a radh anns a' chathair nach
bitheadh freagarrach anns a' chiibaid.
Ann an iomadh eaglais air feadh na diithcha
tha mi cinnteach gu robh iomradh air a dhean-
amh an diugh air bas an duine urramaich.
Canon Shepherd, no Dick Shepherd mar
theireamaid ris, am ministear a b' ainmeile anns
an rioghachd, agus air am bu mho meas agus
gaol an t-sluaigh. Bha e 'n a Ard-Easbuig
ann an eaglais an Radio, an eaglais as motha
agus as cumhachdaiche ann am Breatunn
an diugh ; eaglais gun chreud, gun mhinis-
tearan, gun togalaichean, gun luchd-riaghlaidh,
gun Chleir, gun Seanadh, a tha uidh ar n-
uidh a' falamhachadh chaich, agus ag atharr-
achadh bheachdan dhaoine gun fhios daibh.
B'e Canon Shepherd Pacifist a bu laidire
anns an diithaich, is tha na Pacifists a nis air
fas cho cinnteach 'n am beachdan fein 's
gu'm feumar am beannachadh no am malla-
chadh, oir tha iad an dara cuid 'n an cunnart
do'n rioghachd, air neo tha iad fada air thois-
each air daoine eile, an gliocas, an diadhaidh-
eachd, agus an eolas air inntinn Chriosd. Ciod
a tha Pacifism a' ciallachadh ?
Feuchaidh mi ri sin innseadh mar is fhearr is
urrainn dhomh, ged tha e car duilich a dhean-
amh, a chionn gu bheil uiread sheorsachan
Phacifists ann 's a tha de dhaithean anns a'
bhogha-fhrois. Tha cuid 'n am Pacifists a
chionn nach toigh leo uachdarain, no muinntir
an airm, no Winston Churchhill ; tha amharus
aca gu bheil an trianaid chronail sin ceart
coma ged bhiodh muilleanan air am mar-
bhadh na'n cumadh sin iad fein an inbhe agus
an iighdarras. Tha cuid eile 'n am Pacifists
a chionn gu bheil dannarrachd agus crosdachd
annta gu nadurra ; feumaidh iad a bhi an
aghaidh an ranna co dhiu ; an aghaidh a'
ANNS A' CHATHAIR
3
Ghoverninent, an aghaidh an coimhearsnach, an
aghaidh am faileas fein. Na 'n robh na daoine
so ah- an i-usgadh chitheadh tu air an uchd
ball-dobhrain a bha oi'ra o'm breith, Anti ah- a
dheargadh air am broilleach. Tha feadhainn
eile 'n am Pacifists a chionn gu bheil eagal an
cridhe orra gu'm bi iad air am marbhadh
ma thig cogadh, no a chionn gu bheil cogadh
'n a rud leanabail, agus amaideach, agus neo-
reusonta 'n an suilean.
An seorsa ceart
Tha uiread sheorsachan dhaoine am measg
nam Pacifists an diugh 's a bha ann an uaimh
Adullaim ri hnn Dhaibhidh, ach cha ghabh
mi gnothuch ri gin dhiubh sin ach a mhain
ris an fheadhainn cheart, an fheadhainn a
dhiultas arm a thogail as lath an duthcha, a
chionn nach leig an coguis leo dol an aghaidh
te^^gasg Chriosd, teagasg Chriosd mar tha
iadsan 'g a thuigsinn. Sin an aon seorsa as
fhiach Pacifists a radh riu. Chan 'eil anns a'
chorr ach daoine a rachadh a thapaid ri cheile
ann am mionaid gad nach rachadh iad a
thapaid ri namhaid aig an robh arm 'na laimh.
Tha iad 'g am mealladh fein, a' saoilsinn gur e
Pacifists a tha annta fein, agus gun annta ach
Philistich, daoine nach buin do chomh-cheangal
Israeil idir.
Cha choir dhuinn an t-ainm Pacifist (oir is
ainm uasal e) a thoirt do dhuine air bith mur
bheil e 'n a dhuine cho naomh agus cho dia-
dhaidh 's nach b' urrainn dha gun an gaol a
bhi aige air a h-uile duine a bha aig Criosd
orra. Sin am Pacifism a bheir buaidh air an
t-saoghal ; an aghaidh Pacifism de 'n t-seorsa
sin chan 'eil ann an neart airm, no ann an
gairdean feola, ach mar gu'm biodh tonnan na
fairge a' bualadh air creig.
Fein-mhealladh
Ach chan fhaighear Pacifism glan de'n t-
seorsa sin ann an rwghackd mar gheibhear e
ann an duine naomh an sud agus an so,
air chor agus ged chuiraadh rioghachd
roimhpe gu'm biodh e ghc dhi gun chur an
aghaidh an uilc, agus a thoil a leigeil le fear-
foirneirt, nach biodh ann dhi ach fein-mhealladh
a bhi an diiil gu'n leaghadh sin cridhe an
eucoraich agus gu'n tionndadh e o'n olc e.
Cha tionndadh idir, is chan 'eil aobhar air
bith gu'n tionndadh. Chan e nach cuir duine
an aghaidh an uilc, no gu'n toir e dhuit fhall-
uinn cuideachd ma thug thu bhuaith a chota,
no gu'n teid e leat da mhile ma thug thu leat
mile a dh' aindeoin e, no gu'n tionndaidh e
an gial eile riut ma bhual thu air a' ghial dheas
e, no gu'n leig e leat a leagadh, agus a laagadh
a ris, agus saltairt air, gun dol a thapaid riut,
—chan e na nithean sin idir cridhe Phacifism,
is chan ann leis na nithean sin a tha am Paci-
fism fior a' toirt a mach toradh siochail na
fireantachd, ach leis an naomhachd agus leis
a' ghradh a tha air an ciil.
Clann Sceva
Chan 'eil dad de na dh' iarr Criosd air a
dheisciobuil a dheanamh nach faod duine air
bith a dheanamh le seoltachd agus le gliocas
saoghalta ; faodaidh e leigeil leat a chota,
agus a bhoineid, agus a chroit, a thoirt bhuaith,
agus a bhean, ma thogras tu, gun a choir a
sheasamh, no gun chur 'n ad aghaidh,
ach ma tha e 'g a dheanamh sin leis an
eagal, no leis an t-seoltachd, an dochas gu'm
paigh e dha air a' cheann mu dheireadh na's
f hearr na dol a thapaid, chan e Pacifist Criosdail
a tha anns an duine sin ach fear de mhic
Sceva, a tha feuchainn ri obair Chriosd a
dheanamh, chan ann le cumhachd Chriosd ach
le seoltachd agus le gliocas saoghalta. Na
saoilaadh an duine sin gu'n soirbhich e anns
na nithean a tha aige anns an t-sealladh, no
gu bheil e 'n a fhear-deanamh sithe. Tha
e a' feuchainn ri tigh a thogail gun steidh,
nithe naomh a dheanamh gun a bhi naomh e
fein.
Pacifism gun ghaol
Chan 'eil buidheann dhaoine anns an eaglais
as mo a tha mo chridhe leo na tha e leis na
Pacifists, is uair-eigin bha mi an duil gur e
Pacifist a bha annam fein, ach ged theirinn
seorsa de Phacifist rium fhein f hathast, tha fhios
agam gu maith nach ann de'n t-seorsa cheart
mi, agus mar sin cha ghabh mi dhomh fein
tiotal uasal air nach 'eil mi airidh. Tha
aobhar no dha 'g am chumail air m' ais gun
dol 'n am measg, ach is e so an t-aobhar as
laidire, gu bheil fhios agam nach 'eil mi maith
gu leoir, no naomh gu leoir, no blath gu leoir
'n am chridhe, gu'm feuchainn ri teagasg nam
Pacifists fhior a chur an geill an cuisean mo
bheatha fein, no an cuisean na rioghachd.
Chan 'eil so 'g am fhireanachadh ann a bhi
a' diiiltadh dol leo ach 'g am dhiteadh, ach
air a shon sin feumaidh mi aideachadh a
chionn gur toigh leam a bhi onarach.
Ann an ciiisean mo bheatha fein cha dea-
chaidh mi riamh ann an connsachadh geur
no ann an iorghuill ri duine eile, is bu choma
leam ged bhiodh am facal mu dheireadh aige,
no ged rachadh e beagan a steach air mo
chriochan no air mo choraichean, ach cha
chunntainn sin mar fhireantachd dhomh fein
no mar Phacifism, oir tha fhios agam gu maith
nach ann air ghaol an duine eile a bha mi 'ga
dheanamh ach air ghaol mo shithe fein, agus
a chionn gu robh mo ghliocas saoghalta a'
teagasg dhomh gur lugha dragh do dhuine
rudan beaga suarach a leigeil seachad seach a
shuaimhneas fein a mhilleadh. Ach na saoile-
AtoS A' CHATHAIR
adh neach air bith giir e sin Pacifism an Tiom-
naidh Nuaidh.
Gliocas saoghalta
Faodaidh gu'n tig an t-am agus gu'n eirich
suidheachadh anns am biodh e glic do Bhrea-
tunn Ion na Gearmailt air son fearainn a
shasuchadh, gun seasamh air litir an lagha
no air a coraichean, ach ged bhithinn-sa
mar aon air son sin a dheanamh tha fhios
agam gu maith nach ann a chionn gu bheil
uiread gaoil agam air. a' Ghearmailt no air
Gearmailtich 's gu'm b' fhearr leam call
fhulang seach. gu'n deanadh iadsan olc le
dol a thoirt a mach an fhearainn sin leis a'
chlaidheamh. Chan ann idir, ach a chionn
gu robh maith mo dhiithcha fein agam anns
an t-sealladh fad na h-tiine. Chan e sin Pacifism,
no rud coltach ris ; tha Pacifism Chriosd ag
iarraidh ort tapaid is tuasaid a sheachnadh,
chan ann le seoltachd, no le gliocas saoghalta,
no idir idir leis an eagal, no air ghaol sith agus
comhfhurtachd dhuit fein, ach a chionn gu
bheil corruich do namhaid a' goirteachadh
do chridhe cho mor 's gu'n tugadh tu seachad
na tha agad air an t-saoghal air ghaol do
namhaid a chosnadh o'n olc. Sin agad Pacifism
Chriosd, an aon seorsa Pacifism as fhiach dhuit
a bhi bruidhinn air, ach 'nuair a cheasnaicheas
mise mo chridhe fein tha mi a' faotainn annam
fein cho beag de'n inntinn sin 's nach bu
mhaith leam mi fein aireamh am measg nam
Pacifists ; cha bhiodh annam ach rocais am
measg nan caluman. Tha fhios agam gu'n
tugainn seachad na tha agam de'n t-saoghal a
chumail mo dhaoine fein, na daoine a rugadh
ann an tigh m' athar, o ghniomh narach a
dheanamh, ach cha tugainn seachad e air
ghaol dhaoine nach aithne dhomh, no nach 'eil
cairdeach dhomh, is cha mho a tha cor anma
Hitler, no cor anma Mhussolini, a laighe air
mo spiorad mar laigheadh e air cridhe naomh
agus blath an t-Slanuigheir. Mar sin cha
bhiodh ann dhomh ach ladarnas a radh gu
bheil mi 'n am Phacifist mar bha esan.
Cridhe na cuise
Chan ann air ghaol a bhi deasbud a tha mi
a' bruidhinn air na nithean so an drasd ach
air ghaol aon smuain shonruichte a tha 'n
am inntinn gu laidir a chur sios air an duilleig
so, an dochas gu'n cnuasaich an luchd-leughaidh
oirre, agus gu'n cuir i iad fein gu smuainea-
chadh mu'n chilis so, nach 'eil ann am Pacifism
dhaoine nach 'eil naomh ach diomhanas agus
ruagadh na gaoithe. Chan e mhain nach dean
e maith ach ni e cron.
Ann an eaglais na h-Alba an diugh tha
buidheann maith de Phacifists, ach chan 'eil
iad uile de'n aon seorsa. Tha mi a' creidsinn
gu bheil aon no dha 'n am measg a tha 'n
am Pacifists a muigh agus a mach, chan
ann a mhain a thaobh cogaidh ach anns gach
ceum eile d' am beatha. Ach tha noi an diiil
nach 'eil anns a' mhor-chuideachd de chach
ach car de 'n t-seorsa a tha annainn uile, ach a
mhain gu bheil iad na's cinntiche as an gliocas
fein agus na's dochasaiche gu'n rachadh aca
air sith an t-saoghail a chur air bunaitean
seasmhach na'n gabhteadh an comhairle.
Ged tha iad 'n am Pacifists a thaobh cogaidh,
chan 'eil iad 'n am Pacifists anns a' chorr d'
am beatha, is chan 'eil agad ach seasamh 'n
an aghaidh anns a' Chleir is chi thu gu bheil
toil aca nach 'eil furasd a liibadh.
An duine nadurra
Bho chionn da bhliadhna bha mi aig coinn-
eamh far an robh Pacifists a' bruidhinn.
Bha comharraidhean na ciiiine air a' cheud
fhear is dh' eisd sinn uile ris le ro aire, ach cha
robh an dara fear 'na sheasamh fada gus an
dubhairt e rud-eigin nach do chord ri moran
a bha 's an talla, is rinn iad an fhuaim sin a
bhios daoine a' deanamh an uair a theid fear-
labhairt tha na cailce. Anns a' mhionaid
chaidh an duine bharr a shiiiil ; thog e a lamh,
is dhiiin e a dhorn, is thoisich e air trod. Ach
'nuair a dhiiin esan a dhorn dhiiin mise mo
chluasan ; bha fhios agam nach e Pacifist
ceart a bha ann ; nach robh ann ach duine
a bha laidir 'na bheachdan fein.
Teagasg nam Pacifists
Ma bu mhaith leat teagasg nam Pacifists
anns an eaglais againn fein fhaotainn as an
tobar as gloine agus as doimhne feumaidh tu dol
do Ghlaschu gu Ard Fhear -teagaisg a tha
anns a' Chollaist sin, an t-Ollamh G. H. C.
Mac Griogair. Tha esan a' cumail a mach,
(1) Nach 'eil roghainn eile aig duine a tha
creidsinn an t-soisgeil ach a bhi 'n a Phacifist,
a chionn gur e Pacifism pairt de'n t-soisgeul,
agus cridhe an t-soisgeil. " Chan ann a
chionn gu bheil cogadh 'n a ghrain no 'na
uamhas a tha sinn 'n ar Pacifists," tha e ag
radh, " ach a chionn gu'n do rinn an Slanuighear
air an d' fhuair sinn eolas eu-comasach dhuinn
cuid no pairt a bhi againn ann an cogadh,
eadhon ged b' ann 'g ar dion fein a bhitheamaid,
agus ged bhiodh ar ciiis ceart agus cothromach."
(2) An uair a bhasaich Criosd air a' chrann-
cheusaidh nochd e do'n t-saoghal an doigh
anns an coir dhuinn buntainn ri luchd-deanamh
uile, " an gradhachadh agus fulang air an son."
(3) Is e an t-slighe air an coir do'n Chriosd-
uidh imeachd, " shghe a' chroinn-cheusaidh,"
ach tha cogadh calg-dhireach an aghaidh na
slighe sin.
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
(4) Ma chuireas na beaclidan so an Eaglais
agus an Staid an aghaidh a cheile feumaidh
an eaglais ceuman Chriosd a leantuinn, agus
dulain a thoirt do'n Staid, ged bhiodh i air
a ceusadh. Chan urrainn an Eaglais a beatha
a shaoradh mur bheil i a' leantuinn a Maighstir.
Seanadh na h-eaglais
Ann an 1935 chuir Ard-sheanadh na h-
eaglais diadhairean agus sgoilearan air leth
gus seoladh a thoirt do shluagh na h-eaglais
air a' chuis so, ach ged bha iad a' cnuasachadh
oirre fad da bhliadhna, dh' f hairtlich orra solus
no seoladh a thoirt dhuinn ach a mhain so,
" gu'm faod an fheadhainn a tha 'n am Pacifists
agus an fheadhainn nach 'eil 'n am Pacifists
a bhi le cheile treibhdhireach agus dileas do
Chriosd agus d'a theagasg anns na beachdan
a tha aca." Cha mhor sin ri radh, ach ciod
eile a b' urrainn dhaibh a radh ?
A h-uile uair a thoisichear air bruidhinn mu
chogadh agus mu shith tha cordadh am measg
chreidhmeach gus an togar a' cheist so, " A
bheil e ceart do dhuine a tha creidsinn anns
an t-soisgeul, agus a tha ag aideachadh Chriosd,
dol do'n arm a sheasamh a dhiithcha, agus i
'n a h-eiffin ?
Their am Pacifist nach 'eil e air a cheada-
chadh dhasan mar Chriosduidh cuid no pairt
a ghabhail ann an cogadh, a dhion a dhiithcha,
no a mhnatha, no a theaghlaich, ged bhitheadh
a dhiithaich, agus a bhean, agus a theaghlach,
neochiontach ; gur e a dhleasdanas-san Criosd
a leantuinn, agus a dhiithaich agus a bhean
fhagail an urra ri Dia.
Their Criosduidhean eile gu bheil am Pacifist
cearr ; gu bheil e a' cur uallaich air Dia a bu
choir dha fein a ghiulan ; gu bheil ceartas agus
fireantachd air a' cheann mu dheireadh na's
priseile na sith, agus nach 'eil ann an duine
ach leth-Chriosduidh agus leth-duine mur
fuiling e cruadal a sheasamh. na corach, ma
tha e cinnteach gu bheil a dhiithaich ceart.
Their clann Edoim gu'n gabh iadsan taobh
an diithcha, cearr no ceart.
*****
Tha tarruing mhor aig teagasg nam Paicfists
air inntinnean dhaoine oga, theagamh a
chionn gur e iadsan a' cheud fheadhainn a
bhitheas air an gairm do'n arm, ma dh' eireas
cogadh, ach theagamh cuideachd a chionn
gu bheil daoine oga an duil nach 'eil ach aon
taobh air a' Mhaoil, agus gu'n gabh frith-
rathad faotainn do thir a' gheallaidh.
Aig an Uinneig
Aonghus Mac Eanruic
BHA sinn duilich a chluinntinn gu'n do
shiubhail Aonghus Mac Eanruic an toiseach
November, an duine a bu shine, tha mi an
diiil, de'n bhuidheann bheag a bhitheadh a'
sgriobhadh ann am Miosachan Eaglais na
h-Alba an uair a bha an t-Ollamh Gilleasbuig
Mac-a-Chleirich, an Cill-mhaillidh, a' deasach-
adh nan duilleagan Gaidhlig. Dh' innis e
dhomh uair no dha an toileachadh a thug e
dha, agus gun e ach 'n a bhalach, an uair a
chunnaic e a bhriathran fein ann an clodh
air son na ceud uaire anns na duilleagan so,
Mies no dha m' an do shuibhail e chuir e
chugam seanchas mu Dhotair Rath-uaidhe,
a b' aithne dha 'n a oige, is bha an seanchas
sin anns a' Mhiosachan so an October, agus
an November.
Rugadh e an Aird-nam-Murchann, ach
chuir e seachad a' chuid mhor d'a bheatha
eadar Glaschu agus Sruidhla, a' faotainn a
bheo-shlaint le bhi sgriobhadh ann am paip-
earan-naidheachd. Tha daoine a tha toirt
am beo-shlainte a obair de 'n t-seorsa sin
'n an suidhe air fail chorraich, oir tha stair-
sneach nam paipearan-naidheachd cho sleamh-
ainn ri stairsneach an tighe-mhoir, ach
ged nach do rainig Aonghus Mac Eanruic
nbhe ard am measg mhaithean nam paip-
earan-naidheachd, fhuair e obair o phaipearan
daonnan leis an deachaidh aige air e fhein
a chumail gu grinn agus gu comhfhurtachail.
B' aithne dha a h-uile duine a bha deanamh
dad as leth na Gaidhealtachd ; bhitheadh e
daonnan 'g an ainmeachadh 'n a sgriobhaidhean,
agus a' bruidhinn umpa, agus is toigh le luchd-
leughaidh phaipearan sin. Bha rud-eigin maith
aige ri radh mu'n h-uile duine, is cha bu
mhaith leis oilbheum a thoirt do neach air
bith. Bha e 'na dhuine ciiiin, uasal 'na nadur,
agus iriosal 'n a dhoighean. Ged nach b'
aithne dhomh e gu pearsonta ach o chionn
coig no sia bhliadhnachan, cha chuala mi e
riamh ag radh facal nimheil no neo-choibhneil
mu dhuine eile.
An t-Ollamh Uilleam I. Watson
Am bUadhna thainig leabhar iir bho lamh
an ard-sgoileir so, an leabhar as feumaile do
sgoilearan oga Gaidhlig a thainig a mach
bho chuir e fein a mach Ainmean-aite Ceilteach
na h-Alba. Is e ainm an leabhair iiir, Bardachd
Alhannach d Leabhar Deadhan Lios-mor, bard-
achd Albannach a' ciallachadh bardachd an
Gaidhlig a bha air a deanamh le G^idheil
Albannach no mu Albainn.
Chan 'eil leabhar a bhuineas do'n Ghaidheal-
6
AIG AN UINNEIG
tachd as ainmeile na'n seann leabhar so,
comh-chruinneachadh de bhardachd a bha
air a tional o ehionn ceithir cheud bliadhna,
ach tha lamh-sgriobhaidh an leabhair cho
duilich a deanamh a mach, agus an doigh-
litreachaidh cho annasach agus neo-riaghail-
teach, 's gu'n d' fhairtlich e air sgoilearan
maithe dad a thoirt as an leabhar so a riaraich-
eadh an inntinn fein, gun tighinn air sgoilear-
an eile a riarachadh. Dh' fheuch iomadh
sgoilear maith Gaidhlig a lamh air an obair
so, sgoilearan nach ruig mi leas ainmeachadh,
ach bha aon iuchair a dhith orra nach b'
urrainn dhaibh na toimhseachain a bha tachairt
orra fhuasgladh as a h-eugmhais, agus mar
sin bha iad mar dhaoine ann an ceo. Ach
tha an iuchair sin aig an OUamh W. I.
Watson, an t-eolas a tha aige air na mead-
air anns an robh an t-seana bhardachd air
a sgriobhadh, agus air gramar na seana
chanain. Chan 'eil e furasda bruidhinn air an
leabhar so mar bu choir, is cha mho a bhiodh
e freagarrach toiseachadh air innseadh air
an duilleig so ciod a tha 'n a bhroinn, oir na 'n
deanainn sin, bhithinn a' labhairt ann an teanga
choimhich, rud a tha Pol a' toirmeasg. Chan
ann do'n phohull a bhios an leabhar so buann-
achdail, ach do sgoilearan, oir tha e cho Ian
de nithean a chuireas an inntinnean-san air
ghluasad 's nach fhaod sgoilear 6g Gaidh-
lig deanamh as eugmhais. Sin an t-seirbhis
a tha an t-Ollamh Uilleam I. Watson a'
deanamh d' ar canain o ehionn corr agus
fiehead bliadhna, gu bheil a h-uile leabhar a
tha e a' cur a mach a' cur dhaoine eile air
cheann na slighe ann an rioghachd an eolais
agus na sgoilearachd, agus a' teagasg dhaibh
ciamar a laimhsicheas iad acfhuinn mar dheagh
luchd-ceairde. No ma dh' fhaodas mi so a
radh ann an doigh eile, tha e le lamh fhialaidh
'a toirt sil do dhaoine eile a chuireas iad 'n
an achadh fein.
Ma bu mhaith le sgoilearan oga a thuigsinn
ciamar a bu choir dhaibh ainmean Lochlannach
a laimhseachadh, leughadh iad an leabhar a
sgriobh e mu ainmean Rois ; ma bu mhaith
leo ainmean-aite air bith eile no seann eachd-
raidh ar diithcha a rannsachadh, leughadh
iad " Ainmean Ceilteach na h-Alba " ; agus ma
bu mhaith leo fhaicinn ciamar a bu choir
dhaibh dol an caraibh leabhar Deadhan Lios-
mor, no leabhar air bith eile a dheasachadh air
son a' chlodh, leughadh iad an leabhar so,
agus cuiridh e iad air cheann na slighe an aite
a bhi dol mu'n cuairt agus mu'n cuairt anns a'
cheo. Tha comharraidhean na sgoilearachd air
a h-uile duilleig dheth.
Theagamh gu'm bi cuid d' ar luchd-leughaidh
a' cur an tiine agus an eanchainn gu droch
bhuil le bhi a' fuasgladh nan toimhseachan ris
an abrar anns a' Bheurla crois-fhacail, ach
feuchadh iad ris an toimhseachan so fhuasgladh.
Ciod a tha an rann so a' ciallachadh ?
Ffeinni ga eevi ag ninaiv inaali
Vcgregor id vor thall
Id vron trane farooin er linna
Er techt 5eives er a harrin.
An t-Ollamh Seoras Calder
Bho ehionn ghoirid thainig leabhar Gaidhlig
eile a mach a bhios air a leughadh le barrachd
dhaoine na 's urrainn leabhar an Deadhain a
leughadh, bardachd Uilleam Rois air a dheas-
achadh air son a' chlodh leis an Ollamh Seoras
Calder a bha teagasg Gaidhlig an Oil-thigh
Glaschu gus an uiridh.
Tha an leabhar boidheach agus cuimir ri
laimhseachadh ; tha cunntas ann air beatha
Rois, is that na h-6rain air an tionndadh gu
ranntachd Bheurla, ach chan 'eil uiread
cuideachaidh no mineachaidh air a dheanamh
oirre, no air cainnt a' bhaird 's a b' urrainn am
fear-deasachaidh a dheanamh gu maith, na'n
do thoilich e a dheanamh. Ach theagamh
nach robh e an diiil gu robh feum air sin.
Bhithinn fein, mar aon, 'n a chomain na' n
do rinn e barrachd iomraidh 's a rinn e air
Iain Mac Coinnich a dheasaich bardachd Rois
air son a' chlodh, rud a dh' fhaodadh e a
dheanamh gun dol fada bharr a chursa. Tha
daoine an diugh air cuimhne a chall air Iain
Mac Coinnich, seana sgoilear a rinn obair
mhor agus fhiachail 'n a la fein. Chan 'eil
so a' ciallachadh nach 'eil meas aig an fhear-
dheasachaidh iir air an t-seann fhear (tha e ag
uisneachadh aon fhacal uime a tha dearbhadh
gu bheil), ach tha uiread meas agam-sa air
's gu'm bu mhaith leam an tuilleadh eolais
fhaotainn air.
Cha bu mhaith leam coire fhaotainn do'n
leabhar so a ehionn gu bheil bardachd Ghaidh-
lig air a tionndadh ann gu ranntachd Bheurla,
ach bha cho maith leam gun so a bhi air a
dheanamh. Cha b' urrainn mise a dheanamh
mi fhein an dara leth cho maith 's a theid aig
an Ollamh ionnsaichte, Seoras Calder, air a
dheanamh, ach chan e gu bheil e air a dhroch
dheanamh a tha mi a' ciallachadh ach gu'm b'
fhearr leam gun e bhi air a dheanamh idir.
Ach theagamh gur gasda le daoine eile Uilleam
Ros fhaicinn ann am deise Ghallda.
Ged nach do leugh mi a' Bheurla leugh mi
Gaidhlig Uilleam Rois a dh' iirachadh mo
chuimhne air orain a bha agam air mo thean-
gaidh m' an robh mi dusan bliadhna a dh' aois.
Chan 'eil fhios agam c' aite no ciamar a dh'
ionnsaich mi iad, oir cha robh leabhar-bardachd
Rois an tigh m' athar, ach bha iad a' sgiatha-
laich air feadh na diithcha, agus air an aithris
o bheul gu beul aig aon am anns na h-eileanan,
mar nach robh orain gin eile de na baird.
AIG AN UINNEIG— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Anns an sgiathalaich sin agus anns an aithris
sin gun leabhar bha iad air uairean air an atharr-
achadh. B'e so mo chumhne-sa air fear
dhiubh,
Ah' maduinn chiiiin Cheitein
'S an spreidh air an Ion
Agus cailin na buaile
Gabhail dhuanag mu'n clirb.
Tha e 'n a bhuannachd d' ar canain an leabhar
so a bhi air a chur a mach aig pris as urrainn
daoine oga a cheannach. Tha Gaidhlig Uilleam
Rois furasd a tuigsinn, agus is maith i bhi an
cluasan na h-6igridh seach Gaidhlig Ghlaschu
no Dliun-deagh. Bu choir dhuinn a bhi an
comain an fhir a chuir a mach an leabhar so,
chan ann air son sgoilearan, ach air ghaol
bardachd mhaith a chur an lamhan Ghaidheal
oga 'n an canain fein.
Anns a' Choille Bheithe
AN de chunnaic mi rud nach fhaca mi bho
chionn greis mhaith, duine air an daoraich,
agus clann na sgoile a' leantuinn air a shall, a'
gaireachduinn, leis" na sithidhean a bha e a'
toirt'bho thaobh gu taobh de 'n rathad. Chan
'eil e maith do chloinn a bhi magadh air duine
air an daoraich, oir is e sealladh bronach a tha
ann ; mar sin chaisg mi a' chlann, is leig iad
a shiubhal leis. Ach na'n robh aon de na
h-innealan sin agam leis am bi daoine a' tarr-
uing dhealbhan bu mhaith leam dealbh an
duine ud a tharruing, agus a leigeil fhaicinn
dha fein, an dochas gun cuireadh e naire
air.
Tha e duilich naire a chur air duine a tha ris
an 61, ach mur robh naire air-san, bha naire gu
leoir air an te a bha feitheamh ris gu h-iom-
guineach gus an do rainig e an tigh, gun
bhoineid, agus aodann agus a lamhan air an
gearradh leis an tapaid a bha aige ri rathad
mor an Righ. Ach tha a bhean bhochd eolach
gu leoir air a bhi air a narachadh am fianuis
nan coimhearsnach, an uair a chi iad e a' tighinn
dhachaidh air a sheann dalladh.
Fad sheachduinean bithidh e ceart gu leoir ;
an deidh gach daoraich their e gur e sud an te
mu dheireadh ; gu'n d' fhuair e leasan air an
tarruing so, agus nach 'eil e a' dol a chur deur
uisge-bheatha 'n a bheul gu brath tuilleadh.
Ach chuala a bhean sin fichead uair cheana, is
tha fhios aice nach 'eil ann ach boilich fhaoin
anns nach ruig i a leas earbsa a chur.
Ciocras na dibhe
An uair a dhuisgeas miann agus ciocras an
uisge-bheatha ann am feoil duine tha mar gu'm
biodh cruimh phuinnseanta a' dol 'n a fhuil,
agus cuileag fhiabhrusach 'n a cheann.
Fasaidh e cho dranndanach, crosda, 's nach
'eil e furasda a bhi beo anns an aon tigh ris.
Chi suilean gaolach a mhnatha, la no dha
roimh 'n am, leth-dusan comharradh leis an
aithnich i gu bheil luaineachas 'n a fhuil agus
'n a fheoil. Is e aon de na comharraidhean sin
gu'n toisich e air innseadh bhreug, a! moladh
dhaoine nach toigh leis idir, agus gu sonruichte
cuideachd na mnatha, ag radh fichead uair anns
an oidhche gur fada bho nach faca e Eoghan,
no Iseabal, no Catriona, agus gu'm feum e
tadhall orra am maii*each. Ni a bhean taobh a
theine fein cho blath, agus cho glan, agus cho
comhfhurtachail dha 's is urrainn dhi, is abraidh
i gu'n iarr i Eoghan agus Iseabal agus Catriona
a dh' ionnsuidh an tighe oidhche air bith a
thoilicheas e, ach cha chord sin idir i-is, is
fasaidh e cas, is their e gur bochd an gnothuch
mur faod duine smog a ghabhail an tigh
coimhearsnaich uair 's an raidh.
Chan 'eil toll a ni ise nach cuir esan cnag ann,
agus dealbh na firinn air a h-uile lethsgeul a
bhitheas aige, ged tha fhios aig a mhnaoi gu
maith nach 'eil annta uile ach lethsgeulan agus
breugan leis a bheil e a' feuchainn ri ise, agus
ris fein, agus ri Dia a mhealladh.
Bron nam ban
Ach ciod am feum a bhiodh ann dhomh an
corr innseadh ? Cha naidheachd iir so, is chan
'eil duine d' an aithne duine eile aig a bheil
ciocras air uisge-beatha 'n a fheoil nach faod an
naidheachd a chriochnachadh. Am maireach
bithidh e dhachaidh aig uair na dinnearach,
agus clove 'n a bheul, ag innseadh d'a mhnaoi
le boilich gu'n do thachair seana charaid air, a
theab an cota a shracadh bharr a dhroma, 'ga
tharruing a steach do Thigh-an-oisein, ach cha
rachainn ann leis. Ach aig uair na tea cha tig
e dhachaidh idir, agus an sin cuiridh a bhean
bhochd am biadh a tha fas fuar anns an amh-
uinn, is fanaidh i air a cois gu da-uair-dheug,
a' sealltuinn a mach an drasd 's a ris, feuch an
cluinn i e a' sporghail dhachaidh. Thig e
dhachaidh air a' mheadhon-oidhche, air a
chomhdachadh le fhuil fein agus le poll, is chan
'eil de chloves no de eau-de-cologne am Baile-
chloichridh na dh' fholuicheadh a naire. O,
a mhnathan gorach, a cheanglas sibh fein gu
h-aotrum ri drongair, cuimhnichibh gu'n teid
claidheamh troimh 'ur cridhe, agus gu'n guidh
sibh air uairean a bhi marbh !
* * * * *
Mur bheil mi air mo mhealladh tha barrachd
oil a' dol air aghaidh o chionn da bhliadhna na
bha anns na bliadhnachan an deidh a' chogaidh.
Chan urrainn mi so a dhearbhadh a chionn nach
8
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
urrainn dhomh bruidhinn ach mu'n oisean
bheag de 'n diithaich a tha laimh rium. Ach
tha mi a' faicinn comharradh no dha anns an
oisean bheag so gu bheil barrachd dhaoine ag
61 an diugh na bha o chionn bhliadhnachan.
Bainne no leann
Leigidh aon ite fhaicinn dhuit ciod an taobh
a tha a' ghaoth, ach tha rud no dha eile a'
dearbhadh na thubhairt mi. An uiridh bha
18,500,000 galan leanna barrachd air 61 anns
an rioghachd na bha air 61 a' bhliadhna roimh
sin, agus 145,000,000 galan barrachd 's a bha
air 61 an 1932. Tha se6rsa de chuimhne agam
gu robh sgillinn air a toirt bharr na pinnt
leanna uair-eigin o chionn beagan bhUadh-
nachan, is theagamh gur e sin an t-aobhar gu
bheil barrachd leanna air 61 a nis. Tha e air
a radh gu bheil an diithaich so ag 61 barrachd
leanna 's a tha i ag 61 de bhainne. Ged nach
do bhlais mise leann riamh, chan abair mi nach
deoch f hreagarrach e do she6rsachan s6nruichte
dhaoine, ach 'nuair a chuimhnicheas mi air na
tha de mhnathan agus de chloinn anns an
diithaich, air an fhearr a tha bainne a' freagairt
na leann, chuir e cUsgeadh orm fhaicinn nach
'eilear ag 61 uiread bainne 's a thatar ag 61 de
leann. Mur bheil an leann a' freagairt air
cloinn cha mh6 a tha e a' freagairt air bodaich.
Bodaich bheaga a' bhaile ud thall
Bodaich Obriachain
'Nuair a dh' 61as iad an leann
'S mor a bhios de bhruidhinn orra
Bha la ann anns am bitheadh a' cheist so air
a' chlar aig a h-uile comunn-deasboireachd
anns an diithaich, " Co dhiubh as fhearr
stuamachd no tur-sheachnadh dibhe ? " Bha
e air a radh nach 'eil na sgriobturan a' toirt
gniiise do thur-sheachnadh an uisge-bheatha
idir, ach gu bheil stuamachd air a theagasg
annta, is bhatar a' sealltuinn sios air daoine a
rachadh fo bh6idean nach blaiseadh iad deoch
gu brath ach le 6rdugh dotair, mar nach robh
annta ach creutairean truagha nach b' urrainn
earbsadh asda fein. Ach thainig atharrachadh
mor air beachdan dhaoine a thaobh na ctiise so,
agus is e na ministearan a bha 'n an cinn-iiiil
do'n t-sluagh, co dhiu an Albainn, ann a bhi a'
seachnadh dibhe gu buileach. Tha barrachd
mhinistearan a' tur-sheachnadh dibhe na tha
de she6rsa air bith eile de dhaoine, chan ann a
chionn gu bheil eagal orra roimh bhuaireadh
i,ad fein, ach a chionn gu bheil iad air son
eisiomplair mhaith a thoirt do dhaoine eile,
agus am fianuis a thogail an aghaidh chleach-
danna-6il a tha deanamh cron agus call do'n
diithaich.
An t-OUamh Toraas Guthrie
Buinidh moran de'n chUii air a shon so do'n
t-seann Eaglais Shaoir anns an taobh deas, agus
do'n eaglais U.P. ; ann an Eaglais na h-Alba,
agus anns an Eaglais Shaoir anns an taobh
tuath, b' fhearr le6 stuamachd a theagasg do'n
t-sluagh na tur-sheachnadh. Tha mi an duil
nach do chuir aithrichean Rois, no an clann
spioradail, gu s6nruichte an fheadhainn ris an
abrar na " daoine," riamh an aghaidh uisge-
beatha a bhi air a chur mu'n cuairt ann am
measarrachd aig am Comanachaidh, no aig
amannan eile aig am bitheadh ministearan agus
foirbhich agus na " daoine " cruinn.
Tha mi an duil gur e an t-Ollamh Tomas
Guthrie a' cheud fhear de dhaoine-mora na
h-eaglais a th6isich air cur an aghaidh mhinis-
tearan a bhi fulang dibhe air a' bh6rd 'n an
tigh^fein, no a bhi 'g a tairgsinn d' am braithrean,
ach bha e air a shaoilsinn cho ne6nach gu'n
rachadh an t-Ollamh Tomas Guthrie fo bh6id
nach blaiseadh e alcohol gu brath 's gu robh
e air a mhonmhur gu 'm b' e an t-aobhar nach
b' urrainn dha a ghabhail ann am measarrachd.
Cha b' e sin an t-aobhar idir ; bha Tomas
Guthrie a' faicinn na truaighe a bha deoch
laidir ag aobharrachadh am measg nam bochd,
agus air ghaol an cuideachadh, chaidh e an
aghaidh fasan an ama ud. An sin th6isich
daoine eile air a leantuinn, urracha mora
mar bha Pi'incipal Rainy agus Principal Cairns,
is sgaoil am fasan iir cho luath agus cho
farsuinn's nach xobh a bheag de inhinistearan
anns an eaglais U. F. an 1900 nach robh am
measg Cuideachd an Ribein Ghuirm.
An aghaidh tur-sheachnaidh
An toiseach bhatar a' sealltuinn sios air
muinntir an tur-sheachnaidh, mar dhaoine
nach robh laidir anns an stamaig no anns a'
cheann, a bha dol air seachran o theagasg nan
Sgriobturan, stuamachd, agus a' teagasg ni
nach robh air a chomhairleachadh anns a'
Bhiobull. Mar sin bha ministearan diadhaidh
rnar bha Horatius agus Anndra Bonar car
fionnar ri braithrean an tur-sheachnaidh.
Bha feadhainn eile nach fuihngeadh iad idir.
Uair a bha e air iarraidh air ministear an Dun-
eideann ainmeachadh anns a' chubaid gu
robh neach s6nruichte ri bhi bruidhinn anns
an eaglais an ath oidhche Di-mairt mu thur-
sheachnadh dibhe, an deidh dha an rud ainmea-
chadh, thubhairt e, " Chomhairlichinn dhuibh
'ur Biobuill a thoirt dhachaidh leibh." An
uair a th6isich an t-Ard Sheanadh air iarraidh
air ministearan labhairt r' an coimhthionailean
mu stuamachd, bha aon mhinistear a bhitheadh
a' t6iseachadh air an t-seirbhis air an la sin
leis an t-salm so, — {Ri leantuinn)
Aireamh i
938
Ar curam
Leis an Ard-Ollamii nach maireann, am FioR Urramach H. R. Mac-an-T6isich, D.D., an Dun-eideann
" T'dg air an Tighearn do churam, agvs cumaidh esan suas thu.'" — Salm. Iv. 22.
AIR a' cheud la de 'n bhliadhna bu mhaith
4eam labhairt ris gach neach a leughas an
duilleag so mu chuid de na ciiraman agus de
na h-uallaichean as eumanta agus as truime
a tha daoine a' giulan. Agus gus toiseachadh
leis an uallach as truime anns an t-saoglial
toisichidh mi le uallach a' pheacaidh.
Na 'n robh an t-uallach so air a thoirt air
falbh bhuainn rachadh againn air gach uallach
eile a ghiiilan gun ghearan. Chan 'eil rud
air an t-saoghal a bheir aoibhneas air falbh as
a' chridhe cho luath ris a' pheacadh ; millidh
e do shaorsa agus do shith, agus ni e do smuain-
eachadh agus do chuimhne searbh dhuit.
Chan 'eil mi a' ciallachadh peacaidhean graineil
a mhain, ach ar n-uile theachd-gearr am fianuis
Dhe. Ma sheas thu riamh, a leughadair, an
lathair losa Criosd, agus ma dh' fhairich thu
a shiiilean naomh 'g ad rannsachadh mar
mhile coinneal, is cinnteach mi gu robh naire
ort agus gu robh e dhuit mar roimh-bhlas air
la a' bhreitheanais. Ma dh' fhairich thu so
'n ad fhiosrachadh fein, is aithne dhuit uallach
eagallach a' pheacaidh. Uallach eagallach,
chan 'eil facal eile air a shon ach sin.
An lathair Chriosd
Gus an seas duine ann an lathair Chriosd
cha tuig e a chionta gu eeart, agus chan fhair-
ich e uallach a pheacaidhean. Saoilidh e gu
bheil ciiisean d'a thaobh ceart an uair nach 'eil
iad ceart idir, ach ann an lathair Chriosd tha
an t-aineolas spioradail sin air fhuadach mar
cheo, agus tha a pheacaidhean air an dear-
bhadh air le iighdarras agus cumhachd an
Spioraid Naoimh.
Ach ciod a nithear ris an uallach so ? Ciod
ach a thilgeadh air Dia ? Sin an aon ni a
ghabhas deanamh ris, a thilgeadh air Dia le
aithreachas diadhaidh agus le naire, ach mar
an ceudna le creideamh agus le taingealachd
gu'm faod sinn sin a dheanamh. Chan urrainn
dhuinne na nithean a rinn sinn cearr a cheart-
achadh, no ar cridheachan a dheanamh glan
an taobh-a-stigh dhinn, no sinn fein a shaoradh
o chorp a' bhais a tha ceangailte ruinn. Ach
an ni a tha eu-comasach dhuinne tha e com-
asach do Dhia.
A dh' aindeoin ar n-uile sheachranna tha
Ci'iosd a' tionndadh ruinn, agus ag radh,
" ormsa thuit toibheum na muinntir sin a
thug toibheum dhuitse " (Salm Ixix, 9). Ciod
eile a chradh e ann an garadh Ghetsemane,
agus a thug air fhallus taomadh gu lar mar
bhraonibh fala ach an t-uallach eagallach so,
peacadh an t-saoghail ? Ciod eile a thug air
a chridhe leaghadh 'n a chom, no thug air
glaodhach an eigin anma " Mo Dhia, Mo
Dhia, car son a threig thu mi?" ach an t-
uallach eagallach so, peacadh an t-saoghail ?
Their cuid de dhaoine gu bheil e furasda
maitheanas fhaotainn, agus nach 'eil e a'
cosd saothair no amhghar do Dhia maitheanas
a thoirt do pheacaich. Ach chan abair thu
sin, a leughadair, ma bheachdaicheas tu air
na thachair air Calbhari, ma sheallas tu air
Mac naomh Dhe a' fulang 'n a chorp agus 'n
a anam chum gu'm biodh fireantachd Dhe agus
gradh Dhe air am foillseachadh.
An lathair a' Chroinn-cheusaidh
Ma bu mhaith leat grainealachd a' phea-
caidh a thuigsinn, agus an cogadh naomh a
tha sior dhol air aghaidh eadar Dia agus
aingidheachd an t-saoghail, seas an lathair a'
chroinn-cheusaidh agus smuainich air na thu a'
faicinn an sin. An sin chi thu gradh Dhe a'
dol sios do'n doimhneachd chum na ciontaich a
shaoradh. Sin agad an soisgeul 'n a ionghnadh
siorruidh, an sgeul iongantach agus aoibhneach
a tha ag innseadh dhuinn gu'n d' fhuiUng Dia
'n a Mhac air son ar n-easaontais-ne. Ged tha
an t-ionghnadh siorruidh so os cionn ar tuigse
gidheadh tha e a' toirt dearbhaidh dhuinn
gu'm faod sinn saorsa fhaotainn bho uallach a'
pheacaidh.
A bheil thusa, a leughadair, a' giiilan an .
uallaich sin fhathast, no an do thilg thu e air .
Uan Dhe ? An tainig thu 'g a ionnsuidh agus
an dubhairt thu, " lonnlaid mi agus bithidh mi
na's gile na sneachd." Ma thainig, bithidh
an t-6ran-molaidh so 'n ad chridhe, " Dhasan a
ghradhaich sinn agus a dh' ionnlaid sinn o ar
peacaidhean 'n a fhuil fein, dhasan gu robh
urram agus gloir gu siorruidh."
Bristeadh-cridhe
Sin uallach eile a chromas daoine anns an
duslaich. A h-uile la d'ar beatha tha daoine a'
tachairt oirnn aig a bheil cridheachan goirt is
leonta, daoine a chaill an diiil agus an dochas,
daoine a tha aonarach agus lom de chuideaehd,
2
AR CURAM— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
a' caoidh na feadhnach a dh' fhalbh. Air
uairean tha bron a' diisgadh as-creideamh an
cridheachan dhaoine, ach mar is trice chan
ann idir ann an luchd a' bhroin fhein, ach ann
an daoine eile a tha faicinn am fulangais.
Theagamh, a leughadair, gu'n deachaidh
thu a dh' amharc neach air choi'-eigin ann an
la na trioblaid ; sheas thu aig an dorus agus
eagal ort dol a steach, gun fhios agad ciod
a theireadh tu, no ciod a' chomhfhurtachd a
thairgeadh tu. Ach cha robh fath eagail
ann, oir cho luath 's a dh' fhosgail an dorus,
chunnaic tu gu robh an neach a chaidh thu a
dh' amharc na bu chiuine agus na bu strio-
chdte ri toil Dhe na thu fein, foisneachail anns
an Tighearn.
An am a' chogaidh chaidh mi a dh' fhaicinn
ban-charaid a chaill tri mic an taobh a stigh
de bheagan sheachduinean. A h-uile uair a
thainig droch naidheachd thuice chaidh mi 'g
a faicinn, is cha d' fhag mi riamh a tigh gun
ionghnadh a bhi orm cho ciuin 's a bha i, agus
na tuiltean a' dol thairis oirre. An uair mu
dheireadh a bha mi 'g a faicinn b'e so am facal
a thubhairt i rium, agus mi 'n am sheasamh
air an stairsnich a' fagail beannachd aice,
" Tha coibhneas an Tighearna mor." Thug
earbsa a' bhoirionnaich ud ann an Dia cro-
nachadh do na' anam.
Dearbhachd laidir
Ach is e an t-aobhar gu bheil an seorsa
dhaoine so cho ciizin agus cho creidmheach gu
bheil Di'a a' toirt dhaibh, maille ri an amh-
gharan, dearbhachd laidir 'n a ghradh fein
agus 'n a chomhfurtachd fein 'n an aire. Tha
e a' leagail a laimhe air an uallach agus 'g
a dheanamh aotrum, air chor agus gu'm bi
fiamh gaire air an aodann agus na deoir 'n
an stiilean.
Feumaidh sinn uallach ar trioblaid a thil-
geadh air Dia. Is aithne dhasan ciod a ni e
ris. An d' thug thu an aire cho caomhail agus
cho trocaireach 's a bha Criosd ann an laithean
fheola ? Air dha a bhi a' coimhead air losa
agus e a' saothrachadh fad an la am measg nan
daoine a bha bochd agus easlan, thubhairt \
Mata m' a thimchioll. " Ar ti-mwihuitmeachd
ghiulain e agus ar doilghiosan dh" iomchair e." Is i
ann o Dhia a tha ar cobhair agus ar neart a'
teachd, ach ged tha cobhair agus neart agus
gradh ann an Dia, air son ar n-uile uireas-
bhuidhean, feumaidh sinn cobhair iarraidh an
am ar feuma. " Gun chreideamh chan 'eil e
'n comas Dia a thoileachadh " (Eabh. xi, 6) ;
chan 'eil iobairt no aoradh eile a cha cho tait-
neach am fianuis Dhe ri earbsa iomlan a chur
ann.
Na laithean a tha air thoiseach
Sin uallach eile a bu choir dhuinn a thilgeadh
air Dia. Tha am bas air thoiseach oirnn, is tha
am bas 'n a chtiis-eagail agus 'n a uallach.
Ach tha laithean as dliiithe dhuinn na la ar
bais 'n an ciiis-eagail, oir tha cunnartan a'
tachairt oirnn gun sgur air slighe ar beatha.
Am mair ar neart, agus an criochnaich sinn ar
reis gun ar cliu no ar dilseachd a chall ?
Tha an t-ea^al sin 'n a uallach asfus 'n a
uallach trom ; do dhaoine meata chan 'eil
uallach eile air an t-saoghal cho trom ris, ach
is uallach e a dh' fhaodar a thilgeadh air Dia.
An uair a tha Criosd a' tearnadh duine chan
'eil e 'g a fhagail an urra ri neart agus inn-
leachd fein ; tha e a' fantuinn maille I'is agus
a' gabhail ciiraim dheth. Tha e a' toirt dha
beatha nuadh, aignidhean nuadha, dochas
nuadh, solasan nuadha, neart nuadh, air chor
agus gu'm faod e a radh, " Is urrainn mi na
h-uile nithean a dheanamh tre Chriosd, a
neai'taicheas mi " (Phil, iv, 13).
Ciod tuilleadh a their sinn ? Ciod ach so ?
ma tha uallaichean againne, tha neart agus
gradh aig Dia ; agus tha e ag iarraidh oirnn ar
n-uallaichean a thilgeadh air-san. Co dhiubh
is e do pheacaidhean, no do bhron, no eagal an
la maireach, no eagal a bhais, a tha 'n a uallach
dhuit, cuimhnich nach ruig thu a leas feuch-
ainn ris an uallach a ghiiilan 'n ad neart
fein ; tilg t' uallach air Dia ; tog suas do
chridhe agus abair ris, " Seadh, Athair, is ann
mar so a tha do dhea^h thoil-sa."
Anns a' Choille Bheithe
GED tha e marbh bho chionn deich bliadhna
tha cuid de na litrichean a bhitheadh e a'
sgriobhadh thugam agam fhathast, air an
gleidheadh gu ciiramach ann an dasc beag
anns an t-seomar far am bi mi ag obair. An
uair a bha a thiomnadh air a leughadh an
deidh a bhais bha mise air m' ainmeachadh
ann mar aon de na cileadairean ris an d'
earb e sealltuinn as deidh a chiiisean sao-
ghalta. Cha robh sin duilich a dheanamh
oir bha a h-uile ni air fhagail aige cho
ordail 's a ghabhadh iad a bhith ; gu ruige
nan leabhraichean-laoidh a bhuineadh dha
anns an eaglais bha e air innseadh anns an
Tiomnadh ciod a dheanteadh riu. Cha d'
fhuair mo charaid moran cothroim 'n a oige,
air chor agus nach abrainn gu'm bu sgoilear
maith e, ach ged nach robh an seorsa ionnsa-
chaidh aige a gheibhear anns na sgoilean no
ann an leabhraichean, bha e 'na dhuine beachd-
ail aig an robh inntinn gheur agus laidir gu
naduri-a, is bha salann a' ghliocais 'n a shean-
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
3
chas daonnan, agus anns na litrichean a bhi-
theadh e a' cur thugam da no tri dh'uairean
anns a' bhliadhna. Sin an t-aobhar gu'n do
ghleidh mi cuid d'a litrichean, agus gu bheil
mi a nis a' toirt aon no dha dhiubh am follais,
mar atharrachadh air na nithean a bhitheas mi
fhein ag radh anns na duilleagan so.
An doigh. Chearr
Cha robh e riamh posda, is theagamh gur e
sin an t-aobhar gu bheil uiread anns na litri-
chean aige mu'n doigh anns am bu choir
clann a bhi air an togail. Bha aon droch
f hasan aige ; cha bhitheadh e a' cur na bliadhna
air a litrichean idir, ach a mhain la na seach-
duin, no an la de'n mhios air an do sgriobh
e iad. Mar sin chan urrainn mi a radh c'uin
a sgriobh e an te so, ach theagamh gur ann ann
an 1924, a' bhliadhna anns an do chuir a choimh-
earsnaich air Bord nan sgoilean e, no air
Comunn-Riaghlaidh nan sgoilean, ma's e sin
facal as f hearr leat.
" Ann an ionnsachadh na cloinne thatar
daonnan a' toiseachadh aig a' cheann
chearr, ach cha bhi rath air an duthaich
no air a' chloinn gus an toisichear aig a'
cheann cheart. Chan e crioch araidh
an ionnsachaidh gu'm biodh daoine air
an uidheamachadh gu obair no airgiod
a dheanamh, ach gu'm biodh an sidlean air
am fosgladh. Cha bu choir do dhaoine a
bhi smuaineachadh air an ionnsachadh mar
rud anns a bheil buannachd, ach mar rud anns
a bheil toil-inntinn. Tha amharus agam
nach cuireadh parantan an clann do'n
sgoil, agus nach paigheadh an diithaich
air son ionnsachadh a thoirt do'n chloinn
mur biodh parantan agus an diithaich am
beachd gu'n sealbhaich na cunntairean an
talamh mar oighreachd."
An inntinn litireil
Cha, bu toigh leis idir daoine tioram aig an
robh an inntinn litireil, agus bhiodh e ag
radh gle bhitheanta nach robh freumh a'
ghliocais ann an duine air bith de'n t-seorsa sin.
La a bha e ann an eaglais Inbhir-Chlamhain
bha Maighstir Ruairidh a' searmonachadh mu
Eubh agus mu'n nathair liibach a mheall i.
Chuir e seachad da thrian de'n iiine a' minea-
chadh do'n choinihthional nach bu choir
dhaibh an naidheachd a ghabhail gu litireil,
a chionn nach b' e gne na nathrach a bhi ri
seanchas. Cha do chord so ri mo charaid,
mar a dh' fhaodar f haicinn o'n litir so a sgriobh
e thugam Di-luain.
" Bha mi an de anns an eaglais, ach ma
bha, thug Maighstir Ruairidh clach dhomh
an aite arain. Lean e air fad uair an uaire-
adair, a' dranndail mu Eubh agus mu'n
nathair, ag earalachadh dhaoine gun an
naidheachd a chreidsinn, a chionn nach
robh teanga aig an nathair leis am bruidh-
neadh i. Am burraidh bochd ! Bha e
cha eudmhor air son na firinn bhig 's nach
d' amais e air an fhirinn mhoir. Coma leam
ministearan aig a bheil inntinnean maola.
Ciod an cron a tha e a' deanamh do chloinn
bhig, no do dhaoine mora cuideachd, a
bhi creidsinn gu'n d' thainig Satan gu
Eubh ann an riochd nathrach ? Ciod an
riochd eile anns an tigeadh e ? Nach 'eil
sin fein a' dearbhadh gu bheil an naidh-
eachd fior ! Ged bha am fear a dh'innis an
naidheachd so an toiseach beo ann an 6g-
mhaduinn an t-saoghail, bha e fada na
bu ghlice na ministear Inbhir-chlamhain ;
bha ealadhain aige air naidheachd mhaith
innseadh nach 'eil aig Maighstir Ruairidh.
An aite a bhi dol leis na daoine sin a tha
cumail a mach nach 'eil cuid de na naidh-
eachdan a tha anns an t-seann Tiomnadh
fior is e mo bheachd fein gu bheil na naidh-
eachdati daonnan fior, agus gur e na leasain
a bhios Maighstir Ruairidh agus a sheorsa
a' tarruing asda a tha cearr, agus gun dreach
na firinn orra. Tha na naidheachdan cho fior
ri Cinderella, no ri Santa Claus, no ri naidh-
eachdan mora siorruidh de'n t-seorsa sin. Tha
cuimhne agam cho duilich 's a bha mi a' cheud
uair a chunnaic mi ann an leabhar nach e cat
coltach ris a' chat againn fhein a rinn fhortan
do Dick Whittington, ach soitheach-seo-
laidh Lochlannaich ris an an abradh na
Lochlannaich Cat, bata a bheireadh leatha
sia ceud tunna. Coma leam daoine beaga
le suilean biorach nach 'eil a' creidsinn
ann am bodach na gealaich, no anns na
sithichean. Gheibhear an diadhaidheachd
choitchionn agus fhior na's bitheanta anns
a' chloinn na gheibhear i anns na diadhairean,
fhein, agus co a' chlann nach fhaca na sithi-
chean' a' dannsadh air na tulaichean ri
solus na gealaich."
Ar Mathair Eubh
Na'n robh mo charaid aig m' uilinn agus
cothrom agam air a cheasnachadh, bu mhaith
leam aon cheist a chur air nach cuala mi
riamh air a freagairt, Car son nach 'eil fuath
aig a sliochd do Eubh ? A reir teagasg na
h-eaglais rinn Eubh cron air a' chinne-daonna
nach do rinn bean no fear eile a bha riamh
beo, ach air a shon sin uile cha chuala mi riamh
duine a' faotainn coire dhi, no iomradh air
duine aig an robh fearg no fuath 'n a chridhe
dhi. Chan ann mar sin a bhios sinn a' fair-
eachduinn mu dhaoine eile a rinn olc oirnn
fhein no air na daoine o'n d' thainig sinn.
Car son, mata, a tha daoine cho toigheach air
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Eubh 's a tha iad ; am boirionnach a bu
mhathair-aobhair do gach truaighe a thainig
air a' chinne-daonna ? Air uairean bidh e a'
tiffhinn a steach orm ffu'n do dhichuimhnich
na diadhairean so, an uair a rinn iad an crioman
ud do'n chreud a tha ag innseadh mu thuiteam
mhic an duine.
Pussyfoot
Ged bha mo charaid cho stuamia ri Timoteus
no ri Gandhi dh' fhairtUch e riamh orm a
tharruing a steach do " Chomunn an tur-
sheachnaidh." Bhitheadh e ag radh rium
nach robh annainn uile ach daoine a bha air
son saltairt air daoine eile, agus an saorsa a
thoirt bhuapa ; nach b' fhearr sinn dad na na
Pacifists. Cha bu toigh leis na Pacifists idir,
a chionn gu bheil iad cho caonnagach, is
bhitheadh e ag radh, " nuair a thoisicheas
daoine air leannanachd ri Pussyfoot no ri
Pacifist tha cnuimheag air dol 'n a eanchainn
a chuireas fiabhrus a' chuthaich ann." Bhith-
eadh e ag radh cuideachd nach b' urrainn dha
a thuigsinn car son a bha mise a' dol am measg
nam Pussyfoots ; gu'm feumadh e bhi gu
robh seachran air chor-eigin 'n am cheann a
thigeadh gu droch bhuil uair-eigin, agus a'
bhliadhna a bha sinn a' feuchainn ri deoch-
laidir a chur as ann am Blar le guth-taghaidh
an t-sluaigh, agus a bhithinn air cheann nan
coinneamhan a bha air an cumail air a shon sin,
fhuair mi tri no ceithir de htrichean bhuaith,
a' tarruing asam agus a' deanamh fochaid
bheag laghach orm, is gath 'n a h-earball.
" Leugh thu barrachd 's a leugh mise
riamh, is tha fhios agad gle mhaith gu
robh daoine gUc anns a h-uile Unn ag radh
gur e 01, agus Ceol, agus Gaol, tri solasan
as motha anns an t-saoghal. Co thusa, ma ta,
gu'n togadh tu do ghuth an aghaidh fiosrachadh
agus gliocas nan linntean ? Thubhairt duine
as glice na thusa nach do chuir e riamh a
mach airgiod a thug dha riread toil-inntinn
ris an airgiod a chosd e air fion maith, agus
nach do rinn na dh'ol e riamh de fhion
ach maith mor d'a bhodhig agus d'a spiorad.
Tha cuimhne agad air Calum Mac Coinnich
a bha ann an Cill-Bhrighde ; 's iomadh uair
a chuala mi Calum ag innseadh dhuinn gu'n
tugadh deur beag de stuth Thalisgeir air-
san maitheanas a thoirt d'a choimhearsnaich,
agus a bhi ann an sith riutha, moran na bu
luaithe na searmoin Mhaighstir Ruairidh."
Mu shearmonachadh
Ged nach robh e 'n a phearsa-eaglais bha
e daonnan a' seasamh air taobh na h-eaglais,
agus is ann gle annamh nach bitheadh e anns
an eaglais air an t-Sabaid. A thuilleadh air
sin bha e a' leantuinn 'n a thigh fein na cleachd-
aidhean crabhach a dh'ionnsaich e 'na oige.
Ach an uair a thachramaid air a cheile bhith-
eadh e ag innseadh dhomh gu robh sear-
monachadh Mhaighstir Ruairidh 'na sgiths
d'a fheoil, agus gur h-iomadh uair a bha e
fein agus an coimhthional 'n an cadal agus
Maighstir Ruairidh a' dranndail air aghaidh
mu nithean nach buineadh do shaoghal nam
beo idir. Ach bha meas aige air Maighstir
Ruairidh gu pearsanta, is cha bu mhaith leis
gu'n rachadh duine eile an sas ann. Is e an
fhirinn gu robh e gearanach air teagasg na
Cleire air fad, ag radh nach robh e 'na ion-
ghnadh an diithaich a bhi a' tuiteam air falbh
bho 'n Chreideamh Chriosduidh 'nuair nach
robh fhios aig an eaglais fein ciod e an Creid-
eamh Criosduidh. Ann an te de na litrichean
a chuir e thugam uime so sgriobh e,
" Tha fhios agam nach 'eil feum air bith
ann dhomh dol ann an argumaid riutsa mu
theagasg mhinistearan an diugh, a chionn
gur e fear dhiubh a tha annad fein, a chionn
cuideachd gu'n seas sibh a cheile mar a
sheasas gach ceaird anns an diithaich each
a cheile, agus a chionn gur h-aithne dhuit
barrachd 's is aithne dhomh-sa mu'n Bhiob-
ull. Ach air a shon sin cha ruig thu a
leas oilbheum a ghabhail ma their mi riut
nach e mhain nach 'eil fhios aig an t-sluagh
an diugh ciod a tha an eaglais a' teagasg
ach nach eil fhios aice fein. Uaireigin
de'n t-saoghal bha an aon teagasg laidii*
aig ministearan na h-Alba uile, is bha e
air a chur an altaibh a cheile cho finealta
agus cho cothromach 's nach b' urrainn
daoine gun an soisgeul, no innleachd na
saorsa, a thuigsinn — thuit an cinne-daonna
an uair a dh'ith Adhamh am meas toir-
misgte ; bha iad uile fo mhallachd Dhe agus
toillteanach air ifreann ; bha iad gun
chomas air iad fein a shaoradh, ach ann an
lanachd na h-aimsir dh'ullaich an t-Athair
siorruidh Slanuighear dhaibh, a Mhac gra-
dhach fein a bha air iobradh air Calbhari
chum eiric a thairgsinn do Dhia agus peac-
aich a shaoradh o chorruich Dhe agus o
phiantan ifrinn. Bhitheadh na seann mhinis-
tearan a' labhairt ruinn, mar dhaoine aig
an robh fios cinnteach, mu thaghadh agus
mo riiintean Dhe, mu'n ghloir a tha feith-
eamh air na naoimh ann an neamh agus
mu'n truaighe shiorruidh a tha feitheamh
orra-san a bhasaicheas gun gabhail ri tairgse
an t-soisgeil. Ach cia meud eaglais anns
an cluinnear an teagasg sin an diugh ?
Mar is trice cha chluinn mi anns na h-
eaglaisean an diugh ach an seorsa seanchais
a dh' fhaodainn fhein a thoirt do chloinn
ann an sgoil Shabaid, naidheachdan beaga,
is comhairlean saoghalta, is earailean leana-
ANNS A^ CHOILLE BHEITHE— AIG AN UINNEIG
bail, ag iarraidh air daoine a bhi coibhneil
ri each a cheile, agus obair na h-eaglais a
chuideachadh ; ma ni iad sin bithidh iad
sabhailte gu leoir air a' cheann mu dheireadh.
Theagamh gu bheil so air a chur ro laidir,
agus gu'n abradh do bhraithrean nach 'eil
mi a' labhairt gu cothromach, ach ged a
dh' fhaodas e bhith nach 'eil an fhmnn uile
ann, tha tomhas maith dhi ann, agus ge b'e
aite am bi daoine cruinn, ma bheirear
tarruing air an eaglais no air ministearan,
cluinnidh mi iad uile a' gearan nach 'eil
an eaglais an diugh a toirt dhaibh teagaisg
a riaraicheas an inntinn no bheathaicheas
an anam."
Freumh de'n fhirinn
Cha rachainn-sa leis fad na slighe anns na
thubhairt e, ach air a shon sin, bha freumh
de'n fhirinn aige. Chan 'eil teagamh nach 'eil
an saoghal uile ann an ceo an diugh, cho maith
ris na ministearan, agus gun fhios aig daoine
ciamar a chordas an solus ur agus an t-eolas
tir a tha bruchdadh orra o gach taobh ris na
seana bheachdan a bha aca mu Dhia agus
mu'n Chruthachadh. Tha an seann saoghal
a' dol as an t-sealladh agus saoghal iir 'g a
bhreith, saoghal anns a bheil criochan an eolais
air an atharrachadh a h-uile bliadhna. Tha
am fion iir air na seann searragan a bhriseadh,
ach ged a dh' fhaodas daoine a bhi an iom-
chomhairle a thaobh sud agus so ann an
rioghachd na Firinn sgaoilidh an ceo fhathast,
agus chi iad na reultan agus na comharraidhean
eile leis an gtiiiir iad an ciirsa.
Ma tha searmonaiche air bith an diiil gu'n
teid aige air leantuinn air an diugh, a' labhairt
ris a' ghineil oig ann an cainnt an t-seann
t-saoghail, tha e 'g a mhealladh fein. Ma
thoisicheas e air labhairt riu mu thuiteam
an duine ann an Adhamh their iad ris nach 'eil
dad dheth sin a dhith orra, gu bheil fhios aca
gu maith cheana gu bheil am peacadh diith-
chasach dhaibh, agus gu'm faodar an gnothuch
fhagail mar sin, is iarraidh iad air innseadh
dhaibh ciod a dh' iarradh Criosd orra a dhean-
amh anns na laithean so ; ciod e inntinn Chriosd
a thaobh eaglaisean a tha a' cosd moran
airgid 'g an cumail suas ; a thaobh an rait-
eachais agus na h-aimhreit a tha am measg
rioghachdan ; a thaobh thighean-cluich agus
thighean-dhealbh ; a thaobh na geallanachd
a tha dol air aghaidh aig reiseadh-each, is
reiseadh-chon, is ball-chluicheachd ; a thaobh
nan cleachdanna-marsantachd a bhitheas a'
toirt oilbheum d' an coguis ; a thaobh posaidh
agus na doighean anns a bheil parantan a'
seachnadh clann a bhi aca; a thaobh sheotachan
am measg an t-sluaigh, ciod a nithear riu ;
a thaobh fichead ceist eile air am bu mhaith
leo solus a bhi aca a threorachadh an ceuman.
An iarradh Criosd oirnn maoin na rioghachd
so a roinn air treubhan bochda an t-saoghail a
chionn gur e clann an aon Athar a tha annta-
san agus annainne ? An tugadh e oilbheum
dha na'm bacadh tu d' ad nighinn duine dubh
a phosadh ? An toirmisgeadh e dhuinn ar
margaidhean a dhiinadh do rioghachdan eile le
tariffs. Ciod a theireadh e ri posadh eadar
Prostanach agus Papanach ? Sin an seorsa
cheistean a tha a' laighe air inntinnean agus
air coguisean dhaoine an diugh, is tha e na's
feumaile dhaibh greim fhaotainn air lagh
Criosdail a dh' fhuasglas na ceistean sin na
bhi a' cluinntinn chomhairlean maithe, Sabaid
an deidh Sabaid, ag iarraidh orra a bhi 'n an
cloinn mhaith, agus obair na h-eaglais a chuid-
eachadh.
Aig an Uinneig
Ordugh an t-Seanaidh
ANNS an aireamh mu dheireadh rinn feai*-
a'-chl6dh orm mar a bhitheas tu fein, a
leughadair, a' deanamh gu trie air an fheadh-
ainn a bhitheas a' bruidhinn air an Radio ;
ehuir e stad orm m' an do ehriochnaieh mi
mo sheanehas. Bha mi ag innseadh mu
mhinistear nach robh idir a' creidsinn ann a
bhi a' cur dhaoine fo bhoidean uisge-beatha
a thur-sheaehnadh, ged bha e fein anabarrach
stuama. An uair a thigeadh an t-Sabaid anns
an robh e air iarraidh air ministearan leis an
Ard-Sheanadh searmon a liubhairt air a'
chuspair so, thoischeadh e air an t-seirbhis leis
an t-salm so,
Bheir e air feur bhi fas do'n spreidh,
'S air luibh bhi fas gun sgios
Do dhaoine, chum gu'n tugadh iad
O'n talamh biadh a nios.
Is fion a chuireas cridhe dhaoin'
Air shubhachas 's air ghean,
Is oladh fos a ni an gniiis
Le maise dealrach glan.
Leughadh e, gun facal a radh uime, mar
rinn Criosd fion de'n uisge ann an Cana Ghalile,
agus an sin bheireadh e dhaibh searmon ag
earalachadh orra trbcairean Dhe uisneachadh
gu measarra agus le taingealaehd. Chan
abrainn gu robh an duine ud na mhae umhail
d'a mhathair, ged thug e geill gu litireil
do aithne an t-Seanaidh.
Ann an laithean fheola tha e coltach nach
robh Criosd a' tur-sheachnadh fiona ; na'n
robh shaoileadh tu nach cuireadh iad as a
leth gu robh e 'n a phoitear fiona. Ach chan
'eil sin a' ciallaehadh nach bitheadh e an diugh,
na'n robh e anns an t-saoghal, air taobh
muinntir an tur-sheachnaidh. Chan urrainn
6
AIG AN UINNEIG — MARBHRANN
dhuinn a bhi cinnteach, ach na'n robh Criosd
an diugh an Glaschu far am faiceadh e obair
mhallaichte na dibhe mai* nach fhacas riamh
ann an Galile, tha mi an duil gu'n aicheadh e e
fein anns a' cheum so mar rinn e ann an cuisean
eile. Co dhiu tha an t-abstol Pol, a thuig
inntinn Chriosd mar nach do thuig moran i,
ag radh, " Tha na h-uile nithean ceadaichte
dhomh ach chan 'eil na h-uile nithean iom-
chuidh . . . uime sin co aca a dh' itheas no
dh' olas sibh, deanaibh na h-uile nithean chum
gloire Dhe ... is maith an ni gun fheoil itheadh,
no fion 61, no ni air bith a dheanamh leis am
faigh do bhrathair tuisleadh no oilbheum, no
leis an deanar lag e."
' Coir ' agus ' Coraichean '
Sin agad da fhacal a tha a' cur dhaoine gle
thric air seachran an uair a thoisicheas iad air
an uisneachadh ann an argumaid, gu son-
ruichte ma tha iad air son rud-eigin fhaotainn
air chosdus dhaoine eile. Their iad gu bheil
coir aig a h-uile duine a tha tighinn a steach
do'n t-saoghal obair fhaotainn ; no gu bheil
coir aige a bheo-shlaint fhaotainn, no gu bheil
coir aig a h-uile paisde a tha air a bhreith anns
an rioghachd sgoil mhaith fhaotainn. Gun
teagamh is e dleasdanas pharantan sgoil mhaith
a thoirt d' an cloinn, agus an cur air cheann na
slighe a thaobh am beo-shlaint, agus mur
h-urrainn iad sin a dheanamh, tha iochd agus
gradh ag iarraidh air daoine eile an fheadh-
ainn a tha lag agus uireasbhuidheach a
chuideachadh, ged nach 'eil coir air bith aca
air. Chan 'eil coir aig duine ach air an rud
a bhuineas dha, agus a tha aige cheana ;
tha coir aige nach toirear sin bhuaith le daoine
eile. Chan 'eil coir aig duine air sgoil no beo-
shlaint fhaotainn o'n duthaich na's mo na
tha coir agam-sa air gramaphon, no Radio,
no carbad, fhaotainn bhuait-sa, a leughadair.
Ach chan 'eil e furasda so a chur ann an cinn
na feadhnach a bhitheas ag eigheach aig
oiseanan nan sraidean gu bheil an coraichean
air an cumail o'n duine bhochd agus o'n
chloinn. Co tha 'g an cumail bhuapa ? Na'n
toimhseadh iad am briathran gu ceart is e a
tha iad a' ciallachadh gu'm bu mhaith leo cor
an duine bhochd agus cor na cloinne a bhi na's
fhearr na tha iad, rud ris an cuir na h-uile
dhaoine caomhail an aonta, ged nach aidich
iad gu bheil coir aig neach air bith ach air
na tha aige cheana.
Gle bhitheanta cluinnear daoine ag radh
gu bheil coir againn air an fhearann a chionn
gu'n do rugadh sinn air ? Na'n do thachair
gu robh thu air do bhreith air an Dunara an
abradh tu gu robh coir agad air an Dunara.
Chan 'eil e ceart idir a bhi bruidhinn air
" dleasdanas pharantan " mar " choir na
cloinne."
Marbhrann
Do RuAiRiDH Smith, a bha 'na eildear an Eaglais na h-Alba, an Tairbeart na Hearadh
Le Domhnull Iain Mac Dhuth-Sith, Sollas, Uidhist;a-Tuath
SE mhuinntir ghlic am measg an t-sluaigh Is iomadh uasal 's duine coir
A bhios an comhnuidh furachail, Dha 'n tug e aoigheachd eireachdail
'S a bheir fainear an aithn' o shuas, Is iomadh neach air ghainne loin
" Biodh sibhse an comhnuidh ullaichte. A shuidh m'a bhord ro-chuideachdail.
Tha teachdair' Dhe an comhnuidh luath
A' dol mu 'n cuairt 's a cuireadh leis
Aon is aon gu 'n dachaidh bhuan
Ma 's tinn no slan chan fhuirich iad.
Ghairm e cuid an diugh 's an de,
'S am maireach gairmear cuideigin ;
'S ri iiine siiibhlaidh sinn gu leir
'S bidh dochas beo aig cuid affainn.
Tha aon a dh' ionndrainear an drasd
Gu h-araidh anns na Hearadh sin
'S e Ruairidh Smith an duine graidh
Is dh' fhalbh e fein 's cha mhaireann e.
B'e fein an t-uasal dileas coir,
Le cridhe mor d'a choimhearsnaich ;
Chan 'eil cus 's a' chearn sin beo
A thogas oighreachd urramach.
'Nuair shuidheadh " braithrean " leis mu
bhord
Bu bhriagha bhi 's a chuideachd ud
Gach neach a' taisbeanadh a ghraidh
Do 'n Ti sin a tha neo-fhaicsinneach.
Bha e fein a' sior thighinn beo
Air " slighe nuadh " na fallaineachd
Is b 'e a thlachd 's a mhiann ro-mhor
Bhi 'n cuideachd na fhuair beannachadh.
Tha e nis a' seinn an Gloir,
'S na deanadh cairdean mulad ris
Cha ruig beud gu siorr 'n a choir
Is clann an Tighearna maille ris.
Chan fhaca stiil 's cha chuala cluas,
'S cha d' smuainich cridhe duin' againn
Na dh' ullaich Dia fa chomhair sluaigh
Thug gradh Dha Fein a cheannaich iad.
MARBHRANN— POL AGUS TIMOTEUS
Marbhrann
Do'n Ollamh Domhnull Mac Fhionghain, a biia 'na mhinistear ann an sgireachd an t-Sratha 's
AN ElI.EAN SgITHEANACH
Le Mghr Mac an t-saoir, a bha 'na Mhissionaraidh ann an Sconcer
THA srath Mhic Fhionghain an diugh fo
bhron,
Is beag an t-ionghnadh olr 's mor a leon,
A cheannard uasal 'na laighe-luaine
Ann an leabaidh fhiiar ann an Cille-Chro.
Tha 'n Dotair Domhnull an diugh fo 'n fhod,
Fiiiran luachmhor a chridhe choir,
Measail, stuama, is ceannalt, suairce
'S gur bochd r'a luaidh mar a thainig oirnn'.
Tha do bhantrach an diugh gu truagh
Bho 'n chaidh a companach a sgaradh uaith'
Ach chuir i 'dochas an Righ na Gloire
Gu'm meal sibh comhla a mhorachd shuas.
Tha do chairdean an diugh fo sprochd,
Do chinneadh laidir 's an lamh ri 'n uchd,
A' caoidh an armuinn a sgar am bas uath',
Bhliadha'-ur a chraidh iad le lot ro ghoirt.
Tha Eaglais Alba a' caoidh gu geur
Gun d' chaill i stiiibhard bha dhith ro threun,
A thalant diibailt, cha d' rinn e mhuchadh,
Ach shil mar dhriichd air a' mhaduinn Cheit.
Bha thu 'na d' shaighdear an armachd Dhe
An soisgeul siorruidh 'ga chur an ceill
Do dh' anamaibh briiite le peacadh ciuirte
'Toirt solus-iiiil dhaibh le mais' is sgeimh.
Cha cheadaich Cuimhne dhomh do bhriathran
tlath.
Chur sios 's na roinn so an doigh mar b' aill ;
Tha bochdan 's dilleachdain feadh do sgireachd
Bhios 'ffa 'n innseadh fad iomadh la.
P61 agus Timoteus
B'E an litir mu dheireadh a sgriobh Pol an
dara litir a sgriobh e gu Timoteus, " mo
mhac gradhach." Tha e furasda gu leoir
fhaicinn gu robh fhios aige nach biodh a
laithean fada, agus gu'm faodadh a' chrioch
tighinn uair air bith, oir bha e a' feitheamh ri
binn a bhais anns a' phriosan anns an Roimh.
Cha robh duine maille ris, ach a mhain Lucas
caomh, oir threig a chompanaich uile e. Threig
Demas e, air dha an saoghal a tha lathair
a ghradhachadh ; chaidh Crescens do Ghalatia,
Titus do Dhalmatia, agus bha Trophimus tinn
ann am Miletus. Sin an t-aobhar gu'n d' iarr
Pol air Timoteus cabhag a dheanamh agus
tighinn thuige ; bu mhaith leis duine earbsach
agus caraid dliith a bhi maille ris an am f heuma.
A dh' aindeoin gu robh Pol moran na bu
shine na Timoteus bha cairdeas is companas
eatorra nach robh eadar Pol agus gin eile
d'a chomh-sheirbhisich. Chan 'eil e furasd
a radh ciod a tharruing r'a cheile iad ; chan
'eil e furasd a radh ciod a tha a' tarruing
dhaoine r'a cheile uair air bith, oir tha gaoth
a' chairdeis, mar ghaoth an adhair, a' seideadh
far an aill leatha. Bha aon bhann shcfnruichte
'g an ceangal r'a cheile ; b' ann fo shear-
monachadh Phoil a bha Timoteus air iom-
pachadh. Sin is ciall do 'n fhacal a gheibhear
uime ann an litrichean Phoil, " mo mhac
gradhach."
Mac gradhach
Bha Timoteus, an da chuid, 'na mhac gradh-
ach agus 'na mhac dleasdanach do Phol, agus
cho luath 's a fhuair e am fios a chuir Pol
thuige chaidh e do'n Roimh 'ga fhaicinn.
Chan urrainnear a nis a radh co dhiu a rainig
e m' an d' thainig a' chrioch air Pol, ach mur
do rainig faodar a bhi cinnteach gu'n do
ghabh Dia an toil mar an gniomh, agus gu'n
do chuir e sios a thurus o Ephesus gus an
Roimh ann an leabhar na cuimhne. Faodaidh
e bhith gu robh Timoteus e fein air a chur an
sas air a thurus, air son facal Dhe agus fianuis
losa Criosd, oir tha e air a radh anns an litir a
chum nan Eabhruidheach (xiii, 23), " bitheadh
fhios agaibh gu'n do chuireadh ar brathair
Timoteus fa sgaoil."
Tha dithis de na laoidhean as maisiche
ann an leabhar nan salm air an steidheachadh
air briathran is fiosrachadh Phoil ri uchd bais,
liv, Iv.
Chriochnaich mi nis mo chath 's mo reis ;
Is dliith dhomh eug is uaigh ;
M' anam a choisrig mi do Dhia,
Triallaidh gu neamh le buaidh.
Cha do chuir am bas fiamh no eagal air Pol,
oir bha fhios aige co ann a chreid e, agus bha
geall aige air a bhi maille ri Criosd. Uair-
eigin 'n bheatha bha diiil aige gu'm biodh
8
POL AGUS TIMOTEUS
e beo aig teachd an Tighearna, agus gu'm
biodh e air a ghlacadh suas anns na neoil,
an comhdhail an Tighearna anns an adhar.
Ach a nis bha e a' faicinn gur h-ann air slighe
eile a rachadh e a steach do lathaireachd
an Tighearna, an t-slighe air an d' imich
Stephen agus Seumas, agus creidmhich eile
a dh' fhuiling am bas air sgath an creidinih.
A reir beul-aithris na h-eaglais bha ceann
Phoil air a ghearradh dheth le tuaigh anns a'
bhliadhna 67.
Gairdeachas air neamh
Ma tha e fior gu bheil gairdeachas air
neamh an uair a ni aon pheacach aithreachas
saoilidh mi gu bheil gairdeachas air neamh
cuideachd an uair a theid leithid Phoil a
steach ann. " ladsan a thionndaidheas moran
gu fireantachd dealraichidh iad mar na reultan
fad saoghail nan saoghal." Thubhairt Pol
iomadh rud mu oighreachd nan naomh a rinn
neamh ion-mhiannaichte do chridheachan dha-
oine eile, agus b' ion eadhon do na h-ard
ainglean an criiin a thilgeadh aig a chasan. Ach
ciod a theirear mu na miltean a thionndaidh e
o dhorchadas gu solus, agus o chumhachd
Shatain gu Dia ? Nach deanadh iadsan iolach
aig a theachd !
Am measg nan daoine a tha tachairt oirnn
anns an Tiomnadh Nuadh is e an dithis is
docha leam, Timoteus agus Lucas, agus is e
an t-aobhar (co dhiu ann an tomhas) gu robh
iad le cheile cho dileas do Phol. Leig Lucas
seachad obair na dotaireachd los an aire a
thoirt do Phol, agus ciod an t-seirbhis eile a
b' fhearr a b' urrainn e a dheanamh ann an
rioghachd Dhe ? Tha amharus agam nach
seasadh bodhig an abstoil ris an obair a bha e
a' deanamh mur biodh Lucas aig uilinn. 'N a
dhoigh fhein bha Timoteus a cheart cho
feumail do Phoil ; ann an deireadh a laithean
gu sonruichte bhiodh e a' cur a chomhairle ris
na bu bhitheanta na ri gin eile de shoisgeul-
aichean na h-eaglais.
Duine sgoinneil
Tha cuid de dhaoine am beachd nach robh
ann an Timoteus ach duine gun mhoran ann ;
duine laghach gun sgoinn. Ach chan 'eil
sin fior. Cha bhiodh Pol cho gaolach no cho
measail air mur biodh tiir is sgoinn ann ;
mur biodh deagh earbsa aige 'n a ghliocas
cha chuireadh e Timoteus air feadh nan
eaglaisean mar a rinn e, a reiteachadh chiiisean
a bha cearr. Cha mho a dh' iarradh e air a
bhi 'n a sheorsa de easbuig anns an eaglais
ann an Ephesus, dreuchd a chuireadh dearbh-
adh air gliocas is faidhidinn Ghabriel, oir
bha muinntir Ephesuis cho duilich an riagh-
ladh ris na h-Eirionnaich fhein. Eadar
dream araidh aig an robh barrachd iiigh ann
an sloinnteireachd agus ann am faoineas eile
na bha aca ann am foghlum diadhaidh, agus
daoine eile leis am bu mhaith a bhi 'n an
luchd-teagaisg ged nach robh fhios aca ciod
a bha iad ag radh ; eadar iad sin agus mnathan
gun naire is luchd-dreuchd gun ghras a bha
milleadh sith na h-eaglais, bha a leoir ri dhea-
namh aig duine air bith a bhiodh air a shuidhea-
chadh mar fhear-riaghlaidh innte. Cha robh
teagamh air bith aig Pol nach robh Timoteus
comasachadh air breith chothromach a thoirt
seachad ann an cuis air bith a thigeadh air a
bheulaibh, agus dealachadh a chur eadar an
cruithneachd agus am moll, ach bha amharus
aige gu robh e rud beag bog-chridheach agus
nach biodh e cho teann no cho cruaidh air na
h-eucoraich 's a bu choir dha. Sin an t-aobhar
gu'n d' thug e na h-earailean air a gheibhear
anns a' cheud litir a sgriobh e thuige, " Na
deanadh duine air bith tair air t' oige ; thoir
t' aire do leughadh, do earalachadh, do thea-
gasg ; na dean dearmad air an tiodhlac a tha
annad."
Smachdail air fein
Cha robh Timoteus gun fhailing na's mo na
daoine eile, ach ma bha e diiiid is meata,
furasd a lubadh a null agus a nail le daoine
laidir dalma, bha a choguis maoth agus a
chridhe blath, agus bha e 'n a uile chaith-
eamh-beatha 'n a eisempleir do na creidmhich
ann an Ephesus. Mur robh e cruaidh no
teann air daoine eile bha e teann air fein,
a' cumail a chuirp fo leithid de smachd 's
gu'n do mhill e a shlainte. Sin an t-aobhar
ffu'n d' iarr Pol air, " Na h-61 uisere na's fhaide,
ach gabh deur beag fiona air son do stamaig,
agus air son na laigse a tha tighinn ort cho trie."
A thaobh suaimhneis agus comhfhurtachd an
t-saoghail so bha beatha Phoil air uairean gle
chruaidh is lom. Anns an dara litir a sgriobh
e chum nan Corintianach tha e ag innseadh
mu shaothair a chuirp agus amhghar anama
ann an seirbhis na h-eaglais. " O na h-
ludhaich fhuair mi coig uairean da fhichead
buille ach a h-aon ; ghabhadh orm le slatan
tri uairean ; chlachadh mi aon uair ; dh'
fhuiling mi long-bhriseadh tri uairean ; la
agus oidhche bha mi anns an doimhne ; ann an
turusan gu minic, ann an cunnartan aibhni-
chean, ann an cunnartan luchd-reubainn, ann
an cunnartan o mo luchd-duthcha, ann an
cunnartan o na Cinnich ; ann an saothair agus
an sgios, ann am faire gu minic, ann an acras
agus ann an tart, ann am fuachd agus an lom-
nochdas."
Cairdean dileas
Ciod a bha cumail suas cridhe is misneach
an abstoil an uair a bha na stuadhan sin
a' dol thaii-is air ? Bha, an da ni so —
{Re leantu'inn)
Aireamh 2
938
Gaisgealachd
An oklhehe nochd ulteas laimh rium-sa a'mgeal an De nin, d^am buin mi agus d'a bheil mi a' deanamh seirbhis,
ag radh, A Plibil, na bitlieadh eagal ort ; . . .feuch thiodhlaic Dia dhuit iadsan uile a tha a" sebladh maille
riut." — Gniomharan xxvii. 23-24.
BHA Pol iomadh uair ann an ciiil chumhainn,
ach cha robh e rianih ann an ciiil a bu
chuimhne na'n cunnart anns an robh e air an
luing a bha air a fuadach agus a chaidh air tir
air a turus do'n Roimh. Ach dearbhaidh
cunnart daoine ; leigidh e f haicinn co dhiiibh a
tha annta treun-fhir no boganaieh, agus anns
an naidheachd so tha Pol a'seasamh a mach
am measg chaich mar dhuine aig an robh
inntinn agus creideamh nach gabhadh m.eatach-
adh.
Mar is sine tha mi a' fas is ann as motha mo
mheas air daoine gaisgeil agus air euchdan
gaisgeil, oir tha ni-eigin neo-bhasmhor ann an
gniomh gaisgeil. Tha an t-eagal gabhaltach ;
sin an t-aobhar gu'm bi a h-uile duine a' cur sios
air gealtairean ; tha eagal orra romhpa. Ach
tha misneach gabhaltach cuideachd ; b'e
misneach Phoil an oidhche ud a thearuinn gach
anam a bha air bord.
Tha an naidheachd so a' diisgadh smuain no
dha 'n am inntinn a bu mhaith leam a chur sios
air an duilleig so.
(1) Thig gaisgealachd am follais an la a'
chruadail. An uair a chaidh Pol air bord do'n
luing cha robh ann ach priosanach, is cha
tugadh an sgiobair no an sgioba uiread agus
siiil air, ach'nuair a chaidh ctiisean cearr agus
a bha an cunnart mor, is e Pol a chuir
misneach agus dochas annta uile, gus mu
dheireadh an robh iad a' leigeil an taice ris mar
bha Caiptean Scott agus an sgioba a bha
comhla ris anns an Antarctic a' leigeil an taice
air an duine ghradhach, agus fear a' chridhe
mhoir, Eideard Wilson. Ciod air bith cho fuar
no cho gabhaidh 's a dh' fhaodadh an gaillionn
a bhith, agus am bas a' bagairt orra gach uair
de'n la, bha fhios aca nach geilleadh Wilson,
agus nach tiontiaicheadh a chridhe ; gu'n
leanadh e air aghaidh gun ghearan, gun
chiiichran, a' giixlan uallach cuid-eigin a bu
laige na e fein, agus 'g am misneachadh le facal
ciiiin is caomh an drasd 's a ris. ' Nach bu
mhaith an gnothuch na'n robh barrachd de'n
inntinn so am measg Chriosduidhean. Tha
tuilleadh is gaisgealachd air iarraidh oirnn anns
a' bheatha dhiadhaidh, ach air a shon sin tha
eagal an Tighearna na's maisiche ma tha e
a' pogadh beul ri beul ri gaisgealachd ; ma
chuidicheas e le daoine cumail air an aghaidh
gun ghearan, 'nuair tha ciiisean a' dol cearr,
agus feuchainn ri ciiisean a dheanamh cho
reidh 's is urrainn dhaibh do'n fheadhainn a tha
anns an aon tigh riu.
(2) AH earbsa ann an Dia cridhe duine fois-
neachail, agus gle thric bithidh ar smuaintean
agus ar breithneachadh cearr mur bheil ar
cridheachan foisneachail agus gun eagal. B'
aithne do na seoladairean an fhairge agus
cunnartan na fairge na b' fhearr na b' aithne do
Phol, ach chuir an t-eagal maoim 'n an eanch-
ainn, air chor agus gu'n do chaill iad an
tabhachd. An sin ghabh Pol commannd ; le
chiiiine fein chuir e ciall air an sgioba uile oir
tha e air a sgriobhadh, " an sin ghlac iad uile
deagh mhisneach." A bheil cuimhne agad, a
leughadair, ciod a thachair an uair a bha Pol
agus Silas air an tilgeadh do'n phriosan ? " Air
a mheadhon — oidhche sheinn iad laoidhean —
molaidh do Dkia." An aite a bhi 'g an gearan
fein agus ag osnaich, bheannaich iad ainm an
Tighearna. Sin an seorsa inntinn a bheir
buaidh air an t-saoghal. Tha cridhe an as-
creidmhich mar a' mhuir bhuairte nach 'eil
aon mhionaid aig fois, agus do bhrigh nach
'eil e aig fois chan fhaic e iongantasan an
Tighearna.
(3) Faodaidh sinn moran a chall ach fhathast
mor an a bhi air fhdgail againn a ni ar beatha sona
agus saoibhir. Chailleadh an long, agus bu mhor
an call e, ach cha do chaill iad am beatha.
" Craicionn air son craicinn, eadhon gach ni a
tha aig duine, bheir e air son a bheatha."
Faodaidh duine a mhaoin shaoghalta a chall ann
an aon oidhche ; faodaidh ro-chiiram a bhi air
m'a shlainte no m'a obair (no rud as miosa air
fad mu chion-oibre) ; faodaidh e cuid d'a theagh-
lach a chall ; ach eadhon ged thachradh sin,
na saoileadh e gur duine truagh e agus na
toisicheadh e air ciiichran ; fosgladh e a
shuilean agus chi e fichead tobar gle dhliith dha
as am faod e sonas agus aoibhneas a tharruing.
A dh' aindeoin gach call a dh' fhaodas tighinn
ort, na h-abair gur duine bochd no truagh thu ,
ma tha greim agad air Dia le creideamh beo ;
ma tha e 'na f haochadh dhuit a bhi ag iirnuigh ri
Dia agus 'ga bheannachadh, agus ma tha sith
agus caomhalachd agus gaol a' feitheamh ort
GAISGEALACHD— ANNS A' CHATHAIR
aig taobh do theallaich fein, an uair a chrioch-
naicheas tu obair an la.
(4) Tha aingeal an Tighearn an diugh ag radh
ruinne a' cheart rud a thuhhairt e ri Pol, Na
hitheadh eagal ort. Chan 'eil galair as miosa air
an t-saoghal na eagal, ach a mhain am peacadh,
ach is e am peacadh as aobhar do dha thrian
de'n eagal a tha a' milleadh suaimhneas dhaoine.
Bhitheadh an saoghal so 'n a aite sona na'n
robh saorsa aig daoine o'n da rud sin, peacadh
agus eagal, da rud aig a bheil an aon nihathair —
aobhair, nach 'eil an daimh cheart againn ri Dia
agus ri each a cheile. Agus far nach 'eil
daimh cheart, an sin tha amharus, agus eagal,
agus as-creideamh, agus peacadh. Chan urrainn
duine a bhi ann an daimh cheart ri theaghlach,
no ri choimhearsnaich, no ri daoine eile, no ann
an ceum air bith d'a bheatha, mur bheil a
chridhe ceart ri Dia. Saoilidh a fein gu'm
faod, ach tha an rud eu-comasach. Cha mho
a gheibh e saorsa o eagal gus an aidich e 'na
bheatha facal agus iighdarras Dhe, agus a'
choir a tha aig Dia air a sheirbhis, no gus an
creid e le uile inntinn agus anam am foillsea-
chadh a rinn Criosd air Dia mar Athair naomh
agus gradhach as am faod e earbsa iomlan a chur
air son maitheanas peacaidh agus dochas
siorruidh.
Tha daoine air am pianadh le fichead seorsa
eagail ; eagal a' bhais, eagal bochdainn, eagal
an la maireach, eagal gu'm faighear a mach am
peacadh, eagal gu'n caill iad an obair, eagal nach
toir Dia maitheanas dhaibh. Chan 'eil feum
air bith ann dhuit feuchainn ris na h-eagail sin
a chur air falbh le d' reuson, no le argumaid, no
le cumhachd do thoile, oir cha seas iad ri
argumaid no ri reusonachadh, agus a' cheart
mhionaid a tha an argumaid uUamh thig iad air
an ais. Chan 'eil ach aon doigh air an cur air
falbh, an doigh a ghabh an Salmadair, 'Saji la
air am hi eagal orm earbaidh mi asad-sa. Ach
chan urrainn dhuinn an gealladh a tha anns an
f hacal so a thagar mur bheil sinn 'g ar cur fein
gu buileach ann an lamhan Dhe, gu bhi air ar
n-uisneachadh leis mar chi e iomchuidh.
Tha na dotairean ag radh gu bheil neuras-
thenia anabarrach cumanta an diugh. Ach ma
tha, chan e an t-aobhar gu bheil daoine air am
biathadh na's miosa na bha iad, no ag oibrea-
chadh na's goirte na bha iad, ach a chionn gu
bheil an cridheachan gun fhois le eagal. Tha
earbsa ann an Dia, agus an cridhe foisneachail
a tha leantuinn na h-earbsa sin, 'na leigheas air
neurasthenia fada na's fhearr na cungaidh
dotair
Cridhe dhaoine 'gan treigsinn le eagal. — Lucas
xxi. 26.
Ghabh iad eagal mor a?i uair nach robh aobhar-
eagail ann. — Salm liii. 5.
Cia a?i duine a tha gealtach agus lag-chridheach ;
pilleadh e d'a thigh chum nach dean e cridhe a
hhraithrean lag. — Deut. xx. 8.
Bheir e aithne d'a ainglibh mu d' thinichioll. —
Salm xci. 11.
Thubhairt an t-aingeal ris, Na bitheadh eagal
ort. — Gniomharan xxvii. 23.
Ann an ainm ar Dia-ne togaidh sinn suas ar
bratach. — Salm xx. 5.
Anns a' Chathair
GED is iomadh duine naomh agus duine
peacach air an do rinn mi seanchas air
an duilleig so cha do rinn nai riamh seanchas
air Brighde, Muire nan Gaidheal, mar their
cuid rithe, ged is ann oirre a tha eaglais Bhlair
air a h-ainmeachadh. Chan aithne dhomh
car son ; ach tha eaglais eile ann am Peairt
air ainmeachadh oirre cuideachd, Lagan-
Bhrighde, an Uachdar Ghamhair.
An uair a thoisicheas tu air eachdraidh nan
Naomh a rannsachadh tha thu ann an saoghal
eile seach an saoghal as aithne dhuinn an
diugh ; saoghal anns nach robh daoine a'
ciallachadh leis na facail firinn agus breug an
rud a tha sinne a' ciallachadh leo. Anns an
t-saoghal ud b'e an fhior chomharradh a bha
aca air duine maith, gu'n rachadh aige air
miorbhuilean a dheanamh ; mur rachadh aige
air sin a dheanamh cha robh e airidh air a bhi
air a chunntas am measg nan Naomh. Cha
mho a bha iad a' ciallachadh leis an fhacal
miorbhuil an rud a tha sinne a' ciallachadh
leis. B'e sin an t-aobhar gu robh luchd-
eachdraidh na h-Eireann anns na seann linn-
tean agus pearsachan-eaglais an Albainn,
mar bha Adhamhnan a sgriobh mu Chalum-
cille, ag innseadh uiread rolaistean mu na
Naoimh 's a gheibhear 'n an leabhraichean.
Chan 'eil na rolaistean sin a' ciallachadh dad
ach so, gu robh na fir-eachdraidh gu laidir
de'n bheachd gur e duine mor agus duine
maith a bha anns an Naomh m' an robh iad
ag innseadh. Theagamh gur e leabhar Adha-
mhnain an leabhar-eachdraidh as ainmeile
an eachdraidh na Gaidhealtachd, ach chan 'eil
ann de fhirinn litireil na thogadh bigean-
baintighearn 'n a ghob. Cha robh rud eile air
aire ach innseadh do'n t-saoghal ciod an duine
mor-mor agus naomh-naomh a bha an Calum-
cille. Ach a dh' aindeoin nan rolaistean a
dh' innis e bha Adhamhnan 'na dhuine cho
firinneach ri Gilleasbuig Main, an Oil-thigh
ANNS A^ CHATHAIR
3
Ghlaschu, no cho firinneach ris na " daoine "
anns an Taobh Tuath, an uair a thoisicheas
iad air innseadh mu na nithean a dh' fhoillsich
Dia roimh laimh do Lachlainn Mac Coinnich,
an Loch Carrann. Chan 'eil na naidheachdan
sin a' dearbhadh dad ach gu robh a' ghineal
fein a' cunntas Mhghr Lachlainn 'n a dhuine
mor-moi'. Duine air bith a tha sgaoth de
naidheachdan a' cruinneachadh m'a ainm 'n a
bheatha agus an deidh a bhais, faodaidh tu
a bhi cinnteach gu robh ni-eigin anns an duine
sin a bha 'g a dhealachadh o dhaoine eile.
Tha so mar gu'm bithinn a' gabhail mo
lethsgeil roimh laimh air son nan naidheachd-
an a tha mi dol a dh' innseadh mu Bhrighde.
Tha tri no ceithir deug de bhoirionnaich
air an robh an t-ainm so air an ainmeachadh
am measg nan Naomh, ach cha robh ann ach
aon Bhrighde d' an robh urram air a thabhairt
o cheann gu ceann a dh' Albainn agus a dh'
Eirinn, Brighde, a' bhan-Aba a bha 'na math-
air -choimhid am mainistir Chill Dara, an
Eirinn.
Rugadh i dliith air Dtm-dealg mu'n bhliadh-
na 452. Bho laithean a leanabachd bha
gaol aice air Criosd, is bha blaths is ciiiine
an t-Slanuigheir 'n a h-aodann mar chaileig.
An uair a bha i ochd bliadhna deug chuir i
roimhpe gu'n seachnadh i staid a' phosaidh,
agus gu'm bitheadh i 'n a maighdinn do
Chriosd gu brath. Dh' fhas i cho ainmeil air
son a ghocais agus a nao'mhachd 's gu'n dubh-
airt Brianan, mairiche nan seachd cuantan,
gu robh smachd aice air uil-bheistean an
aigein fhein.
Chuir i air chois mainistir ann an Cill Dara,
air fearann a bha air a thoirt dhi leis an righ ;
chruinnich i gillean-frithealaidh do Chriosd
a steach do'n mhainistir, no do'n chlachan
bheag ris an abradh iad mainistir, is thoisich
i air freasdal do na doill, agus do na bochdan,
agus do dhaoine air an robh an luibhre. Bha
fir agus mnathan ann am mainistir Chill Dara,
is thagh i Easbuig naomh a bhiodh a' riagh-
ladh na mainistir comhla rithe.
Uidh ar n-uidh chaidh a cliti am farsuing-
eachd ; bha i air a cunntas am measg na
triuir a b' urramaiche an Eirinn, Padraig agus
Calum-cille agus Brighde. Ged a ghabhas a
h-ainm lorgachadh o cheann gu ceann a dh'
Albainn tha e duilich a radh co dhiu a sheas
a cas riamh air tiir na h-Alba ach 'n a bruadair
fhein agus am^bruadair na feadhnach aig an
robh gaol oirre.
Air feadh nan Eileanan gheibhear moran
naidheachdan fhathast mu Bhrighde, affus
n am measg sin an te so. " Be Diighall
Donn, a bha 'n a osdair am Betlehem, athair
Brighde. Aig an am bhronach air a bheil mo
naidheachd bha machraichean Bhetlehem air
an losgadh le tiormachd na bu mhiosa na na
machraichean againn fhein anns an t-samhradh
as teotha a chunnacas riamh ; bha boinne
biiirn cho priseil ri gini oir. Bha uiread
dhaoine a' tighinn a dh' iarraidh uisge gu
osd-thigh Bhetlehem 's gu'n do chuir Diighall
Donn cleibh air seachd asailean agus seachd
camhail a dhol do'n Eiphit a thoirt uisge as
na tobraichean a rinn Joseph ann am bliadh-
nachan na gorta. Ach m'an d' fhalbh e
thug e aithne do Bhrighde gun luchd-siubhail
air bith a leigeil a steach gus an tilleadh esan,
is dh' fhag e aice ann am pige beag na dhean-
adh feum dhi fhein a dh' uisge fhad 's a
bhitheadh e air falbh. Ach dh' iarr e oirre
gun aon deur dheth a thoirt do neach eile.
'S ann mar sin a bha, ach la de na laithean
thainig seann duine eireachdail a dh' ionnsuidh
an tigh-osda, agus e sgith le thurus. Bha
boirionnach og comhla ris, a thug barr ann am
maise air a h-uile boirionnach eile a chunnaic
Brighde riamh. Bha ise cuideachd sgith le
a turus, agus na bu mhiosa na sin, no na b'
fhearr, bha am a h-eiginn dliith.
An uair a dh' iarr iad biadh is deoch is
leabadh bha Brighde an iom-chomhairle ;
cha bu mhaith leatha a bhi eas-umhail d'a
h-athair, ach cha mho a b' urrainn dhi gun
iochd agus coibhneas a nochdadh do choigrich
sgith. Mar sin thug i dhaibh biadh, agus
deoch as a' phige, is thubhairt i riu gu'm faod-
adh iad an oidhche a chur seachad anns an
stabuU. An deidh dhaibh falbh chunnaic i
gu robh am pige cho Ian 's a bha e riamh, a
dh' aindeoin na dh' ol na coigrich as.
An oidhche sin fhein thainig Diighall Donn
air ais, agus ochd cleibh dheug Ian aige le
soithichean anns an robh uisge. Dh' innis
Brighde dha mu na coigrich a bha anns an
stabull, ach anns a' bhruidhinn sin fhein,
cluinnear torman mar gu'm biodh tairneanach
no beum-sleibhe air chiil an tighe. An uair
a sheall iad a mach bha an t-uisge trom ann,
a' cheud uisge a bheannaich an talamh o
chionn coig no sia mhiosachan, is thubhairt
Brighde ri Diighall Donn, " Co aige a tha fhios
nach tig mac mo ghraidh an nochd, oir nach
'eil e air innseadh gu'n doirtear uisge air an
tartmhor aig a theachd-san, agus sruthan air
an fhearann chruaidh !
" A bheil thu a' faicinn an t-soluis a tha anns
an stabull ? " arsa Diighall Donn.
" Tha, athair," arsa Brighde, " sin agaibh
solus nan ainglean." An uair a chaidh iad
a steach do'n stabull bha Muire agus losa
aice air a gliiin, is Joseph thall air an ciilaibh.
Ghlac Brighde an leanabh 'n a h-uchd is bheann-
aich i Dia, gu'm faca a suilean an t-Ailleagan.
Gheibhear an naidheachd so, an aon doigh
no an doigh eile, air a h-innseadh an sud agus
an so anns na h-eileanan fhathast. Ged tha
an luchd-eachdraidh ag radh gur ann anns a'
ANNS A^ CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
choigeamh linn a rugadh i, ciod a bu mhotha
le sgeulaichean Gaidhealach ceithir no coig
de cheudan bliadhna? Ann an aois a' chruthach-
aidh no ann am beatha Creutair Soillse mar
bha Brighde, tha coig cheud bliadhna 'n a rud
cho beag 's nach 'eil fhios agad co dhiu a tha
ann " an de " no " an diugh."
Is e la Fheill Brighde a' cheud la de'n
Earrach, agus ged nach bitheadh ann ach sin
fhein, theodhadh ar cridheachan ri h-ainm.
Oir ged tha mi a' cluinntinn gu robh an geamh-
radh ciiiin aarus blath anns na h-eileanan an
lar bha geamhradh fada agus geamhradh
fuar againn air na monaidhean, is bithidh
sin toilichte an uair a thig an la mu dheireadh
dheth, agus a thig Brighde agus a' ghrian air
an ais. Is e gu robh mi air mo thogail ri
taobh na mara as aobhar dha, ach is fhearr
learn fada cian guileag a' ghille-Brighde na
gug-giig na cuthaig. Tha an gille-Brighde a'
ruighinn na h-aibhne air beulaibh an tighe
agam a h-uile bliadhna mu'n fhicheadamh
la de Februari, is tha tri no ceithir dhiubh a'
neadachadh air a' ffhliob.
Anns a' Choille Bheithe
AIG coinneamh bhliadhnail a' Chomuinn
Ghaidhealaich bha bruidhinn aca air an
doigh anns an coir Gaidhlig a bhi air a sgriobh-
adh, agus air cho duilich 's a tha e do dhaoine
oga fhios a bhi aca c' aite an cuir iad " cromag,"
no c' aite am fag iad a mach i, a chionn gu
bheil a dhoigh fein aig a h-uile sgriobhadair.
Bha cuid dhiubh air son ard-Chomhairle de
sgoilearan maith a chur air chois gus seoladh
a thoirt dhuinn ciamar is coir Gaidhlig a bhi
air a litreachadh. Ma thug mi an aire dha
aig an am, chan 'eil cuimhne agam a nis ciod
a rinn iad air a' cheann mu dheireadh, ach
mur deanadh Comhairle de'n t-seorsa ud
maith cha deanadh i cron co dhiu. Ach tha
e moran na's usa Comhairle a chur air chois na
daoine fhaotainn a ghabhas comhairle na
Comhairle.
Is e an fhirinn nach 'eil e duilich do dhuine
air bith Gaidhlig a litreachadh gu ceai't ma
chuireas e air fhein de dhragh 's gu'n ionnsaich
e ciamar a bha i air a sgriobhadh le sgriobh-
adairean maith anns na seann laithean, agus
gu sonruichte ma's aithne dha am BiobuU
Gaidhlig.
Cluinnear daoine ag radh air uairean nach
'eil Riaghailtean-litreachaidh againn an Gaidh-
lig ; gu bheil a h-uile duine a' sgriobhadh
Gaidhlig le chluais fhein, agus gu bheil uiread
dhoighean-sgriobhaidh againn 's a tha de
dhaoine a' sgriobhaidh. Chan 'eil sin fior ;
tha riaghailtean-sgriobhaidh againn an Gaidh-
lig, na'n cumamaid riu.
Na'n robhtar a' toiseachadh air Gaidhlig a'
sgriobhadh as in- tha iomadh rud ann a ghabh-
adh ceartachadh, ach chan 'eilear a' toiseach-
adh as iir, agus cha mho a ghabhadh a
h-uile rud a tha cearr a bhi air a chur ceart a
nis. Mar sin bhitheadh e glic dhuinn a chuid
as fhearr a dheanamh de'n chuid as miosa ;
am BiobuU Gaidhlig agus na seann sgoilearan
a leantuinn, agus a bhi toilichte leis cho beag
a dh' atharrachadh 's a leigeas ar n-uabhar-
gramair leinn. Chan 'eil ach aon leabhar
ann an litreachas na Gaidhlig as aithne dhuinn
uile, am BiobuU, agus na'n leanamaid uile
doigh-sgriobhaidh a' Bhiobuill cha rachamaid
fada cearr. Tha da sheorsa dhaoine ann nach
'eil furasd an riarachadh anns a' ghnothuch
so, (1) na sgoilearan aig a bheil an siiil daonnan
air gramar, agus (2) sgriobhadairean Lub-a'-
gheoidh, a tha a' saoilsinn nach 'eil doigh air
bith ceart ach an doigh a tha aca an Lub-a'-
gheoidh.
Bu mhaith leis na sgoilearan nach sgriobh-
adh tu thugam no dh' ionnsuidh, no nan,
no cha n eil, no de dh' airgiod, no foirm eile
de'n t-seorsa sin nach 'eil a reir riaghailtean
gramair, no sloinntearachd fhacal. Agus bu
mhaith le sgriobhadair Lub-a'-gheoidh gu'n
leigeadh tu leis-san so a sgriobhadh, " Chunna
mi Tionna ChoUa a bh' anns a' bhuailich a ne,
a niu as a leinich 's caman aige ach gu de bha
e deanadh leis a' chaman — " (Chunnaic mi
tighearna ChoUa a bha anns a' bhuaile an de,
an diugh as a leine agus caman aige, ach ciod
a bha e a' deanamh leis a' chaman. . . .)
Tha aobhar no dha air uiread dhoighean a
bhi againn ann an sgriobhadh Gaidhlig :
(1) Bha na ceud leabhraichean Gaidhlig
air an litreachadh le sgoilearan a bhuineadh
do Pheairt agus do Earra-Ghaidheal. Bha
iad ann an tomhas eolach air an doigh anns an
robh cainnt na h-Eireann air a sgriobhadh,
ach cha robh iad eolach air Gaidhlig an Taobh
Tuath. Mar sin tha moran fhacal agus
moran fhuaimean ann an cainnt a' BhiobuU,
sgeul, se, feur, nach 'eil idir cho caomh an
cluasan dhaoine ris an doigh anns am bi iad
fhein a' fuaimneachadh nam facal sin. Ach
mar thubhairt mi cheana, chan urrainn dhuinn
toiseachadh as iir ; an ni a tha sgriobhta tha e
sgriobhta, is bhitheadh e glic do na Tuathaich
cho maith ris na Deasaich sgial is hial a sheach-
nadh an uair a tha iad a' sgriobhadh rud as
fhiach dragh a ghabhail ris. Ach mur bheil
iad a' sgriobhadh ach oraid a chuireas seachad
an oidhche anns a' Cheilidh an Glaschu, no
an aite eile, faodaidh iad an cainnt fh^in a
chleachdadh gu'n ailgheas.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— MINISTEARAN UIDHIST A TUATH
(2) Tha da sheorsa cainnt anns a' Ghaidheal-
tachd, Gaidhlig nan leabhraichean agus Gaidh-
lig taobh an teine, is tha mughadh mor eatorra.
Tha Gaidhhg taobh an teme air a gearradh
cho goirid is air a homhadh cho min (air sgath
na cluaise) 's gu bheil an treas cuid de na
Utrichean air am fagail a mach. Cha bu choir
dhiiit a' Ghaidhhg sin a chur air paipear
idir ; ma chuireas tu air i, bithidh na duilleagan
air am breacadh le " cromagan."
Tha mise a' sgriobhadh Gaidhlig o chionn
deich bliadhna fichead, gun a bhi sealltuinn
air Foclair idir, ach a mhain air Foclair Mhic
Bheathainn an uair a bhios mi an teagamh
mu shloinneadh facail, agus is e so na riaghail-
tean a tha agam,
(1) Am Biobull Gaidhlig a leantuinn am
bitheantas.
(2) A h-uile litir ann am facal a sgriobhadh.
(3) Ach fad na h-iiine mo thiir fhein^ a
chleachdadh, agus na fasain a tha aig
sffoilearan fflic is ciallach a leantuinn.
Tha na riaghailtean maith gu leoir, ach air
a shon sin, bithidh mi a' deanamh mheara-
chdan ; air uairean le aineolas, air uairean eile
le stalcaireachd, ach mar is trice, a chionn gu
bheil freumh de'n f hailing annam a tha anns
na Gaidheal uile, agus gu'm bi mi ag radh
rium f hein, an deidh dhomh rud a chriochnach-
adh an cabhaig, Ni e an gnothuch mar tha e.
Theireadh an Gall agus an Gearmailteach,
Theid mi thairis air a rls.
Tha e maith gu'n rachadh aig sgriobhad-
airean oga Gaidhealach air an cainnt a litreach-
adh gu cothromach, ach bhitheadh e na b'
fhearr air fad na'n robh rud a b' fhiach aca
ri radh, agus na'n rachadh aca air a radh le
snas agus simplidheachd, agus le bias na
Gaidhlig air.
Tha moran de'n Ghaidhlig a bhitheas mi
a' faicinn anns na paipear an an diugh cho
slaodach, agus cho duilich a tuigsinn, 's gu'm
b' fhearr leam a' Bheurla na i. Theagamh
gur e a' Bheurla a tha innte fad na h-iiine ach
a mhain gu bheil aodach Gaidhealach air a
chur oirre. Ciod a their thu ri sgriobhadh
mar so a leughadair ? "Tha iomlaineachd a
bhuill a comh-sheasamh ann bhi gleidheadh
comh-chordadh dligheach eadar an da shealbh
so." Cha b'e aon de chuideachd Dhonnchaidh
Bhain no Thormoid Mhic Leoid a sgriobh sud,
ach iar-ogha do Hegel.
Chan e droch litreachadh na Gaidhlig, no
lionmhorachd nan " cromagan," a' choire as
mo ann an sgriobhaidhean Gaidhlig an diugh,
ach nach fhaigh thu annta ach gle annamh,
cnaimh air a bheil an da chuid itheannaich agus
bias.
Ma tha an sgriobhadh maith, is dreach
agus bias na Gaidlig air, bhithinn gle choma co
dhiu a thachradh orm cha 'n 'eil, no cha 'neil,
no chan eil, no chan'eil, no chan eil, no cha-neil,
no cha-n 'eil, no gu'n, no gun, no gu-n. Ach
chan 'eil sin a' ciallachadh gur toigh leam mi-
riaghailt, no gu'n litricheadh sgriobhadair aon
fhacal ann an seachd doighean, ach ma chumas
e ri dhoigh fhein, agus mur bheil an doigh
sin uile gu leir tuathall, leiginn leis ; is leiginn
le luchd-a'-ghramair a bhi bruidhinn. Nach
ann air a shon sin a tha iad ann idir !
Ministearan Uidhist a Tuath
ANNS na seann laithean bha da sgir ann an
-Uidhist a Tuath, ach aig am an Ath-
leasachaidh bha iad air an cur comhla. A
thuilleadh air Cill Mhoire bha iomadh larach
naomh eile anns an eilean ; Cill Mhartainn, Cill
Amhlaidh, Cill Pheadair, Teampull Chriosd,
Teampull na Trianaid, Cladh Chliamain.
Ma bha ministear, no ministearan, air an
suidheachadh anns an eilean roimh thoiseach
na seachdamh linn deug, chan 'eil cuimhne orra
an diugh. Is e a' cheud mhinistear a tha air
ainmeachadh anns an leabhar ris an abrar
Fasti Ecclesiae Scoticanae, Domhnull Mac Gille
Mhaoil.
1626. Domhnull Mac Gille Mhaoil. Bha e
'na fhior sheann duine ann an 1626, ged bha
Uidhist a Deas air a chiiram cuideachd.
1642. Aonghus Mac Cuinn.
1662. Domhnull Mac Gill-Eathain, M.A., a
bha air oileanachadh an Obar-Dheathain.
1688. Ailean Mac Ghille Mhoire, M.A.,
mac do Dhomhnull Mac Ghille Mhoire a bha
'na mhinistear am Barabhas, an Leodhas. Bha
e air oileanachadh an Obar-Dheathain ; air a
shuidheachadh ann an Uidhist an 1688, ach air
a chur a mach as ann an 1692, a chionn nach
geilleadh e do riaghladh na Cleire. An sin
bha e air a chur a steach ann an Sgir Bhara-
bhais.
1692. Alasdair Mac-a-Chiibair, aig an robh
taobh ris an Riaghladh Easbuigeach anns an
eaglais ; chuir an taobh bheag sin a steach e do
Chill Mhoire an 1692, ach an ceann sheachd
bliadhna gheill e do riaghladh na Cleire. Bha
e air a bhathadh, air aiseag anns a' Chuan Sgith
an 1706.
1708. Iain Mac Ghill Eathain, mac do fhear
Bhorroraidh. Shiubhail e ann an 1735.
1736. Domhnull Mac Leoid, M.A., mac do
fhear Ghrisornis, agus iar-ogha do Shir Ruairidh
MINISTEARAN UIDHIST A TUATH
M6r Mac Leoid, Dhun-bheagain. Bha e air
oileanachadh an Obar-Dheathain ; 'na mhis-
sionaraidh am Beinn-na faoghla ; air a shuidh-
eachadh ann an Uidhist a Deas an 1725.
Chaidh e do Chill Mhoire, an Uidhist a Tuath,
an 1936 ; agus a Cill Mhoire chaidh e do
Dhiurinnis anns an eilean Sgitheanach. Bha e
'na dhuine maith agus 'na mhinistear maith,
agus 'n a bhard maith cuideachd. Phos e
Anna Nic Ghill-Eathain, d'an do rinn e am
Beannachadh-bainnse so,
" Mile failte dhuit le d' bhreid,
Fad do re gu'n robh thu slan ;
M6ran laithean dhuit le sith,
Le d' mhaitheas 's le d' ni bhi fas."
Bha da mhac is triiiir nigheanan aige ; bha te
de na nigheanan posda aig fear Bhaile-Ragh-
aill, agus te eile aig Domhnull Mac Leoid, am
Bearnaraidh.
1755. Domhnull Mac Cuinn, M.A., mac do
mhinistear Shleite. Bha e air oileanachadh an
Obar-Dheathain ; air a shuidheachadh ann an
Eige an 1727. Dh' fhag e Eige, is chaidh e do
Uidhist a Tuath an 1755. Phos e nighean do
Lachlainn Mac Ghill-Eathain, fear Thorathsdan,
an Colla ; is bha dithis mhac aige, Ailean a bha
air a shuidheachadh 'n a aite, an uair a shiubhail
e, agus Eamuin a bha 'n a mhinistear am
Barraidh. Bha e Ian ghisreagan ; a' creidsinn
ann an taibhsearachd ; agus bha amharus aig
daoine gu robh trogain aige ri spioradan neo-
chneasda. Chaochail e an 1770.
1770. Ailean Mac Cuinn, M.A., a bha air a
shuidheachadh an Cill Mhoire an deidh athar.
Bha e air oileanachadh an Obar-Dheathain ;
'na mhissionaraidh am Beinn-na-faoghla an
1769, agus air a shuidheachadh an eaglais athar
an 1770. Bha meas mor air anns an eilean, oir
bha e 'n a dhuine pongail agus 'n a dhuine
diadhaidh. Phos e nighean do f hear Bhalaigh, is
bha dithis de theaghlach aige ; Domhnull a
bha 'n a Chaiptean anus an arm, agus Mairi,
m'an do rinn Alasdair Stiubhard, a bha 'na
mhaighstir-sgoil anns an sgireachd, an t-oran,
A Mhairi bhoidheach 's a Mhairi ghaolach.
Sgriobh Ailean Mac Cuinn cunntas air Uidhist
a Tuath, a chuir an Ridire, Iain Sinclair, a mach
'na leabhraichean. Chaochail e an Tigh-a-
ghearraidh an 1801.
1802. Seumas Mac Cuinn, M.A.; mac do
Uilleam Mac Cuinn a bha 'n a mhinistear an
Sniosort, 's an eilean Sgitheanach ; air oilean-
achadh an Obar-Dheathain ; air a shuidheach-
adh mar mhissionaraidh anns na Hearadh an
1792 ; agus mar mhinistear an Uidhist a Tuath
an 1802. Phos e anns na Hearadh nighean do
fhear Bhalaigh, is bha da mhac is nighean aige.
Chaidh fear d'a mhic, Alasdair, gu muir, is bha
am fear eile, Uilleam, 'na mhinistear an
Truimisgearraidh. Shiubhail e an 1815. (Bha
fear as deidh fir de'n teaghlach so 'n am
ministearan an Sniosort fad cheithir ginealan,
no ceithir agus seachd fichead bliadhna;
daoine laidir.
1815. Uilleam Arbuckle,M. A., mac tuathan-
aich am Baile-an-loch ; bha e air oileanachadh
an Obar-Dheathain, agus air a shuidheachadh
mar mhissionaraidh an Sannd agus Sollas an
1806, an deidh dha bhi greis a' teagasg sgoile
an Steornabhagh ; a Sannd chaidh e a dh'
Uidhist a Deas, far an d' fhan gus an robh e air
a chur thairis air coimhthional Chill-Mhoire an
1815. Phos e nighean do 'n Dotair Mac Leoid,
an Cill Pheadair, piuthar do'n Dotair Bhan,
is bha naoinear de theaghlach aige. Cha robh
e ach beagan is da^bhliadhna an Cill Mhoire ;
chaochail e trath 's a' bhliadhna an 1818. Bha
nighean dha posda ri fear de mhuinntir Uidhist
a shiubhail o chionn ghoirid.
1818. Fionnladh Mac Rath, M.A., mac do
thuathanach a bha an Ach-an-t-suidhe, an Loch
Carrann. Bha e air oileanachadh an Obar-
Dheathain ; air a shuidheachadh mar mhission-
araidh an Sannd agus an Sollas an 1815, agus
air a shuidheachadh an eaglais na sgireachd
anns an fhoghar 1815. Bha e greis 'na
chleireach aig a' Chleir, agus 'na J. P. an
siorramachd Inbhir-Nis. * Phos e nighean do
Choirneal Alasdair Domhnullach, am Baile-
Raghaill, is bha seachdnar de theaghlach aige,
seisear mhac agus aon nighean. Bha dithis d'a
mhic ri tuathanachas, Domhnull ann an
Losgantir anns na Hearadh, agus Anndra ann
an Bhalaigh ; is dithis eile 'n an dotairean. Bha
e air a thoirt air beulaibh an Ard Sheanaidh an
Dun-eideann an 1841 air son searmon a liubhair
e aig an t-Seanadh an Gleann-eilge, a bha cuid
d'a bhraithrean a' saoilsinn mearachdach 'n a
theagasg, ach b'e binn an Ard Sheanaidh nach
nach robh dad cearr ann. Shiubhail e air La
Bealltuinn, an 1858, is bha Iain a mhac air a
chur 'na aite.
1859. Iain Alasdair Mac Rath ; rugadh e
ann an Bhalaigh an 1832 ; bha e air oileanachadh
an Obar-Dheathain agus an Glaschu ; fhuair e
cead-searmonachaidh bho Chleir Uidhist, is bha
e air a shuidheachadh an Truimisgearraidh an
1855 ; an 1859 bha e air a chur os cionn coimh-
thional Chill Mhoire, ach leig e dheth a
dhreuchd an 1886. Shiubhail e an 1896.
1887. Domhnull Domhnullach, D.D. ; cha
ruigear a leas a radh uime-san ach an seann
fhacal Uidhisteach so, praeclarum et venerabile
nomen ; facail a thuigeas muinntir Uidhist gu
maith, ach ma tha an Gaidhlig a' fas meirgeach,
theagamh gu'n tuig iad a' Ghreigis so na's
fhearr, dSeA(/)os ov 6 eTratvos ev tw eDayyeAto)
Sta TTtto-wv Twv kKKXrjdiMv. Leig e dheth uallach
na sgireachd an uiridh.
AIG AN UINNEIG
Aig an Uinneig
Catriona Nic Fhionghuin
CHAN 'EIL a bheag a dh' ainmean-bhoirion-
nach againn an Gaidhlig, ach is iad so
a' cheithir as boidhche (co dhiu d' am chluais-
sa) ; Catriona, Iseabal, Mairi, agus Mairearad.
Bha iomadh Catriona anns a' Ghaidhealtachd,
ach is e an te air a bheil mi a' deanamh iom-
raidh an drasd, Catriona Nic Fhionghuin
a bhuineadh do'n Ros Mhuileach (do'n teagh-
lach d' am buineadh an t-Ard Ollamh nach
maireann, Domhnull Mac Fhionghuin), agus
a bha 'n a banaltruim aig lompaire Russia.
An deidh dhi an sgoil fhagail anns an Ros,
chuir Calum Domhnullach, an Ulabha, daimh-
each a bha gu maith air a dhoigh, greis do
sgoil i an Dun-eideann, agus air chomhairle
Thormoid Mhic Leoid, " Caraid nan Gaidheal,"
ghabh teaghlach uasal ann an Russia mar
bhanaltruim i.
B'e an ath ghluasad a rinn i, gu'n robh i,
air chomhairle an teaglaich uasail sin, air a
taghadh mar bhanaltruim do mhac 6g an
lompaire, agus dh' fhan i anns an teaghlach
rioghail gus an robh i 'n a seana bhoirionnach.
Bha meas mor oirre ann an teaghlach an lom-
paire ; bha i 'n a boirionnach ciiiin, gaolach,
is bha e air a radh gu'm b' aithne do'n Czar,
an uair a thainig e gu aois, moran de na cronain
agus na fuinn Ghaidhealach a bhiodh i a'
seinn, 'g a chur a chadal.
An uair a thoisich an cogadh anns a' Chrimea,
eadar Russia agus Breatunn, bha i 'n a seana
bhoirionnach, ach ged bha an teaghlach
rioghail anabarrach coibhneil rithe, agus ged
nach robh iad air son gu'm fagadh i an diithaich,
b' fhearr leatha Russia fhagail air an sgath-
san, is chaidh i a dh' fhuireach do Florence,
far an do shiubhail i. Chuir iad duine leatha
a h-uile ceum do Florence, a chuideachadh
leatha air an t-slighe. An uair a bha i a'
fagail Russia thubhairt an t-Iompaire rithe
nach robh aice ach fabhar air bith a bu mhaith
leatha fhaotainn bhuaith ainmeachadh, agus
gu'n tugadh e dhith e gu toileach. Thubhairt
i gu'm b' e an rud a b' fhearr leatha, e bhi
coibhneil ri saighdearan Gaidhealach a bhiodh
'n am priosanaich. Gheall e gu'n tugadh esan
ordUgh sin a dheanamh.
Iomadh bliadhna an deidh do Chatriona Nic
Fhionghuin a bhi marbh dh' iarr mac an lom-
paire a thog i (bhiodh e a' cluinntinn athar a'
bruidhinn uimpe) pios de chlo Muileach a
bhi air a chur thuige, a dheanamh deise.
Bha an clo air a dhathadh le cnotal a bha air
a bhuainn bharr nan creag, dliith do larach
an tighe anns an do rugadh Catriona Nic
Fhionghuin.
P. C. Mac Pharlain
Bho chionn ghoirid bha mi ag tirachadh niu
chuimhne air rud no dha mu 'n Chathair
Ghaidhlig an Dim-eideann, is thainig e air ais
gu m' inntinn gur e P. C. Mac Pharlain a'
cheud fhear a choisinn am Medal anns a'
chlass Ghaidhlig, rud a dh' fhaodainn uisnea-
chadh niar argumaid na'n toisichinn air a
dhearbhadh gu bheil muinntir a' mhonaidh
'n an sgoilearan as fhearr na muinntir na fairge.
Cha robh a bheag de sgoilearan maithe riamh
anns na h-eileanan ; gheibhteadh daonnan na
sgoilearan a b' fhearr air tir-mor, agus gus
an la diugh, ged tha inntinnean muinntir
Pheairt, agus muinntir Bhaideanach, agus
ixiuinntir mhachraichean Rois (le'n gabhail
thar a cheile) car maol agus mall an coimeas
ris na h-inntinnean luath agus geur a tha aig
muinntir nan eileanan, tha rud-eigin anns an
inntinn aca na's doimhne na tha ann an ean-
chainn an eileanaich, criadh dhomhain fhuar
as an tig barr as fhearr na gheibhear a gain-
mhich, ged a dh' fhaodas barr na gainmhich a
bhi na's traithe. Ach air eagal gu'n loisg mi
mo chorragan chan abair mi an corr ; is e a
thug orm tarruing idir a thoirt air, gur ann anns
a' ghleann a tha dol suas o Ath-Maol-Ruibhe,
am Peairt, a rugadh P. C. Mac Pharlain, fear
de na sgoilearan a b' fhearr a bha aig Mac
Fhionghuin riamh. Bha e an toiseach an
Oil-thigh Ghlaschu, is bha e anns a' chlass a
bha air a theagasg leis an Ollamh Alasdair
Camshron, a bha an Renton aig an am, ach
an uair a bha a' Chathair Ghaidhlig air a cur
air chois an Dun-eideann, dh' fhag e Glaschu is
chaidh e do Thalia na Diadhachd, an Diin-
eideann.
Bha e da shamhradh 'n a mhissionaraidh
an Cill-Fhinnchain, am Muile, agus is ann am
Muile a fhuair e galair a bhais. Shiubhail
e anns a' Mhart, an 1887. Bha e 'na sgoilear
maith ; sgriobh e mu phuingean gramair anns
a' Mhiosachan Cheilteach seachduin no dha
m' an do shiubhail e. Na' n d' fhuair e saoghal
tha e gle choltach gu'n deanadh e obair mhaith
ann an Gaidhlig.
Iain Camshron, M.A., L.L.B., Ph.D.
An uiridh chuir Iain Camshron, fear-lagha
ann an Glaschu, air a bheil Gaidheil gle eolach,
leabhar a mach anns a bheil e a' dol thairis
air seann laghanna na h-Eireann, a dh' fheu-
chainn an ann orra a bha laghanna is cleachd-
aidhean nan Gaidheal Albannach air an
steidheachadh, no a bheil a' bheag de lagh na
h-Alba, mar is aithne dhuinn e an diugh, air
8
AIG AN UINNEIO— AN T-EARRACH
a steidheachadh orra. Sin agad ceist mhor
agus ceist fharsuing, is dh' fheumadh am fear
a dh' fheuchadh r'a freagairt an da chuid uine
agus eolas a bhi aige, eolas air iomadh rud nach
fhaigh e ann an class anns a' ChoUaist, no deas
air son a thogail a leabhraichean.
Chan 'eil a dh'eolas agam-sa air lagh 's
gur h-urrainn dhomh a radh co dhiu a tha no
nach 'eil a' cheist sin air a freagairt gu cothrom-
ach anns an leabhar so ; ach faodaidh mi
so a radh, gu bheil am Morair Mac Ghille-
Mhaoil, aon de Ard-OUamhan an lagha, gu
laidir de'n bheachd gu'n do rinn Iain Camshron
obair mhaith anns an leabhar so, agus gu'n do
chuir e solus air rud no dha a bha dorcha a
thaobh seann laghanna na h-Alba. Is mor
an rud e aon chlach, no eadhon aon spitheag,
a chur an earn an Eolais.
Cha b' ann air Lagh a bha mo shiiil-sa anns
an leabhar so ach air nithean eile a bha ur
dhomh agus annasach, seanchas mu dhraoidh-
ean agus mu fhilidhean, mu f hacail Eireannach
agus mu eachdraidh Eireannach, agus mu
fhichead rud eile air a bheil Mghr Camshron a'
tighinn thairis anns an leabhar. Thainig
mi thairis ann air iomadh rud air nach robh
fhios agam, dh' iiraich e mu chuimhne air
nithean a b' aithne dhomh cheana, is chuir e
gu rannsachadh mi am measg mo leabhraich-
ean fein, a dh' iarraidh freagairt do cheistean
a bha ag eiridh 'n am inntinn.
B'e an " Seanchus Mor," a theireadh sgoil-
earan na h-Eireann ris an leabhar anns an
robh seann laghannan na h-Eireann air an cur
sios agus ged nach deanadh e ach an leabhar
sin fhosgladh do dhaoine do nach b' aithne e,
bu mhor sin fhein. Ach b'e a chuid a b' fhearr
leam-sa de'n leabhar uile gu leir, an cruinn-
eachadh a rinn Mghr Camshron air cainnt
an lagha an Gaidhlig, facail a b' aithne dhomh
agus facail nach b' aithne.
Ann an deireadh an leabhair tha e a' cur
sios cuid de na seann sgriobhaidhean-lagha
anns an robh fearainn air an tiomnadh thairis
gu brath mar thabhartas-saor, agus 'n am
measg sin, an tabhartas a thug morair Bhuchain
do Chalum-cille agus do Dhrostan. Sin a'
cheud sgriobhadh a bha air a chur am laimh-
sa an uair a thoisich mi air Gaidhlig ris an
abramaid Gaidhlig Eireannach ionnsachadh
anns a' Chollaist, ach ged nach 'eil ann ach
ceithir deug no coig deug de shreathan uile
gu leir tha de fhiidar anns na sreathan sin 's
gu'n deanadh iad braidseal a chiteadh o
Dhim-eideann gu Dornoch, agus o Dhornoch
gu Obar-dheathain, na'n cuireadh tu spor-
theine ris an f htidar.
Tha a' chuid mhor de na leabhraichean a tha
air an sgriobhadh an diugh mu'n Ghaidheal-
tachd mar gu'm faiceadh tu treabhaiche a'
tarruing sgriob aotrum ann an talamh gain-
mhich an deidh buntata a bhi ann, obair nach
'eil trom air an duine no air na h-eich, ach
anns an leabhar so tha an crann air a chur ann
an seann ghlasaich nach do thionndadh riamh,
riasg laidir a tha trom air an treabhaiche agus
air na h-eich. Rinn an treabhaiche, Mghr
Camshron, a chuid fhein gu diongmhalta agus
gu snasmhor, ach tha an samhladh air dol cearr
orm, is chan 'eil fhios agam air an t-saoghal
CO iad na h-eich. Mur mi fhein agus thu fhein,
a leuffhadair !
An t-Earrach
Leis an Uhramach Eachann Camshron, anns a' Mhoigh
OFAILT do'n raidhe urar ghrinn
A chuireas sunnd 's gach anam !
Gach luibh air fonn is ian an crann
A' togail fuinn is caithream ;
Tha 'n cridh' am chom le surd neo-throm
An togar rainn is ealaidh,
'S an saogh'l gu leir cur ris an t-seisd,
O'n dh' eirich grian an Earraich.
Tha gathan oir thar bheanntan mor
A' diisgadh ceol na maidne ;
Tha dealt an driichd gu ceothar ciiiin
Mar dheatach tiiis o'n lagan ;
O'n bhothan dhiblidh anns a' ghleann
Tha smuid gu fann o'n chagailt ;
Tha coin is clann a' ruith 'n an deann
Le aighear anns an Earrach.
Le torman fann tha sruth nan allt
A' ruith troimh 'n ghleann 's a' mireag ;
Nach cluinn thu 'n t-srann tha feadh nan crann,
" So bean-na-bainns' a' tighinn ! "
Cha 'n fhad an t-am gu'm faic thu 'm fonn
A dh' fhag an geamhradh greannach,
Le breacadh dhithean, srath is frith.
An sgeadach grinn an Earraich.
Buidheachas do'n Ti tha shuas
'Tha buanachadh a mhaitheis,
Is ann an cuairt na bliadhna mhoir
Na dh' fhoghnas dhuinn 'tha tabhairt ;
'N a ghliocas iongantach 's 'na ghradh
Nach d' fhuair sinn fath air gearan, —
Le m' bheatha ardaicheam a chliii
Bho'n thug e dhuinn an t-Earrach.
Aireamh
3
938
An Tiodhlac Do-Labhairt
Leis an Urbamach Calum Mac Le6id, am Both-chuidir
" Buidheachas do Bhia air son a thiodhlaic do-labhairt."—2 Corint. ix. 15.
THA do-labhairt ann an so ag ciallachadh
chan e nach urrainn dhuinn labhairt mu'n
tiodhlac a tha an so, ach nach urrainn dhuinn
gu leor a labhairt mu dheidhinn.
Tha e 'na chleachdadh agam, nuair a theid
agam air, a bhi toirt sgriob gach bliadhna
do aite mo bhreith is m' arach. A nis chan
'eil ard no iosal, chan 'eil cuil no cial an sin
air nach robh mise mion eolach 'nam bhalach ;
chan 'eil cnoc no beinn, glaic no gleann,
traigh no creag, allt no abhainn air nach robh
mise gu maith eolach 'n am oige. Ach chan
'eil samhradh a theid mi ann a nis nach fhaic
mi ni-eigin nach do mhothaich mi dha a roimhe
— theagamh lagain cnuic no sgor creige no
geo chumhang ; agus bha iad uile an sud
agus mise a ruith is a cleasachd 'n am measg
ged nach do mhothaich mi dhaibh gus an so.
Saoilidh mi gu bheil ceol ann an torman sruthan
airigh nam Beirt nach cuala mi a riamh roimhe
ged a bha e cheart cho binn nuair a bha mise
'n am bhalach. Chan 'eil, ma tha, uair no
am a theid mi do 'n t-seann diithaich nach
fhaic agus nach cluinn mi nithean nach do
mhothaich mi dhaibh a riamh roimhe. Chan
e nach robh iad an sud o linn mo sheanar, fada
mus do rugadh mi, agus eadhon o chruthai-
cheadh na diiilean. Chi mi ni iir gach bliadhna;
cha ghabh e innse na tha ri fhaicinn ann an
tir, agus 'sa chruthachadh — tha e do-labhairt.
So mar a bha an Abstol a thaobh an t-Sla-
nuigheir. Riamh o fhuair an t-abstol Pol eolas
air an t-Slanuighear an toiseach bha e a
faicinn buadhan beannaichte ann, ach mar a
bha na bliadhnachan a dol seachad agus
mar a bha esan a dol troimh fhiosrachadh is
troimh shuidheachadh is troimh chrannchur as
tir bha e a mothachadh agus a faotainn eolais
air buadhan is beannachdan tir ann. Bha an
Slanuighear agus na bha ceangailte ris agus
na chois, do-labhairt. Is maith a bha cuimhne
aig an Abstol air a' bheatha is air an t-
saorsa a fhuair e nuair a chuir e eolas air an
Tighearna an toiseach agus bha e a' faotainn
ann ur bheannachdan agus gnath neart anns
gach suidheachadh 's an robh e, agus anns
gach gabhadh troimh an deachaidh e. Cha b'
urrainn dha innse gu leir ; bha e do-labhairt
d'a thaobh-san.
Agus a chairdean, nach ann mar so fhuair
sinne e cuideachd. Tha cuimhne agad a'
bheatha is an solas is an gradh a fhuair thu
ann an toiseach agus ged a thainig atharra-
chadh ann an seadh air an sin fhuair thu
aoibhneas iir agus neart nuadh anns gach
ceum troimh an d' thainig thu air slighe
chorrach choitchionn na beatha-sa. Is ann
mar so a bha Pol a faireachdainn nuair a
thubhairt e fo stiuireadh an spioraid : " Buidhe-
achas do Dhia air son a thiodhlaic do-labhairt."
Bha ni iir, ni ionghantach, ni do-thuigsinn aige
'ga fhaicinn is 'ga f haotainn 's an t-Slanuighear
bheannaichte daonnan . . , agus na buadhan
is na beannachdan sin daonnan a' tighinn an
uachdair an Criosd direach mar a bha e 'g
an aithris ; agus mar sin cha tigeadh crioch
air an aithris. Bha e do-labhairt. Bha Pol
an abstol a' labhairt riutha mu thabhartasan
is mu thiodhlacan ; so ars' esan, tiodhlac
do-labhairt Dhe ; chan ionghnadh ged a
bheireadh sinn buidheachas dha air a shon.
A nis tha an tiodhlac so do-labhairt ann an
doigh no dha.
1. An toiseach, mar a tha e ag co-fhreagairt ri
uireashhuidh is suidheachadh dhaoine peacach.
Tha an tiodhlac so — saor thiodhlac Dhe an
Ci'iosd — a' co-fhreagairt ri suidheachadh is
feum gach aon a tha gabhail an tiodhlaic.
Tha cuimhne agam a bhi leughadh ann an
leabhar-beatha mna uasail a bha uair-eigin
an Lunnainn gu'n robh i ag innse ann mu
thiodhlac a fhuair i agus i 'na h-inghinn bhig.
Aon uair aig am na Nollaige bha i ag radh
gu'n tug a h-athair agus a mathair a mach
i los tiodhlac a cheannach dhi. Bha iad a
fuireach an aitreabh mor riomhach air braighe
a' bhaile-mhoir agus dh' fhalbh iad leatha-se
air laimh do'n bhaile gus an ceannaicheadh iad
dhi f ior thiodhlac agus gur h-e i-f hein an t-aon
leanabh a bh' aca. Ars' ise, nuair a bha sin
ag coiseachd troimh chearnaidh bhochd de'n
bhaile agus sinn a dol dh' ionnsuidh nam
biiitean mora maiseach 's an taobh-siar, bha
sinn a dol troimh shraid chaol chumhang le
fior choltas na bochdainn agus de a chunnaic
mise, ars' ise, ann an uinneig biiithn threall-
aichean ach hughag bheag agus i ann an leab-
aidh bhig shnog. O ! ars' ise, thoiribh
dhomh an liughag ud 'na thiodhlac-NoUaige,
so an dearbh thiodhlac a tha dhith orm. A
ghaoil mo chridhe, arsa a mathair, agus i ga
AN TIODHLAC DO-LABHAIRT
tarruing air falbh tha sinn a dol thoirt tiodhlac
dhuit a tha ciad fichead uaii* na 's luachmhoire
is na 's maisiche na sud. Dh' fhalbh iad leani,
ars' ise, agus cnead annam ag gul is mo chridhe
an impis sgaineadh agus thug iad mi gu aon
de bhuitean mora a bhaile ; cheannaich iad
an sin ni-eigin a chosd barrachd agus a chiad
fhichead uiread agus a chosdadh an hughag
is an leabaidh. Ach cha bu thiodhlac dhomhsa
e, cha robh e ag co-fhreagairt I'ium, agus thug-
mi fuath mo chridhe dha. O ! arsa a bhean,
carson nach tugadh parantan is cairdean
tiodhlac do chloinn a bhitheadh a' co-fhrea-
gairt ri staid is ri an iarraidh. So, a charaid,
an dearbh ni a rinn Dia nuair a thug e dhuinne
a thiodhlac do-labhairt an Criosd. Tha e a'
co-fhreagairt ri ar feum is ar suidheachadh
mar pheacaich chaillte. Is maith an tiodhlac
a tha co-fhreagairt ri feum no ri uireasbhuidh
a tha oirnn. Ma tha sinn acrach is maith
an tiodhlac ani biadh, agus gun ai'an gun
bhiadh chan 'eil moran tairbhe ann an tiodhlac
sam bith eile ; chan 'eil ni eile ann a chumas
beo sinn mur a faigh sinn biadh. Ann an
tinneas is maith an tiodhlac an t-slainte agus
chan 'eil ann an tiodhlac eile ach neoni an
taca ris an sin. 'Se an tiodhlac a tha co-
fhreagairt ri ar feum fa leth a tha feumail is
luachmhor aig an am. Tha, mata, tiodhlac
Dhe ann an Criosd a' co-fhreagairt ri uile
fheumannan anam an duine. Bha sinn marbh
ann am peacannan is ann an eu-ceartan agus
bheothaich e sinn, agus thug e dhuinn an
dearbh ni a bha dhith oirnn . . . beatha, seadh
beatha shiorruidh. Bha sinn fada air falbh
o Dhia agus thug an tiodhlac sinn am fagus
da-fhein ; bha sinn an daorsa agus thug e
Saorsa dhuinn ; bha sinn mi-chiiramach agus
gun ghradh dha-san agus rinn an tiodhlac
so sinn eudmhor is Ian graidh is caomhalachd.
Tha an tiodhlac so do-labhairt 'na thoraidhean
dhuinne.
Seadh agus de an suidheachadh anns an
robh sinn nach do fhreagair an tiodhlac so
dhuinn ? Ann an am subhachais is soir-
bheachaidh bha e a naomhachaidh an t-s61ais,
is a daingneachadh an t-soirbheachaidh dhuinn ;
ann an trioblaid is an teanntachd bha e a
co-fhreagairt ri ar feum an uair sin ; ann am
bron is an amhghair bha e, is e a bha, a' frea-
gairt ruinn an sin. Cha robh feum no suidhea-
chadh no staid anns an robh an Abstol ... no
sinne . . . nach robh an tiodhlac so a deanamh
suas fheuma. Tha e direach do-labhairt ;
cha ghabh e innse ann an iomlanachd mar a
tha e a freagairt ris gach aon a tha gabhail
ris daonnan. A charaid agus a bhana-charaid,
sin mar a fhuair sinne e — direach na thiodhlac
do-labhairt anns an doigh a tha e a' co-fhrea-
gairt ri ar feum is ar suidheachadh is ar staid
aig gach am agus anns gach aite.
2. Fhaic thu cuideachd mar a tha an tiodhlac so
do-labhairt anns an doigh 'sam bheil e
airidh air an Ti a thug uaith e.
Faodaidh tiodhlac a bhi feumail agus frea-
garrach air iomadh doigh ach gun a bhi Ian
airidh air an neach a thug dhuinn e. Dh'
fhaodadh caraid a bhi agam fhein agus e a
thabhairt dhomh tiodhlac a tha feumail is
eireachdail is maith, ach dh' fhaodainn a radh :
Tha an tiodhlac so maith da rireadh, agus
feumail dhomhsa, ach a reir comais is suidhea-
chaidh mo charaid dh' fhaodadh e tiodhlac
ni b' fhearr a bhi air a thabhairt dhomh. Ach
chan urrainnear so a radh mu dheidhinn Dhe,
thug e dhuinn an t-aon tiodhlac a b' fhearr
a bha 'na chomas, Aon Mhac a ghraidh.
Tha an tiodhlac airidh air an Dia neo-chrio-
chnaichte — airidh air an Ti as ro naoimh, an
t-Athair caomh bhith-bheo, bhiththreun agus
uile ghradhach. Buidheachas do Dhia air
son a thiodhlaic do-labhairt.
Tha cuimhne agam a bhi leughadh an aite-
eigin mu dheidhinn Prionnsa Tearlach nuair
a bha e fo an choill an deidh blar Chuillodair
gu'n robh e 'na chleachdadh aige a bhi toirt
tiodhlaic do neach sam bith a bha nochdadh
coibhneis agus deagh-ghean ris, agus b'e
an tiodhlac a bha e daonnan a toirt seachad
gini oir. Bha e fo dheireadh agus e greis air
an allaban a faotainn an aiseig o aon de na
h-eileannan gu tir-mor agus thubhairt e ri
chompanach : chan 'eil agam dh' an t-saoghal
ach aon ghini oir agus ma bheir mi do'n fhear-
aiseig e cha bhi aon sgillinn ruadh agam.
Anta, arsa a chompanach, tha airgiod geal
agam fhein agus bheir 'ur morachd dha e an
aite an oir. Stad am Prionnsa car greiseig
agus an sin thubhairt e : Cha tabhair, ma
bheir mise tiodhlac idir seachad feumaidh
e a bhi airidh air prionnsa, cha dean a chilis
ach an t-or ; bheir mi seachad an gini mu
dheireadh, agus shin e dha e.
A charaid, so an ni a rinn an t-Athair siorr-
uidh, an Dia uile-chuamhachdach, thug e
dhuinn an gini mu dheireadh agus dealbh is
sgriobhadh an Righ air — Aon Mhac a ghraidh.
Tha an tiodhlac airidh air an Ti a thug dhuinn
e, agus cha b'urrainn eadhon esan ni b' fhearr
a thabhairt dhuinn. Tha an tiodhlac do-
labhairt anns an t-seadh so cuideachd. Cha
b' ionghnadh ged a theireadh sinne maille
ris an Abstol, mata, buidheachas do Dhia air
son a thiodhlaic do-labhairt.
So mata, tiodhlac a tha sonraichte agus
eadar-dhealaichte bho thiodhlac 'sam bith
eile, tiodhlac nach b' urrainn neach sam bith
a thoirt dhuinn ach an Dia siorruidh. Cha
ghabh e labhairt air ann an iomlanachd cho
sonraichte is cho luachmhor is a tha e — fior
iomhaigh an De neo-fhaicinnich, le dealbh
AN TIODHLAC DO-LABHAIRT
3
is suaicheantas Dhe air ; agus e airidh air
Dia fhein ann an gradh is an trocair is am
morachd a chumhachd. Buidheachas do Dhia
air son a thiodhlaic do-labhairt.
3. Seall a nis a bhuaidh a tha an cois an tiodhlaic
do-labhairt so.
Tha buaidh aige air Dia fhein. Nuair a tha
mi-fhein comasach air tiodhlac a thabhairt
seachad do charaid no do bhana-charaid tha
e ag cur aoibhneas 'n am chridhe gu bheil e
'n am chomas sin a dheanamh. Ma tha neach
ann air a bheil fior ghaol agam agus e ann an
uireasbhuidh is am feum agus gu bheil e
comasach dhomhsa ni a thabhairt dha a bheir
fuasgaldh dha, tha e a cur aoibhneis 'nam
chridhe-sa gu bheil e 'n am chomas sin a
dheanamh. Nach d' thuirt an Slanuighear
fhein : Tha e na 's beannaichte ni a thoirt na
ghabhail. Agus tha e ag cur aoibhneis an
cridhe an Athar ghrasmhor gu bheil e 'na
chomas fuasgladh is furtachd a thoirt do
chloinn fhein agus iad an cruaidh fheum aig
an namhaid is aig a pheacadh. Tha so mata,
an cois an tiodhlaic do-labhairt, gu bheil
e a toirt aoibhneis do'n Ti a thug seachad e.
Tha aoibhneas an lathair Dhe agus ainglean
na gloire airson aon pheacach a ni aithreachas
is a ghabhas ris an Tiodhlac do-labhairt. Tha
e do-labhairt anns an t-seadh anns a bheil e
toirt riarachadh is aoibhneas do'n Athair
ghlormhor.
Rud eile. Tha tiodhlac a toirt aoibhneas
do'n neach a gheibh e. Nuair a tha caraid
no bana-charaid a toirt tiodhlac dhuinn tha
sin a cur aoibhneas 'n ar cridheachan agus a
toirt riarachadh dhuinn. A charaid, an gabh
e innse mar a thug an tiodhlac so riarachadh
dhuinne agus an t-aoibhneas naomh a thainig
'na chois do ar n-anama. So cainnt gach aon
a ghabh ris : Buidheachas do Dhia air son a
thiodhlaic do-labhairt.
Tha a rithist tiodhlac a toirt chairdean na 's
dliiithe dha cheile. Agus sibhse a bha fad as
thug e am fagus tre fhuil losa Criosd ; thug
e sinn tre an tiodhlac gu bhi 'n ar dliith chair-
dean dha fhein ; 'n ar mic is 'n ar nigheanan
do Dhia. Tha a' bhuaidh talaidh so aig an
tiodhlac ionghantach so, saor thiodhlac Dhe ;
agus tha e do-labhairt anns an doigh so cui-
deachd. Tha, agus chuala sinn mu naimhdean
a bha air an deanamh reidh ri cheile agus 'n
am fior chairdean le aon tiodhlac a thoirt
do'n neach eile ; agus tha an bhuaidh so aig
saor thiodhlac Dhe, rinn e sinne a bha 'n ar
naimhdean dha-san agus do chach a cheile
'n ar cairdean is 'n ar cloinn do Dhia. Tha
e do-labhairt anns an t-seadh so cuideachd
mar as maith a bha fhios aig Pol, agus againne
a ghabh ris mar an ceudna. A chairdean
ionmhuinn, chan 'eil cainnt air a' bhuaidh is
air an luach is air an eifeachd a tha 's an tiodhlac
so dhuinne ; tha gach ni ann air am bheil sinn
a cur feum ann an tim agus anns an t-siorr-
uidheachd.
" Tha agam ann an Criosd na tha m' anam bochd ag
iarraidh,
'S chan abair mi gu siorruidh nach leor e :
Tha an t-uisg a' dol 'na fhion ann, tha mil is bainne
is biadh ann,
Tha cridhealas is fialachd is ceol ann."
Buidheachas do Dhia air son a thiodhlaic do-
labhairt.
Gilleasbuig Mac Amhkidh, Ceistear Eilean Heisgeir,
an Uidhist-a-Tuath
Le D. I. Mac Dhuth-sith, Sollas, an Uidhist
IS ann an eilean iomallach Heisgeir, ochd
mile mara bho Uidhist, a rugadh, 's a dh'
araicheadh, 's a shaothraich, 's a chaochail
an duine diadhaidh urramach so. Faodaidh
mi radh gur e so am fear mu dheireadh de 'n
fheadhainn a b' ainmeile de 'n mhuinntir ris
an cainte 'n an latha fein na " daoine." Bha
barr pailt ann an Uidhist dhiubh sin, ri linn
Mghr Mhic Amhlaidh, ach 's math an ni ri
innseadh nach do theirig an seorsa sin an
Uidhist fathast, ged nach 'eil iad an diugh
cho fior ainmeil 's a bha iad aon uair.
Ciod air bith an t-seirbhis gus an gairm-
teadh an duine urramach so ann an eafflais,
co-dhiu s ann a sheinn, no a dh' tirnuigh,
no a labhairt air " ceist," no a theagasg,
bha e comharraichte math orra uile. Mar
sheinneadair, cha mhor, ma bha iad idir ann,
a rachadh air thoiseach air. Bha e cumh-
achdach ann an urnuigh ; agus ann an labhairt
air " ceist," bha e air a mheas leo-san a b'
urrainn breith cheart a thoirt, nach robh
neach ann a rachadh air thoiseach air ; agus
ann an ceann teagaisg, bha e air a mheas
tomadach,driiidhteach,agus soisgeulach, ionnus
nach robh neach riamh a chuala e a b' urrainn a
chomhairlean dileas druidhteach a dhi-chuimh-
neachadh.
Cha robh neach riamh, sean no 6g, ann an
eaglais no ann an tigh-coinneimh, no air
an raon fhosgailte, aig am comanachaidh,
no aig am sam bith eile, nach deanadh toileach-
adh ri Gilleasbuig Mac Amhlaidh fhaicinn
's a' chuideachd, le fhalt fada geal, 's le gnuis
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
anns an robh faoilt agus maise na naomhachd
a' nochdadh gu soilleir.
'Nuair a dh' eireadh e an ceann a dhreuchd
bhiodh gach neach 's an lathair duilich gu'n
sguireadh e, 's mar sin bha ainm is iomradh
is cliii an duine choir fad is farsuinn. Bha
boireannach gasda posda aige, Mor Bhoyd, de
theaghlach coir, agus bha teaghlach coir
aca a fhuair togail ro-nihath, ach chaidh am
fiosrachadh gu trom agus gu goirt leis a'
bhas, m' an do chaochail iad fein, ach tha
cuid de 'n teaghlach a lathair fathast,
Chaochail Gilleasbuig Mac Amhlaidh an
toiseach, agus greis 'na dheidh sin, chaochail a
bhean. Bha ise 'na cuideachadh agus 'na
ciil-taic mhor d'a companach anns a' h-uile
rathad am fad 's a bha iad comhla. Chaith an
duine caomh so beatha eiseimpleireach ann
an dleasdanas na diadhaidheachd air an
talamh, agus chaochail e Ian de laithean agus
de dheagh thoradh, oir ghluais e maille ri
Dia, is chan 'eil e ann, oir thug Dia leis e gu
bhi faotainn seilbh anns an t-suaimhneas,
agus anns a' ghaol shiorruidh a chaidh thar
gach uile eolas.
" Cuimhn' is iomradh math a chaoidh
Bidh air an fhirean choir."
Anns a' Choille Bheithe
UAIR a chaidh fear de mhuinntir Lios-
mor gu margadh an Obain chaill e a
choguis. Cha d' fhaii'ich e gu'n do chaill
e i gus an robh an t-each reicte, agus an robh
an t-am aige dol sios do'n bhata a ghabhail
an aiseig dhachaidh.
Thubhairt aon no dha ris gu'm b' fhearr
dha tilleadh air ais a shire adh na coguis a
chaill e ; gu'm b' fhearr dha an Lochearn a
chall seach a choguis.
Bha e an iom-chomhairle mionaid no dha,
ach an sin leum e air bord cho aotrum ri balach,
ag radh, " Leigidh mi leatha ; tha mi an duil
gu bheil e cho maith leam a bhi as a h-eug-
•mhais." Cha dubhairt each diog, ach an
deidh dhaibh dol dhachaidh thug iad an aire
gu'n d' fhas ceum an fhir a chaill a choguis
na b' aotruime na bha a o chionn fichead
bliadhna. A reir choslais dhichuimhnich e
an call a thainig air, is cha robh duine ann an
Lios-mor a bu shunndaiche na e.
An uair a rachadh coimhearsnaich air
cheilidh air, b'e an aon seanchas a bhiodh aige,
an t-aotrumachadh inntinn a fhuair e o'n
la a chaill e a choguis, agus an t-aotrumachadh
cuirp a fhuair e o'n la a thugadh as an appendix.
" An laithean m' oige," theireadh e riu,
" bha mo shith air a milleadh gu buileach le
m' choguis ; bhitheadh i 'g am bhioradh agus
'g am chriomadh gun sgur ; anns an oidhche
fhein cha leigeadh i tamh leam, ach 'g am
cheasnachadh mar gu'm biodh fear-lagha, a'
feoraich dhiom car son a rinn mi sud, no car
son nach do rinn mi so. Cha robh saorsa
idir agam ; na 'm bithinn a' dol a dh' ionnsuidh
na Faidhreach MuiUch, no gu bal ann an
Diiror, agus e 'n am bheachd mo shath a
ghabhail de na toil-inntinnean a gheibhear air
comhdhailean de'n t-seorsa sin, cha leigeadh
mo choguis aon mhionaid as a sealladh mi, is
bu cho maith leam mo mhathair agus am
ministear agus am maighstir-sgoil a bhi comhla
rium. Ach an diugh chan 'eil mi air mo
cheangal le teadhair no le cipean ; o'n la
a chaill mi mo choguis faodaidh mi mo rogh-
ainn a dheanamh gun chompanach agam a
bbios a' faotainn coire dhomh."
H: 4: 4: :f: ^ ^<
Air la margaidh tha aite-feille Chorsoin cho
Ian puill 's nach biodh e furasda dhuit ulaidh
fhaicinn anns a' pholl ged bhiodh an ulaidh
sin na bu deai-rsaiche agus na bu ghloine na
coguis an Liosaich. Bha a' choguis a chaill e
cho meirgeach agus cho salach, le cion sgiir-
aidh, 's gu'n deachaidh na ficheadan agus na
ceudan seachad oirre fad an la gun a faicinn,
gus an do thog balach as an Apuinn an rud
neonach ud a chunnaic e anns a' pholl, balach
a bha air a chur do'n Oban le mhathair a
bhuachailleachd athar air la a' mhargaidh.
Ach a dh' aindeoin buachailleachd a' bhal-
aich cha b' urrainn dha athair a chumail as na
tighean-osda, is ged nach robh an dubh-
dhaorach air bha ceo agus tuainealaich 'n
a cheann.
Shin am balach dha a' choguis a thog e as
a' pholl, " Athair," ars' esan, " a bheil fhios
agaibh ciod a tha an sin ? "
Ghlac an duine a choguis eadar a chorrag
agus ordag, ach a cheart cho luath 's a rinn
e sin thug e leum as, oir chaidh saighead
troimh fheoil agus fheithean agus a chridhe
mar gu'm biodh gath dealanaich.
B'e an t-aobhar nach deachaidh gath no
goirisinn ann am feoil a' bhalaich, an uair a
laimhsich e a' choguis a fhuaradh anns a'
pholl, gu robh a choguis fein beo agus fallain
'n a chom, ach ma chailleas duine a choguis
agus gu'm faigh e coguis eile air dhoigh air
bith, tha a' bhuaidh sin aice daonnan, gu'n
toir i air clisgeadh agus leum as a sheasamh
mar gu'n rachadh peilear ann. Mar sin bha
an leum a thug tuathanach na h-Apuinn as
'n a chomharradh cinnteach gu'n do chaill
esan a choguis cuideachd, mar is trie a tha
tachairt do dhaoine a bhios ag 61.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Ach mar a thubhairt mi cheana cho luath
's a chuir am balach an ulaidh ud 'n a laimh
chaidh saighead 'n a chridhe, is uidh ar n-
uidh thainig e thuige fein.
Thainig a chiall agus a chuimhne agus a
mheomhair air an ais, agus an sin thoisich
dealbh as deidh deilbh air leum fa chomhair
inntinn ; bha e a' faicinn athar agus a mhathair
air an gliiinean ag urnuigh, ach m'an gann
a thainig iad fa chomhair gu ceart, chunnaic
e e-fhein agus biiidsear a Meadar-loch a'
dol a steach do thigh-osda anns a' Chon-
ghail — a' cheud uair a chaidh e riamh a
dh' 61 — -agus Catriona a bhean, shuas air
mullach Chruachain a' caoineadh, an glasadh
an latha ; ach m' am b' urrainn e a thuigsinn
ciod a bha i a' deanamh air mullach Chruachain
aig an am ud, agus fhios aige gu robh i dluth
air a bhi air a leaba-shiiibhla, leum i agus
a' chlann uile 'n a h-uchd a null gu Beinn
Shianta, an Aird-nam-murchann, far an robh
e air an daoraich deich laithean, eadar Cille-
Chomhghain agus Tobar-mhoire, a' bhliadhna
a chaidh e f hein agus Rob Mac Phail a cheann-
ach ghamhna an Ath-tharcail ; an ath
mhionaid an aite a bhi sealltuinn air a mhnaoi
air mullach Beinn Shianta chunnaic e e
fein a' dol fodha aig ceidhe an Obain, agus
balaich an Obain uile agus an Siorram air
an ceann a' glaodhach, " Bathaibh e, Bathaibh
e ; " ach am priobadh na siila bha e 'n a Ian
fhaireachadh 'n a shuidhe ann an Ciiirt an t-
Siorraim, far nach robh duine beo ach e fhein
agus Guth, Guth nach robh a' fuireach leth-
mionaid anns an aon aite, agus nach robh a'
deanamh fuaiin idir, ged bha esan 'g a chluinn-
tinn mar gu'm biodh tairneanach ann. Ach
rud a b' iongantaiche leis air fad bha e 'g a
f haicinn fein ann an da aite ; b' e fein am prios-
anach agus b' e fein am breitheamh, agus
gun uiread agus fianuisean a ghairm chual
e an Guth 'g a dhiteadh, agus a ghuth fein
ag radh, agus e a nis 'n a shuidhe 'na thigh
fein, " Is duine truagh mi ; c6 a shaoras mi
o chorp a' bhais so ? "
Bha e mar sin da mhios, a' caoineadh agus
ag ochanaich, is bha diiil aig daoine gu robh
e air a dhiisgadh agus nach b' fhada gus am
biodh e air iompachadh, ach cha b' e bron
diadhaidh a bha 'na chridhe idir ach eagal
ifrinn agus breisleach a' mhisgeir, agus mar
sin a' cheud la a chaidh e fhein agus a chom-
panaich-oil air an ais do'n Oban chuir e
roimhe gu'n tilgeadh e bhuaith a choguis air
ghaol a shaorsa agus a shonas fhaotainn air
ais aon uair eile.
Is ann mar sin a bha. Chaidh e fhein agus
triuir thuathanach eile as an Apuinn a steach
do'n tigh-osda ris an abrar " Na h-Iuchraichean
Oir," agus m'an tainig iad a mach as fhuair
e cothrom air a choguis a thilgeadh air ciil
a' chuntair, 'nuair nach robh an t-6sdair a'
sealltuinn air.
Cha do thachair dad eile an la ud, ach an
ath mhaduinn, an uair a bha Seoras Mor Mac
Thomais, an t-6sdair, a' sguabadh an iirlair,
faicear rud-eigin a' dearrsadh ann an oisean
an t-seomair. Chrom e a thogail an ruid,
ach a cheart cho luath 's a bhean e dha chaidh
mile saighead ann mar gu'm biodh cadal-
deilginneach anns a h-uile mir d'a fheoil.
An sin thoisich e air seallaidhean fhaicinn
a bha cho neonach 's nach robh fhios aige co
dhiu a bha e 'g am faicinn le a shiiil chorporra
no a' bruadar, ach bha iad cho soilleir fa
chomhair 's gu'n dubhairt e r'a mhnaoi gu
robh e air an dara sealladh fhaotainn ; " rud,"
ars' esan, " a tha diithchasach dhomh."
Sheall a bhean air gu dur, agus i a' feuchainn
ri thuigsinn ciod a chuir air aimhreit e.
" Cha leig thu a leas a bhi sealltuinn orm
cho diir," ars' esan ; chan e sin a tha cearr
orm idir, ach ar leam gu bheil mi a' faicinn mar
gu'm biodh reiseamaid de thamhaisg eadar
mi agus an Ceidhe, agus cair air aodann a
h-uile fir dhiubh rium, mar gu'm bu mhise a
b' aobhar nach 'eil iad fhathast anns an fheoil."
An ceann greis chaidh buidheann de sgioba
bata a bha aig a' cheidhe a steach, is dh' iarr
iad canna leanna am fear air, ach an aite an
leann a thoirt dhaibh thoisich e air a h-uile
botul a bha air na sgeilpichean a bhriseadh,
is chomhairlich e dhaibh leann agus uisge-
beatha a sheachnadh.
Sheall na seoladairean air an duine na bu
diiire na sheall a bhean air, is thubhairt iad
le aon ghuth gu robh e as a chiall. Ach ma
bha e as a chiall, cha robh coltas na mi-cheille
air an ath ghniomh a rinn e.
Chruinnich e ceart comhla a h-uile paisde
anns an Oban a bha gun aodach no gun bhrogan,
is thug e biadh is aodach is cas-bheairt dhaibh.
Cha do reic e deur uisge-bheatha fad an
la, ach ged nach do reic cha do chuir sin dragh
air mar a dheanadh e uair-eigin, is cha luaithe
a leag e a cheann air a' chluasaig na chaidil e
cho seimh agus cho trom ri leanabh, is cha
do smoislich e gus an robh a' ghrian an aird
an adhair.
******
Ghabh bean Sheorais Mhoir eagal gu'n
tigeadh iad gu bochdainn na'n rachadh Seoras
air aghaidh a' biathadh clann an Obain agus
ag iarraidh air daoine stad de'n uisge-bheatha.
Mar sin, an uair a chunnaic i cho trom 's a
bha e 'n a chadal ghabh i fath air a phocanna
a shiubhal, gus a choguis a chur as an t-sealladh
m' an eireadh e. Air eagal gu'n cuireadh i
cadal-deilginneach 'n a feoil fhein cha bheanadh
i rithe le a meuran, agus is ann leis a' chlobha
a thilg i mach air an t-sraid i.
ANNS 'A CHOILLE BHEITHE— ANNS A' CHATHAIR
Co a bha dol seachad aig an am ach bannal
cheard a Tigh-an-uillt agus iad a' dol a mach
do na h-eileanan air cheann an gnothuich.
Thairg bean an osdair tasdan dhaibh na'n
togadh iad an rud a bha air an t-sraid, agus
na 'n tilgeadh iad a mach e air ciil Chearara.
Thubhairt iad rithe nach cuireadh iadsan
corrag air rud nach robh fhios aca ciod a bha
ann.
" Ma bu mhaith leibh," ars' ise gu cas,
" fhios a bhi agaibh ciod a tha ann, tha ann
ulaidh air a bheil mor-fheum agaibhse, ulaidh
a bheir oirbh an fhirinn innseadh co dhiu
a tha sibh air a shon no nach 'eil."
" Seasaibh air 'ur n-ais, a chlann," ars an
ceard-mor, " agus na beanaibh ris an rud
chunnartach air son an t-saoghail ; b'e sin
dhuinne ar coir-bhreith a reic air neo-ni,"
Chan urrainn mi innseadh c' aite an d'
fhuair a choguis a chaill an Liosach dachaidh
bhuan mu dheireadh, ach ma bha coltas
neonach oirre, bu neonaiche na sin a' bhuaidh
so a bha innte, gu'm fasadh na daoine a ghabh-
adh rithe aotrum agus sona, agus gu'm
fasadh an fheadhainn a bha as a h-eugmhais
a cheart cho aotrum agus cho sona.
Anns a' Chathair
Ma theid na bunaitean air dhith
THA cuimhne agaibh air an f hacal a sgriobh
an Salmadair, " Ma sgriosar na bunaitean,
ciod a ni am firean ? " (xi 3). Bha diiil agam
gu'n cuireadh duine-eigin na briathran sin
an cuimhne na h-eaglais anns an t-seanchas
a tha dol air aghaidh o chionn mios no dha
mu chraobh-sgaoileadh an t-soisgeil an diith-
channa cein, ach cha chuala mi is chan fhaca
mi gu'n d' thug aon neach tarruing orra, ged
tha iad a' dol gu bun a' ghnothuich.
Tha an eaglais air dol ann an ainbheach
trom (£67,000) le bhi giiilan air aghaidh oibre
anns na tirean thall a tha a' cosd barrachd
airgid na tha an sluagh a' toirt dhi ; tha i a'
cur a mach corr agus fichead mile punnd
Sasunnach a h-uile bliadhna na 's mo na tha
1 a' toirt a steach. Chan fhaodar sin a leigeil
air aghaidh ; feumar crioch a chur air, an aon
doigh no an doigh eile.
Car son nach 'eil an sluagh a' toirt na dh'
fhoghnas a dh' airgiod air son na h-oibre so ?
An e nach urrainn dhaibh, a chionn nach 'eil
airgiod aca ? Chan e idir ; cha robh uiread
airgid riamh an Albainn 's a tha ann an diugh.
An e gu bheil an eaglais a' gabhail os laimh
tuilleadh 's a choir an Africa, an China, agus
anns na h-Innsibh an Ear. Chan e na 's mo.
Ciod an t-aobhar, ma ta, nach 'eil buill na
h-eaglais na 's fialaidhe na tha iad a thaobh
craobh-sgaoileadh an t-soisgeil }
Chan 'eil Cleir an Albainn anns nach robh
deasbud air a dheanamh mu'n chtiis sin, ach
cha chualas duine idir ag radh dad mu na
bunaitean a tha dol air dhith.
Gus o chionn ghoirid cha robh ach gle
bheag de dhaoine an Albainn a chuireadh
teagamh anns an da rud so,
(1) gu robh anmanna neo-bhasmhor a'
dol gu truaighe shiorruidh mur cluinn-
eadh iad an soisgeul.
(2) gur e dleasdanas chreidmheach umhlachd
a thoirt do fhacal Chriosd (gun a bhi
a' reusonachadh uime idir). " Imichibh
air feadh an t-saoghail uile agus sear-
monaichibh an soisgeul do gach diiil."
Sin na bunaitean air an robh craobh-sgaoil-
eadh an t-soisgeil air a steidheachadh an laith-
ean m' oige, agus b' e sin na h-argumaidean a
bhithinn fhein a' cleachdadh an uair a thoisich
mi air searmonachadh an toiseach.
Ach tha na bunaitean sin air dol air dhith,
agus cha d' fhuair eas dad eile a chuirear 'n
an aite, co dhiu dad eile a bheir air daoine
a bhi cho diirachdach agus cho dealasaeh
ann an craobh-sgaoileadh an t-soisgeil 's a
bu choir dhaibh a bhith.
******
Chan 'eil duine as an fhichead a' creidsinn
gu bheil cor nan cinneach aig uair am bais
dad na 's miosa na cor nan Criosduidhean ;
their iad riut gu bheil creideamh an aithrichean
aca, agus ma tha iad a' gluasad a reir an t-soluis
a tha aca, nach iarr Dia an corr orra. Their
iad nach ann idir air bhonn spioradail a tha
an eaglais an diugh ag iarraidh dhaoine agus
ag iarraidh airgid, a chuireas i a mach do
dhiithchanna cein ach air bhonn saoghalta ;
a 'chionn gu bheil na missionaraidhean a'
toirt do na duthchanna sin da rud ris an abrar
anns a' Bheurla civilization agus education,
no oilean ; da rud as an robh sinn uile cinnteach
aon uair gur e beannachdan priseil a tha annta,
ged tha amharus aig moran dhaoine an diugh
gur iad a tha cur air aimhreit an t-saoghail.
Cuimhnich, a leughadair, nach ann a' gabhail
taobh nan daoine a tha a' deanamh dearmaid
air obair an t-soisgeil thar chuantan a tha mi ;
chan ann idir ; chan 'eil fodham ach so a
radh, nach e cion airgid, no cion coguis, no
cion suime, as aobhar nach 'eil a' mhor-chuid-
eachd ag eisdeachd ris gach gairm is glaodh
a tha tighinn thuca bho 121 Sraid Dheorsa ;
is e an fhior aobhar nach 'eil iad a' creidsinn 'n
an cridhe gu bheil so 'na chall air bith do na
cinnich. Agus chan 'eil iad a' clui?intinn ann
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
an cubaidean na h-eaglais an diugh dad a chuireas
as am heachd iad.
An la roimh leugh mi ann an Miosachan
araidh na beachdan a tha aig diadhair mor
nach ruig mi a leas ainmeachadh air obair
shoisgeulach an duthchanna cein. Bha e a'
gearan gu bheil na Comuinn a tha cur air
aghaidh na h-oibre sin (anns a h-uile eaglais)
ro chumhann 'n am beachdan agus a' cur
tuilleadh 's a choir de chudthrom air calldachd
dhaoine a bhasaicheas gun eolas air Criosd.
Thubhairt e cuideachd nach robh e ceart a
bhi ag uisneachadh na h-argumaid so (argumaid
a dh' uisnich mise iomadh uair), gu bheil facal
Chriosd a' cur crioch air gach uile chonnsachadh
mu ar dleasdanas, " Imichibh air feadh an
t-saoghail uile agus searmonaichibh an soisgeul
do gach duil," a chionn nach d' thubhairt
Criosd am facal ud idir. Sheall mi ann an
leabhar an Ollaimh Seumas Moffat, feuch
ciod a tha esan ag radh uime, ach cha ruiginn
a leas an dragh a chur orm fein oir dh' fhaod-
ainn fhios a bhi agam ciod a theireadh esan.
Tha e ag radh nach e facal Chriosd a tha ann
idir ach " inntinn na h-eaglais an deidh laimhe."
Sin mar tha na bunaiteann a' dol air dhith ;
chan 'eil ann dhuinn ach fein-mhealladh a
bhi an diiil nach 'eil an Sgoilearachd Nodha a'
cladhach fo steidh a' Bhiobuill, agus a' toirt
iighdarrais bhuaith. Agus bha cho maith
dhuit dol a dh' iarraidh bainne bho mhart
seasff ri dol a dh' iarraidh airffid air son obair
shoisgeulach air duine nach 'eil a' creidsinn
anns a' Bhiobull.
Is e na bunaitean air an steidhicheadh an
diadhair a dh' ainmich mi obair shoisgeulach
am measg nan cinneach,
(1) gu bheil an soisgeul a' cur air aghaidh
civilisation anns gach aite a ruigeas e,
(2) gur e an Creideamh Criosduidh an
creideamh as airde am measg gach
creideamh eile a tha anns an t-saoghal.
Tha an da rud sin fior, ach ma tha, chan ann
air bunaitean de'n t-seorsa sin a thogar eaglais
Chriosd. Co am missionaraidh riamh a chaidh
a mach an ainm civilization, no c6 a leanas air
airgiod a thoirt do'n eaglais air son na h-oibre
so a chionn gur e an Creideamh Criosduidh
creideamh as airde anns an t-saoghal } Tha
missionaraidhean a' dol a mach air feadh an
t-saoghail a chionn gu bheil gradh Chriosd
'g an co-eigneachadh ; tha a' cheart aobhar
'g an cur do Shina agus do'n Afric a thug
Criosd fein o neamh gu talamh, " a shireadh
agus a thearnadh an ni a bha caillte." Chan
ann mar bhean-chuideachaidh do Civilisation
a bu choir dhuinn a bhi smuaineachadh air
soisgeul Chriosd ach, " mar chumhachd Dhe
a chum slainte."
Ma theid na bunaitean air dhith le as-
creideamh no le cion teagaisg fallain faodaidh
an eaglais airgiod iarraidh, ach chan fhaigh i e.
Aig an Uinneig
THUBHAIRT Frangach uair-eigin gur ann
mar a b' eolaiche e air daoine a b' fhearr leis
coin. Chan fhearr leam-sa coin na daoine,
ach air a shon sin is toigh leana a bhi cluinntinn
naidheachdan beaga laghach mu choin, air
a bheil dreach na firinn ; rud nach 'eil orra
daonnan. Ma tha naidheachd de 'n t-seorsa
sin aig duine air bith a bhios a' leughadh nan
duilleagan so mun chU aige fhein, agus ma
chuireas e chugam i, leigidh mi a dreach an
urra ris an luchd-leughaidh.
Ach bheir mi fein dhuibh a' cheud te, is
tha e a' toirt am barrachd toileachaidh dhomh
a h-innseadh a chionn gur ann mu Alsatian
a tha i ; seorsa chon nach toigh learn idir.
An uair a leugh mi an naidheachd so ann am
paipear Sasunnach an la roimh bha i mar
gu'n cuireadh tu eibhlean guail air mo cheann,
is chuimhnich mi le naire air a liughad droch
fhacal, agus breith luath lochdach a thug mi
air coin Alsatia.
" Air maduinn Di-ciadaoin chaidh paisde
beag, Gordon Morris, tri bliadhna a dh' aois,
a mach a tigh athar, agus gun comhla ris
ach an cii, peata Alsatianach d' am b' ainm
Beataidh. Bha diiil aig muinntir an tighe
gu'n tigeadh iad air an ais a h-uile mionaid,
ach 'nuair a bha an iiine a' dol seachad, ghabh
iad eagal gu robh rud-eigin cearr, is thoisich
iad air siubhal thall 's a bhos. Thainig am
feasgar agus gun sgeul air a' phaisde no air
a' chu. An sin chaidh an torachd a mach ;
coimhearsnaich, di'obh chonastabal, agus daoine
eile, a chuala gu robh am paisde air chall, —
lean iad orra fad na h-oidhche, sios is suas an
ciil-shraidean a' bhaile agus a mach air an
diithaich os cionn a' bhaile. Aig coig uairean
's a' mhaduinn fhuaradh am balach ann an
achadh an taobh a mach de 'n bhaile, 'na
shuain chadail, agus an cii 'na shineadh 'na
chuairteig timchioll air, mar gu'm biodh e
a' feuchainn ri chumail blath. Cha robh e
furasda do na conastabail a fhuair e dol dluth
do'n phaisde, oir chuireadh an cii draoin air
is dh' eireadh fhionna a h-uile uair a dh'
fheuchadh iad ri breith air a' phaisde, ach mu
dheireadh thuig e nach ann a dheanamh cron
air a thainig iad. Bha am balach air a lathadh
leis an fhuachd, fada gun bhiadh is sgith le
caoineadh, is thugadh a steach e do'n ospadal
8
AIG AN UINNEIG
ann an Hull. Ach cha dealaicheadh an cii
ris ; shuidh e air anj fheur air beulaobh an
doruis is cha rachadh e dhachaidh. Bha e an
sin gus an deachaidh am balach na b' fhearr,
an dorsair agus na banaltruman oga a' toirt
bidh dha."
Na h-Eirionnaich
Tha e air a radh [gur e " fuil " agus
" cainnt " an da bhann is laidire air an t-
saoghal ; gur e na bannan sin a tha a' ceangal
rioghachdan ri cheile, agus nach 'eil rioghachd
air bith f ior dhiongmholta mur bheil an sluagh
de 'n aon stoc agus an aon fhuil annta, agus
mur bheil an aon chainnt aca. Ma's fior na
tha luchd-eachdraidh ag radh tha an da bhann
laidir sin eadar na Gaidheil agus na h-Eirionn-
aich, ach ma tha, chan 'eil gaol eatorra is
cha toigh leo a cheile idir. Ann an cearn air
bith de'n Ghaidhealtachd chan 'eil agad ach a
radh mu dhuine, " Nach e 'n t-Eirionnach e ! "
is tuigear gu maith ciod a tha thu a' ciallachadh.
Tha e cho soilleir gu bheil cairdeas-cainnte
eadar na Gaidheil agus na h-Eirionnaich 's
nach ruigear a leas an corr a radh uime, ach
gu cead an luchd-eachdraidh, theirinn-sa
nach 'eil e idir cho soilleir gu bheil cairdeas-
fala eatorra. Ma bha e riamh ann, tha e an
diugh cho fad a mach 's nach 'eil aobhar air
bith a bhi 'g a aideachadh, no 'g a chumail suas.
Tha e duilich a radh an diugh ciod an fhuil
a tha ann an duine air bith, oir chan fhaighear
stoc glan ach gle annamh, ach tha seorsa
dhaoine ann an Eirinn aig a bheil Gaidhlig
a tha cho tur dhealaichte bho ar daoine-ne,
'n an coslas agus 'n an gne, 's gu bheil mi
cinnteach nach 'eil braon d' ar fuil annta.
Tha 'n fhuil blath ; am bitheantas aith-
nichidh tu duine d' ad dhaoine ged a thach-
radh sibh air a cheile ann an aite anns
nach biodh duil agad ris, ach ged a thachair
iomadh Eirionnach orm-sa 'n am bheatha cha
do thachair fear dhiubh riamh orm ris an do
theoidh mo chridhe air a' cheud shealladh,
no m' an abrainn, le sealltuinn air a shuil
agus air a choslas agus air a ghluasad, " Sin
fear d' am dhaoine."
Chan ann mar sin a tha a thaobh mo dhaoine
fein, Gaidheil na h-Alba. Tha mo thigh dliith
do'n rathad mhor a tha eadar Peairt agus
Inbhir-nis, agus is annamh la 's a' bhliadhna
nach bi coisichean a tha acrach agus sgith le 'n
turus a' tadhall aig an dorus, ag iarraidh
greim bidh agus aite anns an cuir iad seachad
an oidhche. O'n taobh a muigh tha iad uile
car coltach ri cheile ; an aon seorsa aodaich,
an aon seorsa bhrog gun sailtean, an aon seorsa
neapaicin mu'n amhaich, an aon seorsa pasgain
air an druim, agus an aon cheum trom sgith
aca, ach ma thachras gur e Gaidheal a thig
a dh' ionnsuidh an doruis, agus air uairean
tha iad ann, innsidh ni-eigin 'n am fhuil dhomh
gur ann d' am dhaoine e, eadhon m' an aithnich
mo shiiil no mo chluas gur h-ann. Thug mi
an aire dha so fichead uair, agus air an laimh
eile, ma thachras nach 'eil taobh idir no faidhid-
inn idir agam ris an duine, faodaidh mi a
bhi cinnteach gur e Eirionnach a tha ann.
Gineal an deidh gineil tha trusdaireachd
ann an seorsa Eirionnach a chuireas goirisinn
air feoil Gaidheil. Eadhon ann an laithean
na Land League anns a' Ghaidhealtachd, an
uair a bha daoine gu maith teth agus comhstri
laidir eadar tuath agus tighearnan, cha robh
aon tighearn-fearainn air an robh eagal a
bheatha. Bha fhios aca nach ruigeadh iad a
leas a chionn gu robh iad am measg dhaoine
criosdail agus dhaoine cneasda anns nach
robh droch fhuil. Is maith an comharradh
e air uaisle agus ceartas agus caomhalachd
an t-sluaigh nach robh fiu aon duine air a
mhort no air a bheubanachadh anns a' Ghaidh-
ealtachd an laithean teth na Land League.
Cha b' ann mar sin a bha na h-Eirionnaich.
Mhortadh iad duine gun chothrom a thoirt
dha e fein a dhion ; loisgeadh iad urchair
o chill garraidh air duine a theicheadh iad
roimhe air an raon lorn, is dheanadh iad beub-
anachd air ainmhidhean a chuireadh uamhas
air na deamhain fhein. Bha an trusdaireachd
sin air a dheanamh anns an uaigneas agus
anns an dorchadas anns am bi gealtairean a'
gluasad.
Their cuid de dhaoine gur e Eaglais agus
Creideamh a rinn uiread dealachaidh eadar
Gaidheil agus Eirionnaich, ach chan 'eil mi
an diiil gu bheil sin fior. Tha Papanaich
anns a' Ghaidhealtachd mar tha ann an Eirinn,
ach tha iad de aon stoc ris a' chuid eile de'n
t-sluagh ; tha an aon fhuil annta ris na Pros-
tanaich, agus chan 'eil mughadh air bith eadar
iad agus Gaidheil eile anns na nithean so air
a bheil mi a' bruidhinn. Chan 'eil Papanach
an Albainn a chuireadh an gunna riut gun
fhios duit.
Chan 'eil sin air a dheanamh ach le daoine
anns a bheil droch fhuil gu nadurra, fuil nach
'eil anns a' Ghaidhealtachd idir.
NA raointean threabh is chuir sinn,
Le siol ro phriseil caoin ;
Ach thainig dealt is dh' fhas e,
O Dhia tha grasmhor caomh.
'S a gheamhradh bheir e sneachda,
'S 'na am an samhradh blath ;
Le osaig chiuin is grian-gheal,
Is frasan ciibhraidh tlath.
Aireamh 4
immi
938
Seachduin na Ceusa
" 0 sibhse uile tha a' gabhail an rathaid, amhairicibh agus faicihh am bheil brbn sam bith cosmhuil ri mo
bhron-sa." — Tuireadh Ieremiah i. 13.
" Pill, 0 m' anam,gu of shuaimhneas." — Salm cxvi. 7.
UAIR a dh' fhaighnich an duine caomh, agus
an duine diadhaidh, ris an abradh iad
Rabbi Du?ica?i, de chaileig bhig a bha anns an
sgoil, " C'aite a bheil sibh a' leughadh anns a'
Bhiobull an drasd," fln-eagair a' chaileag,
" Tha sinn a' leughadh far a bheil e air innseadh
mu na nithean a thachair do losa Criosd air an
t-seachduin mu dheireadh d'a bheatha."
" O, Bhronag," arsa Rabbi Duncan, " b' e
sin seachduin nach f hacas a leithid air thalamh
riamh, agus nach fhaicear a leithid gu brath,"
agus an sin dhichuimhnich e gu buileach a'
chaileag ris an robh e a' bruidhinn agus gach
ni eile a bhuineadh do'n t-saoghal so, is thoisich
e air bruidhinn ris fein mu dhiomhaireachd
na diadhaidheachd.
******
Aig an am so de n bhliadhna tha an eaglais
a' cur impidh air a sluagh, iad a chuimhneach-
adh nan nithean a dh' fhuiling Criosd air
an sgath air a' chrann-cheusaidh agus na
nithean a thachair air maduinn na h-aiseirigh.
Cuidich leinn, a Thighearn, iiine a ghabhail
air gach la den t-seachduin so gu bhi a' dol air ar
glitinea?i ad lathair chum moladh agus buidheach-
as a thabhairt dhuit air son fidangas agus bas
ar Slamdgheir a thug beatha agus neo-bhas-
mhorachd gu solus le cumkachd 'aiseirigh. Amen.
Sabaid an lolaich
(^Air art la so mharcaich e a steach do'n bhaile
naomh)
Feuch, tha do Righ a' teachd ad ionnsuidh
gu ciiiin agus e 'n a shuidhe air asail. — Mata
xxi. 5.
Hosanna do mhac Dhaibhidh ; beannaichte
gu robh an Ti a thig ann an ainm an Tighearna ;
hosanna anns na h-ardaibh. — Mata xxi. 9-
Nam b' aithne dhuit, eadhon dhuitse, na
nithean a bhuineas do d' shith ! ach a nis tha
iad folaichte o d' shiiilibh. — Lucas xix. 42.
Bheir sinn, a Righ 's a Shlanuighear,
Dhuit cliii is gloir, gach linn.
Mar sheinn o shean a' chlann dhuit
Gu h-ait hosanna binn.
Is tu Ard-uachd'ran Israeli,
Mac rioghail Dhaibhidh mhoir,
Tha teachd an ainm an Tighearn —
Aon bheannaicht' ! " Righ na Glbir ! "
A Thighearn losa, a ghuil os cionn a' bhaile
a bha Ian de dhaoine a bha dall gu spioradail,
agus gun fhios aca gu robh iad dall, na leig leinn
a bhi 'g ar mealladh fein, ach fosgail ar siiilean
agus fosgail ar cridheachan a chum agus gun
gabh sinn riut-sa a tha an diugh a' labhairt ruinn
ann an ainm an Tighearna, mar ar Righ agus ar
Slanuighear. Amen.
Di-luain roimh 'n Chaisg
(B'e so an la air an d' iomain e an luchd-
malairt a much as an teampidT)
Chaidh losa a steach do'n teampuU, agus
thoisich e air an dream a bha a' i*eic agus a'
ceannach 's an teampull a chur a mach. —
Marc. xi. 15.
Goirear tigh iirnuigh de m' thigh-sa ; ach
rinn sibhse 'n a gharaidh luchd-reubann e. — •
Mata xxi. 13.
Tha teampull Dhe naomh, agus is sibhse e. —
1 CoRiNT. iii. 17.
Thigibh, is rachamaid gu Dia,
le cridhe tiainhaidh broin ;
Ged pheacaich sinn ni esan iochd
air anmaibh briste leoint'.
A Thighearn losa, a chuir a mach a teampull
t' athar an dream a bha 'g a mJii-naomhachadh,
agus a theagaisg dkuinn le facal an abstoil gur
e ar cridheachan-ne teampuill an Athar mar an
ceudna, cuir a mach as ar cridheachan na h-
aoighean agus na nithean peacach a tha toirt
oilbheim d' ad shicil naoimh, chum 's gum bi
sinn glan 'n ar cridhe ; iriosal, agus stuama, agus
blath-chridheach. Cuir a mach as ar cridheachan
spiorad na marsantachd agus gaol buannachd
air eagal gu'n saoil sinn gur mo am biadh na
bheatha, agus gum bi ro-chiiram oirnn mu nithea?i
nach mair ach seal. Amen.
Di-mairt roimh 'n Chaisg
(^Ati la a theagaisg e le cosmhalachdan sbluimte)
Dh' iarr na h-ard shagartan agus na sgriobh-
aichean cionnus a ghlacadh iad e le foill,
agus a chuireadh iad gu bas e. — Marc. xiv. 1.
Ach an uair bu mhiann leo breith air, bha
eagal a' phobuill orra, oir bha meas faidh aca
air. — Mata xxi. 46.
SEACHDUIN NA CEUSA
Is an-aoibhinn do'n duine sin le 'm brathar
Mac an duine. — Mata xxvi. 24.
A Dhe, na bi-sa fada bhuam
oir 's dliith dhomh trioblaid theann ;
'S gun agam neach gu m' chuideachadh,
no aon a chuireas leam.
Do chuairtich umam moran tharbh,
mu m' thimchioll air gach laimh ;
Dh' iadh umam tairbh ro-laidir bhorb
am Basan bha 'n an tamh.
Mar uisge dhoirteadh mise mach,
mo chnamhan sgaint' o dieil' ;
Mo chridh' am chom an taobh a stigh,
air leaghadh ta mar cheir.
A Thighearn losa, a lahhair air co-ainm an la
so, cosmhalachdan a tha toirt breith air an eaglais
agus air an t-saoghal, cuidick leinn a bhi furachail
agus faicilleach ann an seirhhis do rioghachd,
air eagal gun tbisich breitheanas aig ar tigk-ne,
agus cuidich leinn a bhi dlleas do Chriosd agus
d'a eaglais, chum gum bi dachas againn aig uair
ar bais, gun gabhar a steach sinn do aitibh-
cbmhnuidh maille riutsa. Amen.
nigh e casan nan deisciobul, is chuir e air
chois Sacramaid na Suipearach, agus air
dhaibh laoidh a sheinn, chaidh iad a mach
gu sliabh nan crami-olaidh,far an do ghleachd
losa, anns an dorchadas, ri Dia).
Le mor-thogradh mhiannaich mi a' chaisg
so itheadh maille ribh roimh dhomh fulang. —
Lucas xxii. 15.
Deanaibh-se so mar chuimhneachan orm-sa :
Aithne ar Tighearna.
Is mise an t-aran beo a thainig a nuas o
neamh.^ — Eoin vi. 51.
A Thighearna, thoir dhuinn an t-aran so an
comhnuidh. — Eoin vi. 34.
Mo chorp-sa briste, amhuil so,
feuch bheir mi dhuibh gu saor,
Oir air bhur son-sa bhriseadh e
's air son a' chinne-daonn'.
Glacaibh is ithibli uime sin,
is cuimhniciiibh mo bhas,
Gach uair a ni sibh 'n obair cheudn'
'na diieidii so gu la bhrath.
Di-ciadaoin roimh 'n Chaisg
(Dh' J'han e ann am Betani ; an la a chaidh
ludas a dh' ionnsuidh nan sagartan 'g a bhrath)
Ghabh iad eomhairle le cheile chum losa a
ghlacadh le feall, agus a chur gu bas. — Mata
xxvi. 4.
B' aithne do ludas an t-aite, oir thainig losa
gu trie an sin maille r'a dheisciobuil. — Eoin
xviii. 2.
Agus thubhairt losa ris, ludais, am bheil thu
le poig a' brath Mhic an duine ? — Lucas
xxii. 48.
Tha an cridhe cealgach thar nan uile nithean.
— Ieremiah xviii. 9-
'Se fulangas mo Siiliinuigheir
A bhios mo dhan a' luaidh ;
M6r-irioslachd an Ard-rlgii sin
'N a bhreitli 's 'n a bhas ro chruaidh ;
'S e 'n t-iongantas bu mhiorbhuilich'
Chaidh innseadh riamh do shluagh.
An Dia bha ann o shiorruidheachd
Bhi fas 'n a chiochran truagh.
A Thighearn losa, a chuir seachad co-ainm
an la so ann an samhchair Bhetani, ag ullachadh
t' anama, ann an co-chomunn an Athar, air son
an fhulangais agus a' bhrbin a bha a' feitheamh
ort, cuidich leinn cuisean an t-saoghail a leigeil
seachad car greis agus ar cridheachan a shocruch-
adh air na nithean a dh' fhuiliug thus a air an
i-slighe gu Calbhari, ceum air cheum, chum bi
brbn diadhaidh air a dhusgadh annainn air son
ar peacanna a thoill mallachd Dhe. Amen.
******
Di-axdaoin roimh 'n Chaisg
(Chaidh losa o Bhetani do Jerusalem ; anns an
Jheasgar, anns an t-sebmar uachdrach,
Cupan na slainte glacar leam,
air ainm Dhe gaiream fein,
locam mo bhoid do Dhia, a nis
an lath'r a shluaigh gu leir.
A Thighearn losa, a dh' iarr air na deisciobuil
fantuinn maille riut, agus f aire a dheanamh maille
riut, ann an garradh Ghetsemani, cuidich leinn a
h-uile la f aire agus iirnuigh a dheanamh air eagal
gun tuit sinn ann am buaireadh, ach cuidich
leinn an diugh gu sbnruichte anmhuinneachd ar
febla a smachdachadh, chum agus nach aom
cadal no suain oirnn am feadh 'sa bhitheas sinn
a' cuimhneachadh air a' chupan shearbh a dh'
bl thu air ghaol sinne a shaoradh. Amen.
Di-haoine na Ceusa
(Aig naoi uairean 's a' mhaduinn bha losa air a
cheusadh, ach bha an anail ann gu tri uairean
a dh' fheasgar, an uair a thug e suas a
spiorad).
A nis o'n t-seathamh uair bha dorchadas air
an tir uile gus an naoitheamh uair, agus mu
thimchioll na naoitheamh uaire dh' eigh losa
le guth ard, Mo Dhia, mo Dhia, car son a
threig thu mi ? — Mata xxvii. 45-6.
Bha e air aireamh am measg nan ciontach,
agus thug iadsan a bha dol seachad ana-cainnt
dha, a' crathadh an cinn, agus ag radh, Foir ort
fein, agus thig a nuas o'n chrann-cheusaidh.
Agus mar an ceudna thubhairt na h-ard-
shagartan agus na sgriobhaichean ri cheile, a'
fanoid air, Shaor e daoine eile, chan 'eil e
comasach air -e fein a shaoradh. — Marc. xv.
29-31.
An sin thubhairt losa, Athair, thoir maith-
SEACHDUIN NA CEUSA— ANNS A' CHATHAIR
eanas dhaibh, oir chan 'eil fhios aca ciod a tha
iad a' deanamh. — Lucas xxiv. 34.
Thubhairt losa, Tha e criochnaichte, agus
air cromadh a chinn dha, thug e suas a spiorad.
— EoiN xix. 30.
Chaidh daoine dall is ceannairceach
Air seachran truagh, mar threud,
Ach ghiulain Criosd ar n-easaontas,
is dhiol ar n-uile bheud.
Fo bhuillibh trom ar smachdachaidh,
feuch, giiilan caomh Mhic Dhe !
Mar uan a' chasgraidh, 's amhluidh sin,
cha d' fhosgail e a bheul.
Feuch ! losa ceusda air a' chrann !
's a cheann a' lubadh nuas,
Fhuil chraobhach o gach creuchd a' ruith,
is cruitheachd bais 'n a ghruaidh.
" Tha 'n obair criochnaicht' " — bhasaich Criosd
air son a' chinne-daonn'
Lom-fhuasgladh thug e dhuinn o'n bhas ;
o chumhachd Shatain shaor.
A Thighearn losa, ann an solus a' chroinn-
cheusaidh tha sinn a" faicinn grainealachd uamh-
asach a' pheacaidh, ach ann an solus a' chroinn-
cheusaidh tha sinn a' faicinn do thrbcair iongantach
mar an ceudna. Dean trbcair oirnn, a Dhia nan
gras ; agus cuidich leinn trbcair a nochdadh, mar
tha sinn a' faotainn trbcair bhuait-se. Ann an
stri ar beatha, agus aig uair ar bais, agus a?in an
la a bhreitheanais, a Thighearna, cuimhnich
trbcair. Amen.
Di-D6mhnaich Casg
(^Air maduinn na h-aiseirigh, dh' eirich ar Tighearn
ann an cumhachd na beatha shiorruidh a bha,
agus a tha, agus a bhitheas ann gu brath).
Na bitheadh eagal oirbh ; tha sibh ag iarr-
aidh losa o Nasaret, a cheusadh ; dh' eirich e. —
Marc. xvi. 6.
Dh ' eirich an Tighearna da-rireadh. — Lucas
xxiv. 34.
Agus air teachd do'n fheasgar, agus na
dorsan diiinte, far an robh na deisciobuil cruinn
air eagal nan ludhach, thainig losa agus sheas
e 's a' mheadhon, agus thubhairt e riu, Sith
dhuibh. — EoiN xx. 19.
Gu ma beannaichte gu robh Dia agus Athair
ar Tighearn losa Criosd, a dh' ath-ghin sinne
gu beo-dhochas, tre aiseirigh losa Criosd o na
mairbh. — 1 Peadar i. 3.
Failte do'n la 's an d' eirich Criosd,
le cumhachd nios o'n uaigh ;
'S an d' fhuair e air gach uile namh,
air ifreann 's bas Ian bhuaidh.
Do t' ainm ro ard, a Thriath nam buadh,
gach uair bheir sinne cliii ;
'S le 'r n-ait-hosanna failtichidh
an la 's an d' eirich thu.
Ceud failt ort, a mhaduinn,
A mhaduinn an aigh ;
Chaomh mhaduinn gun ghruaimean
Gun smalan gun bhruaillean ;
Ghlan-rosgaibh gun smuairean,
Lan uaisle is graidh ;
Diiisg aoibhneas neo-thruaillidh,
Mhaireas buan gu brath.
Dhaibh innis gu'm fac' thu
Sar-ghaisgeach nam buadh,
A' mosgladh 's a' dtisgadh
O'n chadal bu chiiiin' ;
Mar mhaduinn, a ghniiis-gheal,
Gun smuirean, gun ghruaim ;
Gu'n chreachadh 's gu'n spiiinneadh
An iiir leis 's an uaigh.
A Thighearn losa, a thug dearbhachd dhaibh-
san aig an robh gradh dhuit nach robh cumhachd
aig a' bhas thairis ort, meudaich ar creideamh agus
ar gradh chum 's gu'm bi dearbhachd laidir agus
shona againn gu bheil thusa a ghnath maille ruinn,
agus nach 'eil cumhachd air bith anns an t-saoghal
a tha comasach air a' ghne-beatha a tha anvad,
agus a tha thu a' comh-phairteachadh ri do
shluagh, a mhuchadh no mharbhadh. Amen.
Anns a' Chathair
AN uair a bha mi 'n am fhear-cuideachaidh
i^ann an eaglais an Dun-eideann, an laithean
m' oige, bhithinn a' tadhall air a h-uile teagh-
lach ann an oisean sonruichte de'n sgireachd ;
sraid bhochd anns an robh na daoine cho
lionmhor ris na coineanan. Bha suas ri fichead
dorus air an staidhir anns a h-uile clobhsa, is
bha cuid de na clobhsaichean cho dubh dorcha 's
gu'm feumainn a bhi lasadh mhaidseachan a'
dol suas an staidhir.
Bha a' chuid mhor de na tighean lan cloinne,
ach an sud agus an so bha tighean — mar bu
trice aon seomar — anns an robh seann daoine
a' fuireach leo fein. Sin na daoine a b' fhearr
learn a bhi tadhall orra, oir rachadh againn am
bitheantas air seanchas reidh is seanchas
tiirail a dheanamh ri cheile, rud nach 'eil furasd
a dheanamh ann an tigh far nach 'eil smachd
air a' chloinn. Ged tha clann laghach ana-
barrach laghach, chan 'eil ann an cloinn gun
smachd ach Satain bheaga a dh' fhasas na's
miomhaile na tha iad gu nadurra ma gheibh
iad cothrom air am parantan a narachadh.
Sin am peanas a tha aig parantan gun sgoinn
ri f hulang air son an toil fein a thoirt do chloinn,
agus an togail gun smachd ; naraichidh iad
iad am fianuis dhaoine.
Bha iomadh seorsa de sheann daoine onrachd-
4
ANNS A' CHATHAIR
ach air na staidhrichean ud, ach ged nach
'eil onrachdas 'na uallach do chuid, tha e 'n a
eire thruim do fheadhainn eile ; onrachdas
agus seann aois. Ged dh' fhaodas moran de
chairdean furanach a bhi aig seann daoine tha
iad de ghineal eile, is chan 'eil e idir furasda
co-chomunn dluth a bhi eadar sean agus bg.
Ach cha robh cairdean idir aig a' chuid mhor
de na seann daoine ud ; bha iad cho lorn de
chuideachd 's a bha iad lorn de chuid.
Da phiuthair
Ann an seomar beag bha da sheana bhoirionn-
ach a' fuireach comhla, peathraichean a bha
uaireigin air an deagh dhoigh, ach a bha air
am fagail 'n an seann aois gun daoine, gun
dealbh. Bha iad le cheile posda, ach shiubh-
ail na fir agus na bha aca de chloinn, is bha
iad a nis a' criochnachadh an laithean comhla,
direach mar thoisich iad comhla ann an tigh
an athar.
Ach cha bhiodh iad aon mhionaid reidh ri
cheile ; bha cnamhan cogaidh a' dol air
aghaidh eatorra gun sgur, is shaoileadh tu
nach b' urrainn do dhithis air bith a bha cho
neo-choltach ri cheile ris an da phiuthair ud
fuireach comhla ann an sith. Ach air dhoigh
air chor-eigin bha iad a' cur suas le cheile, is
tha mi an dull gu robh an connsachadh a bhiodh
iad a' deanamh 'n a aotrumachadh dhaibh 'n
an onrachdas an aite a bhi 'g an deanamh
mi-shona.
Bha te de na peathraichean ud anabarrach
crosda, Anna ; boirionnach ard caol air an
robh a' choslas gu robh i aon uair dreachmhor,
ach a bha nis air a gean agus a boidhchead a
chall le a droch nadur fein agus le trioblaidean
an t-saoghail. Chan e an aon bhuaidh a tha
aig trioblaid air a h-uile duine ; ni trioblaid cuid
na 's fheai'r, ach ni i cuid eile na 's miosa.
Theagamh nach robh nadur Anna maith o
thoiseach, ach rinn i droch phosadh 'n a caileig
oig, is chuir am posadh sin teine 'n a siiil agus
'n a teangaidh nach d' fhag iad riamh tuilleadh.
Bha Iseabal reidh riaraichte ; glagaid choir
a rinn posadh a cheart cho dona ri Anna, ach
a thaobh 's gu robh i iosaidh-osaidh 'n a nadur
cha do chuir am posadh sios no suas i. An uair
a shiubhail an duine — duine nach robh idir
laghach rithe — is e na thubhairt i, " Tha mi
cinnteach gu robh esan cho toileach falbh
bhuam 's a bha mise gu'm falbhadh e, ach olc
's 'g an robh e, bithidh mi 'g a ionndrainn."
Cha robh uiread bruidhne aig Iseabal idir 's
a bha aig Anna ; am bitheantas leigeadh i leis
an t-seanchas uile a bhi eadar Anna agus mi
fhein, ach a mhain gu'n cuireadh i a steach
facal reidh agus ciiiin an drasd 's a ris, mar gu'm
biodh i a' gabhail lethsgeul a peathar air son
a bhi cho euineach.
Cuireadh fuar
A' cheud uair a chaidh mi a dh' ionnsuidh
an doruis is e Anna a thainig thuige. Cha
bhiodh e f ior a radh gu'n do rinn i mo bheatha,
ach CO dhiu an deidh dhi ruith d'a teangaidh
a thoirt do mhinistearan agus do shagartan
agus do Phairisich, thill i a steach gun an dorus
a dhunadh, ag radh thar a gualainn, " Faodaidh
tu tighinn a steach ma thogras tu, ach chan 'eil
sinne 'g ad iarraidh."
Cha robh an cuireadh ro thogarrach, ach
ann an leth mionaid thainig boirionnach leath-
ann a dh' ionnsuidh an doruis agus aoibh
air a h-aodann mar gu'm biodh fiughair aice
rium, " Thig a steach, thig a steach," ars ise,
" agus Anna air son seanchas a dheanamh
riut is bithidh i anabarrach toihchte t' fhaicinn."
(Chual i gu maith an rud a thubhairt Anna
rium).
Chaidh mi a steach is shuidh mi ann an
cathair a tharruing Iseabal mu choinneamh
an teine dhomh, agus i a' feuchainn cho maith
'sab' urrainn dhi ri foluch a chur air coimh-
eachas a peathar. " Tha mo phiuthar," ars' ise,
" an impis dol as a rian leis an loinidh, ach tha i
cho toilichte thusa fhaicinn 's nach leig i leis
an loinidh an toileachadh sin a thoirt bhuaithe,
nach 'eil, Anna ? "
" Chan 'eil gu dearbh," ars' Anna, " car son
a bhithinn-sa toilichte fhaicinn ? "
Ma tha thu an diiil, a leughadair, gu bheil an
naidheachd so a' dol a chriochnachadh gu
sona mar a bhitheas naidheachdan maithe a'
criochnachadh, no gu robh Anna air a h-
iompachadh, no a cridhe air a thaiseachadh,
tha thu air do mhealladh. Lean mi air tadhall
orra an drasd 's a ris fad bliadhna gu leth, gus
an d' fhag mi Dun-eideann, ach cha tainig as
ach gu'm b' fheudar do Iseabal barrachd
bhreug innseadh, a chur foluch air droch
smuaintean agus droch chainnt a peathar, na
dh' innseadh i mur bithinn a' tadhall orra idir.
Air uairean bhithinn a' smuaineachadh 'n
am intinn fein gur e cron a bha mi a' dean-
amh, a reir choslais ag an-tromachadh cionta
Iseabal laghach, is bhithinn a' smuaineach-
adh cuideachd ciod a their am Breitheamh
Mor ris an t-seorsa bhreug a bhiodh i a' dean-
amh, gus sgeimh boidheach a chur air na
rudan olc is guineach a bhiodh a piuthar ag
radh.
Nigheadaireachd do na naoimh
La a bha mi ag amharc orra thubhairt mi
gu'm biodh e ceart dhuinri ar cairdeas agus ar
caidreamh a naomhachadh le iirnuigh a dhean-
amh comhla, agus Facal an Tighearn a leugh-
adh. Anns a' mhionaid thubhairt Anna
nach robh dad aice an aghaidh a' Bhiobuill,
ma 's e sin a bha mi a' ciallachadh le Facal
i
ANNS A' CHATHAIR— MINISNEARAN UIDHIST A TUATH
an Tighearn, ach nach robh i a' creidsinn ann
an iirnuigh idir. " Ach dean thusa do rogh-
ainn," thubhairt i.
Rinn mi urnuigh mar a b' fhearr a b' urrainn
mi, ged nach robh e furasda 'n a leithid de
shuidheachadh, gu sonruichte agus mi bg
agus aineolach. Cha d' thubhairt Anna diog,
ach cha deachaidh i air a gluinean. Ach cho
luath 's a dh' eirich Iseabal bharr a gliiinean
thoisich i air innseadh dhomh cho gaolach 's
a bha Anna air an sgoil Shabaid 'n a h-6ige ;
nach gabhadh i cumail aisde ; gu robh moran
de'n Sgriobtur aice air a meomhair, agus
gu'm bu chruaidh an gnothuch nach b' urrainn
dhi dol air a gluinean a nis, a chionn gu'n
robh a loinidh cho dona. Dh' innis i dhomh
cho ciiramach 's a bha Anna, 'n a caileig, mu
leabhar-laoidh a thug a h-athair dhi, agus
fiamh an oir air bile nan duilleagan, agus cho
gaolach 's a bha i air a bhi cluinntinn mu
neamh agus mu na naoimh ann an trusgain
gheala.
" Na 'n do rinn thu uiread nigheadaireachd
do na naoimh 's a rinn mise," ars' Anna rium-
sa, " bhiodh fhios agad gu bheil craicinn
shalach fo thrusgain gheala. Anns an t-
saoghal so tha a h-uile duine air a shon fein,
agus an fheadhainn a bhios a' gabhail orra gur
maith leo cor dhaoine eile a leasachadh, sin
na cealgairean as miosa air fad."
Lean i oirre gus nach robh an corr analach
aice, a' cur sios air na naoimh, agus a' cumail
a mach nach robh anns a' mhor-chuideachd
de dhaoine ach meirlich affus cealgairean.
Ach rachadh aig Iseabal air mil a thoirt
eadhon as na clachan a thilgeadh a piuthar air
na naoimh ; thubhairt i gu robh Anna cho
ceart agus cho firinneach 's nach b' urrainn
dhi gun fas teth a h-uile uair a chluinneadh i
iomradh air olc no eucoir.
Ministear coir
Anns na laithean ud bha mise 'n am fhear-
cuideachaidh aig an Ollamh Raibeart Blarach,
ministear cho coir agus cho fialaidh agus cho
gasda anns gach doigh 's a bha ann an Eaglais
na h-Alba. Dh' innis mi dha mu'n da sheana
bhoirionnach, is chaidh e 'g am faicinn. Chan
e mhain gu'n do thadhaill e orra aon uair, ach
chaidh e air ais iomadh uair eile, agus is
iomadh bonn oir a dh' fhag e aca. Ach bha
na b' fhearr na buinn oir aig Raibeart Blarach
ri fhagail aig seann daoine bochda ; bha aoibh
air aodann, agus blaths 'n a chridhe, agus
diirachd 'n a iirnuighean, a leaghadh cridh-
eachan cruaidh. Ach ma bha, cha d' fhuair e
riamh mar astar muillean mile do chridhe
Anna. Bha dtiil agam-sa gu'n deanadh
iirnuighean an t-seana mhinisteir, agus a'
bhaigh nadurra a bha 'n a chridhe r'a cho-
chreutairean, agus am flath a bha 'n a aodann,
feum do'n bhoirionnach ud nach deanadh m'
iirnuighean anabuich fein. Ach cha do rinn.
Mur d' fhas i na bu chruaidhe agus na bu
chrosda cha d' fhas i dad na bu chaomhaile,
CO dhiu 'n a cainnt. Ach is ann do Dhia as
leir an cridhe, is faodaidh e bhith gu bheil
fliiraichean beaga boidheach a' fas aig bun
stallachan searbhadais ann an cridheachan cuid
de dhaoine.
Ach mur do rinn e maith do Anna an t-
OUamh Blarach a bhi a' tadhall oirre thog e
speuran cinn Iseabail, is bhitheadh i ag innseadh
dhomh mu na nithean crabhach agus diadhaidh
a bhiodh Anna ag radh ris. An uair a dh'
aicheadh Anna le colg agus le briathran
sgaiteach magail nach d' thubhairt ise a
leithid de chainnt, theireadh Iseabal rium,
Ma dh' fhaoidhte nach d' thubhairt uile gu
leir, ach tha fhios agam-sa, a ghaoil, gur e sud
a bha i a' faireachduinn 'n a cridhe ; tha Anna
cho maith 's nach stadadh i idir a dh' iirnuigh,
na'n leigeadh an loinidh leatha dol air a gliiinean.
******
Dh' fhag mise Dun-eideann ; an ceann greis
shiubhail an t-Ollamh Raibeart Blarach, is
chan 'eil fhios agam ciod a' chrioch a bha aig
an da sheana bhoirionnach ud. Dh' fheor-
aich mi umpa uair-eigin de'n mhinistear iir,
ach cha b' aithne dha iad ; theagamh gu robh
iad marbh.
Cha chuireadh e ionghnadh orm, air la a
bhreitheanais, guth Anna a chluinntinn, a'
faotainn coire do'n Bhreitheamh Naomh air
son na roinne a bha air a dheanamh air na
caoraich agus air na gabhair, eadhon ged bhiodh
i fein am measg nan caorach, ach ged bhiodh
Iseabal air a cur air an laimh chli tha mi cinnt-
each nach cluinnteadh bhuaipe gearan air a'
cheartas a chuir ann i.
Ministearan Uidhist a Tuath
ANNS an aireamh mu dheireadh chuir mi
-sios ainmean nam ministearan a bha ann
an Cill Mhoire ; anns an aireamh so bu mhaith
leam ainmean nam ministearan a bha ann an
Truimisgearraidh a chur sios.
Bha seann eaglais Shannd air a h-ainmeach-
adh air Calum Cille.
1806. Uilleam Arbuckle, M.A. ; bha e air
a shuidheachadh mar mhissionaraidh an Sannd
agus an Sollas an 1806 ; an ceann sheachd
bliadhna chaidh e do Uidhist a Deas, agus 'na
dheidh sin do Chill Mhoire, ach cha ruigear a
leas an corr a radh uime, oir bha e air ainmeach-
adh anns an aireamh mu dheireadh.
MINISTEARAN UIDHIST A TUATH
1815. Fionnladh Mac Rath, M.A. ; bha e air
a shuidheachadh mar mhissionaraidh an 1815,
ach an ceann tri bliadhna chaidh e do Chill
Mhoire. Bha cunntas air anns an aireamh mu
dheireadh 1819-
Iain Lees, M.A. ; Leodhasach a rugadh ann
an Steornabhagh ; bha e air a shuidheachadh
an Sannd mar mhissionaraidh, ach chaidh e
do Chairinuis an 1822. 'Na dheidh sin bha e
'na mhaighstir-sgoil an Lunnainn, ach thainig
e air ais do Steornabhagh an 1844, far an
robh e air a shuidheachadh mar mhinis-
tear. Phos e nighean do Chaiptean Ailean
Camshron, an Loch-na-madadh, a bha 'na
bhailidh aig a' Mhorair Dhomhnullach an
Uidhist a Tuath. Bha triiiir mhac aige, fear
dhiubh Seumas, Sir Seumas Camshron Lees,
K.C.V.D., D.D., LL.D., a bha ann an Eaglais
Ard, Dhiin-eideann, aon de na ministearan a
b' urramaiche an Albainn 'n a linn.
1824. Uilleam Mac Cuinn ; mac do Sheumas
Mac Cuinn a bha 'n a mhinistear an Cill Mhoire.
Shiubhail e gu maith bg an 1834.
1835. Tormod Mac Leoid ; Sgitheanach
a bha air oileanachadh an Oil- thigh Ghlaschu.
Bha e greis 'na mhissionaraidh am Bail-an-
t-salainn m' an deachaidh e do Thruimisgearr-
aidh. Chaidh e leis an Eaglais Shaoir an
1843. Phos e nighean do'n Dotair Bhan,
a bha 'na bhailidh aig a' Mhorair Dhomh-
nullach anns an eilean Sgitheanach, is bha
teaghlach mor aige, seisear mhac agus coignear
nighean. Fhuair cuid dhiubh air an aghaidh
gu maith anns an t-saoghal, is chiim iad
cuimhne air laithean an oige an Uidhist, agus
air seann eolaich.
1844. DomhnuU Domhnullach ; bha e an
toiseach 'n a mhissionaraidh am Beinn-na-
faoghla ; air a shuidheachadh an Truimisgearr-
aidh an 1844, ach chaidh e do sgir Allmhaigh
am Baideanach, an 1854, far an do chaochail e
an 1879.
1855. Iain Alasdair Mac Rath ; Uidhisteach
a rugadh ann an Bhalaigh ; an 1859 chaidh e
do Chill Mhoire.
1859. Domhnull Domhnullach ; rugadh an
Uidhist e ; air oileanachadh an Diin-eideann ;
chaidh e an sin do Chanada far an robh e
greis OS cionn coimhthionail ; a Canada
thainig e do Thruimisgearraidh far an d' fhan
e ceithir bliadhna ; chaidh e do Shleite an
1863, ach sia bliadhna 'n a dheidh sin chaidh
e air ais do Chanada. Bha e posda, is bha
triiiir chloinne aige.
1864. Niall Iain Mac Guaire ; mac maigh-
stir-sgoile a rugadh an Uidhist-a-Deas ; bha
e greis an Cairinnis m' an deachaidh e do
Thruimisgearraidh ; shiubhail e an 1868.
1869. Domhnull Mac Gill Eathain ; Tiris-
deach, an aon Tirisdeach a b' aithne dhomh
riamh a bhi air oileanachadh an Obar-Dhea-
thain ; a Truimisgearraidh chaidh e do Chol-
bhasa, agus a Colbhasa do na Hearadh, far
an robh e gu 1909.
1873. Uilleam Mac-an-toisich, M.A. ; mac
maighstir-sgoile an Diurinnis anns an eilean
Sgitheanach ; air oileanachadh an Cill-Rimhinn;
air a shuidheachadh an ' Truimisgearraidh
an 1873. An 1877 chaidh e do Sgibinnis,
an Cinn-tire, agus a Sgibinnis chaidh e do
Thorasaidh, am Muile, far an do chriochnaich
e a mhinistrealachd 'n a sheann duine o chionn
beagan bhliadhnachan. Fad iiine mhor bha
e 'n a chleireach aig Cl^ir Mhuile. \
1878. Uisdean Domhnullach ; bhuineadh
e do Bheinn-na-faoghla ; bha e greis 'n a
mhaighstir-sgoile am Barraidh, m' an deach-
aidh e do Loch Baoghasdail 'n a mhissiona-
raidh. Bha e air a shuidheachadh am Bearnar-
aidh an 1852, agus an Truimisgearraidh an
1878, far an do shiubhail e an 1888.
1888. Fearchar Mac Rath, M.A. ; rugadh
e an Cill-Mhicheil, am Banbh ; bha e air
oileanachadh an Dim-eideann ; fhuair e cead-
searmonachaidh bho Chleir Inbhir-pheofharan ;
bha e greis 'n a mhissionaraidh an Caol-
Acain agus an Dun-bheagain m' an robh
e air a shuidheachadh an Triumisgearraidh.
A Truimisgearraidh chaidh e do Ghleann
Garaidh an 1889, agus a Gleann Garaidh
chaidh e do Ghleann Urchaidh, an Cleir
Lathurna, an 1894, far an do shaothraich e gus ^
an do leig e dheth uallach na sgire bho chionn i
beagan bhliadhnachan. Tha e nis a' cur seachad
feasgar ciiiin a laithean an Tigh-an-droma.
1890. Alasdair Grannd ; Leodhasach a bha -
e air a shuidheachadh an Truimisgearraidh I
an 1890 ; chaidh e do Bhearnaraidh an 1904, ■
agus a Bearnaraidh do sgir Hinipol, an Tiriodh,
an 1913, far an do shiubhail e tri miosan an
deidh dha dol ann. Bha e posda, is bha
ceathrar nighean aige. ?
1904. Tormod Laing ; rugadh e an Uidhist I
a Tuath ; bha e air a shiudheachadh an Truimis-
gearraidh an 1904 ; an 1912 chaidh e do
Bharabhas, an Leodhas ; a Barabhas chaidh
e do Steiseal, anns an eilean Sgitheanach,
far a bheil e a nis.
1913. Iain Mac Gill Eathain ; leth Thiris-
deach a rugadh ann an Tobar-Mhoire ; an
deidh dha bhi an Oil-thigh Ghlaschu chaidh
e do Chanada far an d' fhuair e cead-sear-
monachaidh ; thainig e air ais is bha e air a
shuidheachadh am Poll-iii an I9II ; an 1913
chaidh e do Thruimisgearraidh ; a Truimis-
gearraidh chaidh e do Chill-Fhinnchain, am
Muile an 1914 ; an 191 6 chaidh e do Chill
Mhoire anns an eilean Sgitheanach ; an 1922
chaidh e gu coimhthional anns na h-Innsibh
an lar, ach an ceann da bhUadhna thainig e
air ais do Shron-ant-Sithein ; a Sron an t-
sithein chaidh e do 'n Apuinn an 1927.
LITIR MU SGRIOBHADH GAIDHLIG
Bha eaglais Thruimisgearraidh falamh fad
iiine mhor an deidh 191 4<, ach bha mission-
araidhean air an cumail innte.
Ministearan na h-Eaglaise Saoire agus
na h-Eaglaise Saoire Aonaichte
Uidhist a Tuath
1843. Tormod Mac lieoid ; dh' fhag e
Eaglais na h-Alba an 1843, is fad beagan
bhliadhnachan bha muinntir na h-Eaglaise
Saoire an Uidhist uile air a churam, le comh-
nadh eheistearan.
Bha eaglais agus Manse air an togail an
1858, agus tigh-coinnimh an Sollas an 1893.
1884. Uilleam Mac Fhionghuin ; bha an
eaglais falamh tri bliadhna bho 1881 gu 1884,
ach an 1884 bha Uilleam Mac Fhionghuin,
Sgitheanach, air a shuidheachadh innte. Bha
e am Baile-a-Chaolais m' an deachaidh e
a dh' Uidhist ; a Uidhist chaidh e do Ghleann
Moireasdan an 1891, agus a Gleann Moireasdan
chaidh e do Ghearr-loch an 1894. An uair
a chaidh an eaglais Shaor agus an eaglais
U.P. comhla dhealaich e riu.
, 1892. Iain Mac Leoid ; Hearach a bha
greis ann an Canada, ach bha e air a ghabhail
a steach do mhinistrealachd na h-Eaglaise
Saoire an 1889, agus air a shuidheachadh an
Uidhist a Tuath an 1892.
1920. D. Friseal, 'na fhear-cuideachaidh
le Iain Mac Leoid.
1927. Donnchadh Mac a Phearsoin. Leig
e dheth uallach na sgire an 1934.
Cairinnis
Bha Cairinnis agus Uidhist a Tuath 'n an
aon choimhthional bho 1849 gu 1854 ; an
1854 bha e air a dhealachadh ri Uidhist a
Tuath, agus air a chur comhla ri Beinn-na-
faoghla agus Loch-nam-Madadh, ach an 1869
bha e air a chur air thigheadas dha fein.
Bha eaglais agus Manse air an cur suas aig
a' Chlachan an 1890, is tigh-coinnimh agus
tigh - missionaraidh an Loch - nam - Madadh
bliadhna no dha 'n a dheidh sin.
1869. Iain Mac Rath ; bhuineadh e do
Ghleann Seile ; dh' fhag e Cairinnis an 1871
is chaidh e do Dhiiirinnis anns an eilean
Sgitheanach. Chaochail e an 19OO.
1873. Domhnull Mac Gill Eathain ; bha
an eaglais falamh da bhliadhna, gus an robh
e air a shuidheachadh an 1873 ; an 1890
fhuair e fear-cuideachaidh. Chaochail e an
1892.
1893. Anndra Mac Pharlain Mac Ailpein ;
bhuineadh e do Thairbeart, Chinn-tire ; shiubh-
ail e 'n a dhuine bg an 1897.
1897. Eoghan Mac Gill losa ; bha e an
Ath Tharcuil m' an deachaidh e do Chairinnis
an 1897 ; chaochail e ann an Echt, an 1938.
1914. Donnchadh Mac an t-Saoir ; thainig
e do Chairinnis a Eadar-dha-chaolas ; an 1925
dh' fhag e Cairinnis is chaidh e do'n Mhorairne,
agus as a' Mhorairne chaidh e do Ghleann
Seile an 1930.
1925. Calum Mac Gill losa ; mac Ceisteir
an Uidhist ; bha e air a shuidheachadh an
AUt-na-heirbhe an 1910; an Sildeag an 1919;
an Diiirinnis, anns an eilean Sgitheanach, an
1921 ; an Cairinnis an 1925. Chaochail e an
1933.'
Litir mu sgrlobhadh Gaidhlig
URRAMAICH,
Leugh mi le deagh aire na sgriobheadh
agaibh mu litreachadh na Gaidhlig agus is
maith duinn fhios a bhith againn air a' chleas
a tha aig duine tha o mhios gu mios agus o
bhliadhna gu bliadhna ris an litreachadh sin.
Thuirt sihh e, an uair a thuirt sibh e, nach 'eil
an ceartachadh facal beag Gaidhlig an sid
agus an so ach rud beag, ach gur ann a tha
bhochdainn ann cho beag agus a tha dol
againn air a leughadh de GhaidhUg is fhiach
a leughadh. Chan 'eil na tha mise sgriobh-
adh de Ghaidhlig mor ; ach tha mi a' sior-
leughadh Gaidhhg, a h-uile pioc air an ruig
mi an Albainn, ach dh' fhagadh sin mi air
bheagan leughaidh ur an Gaidhlig mur b'e
gu bheil mi a' sior-fhaotainn leabhraichean
Gaidhlig a Eirinn, iomadh seorsa, agus rogha
agus tagha sgriobhaidh air roinn mhaith
aca. Agus tha mi a' mothachadh so, nach
'eil na sgriobhadairean Eireannach idir a'
bristeadh an cridheachan mu de is lagh
mu'n bheagan cainnte a dh' fhaodadh a bhith
air a deagh sgriobhadh an doigh no dha ;
agus rud eile mhothaich mi, gu bheil daoine a'
sgriobhadh an cuid cainnte an Eirinn mar a
tha i aca fhein, muinntir na Mumhann mar a
tha i aca mu dheas, agus muinntir an Conn-
achtaibh mar a tha i aca an iar, agus muinntir
Tir Chonaill mar a tha i mu thuath ; agus cha
do mhill sin iad. Tha e duilich a thuigsinn
car son a thigeadh air " ceanntar " air bith
aca a chaochladh a dheanamh. Agus gabhaibh
mo leth-sgeal, ach chan 'eil mi idir riarichte
gur ceum gliocais e oidheirp a thoirt air fior-
Leodhasach a chumail ri cainnt, no ri sgriobh-
adh, " Caraid nan Gaidheal," no ris an doigh-
sgriobhaidh a bha aig an OUamh Gilleasbuig
Mac-a-Chleirich, an Cill-mhailUdh.
Tha fhios agam gu bheil cainnt mhin, bheag,
8
LITIR MU SGRIOBHADH GAIDHLIG— CEOL A CHRIDHE
bhreagha, air a labhairt an caochladh aitea-
chan air a' Ghaidhealtachd nach 'eil daoine
a sgriobhadh air son paipear no leabhar, agus
eagal orra nach 'eil i " ceart," ach is i tha
ceart, agus a bha riamh ceart. Agus faodaidh
mi aideachadh, mar is eolaiche tha mi dol air
de is Gaidhlig an Eirinn gur ann is motha mo
dhearbh - bheachd gur mor a' bhochdainn
dhuinne a bhith seachnadh na mion-chainnt
choitcheann air ghaol a bhith air ar comh-
chumadh gu h-eigineach ris an f hior-bheagan de
nuadh rosg Gaidhhg a tha cheana clo-bhuailte 's
an tir so. Agus ma chaidh aig beagan dhaoine
air eirigh saor as an t-saothair sin is bochd
nach deanadh an t-iomlan e. Ach is beag
eadhon a cheist sin an coimeas ris a bhochdainn
is motha huileach, gu bheil Gaidhealtachd Alba
a' tuiteam na mirean as an t-sealladh.
Bu mhath leam so a chur thugaibh a leabhar
Eireannach a f huair mi an de, agus a leugh
mi uile an de, " Mise agus an Connradh "
a sgriobh an sar-uasal a bha 'na Ollamh Nuadh-
Ghaidhlig an Colaiste na h-Ollsgqile am Baile
Atha CUath, Diibhghlas de h Ide, D.Litt.,
LL.D., M.R.I. A., agus chan 'eil beo is eolaiche
air an dearbh chuspair na e.
Cuiream dreach Albannach air.
" Na'm bu mhiann leis an uair sin litreachadh
na Gaidhlige mholadh dh' fhaodadh e radh
gu'n robh e fada na's simplidhe agus na's so-
thuigsinniche na a' Bheurla, agus fichead uair
na's riaghailtiche.
Air mo shon fhein feumaidh mi aideachadh
gu bheil lethcheud facal, de na facail is cum-
anta 's an teangaidh, nach labhrar miar sgrio-
bhar iad, mar dearbhrathair, deirbhshiiir, aghaidh,
agus each. Ach an deidh teachd a steach
orra so, do dhuine, cha bhith moran trioblaid
eile air, oir labhrar na facail eile gu ire bheag
mar a litrichear iad, agus bu duiUch litreach-
adh a sholar a bhiodh cho urramach sin do'n
Ghaidhlig agus a tha an litreachadh a tha
againn a nis. B' e Muiris a cheud fhear a
labhair an aghaidh a' chriochnachadh a tha air
briathran araidh mar " drdughadh " " beann-
ughadh " agus each, agus tha a' chuid is
motha de sgriobhadairean 'ga leantainn a
nis anns a' cheist sin. Tha mi fhein eadar
dha chomhairle co aca a sgriobhas mi ' ' litriiigha-
dh" na " litriil ! " Tha eagal orm nach
bidh mise an comhnuidh air an aon chomh-
airle ! Tha litreachadh na Gaidhlige fada
na's mi-chinntiche agus na's mi-riaghailtiche
a nis na bha e. An uair a bha mi 6g lean mi
litreachadh a' Cheitinnich agus litreachadh an
Teagaisg Chriosduighe le Mac h Eil agus
litreachadh a' Bhiobuill, ach a nis chi mi an
uidhir sin de mhodhaibh litreachaidh aig luchd
sgriobhaidh an latha 'n diugh nach leur dhomh
e' aite a bheil mi. Tha fhios agam fhein
nach sgriobh mi an comhnuidh am facal ceudna
air a' mhodh cheudna, agus so an t-aite ceart
dhomh, theagamh, leth-sgeal a dheanamh air
a shon."
Cha robh latha riamh aca an Eirinn le leabh-
raichean Gaidhlig mar a tha e aca nis. Tha
leabhraichean iira aca o sheachdain gu seach-
dain, agus nach maith dhaibh fhein sin ? — ^Mise,
Calum Mac Gilleathain, Drochaid-Chonainn.
Ceol a Chridhe
CREID mi, cha tig stoirm no gailUonn
As an adhar, deas no tuath,
Mar a dh' eireas anns an anam,
'Nuair a sheideas carraid chruaidh.
Annad fein tha 'n ceol a ghluais thu
Air a luasgadh leis an teud ;
Gleus gu tuireadh, 's gleus gu luathghair,
Fuaighte riut 's gach ait an teid.
Ceol o'n d' fhuair thu gach ni luachmhor
Ris a bheil gach buaidh an sas ;
Ceol ad chridhe, ceol ad chluasan
Fad do chuairt o d' bhreith gu d' bhas.
An ceol as binne 's eol do 'n fhilidh,
Cha tog piob no fiodhall suas ;
An ceol thig uairean anns a' chridhe,
'S nach gabh liobhairt anns a' chluais.
Chaidh an ni so thar do thuigse !
Bheil thu tuigsinn ni fo 'n ghrein ?
Ciod an steidh air an do chluich mi ?
Chluich air t' f haireachdainnean fein.
D. M.
Aireamh
5
938
Fianuis a' Chreidmhich
Leis an Ollamh Calum Mac Gill-Fhinnein, nach maiheann
" Tha sinn air ar turns a chum an aite mu'n dubhairt Dia, Bheir mi dhuibh e ; thig thusa maille ruinn agus
ni sinn maith dhuit." — Aireamh x. 29.
SO mar a labhair Maois ri Hobab. Bha
fhios aige gu maith co ris a bha e a' labhairt,
agus air an fheum a bha aige air an earail.
Bha fhios aige air feabhas a' bhathair a bha e
a' moladh, agus air an aobhar sin bha duraehd
spioradail leis an earail.
Is e sochair mhor a tha ann do dhuine maith
a bhi moladh an Tighearna do dhaoine eile.
Agus ma ni e sin faodaidh e a bhi cinnteach
nach bi Dia an deidh laimhe le ghras no le
bheannachd.
Is docha nach bi e furasd dhuit moran a
radh chum an creideamh a mholadh do chach.
Chan 'eil fhios an urrainn duit facal idir a
radh, ach nach maith nach e an teanga an
aon bhall leis am faod duine labhairt ri cridhe
agus ri coguis a cho-chreutair ! Chan e
mhain nach e sin an aon doigh, ach chan e
idir an doigh as buadhaiche air am faod duine
fianuis a thogail air taobh Chriosd. Tha
feum air daoine aig a bheil eolas agus comas-
labhairt, is tha iad air uairean ro-fheumail
ann an sgir, ach is feumaile gu mor daoine
ciiiin diadhaidh nach fosgail am beul, ach a
tha gluasad cho faisg air Criosd 's gu'n can
a h-uile duine, " Nach iad a tha coltach ri
Criosd ! "
An uair a tha duine a' moladh Chriosd le
ionracas a bheatha, faodaidh tu a radh gur e
a tha ann searmon air a sgeadachadh am fuil
's am feoil, a tha labhrach an cliu agus an
gniomh, agus a tha a' deanamh sgeoil as tir
gach la air gradh cruth-atharrachaidh Dhe do
oighreachan ifrinn.
Ghluais tri nithean mora Maois gus an earail
ghlic ud a thoirt air Hobab :
1. " Tha sinn air an t-slighe Cheart,"
" Tha sinn air ar turus a chum an aite m' an
dubhairt Dia : ' Bheir mi dhuibh e.' " Ma's
maith beachd a ghabhail air slighe, bi cinnteach
as a ceann-uidhe. Tha seorsa de rathad ann
ris an can na Frangaich cul de sac, no mar dh'
fhaodamaid a chur an Gaidhlig, " mas na
seic." Saoilidh mi gur e dealbh a tha 's an
fhacal ; tha seic an sud 'n a sineadh air an
talamh agus i falamh. Tha luchag a' snotail
mu beul, agus tha i a' gabhail a steach, is
uisge air a fiaclan, an diiil ri banais, ach an
uair a tha brbnag a' ruighinn mas na seice
chan 'eil fo a cothrom ach tilleadh air a' chois-
cheim cheudna, agus chan e beannachd a tha
i toirt air a saothair. Bheil fhios a bheil
daoine ann a tha triall air rathad " mas na
seic ? " Is iadsan a tha air an doigh. Tha
an dochas laidir is an diiil i-i fleadh is fearas-
chuideachd aig a' cheann-uidhe. Ach bidh
mas na seice cho falamh dhaibhsan agus cho
dionach cuideachd 's a bha e air choinnimh
na luchaig, agus chan e a' ghloir as fhearr a
bhios aca tighinn air ais. Bi cinnteach as do
cheann-uidhe !
Tha roidean eile ann agus tha iad reidh
comhnard fo'n chois, agus tlachdmhor do'n
t-siiil, ach is ann a tha iad a' treorachadh do'n
mhonadh, agus a' tighinn gu crioch an aite
fasail. Faodaidh monadh a bhi breagha gu
leor, ach air cho breagha 's gu'm bi e, cha dean
duine a dhachaidh ann le dheoin. Faodaidh
am monadh as breagha tionndadh gu bhi cho
uamhalta fiadhaich 's nach toir am beo as ach
am fiadh-bheathach is biasdan snaigeach.
Cha leor do shlighe a bhi ruith car greis troimh
dhiithaich alainn is troimh fhearann tlachd-
mhor, ma 's e fasach falamh Ian ulfhartaich
as ceann-uidhe dhi. Bi cinnteach a ceann-
uidhe as fhiach an t-saothair !
Is e a tha an so slighe a tha deanamh ball
direach air oighreachd shiorruidh : " aite
mun d'thuirt Dia : ' bheir mi dhuibh e.' "
Chan 'eil i gle f hurasd a coiseachd : is ann
amhghaireach gu leor a tha i gle thric. Ach
ged tha sin f ior chan 'eil ceum dhi nach 'eil Dia
fhein a' gabhail a' cheum-toisich, agus 'n a
fhear-dion air an taobh chiiil. " Oir gluaisidh
an Tigheania I'oimhibh, agus cuairtichidh Dia
Israeil sibh air an taobh chiiil."
Is e cheisd mhor, is a' cheud cheisd, a thaobh
rathad sam bith : an e an rathad ceart — ^an e
so an rathad ceart a dh'ionnsaigh an aite mu'n
d'thuirt Dia : " Bheir mi dhuibh e ? " Chan
e idir : A bheil e furasd no duiUch — buan no
goirid — cas no comhnard ? Ma tha thu air
an rathad cheart, co dhiiibh tha do cheum
luath no mall, fann no suigeartach, tha h-uile
ceum 'g a do thoirt na's fhaisge air ceann-
uidhe nan naomh.
2
FIANUIS A' CHREIDMHICH
Agus biodh fhios agad nach 'eil roghainn
anns a' chuis. Chan 'eil ann ach a07i rathad
a tha treorachadh a chum a' Bhaile Naoimh.
Chuala mi searmon mor comasach aon uair air
" An da gheata dheug " a chunnaic Eoin air an
Jerusalem Naomh. Thuirt an searmonaiche
moran a bha fior agus oideachail. Labhair e
gu cothromach air cumadh a' bhaile : ceithir
chearnach, agus tri geatachan air gach taobh
dheth, ni tha teagasg dhuinn nach 'eil airde
as an tig sluagh nach 'eil geatachan air a'
bhaile fa'n comhair. Agus a thuilleadh air an
sin, nach 'eil gne dhuine nach f haod a rathad a
dheanamh a dh'ionnsaigh Neimh. Tha sin uile
fior agus gidheadh chan 'eil ach an aon rathad
air an ui-rainn aon pheacach a shlighe dheanamh
eadar Baile an Leir-sgrios agus an Jerusalem
Naomh. Tha an rathad sin a' gabhail direach
troimh theis - meadhon Chalbhari — " slighe
nuadh agus bheo." Is e losa Criosd an aon
slighe sin, oir nach d'thuirt e fhein : "Is mise
an t-slighe ? "
Chan e an aon doigh air a bheil daoine air
an dusgadh. Smaoinich air Sacheus agus air
Pol, no air Nicodemus agus air Lidia. Cha
chordadh iad idir mu'n dusgadh. Ach chan
ionnan diisgadh agus a bhi anns an t-slighe.
Fhuair Simon dusgadh, ach an robh e ann an
Criosd? Ma tha neach ann an Criosd tha e
anns an t-slighe : mur 'eil neach ann an Criosd
chan 'eil e anns an t-slighe. Is e Criosd ayi aon
slighe eadar staid peacaidh agus staid tear-
naidh. Feuch gu bheil thu air an t-slighe
cheart.
2. " Tha sinn 's a' chuideachd cheart."
" Labhair an Tighearna maith a thaobh
Israeli," agus cha ghabh e aithreachas as a
chaoidh.
" Oir lacob fos do roghnaich Dia,
'N a throcair mhoir dha fein :
Dha fein mar ionmhas is mar sheilbh,
Do thagh e Israel." (Sabn 135, 4.)
Is beannaichte an sluagh a roghnaich Dia mar
oighreachd dha fein. Is beannaichte a bhi
dhiiibh agus 'n an cuideachd. Sud far a bheil
an sluagh sona, agus sin air son aobhar no
dha : (1) Tha iad 'n an sluagh air leth. " Co
tha cosmhail riut ? " — chan 'eil an samhuil air
uachdar na talmhainn. Chan 'eil iad ann a
tha cho uasal is gidheadh cho iriosal ; cho
bochd is gidheadh cho saoibhir ; cho anfhann
is gidheadh cho curanta.
'* Tha mi bochd 's a ghnath Ian saoibhris,
Br6nach 'n a mo chonn 's Ian aoibtmis,
Bacach leointe 's mi Ian choimhliont,
Mall 's a' ruith gu teann le cabhaig :
An seann duin' 'g am fhagail daoibhir,
'S e 'n duin' 6g mo shaoibhreas falaicht."
(2) Tha iad 'n an sluagh a chaidh a shaoradh :
" O shluagh a chaidh a shaoradh leis an Tigh-
earna." Tha an t-saorsa sin 'n a ni cho mor
's cho glormhor 's nach 'eil e an comas neach
air bith cainnt a chur air. Tha siorruidheachd
de shonas anns an fhacal, is nach fhuilear do
Dhia an t-siorruidheachd gu leir a chum
lanachd brigh an fhacail a chur an seilbh an
anama, " Chan fhaca siiil, agus cha chuala
cluas, agus cha d'thainig ann an cridhe duine,
na nithean a tha Dia ag uUachadh dhaibhsan
aig a bheil gradh dha." Co nach deanadh
gairdeachas le aoibhneas air dol thar labhairt
is Ian de ghloir, 's a bhi air aireamh na cuideachd
bheannaichte, a tha air an sloinneadh air Dia
nan gras agus a' ghraidh — a' chuideachd as
fhearr.
3. " Tha Feum againn air a cheile."
" Ni sinn maith dhuit " agus " bidh tu
dhuinn an aite siiilean." Tha feum aig daoine
air a cheile, is an aghaidh air an t-siorruidh-
eachd. " Ni sinn maith, dhuit," arsa Maois
ri Hobab, duine tiirail toinisgeil, ach duine a
bha 'n a choigreach air Dia nan gras. Agus
fhad 's a bha e 'san t-suidheachadh sin cha
b'urrainn a chor air fheabhas a bhi ach truagh.
An d'fhuair thu bias air milseachd a ghrais ?
Feuch nach cleith thu e. An uair a fhuair
thu sin fhuair thu sochair as luachmhoire na'n
t-or — sochair maith siorruidh a dheanamh
do'n duine tha aineolach air Dia. Faodaidh e
bhi cho ealanta easgaidh an dleasdanasan an
latha ris a' chaillteanach, ach a cheart cho
aineolach ris 'san treas caibdil deug thar an da
fhichead a dh'fhaidhdeireachd Isaiaih. Soilleir
dealrach 's mar a tha an raon sin tha e cur
feum air facal seolaidh uait. Gabh air laimh
e, mar a rinn Philip air a' chaillteanach, agus
thoir leat e gu bonn a' Chi'oinn-cheusaidh.
As an sin theid e " air aghaidh le gair-
deachas."
Tha sinn a' cur feum cuideachd air tiir agus
toinisg gach Hobab a tha 'san sgire. O, nach
tigeadh iad maille ruinn ! An sin, air dhaibh
iad fhein a thoirt air tus do'n Tighearna, bhiodh
iad dhuinne an aite siiilean — daoine 'san tiir
'san toinisg air a choisrigeadh chum leas agus
buannachd aobhar Dhe anns an t-saoghal.
Comhla ris gach firinn mhor spioradail a tha
'san iomradh air long-bhriseadh an Abstoil,
tha firinn shonraichte anns na briathran a
thuirt Pol ris a' cheannard-ceud, is e gabhail
ealla ris na maraichean a' feuchainn ri goid air
falbh leis a' bhata bheag : " Mur fan iad sin
'san luing chan 'eil e an comas duibh a bhi air
bhur teasairginn." Tha sitm a' cur feum air
a cheile !
" Agus tarlaidh, ma theid thu maille ruinn,
seadh tarlaidh, ge b'e maith a ni Dia dhuinne, ,
gu'n dean sinne am maith ceudna dhuitse."
AIG AN UINNEIG
Aig an Uinneig
Aisling na Beatha
SIN an t-ainm a thug Seumas D. Mac Dhonn-
chaidh do leabhar a sgriobh e, leabhar a
tha air a chur a mach am Beurla le beannachd
an Ollaimh Ro-Urramaich, Lachlainn Mac
Gill-Eathain Watt, a tha ag radh uime air a'
chlar-thoisich, " So leabhar a thainig a mach
a cridhe Gaidheil, a bha a' cuimhneachadh
agus a' meomhrachadh air na laithean a dh'
aom, am feadh 's a bha e a' seoladh air Seachd
Cuantan an Domhain. Chuir e gaol a chridhe
anns an leabhar so ; leabhar a gheibh aite
dha f^in."
Cha bu mhisd an leabhar a bhi na bu ghiorra
na tha e. An uair a tha thu ag eisdeachd ri
duine ag innseadh naidheachd, is maith leat
gu'n cumadh e direach air a cheum, gun
tionndadh a dh' ionnsuidh na laimhe deise
no na laimhe clithe, ach air uairean tha an
naidheachd anns an leabhar so a' stad am
meadhon a h-innsidh gus cothrom a thoirt
do'n iighdar iomradh a dheanamh air Fionn
agus air Oscar agus air seann sgeulachdan
eile air a bheil gaol aige. Bu mhaith leis
sgeulachdan a dhaoine a chumail air chuimhne,
na sgeulachdan a bha air an innseadh anns na
tighean-ceilidh an Rainneach agus an Gleann
Liomhunn anns na seann laithean. Tha
aileadh ciibhraidh nan seann laithean sin ri
fhaotainn air gach duilleig de'n leabhar.
Tha naidheachd ghrinn ann, a ghabhadh
deagh innseadh a dheanamh oirre, mu mhinis-
tear 6g, Ailean Mac-an-Rothaich, a rugadh
anns a' Ghleann-dubh (gleann-gaoil an iighdair),
a dh' fhag eaglais 'aithrichean agus a chaidh a
steach do'n eaglais Shasunnaich, air ghaol
raon farsuing fhaotainn anns an oibricheadh e.
Tha e air innseadh, ceum air cheum, mar
chaidh dha, an soirbheachadh a bha aige an
toiseach agus an amhghar a dh' fhuiling e
air a' cheann mu dheireadh a chionn nach
robh a theagasg no fhianuis a' freagairt air
maithean agus cumhachdan an t-saoghail.
Anns an naidheachd gheibhear dealbh air
iomadh duine gasda ; athair a' mhinisteir
oig ; DomhnuU Mac Fhearghuis, maighstir-
sgoil a' Ghlinn Dhuibh ; an t-Easbuig Allenby,
a bha mar athair dha ; Mairi ghaolach, nighean
an Easbuig, a phos e agus a thug e leis
dhachaidh do'n Ghleann Dhubh ; Joseph Mac
Dhaibhidh, saor maith agus duine neo-eisio-
maileach a dh' fhag an Gleann Dubh agus a .
chaidh a dh' iarraidh an fhortainn do mheadhon
Shasuinn, far an do thachair e fein agus Ailean
Mac-an-Rothaich air a cheile ; Iseabal Chaim-
beul, boirionnach deanadach, dileas, aig an
robh teanga gheur leis am biodh i a' toirt
sgraillidhean searbha air leisgearan agus air
daoine gun sgoinn ; tha iad sin agus feadhainn
eile air an tarruing le Mghr Mac Dhonnchaidh
le suil agus le larhh choibhneil. Am measg
nan naidheachdan beaga a gheibhear anns an
leabhar, air am filleadh mu'n naidheachd
mhor, faodaidh mi an te so innseadh. " Bha
e air a radh anns a' Ghleann gu'm biodh am
foirbheach " a' faicinn sheallaidhean ; " gu'm
biodh an Diabhol a' tighinn chuige, a dh'
iarraidh air an tuilleadh cothroim a thoirt
dha. Ach cothrom no cothrom cha tugadh
am foirbheach do Shatan. Air chiil tigh an
fhoirbhich bha badan coille far am biodh Satan
agus e fein a' gleachd r'a cheile, agus air
uairean bhiodh an gleachd cho cruaidh agus
an glaodhach cho ard 's gu'm biodh treabh-
aiche an fhoirbhich a' cur a chinn fo'n
aodach anns an leabaidh leis an eagal, gus nach
mor nach biodh e air a thacadh le cion analach.
Ach ged bha cridhe an treabhaiche air chrith
leis an eagal bha uiread caile aige air Satan
fhaicinn, agus c6 ris a bha e coltach,, 's gu'n
do chuir e roimhe gu'n streapadh e do the de
na craobhan ann an dorchadh na h-oidhche a
dh' fhaicinn agus a dh' eisdeachd ri Satan agus
a mhaighstir a' dol am bad a cheile. Is ann
mar sin a bha ; chrup e e fein 'n a ghurrach
casa-gobhlach air meanglan laidir ; an ceann
greis faicear an dithis a' teannadh dliith air
a cheile is cluinnear argumaid agus connsa-
chadh teth eatorra. Bha iad a' sraideam-
achd air an ais agus air an aghaidh, a' fas
na bu teotha agus na bu teotha 'n an comhstri,
ach air dheireadh thall, 'nuair a bha an t-am
a' tarruing dltith aig am feumadh an Diabhol
falbh, sheas e fo'n chraoibh anns an robh an
treabhaiche air farchluais, is thubhairt e ris
an fhoirbheach le frionas agus le caise, " A
dhuine dhannarra agus neo-reusonta, dhiiilt
thu dhomh a h-uile ni a dh' iarr mi ort an
nochd, ach m' am falbh mi thoir dhomh an
t-eun a tha air spiris anns a' chraoibh so,"
agus e a' sineadh a chorraig air a' mheanglan
a bha an treabhaiche casa-gobhlach air.
Bhriichd fallus fuar a mach air gach por ann
an corp an treabhaiche ; dh' fhag a thiir 's
a chainnt e, is dh' fhas e cho lag 's gur gann
a b' urrainn dha greim-bais a chumail air a'
mheanglan. Anns a' chas chruaidh anns
an robh e, thoisich e air urnuigh ; ag iirnuigh
nach toireadh am foirbheach thairis e do
namhaid anama. Ach cha robh facal a'
tighinn a beul am fhoirbhich. An sin thubh-
airt an Diabhol a ris, " Tha thu a' toirt an
coin dhomh, nach 'eil ! " Dhuin an treabh-
aiche a shiiilean, agus e a' saoilsinn gu robh
e a nis ullamh, ach an uair a chual e am foir-
bheach ag radh, " Cha toir mise dhuit, a
Shatain, rud air bith nach leam," ghlac e
misneach is dh' f hosgail e a shiiilean, is chunn-
AIG AN UINNEIG
aic e an Diabhol a' dol as an t-sealladh ann
an lasair uaine, ach dh' fhag e 'n a dheidh
aileadh pronnuisc a bha eagallach."
B' fhada o cheile an togail a fhuair Mairi
Allenby agus muinntir a' Ghlinne anns an
d' thainig i a chomhnuidh, ach ma bu mhaith
leat fhios a bhi agad, a leughadair, ciamar a
chaidh dhise agus do Ailean am measg a
dhaoine-san, chan 'eil agad ach an leabhar so a
leughadh. Tha e air a chur a mach le Williams
agus Norgate, an Lunnainn, agus a' cosd
leth-ghini. Ach chuala mi gu bheil e ri bhi
air a chur air a' mhargadh as iir le Alasdair
Mac Labhrainn, an Glaschu.
Homer an Gaidhlig
Tha iomadh la o nach do leugh mise sreath
de bhardachd Homer, gus an d' fhuair mi
leabhar ur bho chipnn ghoirid anns a bheil an
ranntachd anns an do chuir an t-Ollamh
Eoghan Mac Lachlainn cuid de bhardachd
Homer an Gaidhlig.
Tha an leabhar air a chur a mach air chosdus
agus le iighdarras Oil-thigh Obar Dheathain,
le cuideachadh bho Airgiod Charnegie agus
Airgiod Chatriona Nic Caoig, agus air a
dheasachadh le Iain Domhnullach, M.A., a
tha teagasg Gaidhlig anns an Oil-thigh. A
thuilleadh air ochd Duain de'n Iliad aig Homer
air an tionndadh gu Gaidhlig, tha a h-uile
crioman eile de bhardachd Eoghain Mhic
Lachlainn ri fhaotainn anns an leabhar so,
is tha sin uile air a chur air ar beulaibh gu
h-ordail leis an fhear-dheasachaidh, agus
cunntas air beatha agus obair Mhic Lachlainn,
is mineachadh air rud no dha air an robh
mineachadh feumail. Tha aobhar aig Gaidheil
aig a bheil high ann an litreachas an duthcha
a bhi an comain an fhir-dheasachaidh air son
an leabhair so, agus an comain Oil-thigh Obar-
Dheathain a chosd ris.
Bha an sgoilearachd ann an Eoghan Mac
Lachlainn gu nadurra, agus gaol air eolas.
An uair a chuimhnichear gu robh e tri bUadhna
fichead m' an deachaidh e do'n Chollaist, agus
gu'n do shiubhail e m' an robh e buileach
leth-cheud, agus gu'm b' fheudar dha oibreach-
adh gu cruaidh uile laithean a bheatha air
nithean eile nach buineadh do Ghaidhlig, tha
e 'n a ionghnadh gu'n deachaidh aige air na
rinn e a dheanamh. Cha robh e riamh " fo
shlait iaruinn ban-mhaighstir iarnaidh na
sgreatachd," mar thubhairt e fein ris an leisg.
Mur robh a' bhardachd cho nadurra dha 's
a bha i do Dhonnchadh Ban bha ealadhain aige
air ranntachd ; agus eadar sin agus cluas
mhaith a bhi aige, agus inntinn laidir, agus
eolas air iomadh seorsa bardachd, agus gu
leor de Ghaidhlig mhaith, rachadh aige air
dain agus orain a dheanamh uair air bith a
thogradh e ; dain agus orain a tha air uairean
ro-mhaith ; air uairean eile meadhonach
maith, ach nach 'eil uair air bith dona. Anns
na dain anns an lugha a bheil de " anail na
beatha " tha facail agus sreathan as am faod-
adh bard air bith a bhi uasal.
Ann an ranntachd agus ann an tathadh
fhacal ri cheile bha an t-Ollamh Eoghan Mac
Lachlainn 'n a dheagh fhear-ceairde, agus b' e
an ealadhain sin a bha air a laimh a thug air
toiseachadh air Homer a chur ann an deise
Ghaidhealaich, ach ciod air bith a their daoine
eile, chan 'eil mise a' creidsinn gu bheil deise
Ghaidhealach a' freagairt air Homer. Tha
an seorsa bardachd a rinn Homer car sgitheil,
eadhon an Greigis, agus na's sgitheile air fad
an Gaidhlig ; ma dh' eisdeas tu ri duine 'g a
leughadh fichead mionaid tuitidh tu 'n ad
leth-chadal, a' cluinntinn fuaim mar gu'm
biodh torman uillt ach gun t' inntinn a' greimea-
chadh air dad idir. Tha Homer ann an Gaidh-
lig na's ceothaire na tha e ann an Greigis.
Ach chan 'eil so a' ciallachadh nach do rinn
Eoghan Mac Lachlainn an obair gu maith ;
theagamh nach deanadh duine eile i na b'
fhearr, agus tha facail agus sreathan air a
feadh uile a bheir solas do dhuine air bith aig
a bheil tlachd ann an grinneas cainnte.
Lean e ris na h-ainmean a tha air na daoine
anns a' Ghreigis, theagamh a chionn gu bheil
iad uasal agus aithnichte do'n t-saoghal uile,
ach tha " Eachann " agus " Eilidh " a cheart
cho uasal ri " Hector " agus " Helen." Ach
chan 'eil fhios agam car son nach do lean e ri
" Achilles," oir tha " Achilles luath " na's
uaisle na " an t-Aichioll corr."
Tha ainmean dhaoine agus ainmean dhiathan
ann am bardachd Homer duihch an laimh-
seachadh, ach is e na frith-fhacail leis a bheil e
a' sonrachadh dhaoine chum gu'n aithnich
sinn iad aon de na solasan a tha Homer
a' toirt dhuinn. So mar tha Eoghan Mac
Lachlainn a' sonrachadh Helen, ribhinn
" aillidh nan 6r-chiabh," " Helen bu riomhach
ciabh," " leug na feile," " Helen nan rosg
mall," " Helen nan 6r-chleachd," " Helen
nam maoth-rosg tlath," " Helen nan sul
tlath," " Helen nan 6r-chuach," " Helen an
or-chiiil," agus so mar tha e a' sonrachadh
Hector, " Hector an t-uasal deas," " Hector
nan conn," " Hector nan glonn mor," " Hector
bu mhordhach gniiis," " Hector euchdach
nan ath-linn," " Hector nam beum dliith,"
" Hector nan cruaidh euchd." Mar bhall-
sampuill de ranntachd an Ollaimh Mhic
Lachlainn, faodaidh mi na sreathan a chur
sios air an duilleig so, anns a bheil e air innseadh
mu'n tapaid uamhasaich a rinn Hector agus
Aiax.
Thug Aix gu Hector leum,
'S buailear sad air a sgeith chruinn ;
Thoirchuir na cuilg a' chliath reidh,
'S chuir breisleach air ceill an t-suinn.
AIG AN UINNEIG
Sgriob thar amhaich a' ghlochd shearbh,
'S bhruchd an dearg-fhuil 'n a sruth cas,
Ach dh' at Hector nan colg geur,
'S loisg an t-ardan gu euchd bras ;
Thog am fuirbidh 'na chrom-dhoid
Clach dhiibh dhobhaidh chairgneach chruaidh
Bhiiail e 'n t-seachd-sheicheach 's a' chleith,
'S chluinnt' a' phrais gu leir a' fuaim.
Thog Aiax far chluain an fhuinn
Pluchd bu mhor-thruime 's i cruinn,
Shuain e, 's thilg 's an speur am meall
Le neart uaimhreach a gharbh-chuim
Thuirling faob bu ghailbheach deann
'S bhruan i 'n Sgiath 'na spealgaibh pronn
Reub i gluinean an t-sar shuinn,
Thuit e, 's bhuail a dhruim am fonn.
Tha mi an dliil gun d' fhag am fear-deasach-
aidh litreachadh nam facal mar a fhuair e e,
ann an tomhas mor co dhiu, ach dh' fhaodadh
e rud no dha atharrachadh gun eagal a bhi
air nach robh e ceart no suairce dha sin a
dheanamh, a chionn gu robh an t-Ollamh
Eoghan Mac Lachlainn 'n a dhuine ainmeil
agus 'n a sgoilear maith ; thar an aite thair,
chunnaic an aite chunnaig, ge an aite ga, c'uim
an aite c\im, agus iomadh rud beag eile de'n
t-seorsa sin.
Theagamh gu bheil cuid de sgoilearan oga
an latha so an diiil nach 'eil dad aig Eoghan
Mac Lachlainn ri theagasg dhaibh a chionn
nach b' aithne dha laghanna Ghrimm no
sloinntearachd fhacal mar is aithne dhaibh
fein, ach chan 'eil sgoilear og (no sean, dh'
fhaodainn a radh) anns an diithaich nach b'
fheairrd suidhe seachd bliadhna aig casan an
OUaimh so, agus air mo shon fein dheth, ged
shuidhinn fichead bliadhna aig a chasan,
bhithinn f hathast ag ionnsachadh ; chan ann
ag ionnsachadh laghanna Ghrimm ach ag
ionnsachadh Gaidhlig. Bha Gaidhlig mhaith
aig Eoghan Mac Lachlainn, agus barrachd dhi
na tha aig duine eile an Albainn an diugh ;
bha a thri uiread fhacal 'n a chliabh na tha 'n
am chliabh bochd fein, facail nach cuala mi
riamh o bheul duine eile.
Thug mi an aire gu bheil e gaolach air na
facail so biuhhaidh, nach cuala mi riamh, agus
griosam, anns an t-seagh cheart, a' ciallachadh
guidhe no aslachadh. Ann an cuid de 'n
Ghaidhealtachd cha do thuit am facal so bho
a sheann inbhe f hathast, ach ann an aitean eile
tha gnosadh air tuiteam cho iosal 's gu bheil
an neach a ghriosas a' toirt ainm Dhe an
diomhanas.
Am Braghaid Albann ainmeil
Sin an t-ainm a tha an t-Urramach Uilleam
A. Mac Gill-Iosa, B.D., ministear na Ceann-
mhor, a' dol a thoirt do leabhar a tha e a'
dol a chur a mach gu goirid. Tha cuid de
leabhraichean air an sgriobhadh mu'n Ghaidh-
ealtachd an diugh anns nach 'eil dad ach brochan
tana, brochan air ath-teodhadh, ach is e so
leabhar as fhiach leabhar a I'adh ris, oir tha
fichead bliadhna agus an corr bho thoisich
Mghr Mac Gill-Iosa air cruinneachadh an eolais
a gheibhear anns an leabhar mu eachdraidh
Bhraghaid Albann. An tus a mhinistrealachd
anns a' Cheann-mhor bha e cho fortanach 's
gu'n d' fhuair e ciste Ian phaipearan mu
oighreachd Bhraghaid Albann on mhinistear
a bha roimhe anns an aite, an t-Urramach J. B.
Mac Coinnich ; agus mar a threoraicheas aon
rud duine gu rud eile, lean e air siubhal an
sud agus an so, an leabhraichean agus bho
sheanchas sheann daoine, gus nach 'eil an
diugh duine eile air taobh seach taobh de
Loch Tatha d' an aithne na cnuic agus na
daoine, agus eachdraidh na duthcha, mar is
aithne dha.
Chan urrainn mi innseadh ciod a' phris a
bhios an leabhar, no c' uin a thig e a mach, ach
leugh mi cuid de na duilleagan cheana, agus
bu mhaith learn a mholadh do'n h-uile duine
aiff a bheil buintealas ri Braffhaid Albann, no
aig a bheil gaol air seann nithean agus air
eachdraidh na Gaidhealtachd.
Chan 'eil dim, no cnoc, no cearcall-chlach ;
caisteal, no clach-aoraidh, no seann chladh,
eadar Fartar-chill agus Tigh-an-droma nach
aithne do Mghr Mac Gill-Iosa ; cha mho a
tha duine de'n t-seann stoc eadar Obar Pheall-
aidh agus a' Chrion-lairich nach aithne dha
CO iad, agus c6 bhuaith a thainig iad, agus co
d' an daoine a bha air an crochadh, no air am
fuadach as an duthaich, no a shiubhail gu
seimh agus gu diadhaidh 'n an leapanna.
Bithidh rud-eigin anns an leabhar so do'n
h-uile seorsa dhaoine ; a' chuid aig a bheil
iiigh ann an obair na h-eaglais agus ann am
beatha nan naomh gheibh iad ann eachdraidh
air gach neach a shaothraich anns an t-soisgeul
am Braghaid Albann o linn Chiarain agus
Fhaolain gus an la an diugh, agus a' chuid aig
a bheil iiigh ann am beatha nam peacach
gheibh iad ann eachdraidh air Caimbeulaich
agus Griogaraich, agus feadhainn eile nach
robh a bheag na b' fhearr. Tha cunntas as
cinntiche ann air Cloinn-an-Aba na gheibhear
an aite air bith eile, agus cunntas mionaideach
air larlachan Bhraghaid Albann, agus air
oighreachd mhor an teaghlaich ainmeil sin.
An uair a thig an leabhar so a mach tha
fiughair agam gu'm faigh e aite anns a' cheud
sreath am measff nan sffir-eachdraidhean a
tha againn an Albainn, taobh ri taobh ris an
leabhar a sgriobh Uilleam Mac Aoidh mu
Urchardainn, agus leabhraichean fiachail de'n
t-seorsa sin. Mar sin tha e 'n am bheachd
iomradh ceart a dheanamh air an uair a thig
e a mach, mur faigh mi duin-eigin eile d'an
aithne sin a dheanamh na's fhearr na's aithne
dhomh fein.
6
AIG AN UINNEIG— LAOIDH
Ach m' an criochnaich mi mo sheanchas an
drasd bu mhaith leam iomradh a dheanamh air
an duilleig so air comanachadh anns a' Cheann-
mhor a rinn driiidheadh anabarrach air Easbuig
de'n eaglais Shasunnaich a bha lathair. Bha
an t-seirbhis a mach air a' bhlar.
" Bha na biiird agus na suidheachain," ars'
an t-Easbuig, " a mach air a' bhlar ; an uair
a dh' eireadh aon bhuidheann de'n luchd-
comanachaidh o na biiird shuidheadh buidh-
eann eile aca, agus bu sholuimte a bhi
cluinntinn fonn nan salm agus torman an
locha agus na h-aibhne comhla, mar aon
choisridh. Ghlac moran dhaoine cupan na
slainte ; bha sith agus riaghailt agus soluim-
teachd 'n an aodann agus 'n an giiilan ; an
uair a chluinninn na h-uiseagan a' seinn os
cionn a' choimhthionail ud, agus a sheallainn
air guirme ghlan na speur os cionn Beinn
Labhair, bha mi a' faireachduinn gu robh
ainglean neimh agus spioradan nam firean a'
dearcadh air a' chomhlan bheannaichte ud."
Bha companach comhla ris an Easbuig ;
an uair a dh' fheoraich e d'a chompanach ciod
a bha esan a' saoilsinn, is e a thubhairt e,
" Bha mi ann an iomadh cearn de'n t-saoghal ;
bha mi anns na h-eaglaisean as maisiche anns
an Eadailt ; chunnaic mi an aifrionn air a
tairgsinn le maithean na h-eaglais Phapanaich
ann an ionadan ainmeil agus naomh, ach
chan fhaca n:ii I'iamh sealladh cho soluimte no
cho driiidhteach 's a chunnaic sinn an diugh."
Anns a' Cheann-mhor an 1815 bha 919 de
luchd-comanachaidh ; an 1820 bha 813 ann ;
an 1825 bha 686 ann ; an 1830 bha 648 ann ;
an 1835 bha 412 ann ; an 1842 bha 323 ann.
An diugh chan 'eil ann ach 136. Sin mar
tha an diithaich a' dol fas, le cion thighean, le
bochdainn nan uachdaran, agus le mi-sgoinn
luchd-riaghlaidh agus a' phobuill.
Mo thruaighe 'n fir 's an cinn na daoine gann
Ged 's viaith an t-br, is suarrach or seach clann.
Baintighearn Ormadail
Bha an aireamh mu dheireadh an clodh
m' an cuala mi mu bhas na Baintighearn
uasail so, ach cha bu mhaith leam gun iomradh
agus caoidh a bhi air a dheanamh anns na duill-
eagan so air boirionnach maith aig an robh
tiigh mhor anns an da ni shonruichte as mathair-
aobhair do na duilleagan so idir, obair na
h-eaglais agus maith na Gaidhlig. Bha gaol
aig Baintighearn Ormadail air a' Ghaidhlig
agus air na daoine a tha 'g a bruidhinn, ach
bha gaol aice cuideachad air cleachdaidhean
na diadhaidheachd agus air an eaglais a tha
feuchainn ri 'n cumail suas.
Bha i eireachdail 'n a pearsa, ach bha i a
cheart cho eireachdail 'n a doighean, agus cho
uasal 'n a h-inntinn. An toiseach-toiseach-
aidh a' Chomuinn Ghaidhealaich bha triiiir
bhoirionnach a chitheadh tu daonnan aig a'
Mhod nach robh triiiir eile an Albainn a b'
eireachdaile agus a b' uaisle air gach doigh ;
'n an coslas, 'n an gluasad, agus 'n an nadur ;
Ella Nic - Gille - Mhicheil, Eilidh Stiubhard-
Murragh, agus Mrs Burnley Caimbeul. Chan
'eil gin dhiubh air mhaireann an diugh, ach
lean iad uile air obair a' Chomuinn a chuideach-
adh cho fad 's a bha iad beo. Bha eadar-dheal-
achadh eatoi'ra a thaobh am buadhan inntinn
agus a thaobh an eolais air a' Ghaidhlig, oir
bha Ella Nic-Gille-Mhicheil fad air thoiseach
air each anns a' chuid sin, ach a thaobh eud,
is ionracais, is banalais, is uaisle iriosal, bha iad
coltach ri cheile, peathraichean gu nadurra,
agus ann an sreath leo fein.
Is gasda daoine fhaicinn aig a' Mhod air
nach 'eil dad a dhith ; c6 riamh a chunnaic
Baintighearn Ormadail a' gluasad gu statail
am measg na cuideachd gun fhaireach-
duinn nach robh othail no bualadh-bhas a dhith
oirre, no duals, no taing, no buannachd shaogh-
alta ?
Laoidh
O's e bhi dliith ri fear mo ghraidh
' Miann mo chridhe dh' oidhche is la,
Ged tha mi truagh an iomadh cas,
Tha sasuchadh 'na ghealladh-san.
Is ann an Criosda tha mo shlainte,
Is e a cheannaich mi le bhas,
Tha a nis m' fhiachan paidht'
'S mi saor o'n bhas is mallachadh.
Cha dean airgiod agus or
Peacach truagh a thoirt beo ;
O, seall suas ri Righ na gloir
Air Crann-broin 'g ad cheannach dha.
Ma gheibh thu sealladh air a ghradh,
Le fhuil a' sruthadh sios gu lar,
Cuir do dhochas ann gu brath
Ar Slanuighear caomhail beannaichte.
O, cluinn a ghlaodh is e ri stri
Air son pheacach anns gach tir,
" Mo Dhia, mo Dhia, c'uim threig thu mi,"
'S a chridhe sgith gu fannachadh.
'S e losa gaisgeach a thug buaidh
Air peacadh, agus bas, is uaigh ;
Tha saorsa ghlormhor aig a shluagh
Tha sealltuinn suas le creideamh ris.
Na 'm biodh ar cridhe teth le gradh
Do'n char aid tha ri 'r taobh gach la ;
Cia mar nach tuiteadh sinn 'na lathair
Aig cathair-grais 'ga aideachadh.
Niall Mac Dhbmhnuill, Uidhist-a-Tuath.
EOLAS AGUS GRADH
E6las agus Gradh
Le Murchadh Mac Rath, an Glaschu
CHA robh na seann diadhairean a' cur
moran suim ann an Eolas, no mar their
sinn anns a' Bheurla, Science. Bha an Scientist
a' cur teagaimh ann am moran a bha anns
a' BhiobuU ; dh' fheumadh a h-uile puing
a bhi air a dhearbhadh mus creideadh esan
ann. Tha luchd - rannsachaidh agus luchd-
mineachaidh a' Bhiobuill agus na Scientists air
a thighinn na's fhaisge gu cheile ; tha an dara
fear a' feuchainn ris a' chruthachadh agus
diomhaireachd a' Chruinne-ce fhaicinn troimh
shuilean an fhir eile. Is e ni feumail a tha
ann an eolas ; tha e a' cuideachadh leinn gu
mor anns an t-saoghal, a' toirt dhuinn am
biadh a dh' itheas sinn, an t-aodach a chomh-
daicheas sinn, agus gach goireas eile air an
cuir mac an duine feum.
A nis tha an t-eolas air am bheil an t-Abstol
Pol a' labhairt anns an litir a sgriobhe chum
nan Corintianach ag at suas buadhan agus
aignidhean an duine, a chionn agus nach 'eil
e air a steidheachadh air a' bhunait cheart,
air eagal an Tighearna. Tha rioghachdan
a tha a' cur an dochais, agus a' togail an siobh-
altais air eolas gun an gliocas bho shuas,
an cunnart tuiteam gu lar. Theid iad as an t-
sealladh mar chaidh bailtean mora na Roimhe,
agus na Greige.
Is ann truagh, bochd, a bhitheamaid as
aonais eolais, bhitheamaid mar na fiadh-
bheathaichean, agus ainmhidhean na mach-
rach. Mar a fhuair an duine eolas bha e a'
deanamh adhartais bho bhi fuireach ann an
uamh, air a chomhdachadh le craicionn nam
fiadh-bheathaichean a mharbh e leis an t-
saighead. Tha an t-eolas so gu math, agus
a' dol am meud gach latha ; tha e a' toirt
dhuinn cumhachd uidh ar n-uidh air eifeachd
a' chruinne ; tha na feartan iongantach so
a thug e do chloinn nan daoine, a' leasachadh
air cor air a leithid a dhoigh agus gu'n labhair
sinn an diugh ri ar mac ann an Astralia. Eiridh
sinn anns an aeroplane, mar iolair air a sgiathan ;
bheir sinn duine a tha aig uchd bais ann am
Barraidh gu Tigh-eiridinn an Glaschu ann an
uair no dha a thide. Eisdidh sinn le mor
aire ri beul-aithris, oran, cluich, no searmoin,
air an Radio, gun a dhol am mach a taca an
teine. Is e sin eolas a tha chum ar teachd-an-
tir a dheanamh na's fhiisa, ach tha an t-eolas
air a chur gu droch fheum anns an linn anns
a bheil sinn beo. Ged a tha sinn mu dha
mhile bhadhna fo bhuaidh an t-soisgeil, tha
rioghachdan fhathast an amhaichean a cheile ;
chan 'eil inneal-sgrios as miosa a chaidh a
dhealbh an inntinn an duine, nach 'eil a' dol
an uidheam air son each a cheile a sgrios.
Tha an League of Nations air tuiteam gu
grunnd fairge na dichuimhne. Tha i mar
sgeul a dh' innseadh neach, air a dimeas,
agus air a cur air chul. Tha lapan, agus
Sina, an Edailt, agus an Spainnt, a' cur an
taca ann an neart an gairdein ; tha iad a'
deanamh uaill anns a' ghunna mhor, an Suh-
inarine, an Aeroplane, agus an gas as puinn-
seanta air son ciuraidh agus sgrios gach namh-
aid a dh' eireas 'n an aghaidh.
Cha dhi-chuimhnichear sgread nam peil-
eirean, na laoich air an leon, agus air an
ciiiradh, gun lamh, gun chas, dall, bodhar, a'
lionadh gach Tigh-eiridinn anns an rioghachd,
anns a' Chogadh Mhor fichead bliadhna air
ais, agus a reir cuisean chan 'eil an gnothuch
criochnaichte fhathast. Tha na tighean-fas-
gaidh ann an Glaschu agus ann am bailtean
mora eile, Ian de " Ghas respirators," a fhrea-
gras do sheann duine nan tri fichead agus
naoidhean nan sia mios.
Is e so an t-eolas a tha ag at suas an duine.
Tha foghlum eadar-dhealaichte bho eolas ;
tha e a' tighinn bho 'n taobh-a-stigh, bho 'n
chridhe, bho aignidhean, agus faireachduin,
ach tha an t-eolas a' tighinn bho 'n taobh-a-
muigh, mar fhalluinn a tha thu a' cur umad.
Tha am foghlum so a' tighinn bho ghradh
Dhe, a' deanamh ath-bhreith anns an anam,
mar ghrainne sgeallain a' fas suas agus a'
toirt a mach toraidh ; tha e mar an neonean,
a' fosgladh a dhuilleagan beaga maoth gu
socair seimh ri solus na greine. Tha am fogh-
lum so a' dol air adhart fad ar beatha anns an
t-saoghal so, agus anns an t-siorruidheachd.
'Nuair a thuirt losa, " Gradhaich do namh-
aid," chuir e lagh nan ludhach bun os cionn ;
cha robh iad a' tuigsinn brigh an fhacail.
Nach e an gradh a tha deanamh an eadar-
dhealachaidh eadar Soisgeul Chriosd agus
gach creud eile air aghaidh an t- saoghail !
Fosglaidh e an cridhe cruaidh, reoite ; cuiridh
e blaths is suit an anam an duine. Tha spiorad
nan gras agus na cai'thannais a' tighinn bho 'n
ghradh. Is e so am foghlum a fhuair Lidia
'nuair a dh' fhosgail an Tighearn a cridhe
ionnas " gu'n d' thug i aire do na nithibh
a labhradh le Pol." Dh fhoillsich i creideamh
le bhi toirt aoigheachd do theachdairean
Chriosd. Tha an gradh a bheir foghlum mar
dheo-greine troimh uinneag a' chi-idhe a'
rannsachadh a mach gach droch smuain agus
cnap-starra a tha cumail an doruis diiinte,
a' bacadh Chriosd bho thighinn a steach d' ar
beatha chum gu'm bi e maille ruinn agus
gu'n gabh e comhnaidh annainn.
Is e so an gradh a dh' fhosgail cridhe Bean
8
CIRSTIDH BHEAG— "LONG AN T-SOISGEIL "
Shamaria 'nuair a thuit na lannan bho a
suilean, agus a dh' aithnich i an Slanuighear
aig an tobar " Na'm b' aithne dhuit tiodhlac
Dhe agus c6 e a tha ag radh riut, thoii' dhomh
deoch, dh' iarradh tu airsan, agus bheireadH
e uisge beo dhuit." Is e foghlum da rireadh
an t-uisge so, a bhitheas 'na thobar uisge, a'
sruthadh suas chum na beatha maireannaich.
Cirstidh Bheag
Leis an Ubhamacii Donnchadh Mac-a-Pheahsoin
Sgann gum beil seachdain nach fhaic sinn
's an Oban Times moladh-mairbh air cuid-
eigin a Uidhist-a-Chinn-a-Tuath is iomadh ait
'eile 's a' Ghaidhealtachd, a' deanamh iomradh
air cliii na cuid a theirig, agus air bron chaird-
ean is luchd-eolais aig a' bhaile agus an tirean
cein air an son. Chan fhaca mi fhathast ni
mu thimchioll Cirstidh Bheag ; ach mur
robh iomradh oirre an tirean cein, bithidh
cuimhne oirre am Peaball iomadh bUadhna,
chan ann a mhain an coimhthional Eaglais na
h-Alba d'am buineadh i, ach anns gach coimh-
thional eile 's an sgire ; oir
Cuimhn' is iomradh maith a chaoidh
Bithidh air an fhirean choir.
Agus bha i " coir," 's e sin, fialaidh do aobhar
an Tighearna. Ged bha i bochd 'na crann-
chur, gun ni ach pension nan Dall fad iomadh
bliadhna, cha robh i a bheag air dheireadh
air aon 's a choimhthional air son cumail suas
na ministirealachd. Bha an conahnuidh a
cuid, 's a cridhe, 's a comhradh airson na
h-eaglais. Cha robh ni airson an robh cuideach-
adh air a thagradh bho 'n chiibaid nach
tugadh Cirstidh beagan seachad. Bha i fos-
garra 'na nadur, riaraichte le a cranchur, agus
ciiramach m'a cainnt 's m'a cuideachd. Fliuch
no tioram, air an t-Sabaid no aig a' Choinnimh-
iirnuigh, cha robh i air dheireadh. Neach
sam bith a rachadh 'g a h-amhax'c a b' urrainn
leughadh no seinn, cho luath 's a dh' fhosgladh
dorus a bothain ri taobh an loch, bhiodh an
Tiomnadh Nuadh no Laoidhean Phadruig
Ghrannd air a chur 'na laimh. Bha e 'na
thaitneas mor dhi, gille no nighean og am
measg choimhearsnach is dhilsean a bhi
leughadh dhi. Ged b'e a roghainn bhi fan-
tuinn leatha fhein, cha robh i gun chairdean
dliith dhi a bha cuimhneachail oirre, agus
anns an robh mor earbs' aice. Bha i onarach
'na caithe-beatha : cha robh i am fiachan do na
marsantan. 'N uair thainig galair a bais,
thugadh i do thigh a brathar, far an do chaoch-
ail i. Faodaidh sinn a bhi cinnteach, 'nuair
nach b' m-rainn Cirstidh meadhonan nan gras
a fhrithealadh ni b' fhaide, gun d' fhas i sgith
de'n t-saoghal, agus leatha-se gu'm b'e bhi
maille ri Criosd bu ro f hearr.
"Long an t-Soisgeil"
Le D. I. Mac Dhuth-Sith, Sollas, an Uidhist-a-Tuath.
THA Long an t-Soisgeil air a' chuan,
'S i togail suas a siiiil ;
I 'seoladh chum na dachaidh bhuan
'S tha 'n t-Athair air an stiiiir.
Is trie bhios seoladh comhnard grinn,
'S gach ni a' dol le miiirn,
Gach neach air bord a' seinn gu binn,
'S an t-Athair air an stiiiir.
Bidh gach ni gu deas air bord,
'S i ruith gu reidh a ciirs'
'S na lamhan dileas mar is coir,
'S an t-Athair air an stiiiir.
'S an uair a sheideas suas an stoirm,
Is beucaich cuain as iir,
Bidh 'chilis a' sealltaimi teagmhach doirbh
'S an t-Athair air an stiiiir.
Tha aon air bord le gean gun ghruaim,
Is fiamh a ghair' 'na ghniiis ;
Cha chuir an stoirm le meud a cruais
Ni ghealtachd air a shuil.
Is feoraichear de'n Chriosduidh 6g,
De 's aobhar dha bhi ciixin,
Is freagraidh e gu geanail coir
Tha m' Athair air an stiiiir.
" Ged thigeadh teinn is cunnart bais,
Is buairidhean dorcha as iir,
Thig furtachd fhior 'o n Ti as aird'
'S e fein tha air an stiuir."
" Chan fhag e aon an eiginn chruaidh
A thig a reir a riiin,
Theid fuadach air gach eagal truagh,"
Tha m' Athair air an stiiiir.
Aireamh 6
938
An Deuchainn Chruaidh
Gabh a nis do mhac, t' aon mhac Isaac as ionmliuinn leaf, agus thoir suas e mar thahhartas-loisgte.
Genesis xxii. 2,
BU shearbh an deuchainn a bha air a chur air
Abraham an uair a dh' iarradh air dol do thir
Mhoriah agus a mhac ionmhuinn a thoirt suas
mar thabhartas-loisgte. Aig amannan eile d'a
bheatha dhearbh e am fianuis Dhe agus
dhaoine gu'm bu duine e a bha umhail do
thoil Dhe, ach an la ud air shabh Mhoriah
chuir e a' chlach-mhullaich air a dhiadhaidh-
eachd, oir rainig e airde creidinah nach do
rainiff moran de chloinn nan daoine roimhe
no 'na dheidh. Chan 'eil e iongantach, mata,
gu'n d' fhuair e anns an eaglais ludhaich an
t-ainm, caraid DM, agus anns an eaglais
Chriosduidh, an t-ainm, athair nan creidmheach.
Tha an naidheachd so a' togail iomadh ceist
dhuiUch is dhiomhair, ach chan 'eil mi a' dol
a steach anns na ceistean sin an trath-sa. Tha
mi a' tighinn thairis oirre a chionn gu bheil
buannachd ann do dhaoine, an uair a tha iad
fo thrioblaid, smuaineachadh air daoine eile
a dh' fhuihng mar a tha iad fein a' fulang,
ach nach do chaill an creideamh, no am mis-
neach, no an dochas. B' ann diubh sin
Abraham ; bha a chridhe-san air a leon gu
goirt, ach a dh' aindeoin searbhadas an fhios-
rachaidh a thainig air, cha do chaill e earbsa
ann an Dia, agus cha mho a rinn e gearan.
Ged bha Dia 'ga threorachadh air slighe nach
b' aithne dha, agus ged bha deacaireachd
'na fhreasdal nach b' urrainn dha a thuigsinn,
cha do ghabh Abraham air fein casaid a
dheanamh 'na aghaidh ; bha f hios aige c6
ann a chreid e agus bha dearbhachd aige,
eadhon anns an dorchadas, " gu robh Dia
ceart 'na uile shhghean agus naomh 'na uile
ghniomharan. " Agus do bhrigh gu robh
an creideamh sin aige dh' oibrich an amhghar
a thainig air trom-chudthrom gloire dha a bha
sior-mhaireannach.
Tha e duilich dhuinne sinn fein a chur ann an
aite Abrahaim, no an deuchainn a chuireadh
air a thuigsinn gu ceart, ach co dhiu tha e
soilleir gu'n do nochd e creideamh is iimhlachd
do Dhia a tha cho fada os cionn ar creidimh-ne
's a tha na speuran os cionn na talmhainn ;
creideamh a dhiiisgeas amharus 'n ar cridhe
nach fhiach ar creideamh fein creideamh a
radh ris.
Tha sinne toilichte gu leoir ma theid againn
air ar n-inntinn a chumail beo is sunndach
fo na doilgheasan beaga a tha coitchionn do 'n
chinneadh-daonna ; no ma tha tomhas de
fhaidhidinn againn fo challdachd nach b'
urrainn dhuinn a sheachnadh. Ach dh' iarradh
tuilleadh is faidhidinn air Abraham ; dh'
iarradh air an claidheamh a shathadh 'na
chridhe le a laimh fein ; aoibhneas is solus a
bheatha a mhiichadh 'na dheoin. Dh' iarradh
air ceum a ghabhail a dh' f haodadh e a sheach-
nadh na'n toilicheadh e ; ceum a bha dol
calg-dhireach an aghaidh nan geallaidhean a
thug Dia cheana dha. Cho fad 's a bu leir
dha, bha an gealladh mor a thug Dia dha,
gu'm beannaicheadh e uile chinnich na tal-
mhainn 'na shliochd-san, an crochadh ri
beatha a mhic, agus a nis bha e air iarraidh
air a mhac a thoirt suas mar thabhartas-
loisgte.
Bha e duiUch dha an dochas so a bha dha
mar reul-iiiil fad iomadh latha a leigeil bhuaith,
an dochas a bha mar aran d'a anam. Eadar
sin agus an gaol a bha aige air a mhac bu
deistinneach cor an duine bheannaichte ;
ach eadhon ann an uisgeachan domhain dh'
earb e ann an Dia, agus lean e facal an Tigh-
earna, ged bha solus a reasoin fein is fair-
eachduinnean a chridhe a' dol 'na aghaidh.
B' uamhasach an deuchainn e air nadur-
daonna, ach is ann an uair a theid e air uilinn
a nochdas nadur mhic an duine gu bheil
uaisle agus gaisgealachd ann air nach urr-
ainnear cainnt a chur. Ann an laithean a'
chogaidh an uair a bha oigridh na diithcha
air an cur gus am fulangas ann an digean-
cogaidh na Frainge, cha robh seachduin
a' dol seachad anns nach leughamaid mu
euchdan agus mu ghniomharan uasal a bha
air an deanamh le balaich chumanta nach
cualas riamh iomradh orra aig an tigh ; balaich
nach saoileadh tu gu robh a leithid de stuth
annta. Mar is tinne a bhios nadur mhic an
duine air a dhearbhadh le deuchainnean
cruaidh is ann as soilleire a chi thu gu bheil
uaisle agus misneach agus comas-fulangais
ann a tha gun cheann gun chrioch. Bha sin
f ior a thaobh Abrahaim ; cheus e gach ni a
bha seasamh eadar e agus toil Dhe, is chaidh
e a mach gu shabh Mhoriah, ag radh, " Dean-
adh an Tighearn an ni a tha iomchuidh 'na
shiiilean."
Ann an seagh f ior tha gniomharan uasal neo-
bhasmhor. Co dhiu a tha iad a chum feuma
2
AN DEUCHAINN CHRUAIDH— ANNS A^ CHOILLE BHEITHE
aig an am no nach 'eil, tha gach euchd uasal
is maiseach a rinneadh riamh a chum maith an
t-saoghail air a' cheann mu dheireadh ; tha
siol annta a chinneas agus a bheir a mach
toradh, aile-beatha a sgaoileas slainte is fallain-
eachd am measg nan uile dhaoine a chluinneas
iomradh orra, no a bheir an aire dhaibh. Gach
uair a chi sinn duine eile 'ga ghiulan fein gu
h-uasal agus gu gaisgeil ann an stri na beatha,
no ann an uair a' bhais, tha sin a' toirt neart is
misneach iir dhuinn fein, agus a' deanamh na
slighe na 's reidhe romhainn.
Tha beatha dhaoine-mor 'g ar teagasg
Gu'm faod sinn uile stri ri euchd,
Is air dhuinne siubhal dhachaidh,
Ceuma fhagail as ar deidh.
Ceuma, theagamh, chi neach eile
Air a thurus troirah an t-saogh'I,
Bi"athair bochd tha call a mhisnich,
'S gu'm faigh e spiorad iir d' an taobh.
Bu duine-mor da-rireadh Abraham, agus
bu mhaith dhuinn uile meomhrachadh an
drasd 's a ris air eachdraidh a bheatha agus mar
a ghiiilain e e fein ann an la a thrioblaid, an
dochas gu 'm bi coinneal ar creidimh fein air a
lasadh aig a choinnil-san. Ged tha e marbh
tha e fathast a' labhairt, agus is e an teachdair-
eachd shonruichte a tha e a' labhairt ruinn,
gur e creideamh a mhain a bheir dhuinn a'
bhuaidh air an t-saoghal agus air amhgharan
ar beatha, agus gur e so creideamh, — earbsa
laidir a bhi againn ann an riiintean glic an
Tighearna d' ar taobh a dh' aindeoin an dor-
chadais a dh' fhaodas a bhi ag iadhadh umainn,
agus a dh' aindeoin gach calldachd a thig
oirnn 'na f hreasdal.
Am measg nan nithean a tha caochlaideach
tha aon ni seasmhach agus gun atharrachadh,
gradh Dhe d'a chloinn. Faodaidh sinn a
bhi cinnteach as a sin daonnan ; chan e olc
ach maith a tha 'na smuaintean uile d' ar
taobh. Agus do bhrigh gu bheil a smuain-
tean-san umainne daonnan maith agus daonnan
seasmhach cha bu choir dhuinn leigeil le ar
smuaintean fein uime-san a bhi neo-sheasmhach
no amharusach. Ach nach trie a bhitheas iad
mar sin ! Nach trie a tha smuaintean eadhon
dhaoine diadhaidh mu Dhia cho neo-sheas-
mhach ris a' ghaoith luaineach nach fhan air
an aon chalpa ach goirid ; an diugh a' creidsinn
'na mhaitheas is 'na ghradh, ach am maireach
a' tuiteam anns an dubh as-creideamh ; air
an luasgadh a null 's a nail. Cha riaraich
an seorsa creidimh so Dia, agus cha mho a
bheir e buaidh air an t-saoghal. " Is cosmhuil
e ri tonn na fairge, a sheidear le gaoith agus
a tha air a luasgadh a null agus a nail. Na
saoileadh an duine sin gu 'm faigh e ni air
bith o'n Tighearna."
Tha Dia airidh air ar n-earbsa daoniian, co
dhiu a tha a f hreasdal searbh no caomhail ;
tha e cho airidh air ar n-earbsa an uair a tha
a lamh air a leagadh oirnn ann an smachd-
achadh 's a tha e an uair a tha e 'g ar treor-
achadh ann an cluaintean boidheach agus
laimh ri uisgeachan ciiiin. B'e so fiosrachadh
lob, oir thubhairt e, " Ged mharbhadh e mi,
earbaidh mi as," agus fiosrachadh Abrahaim
cuideachd, oir thubhairt e, " Nach dean
breitheamh na talmhainn uile an ni a ta
ceart ? " Fhuair iadsan da rireadh an creid-
eamh a bheir buaidh air an- t-saoghal, agus
a dh' oibricheas miorbhuilean ann am beatha
na feadhnach aig a bheil e.
Ann an litrichean a bha mi a' leughadh bho
chionn ghoirid dh' amais na briathran so orm.
" Fhuair mi sbhhrach an de, a' cheud shobhrach
a chunnaic mi am bliadhna. Shiubhail mi taobh
nan garaidhean is ann an aitean fasgach an
diiil gu'm faighinn am fliir beag boidheach so
" air chill gaoithe 's air aodann greine."
Ach cha b' ann mar sin a bha. Cha b' ann
taobh a' gharaidh a fhuair mi e, ach air Mte
lom gun fhasgadh far an robh e a' togail a
chinn mar gu 'm biodh e a' toirt diilain do na
siantan."
Nach trie a chithear ni-eigin coltach ris a so
ann am beatha dhaoine ; fliiran boidheach
na beatha spioradail — creideamh, is faidhidinn,
is dochas, is macantas — a' cinntinn ann an
cridheachan na feadhnach sin a bha ann an
uisgeachan domhain gun sgur, agus air an
leon le iomadh cradh, agus gun iad idir a'
cinntinn ann an cridheachan nan daoine nach
d' fhiosraich bron, no trioblaid, no camadh
'nan crannchur. " Chaidh sinn troimh theine
agus troimh uisge," ars' an Salmadair, " ach
thug thu mach sinn gu h-ionad saoibhir."
Theagamh nach leir dhuinne ciod a tha Dia
a' ciallachadh an uair a bhios e 'g ar cur troimh
theine is uisge, ach chi esan a' chrioch o'n
toiseach, agus is leir dha an t-ionad saoibhir
air an aill leis gu'n ruigeamaid.
B' fhearr do dhuine mile mile uair an neach
as priseile dha air thalamh a. chall seach a
chreideamh agus a dhochas ann an Dia.
Anns a' Choille Bheithe
AN uair a bha Eachann Mac-an-toisich agus
xxlseabal Friseal posda deich bliadhna dh'
fhkg iad an tigh beag anns an robh iad a'
fuireach le aon searbhanta, is ghabh iad air
mhal tigh-mor anns an robh coig searbhantan
aca. Ach ged bha iad a' tighinn air an aghaidh
anns an t-saoghal, cha robh iad a' tighinn air
an aghaidh ann an gras no ann an sonas.
ANNS A^ CHOILLE BHEITHE
3
Sin an t-aobhar gu'n d' thubhairt Iseabal, an
uair a dh' fharraid Eachann dhi an robh ainm
sonruichte aice a bu mhaith leatha a thoirt air
an tigh ur, " Nach fhaod sinn," ars' ise, "Cabul
a thoirt mar ainm air."
" Cabul," ars' esan, " ciod air an t-saoghal a
chuir Cabul 'n ad cheann ? " Cha robh duine
d' ar daoine-ne ann an Cabul riamh, ma's e am
baile a tha thall anns na h-Innsibh an Ear,
no ann an Astralia, no ann an aite-eigin mar
sin, a tha thu a' ciallachadh.
Thugadh " Cabul " mar ainm air an tigh,
ged nach d' innis Iseabal dha nach do rinn
am facal ach tighinn 'n a cuimhne a cheart
mhionaid a dh' fharraid e dhi an robh ainm
aice do'n tigh iir, an tigh-mor nach bu toigh
leatha a mach no a stigh, agus m' an robh
amharus agus eagal 'n a cridhe gu'n cuireadh
e na b' fhaide air falbh iad o Dhia agus o
shonas na bha iad cheana. Chuimhnich i air
na bailtean a thug Solamh do Hiram, righ
Thiruis, ach 'nuair a chaidh Hiram a dh'
fhaicinn nam bailtean cha do thaitinn iad ris ;
agiis thugadh fearann Chabuil orra mar ainm
gus an la an diugh. Sin mar thugadh an t-ainm
air tigh-mor Eachainn.
* * * * * *
Bha athair Eachainn 'n a mharsanta anns
a' bhaile anns an robh athair Isabeil 'na
mhinistear. A thuilleadh air a bhiith, bha
am Post Office aige, agus garage, is bha e a'
reic guail, agus guano, agus uiread sheorsachan
bathair, 's nach d' fhuair e riamh ainm fein,
no ainm eile ach Woolworth. Cha mho a
fhuair a mhac ainm eile anns an sgoil ach
Eachann Woollie. Ach bu choma le athair no
le Eachann ciod an t-ainm a bheireadh daoine
dhaibh, cho fad 's nach rachadh iad seachad
air a' bhtith aca.
Cha b' ann ann an tigh a h-athar a bha
Iseabal air a togail, ach comhla ri piuthar-a-
mathar, seana bhoirionnach aig nach robh
teaghlach dhi fein ach a bha anabarrach
beartach. Bha an duine aice 'n a bhancair, is
dh' fhag e a bhantrach gu maith air a doigh an
uair a shiubhail e. Thug am ministear Iseabal
da phiuthair 'n a caileig oig, gu bhi 'n a ban-
chompanach dhi, agus Ian dhiiil aige gu'm
fagadh a phiuthar na bha aice de'n t-saoghal
aige fein agus aig a theaghlach.
Cha d' fhuair e briseadh-diiile ; an uair a
shiubhail bean a' bhancair thainig Iseabal
dhachaidh do thigh a h-athar, agus m' an
robh i bliadhna aig an tigh bha i posda aig
Eachann Woollie, a bha air aite athar a ghabh-
ail. Gu la a bais cha b' urrainn i innseadh
car son a phos i Eachann, mur b' e an t-aobhar,
gur e a' cheud fhear a thainig riamh 'na rathad,
agus gu robh Mairi a piuthar an aghaidh e
bhi a' tadhall oirre idir. Co dhiu phos i e,
ach cha chual i aon fhacal de na thubhairt am
ministear aig seirbhis-a-phosaidh ; bha i fad
na h-iiine a' smuaineachadh gu'm b' fhearr
leatha nach robh i 'g a posadh idir ; ghabh i
aithreachas ach bha e ro anmoch tarruing air
a h-ais.
Ach ged nach robh gaol aice air Eachann
Woollie cha do leig i leis an t-saoghal sin
fhaicinn, agus cha mho a thuig no chunnaic
Eachann e, oir bha e car spailpeanta gu na-
durra agus cinnteach as fein, agus a thuilleadh
air sin bha e cho driopail a' reic guail agus
guano 's nach robh iiine aige a bhi a' smuainea-
chadh air faireachduinean a mhnatha. Cho
fad 's a bha an tigh air a chumail gu maith, agus
nach biodh a chlann a' caoineadh, no Iseabal
a' gearan, bha Eachann an diiil gu robh ciiisean
a' dol air an aghaidh gu gasda.
Cha robh dad a' tighinn foidhe ach airgiod
a dheanamh, agus rinn e sin, barrachd airgid
na rinn marsanta eile riamh eadar Loch an
Inbhir, an Cataibh, agus Ceann Loch, an Cinn-
tire. Ach mar bu mho a bha e a' deanamh a
dh' airgiod is ann bu mho a bha airgiod a
dhith air, agus is ann bu mho a bha e a' cosd.
Uair a thug a bhean e a dh' ionnsuidh a'
Mhoid anns an Oban (an aghaidh a thoile) an
uair a dh' fhaighnich i dheth cia mar a thaitinn
an t-seinn ris, is e a thubhairt e nach cual e
fad na h-tiine fuaim a bha cho taitneach d'a
chluais ri gliong leth-chruin air a' chuntar anns
a' bhuth aige fein.
B'e la na Sabaid an la air am biodh e a'
sealltuinn thairis air a leabhraichean ; an
uair a bhiodh daoine eile ag aoradh do Dhia
anns an eaglais bhiodh Eachann Woollie ag
aoradh do Mhammon ann an ciiil bhig far an
robh na leabhraichean air an gleidheadh anns
a' bhuth. Cha robh e fein no a bhean a' dol
uair air bith do'n eaglais ; cha rachadh Iseabal
innte a chionn nach rachadh esan leatha, is
cha rachadh Eachann innte a chionn gu'm
b' fhearr leis a bhi ri obair an t-saoghail.
Ged bha Eachann Woollie gaolach air
airgiod a dheanamh bha e gaolach cuideachd
air a bhi 'g a chosd ; cha b' urrainn duine beo
a radh gu robh e cruaidh no spiocach. Bha e
coibhneil r'a luchd-oibre, agus ri choimhears-
naich, agus gu sonruichte ris an fheadhainn a
bha anns an sgoil comhla ris, agus ged bhiodh
daoine ag innseadh d'a cheile naidheachdan
beaga tugaideach uime, air a chulaibh nach
h-innseadh iad air a bheulaibh, bu toigh le
muinntir a' bhaile e, is cha robh nimh no
miorun anns na naidheachdan sin. Cha robh
annta ach seanchas abhacach mu ghaol
Eachainn air a bhi mor. An uair a chuir
e suas clach-chinn aig uaigh athar agus a
mhathar thug e aithne do'n t-snaidheadair i
bhi da throigh na b' airde na clach eile anns a'
chladh.
A' bhliadhna a dh' fhag e an tigh beag agus
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— IS DUAL DO'N DUINE BRON
a chaidh e a dh' fhuireach do'n tigh-mhor a
dh' f heumadh coig searbhantan, thoisich daoine
air monmhur 'n am measg fein nach b' urrainn
dha uiread airgid a dheanamh anns a' bhiith
's a bha e a' cur a mach. Theireadh cuid
gu'n d' fhuair e airgiod mor le mlmaoi, gu'n
d' fhag bantrach a' bhancair leth-cheud
mile aice ; theireadh cuid eile gu robh bra-
thair-athar aige ann am Ballarat, robair
fiadhaich aig an robh tigh-osda anns an do
chaill iomadh duine am fortan a rinn e ann am
meinnean an oir, agus gu'n d' thainig ciste
throm de'n or sin gu Eachann Woolhe. Ach
cia mar air bith a fhuair e e, bha, a reir choslais,
gu leor a dh' airgiod aig Eachann WoolUe.
Goirid an deidh dha dol a chomhnuidh do'n
tigh-mhor cheannaich e yacht riomhach ; an
uair a dh' fhaighnich cuid-eigin dheth ciod am
feum a bha aige air yacht thubhairt e gu robh
yacht aig Poltalloch agus aig an Righ, agus
gu'm biodh i feumail dha a ghiulan guail
agus aoil agus guano a dh' Aird-nam-murchann
agus do Loch Suaineart. An sin chualas
gu'n do cheannaich e oighreachd bheag anns
an Apuinn, ag radh nach robh e ceart fearann
na Gaidhealtachd a bhi tuiteam an lamhan
Bord an Fhearainn ; gu'm b' fhearr e bhi an
lamhan dhaoine aig an robh gu leor de ghuano
a chuireadh iad air. " Cuiridh mise," ars'
esan " se oirlich de ghuano air gach troigh
fhearainn anns an Apuinn gus am bi coirce-
mor a' fas ann cho ard ri crann na yacht aig
an Righ." B'e an ath leum a thug e as Hotel
mor anns an Oban a cheannach ; bha saoir
agus pleastairean an Obain ag oibreachadh da
uair a bharrachd a h-uile la, a' feuchainn ris an
Hotel fhaotainn deas gu luath, agus iad a'
cluinntinn gu robh Tigh nan Cumantan uile
a' tighinn a dh' fhaicinn inneal-mharbhaidh ur
a bha ri bhi air a feuchainn agus air a dearbhadh
air ciil Chearara, agus gur ann anns an Hotel
aig Eachann Woollie a bha Cinn na Parlamaid
agus Cinn nan soithichean-cogaidh a dol a
dh' fhuireach.
Am feadh 's a bha na gnothuichean mora so
air an cur air bhonn le Eachann Woollie, agus
aireamh mhor dhaoine a' ruith an sud agus an
so, gus aithntean agus iarrtusan an duine a
chur an geill, ann am bancaidhean, ann an
seomraichean luchd-lagha, ann am buithean
mharsantan, bha Eachann air chiil a' chuntair
'n a bhiith fein ; cho ciallach, socrach, sio-
bhalta, ri aon air bith de na gillean a bha fo
phaidheadh aige ; a mhuilichinnean truiste,
aparan m'a mheadhon, agus facal coibhneil.
freagarrach, aige do'n bhoirionnach bhochd a
bha a' ceannach punnd siiicair cho maith 's
a bha aige do'n tuathanach a cheannaicheadh
deich tunna guano. Ged a cheannaich e yacht
agus oighreachd, agus Hotel, bha e air dhoigh
eile cho pongail agus cho iriosal 's a bha e
riamh, is cha b' urrainn muinntir a' bhaile dad
eile a radh ach gu robh doighean duine airgiod-
ach a cheart cho iongantach ri slighe fir le
h-6igh, no ri slighe na h-iolaire anns na speur-
aibh.
******
An ceann maduinn no dha, an aite eirigh aig
se uairean mar b' abhaist dha, dh' fhan Eachann
Woollie 'n a leabaidh, is dh' iarr e air Iseabal
fios a chur air an t-Siorram, agus e air son
innseadh dha gu robh Probhaist an Obain ag
obair anns an t-seomar aige fad na h-oidhche,
a' tolladh a chinn le tora. Thubhairt e rithe
cuideachd gu robh sgaoth de dhaoine beaga
comhla ris a' Phrobhaist, agus a h-uile uair a
bheireadh am Probhaist fiacall as, gu'n tilgeadh
e i air na daoine beaga, agus gu'm falbhadh
iad cho luath ris a' ghaoith, a mach air an
t-similear, a thoirt nam fiacall aige do Chearai'a,
far an robh Soitheach-adhair o Mhussolini a'
feitheamh orra, agus e a' dol 'g an cur gu righ
Abyssinia, an aite na feadhnach a chuir e as.
Chuir Iseabal fios air an dotair ; chuir an
dotair fios air dotair eile, agus m' an tainig
an oidhche bha Eachann Mac-an-Toisich air
a thoirt air falbh do Cheann Loch Gilb.
An sin shaoileadh tu nach robh uiread
chleireach no uiread bhancairean an Earra
Ghaidheal 's a thoisich air tighinn do bhiith
Eachainn, a rannsachadh a leabhraichean.
Air a' cheann mu dheireadh fhuair iad a
mach nach robh aon sgillinn ruadh aige leis
am paidheadh e an oighreachd, agus an
yacht, agus an Hotel, a cheannaich e ; gu
robh iad air am paidheadh le airgiod - iasaid
o bhancaidhean, agus o luchd-lagha, agus o
mharsantan-mora a bha an diiil gu robh
Eachann Woollie 'n a dhuine beartach. Fhuair
iad a mach cuideachd gu'n d' ith am buth a
h-uile sgillinn de'n airgiod a bha aig Iseabal ;
gu robh Eachann baidhte am fiachan o chionn
bhliadhnachan, agus nach do chiim dad eile e o
bhi briste ach am beachd a bha aig daoine
gu'm bu duine airgiodach e.
Bha Iseabal agus a' chlann air am fagail gun
chuid, gun dachaidh, ach ged tha fhios agam
ciod a dh' eirich dhaibh-san, agus cia mar a
dh' ullaich Dia agus cairdean caomhail air an
son, cha ruig mi a leas sin innseadh an trath-sa.
IS DUAL DO'N DUINE BRON
BHA an Dan so air a thionndadh gu Gaidhlig ealadhain mhaith air bardachd Bheurla a
leis an Urramach Iain Mac-an-Aba, an thionndadh gu Gaidhlig, gun a smior, no a
Sgibinnis, an Cinn-tire, duine aig a bheil spiorad, no a dreach a chall. Chan aithne
IS DUAL DO'N DUINE BRON
dhomh duine eile aig a bheil lamh as fhearr
air an obair so na tha aige, is bhitheadh e
'n a bhuannachd do litreachas na Gaidhlig
na'n leanadh e oirre.
An aite a bhi a' deanamh rannan as an cinn
fein, rannan air nach bi snas no bias air a'
cheann niu dheireadh, b' fhearr do sgoilearan
oga Gaidhealach feuchainn ris na nithean
maiseach a gheibhear am bardachd Bheurla
a chur an Gaidhlig. Tha so duilich a dhean-
amh, ach cha bhi obair mhaith gu brath gun
dragh.
Cha ruig mi a leas innseadh do luchd-
leughaidh nan duilleagan so gur e Burns a
rinn an Dan, agus gu'm b'e caradh truagh
nan daoine ri linn a thug air a dheanamh.
Tha daoine a' caoidh cor na Gaidhealtachd
an diugh mar bha iad a' caoidh cor na diithcha
anns na laithean ud, ach ged tha feum againn
air laghanna ura, theagamh gu bheil barrachd
feum againn air scire, is gradh, is coibhneas,
mar tha Burns a' cur 'n ar cuimhne.
AIR feasgar geamhraidh, 's mi air chuairt
- Mu bhruachaibh abhainn Ayr
'Nuair ruagas gailUonn fuar na Tuaith
Gach cluain is fireach ard,
Fear-turuis choinnich mi 'nam ruaig
Fo uallach trom de chradh ;
Bha aileadh bhliadhnachan 'na ghruaidh
'S a ghruag gu tana ban.
" Ciod e do thoir air raon, 'san uair ? "
Thuirt rium an truaghan aosd' ;
" 'N e goraich mhaoth na h-oig' tha bhuait
No storas meallt' an t-saoghail,
No'n d' fhuair do chridhe 'n t-eolas buan
'Dh 'fhag mise luaineach faoin
A' siubhal bhruach, a' caoidh gach truaigh'
As dual do chloinn nan daoin' ? "
" A ghrian 'tha cromadh cul nan cruach,
Le 'n sluagh fo dhuibhre neoil,
Na miltean fann le falus gruaidh
'S gur gann tha 'n cead 'bhi beo,
Raidh-geamhraidh chunna mi 'na cuairt
Ceithir fichead uair is corr ;
'S gach uair thug dhomh-sa urras nuadh
Gur dual do'n duine bron.
" An tiis a re, gun shuim gun chiall,
Tha 'n duine feadh gach linn,
Caoin-shuarach mar tha 'n uair a' triall,
'S na bliadhnachan nach till ;
An f heoil 's an saoghal 'ga shlaodadh cli
Le claonadh fiar o'n choir,
Is sgriobht' an cois gach gniomh a' bhinn
Gur cinnteach dha-san bron.
'S na beachdaich air 'na oige, 'mhain,
Tha 'dhiiil 's a dhochas beo,
Is caraid dha-san liigh nan lamh,
'S ciil-taice neart nan dorn ;
Ach faic e dliith air bruaich na h-uaigh'
'Na dheoiridh truagh gun treoir ;
An ainnis liath 'na fianuis bhuan,
Gur dual do'n duine bron.
" Tha cuid an seilbh air sporan Ian,
Gun ghainne barr no loin,
Ged 's trie nach caraich airgiod cradh
'S nach glacar slaint le h-or ;
Ach 's lionmhor iad, mo chreach ! d' an dan
Re ganntair, craidh, is Icon,
Gach oidhche 's la o'm breith gu 'm bas
Fo charadh bochd a' bhroin.
" Is iomad acaid ghuineach gheur
'Tha 'n liiib ar ere ri 'r beo,
Ach 's miosa uile a dhealbh sinn fein
Le mi-run, eud, is leom :
An sluagh 'fhuair solus iiiil o'n speur,
Is iomhaigh Dhe mar ghloir,
Tha 'n ainneart trom air cach-a-cheil'
A' dioladh pein is broin.
" An t-oibriche le 'shlinnean crom,
Cho trailleil com is doigh,
Ag iarraidh cead o bhrathair 's an fhonn
Gu faigh e saothair a loin ;
Is faic an t-urra mor 'na uaill
'Ga ruagadh bhuaith le 'bhroig
Gun iochd ri mathair a' chridhe trom
No paisdean lorn a' bhroin.
"Ma chaidh mo chruthachadh 's an riin
Gur diith dhomh 'bhi 'nam thraill,
Car son a fhuair rui anam 's tiir
B'e staid na briiit a b' fhearr ;
'S mur deachaidh, ciamar tha mi 'n drasd
Fo smachd is sail fir-mhor' ;
'S car son tha cead aig neach tha lathair
A bhrathair a chur gu bron ?
" A bhais, tha samhchair ann ad dhail,
'S tu caraid blath nam bochd,
Failt air an la 's am faigh mi tamh
'S am bi gach cradh 'na thosd :
Is culaidh-uamhais thu do'n al
Nach d' fhairich tair no sprochd,
Ach 's baigheil beannaichte do lamh
Do dhream a' chridhe ghoirt.
" Ged 's bochd an diol 'tha 'm brigh mo dhuain,
Na creid gur buan an seol :
Gheibh gaol is sith ri tim a' bhuaidh.
Is miithaidh caoidh gu ceol :
Do 'n chinne-daonn' tha 'n gealladh fior
Gu 'n siabar bhuainn na deoir :
Tha diiil ri dachaidh nuadh o'n Righ,
'S thig crioch air latha 'bhroin."
ANNS A' CHATHAIR
Anns a' Chathair
THA iomadh rud a' tachairt aims an t-saoghal
so nach 'eil daoine a tuigsinn, nithean a
tha OS cionn ar n-eolais agus ar fiosrachaidh.
Ach ged nach 'eil e furasda dhuinn a thuigsinn
cia mar a tha iad a' tachairt chan 'eil sin a'
ciallachadh nach 'eil iad fior. Bheireadh
fianuisean creideasach am facal gu bheil an
naidheachd so fior.
Sheol Iain Camshron 'n a Mheat air bare
mor breagh a dh' fhag Glaschu a dhol do
Bhrunsuig Ur air taobh thall na h- Atlantic, ann
an toiseach an t-samhraidh o chionn beagan
bhliadhnachan.
An uair a bha i dluth air oitirean Newfound-
land bha an sgiobair agus am meat shuas
air an drochaid, a' gabhail na greine aig da
uair dheug mar a b' abhaist, los a dheanamh
a mach c' aite an robh iad. An deidh dhaibh
a' ghrian a ghabhail, chaidh iad sios, gach fear
d'a sheomar fein, a dh' oibreachadh air an
cairtean-seolaidh, feuch an robh iad a cordadh
ri cheile a thaobh an aite anns an robh am bata.
An uair a bha am meat ullamh, chaidh e a
steach do sheomar an sgiobair a leigeil f haicinn
dha c' aite an robh e an diiil a bha an soitheach.
Bha an sgiobair (a reir choslais) 'n a shuidhe
aig an dasc, a' sgriobhadh air sgleat ; agus
gun uiread agus sealltuinn air, no a shiiil
a thogail bharr na cairt-sheolaidh a bha 'n
a laimh fein, dh' fhaighnich am meat dheth
c' aite an robh e an diiil a bha iad. An uair
nach do fhreagair an sgiobair chaidh am meat
na bu dliiithe dha is dh' fhaighnich e a' cheart
cheist a ris. An dara uair cha do fhreagair
an duine a bha aig an dasc, ach thionndaidh
e a cheann, agus anns an tionndadh sin,
chunnaic am meat nach e an sgiobair a bha
ann idir, ach duine nach fhaca e riamh roimh.
Ged nach bu ghealtair am meat chuir rud-
eigin a bha ann an coslas agus ann an aodann
an duine fiamh air, agus gun uiread agus a
lethsgeul a ghabhail, no facal siobhalta air
chor-eigin a radh ris an fhear nach robh e ag
aithneachadh, leum e a mach as an t-seomar
is ruith e suas an staidhir gu drochaid na
luinge. An uair a rainig e an drochaid bha
an sgiobair a' sraideamachd oirre, mar nach
robh dad cearr air, no ciiram air mu chiirsa
an t-soithich, ach leis gu robh anail a' mheat
'n a uchd, dh' fharraid an sgiobair dheth an
robh dad cearr air.
" Co," ars' am meat, " a tha 'n a shuidhe aig
an dasc agaibh 'n 'ur seomar ? "
" Chan aithne dhomhsa," ars' an sgiobair,
" gu bheil duine air bith 'n am sheomar ;
ciod a tha thu a' ciallachadh ? "
Dh' innis am meat dha mu'n choigreach
a chunnaic e 'n a shuidhe aig an dasc, ach is
ann a thoisich an sgiobair air tarruing as, ag
radh gu robh a shiiilean 'g a mhealladh, no
gu robh e 'n a leth-chadal agus a' bruadar, no
gur e an stitibhard a chunnaic e aig an dasc agus
nach d' aithnich e e."
" Abraibh-se ar roghainn," ars' am meat,
" ach chan e an stiubhard, no duine eile a
bhuineas do'n bhata so a chunnaic mise 'n a
shuidhe aig an dasc, ach coigreach nach fhaca
mi riamh ; chunnaic mi e cho soilleir 's a tha
mi 'g 'ur faicinn-se an dearbh mhionaid so,
agus e a' sgriobhadh air an sgleat agaibh."
" Theid sinn sios le cheile," ars' an sgiobair,
" agus chi mi le mo shuilean fein an coigreach
so !
Ach an uair a dh' fhosgail iad an dorus cha
robh duine ann an seomar an sgiobair ; bha
e falamh.
" Cha ruigeamaid a leas an drochaid f hag-
ail," ars' an sgiobair ; bha fhios agam gur
ann a' bruadar a bha thu." Chuir e diomb j
air a' mheat an sgiobair a bhi a' cur teagaimh m
'n a fhacal, " Na 'n fhaiceam tir gu brath,"
ars' esan, " mur faca mi an duine cho soilleir
's a tha mi 'g 'ur faicinn-se air a' mhionaid so."
Thog an sgiobair an sgleat, ach cha luaithe
a thog e i na thubhairt e mar gu'm biodh e a'J
bruidhinn ris fein, " Gu de tha an so, Stiuir*
Tuath 's Ear Thuath." " An tusa," ars' esan
ris a' mheat, " a sgriobh so air an sgleat ? "
Bhoidich am meat nach b' esan a rinn an
sgriobhadh, ach bha an sgiobair cho amharus-
ach 's gu'n d' iarr e air na ceart fhacail a
sgriobhadh air an taobh eile de 'n sgleat, los
gu'm faiceadh e a lamh-sgriobhaidh.
Ach cha robh an da lamh-sgriobhaidh idir
coltach ri cheile. Bha an sgiobair a' fas rud
beag cas 'n a nadur, is chuir e fios air an dara
meat, agus air an stiiibhard, agus air gach
duine eile air bord, a b' urrainn dol a steach
d'a sheomar gun fhios dha. Cheasnaich e
iad, is dh' iarr e orra uile na facail ud a sgrio-
bhadh le peanseal air an sgleat, ach mhionn-
aich is bhoidich iad uile nach deachaidh iad a
steach do'n t-seomar, agus nach mo a chunnaic
iad coigreach air bord.
An uair a dh' fhairtlich e air an sgiobair
solus fhaotainn air a' chilis, dh' fheuch e ris
an rud a chur air falbh bho 'inntinn uile gu
leir, ach a dh' aindeoin a chridhe thigeadh
na facail a bha sgriobhta air an sgleat fa
chomhair a shiil, ge b' e taobh an sealladh e.
An sin thoisich iad air iad fein a sheinn 'n a
chluais agus 'n a cheann, Stiuir Tuath 's an
Ear Thuath, Stiiiir Tuath 's an Ear Thuath.
Mu dheireadh thug e ordugh ciirsa a' bhata
atharrachadh agus stiiiireadh gu Tuath 's
an Ear Thuath, ged bha e ag radh ris fein
r
A
1 1
ANNS A^ CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
nach robh ann ach faoineas is amaideas.
Ach CO dhiu dh' iarr e air a' mheat dithis eile
a chur comhla ris an fheadhainn a bha air
faire ann an toiseach a' bhata agus anns a'
chrann.
Chiim e air a' bharc mar sin coig uairean a
dh' iiine agus soirbheas maith aice, gus an
do ghlaodh fear de na bha anns a' chrann gu
robh Meall-Eigh (iceberg) direach air thoiseach
orra. An uair a thainig iad dliith dhi bha
an sgiobair ag amharc oirre leis na gloineachan,
is faicear gu robh long mhor an sas anns an
iceberg, agus daoine air clar na luinge a' feuch-
ainn ri sanas a thoirt dha gu robh iad 'n
an eigin. Chaidh e cho dliith dhaibh 's a
b' urrainn e, chuir e a mach geolachan, agus
ann an tri uairean a dh' iiine bha a h-uile duine
a bha air bord innte air an sabhaladh.
An uair a bha luchd te de na geolachan a'
tighinn ri cliathach na luinge, agus am meat
a' cuideachadh leo streap air bord, sheall e air
fear de na daoine gu diir, is thubhairt e ris an
sgiobair, " Sin agaibh an duine a chunnaic
mise a' sgriobhadh air an sgleat aig an dasc."
Cha dubhairt an sgiobair dad aig an am,
oir bha ciiisean a bu chudthromaiche aige air
laimh, ach an uair a bha obair na trocair
criochnaichte, is biadh agus aodach blath air a
thoirt do na daoine a bha air am meileachadh
le fuachd is eagal, chuir e fios air an duine is
dh' fhaighnich e dheth gu reidh siobhalta am
bitheadh e cho maith agus na facail so a
sgriobhadh air sgleat a thug e dha, Stiuir
Tuath 's an Ear Thuath.
Rinn an duine mar dh' iarr an sgiobair air ;
an sin thionndaidh an sgiobair an sgleat (bha
a' cheud sgriobhadh air f hagail oirre) is thubh-
airt e ris, gun innseadh dha gu'n do thionn-
daidh e i, "A bheil thu ag aithneachadh na
laimhe-sgriobhaidh so ? "
Chuir ceist an sgiobair ionghnadh air an
duine ; " ciamar," ars' esan, " nach aithnichinn
mo lamh-sgriobhaidh fein ; sin an rud a
sgriobh mi o chionn leth mionaid."
An sin leig an sgiobair fhaicinn dha gu robh
na facail air an sgriobhadh air da thaobh na
sgleat. Chuir so ionghnadh na bu mho
air an duine ; " cha do sgriobh mise ach na
tha air aon taobh," ars' esan, " ach is e mo
lamh-sgriobhaidh a tha air an taobh eile gun
teagamh."
Cha b'e aon de sgioba a' bhata a bha anns
an duine idir ach fear a bha a' gabhail a thuruis
innte o Mhontreal gu Liverpool, an uair a
bhuail i am meall-eigh.
Cheasnaich an sgiobair sgiobair, agus stiii-
bhard, agus sgioba a bhata eile, a thuilleadh
air an duine fein a cheasnachadh, feuch am
faigheadh e a mach ciod a bha e a' deanamh
aig an am anns am faca am meat a choslas, a'
sgriobhadh aig dasc an sgiobair.
Thubhairt an stiiibhard agus triiiir eile
gu'm faca iad e 'n a shuain chadail eadar
da-uair-dheug agus leth uair an deidh da-
uair-dheug, agus e cho glas 's an aodann ris
a' mharbh, is thubhairt an sgiobair gu'n
tainig e 'g a ionnsuidh-san mu aon uair a dh'
innseadh dha nach b' fhada gus am biodh iad
uile air an tearnadh, a chionn gu'm faca e ann
am bruadar gu robh e air bord bare mor breagh
a bha dol a thoirt cobhair dhaibh. Thubhairt
an sgiobair gu'n d' innis an duine dha coslas an
t-soithich, na siiiil a bha rithe, an dath a bha
air a' pheant a bha oirre a mach 's a stigh, ach
nach do ghabh easan moran suime de na bha
e ag radh, a chionn gu robh e an diiil nach robh
ann ach breisleach duine a bha air dol bharr
a shiiiil le eagal.
Chuir sgiobair an t-soithich a sheol a Glaschu
aon cheist eile air, " Tha thu," ars' esan,
" ag radh gu 'n do bhruadair thu a bhi air
bord an t-soithich so, am faca tu thu fein anns
a' bhruadar sin a' sgriobhadh air an sgleat ? "
" Chan fhaca," ars' esan, " agus cha mho
a tha fhios agam ciamar a fhuair mi fios gu
robh am bare a' dol 'g ar sabhaladh, ach rud
a tha gle iongantach, tha mi mar gu'm b'
aithne dhomh coslas an t-seomair so gu maith
(seomar an sgiobair) ged nach robh mi riamh
ann gus a' mhionaid so."
Ciod a their thu ris an naidheachd so, a
leughadair ? Chan 'eil fhios agam-sa ciod
a their mi rithe ach a mhain so gu bheil nithean
a' tachairt ann an saoghal na h-inntinn agus
ann an spiorad mhic an duine a tha dol os
cionn ar sgil agus ar sgoil-ne.
Aig an Uinneig
Urram do mhinistear Gaidhealach
THA e 'n a thoileachadh dhomh daonnan
urram no onoir a thighinn gu ministear
Gaidhealach, ach tha e 'n a thoileachadh
sonruichte gu bheil Oil-thigh Ghlaschu a'
toirt D.D. do m' fhear-diithcha Eachann Mac
Gill-Eathain, ministear an t-Stratha anns an
Eilean Sgitheanach. Na 'n robh athair coir
beo, agus na'm faca e na litrichean sin as
deidh ainm a mhic, bhiodh mo thoileachadh
air a dhiiblachadh.
Is e Eachann Mac Gill-Eathain as cleireach
do Chleir an Eilein Sgitheanaich, dreuchd a
tha a' togail cuid mhaith d'a tiine, ach a tha
toirt cothrom dha obair a dheanamh do'n
eaglais an taobh a mach d'a choimhthional
8
AIG AN UINNEIG
fein. A thuilleadh air sin, riamh o bha e
air a shuidheachadh ann an sgireachd, bha
lamh aige ann an Riaghlaireachd, 'n a sgireachd
fein agus ann an siorramachd Inbhir-nis.
Tha e air Comunn-riaghlaidh na Siorramachd
an Inbhir-nis o chionn iomadh bUadhna, agus
air Comunn-riaghlaidh nan Sgoilean, agus
chan ann idir 'n a bhall sainhach no balbh
a tha e. Chan 'eil eagal no leisg air coirichean
muinntir an Eilein Sgitheanaich a thagar aig
coinneamh air bith anns a bheil e feumail
sin a dheanamh, air chor agus gu bheil e 'n
a aon de Chinn an eilein anns an t-seagh sin,
a thuilleadh air a bhi 'n a mhinistear dichiollach
am measg a choimhthionail fein.
An t-OUamh Donnchadh Mac Dhonnachaidh
Air a' mhios a chaidh seachad bha cruinn-
eachadh gasda ann an Coit Ghartain, a thoirt
tiodhlaic agus beannachd cheithir sgirean
do'n duine mhaith so, air dha a bhi leth-cheud
bliadhna anns a' mhinistrealachd. Bha e air
a shuidheachadh an Arasaig an 1888 ; chaidh
e do'n Tairbeart an 1889 ; do Lus, ri taobh
Loch Laoiminn an 1896, agus do sgir Obar-
neithe an Srath-Speith an 1907. Thug Oil-
thigh Chill-rimhinn, far an robh e air oilean-
achadh, D.D. dha an 1919> ach bhris air a
shlainte an 1921, is b' fheudar dha uallach na
sgire a leigeil dheth. An ceann bhliadhna-
chan, air dha dol na b' fhearr ghabh e os
laimh sealltuinn as deidh a' choimhthionail
iiir a chuir Eaglais na h-Alba air chois an Coit
Ghartain, agus a bha air aonadh ri Cinn-
chardain a b' abhaist a bhi an sgir Obar-
neithe. B'e Coit Ghartain agus Cinn-chardain
an sgir mu dheireadh anns an do shaothraich
e, ach an ceann da bhliadhna b' fheudar dha
an obair a leigeil dheth a ris le droch shlainte.
Bho 'n is cuimhne learn bha Donnchadh
Robasdan, mar theireamaid ris, ann an sreath
leis fein am measg mhinistearan Gaidhealach,;
sgoilear agus diadhair aig an robh eolas farsuing
agus tuigse nadurra a dheanamh feum de 'n
eolas sin ; duine anns an robh ciiiine, agus
ciall, agus gliocas, agus coibhneas, gu nadurra ;
duine a naomhaich e fein air son seirbhis na
h-eaglais le bhi 'g a chumail fein saor o gach
obair shaoghalta agus o chabhag na beatha
so ; duine nach cualas riamh a ghuth ag
eigheach air sraid no aig seanadh, ach ris an
eisdeadh daoine le ro aire anns a' chubaid,
oir bha beatha agus spioradalachd 'n a theagasg
daonnan. Bha meas mor aig ministearan
eile air, agus aig a h-uile coimhthional anns
an do shaothraich e riamh ; is chuir iad uile
am beannachd agus an tabhartas chuige gu
Coit Ghartain, far an robh na tiodhlacan air an
toirt dha.
Gaol an airgid
Mar is fhaide a smuainichear air an fhacal
so a sgriobh Pol is ann is mo a chithear dear-
bhaidhean gu bheil e fior, " gu bheil gaol an
airgid 'n a fhreumh do gach olc." Tha gaol
an airgid a' gabhail a steach nan uile nithean
a ghabhas ceannach le airgiod. Chan 'eil
maise ann an sgillinn ruadh, no ann an tasdan
geal, no ann an not paipear, gu'm biodh gaol
aig daoine orra air an son fein, ach tha gaol
aca orra a chionn gu'n ceannaich an t-airgiod
nithean air a bheil miann aca ; biadh maith, is
deoch laidir, is aodach riomhach ; saorsa, is
diomhanas, is aighear ; inbhe, is cumhachd,
is gloir shaoghalta, agus solasan eile de'n
t-seorsa sin as toigh le feoil mhic an duine.
Cha ruig duine gun airgiod ach air gle bheag de
sholasan na feola, ged a dh' fhaodas e solasan
as fhearr agus as airde fhaotainn gun airgiod
agus gun luach.
Tha aon olc anns an diithaich an diugh a tha
air tighinn gu airde eagallach, mi-naomha-
chadh la an Tighearna, agus is e freumh an
uile sin " gaol an airgid ; " daoine anns
bheil spiorad na marsantachd a' gabha
cothroim air amaideas agus aotrumas an
co-chreutairean los airgiod a thoirt as am
pocanna agus a chur 'n am pocanna fein.
Theagamh gu bheil iad 'g am mealladh fein,
a' saoilsinn gur e maith an t-sluaigh a tha aca
's an t-sealladh, ach fad na h-uine is e " gaol
an airgid " a tha ag oibreachadh annta. Na
saoileadh duine air bith gur e " gaol an t-
sluaigh," a tha toirt air na daoine d' am buin
na rathaidean-iaruinn carbadan-iaruinn a chur
a mach air an t-Sabaid ; chan e idir, ach gaol
an airgid. A h-uile biith, no garage, no aite-
golf, no tigh-osda, no tigh-tea a tha fosgailte
air an t-Sabaid, tha iad fosgailte a chionn gu
bheil an duine no an comunn leis an leis iad
sanntach air airgiod, agus toileach amaideas
agus luaineachas an co-chreutairean a chur
gu buannachd dhaibh fein. Tha cridhe mhic
an duine an dh. chuid domhain agus cealgach,
is saoilidh daoine gu bheil iad a' toirt saorsa
d' an coimhearsnaich air an t-Sabaid air ghaol
saorsa, 'nuair tha iad 'g a dheanamh air ghaol
airgid.
'i
Aireamh
7
938
Na Criosduidhean
Leis an Urhamach Iain Mac Aoidh, M.A., am Port-high
Olinn an Tiomnaidh Nuaidh is e so an
t-ainm air am beil luchd-leannihuinn Chriosd
air an sloinneadh air feadh an t-saoghail, agus
tha e air innseadh aim an Gniomharan nan
Abstol gu'n do ghairmeadh Criosduidhean de
na deisciobuil air tiis ann an Antioch. Chan
'eil am facal " Criosduidh " air a chleachdadh
ach tri uairean anns an Tiomnadh Nuadh, ach
cha leig sin a leas iongantas a chur oirnn, oir
cha robh an t-ainm ach direach air a thoirt
dhoibh 'nuair a bha sgriobhaidhean an Tiom-
naidh Nuaidh 'g an cruinneachadh.
Do bhrigh 's gur ann an Antioch a chaidh
an t-ainm so a thoirt do na deisciobuil an
toiseach, tha sinn a' tuigsinn gu robh obair
mhor air a cur air aghart leo anns a' bhaile sin,
agus tha sinn mar an ceudna a' tuigsinn gur
ann an Antioch a bha a' cheud choimhthional
an taobh a muigh do chriochaibh ludea. Bha
moran sluaigh anns a' bhaile agus tha sinn a'
leughadh gu'n deachaidh Pol agus Barnabas a
chur air leth kis an eaglais ann an lerusalem
air son an obair so a dhaighneachadh. Is e
far-ainm no frith-ainm a bha anns an fhacal
" Criosduidh " mar a chaidh a thoirt air na
deisciobuil — bha movan sheorsa dhaoine ann
an Antioch 's iad air an ainmeachadh air a'
chuspair a bha iad a leantuinn, agus thugadh
an t-ainm " Criosduidhean " air a' mhuinntir
a bha leantuinn Chriosd — Buidheann Chriosd.
Thug Tacitus am fear-eachdraidh Romanach,
iomradh orra anns an Roimh anns a' bhliadhna
A.D. 64. Is e an doigh anns an do dh' ainmich
esan iad " Christiani " no " Muinntir Chriosd."
Ghabh na deisciobuil ris an ainm, agus thainig
e mu dheireadh gu bhi air a ghabhail leis an
t-saoghalj mar shloinneadh na muinntir sin a
tha creidsinn anns an Tighearna losa Criosd
agus a tha deanamh seirbhis dha.
I
Is e na Criosduidhean. mar sin, iadsan a bha
agus a tha, air an ainmeachadh air Criosd, do'n
robh Criosd mar Cheann agus mar Righ, agus
a thug am priomh aite dha 'n am beatha ; a
chuideachd sin de'm beil Esan. a Rioghachd,
a Phearsa, agus a Spiorad, mar na cuspairean
as luachmhoire. " Dhuibhse, uime sin, a
chreideas, tha E luachmhor." Ciod iad na
nithean as luachmhoire a tha againn ? Air a'
cheist sin tha ar beatha gu leir an crochadh'.
Bha a' chuid mhor de na deisciobuil 'n an daoine
bochda, gidheadh rinn iad moran saoibhir, a
chionn 's gu'n robh sealbh aca air tiodhlac na
beatha maireannaich agus air Spiorad an
Tighearna. " Co," arsa an abstol, " do'n aithne
inntinn an Tighearna ? Ach tha inntinn Chriosd
againne." Thugadh Criosduidhean orra, mar
sin, air tiis, ann an Antioch.
II
Is e an dara h-uair tha am facal " Criosduidh "
air a chleachdadh 'nuair a thugadh Pol mu
choinneamh Agrippa agus a thubhairt an righ,
Agrippa, ris, " Is beag nach 'eil thu 'g am
aomadh gu bhi am Chriosduidh." Tha moran
de'n bheachd gur h-ann a' fochaid a bha
Agrippa nuair a labhair e mar so, agus chan
'eil teagamh nach 'eil roinn mhath de'n fhirinn
anns a' bheachd sin, oir is e daoine fanoideach,
dalma, cruaidh, a bhuinneadh do'n linn a bh'
ann agus is iongantach gun do chuir Agrippa
e fein cus mu'n cuairt a thaobh nan Crios-
duidhean, air an robh e ag amharc mar shluagh
neonach nach b' fhiach aire sam bith a thoirt
dhoibh. So againn na Criosduidhean an
aghaidh an t-saoghail, an aghaidh naire agus
masladh, an aghaidh cumhachdan aimsireil
agus aingidheachd ann an ionadaibh arda.
Gidheadh 's ann aig a' Chriosduidh a tha a'
bhuaidh. Am bi fianih air na Criosduidhean
roimh na Cumhachdan a tha lathair ? Car son
a bhiodh ? Co de'n dithis, a bha ri aghaidh a
cheile an latha ud, a bha an sas anns an obair
bu chudthromaiche ? Tha a' cheist sin furasda
a freagairt. Thug eachdraidh an t-saoghail
freagairt dith o chionn fada. Dh' fhalbh
Agrippa agus a' ghloir a bha maille ris, ach tha
an Cuspair a shearmonaich Pol fhathast beo,
agus an sgeul a dh' innis e do Agi-ippa fhathast
cho nuadh 's a bha i an latha ud. Mar a
thubhairt e fein " A' bheatha tha mi nis a'
caitheamh, tha mi 'ga caitheamh tre chreidimh
Mhic Dhe a ghradhaich mi agus a thug E fein
air mo shon," no ann am briathran Chriosd
" Agus is i so a' bheatha mhaireannach eolas
a bhi aca ort-sa an t-aon Dia f ior, agus air losa
Criosd a chuir Thu uait."
Ill
Is e an treas aite anns am faigh sinn am facal
" Criosduidh " far am beil an t-abstol Peadar
ag radh " Ma dh' fhuilingeas duine mar Chrios-
2
NA CRIOSDUIDHEAN— ANNS A' CHATHAIR
duidh na biodh naire air, ach thugadh e gloir
do Dhia as a leth so." Thainig geur-lean-
mhuinn agus fulangas ; chaidh na deisciobuil
a sgapadh, chaidh cuid a chur am priosan agus
cuid a chur gu bas. Bha glaodh nam mar-
tarach ag eiridh suas o'n talamh. Gidheadh
dhiiilt na Criosduidhean aoradh a dheananh
do'n Impire an aite Dhe, agus dhiult iad mar
an ceudna ainm Chriosd aicheadh. Dhiult
Mordecai 'na latha fein cromadh sios fa chomh-
air Haniain ann an geata an righ, oir thubhairt
e gu'm b' ludhach e, agus air a' cheart doigh,
dhiult na Criosduidhean an aidmheil agus an
dochas iobradh air altair na h-Impireachd.
The geur-leanmhinm mhor air a deanamh an
diugh air Criosduidhean bochd ann an iomadh
cearnaidh de'n saoghal, agus tha cuid dhiubh
ann am priosan agus cuid ann am masladh ;
gidheadh tha an Spiorad togarrach, agus tha
iad a' diiiltadh a bhi ag aicheadh an creidimh,
no a bhi a' treigsinn na Fianuis a tha iad a'
giiilan. Tha eaglais Chriosd an diugh fo
amhghar aig an tigh, ach gu h-araidh ann an
tirean eile, a chionn 's gu'm beil na Criosd-
uidhean a' roghnachadh fulangas roimh a bhi
a' cur cul ri bunaitean an dochais. Gu firinn-
each tha an t-ainm "Criosduidhean " a
thugadh dhoibh air tus ann an Antioch a leagail
orra-san agus oirrne dleasdanasan cudthromach.
— gu'n gluais sinn airidh air an ainm sin, agus
nach bi naire oirnn do bhrigh agus gu'm beil
fhios affainn co ann a chreid sinn.
Anns a' Chathair
DA sheann duine aig oisean sraide an Diin-
eideann air a' choigeamh la fichead de
Mhaigh —
" Tha am baile dubh le ministearan an diugh,"
ars' a' cheud fhear ; " ciod a tha 'g an toirt ann
an drasd ? "
" So," ars' am fear eile, " seachduin an Ard-
Sheanaidh."
" Agus ciod a bhios iad a' deanamh anns an
Ard-Sheanadh ? "
" Ma ta, chan 'eil mi fhein cinnteach, ach tha
mi an diiil gu'm bi iad a' cur uile chiiisean na
h-eaglais ceart ; bithidh iad a' seinn agus ag
iirnuigh ; bithidh feadhainn a' liubhairt oraid-
ean agus feadhainn eile ag eisdeachd riu, agus
mar sin tha aobhar an t-soisgeil an Albainn air
ath-bheothachadh a h-uile bliadhna."
" Nach saoilinn gu'n rachadh aca air aobhar
an t-soisgeil ath-bheothachadh le bhi ag iirnuigh
agus a' teagasg 'n an sgireachdan fein ? "
" O, bithidh iad a' deanamh sin fad na
bliadhna, ach tha iomadh rud eile a dh' fheumas
iad a dheanamh anns an Ard Sheanadh a
thuilleadh air iirnuigh."
Cha robh gin de'n dithis ro chinnteach ciod
a bhios a' dol air aghaidh aig an t-Seanadh, agus
mar sin dh' fhan iad le cheile n an tosd, agus
an druim ri ballachan Na h-Iuchraichea7i Oir, an
dochas gu'n tigeadh cuid-eigin an rathad a dh'
iarradh orra dol a steach. Ach cha do thairg
duine dhaibh uiread agus gloine uisge-soda.
An ceann greis thubhairt fear dhiubh gu
robh e a' feuchainn ri chuimhneachadh c' uin a
bha e anns an eaglais. " An uair a phos mi
bhithinn fhein agus a' bheari a' dol do eaglais na
sgireachd an Cille-sgumain far an do rugadh
agus an do thogadh mi, ach an deidh dhuinn
tighinn do Dhun-eideann bha an eaglais ris an
do cheangail sinn sinn fhein cho mor 's nach b'
aithne dhuinn duine beo innte ach am ministear,
agus aon fhoirbheach, agus am fear a bhiodh a'
togail mal an t-suidheachain bhuainn. Bha an
coimhthional cho mor agus cho sgaoilte 's nach
b' urrainn do'n mhinistear dol thairis orra uile ;
chan fhaca sinn anns an tigh e ach aon uair
riamh. Theagamh gur ann againn fhein a bha
a' choire, ach dh' fhas sinn car coma air a bhi
dol do'n eaglais ; rachamaid innte air uairean
air la comanachaidh, ach mu dheireadh stad
sinn de dhol innte air fad, is tha coig bliadhna
fichead bhuaith sin."
" Nach saoilinn gu'n ionndrainneadh iad thu,
agus gu'n tigeadh duine-eigin 'g ad fhaicinn
feuch ciod a bha cearr ! "
" Cha tainig ; chan 'eil aon duine ach beag
am measg mile."
" Is aithne dhomhsa ciobair ann an Seasdul
aig a bheil mile caora air a chiiram, ach ma bhios
aon te air chall, bithidh e a mach air a toir o
nihoch gu dubh gus am faigh e i, beo no
marbh."
" Tha e na's fhasa do chiobair caora chaillte
fhaotainn air a' mhonadh na tha e do mhinistear
duine a stad de dhol do'n eaglais a lorgachadh
anns a' bhaile-mhor. "
" Theagamh gu bheil, ach tha amharus agam
gu'm faiceadh tusa am ministear agus na foir-
bhich agus Cleireach an t-Seisein na bu trice
na'n robh thu a' toirt dhaibh fichead punnd
Sasunnach 's a' bhliadhna air son na h-eaglais."
" Faodaidh sin a bhi fior, ach chan urrainn
mise a' choire a chur air duine air bith ach orm
fhein ; dh' fhas mi coma air a bhi dol do'n
eaglais, ged nach robh dad agam 'n a h-aghaidh,
agus a nis is fhearr learn am paipear-naidheachd
agus an radio."
*****
Tha suas ri da mhuillean duine eile an Albainn
an diugh a dh' fhaodadh a cheart ni a radh a
ANNS A' CHATHAIR
S
thubhairt an duiiie ud, daoine a bha air am
baisteadh an ainm Chriosd, agus a bha aon uair
a' feitheamh air meadhonan nan gras, agus 'gan
uisneachadh chum maith an anama, ach a thuit
air f'albh bho'n eaglais agusbho chleachdaidhean
na diadhaidheachd. Co aige a tha a' choire ?
Tha truime na coire aca fein, ach tha coire
cuideachd aig an eaglais ; aig ministearan agus
foirbhich agus hichd-comanachaidh a tha
dearmadach air a' chiobaireachd gus an do
ghairm Criosd iad a choimhHanadh gu dichioU-
ach ann an gradh.
Uair a bha ministear bg 'ga phosadh ri coimh-
thional araidh ghearain e air cho beag 's a bha
aige de dhaoine ri bhuachailleachd. " Bithdhi
an aireamh mor gu leor," arsa seana mhinistear,
" an uair a dh' iarrar art cunntas a thoirt orra air
la a' bhreitheanais." Sin smuain nach bu choir
do mhinistear, no do fhoirbhich, no do luchd-
teagaisg anns an sgoil Shabaid, a leigeil as an
cuimhne aon mhionaid, gu'm feum iad cunntas
a thoirt air gach caora no uan a chuir an t-Ard
Bhuachaille air an curam. Agus is sona dhaibh
ma's urrainn iad a radh, " Dhiubh - san a
thug thu dhomh cha do chailleadh a h-aon
diubh."
Tha an da bheachd so gu laidir ann an inntinn
nan daoine a thuit air fabh o'n eaglais, (1) nach
'eil feum aig an eaglais orra ach air son an airgid
a gheibh i bhuapa, agus (2) nach 'eil iad dad
na"s miosa a thaobh an cor siorruidh a chionn
nach 'eil iad anns an eaglais. Tha an da bheachd
sin fada fada cearr.
Tha feum aig an eaglais air airgiod coltach
ris ffach comunn eile anns an t-saoghal, ach air
a shon sin chan ann air ghaol an codach a tha
i ag iarraidh dhaoine ach air ghaol an tiodhlaic
spioradail a dh' earb Dia rithe a chomh-
phairteachadh riu. An uair a chluinnear
ministear air an t-Sabaid ag iarraidh airgid air
son ni-eigin, chan ann 'n a ainm fein no air son
a chomhf hurtachd fein a tha e ga iarraidh, ach
an ainm nam braithrean uile agus air son obair
an Tighearna. Duine air bith a their nach eil
iarraidh air na bochdan anns an eaglais, tha e
a' togail fianuis bhreige 'na h-aghaidh.
Ciod air bith a their daoine eile. chan 'eil mise
a' creidsinn gu bheil iadsan a thuit air falbh o
cho-chomunn na h-eaglais, le am mi-churam
agus an dearmad fein, ann an suidheachadh
sona aig uair am bais, air cho maith 's 'ga bheil
an cliii saoghalta. Ach is e so puing air nach
bi an sluagh no ministearan a' labhairt gu saor,
air chor agus gu bheil a h-uile duine air f hagail
'n a sholus fein.
Mar is trice an diugh cluinnear an aon seir-
bhis agus an aon iirnuigh aig tiodhlacadh nam
marbh, co dhiubh a bhuineadh am marbh do'n
eaglais no nach buineadh. Chan e mhain gu
bheil sin a' cur smuaintean cearr ann an inntinn
dhaoine, ach tha e a' fiaradh firinn Dhe.
Tha fhios agam gu bheil e duilich labhairt air
a' chilis so idir, a chionn gu bheil daoine ullamh
gu bhi ag radh nach 'eil e ceart do mhinistear
aon seorsa iirnuigh a dheanamh aig uaigh duine
a bha 'n a bhall dileas de'n eaglais agus seorsa
eile iirnuigh a dheanamh aig uaigh duine nach
buineadh do'n eaglais ; gu bheil e mar sin 'ga
dheanamh fein 'na bhreitheamh, oifig nach
buin ach do Dhia.
Cha labhair ministear tiirail air bith aig
bruach na h-uaighe mar gu'm biodh e a' toirt
breith air a' mharbh, ach cha mho a labhras
ministear tiirail agus coguiseach mar nach robh
mughadh air bith eadar na daoine a lean orra
ag uisneachadh meadhonan nan gras ris a bheil
gealladh Dhe an ceangal agus na daoine eile
nach d' ath-nuadhaich boidean am baistidh
riamh agus a dhealaich iad fein, le comhairle
shuidhichte, no le mi-chiiram, o cho-chomunn
na h-eaglais, corp Chriosd air thalamh. Is
luachmhor ann an sealladh an Tighearna bas
a naomh, agus is aotrum agus sona mo chridhe
gach uair a bhitheas mi a' toirt buidheachais
do Dhia air son an dochais bheannaichte a thug
e dhaibhsan a bhasaicheas ann an Criosd, ach
is e an dleasdanas as lugha orm de dhleasd-
anasan na ministrealachd uile gu leir iirnuigh
a dheanamh aig tiodhlacadh os cionn duine a
bha air a bhaisteadh agus a thionndaidh air
falbh o'n eaglais. A bheil an duine sin ullaichte
air son na siorruidheachd ?
Their daoine gu'n do stad iad a dhol do'n
eaglais a chionn nach 'eil aran beatha aig na
ministearan ri thoirt dhaibh, no a chionn nach
'eil 'n an coimhearsnaich a tha dol innte ach
Phairisich as miosa na iad fhein, no a chionn
gur fhearr leo an iirnuighean a dheanamh an
uaigneas, no a chionn gu bheil an eaglais ro
fhuar, air neo ro theth, air neo ro fhada air
falbh, ach chan 'eil an sin ach lethsgeulan leis
a bheil iad a' feuchainn ri iad fhein fhirean-
achadh. Is e an f hior aobhar nach 'eil iad a' dol
innte, gu'n do leig iad leis an leisg buaidh f haot-
ainn thairis orra, agus nach 'eil suim aca do
Dhia no do dhiadhaidheachd. Is e an leisg as
mathair-aobhair do'n chuid mhor de'n mhi-
riaghailt agus de'n pheacadh a tha a' dealachadh
dhaoine o Dhia, oir ciod a tha ann an duine
leasg ach duine nach 'eil a' cumail smachd aii"
inntinn, no air a chridhe, no air a thoil fhein.
Tha barrachd dhaoine a' tuiteam air falbh o
Dhia agus o chleachdaidhean na beatha dhiadh-
aidh leis an leisg na tha a' tuiteam air falbh le
drongaireachd no le ruitearachd.
Tha daoine eile a' tuiteam air falbh o'n eaglais
a chionn nach 'eil Dia a' toirt dhaibh an toil
fhein. Is e crioch araidh am beatha a bhi sona
daonnan ; laithean sona ioUagach fhaotainn
air thalamh, is tha iad an duil gur e dleasdanas
ANNS A^ CHATHAIR— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
an Tighearna sin a thoirt dhaibh, agus an dull
gu bheil coir aca air. Ach mur toir Dia sin
dhaibh, gabhaidh iad saoibhneas ris, is fasaidh
iad crosda 'n an nadur, is their iad riu fhein
nach teid iad do'n eaglais tuilleadh. Chan e
toradh siochail na fireantachd a tha trioblaidean
na beatha ag oibreachadh annta so ach searbh-
adas cridhe agus droch nadur. Tha barrachd
de'n t-seorsa dhaoine so anns an t-saoghal na
shaoilear ; daoine truagh agus daoine neo-
shona, ach ged tha feum aca air Dia, agus air
a' chnuimh a tha 'n an cridhe a bhi air a thoirt
as, cha teid iad do'n eaglais. " Cha deachaidh
mise do'n eaglais," ars' aon dhiubh, " o'n la a
thug Dia bhuam mo leanabh gaolach."
An uair a thig Mac an duine am faigh e
creideamh air an talamh ? Nan tigeadh Mac
an duine do'n Ghaidhealtachd an diugh gheibh-
eadh e innte moran dhaoine aig a bheil creid-
eamh ann, agus anns an t-saoghal spioradail
a dh' fhoillsich e, ach gheibheadh e iad sin uile
anns na h-eaglaisean. Ach gheibheadh e
moran dhaoine eile aig nach 'eil creideamh
no faircachadh spioradail na's mo na tha aig na
na clachan marbha. Sin an seorsa a tha tuiteam
air falbh o'n eaglais ; bha iad a' tuiteam air
falbh bhuaipe riamh, ach tha iad a nis air fas
na's suarraiche air cleachdaidhean dhaoine eile a
leantuinn a chionn gu bheil fasain nan timeann-
an a' ceadachadh dhaibh tigh an Tighearn a
sheachnadh gun naire a bhi on-a. Tha an
clann a nis ag eirigh suas, agus a' leantuinn
eisiomplair am parantan, clann a tha cho
aineolach air Dia agus air a' Chreideamh
Chriosduidh 's a tha na cinnich anns na h-
Innsibh no anns an Afric. Tha iad an diiil gur
e " Criosduidhean " a tha aijnta fhein, ach chan
'eil barantas air bith aca air son a' bheachd
fhaoin sin ach gun abrar " diithaich Chrios-
duidh " ri Albainn. Ach tha a' cheart uiread
as-chreidmheach agus ana-Criosduidhean an
Albainn 's a tha ann de Chriosduidhean, agus
is e ceud dhleasdanas eaglais Chriosd dol a mach
air na sraidean as an deidh, agus ciiram a
ghabhail dhiubh mar tha an t-Ard-bhuachaille
ag iarraidh oirnn.
Anns a' Choille Bheithe
rpHA bari'achd Greigis agam na bha aig m'
J- athair, ach bha barrachd eolais aige-san air
an t-sid na tha agam-sa. Sin aon cheum de'n
Eolas anns a bheil sinn a' dol air ar n-ais an
diugh ; chan aithne dhuinn comharraidhean
na h-aimsir a leughadh mar b'aithne d' ar
n-aithrichean. Tha balaich anns na h-Eileanan
Siar a tha cho eolach air Chiang Kai Shekj_agus
air na tha dol air aghaidh ann an China, no ann
an Abysinnia, s ged nach robh iad ach air
tilleadh as na cearnaibh sin an de, ach na'm
faighnicheadh tu dhiubh ciod an taobh a tha
a' ghaoth, no c'uin a bhios e muir-lan, no c'uin
a tha a' ghealach ur a' tighinn a steach, no am
bi an t-uisge ann roinih fheasgar, cha b' urrainn
iad innseadh dhuit. Mhill an Radio agus
goireasan lira eile de'n t-seorsa sin an tiir agus
am mothachadh. Rud neonach da rireadh,
nach biodh fhios aig a' ghineal bg an Tiriodh
no am Barraidh ciod an taobh a tha a' ghaoth
gus an cluinn iad e air an Radio ! Cha robh
aig na seann daoine ach sealltuinn air a' ghrein,
agus air na neoil, agus air a' Bheinn Mhoir
Mhuilich, is bhiodh fhios aca chan e a mhain
ciod an taobh a bha a' ghaoth an diugh, ach ciod
an taobh a bhiodh i am maireach. Uair-eigin
de 'n t-saoghal bha na daoine a cheart cho
beachdail ris na heathaichean a thaobh na side,
a thaobh ciirsa Naduir, agus cuairt nan Raidhean,
ach an diugh tha na rocaisean agus na coineanan
fada na's eolaiche agus na's tuigsiche na mac
an duine a thaobh atharrachadh nan traithean.
Ma tha an sgoil a' toirt dhuinn aon rud tha i
a' tbift bhu'aihh rad eile.
Eolas nan ciobairean
Ma bu mhaith leat seanchas maith a chluinn-
tinn mun t-sid. agus mu chomharraidhean nan
speur, chan eil aite air an t-saoghal anns an
fhearr an cluinn thu sin no aig Fang chaorach
air la riisgaidh, far am bi fichead ciobair cruinn,
agus a chliu fhein aig a h-uile fear dhiubh ri
chumail suas mar dhuine d' an aithne comharr-
aidhean nan speur a leughadh. Anns an
leabhar a sgriobh mo sheana charaid caomh,
an t-OUamh Tomas Sinton nach maireann, tha
e ag innseadh mar bhiodh na cipbairean a'
crathadh an cinn air la an lomaidh an Obar-
Ardair, am baile-fearainn a bha aig athair, nan
tigeadh boinne^an uisge orra roimh mheadhon-
la. " Chuireadh so gach duine aig an robh sgil
air an t-sid gu bruidhinn, is bheireadh iad a nis
am follais gii robh eagal orra o thoiseach nach
cumadh an la suas, ged nach d'thubhairt iad
diog mu'n amharus sin gus an tainig an fhras
bheag. An sin thogadh Coinneach Odhar air
chor-eigin a ghuth, is theireadh e ris a' chuid-
eachd uile, " Am faca sibh a' ghealach oidhche
Di-ardaoin ? " Mur robh duine ann a theireadh
gu'm faca. theireadh Coinneach Odhar, ann an
guth cho soluimte 's ged b'e la a' bhreitheanais
a bha ann, " U. chan fhaca, ach chunnaic mise i.'
Chuire;adh an aon fhacal sin Coinneach Odhar
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
'h a shuidhe gu brkth tuilleadh am measg
OUamhan na Side, co dhiu a chumadh an la suas
no nach cumadh.
Toiseach bruidhne
Tha cuid de dhaoine air a bheil malaidhean
cho ard 's gu'm bi iad a.' nnagadh ort ma mholas
tu an la dhaibh, no ma bhruidhneas tu air an
t-sid 'n an lathair. Seachnadh an seorsa sin
an duilleag so. Is toigh leamsa a bhi bruidhinn
air an t-sid, agus is toigh leam daoine a bhi ag
innseadh dhomh gu bheil an latha maith, ged
tha fhios agam air sin cheana. An uair a
thachras daoine air a cheile feumaidh iad
seanchas a dheanamh air rud-eigin, is theagaisg
fiosrachadh nan linntean dhaibh nach 'eil rud
eile ann as freagarraiche dhaibh toiseachadh
leis na'n t-sid, a chionn gur e sin cuspair anns
a bheil iiigh aig a h-uile duine.
Na'n toisicheadh coigreach air bruidhinn riut
ann an larach nam bonn air an loinidh, agus mar
bha e air a phianadh leatha 'n a chruachan,
dh' fhasadh tu sgith dheth ann an iiine ghoirid,
a chionn nach 'eil an loinidh ort fhein ; b' fhearr
leat fada cian gu'm fanadh e samhach, agus
gu'n tugadh e cothrom dhuit innseadh dha mu
na meilcheartan a bha 'n ad chasan an uiridh.
Ach is coma leis-san do mheilcheartan-sa, a
chionn nach robh iad air fhein riamh.
Na'n toisicheadh e air bruidhinn riut m'a
mhnaoi theagamh nach deanadh sin ach do
sgitheachadh na bu luaithe air fad, a^n dara cuid,
a chionn nach 'eil bean agad fhein, no a chionn
gu'm b' fhearr leat nach robh. Mar sin tha
e glic do dhaoine, an uair a thachras iad, an
siubhal a leigeil le am mnathan, agus an clann,
agus an eucailean-cuirp, agus an curaman
saoghalta, mar chuspairean-seanchais, agus
leantuinn air bruidhinn mu 'n t-sid gus an
amais iad air rud-eigin eile a thairngeas ri
cheile iad.
Cailleach na Greigis
Bha oileanach 6g a aon de na h-Eileanan Siar
ann an Oil-thigh Dhiin-eideann, a bha cho ard
ann an class na Greigis 's gu n d' fhuair e
cuireadh o'n Phrofessor-^u dinneir. Cha robh
air an iarraidh ach seisear. Air oidhche na
dinnearach bha am bord agus a' chuideachd
cho riomhach, agus uiread ghloineachan agus
sgeanan agus shoithichean air a' bhord 's gu'm
b' fhearr leis gu robh e aig deireadh a' chlass
seach aig a' cheann eile. Chuireadh 'na shuidhe
e aig a' bhord laimh ri boirionnach ard caol a
bha cho scan ri sheanmhair. Shuidh i air a
cathair cho direach anns an druim ri slat gunna,
gun aon fhacal a radh ris, no uiread agus
sealltuinn air. An ceann greis bha an fheadh-
ainn eile a bha aig a' bhord a' seanchas cho
laidir 's gu'n d' thubhairt an t-oileanach Gaidh-
ealach ris fein gu'm feumadh e rud-eigin a
radh ris an te a bha ri thaobh. Ach cha robh
fhios aige air an t-saoghal ciamar a thoisicheadh
e, oir cha robh dad sonruichte a bha e air son
a radh rithe. Bha fhios aige nach biodh e
modhail dha fhaighneachd dhi ciod an aois a
bha i, no an robh i posda, no ciod a rinn a
druim cho direach, no an robh am biadh a'
cordadh rithe, agus mar sin thuirt e rithe,
Tha sid mhaith againn an drasd. Ach cha do
leig i oirre gu'n cual i e.
Bha iad le cheile samhach greis mhaith eile,
agus an sin d' fheuch e air a ris, " Bha an la,"
ars' esan, " gu maith blath an de. Ach cha do
leig i oirre gu'n cual i e. Tri no ceithir a dh'
uairean fad na dinnearach dh' fhaisg e briathran
eile mu'n t-sid a mach as a bheul, ach cha do
leig an te ard chaol oirre gu'n cual i e. Agus
cha mho a chuala, oir aig deireadh na dinn-
earach thog i trompaid a bha an slaodadh
rithe, chuir i ri cluais i, is thubhairt i ann an
guth cruaidh ard a chuala na bha aig a' bhord,
" Tha mise cho gaolach air Homer 's nach bu
mhaith leam aon fhacal de na thu ag radh uime
a chall." Sin mar thug na h-oileanaich eile
Homer air an companach Gaidhealach, is bha
e 'na fhacal aca fad bhliadhnachan, " balach na
side agus cailleach na Greigis."
Daoine sgitheil
An uair a their duine riut gu bheil an la fuar
no blath, no gu bheil an t-earrach so, no an
samhradh so, na's blaithe na earrach no samh-
radh eile as cuimhneach leis riamh, ma's duine-
uasal thu, leigidh tu am facal seachad, gun
feuchainn ris an duine a chur ceart, eadhon ged
tha fhios agad gu robh earrach na bliadhna
1852 fada na bu bhlaithe. Chan 'eil anns an
fhacal ach facal fhein, facal nach ruigear a leas
a ghabhail gu litireil, no a chur air a' mheidh,
a chionn nach 'eil ann ach cuireadh, taobh air
thaobh, gu seanchas a dheanamh mu nithean
eile.
Chan 'eil duine air an t-saoghal as sgitheile
a bhi 'ga eisdeachd na duine aig a bheil cuimhne
mhaith agus inntinn mhaol litireil, an seorsa
duine aig a bheil fhios cia meud aitheamh a tha
anns a' chuan seachd mile siar air na h-Eileanan
Flannach, no cia meud car a chuireas roth
cartach dhi ann an se mile, no cia meud earball
radain a ceann a cheile a ruigeadh eadar Port-
righ agus Diin-bheagain. Na'n abradh tu ri
duine de "n t-seorsa so gu robh Maigh ana-
barrach fuar agus tioram agus greannach am
bhadhna, chuireadh e a' ghlas-ghuib ort ann am
mionaid, is dh' innseadh e dhuit gu robh Maigh
1935 fada na b' fhuaire ; gu robh an reodhadh
na bu chruaidhe air an t-seachdamh la deug de
Mhaigh 1935 na bha e riamh anns a' mhios sin
bho thoisich iad air cunntasan a chumail ann
an Greenwich, an 1841. Ciod a ni thu ri duine
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
de 'n t-seorsa so ach teicheadh bhuaith agus
dol am foluch ? Ach gheibh e greim air duine-
eigin eile air an taoni e an t-eolas ,agus am
fiosrachadh a tha ann an stor a chuimhne. Tha
an t-eolas agus am fiosrachadh agus na figearan
a tha aige daonnan ceart agus fior, cho ceart
agus nach ruig thu a leas teagamh a chur 'na
fhacal, ach air a shon sin chan 'eil ann fein ach
an t-amhlair. Mharbh na tha aige dh' eolas
solus 'eanchainn.
Na sean-fhacail
Tha cuid de na sean-fhacail a tha againn an
Gaidhlig mu'n t-sid cho sean ris na creagan ;
gheibhear iad anns a' Bhiobull, agus sgriobhta
air clair-chreadha ann am Babilon ceithir mile
bliadhna m' an tainig Criosd don t-saoghal.
Gheibhear iad ann an sgriobhaidhean Aristotle ;
ann an leabhar a sgriobh fear de sgoilearan
Aristotle gheibhear ceithir fichead comharradh
air droch shid. " Chan 'eil ni nuadh fo'n ghrein.
Anns a' bhruidhinn a bhios againn air an atharr-
achadh mhuladach a tha tighinn air an t-
saoghal o bha sinn fhein og, agus mar tha a'
ghineal iir gun choguis, gun sgoinn, gun steidh-
ealachd, chan 'eil sinnag radh dad nach robh
air a radh cheana, o chionn nam miltean
bliadhna. Ann am Museum ann an Con-
stantinople tha crioman de phapyrus air a bheil
so air a sgriobhadh, papja-us cho sean 's a tha
air an t-saoghal, " Mo tkruaighe, chan 'eil clann
an diugh mar bha iad."
Cha nihor de sheann daojfte nach 'eil a'
creidsinn gu robh barrachd fuachd is sneachd
is reodhaidh anns na geamhraidhean 'n uair
bha iad og na tha annta an diugh, agus gu robh
na samhraidhean na bu bhlaithe. Cha mhor
de sheann daoine nach 'eil a' creidsinn cuideachd
gu bheil buaidh aig a' ghealaich air an t-sid.
Ach tha na daoine sgileil ann an Greenwich a
tha cumail cunntais air gach car no atharrachadh
air an t-sid ag radh gu bheil an da bheachd sin
cearr. Tha iad ag radh cuideachd gur ann as
an iar-thuath a tha a' ghaoth as fuaire a'
tighinn. Tha de mheas agam-sa air luchd-sgil
's nach bu mhaith learn cur 'n an aghaidh, ach
na'n creidinn mo phoran agus m' fhaireachduin
fein theirinn gur e a' ghaoth 'n ear agus an ear-
thuath na gaoithean as bioraiche. Theid iad
ann ad smior-cailleach mar gu'm biodh gimleid.
Ach theagamh gur ann le m' inntinn agus nach
ann idir le m' bhodhig a bhios mi a' tomhas
nimh na gaoithe, oir cha toigh leam a' ghaoth
'n ear. Ach mar is sine a tha duine a' fas is
ann as diorrasaiche a tha a' ghaoth 'n ear 'ga
leantuinn.
Clann na coille
A dh' aindeoin gu'n cluinn sinn o'n Radio
a nochd ciod an seorsa la a bhios ann am
maireach tha fios na's fhearr aig na caoraich,
agus na feidh, agus na h-eoin, agus na beis-
teagan, air atharrachadh na side na tha againne.
Tha iad an urra ris an t-sid na's mo na tha sinne,
is tha e coltach gu'n do chuir Dia 'n an aoraibh
rud-eigin a tha toirt dhaibh rabhaidh ma tha
droch shid a' tighinn, a chuireadh ann an cunn-
art iad.
Am measg nan craobh chan 'eil gin idir a
tha cho ciiramach uimpe fein ris an uinnsean.
Ma tha a' bhliadhna trath agus a' ghrian blath
cuiridh na craobhan eile a mach an duilleach
gun eagal reodhaidh no droch shid, ach gle
thric loisgidh iad an corragan, ma dh' fhaodas
mi am facal a radh, is chi thu na duilleagan aca
ruadh-dhearg is seargta le reodhadh Mhaigh.
Ach cha dean an t-uinnsean sin ; is ann de
sheann stoc chraobhan na h-Alba i, aig a bheil
cuimhne fhada air an t-sid, is fanaidh i gun
tighinn a mach gu lune.
Gloir nan speur
Feasgar an raoir agus nai a' tighinn dhachaidh
an dol fodha na greine chunnaic mi daithean
anns an speur, agus cumadh air na neoil, a thug
orm leum bharr nan cuibhlichean agus seasamh
ri taobh an rathaid, a' beachdachadh air maise
agus ionghnadh an t-seallaidh a bha ri fhaicinn
anns an iarmailt. Bha dath a.gus cumadh nan
neul ag atharrachadh a h-uile mionaid, o ghloir
gu gloir, gus mu dheireadh an robh an aird an
iar uile mar gu'm biodh fairge oir le eileanan
gorma agus uaine a snamh air a broilleach. Dh'
fheuch mi ri ainmean Gaidhlig fhaotainn do na
daithean maiseach ud a thug uiread tlachd do
m' shiiil, ach dh' fhairtlich e orm facail fhaot-
ainn, is thuirt mi rium fhein nach 'eil a'
Ghaidhlig ach bochd ann an ainmean dhaithean.
Ach an ath mhionaid thainig na facail so a
Birlinn Chlann Raghnaill n am inntinn, agus
an sin thuirt mi rium fhein nach ann anns a'
chanain a bha an fhailing idir ach annam fein
do nach aithne a laimhseachadh le neart no
grinneas.
Grian a' faoisgneadh gu h-or-bhuidh'
As a mogull,
Chinn an speur gu diibhaidh doite
Lan a dh' ogludid,
Dh' fhas i tonn-ghorm, tiugh, tarr-lachdunn
Odhar, iargalt;
Chinn gach dath bhiodh ann am breacan
Air an iarmailt.
Mar th^ir iad ann an Eilean nan Gamhna
nach b'e Mac Mhaighstir Alasdair fhein am
hoy !
AtG AN UINNEIG
Aig an Uinneig
BHIODH e duilich a radh co bhuaith a fhuair
Laban Mac Coinnich na buadhan inntinn
affus a ffhne nadurra a rinn fhortan dha ami an
Glaschu, ach co dhiu cha b' ann bho athair. B'
aithne dhonih athair gu maith — duine laghach,
deanadach, gun mhoran ann, a chiiir seachad a
bheatha uile 'n a threabhaiche aig a' Choirneal.
Tha buadhan-inntinn dhaoine coltach ris a'
ghaoith no ris a' ghaol ; chan urrainn dhuit a
radh ciamar no cia as a thainig iad. Cha robh
^ de choslas athar air Laban ach gun robh an aon
ainm orra. Bha athair maith air obair le a
lamhan, is bhiodh e a' boihch gu robh a ghaird-
eanan cho fada 's gu'm fuasgladh e gartan fo
p-hliiin 'na sheasamh ffun chromadh. Cha robh
gairdeanan Labain ach goirid, ach nia bha a
ffhairdeanan ffoirid, bha e fada 's a cheann.
A cheart cho luath 's a dh' fhag e sgoil Bhaile-
chloichridh thubhairt e ris f hein gu robh Adholl
ro chumhann do dhuine air bith a bha air son
faotainn air aghaidh anns an t-saoghal, agus an
sin thubhairt e ri athair gu robh e a' falbh do
Ghlaschu.
Gu de a tha thu a' dol a dheanamh an
Glaschu ? " ars' athair ris.
" Gu de ach a dheanamh m' fhortain," arsa
Laban, " le mo thapachd fhein agus le comh-
nadh an Naoimh Mungo."
" Agus ciamar a tha thu an diiil a ni thu e ? "
fhreagair athair. ^
" Chan urrainn mi sin innseadh dhuibh
fhathast, ach leugh mi ann an leabhraichean
na sgoile gu bheil 1.125.865 de shluagh an
Glaschu, agus a thaobh 's nach 'eil anns an dara
leth dhiubh sin ach amadain shaoilinn nach
bitheadh e duilich do dhuine gleusda a t-ha fada
anns a' cheann beo-shlaint mhaith fhaotainn n
am naeasg. /
Thuit aodann athar, ach dh' fhas Laban teth
agus sunndach le neart a dhochais agus le
bhriathran fhein. " Corr agus muillean duine, "
ars' esan, " agus an cridheachan an geall air
biadh agus air deoch agus air slainte cuirp ; air
aighear saoghalta agus air comhfhurtachd na
feola ; muillean duine air a bheil loinidh, no
corns, no asthma ; air a bheil eagal gu bheil
iad a' fas ro reamhar, no eagal gu bheil iad a'
fas ro chaol ; air a bheil eagal gu'n tig sgall
orra, no cancer, no diabetes ; daoine a dh'
fheumas dibhearsoin fhaotainn an uair a thig
leann-dubh orra, agus a tha a' creidsinn na
leughas iad anns a' phaipear-naidheachd ged
nach 'eil iad a' creidsinn na leughas iad anns a'
BhiobuU,^ — tha mise ag radh ribh, athair, gur
e ubhal oir a tha ann am baile Ghlaschu, agus
le mo thapachd fhein agus le comhnadh an
Naoimh Mungo, tha mi a' dol a thoirt greim
aisde. Car son a leiginn le marsantan, agus
luchd-lagha ; le meirlich, agus baigeararf, agus
bancairean, caoraich mhaola Ghlaschu a
lomadh ? "
Is ann mar sin a bha ; gun uiread agus leth-
chrini aige 'n a phoca an uair a chaidh e do
Glaschu, agus gun dad aige ach a bhathais
chruaidh fhein, agus an earbsa laidir a bha aige
anns an Naomh Mungo, bha Laban Mac
Coinnich 'n a dhuine beartach ann am beagan
bhliadhnachan, agus a' sior dhol na bu bheart-
aiche mar b' airde a bha a bhathais a' fas,
agus mar bu laidire a chreideamh anns an
Naomh Mungo. Bha tigh aige ann am Pollok-
shields, agus bean cho riomhach 's gu robh
seorsa de fhiamh air roimhpe a dh' aindeoin
na stailinn chruaidh a bha air a bhathais.
Rinn e fhortan air pileachan. Thoisich ,e le
pile air an robh e a' dol an urras gu'n cumadh
e daoine aiff a' chudthrom cheart, eun churam
air bith a bhi orra ciod a dh' itheadh iad, agus
a thaobh 's gu bheil a' chuid mhor de mhar-
santan Ghlaschu ag itheadh tuilleadh 's a choir
bha iarraidh mhor air a' phile ud.
Cha robh car ann an ruidhle na marsantachd
nach b' aithne dha ; bha deich cleirich aige a
dh' aon ghnothuch air son cliii nam pileachan
a mholadh anns na paipearan-naidheachd ; air
ballachan anns a' bhaile-mhor ; air craobhan
aig crois an rathaid air an diithaich ; agus 1^
litrichean teine anns an adhar os cionn nan
tighean-cluiche anns an oidhche.
Cha b' e bit^h a theireadh e ris an aite anns
an robh e a' reic nam pileachan ach Eviporium
na Slamfe ; bha Kmporium na Slainte air a
sgriobhadh os cionn an doruis ann an litrichean
oir ; is bha an t-aite anns an robh am biith cho
comharraichte air sraid-mheadhoin a' bhaile,
agus cho ion-mhiannaichte le luchd-reic, 's
gu'n robh e a' paidheadh mile punnd Sasunnach
de mhal air. Air beulaibh an doruis bha bocsa
mor aige, agus clar-uachdar gloine air, anns
an robh nathraichean 'gatt sniomh fhein ;
nathraichean a thainig as an duthaich as an
robh Laban Mac Coinnich (ma b' fhior na
bhiodh na deich cleirich a' sgriobhadh anns na
paipearan-naidheachd) a' tarruingnan stuthann-
an air an robh na pileachan air an deanamh.
Cha robh duine a rachadh suas an t-sraid nach
stadadh greis a she^lltainn air na nathraichean
a thainig a Somaliland, agus Guatemala, agus
Lokinga, agus Tumango, na h-aon aitean air
an t-saoghal anns an gabhadh an stuth luach-
mhor a bha Laban a' cur anns na pileachan
faotainn. Agus cha robh duine a shealladh
air na nathraichean nach smuainicheadh air na
pileachan, agus cho luath 's a smuainicheadh
§
AIG AN UINNEld
iad orra thigeadh e 'n an inntinn gu'm b'
fheairrd iad fhein bocsa dhiubh.
Cha b' e ainm Beurla, no ainm a thuigeadh
muinntir Ghlaschu, a thug Laban air na pil-
eachan, ach ainmean Greugach agus ainmean
Etiopach, agus gun urrainn no dearbhadh air
bith ach na bha na cleirich a' sgriobhadh umpa,
bha muinntir Ghlaschu a' creidsinn gur ann o
shagartan Coptach a bha air an geur-leanmhuinn
anns an Eiphit, agus a theich gu mainistir air
Beinn Athos anns a' Ghreig, a fhuair Laban
Mac Coinnich an t-eolas-diomhair a bha aige
air an doigh anns am bu choir na stuthannan
a bha e a' cur ann an aon seorsa pile a bhi air
am measgadh, agus gur ann o mhissionaraidh
(nach robh a nis beo) a bha ann an Tibet a
fhuair e an t-eolas-diomhair leis an do rinn e
pile eile a leighseadh corns agus diabetes.
Bha iarraidh cho mor air na pileachan chan
ann a mhain ann an Glaschu ach air feadh an
t-saoghail uile 's gu robh factory aig Laban
eadar Sruidhla agus an Eaglais Bhreac anns
an robh suas ri da cheud duine ag obair, a
thuilleadh air cleirich agus boirionnaich a bha
a' deasachadh nam bocsaichean air son a'
mhargaidh. Cha robh posta anns na h-eileanan
Siar, o'n Bhuta Leodhasach gu Ceann Bharr-
aidh, nach robh cho eolach air a' bhocsa bheag
anns am biodh Laban a' cur a mach nam pil-
eachan ''s a bha e air " Tim an Obain," no air
" Gazette Steornabhagh," is bhiodh mo sheana
charaid Calum Posta ag radh gu bheil uiread
dhaoine anns a' Ghaidhealtachd ris na pileachan
's a tha ris a' phiob.
Mar a thubhairt mi cheana cha robh car ann
an ruidhle na marsantachd nach b' aithne do
Laban Mac Coinnich ; shniomhadh e gach
neonachas agus diomhaireachd air am b'
urrainn e smuaineachadh mu na pileachan ;
bha cuid dhiubh air am pasgadh ann am paipear
gorm ann am bocsa dearg ; feadhainn eile ann
am paipear dearg ann am bocsa uaine ; bha
na caileagan a bha a' reic aig aon chuntar air
an sgeadachadh ann an eideadh nan Etiopach,
agus bha na na caileagan a bha a' reic aig
cuntar eile air an sgeadachadh ann an eideadh
Greugach. A cheart cho luath 's a dh' innseadh
luchd-reic nam pileachan dha nach robh
iarraidh cho mor air pile sonruichte 's a b'
abhaist a bhi air, dh' atharraicheadh e ainm a'
phile agus dath a' bhocsa agus eideadh na
caileig a bha 'ga reic, is sgriobhadh na deich
cleirich ann an ceud paipear-naidheachd, agus
leughadh muinntir Ghlaschu air ballachan a'
bhaile, gu'n d' fhuair Laban Mac Coinnich eolas-
diomhair o bhoirionnach dubh ann an Uganda
(a bha ceud gu leth bliadhna a dh' aois) mu
luibh nach robh a' fas ann an aite air an t-
saoghal ach air slios beinne ann an Uganda,
luibh anns an robh iocshlaint air son na loinidh.
Sjn mar bha e a' tachairt gu robh muinntir an
Eilein Sgitheanaich a' gabhail air son M
loinidh anns an t-samhradh, fo ainm iir, am
pile a bha muinntir Uidhist a' gabhail air Son
losgadh-braghad anns an earrach.
Ach ged bhiodh na cleirich ag innseadh anns
na paipearan-naidheachd gur ann a Somaliland,
agus a Uganda, agus a Guatemala, a bha na
stuthanna luachmhor a bha anns na pileachan
a' tighinn bha a' chuid mhor de'n stuth a bha
Laban a' cur annta air a thoirt as a' Ghaidhealt-
achd, rainneach agus feanntag a bha a' fas anns
na croitean aig feadhainn de na bhiodh a'
ceannach nam pileachan. A h-uile samhradh
bha Laban a' cur a mach bhuanaichean do'n
Ghaidhealtachd, a ghearradh rainnich is f heann-
tag, nach gearradh muinntir na Gaidhealtachd
fhein le cion na sgoinne, agus a' goil an rainnich
agus na feanntaig sin ann an coireachan mora
ann an Sruidhla, agus a' deanamh phileachan
dhiubh.
Sin mar thugadh an t-ainm air, ged nach robh
e coig bliadhna deug ar fhichead, Bodach nam
pileachan.
Bha Laban, mar thubhairt mi cheana, 'n a
dhuine mor an Glaschu ; bha tigh briagh aige
ann am PoUokshields, bean riomhach, agus
yacht bheag anns am biodh e a' seoladh anns
na Caoil air Cluaidh, agus mu chladach Arainn
anns an t-samhradh. Bha mu thuaiream £4600
de thighinn-a-stigh aige anns a' bhliadhna, ach
bha rud eile aige a b' fhearr leis na tigh, no
bean, no yacht, no airgiod, caileag bhoidheach
mu naoi bliadhna a dh' aois, a bha dha mar
anail a bheatha fein. Bha gaol aige oirre nach
robh aige air ni no neach eile fo'n ghrein, agus
bhiodh fadachd air gus am faigheadh e air falbh
a Sruidhla no a Emporium na Slainte anns an
fheasgar, agus an rachadh e dhachaidh gu
Mairi bheag, oir bha a chridhe an ceangal rithe.
An sin dh' fhas Mkiri tinn ; an toiseach cha
robh fhios aig na dotairean ciod a bha cearr
oirre, ach an uair a thugadh Professor 'g a
h-ionnsuidh, thubhairt esan gu robh loinidh
'na h-uilt agus anns a' chridhe aice, agus a
thuilleadh air sin, gu robh diabetes 'na h-
aoraibh cuideachd. Rinn na dotairean na b'
urrainn dhaibh air a son ach cha deachaidh
aca air a' bhas a chumail o Mhairi, agus cha
mho a thug iad dhi aon de phileachan a h-athar.
Agus rud bu neonaiche air fad, cha tkimg e ann
an inntinn Labain fhein dad a thoirt dhi de na
stuthanna miorbhuileach a bha aige ann an
Emporium na Slainte, air an robh e a' dol an
urras do mhuinntir Ghlaschu gu'n leighseadh iaid
cancer agus loinidh agus diabetes.
An uair a shiubhail Mairi thuit an clar-mais
as an t-saoghal anns an robh Laban a' gluasad
le bathais ard agus le coguis aotrum. An uair
a ruigeadh e am buth anns a' mhaduinn, agus
Aireamh 8
938
Ciod i bhur beatha ?
Lf.is an Urramach Ruairidh Moireasdan, an Steornabhagh
' Oir ciod i bhur beatha ? Is deatach l a chithear rd iiine bhig, agus an deidh sin a theid as an t-sealladh."
— Seumas iv, 14.
THA fhios againn gu'n do labhair an t-abstol
na briathran so ri daoine a bha an sas ann
an obair am beatha gun aon smuain aca mu
ghiorrad agus neo-chinnteachd beatha an duine
air an talamh. Tha an t-abstol iarrtach air
gu'n cumadh daoine 'n an sealladh gu'ni faod
Dia aig am sam bith briseadh a steach agus
beatha an duine a ghearradh goirid. Car son
tha an t-iarrtus so aig an abstol ? Tha, gu
cinnteach, a chum gu'n toir daoine a' cheud
aite 'n an smuaintean do na nithean as cud-
thromaiche. 'S e theireadh an t-abstol, Chan
'eil greim cinnteach sam bith agad air a'
bheatha so tha lathair ; uime sin dean gnothuch
cinnteach dheth, gur h-e na nithe a tha feumail
air son maith siorruidh t-anam neo-bhasmhor
aig am bi a' cheud aite 'na do smuaintean, agus
dean sin gun dail.
Sin, da rireadh, leasan a bhiodh feumail do
na h-uile neach againn a ghabhail gu cridhe.
Tha an oigridh gu sonraichte ullamh a bhi
sealltainn air a' bheatha so mar ni a bhios
fada agus cinnteach. Seallaidh fichead bliadh-
na gle fhada ann an siiilean na h-6ige, gu
h-araidh inur 'eil fichead aca air an ciilthaobh.
Cha sheall iad cho fada le siiil air ais, 'nuair tha
fichead no corr air an cur seachad. Do neach
a tha ceithir fichead bliadhna a dh' aois tha
laithean oige mar gu'in biodh iad an de.
Chan 'eil beatha an duine aig a' chuid as
fhaide ach goirid, agus tha e an crochadh air
toil Dhe, agus chan ann air na riiintean a
tha againne a thaobh ar beatha, ciod e am fad
a bhios innte. Mar sin chan urrainn sinn
ro thrath toiseachadh a lorg bunait chinnteach
do ar beatha air an caith sinn ar laithean gu glic.
'Nuair a tha an t-abstol a' cur na ceisde so,
Ciod i bhur beatha ? tha e soilleir gu'm bheil
e a' smaoineachadh air a' bheatha aimsireil
a tha sinn a' caitheamh 's an t-saoghal so, oir
'nuair a tha'e a' freagairt a cheisd fhein 's e tha
e ag radh 'na chainnt fhein, chan e " is deatach
bhur beatha," ach " is deatach sibh fein,"
's e sin ri radh, " anns a' bheatha thalmhaidh,
aimsireil, so a tha sibh a' cur seachad, chan
'eil annaibh ach deatach, ceo, neul, faileas ag
eirigh o neonitheachd agus a' teicheadh gu
neonitheachd a ris.
Tha e furasd gu leor dhuinn fhaicinn cho
fior 's a tha so na'n smaoinicheadh sinn air.
Tilg t'inntinn air ais fad aona bhliadhna agus
beachdaich cia meud de do luchd-eolais a
chaidh do'n t-siorruidheachd 's an iiine ghdirid
sin. Mar dheatach, mar neul maidne, dh'
fhalbh iad as ar sealladh is chan fhaic sinn tuill-
eadh an so iad. Seadh, chan fhada gus an
can each sin mu ar timchioll fhein. Theid
sinne as an t-sealladh mar a chaidh iad-san,
oir CO e an duine tha beo is nach fhaic am bas ?
Ach faodaidh sinn a' cheisd so, Ciod i bhur
beatha ? a chur ruinn fhein ann an seagh
na's doimhne. Ciod i bhur beatha ? 's e sin,
Ciod i gne mhodhanail do bheatha ? Ciod
i an seorsa beatha tha thu a' caitheamh o
la gu la ? An e beatha fheumail, urramach,
neo-fheineil, a tha cuideachadh le maitheas
mgdhanail an t-saoghail, no an e a chaoch-
ladh seoi'sa beatha ? Eadhon ann an sealladh
nadurrach, gun bruidhinn air diadhaidheachd
idir, 's e ceisd chudthromach tha so. Eadhon
ged nach robh ann ar beatha idir ach deatach,
air dhoigh 's gu robh a' bheatha gu h-iomlan
a' toiseachadh 's a' criochnachadh leis an iiine
ghoirid a tha againn air an talamh, chan urrainn
sinn gun a bhi faicinn gu'm bheil beatha
ordail, riaghailteach, fheumail, gu neo-chrioch-
nach na's luachmhoire na beatha air a caithe-
amh ann am fein-iarraidh agus fein-riarachadh.
Tha an t-eadar-dhealachadh as mo eadar an
da sheorsa beatha sin. Tha e furasd gu leor
do dhaoine a bhi dealbh lethsgeulan dhaibh
fein air son gne beatha nach 'eil aon chuid
uasal no feumail, a' riarachadh am miannan
fein, 's- a' cuairteachadh an criochan fein, ach
chan 'eil duine sam bith a bheir ceartas d'a
choguis aig nach 'eil fhios nach e sin an seorsa
beatha as uaisle as urrainn duine a chaitheamh.
Eadhon anns a' bheatha nadurrach, aimsireil,
tha fein-mhiichadh agus fein-aicheadh moran
na's maisiche agus na's luachmhoire na
rasantachd is fein-iarraidh.
Ach faodaidh sinn ceisd an abstoil, Ciod i
bhur beatha ? a chur ruinn fhein ann an seagh
na's doimhne fhathast, ann an seagh nach
canadh an t-abstol idir gur e deatach bhur
beatha, a chithear re uine bhig, agus an deidh
sin a theid as an t-sealladh. 'S e theireadh e
nach 'eil 'n ar beatha ach bith fhior, uasal,
phearsanta, a chaidh a chruthachadh le Dia
air son criochan arda, agus aig am bheil saorsa
agus comas oibreachadh le Dia a chum ar sonais
fein, no 'n a aghaidh a chum ar sgrios. Agus
2
CIOD I BHUR BEATHA ?— ANNS A' CHATHAIR
's ann anns an t-sealladh so tha morachd is luach
ar beatha a' tighinn am foUais. Gun teagamh
tha beatha ordail, neo-fheineil, eadhon gun a
bhi toirt aite do dhiadhaidheachd idir, fada fada
na's uaisle na beatha aig naeh 'eil anns an t-
sealladh ach criochan feineil. Aig an am
cheudna, tha ni a dhith air a' bheatha uasail sin
as aonais nach 'eil f ior uaisleachd no maireann-
achd idir innte. 'S ann 'nuair a chuireas sinn a'
cheisd, Ciod e f ior mhathair agus spionnadh do
bheatha ? a gheibh sinn a dh' ionnsuidh na
beatha anns am bheil fior uaisleachd agus
maireannachd. So a' cheisd a threoraicheas sinn
a dh' ionnsuidh na beatha a tha 'na beatha da
rireadh. Chan 'eil ni sam bith na's cinntiche
na gu'ni feum sinn a dhol a mach asainn
fhein a chum na beatha so fhaotainn. A'
bheatha as urramaiche, ma's ann uaithe
fhein a tha i a' tarruing a neart 's a brigh,
tuitidh i gu lar. Ach a' bheatha tha 'n a
beatha da rireadh, cha deatach idir i, ach
beatha aig nach 'eil crioch, a mhaireas tre
shiorruidheachd, gun lasachadh sam bith air
a maise no air a neart. Chan 'eil aig a' bheatha
so ach aon tobar. As aonais eolas air Criosd
ann ar n-anam cha bhi aithne no fein-fhips-
rachadh asainn air a' bheatha so. Ach bheir
creideamh ann an Criosd seilbh dhuinn oirre.
Tha Tobar na beatha againn 'nuair tha Criosd
againn. Tha an t-abstol Eoin ag innseadh
dhuinn sin gu soilleir 'nuair a tha e ag radh,
" An ti aig am bheil am Mac tha beatha aige."
Agus dh' ionnsaich e leasan o'n Mhaighstir
fhein, a thubhairt, " Is mise an t-slighe, an
fhirinn, agus a bheatha." Bha an t-abstol Pol,
mar an ceudna, cinnteach mu'n chilis 'nuair a
sheall e seachad air a' bheatha aimsireil so a dh'
ionnsuidh na siorruidheachd, ag radh, " 'Nuair a
dh' fhoillsichear Criosd, neach is e ar beatha-ne,
an sin foillsichear sinne maille ris ann an gloir."
larramaid, ma ta, seilbh ann an Criosd, a
chum 's gu'm bi sinn comasach air a radh.
'S e Criosd mo bheatha-sa, oir tha Criosd beo
annam, agus tha mise beo ann-san, agus
bithidh gu siorruidh. Cha deatach mo bheatha-
sa idir, a chithear air son uine bhig, agus an
deidh sin in a theid as an t-sealladh, ach beatha
mhaireannach ann an comunn ris an Athair,
a Mhac, agus an Spiorad Naomh.
Ma's urrainn sinn a leithid sin a dh' aidmheil
a dheanamh a nis, cha dichuimhnich sinn a'
bheatha tha mar dheatach, ach oidhirpichidh
sinn am feum as f hearr a dheanamh dhith cho
fad 's a tha i againn.
Anns a' Chathair
BHO chionn dha no tri bhliadhnachan dh'
innis mi air an duilleig so mu'n Bhiobull
ainmeil a tha cho sean ris a' choigeamh linn,
am Biobull a bha air a cheannach as an leabhar-
lann a bha aig lompaire Russia, agus a tha nis
air a ghleidheadh gu ciiramach anns a' Mhus-
eum Bhreatunnach, an Lunnainn. Anns a'
Bhiobull sin gheibhear an Litir a sgrlobk CUamain
chum nan Corintianach, agus an leabhar eile a
tha dol fo'n ainm, Dara Litir Chliamai7i.
Ach tha Biobull eile air mhaireann as sine
na 'm fear so a tha anns a' Mhuseum Bhreat-
unnach, Biobull a tha cho sean ris a' cheath-
ramh linn, agus ris an abrar an Codex Sinaitic.
Chan 'eil uile leabhraichean an Tiomnaidh
Nuaidh air am faotainn ann an gin eile de na
seann Bhiobuill as ainmeile ach anns an fhear
so, ach a thuilleadh air na leabhraichean a tha
anns an Tiomnadh Nuadh an diugh gheibhear
da leabhar eile ann, Litir Bharnahais (slan),
agus crioman de leabhar eile ris an abrar
Buachaille Hermais.
Ciod a tha so a' ciallachadh ? Tha e a'
ciallachadh gu robh leabhraichean ris an abrar
Apocrypha anns an eaglais Chriosduidh anns
na ceud linntean direach mar bha leabhraich-
ean ris an abrar Apocrypha anns an eaglais
ludhaich. Ach chan fhaighear na leabhraich-
ean sin anns a' Bhiobull a tha sinn a' leughadh
an diugh. Ciod an t-aobhar ? An e gu robh
iad air an cur a mach as ? Agus an robh iad
air am fagail a mach a chionn nach robh dad
a b' fhiach annta ?
Chan 'eil e ceart a radh gu robh na leabh-
raichean so (tha cuid mhaith dhiubh ann)
air an gabhail aon uair mar Sgi'iobtur leis an
eaglais Chriosduidh ach gu robh iad air an
cur a mach as an TionTnadh Nuadh an deidh
laimhe le Comunn no Comhairle dhiadhairean
leis an robh iad air an sgriidadh a dh' f heuchainn
am b' airidh iad air aite a thoirt dhaibh am
measg nan Sgriobturan eile. Cha b' ann mar
sin a bha idir. Cha robh leabhraichean an
Tiomnaidh Nuaidh air an taghadh leis na
h-abstoil, no le Comhairle air bith anns an
eaglais, is cha mho a bha an Tiomnadh Nuadh
air a thoirt do'n eaglais deas-dheanta. Dh'
fhas an Tiomnadh Nuadh uidh ar n-uidh.
An tiis a toiseachaidh is e an Seann Tiomnadh
a mhain a bha aig an eaglais Chriosduidh mar
Sgriobtur ; an uair a chruinnicheadh na braith-
rean comhla, gu sonruichte a bhriseadh aran
na Suipearach, bha Sgriobturan an t-Seann
Tiomnaidh air an leughadh, ach a thuilleadh
air sin thoisich iad air litrichean a bhiodh na
h-eaglaisean a' faotainn o na h-abstoil a leugh-
adh, agus leabhraichean anns an robh gniomh-
aran agus teagasg Chriosd air a chur sios, agus
leabhi-aichean maithe eile a bha air an cead-
achadh leis na h-abstoil. An toiseach cha robh
ANNS A' CHATHAIR
lagh no riaghailt anns an eaglais a thaobh nan
leabhraichean a bha air an leughadh ; bha
leabhraichean air an uisneachadh ann an aon
eaglais nach robh air an uisneachadh ann an
eaglais eile ; bha an gnothuch air fhagail uile
gu leir aig easbuig gach eaglais, a bha a'
coimhead thairis oirre. Ma bha esan an duil
gu robh leabhar air bith buanachdail do na
braithrean a thaobh teagaisg, no a thaobh na
beatha dhiadhaidh, bhiodh an leabhar sin air
a leughadh le 'ughdarras.
Tha leabhraichean anns an Tiomnadh Nuadh
nach robh air an leughadh idir ann an cuid de
na h-eaglaisean anns a' cheud linn, an dara
cuid, a chionn gu'm b' fhearr le easbuig na
h-eaglais agus leis na braithrean sgriobhaidhean
eile, no a chionn gu robh amharus aca nach
robh iad air an seulachadh le iighdarras nan
abstol. Bha an Litir chum nan Eabhruidheach,
Dara Litir Pkeadair, agus Taishean an diadhair
Ebin, air an lair-mhaide anns an eaglais
Chriosduidh fad bhliadhnachan, ach mu dheir-
eadh bha na h-easbuigean agus na braithrean
a' faicinn gu robh uiread soluis agus beatha
annta 's gu'n do ghabh an eaglais uile riu mar
Sgriobtur, ged nach robh iad cinnteach cia as a
thainig iad, no c6 a sgriobh iad.
Mar so bha leabhraichean an Tiomnaidh
Nuaidh air an taghadh agus air an seulachadh
mar Sgriobtur uidh ar n-uidh le guth, agus
gnaths, agus beul-aithris nam braithrean ;
is bha e cho anmoch ri meadhon na ceathramh
linn (no theagamh beagan 'na dheidh sin)
m'an robh an Tiomnadh Nuadh air a dhimadh
agus air a ghlasadh gu teann, agus air a sheul-
achadh le Cinn na h-eaglais mar Sgriobtur agus
mar Fhacal Dhe do'n Eaglais Naoimh Choit-
chinn.
Faodaidh mi cuid de sheann leabhraichean
na h-eaglais Chriosduidh, ris an abrar a nis
Apocrypha an Tiomnaidh Nuaidh, a chur sios
air aon ghad :
Soisgeul Nicodemuis
Soisgeul Pheadair
Taisbean Pheadair
Soisgeul nan Eabhruidheach
Eachdraidh Muire agus losa le Seumas
Bha sgaoth de'n t-seorsa leabhraichean sin a'
sgiathalaich anns an eaglais an tus a h-each-
draidh, ach ged a dh' fhaodas grainne cruith-
neachd tachairt ort an sud agus an so, chan
'eil annta ach moll agus cath, is tha e 'n a
dhearbhadh laidir air gliocas na h-eaglais oig
gu'n do chuir i cul riu, agus nach do leig
i a steach iad do'n Tiomnadh Nuadh. B'e
sud na leabhraichean a bha anns an t-sealladh
aig Lucas an uair a sgriobh e aig toiseach a
Shoisgeul fhein. " Gu'n do ghabh moran os
laimli eachdraidh a sgriobhadh air na nithibh
sin a tha air an coimhlionadh 'n ar measff-ne."
Tha na leabhraichean so leanabail, Ian de
mhiorbhuilean faoine agus de sgeulachdan
faoine air nach 'eil dreach na firinn, ach ged
nach 'eil dad as fhiach annta nach 'eil ann an
ceithir soisgeulan an Tiomnaidh Nuaidh, tha
iad a' nochdadh ann an tomhas ciod an
seorsa dhaoine a bha anns na ceud chreidmhich,
agus ciod an seorsa saoghail as an d' eirich
an eaglais. Ach chan 'eil fhios an diugh c6
a sgriobh iad, no cia as a thainig iad.
Ach tha fhios gu maith cia as a thainig
cuid de na leabhraichean eile a theab aite
fhaotainn anns an Tiomnadh Nuadh mar
Sgriobtur, gu sonruichte Litir Chliamain chum
nan Corintianach, Bha Cliamain 'n a easbuig
anns an Roimh, agus air dha a chluinntinn gu
robh deasbud, agus mi-riaghailt, agus iorghuill,
ann an eaglais Chorint, sgriobh e an litir
ghasda so chuca, ag earalachadh orra a bhi
reidh 'n am measg fhein agus a bhi 'n an cloinn
umhail do Chriosd. Tha fuaim nan Sgriob-
turan aig na facail anns an Utir so, agus na'n
robh i air a tionndadh gu Gaidhlig, agus caib-
ideil dhi air a leughadh anns a' chubaid air
la na Sabaid, shaoileadh daoine gur ann ris
an Sgriobtur a bha iad ag eisdeachd. Leugh
mi an Litir o cheann gu ceann an raoir, is thach-
air iomadh rann mhaiseach orm a bu mhaith
leam a ghabhail mar cheann-teagaisg. Tha i a'
criochnachadh le iirnuigh a tha soluimte aarus
maiseach na camnt.
So am facal mu dheireadh ann an dara litir
Chliamain, Do 'n Dia neo-fhaicsinneach, Athair
na firinri, a chuir an Slanuighear agus Prionnsa
neo-hhasmhor 'g ar sireadh, agus a dh' fhoill-
seachadh dhuinn na firinn agus na beatha dhiadh-
aidh, dhasan gu robh glbir gu siorruidh.
Tha Buachaille Hermais na's fhaide na gin
de chach. Tha Hermas ag innseadh gu robh
e aon uair 'n a thraill, air a reic ri bain-tighearn
anns an Roimh d' am b' ainm Rhoda. An
deidh dha a shaorsa fhaotainn bha biith beag
aige, ach bha olcas an t-saoghail 'na champar
d'a spiorad, is chuir e roimhe feuchainn ri
daoine a ghairm gu aithreachas. Tha iomadh
rud maith anns an leabhar so, agus iomadh
rud neonach cuideachd, gu sonruichte na
seallaidhean a bhiodh e a' faicinn. Bha e
gaolach air cosmhalachdan a sgriobhadh, ach
cha robh ealadhain mhaith aige idir orra, is tha
iad neo-chumadail agus sgitheil. Bu cho
maith leam dol do 'n phriosan ri Buachaille
Hermais a thionndadh gu Gaidhlig.
Mar is motha m' eolas air na leabhraichean
a bha 'n an comh-aoisean do leabhraichean
an Tiomnaidh Nuaidh is ann as cinntiche mi
gu robh an Spiorad Naomh ag oibreachadh
anns na daoine a sgi-iobh an Tiomnadh Nuadh,
agus gu robh gliocas Dhe a' treorachadh
na h-eaglais a ghabh ris mar Fhacal Dhe,
affus a chuir ciil ris na leabhraichean eile.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Anns a' Choille Bheithe
GED nach 'eil i beo an diugh saoilidh mi
air uairean gu bheil mi a' cluinntimi a
guth fhathast, guth anns an robh ciiiine agus
gliocas agus abhacas nach cluinnear ach ann-
amh ann an guth nam mnathan nodha anns
na laithean so. Bha i suas ri ceithir jfichead
'nuair a shiubhail i, ach cha do chriochnaich i
riamh na duilleagan a thoisich i air a sgriobh-
adh air m' iarrtus fein, anns an robh i a'
dol a dh' innseadh mu laithean a h-oige agus
an doigh anns an robh i air a togail. An
deidh a bais thug a h-ogha dhomhsa na duille-
agan a dh' fhag i anns an dasc, is theagamh
gu'm bu mhaith le luchd-leughaidh an leabh-
air so cuid dhiubh fhaicinn.
* * * * *
"Is e an diugh co-ainm an la air an do
rugadh mi o chionn seachd deug is tri fichead
bliadhna, ach ged nach 'eil diiil no dochas
agam gu'n criochnaich mi an obair air a bheil
mi a' toiseachadh bu mhaith learn, cho fad 's
a tha mo chuimhne agus mo leirsinn agam,
cunntas a thoirt d' am oghachan air cuid de
na daoine o'n tainig iad, agus air an doigh
anns an robh mi air mo thogail. Tha mi
mar gu'm biodh seana long a tha a' tarruing
dluth do'n chaladh dheireannach ; toilichte
agus taingeil do Dhia gu bheil mo thurus a'
criochnachadh gu foisneachail ann an sith.
Luchd-loingeis theid air muir, 's a bhios
ri gniomh an uisgibh buan ;
Dhaibh sud is leir mor-oibre Dhe,
'S a mhiorbhuilean 's a' chuan.
An sin tha iad ro ait, air son
gu bheil iad samhach beo,
'S gu'n d' thug e iad do'n chaladh sin,
's do'n phort bu mhiannach leo.
Ann am sheann aois tha m' inntinn a' dol
air ais gu trie gu laithean mo leanabachd agus
m' oige ; tha na daoine a b' aithne dhomh
agus na nithean a chunnaic mi 'nuair a bha
mi 'n am chaileig na's iiire dhomh na na daoine
agus na nithean a thachair rium an de ; chan
'eil ann an tri trianan d' am bheatha an diugh
ach cuimhneachain agus ionndrainn.
Rugadh mi ann an Calcutta, far an robh m'
athair ann an seirbhis a' Chriiin. Bha tarruing
aig na h-Innsibh an Ear air an teaghlach
againne riamh. Bha dithis de bhraithrean
mo sheanar agus triuir de bhraithrean m'
athar ann an seirbhis a' Chruin anns na h-
Innsibh, a thuilleadh air daimhich eile a bha
ri marsantachd ann. Bha dithis d' am mhic
fhein ann agus dithis oghachan, is tha mi an
dochas gu'n teid na h-iar-oghachan ann cuide-
achd, oir tha obair ri dheanamh anns na h-
Innsibh an Ear as fhiach do dhaoine fearail
lamh a chur innte. Cha chuala mi gu'n do
thog duine a bhuineadh dhomh a lamh no
a chas ri Innseanach riamh ; bha iad cho
caomhail agus cho baigheil riii 's a bha iad ri
muinntir an diithcha fein ; buidheachas do
Dhia air a shon sin.
Chuir m' athair agus mo mhathair dhachaidh
mi gu m' sheanmhair, air chiiram banaltruim
dhubh, an uair a bha mi se bliadhna a dh' aois,
agus is e a' chuimhne as maireannaiche a
tha aganr air laithean mo leanabachd anns na
h-Innsibh, aile na diithcha agus nan daoine ;
aile nan craobh ; aile a' bhidh ; aile a' mhargaidh ;
aile na gaoithe agus na talmhainn. Tha bocsa
beag agam de fhiodh sandal, anns am bi mi a'
gleidheadh shnathadan, is mheuran, is trea-
thlaich eile de 'n t-seorsa sin ; chan 'eil agam
ach am bocsa fhosgladh, is aile am fhiodha
fhaotainn, is anns a' mhionaid tha mi air m'
ais anns na h-Innsibh an Ear. Mar so tha mi
an diiil nach 'eil aon idir de bhuadhan mhic
an duine as luaithe a dhiiisgeas cuimhneachain
'n a inntinn na aile. Bheir do shron a dh'
Astralia no do lapan thu na's luaithe na do
shiiil no t' inntinn.
Chan 'eil a bheag de chuimhne agam air
m' athair no air mo mhathair anns na h-
Innsibh ; is e a' chuimhne a tha again air mo
mhathair gu robh a craicionn cho min ri sioda,
agus gu'm bithinn a' faireachduinn gu robh a
pogan blath mar gu'm bithinn a' dol a chadal
ann an neamh. Bha gaol agam air mo mha-
thair, ach chan 'eil cuimhne agam an robh
gaol agam air m' athair anns na laithean ud
no nach robh. An uair a thainig mi gu ire
agus a b' aithne dhomh e na b' fhearr bha gaol
agus meas agam air nach robh agam air neach
eile anns an t-saoghal ach a mhain Bocoota,
a bhanaltrum dhubh a thainig dhachaidh
leam a Calcutta. Cha robh i beo ach bliadhna
ann an tigh mo -sheanmhar, ach chan 'eil f hios
agam an e mo sheanmhair, no sid f huar f hliuch
na h-Alba, a thug oirre sioladh a mach as an
t-saoghal so. Co dhiu theab mo chridhe
briseadh an la a shiubhail i, is tha cuimhne
agam gu'n deachaidh mi a steach leam fhein
do'n t-seomar anns an robh i 'n a laighe marbh,
a chur mo theangaidh a mach ris a' Bhas.
Bha eagal agam roimh mo sheanmhair nach
robh agam roimh Dhia, no roimh neach air
bith eile a thachair orm riamh, agus gus an
la diugh chan 'eil uair a chi mi beinn ard agus
sneachd air a mullach nach cuimhnich mi air
mo sheanmhair. Bha fait Hath oirre agus
e anabarrach tiugh ; bha i ard caol ; chan
fhaca mi riamh i a' gaireachduinn, is bha a
coslas cho gruamach 's gur ann air aodann
mo sheanmhar a bhithinn a' smuaineachadh
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
an uair a bhithinn a' leughadh anns a' Bhiobull
mu'n deataich a chunnacas air sliabh Shinai.
Theagamh gu robh gaol aice orm, ach ma
bha, cha do nochd i sin dhomh ; cha d' fheuch
i riamh ri m' thaladh, no ri m' chniodachadh,
no ri pog a thoirt dhomh, agus na'm feuchadh
tha mi cinnteach gu'n cuireadh an aiteamh
barrachd eagail orm na'n reodhadh. Anns
an oidhche bhithinn a' smuaineachadh gu'm
bu chompanaich mi fhein agus Maois, a chionn
gu robh sinn le cheile a' criothnachadh an
lathair gruaim agus dorchadas Shinai, as an
robh aithntean air an toirt dhuinn.
Cha robh coire air mo sheanmhair ach a
mhain nach robh innigh trocair no gaoil innte
gu nadurra ; am freumh beag de ghaol agus
de aighear nadurra a bha innte 'n a h-6ige
bha e air a spionadh aisde le a toil laidir fhein
an uair a bha i air a h-iompachadh, agus a bha
i an diiil gu'n d' fhuair i " gras." Cha robh
fhios agam-sa ciod a bha anns a' " ghras " air
am biodh mo sheanmhair a' bruidhinn, is bha
eagal orm fharraid dhi, ach bha mi an diiil
gur e rud-eigin trom agus dubh a bha ann, a
bhiodh a' dol a steach ann an daoine gun fhios
dhaibh, agus 'g an deanamh cho muladach 's
nach b' urrainn dhaibh dibhearsoin no gaire
a dheanamh gu brath tuilleadh. An uair a
thoisich mo sheanmhair air mo thoirt leatha
do'n tigh-choinnimh anns na feasgair, far am
biodh moran dhaoine ag osnaich, agus an cinn
crom is coslas bronach orra, agus fear mu
seach de na foirbhich ag urnuigh ann an guth
critheanach gu'n tugadh Dia " gras " do
chuid-eigin anns a' choinnimh bhiodh eagal
mo chridhe ormsa gur ann oi'm fhein a thuiteadh
an crann, is bhithinn a' diisgadh an drasd 's a
ris anns an oidhche, agus a' sealltuinn orm
fhein anns an sgathan feuch an robh a choslas
air m' aodann gu'n deachaidh " gras " a steach
annam, agus mi 'n am chadal.
Bha na smuaintean sin leanabail agus
gorach, ach co dhiu bha iad agam 'n am phaisde,
is bha iad agam a chionn nach d' fhuair mi o m'
sheanmhair an rud a bha mo chridhe ag
iarraidh agus ag ionndrainn, companas agus
gaol. Bha mo chridhe ditiid, og, ag iarraidh
gaoil ach thairg ise " gras " dhomh, rud nach
robh mi a' tuigsinn, agus nach robh acras orm
air a shon. Bha mi cho onrachdach agus bha
uiread ionndrainn ann am chridhe air companas
agus gaol 's gu bheil cuimhne agam, mar
gu'm b' ann an de a thachair e, an solas a
bheireadh e dhomh an uair a chuireadh cat
mor breac a bha aig mo sheanmhair bogha 'na
dhruim 's a thogadh e earball, a' dol mu'n
cuairt orm agus 'ga shuathadh fhein ri m'
chalpanna rtiisgte. Bha a bhian cho min
blath 's gu'n cuimhnichinn air uchd agus
pogan mo mhathar a h-uile uair a shuathadh
an cat e fhein ri m' aodann no ri m' chasan.
Bhithinn 'g a thoirt leam do'n leabaidh gun
fhios do m' sheanmhair, is b' fhearr leam
fada cian a bhi a' sliogadh bian a' chait agus a'
cluinntinn a chronain na bhi a' cluinntinn nam
bodach a' cronan mu " ghras."
Tha mi an dochas nach saoil gin d' am
theaghlach a leughas so gu robh mo shean-
mhair mosach rium, no gu'm bu bhoirionnach
i nach robh coibhneil. Ann an aon doigh bha
i anabarrach coibhneil agus fialaidh, is cha
chaomhnadh i dragh no airgiod a chosd ri
daoine, chum a dleasdanas fhein a dheanamh,
agus " gras " a thoirt dhaibh-san. Bheireadh
i seachad Biobuill, agus tractaidhean, agus a
h-airgiod, agus a h-iiine, do dhaoine eile,
gun an cosdus d'a corp no d'a sporan a chunntas,
ach cha b' urrainn i gaol a thoirt dhaibh, no
am blaths a lasas teine anns a' chridhe. Bha
i cho onarach ris a' ghrein ; measail am fianuis
dhaoine, agus measail oirre fhein ; cho ciiram-
ach agus cho smachdail ann an riaghladh a
beatha agus a tighe 's gu robh aile a firean-
tachd air feadh an tighe na bu laidire na
aile nam fliiraichean a bhiodh i a' cur air a'
bhord. Ach ged bha mo sheanmhair cho
maith agus cho measail bha uiread eagail
agam roimhpe 's a bhios aig seoladairean
roimh bheinn-eigh anns a' Chuan Shiar ;
bha i daonnan cho ard agus cho direach agus
cho dleasdanach, ach cho fuar agus cho fada
air falbh bho dhaoine eile, agus bho ghoraiche
an t-saoghail, 's gu'm bithinn a' fas dearg
anns an aodann gach uair a shealladh i orm.
Bha brathair aice a bhiodh a' tighinn a dh'
f huireach leatha fad seachduin a h-uile bliadhna.
Uncle Tom, mar theireamaid ris, a bha 'n
a mharsanta anns na h-Innsibh an Ear, ach a
bha nis a' tighinn beo air 'airgiod ann an
Glaschu, leth-sheann duine a bha cho sunndach
laghach 's gu'm biodh fadachd orm gus an
tigeadh e. Bha diiil agam-sa gu robh " gras "
aig a h-uile duine a bha cho sean ri Uncle
Tom, ach bha e cho sunndach 's gu'n d' fharraid
mi dheth aon la car son nach robh esan cho
maith agus cho muladach ri m' sheanmhair.
Rinn Uncle Tom gaire ; " tha eagal orm,"
ars' esan, " nach 'eil annam-sa ann an suilean
Ceit (b'e sin ainm a pheathar) ach aithinne
a dh' fheumar a spionadh as an teine, agus
duine gun ghras." Cha robh fhios agam ciod
a bha aithinne ann an teine a' ciallachadh, ach
bha mi toilichte a chluinntinn nach robh
" gras " aig Uncle Tom. Tharruing so sinn na
bu dltiithe ri cheile is dh' fhas mi fhein agus
Uncle Tom cho companta 's gu robh an t-
seachduin a bhiodh e comlila ruinn mar dheo-
greine d' am chridhe. Anns na sgeulachdan-
riiin a bhiodh Uncle Tom ag innseadh dhomh,
an uair a gheibheamaid air falbh a sealladh
mo sheanmhar, bhiodh e ag innseadh dhomh
nach robh gin eile de theaghlach athar coltach
6
AN T-URRAMACH DOMHNULL DOMHNULLACH, NIS
ri Ceit, agus gur e Beinn Everest an t-ainm
a bhiodh aca oirre, 'nuair a bhiodh e fhein
agus a bhrathair a' bruidhinn uimpe anns na
h-Innsibh.
Bha laithean sona agam cho fad 's a bha Uncle
Tom anns an tigh, ach a cheart cho luath 's a
dh' fhalbhadh e bha mi ann an saoghal fuar
agus ann an saoghal dorcha a ris.
Tha mi an dochas nach saoil duine air bith
d' am theaghlach a leughas so gu bheil mi
a' cur sios air mo sheanmhair, no gu robh
mi eas-umhail dhi, no neo-thaingeil air son na
rinn i air mo shon. Chan 'eil idir ; thug mo
sheanmhair dhomh gu fialaidh agus gu saor
gach tiodhlac a dheanadh paisde sona ach a
mhain gradh, ach b'e an t-aobhar nach d'
thug i dhomh an tiodhlac sin nach robh e aice
fhein. Agus is e an t-aobhar gu bheil mi ag
innseadh uimpe an drasd gu'm bu mhaith leam
gu'm foghlumadh sibhse, mo chlann agus m'
oghachan, o m' fhiosrachadh-sa ann an laithean
m' oige, nach urrainn duine aig nach 'eil
cridhe gaolach gras a thoirt do neach eile, no
a tharruing aon cheum na's dluithe do riogh-
achd Dhe. Sin an t-aobhar gur e mathraichean
gaolach na soisgeulaichean as fhearr air an
t-saoghal, na comh-oibrichean maille ri Dia
as cumhachdaiche air an t-saoghal, agus an
t-aobhar cuideachd nach 'eil toradh spioradail
idir a' leantuinn obair iomadh ministeir aig
a bheil talantan ris a bheil farmad aig a
bhraithrean, ach aig nach 'eil cridhe gaolach.
Ged lahhrainn le teangaibh dhaoine agus
aingeal, agus gun ghrddh again, tha mi am umha
a nifuai7n, no am chiombal a ni gleangarsaich.
Agus ged chaithinn mo mhaoin idle chum na
hochdan a hheathachadh, agus gun ghradh agam,
chan 'eil tairhhe sam bith dhomh ann.
Ma's faidheadaireachd, cuirear air chid i ;
ma's teangaidhea7i, sgtdridh iad ; ma's eblas cidrear
air chid e ; ach chan fhailnich an gradh a
chaoidh.
Is e na trt ?iithean a mhaireas, creideamh,
dochas, gradh, ach is e an gradh as mb de'n
tri so.
An t-Urramach Domhnull Domhnullach, Nis
Leis an Urhamach Ruairidh Moireasdan, an Ste^rnabhagh
AIR a' cheud la de mhios meadhonach an
t-samhraidh chaidil an duine urramach so
ann an losa, an deidh dha ceithir bliadhna gu
leth thar dha fhichead a chur seachad 'na
mhinistear ann an Sgire Chrois, no Nis, ann an
Eilean Leodhais.
Rugadh e ann an Crabhlista ann an Sgire Uig,
an Leodhas, agus chuir e seachad a bheatha
gu h-iomlan, ach a mhain na bliadhnachan
a bha e a' leantainn an fhogluim ann an Cill-
Rimhinn agus an Dini-eideann, anns an eilean
anns an do rugadh e. Chaidh e cuairtean
goirid mar an ceudna thar chuan, an ear 's
an iar, ach a mach air a sin 's ann an Leodhas
a chaith e a bheatha. Cha b'e nach d' fhuair
e cothroman agus cuiridhean o choimthionalan
air Tir-mor, agus air taobh thall a' Chuain
mhoir, ach roghnaich e fantainn far an robh
e fad a bheatha.
B'esan am fear mu dheireadh a bha beo,
ach a mhain an t-Urramach Domhnull Mac
Artair a tha nis ann a' Bhatarnis an Eilein
Sgitheanaich, de na ministearan a bha suidhichte
's an Eaglais Shaoir an Leodhas aig a' cheud
Aonadh (I9OO). Comh-cheangailte ris an aon-
adh sin, rinneadh sgaradh an Nis, mar a rinn-
eadh an caochladh aitean eile, agus cha bu
bheag an dragh a thuit air an Domhnullach
an lorg sin, ach a dh' aindeoin na bha aige ri
ghiiilan, thainig e a mach as an dearbhadh sin
cho duineil, cho glan, 's cho Criosdail, 'sa
chaidh e steach ann, agus suas gu latha a
bhais 's ann a' dol am meud a bha an t-urram
agus an speis a bha aig na h-uile dha.
Bha e 'na shuidhe aig a bhord-sgriobhaidh,
agus am peann 'na laimh, 'nuair a thainig am
bas 'ga ghairm. Bha a shlainte air briseadh
beagan uine air ais, agus bha e a' beachdachadh
air a' choimhthional a leigeil dheth, ach cha
robh ni sam bith ach an eiginn a bheireadh air
an obair anns an robh uiread de thlachd aige
a chur as a lamhan. Ach thainig am a Mhaigh-
stir, agus chaidh a ghairm gu raon obrach na's
airde.
Chan 'eil e furasd nadur an Domhnullaich
a chur ann an cainnt. Mar dhuine bha e
anabarrach socharach, agus aig an am cheudna
cha robh fiamh no geilt air roimh ghniiis duine
beo. Ann an simplidheachd agus ann an
irisleachd dh' iarradh e comhairle air daoine
nach robh faisg cho glic ris fhein, ach aig an
am cheudna ge b'e cho glic 's a bha an duine
a bheireadh comhairle air, is e a chomhairle
fhein a leanadh e, agus cha bhiodh e furasd
a thionndadh o a chiirsa.
'S e f ior sgoilear a bha anns an Domhnullach,
agus diadhair barraichte, fallain anns a'
chreideamh, agus 'na shearmonaiche cumh-
achdach. O chionn bliadhnachan air ais
thainig buidhre 'na chluasan, agus cha b'
urrainn dha gle mhaith a ghuth a chuimseach-
adh air dhoiffh 's ffu'n cluinnte ceart e, asfus
bha so ann an tomhas a' milleadh fheumalachd
mar shearmonaiche, ach gus an la mu dheireadh
I
AIG AN UINNEIG
far an cluinnte a ghuth chluinnte teagasg
a bha buanachdail eisdeachd ris.
Is iomadh creutair bochd aig an robh aobhar
Dia a mholadh air son an spiorad coibhneil
fialaidh a thug E dha. Cha bhiodh fios aig
lamh chli an Domhnullaich ciod a bha a lamh
dheas a' deanamh, 'nuair a bhiodh e air chuairt
am measg nam bochd. Tha Eilean Leodhais
'ga chaoidh, agus gu sonruichte Sgire Nis,
agus tha aobhar aca ; chan ann a h-uile la a
bhios ministear d' a lethid ri fhaicinn am measg
sluaigh. Anns na bhadhnachan mu d heireadh
bu trie a bhruidhneadh e air na braithrean
a chaidh dhachaidh, gu sonruichte Niall
Moireasdan agus Seoras Mac Leoid, agus
bha e 'ga fhaicinn fheinn ni-eigin aonaranach
anns a' ghineal oig a tha ag eirigh suas an
diugh.
Tha e a nis comhla ris na braithrean ann an
tigh nan iomadh aite-comhnaidh, agus comhla
ri Ceannard nam braithrean a rinn an treor-
achadh uile gu aite taimh is fois.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Iain Dow, D.D.
AIR a' mhios mu dheireadh thainig am bas
air an t-seana mhinistear so, agus gun
diiil ris. Ged nach robh a shlainte ro mhaith
o chionn greis, bha e a' dol mu 'n cuairt air
cheann a ghnothuich tri laithean m' an do
shiubhail e.
Peairteach a thaobh a dhuthchais ; rugadh
e an Capaig ; chuir e seachad laithean oige
am Blar Adholl ; bha e air oileanachadh an
Cill-Rimhinn, agus air a shuidheachadh an
Srath Fhaolain an 1888, ach an ceann cheithir
bliadhna dh' fhag e Srath Fhaolain is chaidh
e do'n Chnoc Bhan anns an Eilean Dubh,
far an do chuir e seachad an corr d' a lajthean.
An 1935 leig e dheth a dhreuchd, los gu'm
biodh e na b' fhasa do dha choimhthional a'
Chnuic Bhain dol comhla.
Ged nach robh e 'n a sgoilear no 'n a shear-
monaiche mor bha e 'n a dhuine laghach air an
robh meas aig a choimhthional fein. Bha e
sgoinneil agus sgileil ann an ciiisean-riagh-
laidh, is bha e air gach Bord a b' urrainn
ministear a bhi air, an sgir a' Chnuic Bhain
agus an Siorramachd Rois. Bha uidh mhor
aige ann an obair an lonnsachaidh anns na
Sgoilean, is bha e 'n a fhear-cathrach aig a'
Chomunn a tha a' sealltuinn 'n a dheidh sin
an Siorramachd Rois.
Bha seisear nighean aige ; ma's maith mo
chuimhne, chaidh ceithir no coig dhiubh
troimh Chollaist Chill-Rimhinn. Thug Oil-
thigh Chill-Rimhinn D.D. dha an 1934.
Ged nach robh eolas dliith agam-sa air Iain
Dow, bhitheamaid a' tachairt air a cheile an
drasd 's a ris, agus a h-uile uair a thachramaid
is ann air sgoilean agus bursaries a bhiodh e a'
bruidhinn. Bha e 'n a fhear-diithcha maith
agus 'n a choimhearsnach maith ; easgaidh
ann an obair na h-eaglais agus ann an obair na
siorramachd.
Institutio Christianae Religionis
Sin an leabhar anns a bheil an teagasg aig
Iain Calvin air a chur sios le laimh fhein gu
soilleir agus gu h-6rdail, ach tha amharus
agam nach 'eil an leabhar so ann am moran
Mhansaichean anns a' Ghaidhealtachd an
diugh. Ach mur bheil an leabhar anns na
Mansaichean, tha aile a theagaisg anns a'
chuid mhor de chiibaidean na Gaidhealtachd
fhathast, air a dheanamh caomhail le gaoth
bhog bhlath a saoghal ur nach b' aithne do
Iain Calvin, a chionn nach robh e idir ann
'na latha-san.
Air a' mhios mu dheireadh bha Comh-
chruinneachadh ann an Diin-eideann, a chum-
ail cuimhne air ainm an diadhair urramaich
so agus a tharruing aire dhaoine gu puingean
sonruichte d'a theagasg nach bu choir a bhi
air an dichuimhneachadh anns na laithean so,
anns a bheil moran dhaoine an diiil nach 'eil
ann an Dia ach gille-frithealaidh do mhac
an duine, gille-frithealaidh nach 'eil air uairean
suas ri ghnothuch. Tha uile thruaighean
agus uile sheachrana an t-saoghail an diugh
ag eirigh bhuaith so, gu bheil daoine cho
bathaiseach an lathair an Cruitheir 's gu'n
ardaich iad an toil fein agus an gliocas fein
an aghaidh a thoile-san agus a ghliocais-san,
agus gu'n diult iad geill is umhlachd a thoirt d'a
lagh naomh, ag radh 'ft an cridheachan, Co
d' an aithne Dia, no d' an aithne a thoil ?
Tha feum aig an t-seorsa dhaoine sin air guth
laidir a chluinntinn, mar bha aig Iain Calvin,
a' toirt fianuis mu'n Dia mhor agus ghlic agus
uile-chumhachdach a dh' fhoillsich a thoil agus
a reachdan anns a' Bhiobull, agus a tha a'
riaghladh am fireantachd.
Na 'n toisichinn-sa air seanchas ceart a
dheanamh mu Iain Calvin air an duilleig so,
chan 'eil fhios c' uin a sguirinn, oir tha a
theagasg a' togail a h-uile ceist a thogadh
riamh mu Dhia agus mu bheatha na diadh-
aidheachd. Ach na 'n gabhainn orm fein a
radh gu robh meang air bith anns an duine
laidir so, theirinn gur e an rud a bu mhiosa
ann an Iain Calvin, e bhi cho cinnteach as
fein, agus cinnteach gu'n gabh Dia agus
riiintean Dhe rannsachadh. Bha inntinn cho
geur agus cho laidir aige 's nach robh moran
8
AIG AN UINNEIG— AN CUAN AIG SITH
dhiadhairean air an t-saoghal riamh a bha
airidh air seasamh ri thaobh, aeh' a thuilleadh
air na buadhan comasach a bha 'n a inntinn
bha eud agus dealas 'na chridhe a thaobh
rioghachd Dhe agus gloir Dhe, a chuir soluim-
teachd agus tromadas anns a h-uile facal a
labhair no sgriobh e.
Is e teagasg an diadhair so a gheibhear
ann an ciibaidean Eaglais na h-Alba an
diugh fhathast ged tha aile an t-saoghail iiir
air a chur air le oiteagan caomh is blath a
tha a' seideadh o chearnaibh eile seach o
Gheneva. Ach cha chaill Iain Calvin gu
brath an greim laidir a tha aige air inntinnean
agus air cridheachan dhaoine pongail aig a
bheil gaol air a' Bhiobull agus air creideamh
na h-Eaglais Ath-leasaichte.
Chan 'eil so a' ciallachadh gu bheil an creud
a bha aig Iain Calvin freagai-rach air a bhi air
a ghabhail leis an Eaglais Naoimh Choitchinn
mar a creud fein. Ciod air bith a their daoine
eile chan 'eil mise co dhiu a' creidsinn gu'n
gabhadh an Eaglais Naomh Choitchionn a bhi
air a steidheachadh air teagasg Iain Calvin.
Tha an Eaglais Choitchionn an da chuid na's
farsuinge agus na's siorruidhe na Geneva,
ach tha feum aig an Eaglais Choitchionn anns
gach linn agus anns gach tir air eaglais bheag
eile a bhi 'n a broinn. Agus is e sin an t-aite
a bhuineas do fhior mhuinntir Chalvin, iad a
bhi 'n an eaglais bhig am broinn na h-eaglaise
moire, a chumail a coguis beo. Ged bha
Piiiritanaich anns an t-saoghal fada roimh linn
Chalvin is e Calvin athair nam Piiiritanach
anns an Eaglais Ath-leasaichte, ach ged nach
biodh e maith do'n eaglais gun seorsa air bith
dhaoine a bhi innte ach a mhain Piiiritanaich
tha e maith. do'71 t-saoghal agus do'n eaglais
fuigheall Phiiu-itanach a bhi innte, mar thaois
agus mar shalann.
De minimis non curat lex
Sin facal Laidionn a tha a' ciallachadh nach
gabh an lagh gnothuch ri nithean faoine, no
suarrach, no gun fhiii. Is e aon de chomharr-
aidhean a' ghliocais gu'n aithnich daoine air a'
cheud shealladh dhiubh na nithean a tha beasf
agus suarrach, agus na nithean a tha mor.
Ged nach deanar feum anns an eaglais na's
mo na dheanar feum ann an ciiisean na riogh-
achd gun lagh no gun smachd, tha e air uairean
na's glice do'n eaglais an toil fhein a leigeil le
daoine, agus saorsa a thoirt dhaibh dol cearr
ma thogras iad. Bu mhaith do'n Eaglais
Shaoir Chleireachail na 'n do sheachainn i
trath an laghaireachd mu nithean suarrach a
mhill a sith o chionn bliadhna no dha, agus a
tha nis air briseadh a dheanamh innte.
Cha toir am briseadh sin toileachadh do dhuine
air bith anns a' Ghaidhealtachd anns a bheil
tur no criosdalachd ; tha moran dhaoine nach
buin dhi gle dhuilich gu'n d' f hauir a naimhdean
cothrom air bruidhinn uimpe gu taireil.
Ged nach 'eil an Eaglais Shaor Chleireach-
ail mor, no sean, agus ged tha beachdan agus
doighean aice nach 'eil againne ann an Eaglais
na h-Alba, tha i 'n a h-eaglais anns a bheil
uaisle nadurra, agus dilseachd, agus eagal dia-
dhaidh. Cha do liib i riamh a glim do'n t-
saoghal, is cha do leig i a taic ris ; o thus a
toiseachaidh sheas i gu duineil agus gu neo-
sgathach air an teagasg a bu chuimhne a bha
aig aithrichean Rois, ag iarraidh fois d'a h-anam
le bhi a' gluasad anns na seann roidibh. Cha
bu choir do dhaoine no do dh' eaglaisean eile a
bhi a' faotainn coire dhi air a shon sin, eadhon
ged nach 'eil an aon inntinn aca 's a tha aice-se.
Tha an saoghal farsuinn ; tha an Fhirinn
domhain ; agus tha Dia do-rannsaichte ;
mar sin tha rtim ann an eaglais Chriosd do gach
seorsa dhaoine, ciod air bith a' chuinneag leis a
bheil iad a' tarruing uisge na beatha a tob-
raichean na slainte.
Bheireadh e toileachadh do'n h-uile duine
aig a bheil meas air dilseachd agus air dia-
dhaidheachd na'm faigheadh an Eaglais Shaor
Chleireachail a nis fois o laghaireachd agus o
aimhreit, agus o shiiil gheur nam paipearan-
naidheachd.
An cuan aig skh
Leis an Urramach Eachann Camshron, anns a' Mhoigh
rpHA torman 'tha binn aig tuinn na mara
-»- Gu siochail, athaiseach, reidh ;
A' pogadh na traigh le naire leannain,
Gu failidh 'g aithris a speis.
Tha trusgan a' chuain gu h-uasal, daithte.
An iasad faileas nan speur ;
Gach filleadh is liib tha cumt' am maise,
Gu dliith an altaibh a cheil '.
Tha solus-an-aigh an aird a maise
A' snamh'troimh adhar gun ghruaim ;
Tha gainneamh na traigh 'n a blair fo'n tui>nne
Air caochladh luraeh fo 'buaidh.
Gach roc is sgeir-lair tha 'n ailleachd phurpuir
An tamh an leaba na suain ;
Tha eunlaith nan speur gu leir air cadal
No 'g eisdeachd cagair a' chuain.
Aireamh 9
938
Toradh na trioblaid
" Tha s'nin a' deanamh luiill ann an triohlaldibk, do hhriffh (/u bheil fios againn ga'n oibrich trioblaid
faidhidinn." — Roman v. 3.
IS mor am facal e do neach air bith a radh gu
bheil e a' deanamh uaill ami an trioblaidibh,
ach is fhiach do dhaoine amhghar fhulang ma
tha an amhghar sin ag oibreachadh annta toradh
siochail na fireantachd.
Ged nach bu duine Pol a bheireadh 'inntinn
do eoin an adhair, cha bu nar leis air uairean
fhaoisid a dheanamh r'a bhraithrean, agus inn-
seadh dhaibh ciod a dh' ionnsaich e o fhreasdal
Dhe 'na bheatha f hein. Fhuair e a chuibhrionn
de thrioblaidean an t-saoghail so, ach ged a
ghiiilain e 'na chorp agus 'na spiorad comharr-
aidhean an Tighearn losa, cha do rinn e riamh
gearan, agus cha do chaill e a mhisneach, oir
mar bha na bliadhnachan a' dol seachad bha
Dia a' teagasg dha gu'm bu leor a ghras-san
air a shon. Co is urrainn an duilleag a tha e
a' toirt dhuinn a leabhar a bheatha ann an
2 Cor. ai. 24)-29 a leughadh gun a chridhe bhi
goirt ? Ach ged a bha a bhodhig air a sar-
uchadh agus air a pianadh le meud fhulangais
bha an duine o'n leth a stigh air ath-nuadh-
achadh o la gu la. Cha b' ann mu thuaiream,
uime sin, ach o fhiosrachadh pearsonta fein a
thubhairt e gu'n oibrich trioblaid faidhidinn.
Tha am facal a chleachd Pol a' ciallachadh
barrachd 's a tha sinne a' ciallachadh an diugh
leis an fhacal faidhidinn ; tha e a' ciallachadh
misneach is seasmhachd. Anns an litir a
sgriobh e gu Timoteus tha e ag iarraidh air
cruaidh-chas fhulang mar dheagh shaighdear
losa Criosd ; agus is e an spiorad sin, spiorad
an t-saighdeir a sheasas ri cruadal gun ghearan,
a tha e a' ciallachadh le faidhidinn.
Na ceud chreidmhich
Is e an t-aobhar gu bheil an Tiomnadh Nuadh
a' cur a leithid de chudthrom air na trioblaidean
a thachras air sluagh an Tighearn anns an
t-saoghal so, gu robh e air a sgriobhadh ann an
amannan deuchainneach. A thuilleadh air na
trioblaidean cumanta d'a bheil mac an duine
buailteach o bhreith gu bhas, dh' fhuiling na
ceud chreidmhich deuchainnean is cruadal nach
aithne dhuinne an diugh. Bha an saoffhal uile
agus cumhachdan an t-saoghail 'nan aghaidh ;
dh' ihuiling iad eas-urram, is ana-cainnt, is geur-
leanmhuinn ; rinneadh iad mar shalchar an
t-saoghail, agusmaranabas nan uile nithean; agus
dhearbh iad air an cosdus gu'm b' fhior am facal
a lauaair an Slanuighear — " Anns an t-saoghal
bithidh amhghar agaibh." (Ebin xvi. 33). Ach
bha fios aca co ann a chreid iad, agus cha do
mheas iad gu'm b' airidh fulangas na h-aimsir
a ta lathair bhi air a choimeas ris a' ghloir a bha
ri teachd, oir bha suil aca ri rioghachd ghlor-
nahor is shiorruidh. An aite a bhi air an
tilgeil sios, no bhi fo dhiobhail misnich, dh'
oibrich na deuchainnean ud faidhidinn annta,
air chor agus gu'n do chomhraig iad an deagh
chomhrag mar shaighdearan cruadalach, a'
sior-mheudachadh ann an obair an Tighearna,
agus a' feitheamh ri duais na fireantachd a
bheir Criosd dhaibh-san uile leis an ionmhuinn
a theachd.
Ach ged achaidhlaithean nageur-leanmhuinn
seachad, agus a dh' fhaodas daoine ainm an
Tighearna aideachadh an diugh gun eagal am
beatha, no eagal am maoin shaoghalta a chall,
tha e f hathast f ior gur ann tre iomadh amhghar
a theid neach a steach do rioghachd Dhe.
Is lionmhor trioblaid agus teinn
Thig air an fhirean choir ;
Ach asd' air fad ni Dia nan gras
A theasairginn fadheoidh.
Foirfe tre fhulangas
Chan'eil am Biobull a' teagasg gu'm bi ctirsa
an fhreasdail anns an t-saoghal so na's baigheile
ris an fhirean na bhios e ris an aingidh. Tha
na h-abstoil a' teagasg gur e an ti as ionmhuinn
leis an Tighearn a smachdaicheas e, agus ann
an samhladh an f hionain fhior tha ar Slanuighear
ag radh nach ann idir ris a' chrionaich no ris na
geugan marbha a bheanas sgian a' ghairnealair,
ach ris na geugan a tha beo, agus a tha tabhairt
toraidh, chimi gu'n giidain iad tidlleadh toraidh.
Bha eadhon iighdar ar slainte air a dheanamh
foirfe tre fhulangas, agus feumaidh na deis-
ciobuil imeachd air a' cheart shlighe air an do
choisich am Maighstir. Is e a' chrioch a tha
aig gach freasdal searbh is duileadas a thachras
air a' Chriosduidh, a chreideamh a dhearbhadh,
agus a dhochas ann an Dia iirachadh, agus
'inntinn a thar ruing air falbh o nithean faicsinn-
each gus na nithean a ta siorruidh.
Chan fhaighear smior a' chruithneachd gus
am bi an t-arbhar air a bhualadh, agus air a
chi-iaradh, ach ged nach 'eil e taitneach do
fheoil duine gu'm biodh e air a bhualadh agus
air a chriathradh le freasdal Dhe mar a ghlanas
tuathanach siol, gidheadh an deidh laimhe
theagamh gun toir e buidheachas do Dhia nach
do leiff e leis socruchadh air a dheasffainnibh.
2
TORADH NA TRIOBLAID— ADHLACADH AIG MUIR
" Is maith dhomhsa," ars' an Salmadair, " gu
robh mi ann an amhghar." Dh' fhaodadh
iomadh duine eile a cheart ni a radh bho
laithean an t-Salmadair, oir bheir trioblaid
daoine chuca fein agus gu Dia. " Ghlaodh mi
air Dia 'n am theanntachd."
Dia sag an dorus
Chan 'eil freasdal searbh air bith, am feadh
's a tha e a lathair, solasach ach doilghiosach,
gidheadh tha e dhaibh-san a tha 'ga ghiulan
gu h-iriosal, faidhidinneach , 'na iuchair a dh'
fhosglas na seomraichean as maisiche ann an
tigh Dhe. Chan 'eil Dia aig am sam bith cho
dliith d'a shluagh 's a tha e ann an la na trioblaid.
Anns an la sin tha e da rireadh 'na sheasamh
aig an dorus agus a' bualadh. Tha e 'g an
tarruing le cordaibh a ghraidh, ag iarraidh orra
an taic a leigeil ris fein, agus deas gus an geall-
adh a choimhlionadh dhaibh, " An uair a theid
thu troimh na h-uisgeachan bidh mise maille
riut." Tha ainglean Dhe a' tighinn gu dorsan
dhaoine air uairean ann an cruth eagallach ;
ach is fhiach ainglean Dhe aoigheachd a thoirt
dhaibh ge b'e cruth anns an tig iad, oir beann-
aichidh iad an f hardach anns an cuir iad seachad
oidhche.
Chan 'eil ar trioblaidean a' tighinn thugainn
gun fhios do Dhia, agus cha tigeadh iad idir
mur biodh feum orra. Deanaibh gairdeachas,
ars' an t-abstol Seumas, 'nuair a thuiteas sibh
ann an iomadh gne dheuchainnean, air dhuibh
fios a bhi agaibh gu'n oibrich dearbhadh bhur
creidimh faidhidinn. Is teagasg duilich so,
da rireadh ; ach is fhiach do dhuine dol troimh
mhoran dheuchainnean ma tha iad 'g a thoirt
na's dluithe ri Dia, agus a' neartachadh a
chreidimh ann an gradh agus ann an caomh-
alachd ar n- Athar neamhaidh.
Faidhidinn dhiadhaidh
Ciod, ma ta, is urrainn sinn a radh riu-san
a tha fulang pian cuirp, no amhghar inntinn,
no bron cridhe, ach a bhi fo dheagh mhisnich
do bhrigh gu bheil Dia a' buntainn riu mar ri
cloinn. Ged tha am freasdal sin searbh an
drasd, tionndaidh an searbhadas gu milseachd,
ma ghiiilaineas iad an trioblaid le ciiiine, agus
le misneach, agus le faidhidinn. 'Nuair a dh'
fhasas daoine gearanach, no as-creidmheach, no
ceannairceach, fo smachdachadh an Tighearna,
tha iad a' dublachadh an doilghios fein, agus is
culaidh-thruais iadsan a gheibh trioblaid gun a
toradh. Tha Dia ceart 'na uile shlighean agus
naomh 'na uile ghniomharan, Ian graidh, agus
trocair, agus caomhalachd, eadhon 'nuair a
ghairmeas e oirnn ar crann-ceusaidh a ghiulan.
Is e so an creideamh a bheir an gath a triob-
laidean an t-saoghail, agus a dh' oibricheas
annta-san aig a bheil e faidhidinn dhiadhaidh.
Adhlacadh aig Muir
Leis an Urramach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-naomhaig
ANN am meadhon an Earraich so chaidh
-seachad, bha aon de shoithichean ainmeil
Bhreatuinn air acair fa chomhair Alexandretta,
baile-puirt beag, tlachdmhor, anns an achlais
eadar an Tuirc agus Siria. Bha a suas ri tri
cheud luchd-turuis air a bord, cuid dhiubh a' dol
gu h-Ur nan Caldeach air tailleamh cliti Abrah-
aim ; cuid do Thir a' Gheallaidh ; agus cuid
eile do 'n Eiphit. B'e maduinn na Sabaid a
bha ann ; agus an deidh braiceis agus aoraidh
a bhi seachad, bha a' mhor-chuid a' dol gu tir
ann am bataichean-aiseig. Bha mise am
measg na buidhinn so ; agus air dhuinn an
ceidhe a ruigheachd, chaidh mi ann an seanchas
ri Sirianach a bha, a reir coslais, fo dhleasdanas
seoladh is fiosrachadh a thoirt dhuinn mu 'n
bhaile. Bha e Ian Beurla, agus bha e soilleir
gu'n robh e air son gleus a chumail oirre. Sheall
e ormsa, mar gu'm bu mhi ceann-feadhna na
cuideachd, agus thubhairt e : " Nach cianail
an gnothuch a thachair air bord agaibh an
raoir ! "
" De an gnothuch ? " dh' fharraid mi le mor
ionghnadh.
" Nach 'eil mar a dh' eirich do'n dotair
agaibh, a thug air falbh a bheatha fein," fhreag-
air e.
" Cha chreid mi nach 'eil thu air do mheall-
adh," arsa mise. " Cha chuala mise am
fathunn is lugha air ni de 'n t-seorsa ; agus
shaoilinn nach tachradh a leithid gun fhios
dhomh fhein, no do neach-eigin de m' chom-
panaich."
Sheall e orm le amharus, mar nach bitheadh
e 'g am chreidsinn, agus thubhairt e :
" Chan 'eil na Breatunnaich air son aideach-
adh gu bheil iad coltach ris a' chorr de chloinn
nan daoine. Feuchaidh iad ris a' bhas fhein
fholach."
Dh' fhag mise an Sirianach a' freagairt i
cheistean na bha a' tighinn as mo dheidh, ach
chuir an naidheachd dragh orm ; oir bha e
soilleir dhomh gu'n robh e gle chinnteach aisde,
neo-choltach is mar a bha i. Cha labhradh ^
duine tiirail air bith mar a labhair esan gun
deagh bharantas a bhi aige.
Dotair Sasunnach
An ceann thri uairean, bha sinn air ais 's an
t-soitheach ; agus thoisich mise air farraid gu
faicilleach an do shiubhail neach air bith air
bord an raoir. Cha chuala aon ris an do
bhruidhinn mi gu'n do thachair a leithid.
Fhathast, bha naidheachd an t-Sirianaich a'
ADHLACADH AIG MUIR
3
biirach 'n am inntinn, Mu dheireadh, chaidh
mi far an robh am priomh stiubhard ; agus
dh'aidich esan gu'n robh na chuala mi gle
dhliith air an fhirinn. Cha b'e dotair an t-
soithich, ach aon de'n luchd-turuis, seann
dotair Sasunnach, teann air ceithir fichead
bliadhna a dh'aois, a fhuaradh marbh 'n a
leabaidh anns a' mhaduinn ; agus bha e soilleir
gu'm b'ann le a laimh fein a thainig crioch air
a bheatha. Thugadh ordugh do'n sgioba a bhi
tosdach mu 'n chiiis ; oir cha toigh le luchd-
turuis tighinn fo sgaile a' bhais ; agus idir cha
mhaith leosan a tha a' toirt comhla chuid-
eachdan-siubhail neul a leigeil thairis orra,
ma ghabhas e seachnadh.
An uair a thuig mise mar a bha, cha do leig
mi a bheag orm ri each m'a dheidhinn, ach
thuig mi gu'n robh fhios aig feadhainn eile air
cho maith rium-sa. Aig a' cheart am, chuir
mi romham gu'm faicinn adhlacadh mo chomh-
chreutair anns a' chuan ; oir dh' innis an
stiubhard dhomh gu'n robh so ri tachairt aig
a' mheadhonn-oidhche, an deidh do 'n bhata a
bhi a' seoladh mu dha uair ; bhiodh i mu'n am
ud fada mach air aird a' chuain.
Tha seoladairean eolach air a leithid so de
adhlacadh ; ach ged a chunnaic mise ceudan
'g an ciir 's an iiir, chan f haca mi a h-aon roimhe
sud 'g a liubhairt do'n mhiiir.
Air a' mheadhon-oidhche
Tacan roimh an uair, chaidh mi a mach a
shealltuinn an robh ullachadh air bith a' dol air
aghaidh, Bha an oidhche gle dhorcha, ged a
bha na reultan ri 'm faicinn. Cha robh aon de
'n luchd-turuis air urlar ard no iosal — ni a chuir
mor ionghnadh orm. Bha iad an deidh dol a
luighe ; agus bha a' chuid bu mhotha de sholuis
nan seomar-suidhe miichta. Sheas mi far am
faicinn an gnothuch a bha ri dheanamh.
An ceann bheagan mhionaidean, mhothaich
mi gillean is nigheanan ann an deiseachan geala
— na stiiibhardan agus na bana-stiiibhardan —
a' cruinneachadh air ard-urlar a' bhata. Bha
ni-eigin mi-nadurra leam anns an t-sealladh ud
air a' mheadhon-oidhche — mar bhuidhean
thamhasg a' gluasad gun fhuaim, gun fhacal,
eadar mi is an speur ; ach dhirich mi far an
robh iad, agus air dhomh dlixthachadh riu,
chunnaic mi gu'n robh feadhainn de oifigich a'
bhata a lathair. Aig taobh a' bhata, bha ceath-
rar sheoladairean 'n an seasamh, dithis aig
ceann, agus dithis aig casan a' mhairbh, a bha
sinnte air deile, suainte ann an cleoca cainbe.
Bha na casan ris a' chuan dhorcha, is meall
trom iaruinn ceangailte riu.
" Oifig nam marbh "
Am feadh is a bha sinn a' feitheamh, cha
robh fhios agam-sa co dhiubh a bhitheadh
sejrbhis aoraidh ann no nach bitheadh ; ach
cha robh sinn fada ann an teagamh. Chualas
clag a' bualadh ; thugadh a ruith o'n luing ; is
thainig i ach beag gu stad. An sin chunnacas
tri ministirean ann an eideadh cleireachail na
h-eaglais Shasunnaich a' tighinn air an aghaidh.
Leugh fear dhiubh " Oifig nam Marbh," ach
air a giorrachadh, agus ann an tomhas air a
h-atharrachadh ; agus an sin, thubhairt e :
" O na thainig crioch air beatha shaoghalta an
duine so ('g a ainmeachadh) tha sinn a nis a'
liubhairt a chuirp bhasmhoir do 'n doimhne."
Aig an fhacal so, thog na seoladairean ceann
na deile ; agus mar lirchair a gunna, theirinn
na bha sinnte oirre thar na cliathach do'n
dorchadas. . . . Chualas sgaile chruaidh ag
eirigh o'n uisge fada shios, mar gu'm buaileadh
slat air bord ; agus anns an t-samhchair throm
a lean, sgaoil briathran caomh a bheannach-
aidh^ — " Gu robh gras an Tighearna losa Criosd
maille ruinn uile. Amen." Cha d' fhairich
mi riamh an comhfhurtachd cho cumhachdach.
" Gliong-glin-gliong," sheirm an clag ; ghluais
an soitheach air a h-aghaidh air a turus ; agus
thill sinne gach aon gu a chuil fein innte.
Bron na beatha
Cha robh mise a lathair riamh aig gnothuch
cho soluimte dhomh ; oir bha moran aobhair
breithneachaidh anns a' chuis : seann dotair a
chaith a bheatha a' frithealadh gu grasmhor do
dhaoine 'n an anshocair agus 'nan teinn ; a
chain a bhean an uiridh ; aig an robh teaghlach,
sgapte feadh an t-saoghail ; agus a bha air
fhagail leis fein 'n a dhachaidh 'n a laigse.
Thainig e air falbh air an turus ud ag iarraidh
atharrachaidh is tirachaidh d'a spiorad ; ach
ged a bha e air a chuairteachadh le ceudan anns
a' bhata mhor, bha e 'n a aonar eadhon aig bord
na dinneir ; oir thainig failhnn is neonachas air
inntinn. An sin, bha an ni a rinn e mu
dheireadh — cuisle-fola fhosgladh— gus e-fein a
dhealachadh ri saoghal de 'n robh e sgith,
agus ri daoine anns nach robh tlachd aige ni
b' fhaide. Agus a chriochnachadh na sgeil
dhubhaich, bha adhlacadh a chuirp ann an
doimhne na mara aniis a' mheadhon-oidhche le
lamhaibh choimheach, gun duine a lathair d'a
chomh -luchd-turuis ach na ministirean, aon
choimhearsnach, agus mise, aig nach robh an
t-eolas a bu lugha air. Tha fhios agam-sa gle
mhaith gur coma c'aite an tiodhlaicear colunn,
ma nithear sin cho ordail, speiseil is a chead-
aicheas an suidheachadh aig an am ; ach a
dh' aindeoin sin uile, cha di-chuimhnich mi ri
m' bheo adhlacadh falachaidh an lighiche
aosmhoir anns an dorchadas air druim f huaraidh
a' chuain, is each 'n an cadal.
" Feuch air fear-coimhid Israeil
Cadal chan aom no suain,"
OIDHCHE SHATHURNA A' CHOITEIR
Oidhche Shathurna a' Choiteir
le Rob Bums
Air a cHun an Gaidhlig lets an Urhamach Eachann Camshhon anns a' Mhoigh
AN t-suipeir shuilbhir seach, le aodainn stold',
An cois na cagailt deanar buaile reidh ;
An t-athair tionndaidh suas le tlus priomh-athar
choir
Am Biobull-Mor, aon uabhar athar fein
A bhoineid leagaidh urramach ri thaobh,
Le leth-chinn ghlasa, tana, lorn gu leor,
Am briathran milis Shioin siubhal seimh
A chuibhrionn taghaidh e le ciiram foil,
Is " aoramaid do Dhia," deii* e le soluimt' gloir.
Is seinnidh iad am fuinn gun gho, aon-fhillt'
Le gleusadh cridh' — a' chrioch is taght' gach
am —
Ma dh' fhaoidt' " Dundeagha," coireal ard, gun
stri,
No tiirs' nam " Martaraeh " d' an dlighe 'n
t-ainm ;
No " Eilginn " uasal lasadh suas an anm' ;
'S i 's binne seirm measg laoidhean naomh a
thir.
An coimeas riu tha ceilearan na h-Eadailt fann,
'S cha ghleus iad fonn tre'n chluais gu mire
cridh'.
No aon-ghuthachd gu moladh coimhliont' an
Ard-Righ.
Mar shagairt leughaidh e 's an earrainn naoimh
Mu Abram caraid f ior an De is Aird' ;
No Maois ag iomairt Cogaidh bhuain 'n a 16
Le Amalec cruaidh gun iochd 's a shliochd gun
ghras ;
No mar a laigh bard rioghail Isr'el bhan
Fo aichmheil chraitich ardan Righ na Gloir ;
No lob le achuing ghoirt is eubhach gair,
No sgal Isaiah dhein, mar lasair bheo ;
No eachdraidh fhaidhean eile dheasaich ci'uit
gu ceol.
Ma dh' fhaoidt' gur soisgeul Chriosd an cuspair
fein,
'S an fhuil gun chiont an eirig ciont nan slogh ;
'S an Ti d' an coir an dara ainm air neamh
A bhi 's a' chre gun dion, gun sgeimh, gun
doigh ;
'S mu thriall a chiad luchd-leanmhuinn feadh
gach cors',
'S gach teagasg crionna sgriobh 's a sgaoil an
cein ;
Is fograch Phatmois, sgairte fad' o'n chorr,
A' faicinn aingil ghloirmhoir anns a' ghrein,
'S a cluinntinn binn na Bab'loin mhoir le ordugh
Phe,
A' sleuchdadh sios do'n Righ, lehobhah Neimh,
Ni 'n naomh, an t-athair, 's am fear-posd' a
ghuidh' :
Ni Dochas " buadhmhor eirigh suas air sgeith "
Mar so gu'n ceilidh iad an tir nan saoi,
An soills' neo-chruthaichte 'g an grianadh
choidhch',
Gun osnadh cridh', gun siiil a' sileadh dheur,
A' luaidh a' Chruthadair le h-iomadh cliii,
'S an fhior cho-chomunn chiadn', ach cian na's
fearr,
'Nuair shiubhlas tim mu'n cuairt 'an saoghal
iir eu leir.
Mu choinneamh so nach suarach uabhar creud
Le uile mhorchuis ealaidhean is sheol,
'Nuair thaisb'nar fos do choimhthionail air
mheud
Gach sgeimheachd ionracais, gun chi-idh' d' a
dheoin !
An t-seirbhis ghreadhnach, fhuaimneach, cleir
is stol
An Cumhachd Mor 'an corruich naomh gu'n
treig,
Ach, theagamh, ann am bothan beag gun sgod,
Le tlachd gu'n eisd E cainnt an anma sheimh
'S gu'n sgriobh E ainm na th' ann 'n a Leabhai'-
beatha fein.
'N sin dhachaidh uile 'n ceum fa leth gu'n stiin-.
Is clann an tighe laighidh sios gu fois,
'S an lanain-phosd' an umhlachd dhiomhair,
dhliith,
'S an iarrtas seirceil, ciiiin, gu neamh gu'n tog.
An Ti bheir clambar nead a bhrain gu clos,
'S le mais' ni'n lili min 'n a righ nam flur,
Gu'n deanadh E (ma chi a ghliocas ceart)
Dhaibh fhein 's d'an leanaban freasdal caomh,
Ach, thar gach ni, gu'n riagh'l E'n cridh le gras
ro-naomh.
Bho shamhail so tha morachd Albainn aosd'
A choisinn gaol a sliochd is meas an cein.
No facal righ am prionns' 's am flath araon,
Ach " duine ceart, 's e obair 's maisich' Dhe."
Gu beachd, an slighe ionracais nan neamh
Tha 'Phailis cian an deidh a' bhothain fhaoin :
Ciod morchuis duine-mhoir, ach cual gun fheum,
Cur falaich trie air truaghan lag measg dhaoin',
'S cuilbheart ifrinn eal'ain, 's droch-bheart
oilean is a shaod.
OIDHCHE SHATHURNA A^ CHOITEIR— AIG AN UINNEIG
O Alba ghaoil, a thir mo bhreith 's mo ghraidh
Do'n tog mi m'achuing 's crabhaiche gu Dia,
Do mhic gach ial tha 'g aiteach fuimi do bhlair
Gu'm mealadh slaint is sith is sonas riair,
'S gu'n stiliradh Neamh am beatha shimplidh,
dhian
Bho thruailleadh cianail soigh, cho anmhuinn,
nar ;
'S ge b'e mar sgathar coroin 's crliin, gun rian,
Gu'n eirich muinntir mheasail cheart gu brath
Mar bhalla teinteach dion mu'n I d'am bheil
ar baigh.
O Thus' a thaom mar thonn gradh-dlithcha nuas
Le buine bras troimh chridhe Ualais threin
Gu casg' le danachd uasal foirneart 's uaill —
A roghainn uabharach b'e buaidh no eug —
'S Tu Dia an daimh gu comharraicht' gach re,
A charaid brosnachail, fhear-dion, 's a dhuais,
Gu suthain sior ar rioghachd na fag 's na treig :
Tog fein na daimh a suas is baird nan duan
Le lainnir bhuan g'a dion 's g'a riomhachadh
le'n luaidh.
Aig an Uinneig
Co-chruinneachadh Spioradail .
rpHA an Co-chruinneachadh so ri bhi ann'an
J- Srath-pheofharan an deireadh September
mar is abhaist. Tha fhios aig a h-uile duine
anns an Taobh Tuath aig a bheil suim anns a'
bheatha dhiadhaidh gur e crioch araidh a'
Chruinneachaidh so cothrom a thoirt do luchd-
aideachaidh as gach eaglais iirnuigh a dheanamh
comhla, agus bruidhinn ri cheile a thaobh nan
doighean anns a bheil e comasach dhuinn neart
iir affus gras iir a tharruins: as an lanachd a tha
ann an Dia.
An uiridh bha an eaglais anns an robh na
coinneamhan air an cumail Ian a h-uile oidhche,
is bha iad air am beannachadh do mhoran. Tha
Dia a' feitheamh gus tiodhlac spioradail a
thoirt d'a shluagh ma tha ionndrainn bheo 'n
an anam.
Aig deireadh na seachduin (23-26 Septem-
ber) bithidh coinneamhan ann air son na h-
oigridh, is bithidh na coinneamhan eile a' dol
air aghaidh o Dhi-luain gu Di-ardaoin (26-29
September), is bithidh iad uile anns an eaglais
aio^ an Urramach Seumas Johnstone, eaelais a
ghleidheas ceithir cheud gu leth.
Duine air bith a tha air son dol ann, chan 'eil
aige ach sgriobhadh gu ministear Bhaile-
Dhubhaich, an t-Urramach H. W. Oldham,
is innsidh esan dha ciamar a theid e timchioll
a' ghnothuich.
Bithidh I. M. Waite anns a' Chathair, is
bithidh na braithrean so a' labhairt aig na
coinneamhan.
An t-Urramh Domhnull Davidson, B.Litt.,
Ph.D.
An t-Urramach F. C. Gibson, B.A.
An t-Urramach E. H. Nash, M.A.
Caiptean Reginald Wallis.
Seumas E. Duncan, M.A.
Naoinhaich iad troimh an ffiirinn ; is e t'
fhacal-sa an fhirinn . . . chum gu'm hi iad uile
'n an aon ; chum mar a tha thusa, Athair, annam-
$a, agus mise annad-sa, gum bi iadsan viar an
ceudna 'n an aon arinainne, chum gun creid an
saoghal gti'n do chuir thusa uait mi."
Ant-Urramach Aonghus Mac Pharlain, F.S.A.
Bha moran d'a bhraithrean anns an eaglais
duilich a chluinntinn gu'n do chaochail an duine
ciiiin agus an duine coir so air a' mhios a chaidh
seachad.
An laithean oige bha e 'n a mhaighstir-sgoil ;
bha e air a shuidheachadh am Ban-ath, an
Cleir Inbhir-nis, an 1909? far an do shaothraich
e gus an do leig e dheth a dhreuchd an 1934, an
uair a bhris air a shlainte.
Bha e 'n a dhuine reidh agus 'n a dhuine
caomhail, a chuir seachad cuid mhaith d'a
bheatha, gu litireil agus air dhoigh eile, an
cluainibh gorma laimh ri uisgeachaibh ciuine ;
dichiollach 'n a obair, agus mion eolach, chan
e mhain air na daoine am Ban-ath, an Dubhras,
agus an Obar-itheachan, ach air gach dim, agus
cladh, agus iasg, agus luibh, agus craobh eadar
Meall-Fuar-mhonaidh agus Creag Phadraig.
Air athais fein bha e 'n a sheanchaidh maith aig
an robh moran fiosrachaidh mu 'n t-seann t-
saoghal anns a' Ghaidhealtachd a tha a' dol as
an t-sealladh, is bha e coltach ri Solamh anns a'
cheum so, gu'n labhradh e gu tlachdmhor mu
chraobhan, o'n chrann-ghiuthais a dh' fhasas an
Doch-an-easaidh gu ruig an grunnasg agus
garbhag an t-sleibhe, agus mar an ceudna mu
ainmhidhean, agus mu eunlaith, agus mu
nithean a shnaigeas, agus mu eisg. Anns na
leabhraichean a bhitheas Comunn Gaidhlig
Inbhir-nis a' cur a mach gheibhear cuid d'a
obair, ; sgriobh e ann an leabhar na bliadhna
1924-1925 mu ainmean luibhean, agus gu
sonruichte mu luibhean anns an robh na seann
daoine a' faotainn iocshlaint is leigheas.
Bha ealadhain aige cuideachd air ranntachd,
is thionndaidh e laoidhean Beurla gu Gaidhlig.
Bha e 'n a dheagh sgoilear Gaidhlig, ach na b'
fhearr na sin air fad, bha e na dhuine maith a
ghluais gu h-iriosal maille ri Dia agus am
fianuis dhaoine.
NA SGOILEAN GAIDHLIG
Na Sgoilean Gaidhlig
Leis an Urramach Iain Mac Aonghuis, M.A., an Hacraig
CHO fad's is cuimhne dhomh, tha a' cheist so,
no ceist coltach rithe, air a cur sios ann an
leabhar-gramar Laidionn a bhatar a' cur am
feum ann an sgoilean na mainisdirean Eireann-
ach anns na seann laithean. " Co e an duine
borb ? " An fhreagairt : " Co ach an neach a
bhios a' labhairt na Gaidhlig ? " Tuigidh sinn
gu'n do sgriobh fear-deasachaidh an leabhair a'
cheist sin mar rabhadh do na balaich Eireannach
gun iad a bhi bruidheann na Gaidhlig 'nam
measg f hein 'nuair bu choir dhaibh a bhi cleachd-
adh na Laidionn. Chan'eil teagamh nach robh
feadhainn am measg nam fear-leighinn Eireann-
ach nach robh a' coimhead le siiil ro mhaoth
air canain dhiithchail an t-sluaigh.
Thachair an ni ceudna 'nar measg fhein ann
an Gaidhealtachd na h-Alba. Is iomadh sgoil-
ear a f huair an tas gu goirt air son a bhi cleachd-
adh na Gaidhlig an claistneachd a " mheastair."
B'e aobhar da sin gu robh luchd-riaghlaidh na
diithcha agus seanaidhean na h-Eaglais anns an
18mh linn agus roimhe sin an dearbh chinnte
nach tigeadh eolas, no ionracas, no aghartas,
chum na Gaidhealtachd gus an rachadh a'
Ghaidhlig a bith. Bha na Gaidheil, ann am
beachd fir a bha deanamh tagairt am measg nan
Sasunnach air son cobhair do na sgoilean a bha
an Comunn air son craobh-sgaoilidh an t-Sois-
geil a' suidheachadh anns a' Ghaidhealtachd,
bha na Gaidheil " cho aineolach ris a' chrodh,
agus cho neo-thorach (ann an seadh spioradail)
ri mointeach dhubh nam beann." Am beachd
an duine-uasail sin, agus am beachd na roinn bu
mhotha de shluagh na Galldachd, b'e sar-aobhar
an dorchadais iomlain sin, gu robh na Gaidheil
air an sgaradh o'n chuid eile de'n rioghachd le
cainnt chein agus modhannan borb.
Tha e duilich a chreidsinn gu robh Gaidheil
na h-ochdamh linn deug cho borb 's a bha Goill
an taobh-deas a' deanamh a mach. Gun teag-
amh, cha b'urrainn de'n mhor chuid dhiubh
sgriobhadh no leughadh, ach bha earrann
chumadach de shluagh Shasuinn a bha anns a'
cheart doigh.
An luchair a dhith
Anns na sgoilean a shuidhicheadh leis a'
Chomunn Urramach air son Craobh-sgaoilidh
an t-Soisgeil an Alba, bha e air a thoirmeasg
leughadh no sgriobhadh Gaidhlig a theagasg.
Bha sin mar sin ged a bha baird ainmeil coltach
ri Mac Mhaighstir Alasdair agus Diighall
Bothchanan am measg nam maighstirean-sgoile
a bha teagasg anns a' Ghaidhealtachd anns an
1 8nah linn. 'Nam beachd fhein, bha an Comunn
Urramach sin a' deanamh gu maith air son leas
spioradail agus aimsireil nan Gaidheal. Ach
'nuair a chaidh am Biobull Gaidhlig a chur an
clodh anns a' bhliadhna 1807, chaidh sealladh
eile a chur air gliocas a' Chomuinn. Bha Facal
an Tighearn a nis aig na Gaidheil 'nan canain
fhein, ach cha robh ann ach a bheag a bha
comasach air a leughadh. Bha an t-ionmhas
siorruidh am fagus, ach bha an dorus glaiste
agus an iuchair a dhith.
Anns a' chas sin, dh' eirich Comuinn araidh
a ghabh as laimh oileanachadh a thoirt do na
Gaidheil 'n an canain fhein. Bha Comunn
Inbhir-Nis agus Comunn Ghlaschu a' tairgsinn
teagasg ann an cunntas agus ann am Beurla a
thuilleadh air a' Ghaidhlig. Ach ann an
sgoilean Comuinn Dhun-Eideann, bha e air a
thoirmeasg oilean sam bith a thoirt seachad ach
leughadh Gaidhlig a mhain. Agus air an
aobhar sin, is ann air sgoilean Chomuinn Dhim-
Eideann is iomchuidh dhuinn an t-ainm urram-
ach " Na Sgoilean Gaidhlig " a bhuileachadh.
Cor an t-sluaigh
Bhiodh e iomchuidh a nis coimhead gu h-
aithghearr air cor an t-sluaigh a thaobh oilean.
Thoisich Comunn Sgoilean Dhim-Eideann ann
an 1811. Mu dhusan bliadhna 'na dheidh sin,
rinn Comunn Inbhir-Nis oidhirp thapaidh air
aireamh a dheanamh air an t-sluagh chum gu'm
biodh fhios aca c'aite am bu fhreagarraiche
dhaibh sgoilean a shuidheachadh. B'e so an
cunntas a fhuair iad air an Eilean Sgitheanach,
agus mur robh na h-eileanan eile, agus taobh fl
an lar na Gaidhealtachd na bu mhiosa, cha robh "
iad mor sam bith na b' fhearr. Bha sluagh an
Eilein ag aireamh 22,453 ; mu dha uiread 's tha
e an diugh. Dheth 'n aireamh sin, bha 11,182
pearsa os cionn ochd bliadhna dh'aois nach
b'urrainn facal a thoirt a leabhar sam bith.
Bha corr is 1600 teaghlach anns nach robh j
neach a b'urrainn leughadh. Bha faisg air mile I
teaghlach a bha fuireach corr is coig mile o'n I
sgoil a b'fhaisge. Bha 2379 teaghlach aig nach I!
robh Biobull anns an dachaidh ; is e sin da
thrian an t-sluaigh gu leir. Ann an Diiiirinis
bha corr is coig ceud ; ann an Cill-Mhoire, bha
faisg air ceithir cheud tigh anns nach robh
Biobull no Tiomnadh Nuadh.
Sgirean farsmnn
A bharrachd air sin, bha earrann mhor de'n
t-sluagh a bha fada, fada bho eaglais. Bha na
sgirean ro mhor ; bha an sluagh diimhail ; bha
na h-eaglaisean gann. Is iomadh gleann lion- J
mhor nach fhaigheadh cothrom air seirbhis ach "
tri no ceithir uairean 'sa bhliadhna. Dh'fhaod-
NA SGOILEAN GAIDHLIG
adh am niinistir a bhi easgaidh, dileas, crabhacli,
ach ged a bhiodh e ag obair a latha agus a
dh'oidhche, cha robh e comasach dha a dhreuchd
a choimhlionadh gu h-eifeachdach a thaobh
treud cho mor a bha sgaipte air feadh diithaich
cho farsuinn, Ann am beagan de na sgir-
eachdan, an fheadhainn a b'uireasbhuidhiche,
bha na ministirean a' faotainn cuideachaidh o
na ceistearan agus na missionaraidhean a bha
air an cur a mach leis an Royal Bounty Committee
agus leis a' Chomunn air son Craobh-sgaoihdh
an t-Soisgeil. Bha mu dha fhichead mission-
araidh agus na b' lugha na da fhichead ceistear
a' saothrachadh fo chiiram na da bhuidhinn sin.
Bha sin 'na dheagh chobhair, ach beachdaich-
eamaid gu robh sluagh na Gaidhealtachd ag
aireamh faisg air 400,000 anam.
Am Biobull a mhain
Anns a' chas sin, ghabh Comunn nan Sgoilean
Gaidhhg gu cridhe briathran an Abstoil a
labhair a thaobh a mhinistrealachd fhein, " Aon
ni tha mi a' deanamh." B'fheudar comas a
thoirt do na daoine P'acal an Tighearn a leugh-
adh anns an aon chanain a thuigeadh iad.
Chuir iadsan rompa gu'n toireadh iad an cothrom
sin dhaibh. Ann an riaghailtean a' Chomuinn
bha e air ordachadh nach gabhadh luchd-teag-
aisg a' Chomuinn gnothuch ri obair sam bith
ach a bhi ag ionnsachadh an t-sluaigh a bhi
leughadh nam Sgriobtuirean. Chan fhaodadh
iad searmonachadh ; ged a bha e ceadaichte
am Facal a mhineachadh. Chan fhaodadh iad
cunntas, no sgriobhadh, no Beurla Shasunnach
a theagasg. Ma bha neach ag iarraidh foghlum
saoghalta, faigheadh e sin anns na sgoilean eile
a bha uidheamaichte air son na h-obrach. Cha
b'e cor aimsireil, ach leas spioradail nan Gaidh-
eal, a bha 'na uallach air cridhe Muinntir nan
Sgoilean Gaidhlig. Tha e a' saoilsinn neonach
dhuinne an diugh gu robh luchd-riaghlaidh nan
sgoilean cho daingeann an aghaidh nam maigh-
istirean-sgoile a bhi searmonachadh, eadhon
ged a bha cuid dhiubh a bha Ian chomasach.
Ach bha deagh aobhar ann air son na riaghailt.
Eagal aimhreit
Bha roinn mhaith de Chaitligich anns a'
Ghaidhealtachd. Bha an Comunn air son gu'm
frithealadh a' chlann Chaitligheach na sgoilean
Gaidhlig comhla ris a' chloinn Phrostanach.
Bha Easbuig nan Eileanan agus na sagairt
Chaitligeach Ian thoilichte gu'm fritheleadh an
cuid sluaigh na sgoilean Gaidhlig cho fad's a
bha an teagasg air a chumail ri leughadh agus
ri mineachadh briathran a' Bhiobuill. Air son
iomadh bliadhna bha muinntir an da aidmheil
ag oibreachadh gu cairdeil agus gu cridheil le
cheile agus chan'eil teagamh nach do rinn na
maighstirean-sgoile Gaidhlig obair iomraiteach
am measg ar luchd-diithcha a bha leantuinn a'
chreidimh Chaitligeach. B'e so an teisteanas
a thug sagart Bharraidh seachad anns a'
bhliadhna 1823. " Tha mi gle bhuidheach leis
an doigh anns a bheil am fear-teagaisg 'ga
ghiiilan fhein 'na dhreuchd. Tha mi an dochas
gu'm fag an Comunn againn e air son iiine
fhathast, ma's e sin a dhiirachd fhein. Agus
tha mi air son buidheachas a thoirt do'n
Chomunn air son farsuingeachd am beachdan,
ann a bhi comhairleachadh na maighstirean-
sgoile gun a bhi togail puingean no cuspairean
a dh' aobharaicheadh aimhreit am measg an
t-sluaigh."
Sgoilean gluasadach
B'e " sgoilean gluasadach " a bha anns na
Sgoilean Gaidhlig. Tha an t-ainm sin a' ciall-
achadh nach fhaodadh am maighstir - sgoile
cumail air anns an aon aite o bhliadhna gu
bliadhna. Ann an ceann bliadhna no da
bhliadhna air a' chuid a b'fhaide, bha aige ri
gluasad gu cearn eile, agus toiseachadh ann
an sin as iir. Ann an Diuirinis, anns an Eilean
Sgitheanach, chi sinn an aon nihaighstir-sgoile
a' saothrachadh aon bhliadhna ann an Gleann-
dail ; bliadhna no dha 'na dheidh sin ann an
Cealbost ; bliadhna eile ann am Boirearaig ann
an diithaich Mhic Criomain. Bha aig muinntir
an aite anns an robh e a' dol ri tigh agus aite-
teagaisg uUachadh air a shon mus ruigeadh e.
Anns an doigh sin, bha aon duine a' deanamh
a cheart uidhir a dh' obair ri tri no ceithir a bha
a ghnath ceangailte ris an aon aite. B'e 81 an
aireamh luchd-teagaisg a b'airde a bha ann an
seirbhis a' Chomuinn aig aon am, agus mar bu
trice, bha e na b'fhaisge air leth-cheud. Bha
an aireamh ag eiridh is a' tuiteam a reir 's mar
a bha an t-airigiod a' tighinn a stigh.
Ach ann an 1835, as deidh do na sgoilean
Gaidhlig a bhi dol air aghart air son ceithir-
bliadhna-fichead, b'urrainn do luchd-iiiil a'
Chomuinn a radh le uaill gu'n do chiim iad sgoil
ann an coig ceud gu leth aite ; gu'n tug iad
cothrom do 70,000 anam na Sgriobtuirean a
leughadh anns a' chanain mhathareil agus gu'n
do chraobh-sgaoil iad air feadh na Gaidhealtachd
timchioll air 70,000 Biobull agus Tiomnadh
Nuadh. Co is urrainn luach na h-oibre sin
a mheas ?
Taghadh ciiramach
Bha na maighstirean Gaidhlig air an taghadh
le ciiram sonruichte. Cha robh an Comunn
riaraichte le oilean ann an litreachas a mhain.
Bha aig gach fear a bha ag iarraidh aite ann an
seii'bhis a' Chomuinn ri turns a dheanamh a
Dhim-Eideann chum gu'm faiceadh maithean
a' Chomuinn le'n siiilean fhein ciod a ghne
duine a bha ann. Bhiodh e ann an sin air a
cheasnachadh, chan ann a mhain a thaobh
oilein agus a chomas-teagaisg, ach os barr a
thaobh ire spioradail agus a chaitheamh-beatha.
8
NA SGOILEAN GAIDHLIG
Cha deanadh litir-theisteanais leatha fhein
feuni sam bith. Gle thric thigeadh fear a
Dhim-Eideann anns an robh freumh a' glino-
thuich a thaobh tuigse nadurra agus eolas
spioradail ged a thachradh dha a bhi beagan
fad air ais a thaobh oilein. Na'n cordadh a
choltas ri mumntir a' Chomuinn, chumadh iad
ami an Dim-Eideann e air an cosdus fhein gus
am bitheadh e uidheamaichte agus uUaichte.
air son aite a ghabhail. Cha robh moran de
bhalaich oga 'nam measg. Bha a' chuid mhor
dhiubh aig aois shuidhichte mus do ghabh iad
ris an obair. Chan'eil teagamh idir nach robh
iad durachdach agus dileas 'n an dreuchd.
Bha iad air a mhor chuid a' coimhhonadh an
dleasdanais laitheil fada air falbh o shuil neach
aig an robh iighdarras sam bith thairis orra.
Bha iad a' cur seachad am beatha o bhliadhna
gu bliadhna air eileanan a' chuain, no ann an
ghnn uaigneach, fada air falbh o ghleadhraich
an t-saoghail mhoir. Ach b'ainneamh idir a
thuit aon dhiubh gearr air an earbsa a chaidh
a chur annta.
Fianuis mhinistearan
Thug Ministir Ghearr-loch, an t-Urramach
Mghr. .Russel an teisteanas so do na maigh-
stearan GaidhUg a b'aithne dha fhein : " Tha iad
dileas agus eudmhor anns an deagh aobhar ;
daoine diadhaidh agus cliiiiteach 'nan giiilan ;
tha iad a' beothachadh call air son nithean
neamhaidh anns gach cearn anns am bheil iad
a' saothrachadh." Faodaidh sinn am moladh
sin a bhuileachadh air an co-oibrichean gu leir.
Bha na maighstirean Gaidhlig air am paigh-
eadh beagan na b'f hearr na cuid a bha leantuinn
an dreuchd sin. Bha £25 's a' bhhadhna aca
'nuair nach robh aig feadhainn eile ach £l4,
<£l6, no £18, air son saothair bliadhna. Ach
ma bha barrachd duals aig na maighstirean
Gaidhlig, bha barrachd obrach aca. Bha sgoil
sheachduin agus sgoil Shabaid aca. Agus bha
an sgoil Shabaid a stigh a' chuid mhor de'n
latha. Air feasgar nan laithean seachduin
bhiodh e a' teagasg ann an tighean araidh far
am biodh seann daoine a' cruinneachadh air
son leughadh a' Bhiobuill. Bha e a' faotainn
mios dheth a h-uile bliadhna air son a dhol a
thadhal air a chairdean agus gu dearbh fhein,
b'airidh e air.
Sgoilearan aosda
A nis, de mu dheidhinn nan sgoilearan ? 'S e
gillean is nigheanan eadar 6 agus 16 a tha anns
a' chuid mhor dhiubh. Ach 'n am measg agus
a' suidhe air an aon t-suidheachan, chi sinn fir
agus boirionnaich oga ; is docha gu'm faic sinn
athair teaghlaich ag ionnsachadh as an aon
leabhar ri a mhac, no mathair ag altrum a
naoidhean le aon laimh affus a' leantuinn nan
litrichean anns a' cheud leabhar Gaidhlig leis
an laimh eile. Anns na h-eileanan gu h-araidh,
agus gu h-araidh buileach ann an Leodhas,
bhiodh bodaich liath agus seanmhairean aosda
a' frithealadh na sgoile gu diirachdach. Ach
eadhon air tir-mor, tha sinn a' leughadh mu
bhodach anns an Raoghairt a thoisich air an
sgoil aig 75. Bha e da uair posda, agus bha
dithis de'n teaghlach leis a' chiad mhiraoi, agus
ceathrar de'n teaghlach leis an dara mnaoi a'
dol do'n sgoil comhla ris. Ach ann an Leodhas
bha a leithid de na seann daoine a' frithealadh
nan sgoilean Gaidhlig 's gu robh aig na maigh-
stirean ri cur a Dhim-Eideann a dh'iarraidh
speuclairean. Bha 220 sgoilear ann an sgoil
Bhai'bhais, agus de'n aireamh sin, bha 120 a
rainig aois choimhlionta, moran dhiubh os cionn
60 bliadhna.
Anns a' gheamhradh
Bhiodh aireamh nan sgoilearan a' traghadh
's a lionadh a reir aimsir na bliadhna. Anns
a' gheamhradh, bhiodh na sgoilean Ian ; ach
anns an t-samhradh, bhiodh moran de na sgoil-
earan, bg is scan, a' dunadh an cuid leabhrai-
chean. ' Bha obair mara agus fearainn 'g an
gairm air falbh.
Bha a h-uile sgoil air a roinn ann an ceithir
classaichean. Anns an da chlass a b'isle,
bhiodh na sgoilearan ag ionnsachadh anns an
da leabhar bheag leughadh a dh'ullaich an
Comunn air son nan sgoilean Gaidhlig. B'iad-
san na ciad leabhraichean-sgoile Gaidhlig a
chaidh riamh a dheasachadh ann an Albainn.
Anns an da chlass a b'airde, bha na sgoilearan
ag ionnsachadh a bhi leughadh a' Bhiobuill,
agus a bhi cantainn nan Salm air an teangaidh.
Leughadairean maithe
Mu'n do thoisich na sgoilean Gaidhlig, bha
moran de'n bheachd gu robh leughadh na
Gaidhlig anabarrach duiUch ri ionnsachadh.
Tha moran de'n bheachd sin fhathast. Ach
ma bha aon ni a' cur iongantais air luchd-iiiil a'
Chomuinn Ghaidhlig, b'e cho luath 's a bha na
sgoilearan a' togail an fhoghluim a bhathas a'
toirt dhaibh. An ceann aon seisean anns an
sgoil, bha a' chuid mhor dhiubh 'n an deagh
leughadairean, ged nach aithnicheadh iad na
litrichean 'nuair a thoisich iad.
Tha sinn a' leughadh mu dheidhinn iasgair
Tirisdeach a thoisich air an sgoil a fhrithealadh
air na lathaichean nach fhaigheadh e mach gu
muir leis an droch shid. An ceann da mhios,
bha an duine so comasach air an Tiomnadh
Nuadh a leughadh gu pongail. Ach 's fheudar
gu'n robh droch gheamhradh ann an Tiriodh a'
bhliadhna ud.
{Re leantuinn)
Aireamh lo
1938
Solus agus Cumhachd
• Bheir e dhuibh Comhfhurtair eile, a chum giCm hi e maille ruibh gu brath."—Eom xiv, 16.
GED is e an Comhfhurtair aon de ainmean an
Spioraid Naoimh amis a' Bhiobull chan 'eil
sin a' ciallachadh gur e aon obair no priomh
obair an Spioraid Naoimh comhfhurtachd a
thoirt do chridheachan tursach. Tha an
Spiorad Naomh a' deanamh sin, ach tha e a'
deanamh moran eile a thuilleadh air sin. Tha
daoine cho cleachdte ri bhi cluinntinn a' cheath-
ramh caibideal deug de shoisgeul Eoin air a
leughadh ann an tigh a' bhroin, agus aig leaba-
thinneis ; ann an uair a' bhais, agus aig an
uaigh, 's gu bheil iad uidh ar n-uidh air an
daingneachadh anns a' bheachd (gun fhios
daibh fein) gur e obair shonruichte a' Chom-
f hurtair so air am bheil Eoin a' labhairt faidhid-
inn is furtachd a thoirt do luchd a' bhroin.
Sin pairt d'a obair gun teagamh ach tha e a'
coimhlionadh ministrealachd as farsuinge na
sin ; *ma thig e gu daoine breoite le leigheas
fo a sgiathan, thig e mar an ceudna gu daoine
laidir a thoirt dhaibh claidheamh is clogad leis
an teid iad a mach a dheanamh comhraig ris an
t-saoghal, ris an fheoil, agus ris an Diabhol.
Anns na briathran a labhair an Slanuighear
mu'n Spiorad Naomh cha b' ann air a' chomh-
fhurtachd a bheireadh e do 'n t-saoghal a chuir
e cudthrom ach air an t-soillseachadh-inntinn a
thigeadh 'na lorg, " teagaisgidh esan dhuibh
na h-uile nithe, agus cuiridh e 'n cuimhne
dhuibh na h-uile nithe a labhair inise ribh,"
" ni e fianuis mu m' thimcliioll-sa " ; " bheir e
dearbh-shoilleireachd do 'n t-saoghal mu phea-
cadh, agus mu fhireantachd, agus mu bhreith-
eanas." Do dhaoine a tha cheana air an
socruchadh air an deasgainnean chan e fois
no comhfhurtachd a tha feumail dhaibh, ach
an-fhois is taomadh is clisgeadh a dhiiisgeas as
an cadal iad agus a dhearbhas orra am peacadh
agus an cionta.
Tha feum aig an t-saoghal air conahf hurtachd
gun teagamh ach tha feum as motha aige air
solus do shuilean dall, eud diadhaidh do chridh-
eachan meogh-bhlath, agus eagal breitheanais
do choguisean marbh — sin priomh obair an
Spioraid Naoimh anns an eaglais agus anns an
t-saoghal.
(1) Solus. — Is spiorad soluis an Comhfhurtair,
a' soillseachadh inntinn agus coguis an duine
anns am bheil e ag oibreachadh ; a' nochdadh
dha nithean air nach ruig an inntinn nadurra.
Tha iadsan a tha fo theagasg an Spioraid
Naoimh a' fas gach latha ann an eolas spiorad-
ail. Cha robh eadhon na h-abstoil ach gu
maith fada air an ais ann an tuigse spioradail
aig bas Chriosd, ach do bhrigh gu'n do chuir
Criosd an Spiorad thuca agus gu robh iad air
an teagasg leis, mheudaich an tuigse agus an
eolas o bheag gu mor, gus mu dheireadh an do
rainig Eoin airde gliocais is spioradalachd a
chuir ionghnadh air an t-saoghal. Leth-cheud
bUadhna an deidh la na Caingis bha a' chuid a
bha beo de na h-abstoil moran moran na bu
spioradaile 'nan inntinn agus 'nam beachdan
na bha iad an uair a bha Criosd maille riu ; fo
theagasg an Spioraid fhuair iad greim air
nithean a bha foluichte is diomhair dhaibh
roimhe sin ; threoraich e iad a steach do chridhe
na firinn agus rinn an fhirinn saor iad. Agus
tha an Comhfhurtair a' deanamh an diugh
f hathast an ni a rinn e do na h-abstoil ; tha
e a' nochdadh do dhaoine gloir Chriosd is rtiin-
tean an Athar anns an tomhas anns an urrainn
iad gabhail riu, oir is e obair-san an sluagh a
thagh Dia a thoirt a steach do thir a' gheallaidh
agus an suilean fhosgladh chum gu'm faic agus
gu'n tuig iad lanachd na h-oighreachd a bhuin-
eas daibh ann an losa Criosd. Iadsan, mata,
a chumas iad fein ami an companas an Spioraid
Naoimh agus nach miich e, gluaisidh iad anns
an t-solus agus fasaidh an solus a tha aca na 's
motha agus na 's motha gus am faodar a radh
nach 'eil dorchadas annta.
Imich 's an t-soills' ! 's ge cloirbh do shligh
Soilleir bidh 1 mar ghrein ;
Oir Dia, troimh ghras, ni tamh a' d' chridh.
An Dia is soills' e fein.
(2) Cumhachd. — Is spiorad cumhachd an
Comhfhurtair, a' neartachadh ghealtairean gu
bhi 'nan deagh shaighdearan ; neach a tha
seasamh ri taobh a shluaigh los am misneachadh
agus am brosnachadh anns a' chath. Chan 'eil
e ceart dhuinn a bhi smuaineachadh air mar
nach robh ami ach neach a bhios a leigheas
leon na feadhnach a thuiteas, no bhios a' siab-
adh nan deur air falbh bho aodann na feadh-
nach nach teid idir air adhart ach a shuidheas
gU fann truagh a' caoidh an cor feiii ri aghaidh
a' chatha ; is gaisgeach treun an Comhfhurtair
agus is e a phriomh obair spiorad na gaisgeal-
achd a chur ann an cridheachan chreidmheach
chum eagal is gealtachd a chur a mach asda,
air chor agus nach bi eagal sam bith orra ach
a mhain eagal Dhe. ' ' Gheibh sibh cumhachd."
Tha eachdraidh na h-eaglais uile gu leir air a
2
SOLUS AGUS CUMHACHD— NA SGOILEAN GAIDHLIG
filleadh a steach anns an fhacal sin. Roimh
la na Caingis chaill na h-abstoil am misneach ;
theab iad an ciil a thionndadh ris an namhaid
agus teicheadh ; ach an uair a thainig an gaisg-
each iir so air an ceann — an Comhfhurtair —
dh' fhalbh an t-eagal agus chaidh iad a mach gu
neo-sgathach a shearmonachadh soisgeul na
h-aiseirigh, a dh' aindeoin Shadusach is shagar-
tan. Cha b'ann 'n an neart fein a rinn iad sin
ach tre chumhachd an Spioraid Naoimh. Cha
mho a b' annle am briathran-san no le an talan-
tan-san a bha na miltean air an iompachadh ach
le cumhachd an Spioraid cheudna. " C ar son
a tha iongantas oirbh," arsa Peadar, " no c' ar
son a tha sibh a' geur-amharc oirnne, mar gu'm
b' ann le ar cumhachd no le ar diadhaidheachd
fein a thug sinn air an duine coiseachd." Cha
b' e cumhachd no diadhaidheachd nan abstol a
chuir an eaglais air chois, no chuir an saoghal
bun OS cionn anns a' cheud linn, ach cumhachd
an Spioraid Naoimh. " Shuidhich mise," arsa
Pol, " dh' uisgich Apollos, ach is e Dia a thug
am fas." Bu mhaith an searmonaiche Mac-
Cheyne — searmonaiche a bha air a lionadh le
cumhachd na diadhaidheachd — ach thubhairt
MacCheyne nach b' aithne dha 'na fhiosrachadh
uile aon anam a bha air iompachadh le a bhriath-
ran-san ; bha iad uile air an diisgadh le facal air
chor-eigin de 'n Fhirinn a thainig thuca le
cumhachd an Spioraid Naoimh.
Gach subhailc annainn is gach feart,
Gach buaidh 's a' chomhstri dhein,
Ar n-uile thograidh naomha, ceart,
Tha 'teachd uaith fhein.
Cha bu choir dhuinn, ma ta, a bhi a' cumhann-
achadh obair an Spioraid Naoimh no bhi
saoilsinn nach 'eil feum againn air gus an tig
1^ na trioblaid ; tha feum againn air gach latha
d' ar beatha, co dhiu a tha sinn aoibhneach no
tursach ; tha feum againn air anns a' chogadh
naomh. Is ann a dh' ullachadh a shluaigh air
son a' chogaidh sin a chuir Criosd an Spiorad
Naomh 'g an ionnsaigh, treas Pearsa na Trian-
aid, Ughdar ar soluis agus Tobar ar neirt.
Na Sgoilean Gaidhlig
(Air a leantuinn)
Leis an Urramach Iain Mac Aonghuis, M.A., an Hacraig
THA sgeul eile air innseadh mu nigheanan
araidh a dh' ionnsaich an Tiomnadh Nuadh
a leughadh ann an ochd latha deug. Ach chan
'eil e air innseadh ciod an t-aite d'am buineadh
iad. Co dhiubh, tha fianuisean as gach cearn
de'n Ghaidhealtachd ag aontadh le aon chridhe
agus le aon ghuth gu'n robh na sgoilearan a'
togail an fhoghluim a bha iad a' faotainn ann
an iiine anabarrach aithghearr. B'e b'aobhar
da sin gu'n robh aigne nan oileanach anns an
ionnsachadh. Ann an iomadh kite cha leigeadh
iad fois leis a' mhaighstir. Bhiodh iad ag
iarraidh a chuideachaidh a dh'oidhche 's a latha.
Mu dheidhinn sgoil Bhaibil ann an Leodhas, tha
sinn a' leughadh : " Bha am Maighstir a' teag-
asg gun stad sam bith air son aona mhios deug.
A shamhradh 's a gheamhradh, bha e a' tois-
eachadh aig seachd uairean 's a' mhaduinn agus
a' cumail air gu naoi no deich. Bha iad a'
cruinneachadh a ris aig deich no aon uair deug,
agus bha e a' teagasg gu ceithir. Bha an sgoil
a' toiseachadh a ris aig coig agus a' sgaoileadh
aig deich no eadhon air uairibh aig meadhon-
oidhche."
Tha ministir Bhracadail, an t-Urr. Iain
Shaw, ag radh mu dheidhinn sgoil Choisleadair :
" Tha am Maighstir air a chumail ris an obair
cha mhor gun tamh, o sheachd uairean 's a'
mhaduinn gu deich no aon uair deug a dh'
oidhche. Eadhon nuair a bhios e aig a bhiadh,
bithidh iad cruinn timchioll air."
Bha acras agus tart air an t-sluagh air son
Facal an Tighearn, agus bha sin a' beothachadh
na h-inntinn agus a' fogradh na leisge. Cha
leig sinn a leas ionghnadh a ghabhail gu'n tug
na Gaidheil an t-ainm " Sgoilean Chriosd " air
na sgoilean Gaidhlig.
Toradh maith -f
Bha an teagasg a bha iad a' faotainn a' toirt
a mach toraidh ann an iomadh doigh. Thainig
aghartas air a' chloinn a thaobh sgiobaltas
pearsanta. B'abhaist dhaibh a bhi ri mionnan
agus ri guidheachan. Ach tha fianuisean ag
innseadh dhuinn gu'n tainig caochladh air sin
agus nach cluinnte mionnan air beul sgoilear
Gaidhlig.
Bha an t-Sabaid air a cumail na b'fhearr anns
na h-aitean anns an robh sgoil Ghaidhlig.
B'abhaist do'n chloinn a bhi siubhal nam
monaidhean agus a' cruinneacheadh air na
machraichean air son dibhearsoin air an t-
Sabaid, ach far an robh sgoil Ghaidhlig bhiodh
iad a' frithealadh na sgoil Shabaid agus a'
caitheamh na Sabaid ann an doigh bheusach.
Bha na ministearan ag aideachadh gu robh
moran a bharrachd eolais air na Sgriobtuirean
aig an fheadhainn a chaidh troimh na sgoilean
GMdhlig na aig an fheadhainn a chaidh oilean-
achadh anns na sgoilean Beurla.
Bha am Biobull anns a' h-uile tigh anns an
robh sgoilear Gaidhlig.
Bha an Comunn a' cosd an treasa cuid de'n
airgiod a bha a' tighinn a stigh dhaibh ann a bhi
NA SGOILEAN GAIDHLIG
3
ceannach nan Sgriobtuirean, agus bha iad 'g
an reic riusan a b'urrainn an ceannach, agus 'g
an toirt seachad an asgaidh dhaibhsan nach
b'urrainn.
Cor truagh nan Gaidheal
Aig an am anns an robh na Sgoilean Gaidhlig
ag oibreachadh, bha cor nan Gaidheal, a thaobh
nithean aimsireil, truagh gu leor. Bha an
sluagh a' fulang dheuchainnean air nach 'eil
eolas againne anns an latha'n diugh. Tha an
sean-fhacal ag radh, " Is e an duine an t-aodach,
ach is e am fior-laochan am biadh." Bha am
" fior-laochan " air uairibh gle ghann, Nuair
a theirigeadh a mhin, is docha tri miosan mus
abaicheadh coirce an ath fhogharaidh, agus gu
h-araidh nuair a thigeadh gaiseadh anns a'
bhuntata, bhiodh gort anns an tir. Tha leth-
chuimhne aig daoine fhathast air a' ghort a
thuit air a' Ghaidhealtachd agus air Eirinn anns
na bliadhnaichean 1846-47. Ach bha gainne
bidh anns a' Ghaidhealtachd roimh 184.6-47,
gun ghuth no iomradh a bhi oirre anns a' chuid
eife dheth 'n diithaich. Bha an Gaidheal a'
giiilan a chuid thrioblaidean le faidhidinn ; tha
cuid ag radh le cus faidhidinn. Ach aig an aon
am, bha e a' call a dhochais agus a mhisnich.
Bha cuimhne aige gu robh an ceann-cinnidh'na
charaidseasmhachagus'na chomharlaiche coibh-
neil do a shluagh fhein anns na laithean a
dh'fhalbh. Ach an aite cinn-cinnidh a bhiodh
a' gabhail tlachd ann an cor an cuid tuatha, is
e dh'eirich a nis ginealach iir de uachdarain a
bha 'nam marsantan-fearainn, daoine a bha a'
fasachadh nan gleann agus a' fuadachadh an
t-sluaigh gu croitean beaga neo-thorrach ri
taobh a' chladaich no gu machraichean agus
coilltean America. Cha ruig mi leas leudachadh
air an eachdraidh bhronach sin, no breith no
binn a thoirt a mach air duine seach duine. Is
leor gu'n aithnicheamaid gu robh mor roinn de
na Gaidheil a' faireachduinn gu robh an saoghal
gu leir 'nan aghaidh agus nach robh caraid aca
air an domhan a sheasadh an cixis.
" Oir bheathaich Thu do shluagh gu I6ir
Le aran deur is br6in
Is tomhas saoibhir thug Thu dhaibh
De dheuraibh goirt r'an 61."
Maorach a' chladaich
Arsa Ministir Ghearr-loch, a' sgriobhadh anns
a' bhhadhna 1824 : " Tha e a' cur doilgheas orm
aideachadh gu bheil an ard aigne leis an robh
na Gaidheil air an comharrachadh anns na
h-aimsirean a dh'fhalbh, air a briseadh gu
h-iomlan le cudthrom nan teanntachdan a tha
iad a' fulang an diugh."
Anns a' bhliadhna 1830, sgriobh am fear-
coimhid a bha tadhal air na sgoilean GaidhUg :
" Thadhail mi air sgoil Bhuirbh ; cha robh
aireamh nan sgoilearan ach beag. Thubhairt
am maighistir gu robh f ior ghainne bidh anns
an sgireachd agus gu robh na parantan a' cumail
an cloinne anns an leabaidh gu deich no aon
uair deug, oir bha fhios aca na'n eireadh iad na
bu thraithe gu'm biodh iad ag iarraidh bidh agus
gun am biadh ann. Nuair a dh'eireas iad,
bithidh iad 'g an cur a chruinneachadh maorach
a' chladaich. Chaidh innseadh dhomh nach
robh uiread is bolla mine eadar na bha theagh-
laichean anns a' bhaile."
Aon sealladh eile air cor aimsireil an t-
sluaigh ; Tha an t-Urramach Cailean Mac-
Coinnich a' sgriobhadh a Sildeig anns a'
bhliadhna 1838 : " Tha e coltach gu'm bi an
tuath gu h-iomlan air am fuadach a mach as an
sgireachd so air an ath Bhealltainn ; tha an
t-aite a' dol a bhi air a qhur fo chaoraich. Feum-
aidh iad imrich a dheanamh thairis agus chan
urrainn dhaibh sin a dheanamh mur faigh iad
cobhair o'n ' Ghovernment.' Fhuair sia fichead
's a deich air oighreachd Thoirbheartain ordugh
a bhifagail. Tha e da-rireadh muladach a bhi
ag eisdeachd ris a' chaoidh bhronaich a tha na
truaghain a' deanamh."
Ur-mhisneach agus dochas
B'e sar-dhith nan Gaidheal anns a' chas sin
gu'm biodh e air a nochdadh dhaibh nach robh
iad buileach air an di-chuimhneacheadh le Dia
agus le daoine ; gu'm biodh fhios aca gu robh
cairdean ann a sheasadh leotha agus a bheir-
eadh cobhair dhaibh. B'e sin an ti'odhlac bu
luachmhoire a bhuilich muinntir nan sgoilean
Gaidhlig agus na buidhnean abhaa'co-oibreach-
adh leotha air Gaidheil na ceud roinn de'n
19mh linn. Dh'ung iad creuchdan an spioraid.
Thug iad dochas iir agus ath-nuadhachadh
misnich do mhoran. Nochd iad do na Gaidheil
gu robh caomhalachd agus Criosdalachd fhath-
ast anns an t - saoghal mhor. Agus gu h-
araidh, thug iad dhaibh an Leabhar agus comas
a rannsachadh. Agus anns an Leabhar sin,
choinnich iad ri Neach a tha na's dliiithe ri
luchd a' chridhe bhriste agus an spioraid bhriiite
na ri muinntir na h-inntinn uabhai-raich agus
na bru shasaichte. Bha Caraid a dhith air na
Gaidheil a sheasadh leo ann an cruaidh theann-
tachdan an t-saoghail. Fhuair iad eolas air a
charaid a leanas na's dliiithe na brathair. An
cois teagasg nam maighistirean-sgoile Gaidhlig,
thoisich dusgadh spioradail ann an iomadh
cearn de'n Ghaidhealtachd, anns na h-Eileanan
a Muigh, anns an Eilean Sgitheanach, ann an
oirthir Rois agus Inbhir Nis, agus ann an aitean
eile. Tha toradh an diisgaidh sin againn anns
a' Ghaidhealtachd gus an latha 'n diugh. Bha
moran de luchd-oibre eile a' saothrachadh anns
an fhion-lios agus bu mhaith gu'n robh. Ach
faodaidh sinn earrann mhor de'n chliii a thoirt
do sheirbhisich a' Chomuinn air son na sgoilean
Gaidhlig, Cha bhiodh e ceart gu'n dichuimh-
TEARLACH GRANND, ARD-CHEANNAICHE AGUS NAOMH
nicheadh Gaidheil an latha 'n diugh na dh-
oidhirp iad agus na rinn iad. Bitheamaid a'
toirt buidheachais do Dhia gach uair a chuimh-
nicheas sinn orra.
" Caraid nan Gaidheal"
B'e so an cliu a thug Tormod Macleoid,
" Caraid nan Gaidheal," do na sgoilean Gaidhlig.
"Mus deachaidh na sgoilean sin a chur air bonn,
bha na Biobuill a bha a' tighinn do'n Ghaidh-
ealtachd o ' Chomuinn a' Bhiobuill ' air am
fagail anns na bocsaichean anns an tainig iad
gun am fosgladh ; ach o chionn ghoirid, bha
corr is leth-cheud mile Biobull a' dol an clodh aig
an aon am. 'Nuair a chaidh mise a shuidh-
eachadh ann an sgir Cheann-Loch anns a'
bhliadhna 1808, bha an Tiomnadh Nuadh agus
Leabhar nan Salm aig beagan de'n t-sluagh.
Cha robh am Biobull slan ann an dachaidh sam
bith. Ach beagan bhliadhnaichean 'na dheidh
sin, cha robh tigh anns an sgireachd anns nach
fhaighteadh am Biobull. B'e na sgoilean
Gaidhlig a b'aobhar do'n atharrachadh bheann-
aichte sin."
Le teisteanas " Caraid nan Gaidheal," faod-
aidh sinn an cunntas so a tharruing gu crich.
Tearlach Grannd, Ard-Cheannaiche agus Naomh
Leis an Urhamach Alasdair Mac Dhonnachaidh, M.A., an Cill Mhailidh
" Chan 'eil Granndach an Srath-speidh nach 'eil ^na dhuine urramach."
ANNS a' bhliadhna 1509 fhuair Iain Og, mac
-morair nan Granndach, fearann air braigh
Ghlinn Urchadain. O shliochd an duine so
thainig na Granndaich a bha a chomhnuidh an
Coire Mhonaidh agus an Seagalaidh. Nuair
a bha na Stiubhardaich air am fuadach as an
rioghachd lean daoine Choire Mhonaidh agus
Sheagalaidh ro-dhliith riu, agus chaidh Padruig
Grannd maille r'a mhac Rob do'n chogadh, is
bha e aig blar Sliabh-an-t-Siorraim. Bha an
treas mac ann an teaghlach Rob Ghrannd'na
shaighdear ainmeil agus theireadh iad ris Alas-
dair a' Chlaidheimh. Nuair a thoisich an
reisimeid ris an abrar Am Freiceadan Dubh bha
na h-uile innte 'nan daoine-uaisle, agus bha
Alasdair a' Chlaidheimh air aon dhiubh.
Nuair a thog na Gaidheil bratach Thearlaich
Stiubhard chaidh Alasdair a' Chlaidheimh maille
riu. Dh'fhag e a bhean ann an tigh athar-
ceile, oir bha an dtithaich fo iomgain agus eagal.
Rugadh leanabh do bhean Alasdair 'san tigh
sin, ann am baile Allt-dubhraidh air taobh deas
Loch Nis anns a' bhliadhna 1746, ann am mios
a' Mhairt. Seachduin no dha roimh latha
Chiiil-fhodair thainig athair an leinibh agus
deich ar fhichead d'a chompanaich gu Allt-
dubhraidh chum an leanabh a bhaisteadh.
Chan 'eil aithris air c6 am ministear a bha aig
a' bhaisteadh ud, ach 's ann air doigh iongantach
a thachair e. Tharruing gach gaisgeach a
chlaidheamh agus thug iad air an leanabh a
lamh a chur air gach inneal muirt mar gu'm
bitheadh e a' toirt mionnan gu'm bitheadh e
dileas gu bas do'n Phrionnsa Tearlach. Agus
thug iad Tearlach mar ainm air an leanabh.
'S ann mar sin a thainig Tearlach Grannd gu
bhi 'na oglach do 'n righ, ach 's e Righ na Gloire
a fhuair buaidh air a chridhe air a' cheann mu
dheireadh.
Bha Alasdair a' Chlaidheimh air a leon gu
goirt air blar Chiiil-fhodair, agus chaidh a
mhaoin uile a chreachadh le saighdearan Righ
Deorsa. Thog mac brathar-athar air do na
h-Innsibh an Ear, far an do choisinn e cliu mar
shaighdear fo iighdarras Chlive, agus chruinnich
e saibhreas mor mar cheannaiche. .Thainig
esan air ais do Lunnainn 'na dhuine beartach.
Ach chan ann mar sin a thachair do dh' Alasdair
a' Chlaidheimh. Rinn e iomadh oidhirp air
fortan a ghleidheadh an deidh Chiiil-fhodair.
Anns a' bhliadhna 1756 ghabh e anns an arm
'na shaighdear ann an reisimeid Ghaidhealach
a bha air a togail air son seirbhis ann an
America. Dh'fhag e coignear chloinne fo
churam a mhnatha gun mhoran teachd-an-tir
aice air an son. Chaidh Tearlach agus a
phiuthar Mairearad gu tigh Iain Ghrannd,
brathair Alasdair, a bha 'na chis-mhaor ann
am baile Eilginn. Bha sgoil mhaith 's a' bhaile
sin, agus fhuair Tearlach foghlum na b' fhearr
na bha e comasach dha f haotainn ann an Gleann
Urchadain.
Anns a' bhliadhna 1758, a' bhliadhna anns
an do chaochail a mhathair, fhuair e aite mar
f hoghlumaiche-ceirde ann an tigh duine beusach
d' am b' ainm Forsyth, a bha 'na cheannaiche
ann am baile Chrombagh. An ceann coig
bliadhna sgriobh Iain Grannd litir gu Caiptean
Alasdair, an duine beartach ann an Lunnainn,
ag iarraidh cobhair air son Thearlaich. Shoir-
bhich le a iarrtas agus air ceud la mios a' Mhairt
1763 chaidh Tearlach air bord luinge ann an
Inbhir-nis air an rathad do Lunnainn, agus an
deidh ceithir bliadhna eile chaidh e' do na
h-Innsibh an Ear.
Anns an dtithaich mhoir sin bha na ceann-
aichean a' gabhail laimhe ann an ciiisean na
Staide, oir bha e eu-comasach malairt cheart
a dheanamh 'nuair a bha comhstri agus cogadh
eadar fineachan na dtithcha. Air an aobhar
sin thigeadh na daoine a bha ann an seirbhis
a' Chomuinn-Mhalairt anns na h-Innsibh an
SEALLADH-SIUBHAIL AIR AN EIPHIT
Ear gu uachdaranachd thairis air sluagh na
tire.
Bha cMrdean maith aig Tearlach Grannd ann
am Bengal, agus choisinn e aite urramach 'n
am measg le obair dhileas agus le chridhe
iom'aic. Bha a' chuid as mo de na Breatunnaich
a bha a chomhnuidh anns na h-Innsibh aig an
am ud saoghaltach agus sanntach, gun smuain
air nithean spioradail no air cor nan daoine
bochd a bha 's an tir. Fad iomadh bUadhna
bha Tearlach Grannd mar bha na coimhears-
naich m'a thimchioll, deidheil air abhachdas
agus cluich air son airgid, ach cha b'urrainn
neach sam bith a radh nach robh e onorach 'na
chaitheamh-beatha. Bha fiachan-cluiche trom
air, fichead mile pund Sasunnach. Mur b'e gu
robh e onorach agus ceart do mhuinntir na tire
a bha ag obair fodha cha bhitheadh uiread sin
de fhiachan air.
Thainig e dhachaidh a dh'Alba ; phos e
ban-Fhrisealach, ceile og, ro-bhoidheach, agus
da rireadh crabhach. Chaidh iad air ais do na
h-Innsibh far an d' f huair e dreuchd mar Writer.
Bha iad sona ; bha iad beartach ; agus rugadh
dhaibh dithis nighneag. Nuair a bha na h-uile
ni a' dol gu maith leo chaochail an dithis
nighneag ann an ceithir latha deug, le cholera.
Thuit an athair ann an doilgheas mor agus
chaill e tlachd ann a bhi bed. Shaoil leis gu'n
do thachair bas na cloinne anns an robh a mhor
thlachd tre fhearg Dhe air son na peacanna a
bha 'na chridhe agus 'na bheatha. Thuit dor-
chadas mor air anns nach robh leus soluis. Ach
thug mathair nan nighneag cobhair neo-
chumanta dha. Bha i dha mar mhathair, agus
tre urnuigh agus tre chreideamh threoraich i
e gu sith. As an dorchadas thainig iad le cheile
a mach 'nan creutairean nuadh, iriosal ; 'n am
fireana agus deidheil air seirbhis a dheanamh
ann an rioghachd Dhe.
" Theid sinn agus cogaidh sinn air son an
Righ." Sud am port a bha ann an inntinn
"Alasdair a' Chlaidheimh air latha baistidh an
oganach so. Ach bha Righ nan righ a' feith-
eamh gus am bitheadh a sheirbhiseach deas
air son obair a rioffhachd fein.
Sealladh-siubhail air an Eiphit -
Leis an Uhramach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-naomhaig
C^HAN 'eil neach a thogadh air a' Bhiobull
>'leis nach bu toigh sealladh fhaotainn air tir
na h-Eiphit ; agus a bharr air na tha am BiobuU
ag innseadh mu'n diithaich ud, tha i iomraiteach
anns an t-saoghal uile air tailleamh nan cuimh-
neachan iongantach a tha 'n an seasamh innte
fhathast, air eolas, ealain, agus creideamh
mhoran ghinealach, a dh'eirich is a dh'aom fad
mhiltean bhliadhnachan air nach 'eil each-
draidh eile againn. Tha daoine ionnsaichte a'
creidsinn gu'n do rugadh Maois mu choig ceud
deug bliadhna roimh latha Chriosd ; agus tha
e soilleir gu'n robh righrean cumhachdach anns
an Eiphit corr is da mhile bliadhna roimh latha
Mhaois. Trath ann an ciirsa a' chinne-daonna
thuinich sluagh anns an Eiphit ; agus f huair iad
tuigse air iomadh por a chinntinn 'n a dailtean
torrach, air chor is gu'n dh'fhas i ainmeil air
son a pailteis trath 'n a h-eachdraidh. Ann
an cursa nan linntean, dh'fhas eolas agus
ealain am measg nan Eiphiteach a chuir iad
fad air thoiseach air uile rioghachdan an domh-
ain. Gus an latha 'n diugh, tha na togal-
aichean a chuir iad air bonn, araon biorraidean
is teampuill, eadar ceithir is coig mile bliadhna
air ais, 'n an aobhar ionghnaidh do na h-uile.
A thaobh am meud, chan fhacas an coimeas
anns an t-saoghal uile ; ach a thuilleadh air
am meud, tha iad a' foillseachadh innleachd
clachaireachd, snaithidh, agus dealbhaidh, nach
'eil fada gearr air iomlaineachd nan Greugach,
agus sin eadar aon is da mhile bliadhna air
thoiseach air a' Ghreig.
An Abhainn
Cha bhi duine fada 's an Eiphit gus am
mothaich e ni nach tuig e ro dheas le amharc
air clar-deilbhe na duthcha, 'se sin, cho caol
is a tha na bheil uaine dhi. Eadar Alexandria
is Cairo, anns an Delta, far am bheil cuislean
na h-aibhne a' sgaoileadh air feadh na duthcha
mu 'n ruig iad an cuan, tha deagh f harsuingeachd
innte, a' ruigheachd suas ri da cheud mile.
Ach eadar Cairo is Assuan, astar mu shia ceud
mile, chan 'eil leud na diithcha uaine, thorraich,
a' dol OS cionn thri mile deug ; agus tha moran
dhi na's caoile na sin. Mu shia mile air gach
taobh de 'n abhainn, tha eifeachd nan uisg-
eachan a' tionndadh an fhasaich 'n a gharadh ;
ach far nach ruig an t-uisge, chan 'eil ach
gainmheach odhar, cho fada 's a chi an t-suil.
Cuiridh am fasach ud eagal air duine nach f haca
a leithid riamh, tha e cho trom, ciar, clachach,
marbh, mar gu'n deachaidh a mhallachadh le
corruich o'n aird. Ann am broinn na dithreibh
so, tha an fhior Eiphit air gach taobh de 'n
abhainn. Shamhlaicheadh i uair-eigin ri lili
le a bun aig Assuan, a coinnlein caol, fada a'
sineadh gu Cairo, agus a barr a' sgaoileadh
eadar sin is an cuan.
Tha toradh na diithcha 'g a ghiiilan sios is
suas air an abhainn, co dhiubh a' chuid is motha
dheth ; agus an corr is cabhagaiche air an
rathad-iaruinn ri taobh na h-aibhne, no ann an
carbadan-ola, mar a tha againn fein. Buinidh
spiorad na h-Eiphit do'n Aird-an-Ear ; chan
'eil iad furasda an greasadh ; oir tha an t-sid
SEALLADH-SIUBHAIL AIR AN EIPHIT
maith am bitheantas ; agus is toigh leo an
seann doighean fein. Mar sin, tha iad foidhid-
inneach ri bataichean-bathair, a tha 'g am
frithealadh eadar na bailtean beaga a tha gl6
lionmhor ri taobh na h-aibhne. Is e sealladh
gle thlachdmhor a tha anns an luingeas ud le'n
siiiil gheala, leathann, chrom, a' gluasad cho
reidh, samhach, proiseil ri ealachan.
Goslas bochdainne
A thaobh suidheachaidh agus coslais an t-
sluaigh feadh na diithcha, cha chreid mi gu
bheil iad am bitheantas ach gle thruagh. Tha
a' mhor ehuid dhiubh ag oibreachadh an f hear-
ainn ; ach tha e soilleir, a dh'aindeoin torr-
aicheas na duthcha, nach 'eil an saothair ro
bhuanachdail dhaibh. Chan fhaca mi tuath
ag amhare cho acrach, neo-fhallain, agus dibUdh
riu. Tha moran fiabhruis is doille 'n am measg ;
is chan 'eil an clann a' faotainn dad is f hiach de -
fhoghlum ach anns na bailtean. Chan 'eil aca
ach bothagan truagha de thighean ; agus tha
iad air dhroch eideadh. Is cinnteach gur e a'
bhochduinn chruaidh is priomh aobhar uiread
dhiubh a bhi 'n am baigeirean cho dian. Cha
luaithe a chi iad luchd-turuis na ehruinnieheas
iad mu'n timchioU 'n an dusain, is an lamhan
sinte riu ag iarraidh airgid. Chan 'eil an naire
is lugha orra de'n bhleid chruaidh so feadh na
diithcha gu leir. Feumaidh luchd-turuis a bhi
fo dhion fir-iiiil Eiphiteach, ma tha iad a' dol a
dh'fhaotainn cead an rathaid, gun a bhi air an
claoidh is air an spiiinneadh. Cha mhor nach
ceannach air seallaidhean na h-Eiphit na dh'
fhuilingear de dhragh a' diultadh na deirce.
Their cuid d'an luchd-diithcha fein gur e sannt,
aineolas, agus cleachdadh na's mo na cion, a
tha 'g 'an deanamh 'n am bleideirean cho
gionach. Co dhiubh, tha iad ag amhare air a'
choigreach mar dhuine Ian saoibhreis agus mar
chreich dhlighich.
Na Biorraidean
Tha sinn uile eolach air dealbhan nam biorr-
aidean (Pyramids) agus na Sphings. Theag-
amh gu bheil moran de 'n bheachd nach 'eil
anns an Eiphit ach an tri de 'n t-seorsa togail
ud, a chithear mar is trice ann an leabhraichean.
Chan ann mar sin a tha ; oir ged is iad sud is
motha na 'n corr, tha mu dheich is tri fichead
biorraid bheag is mhor feadh na tire. Chan
'eilfhios c6 a thoisich air an togail mar thighean-
tasgaidh do na mairbh, ach b' e righrean na
duthcha, dliith air toiseach a h-eachdraidh, a
ehuir suas na feadhainn mhora air an son fein,
an uair a chaochaileadh iad. Ann an cridhe
gach biorraid mhor, tha seomar anns an robh
corp an righ air a ghlasadh ann an ciste de
ghranit, air a snaitheadh gun mheang, agus air
a liomhadh cho sleamhuinn ri gloinne ; agus an
dara cuid, anns an t-seomar so, no ann an seom-
raichean eile lamh ris, bha iad ag adhlacadh
gach airneis luachmhor air an robhtar a' creid-
sinn gu'm bitheadh feum aig an righ ann an
saoghal nam marbh. Mar sin, dh'fheuch na
ceud righrean ri daingnichean tearuinte a
shuidheachadh, 16s nach ruigeadh meirlich air
an innsridh aca. B'e sin ceud aobhar nan togal-
aichean ud ; ach tha e soilleir gu'n robh iad
air an ciallachadh mar chuimhneachain mar an
ceudna air morachd is cumhachd nan seann
righrean. Tha biorraid Cheops seachd ceud
is leth-cheud troidh de fhad air a' ghrunnd air
gach taobh d'a ceithir taobhan ; tha i ceithir
cheud is leth-cheud troidh a dh'airde ; agus
tha i a' comhdachadh mu thri acraichean deug
de ghrunnd. Thig dha no tri eile faisg oirre
ann am meudachd. Cha bu bheag am beachd
orra fein a bha aca-san a chuir air bonn ciiirn
anns am bheil de chlachan na thogadh baile
euimseach.
Eagal nam meirleach
Is docha nach robh fhios ach aig oifigich
araidh c'ait an robh an dorus a bha a' leigeil a
stigh do'n bhiorraid ; oir bha e air fhalach gu
ciiramach. An deidh an doruis, bha an t-slighe
air a deanamh cho cam, mealltach is gu'n
cuireadh i duine gun holas air chall ann am
broinn na h-aitreibh ; bha i a' dol gach rathad
ach far an robh an ulaidh. Ach a dh'aindeoin
ga,ch saothrach is seoltachd, fhuair na spuinn-
eadairean a dh'ionnsaidh nan seomar fhalach-
aidh ; agus cha d'fhag iad bior de 'n airneis
annta. Cha mhotha a chaomhain iad na
cuirp rioghail ; oir an uair a dh'f hosgladh na
seomraichean le iighdarras anns na linntean so
chaidh seachad, cha d'fhuaradh annta ach na
cisteachan-cloiche falamh. Tha e duilich a
chreidsinn gu'n do thachair so gun fhios do na j
h-oifigich ; is coltaiche gu'm b' iadsan an dara
cuid a reic an eolas ri meirlich, no a rinn an
spiiinneadh iad fein. Theirear gu'n dean an
gaol fanoid air na glasan : rinn gaol am beartais
fanoid nach beag air glasan sheann righrean na
h-Eiphit.
Chan 'eil cinnt an do thuig an oighreachan
nach robh earbsa ri chur anns na togalaichean
mora ud, no am b' ann air son na bu lugha
dragha is costuis a rinn iad e ; ach co dhiubh,
sguir iad d' an togail, agus thoisich iad air
tighean-taimh de sheors' eile ullachadh fo'n
talamh, a stigh gu fada ann am broinn nan
creag, seomraichean mora, briagha, air an
gearradh as an ailbhinn, am ballachan comh-
daichte le sgriobhaidhean samhlachail ag inns-
eadh an eachdraidh, agus le dealbhan air na
diathan neonach anns an robh iad a' creidsinn. ;
Tutankamein
Tha ruith de bheanntan riiisgte, glasa, nach
'eil ro ard, anns an fhasach dliith air laraich an
SEALLADH-SIUBHAIL AIR AN EIPHIT
t-seann bhaile,iomraitich, d' am b' ainm Thebes ;
agus tha gleann caol a' sniomh a steach 'n am
measg ris an canar " Gleann nan Righ," a
chionn gur ann an so a tha a' mhor chuid dhiubh
air an adhlacadh. Dh'fhosgladh na h-uiread
de na tighean diomhair so anns na hnntean
deireannach againn ; ach a mach o aon dhiubh
a mhain, cha robh ni air fhagail annta-san na
bu mhotha ach cisteachan-cloiche nam marbh,
agus na bha air na ballachan de eaehdraidh is
de dhealbhan ; oir thachair an so direach mar
a thachair aig na biorraidean ; 's e sin, gu'n do
rainig na robairean orra, a dh'aindeoin ciiraim
nan righ is cruas nan creag. Ach mar a tha
fhios aig an t-saoghal, dh'fhag iad, ged nach
b' ann le 'n deoin, aitreabh-thaimh Thutan-
kamein gun a spuinneadh. Bha iad aice
cuideachd ; oir tholl iad am balla ; ach b'
fheudar dhaibh teicheadh, air neo bha iad air
an glacadh, mu'n d'fhuair iad na b' fhaide.
Dhunadh is sheulaicheadh an t-aite a rithist ;
thuinich a ghainmheach thairis air ; agus mhair
e mar sin fad nan Hnntean, gus, dorlach bhUadh-
nachan air ais, an d'amais Tighearna Char-
narbhoin agus Howard Carter air, an deidh a
bhi a' burach le feachdghilleanfad shia bliadhna.
Cha b' ionghnadh ged a bha uiread fuaime mu
'n ghnothuch ; oir b'e sud an aon fhear de uile
righrean na h-Eiphit a fhuaradh direach mar
a chaidh a chur 'n a thigh-mairbh, agus air a
chuairteachadh lejs gach airneis riomhach,
cathraichean, biiird, leabaidhean, soithichean,
bataichean, innealan-cluiche, agus gach beairt
air an saoileadh e gu'm bitheadh feum aige ann
an saoghal nam marbh. Chithear an ulaidh
ud uile ann an tigh-tasgaidh ann an Cairo ; ach
chithear coslas an righ fein far an d'f huaireadh
e, 'n a shineadh anns a' chiste-mhairbh 'n a
thigh-taimh anns a' charraig. Chan 'eil fhios
agamsa an ann de umha a tha a cholunn ud air
a cumadh ; ach is e mo bheachd gur ann. Tha
i 'na luidhe os cionn na f ior choluinn a tha suainte
a reir gnaths-adhlaic na diithcha. Chan 'eil
coslas mairbh oirre idir, ach coslas duine a'
gabhail foise, na suilean fosgailte a' geur-
amharc suas mar gu'm bitheadh fiughair
imcheisteach aige ri sealladh mor. Tha e gle
iongantach a bhi a' sealltuinn air pearsa an
rfgh, a tha cho coltach ri duine beo is gun
saoilear gu bheil e a' dol 'g ar n-6rduchadh a
mach as fhianuis, an uair a chuimhnichear gu
bheil mu thri mile is tri cheud bUadhna o na
leagadh e an sud.
Cumhachd is Creideamh
Nach iomadh car is caochladh a thainig
air an t-saoghal o'n aimsir ch6'm ud ! Ma
bha sluagh idir anns an diithaich againne
cho trath sud, cha robh annta ach daoine
borb, air bheag eolais, ealain, agus riaghailt.
Ach bha Pharaoh air cheann iompaireachd
mhoir, a bha a ruigheachd eadar Siria is
Etiopia ; agus bha e air a chuairteachadh le
greadhnachas rioghail 'n a bheatha is 'n a
bhas, a tha a' cur ionghnaidh air an t-saoghal
fhathast. Gu sonruichte, tha e a' deanamh
saoraidh Israeli a laimh righ na h-Eiphit
eadhon na's miorbhuiliche na tha am Biobull
a' foillseachadh. Da rireadh, cha bu lugha na
cumhachd Dhe a bhriseadh ceanglaidhean an
daorsa, gun fhuaim, gun arm, agus a dh' fhos-
gladh slighe rompa, troimh fhasach is uisge, a
dh' aindeoin cumhachd Pharaoh.
Tha gnaths-adhlaic nan seann Eiphiteach a'
foillseachadh aoin ni os cionn a' chorr, 's e sin,
cho laidir is a bha an creideamh ann an neo-
bhasmhorachd mhic an duine. An uair a dh'
fhagadh e an saoghal so, cha robh e ach a' dol
air imirc do shaoghal eile, far an robh breith-
eanas roimhe ann am fianuis an de Osiris.
Na 'n seasadh e am breitheanas, bha deagh
chiirsa air thoiseach air. Ach bhitheadh e a'
pilltinn o am gu am a dh' ionnsaidh na seana
choluinn anns an tigh-taimh, mar gu'm bitheadh
dochas aige ri a h-aiseirigh. Chan fhaod nach
b'ann air a leithid so de chreideamh a bha iad
a' gabhail a leithid de dhragh agus a' caitheamh
uiread maoin fad am beatha ri tighean-adhlac-
aidh uUachadh dhaibh fein ; agus ri bhi a'
dionadh a' chuirp o thruaillidheachd le ealain
na spiosraidh. Am measg an dorchadais
spioradail anns an robh iad air seachran, nach
robh greim cumhachdach aig firinnean luach-
mhor orra mar an ceudna ?
Eaglais nan Coptach
Bha an Eiphit am measg nan ceud dhiith-
channan anns an robh soirbheachadh mor aig
a chreidimh Chriosduidh an toiseach ; agus
lean a' chilis mar sin fada suas ri ceithir cheud
bliadhna. Ach chaill i an cliii a choisinn i
feadh nan linntean ud ; oir thuit i fo smaig nan
Arabianach an toiseach, agus nan Turcach 'n
an deidh. Is e an cinneach Arabianach is mor-
chuid d' a sluagh an diugh ; ach tha mu thim-
chioll muillein (a mach a sia muillein) Choptach
'n am measg. Is iadsan siol nan seann Eiphi-
teach ; is tha a' mhor-chuid aca ag aideachadh
a' chreideamh Chriosduidh. A thuilleadh air
sin, tha cliii ard aca air son eolais, gliocais,
earbsaidheachd, agus onair ; agus do bhrigh
sin, tha moran laimhseachaidh aca anns an
diithaich, rud nach toigh leis na h-Arabianaich.
Ann an te de 'n eaglaisean ann an Cairo, air am
bheil moran de chomharran na h-aoise, chaidh
sinn sios staidhir fo 'n iirlar a dh' fhaicinn seorsa
de uaimhe, bhig, fhrogaich, thairis air an do
thogadh an eaglais an toiseach ; oir, a reir
beul-aithris, b'e an uaimh ud aite-comhnuidh
An Teaghlaich Naoimh am feadh is a bha iad
8
AN CRANN-CEUSAIDH— OBAIR NA SAORSA
am falach anns an Eiphit. Is docha nach d'
eirich an aithris gun aobhar. Chan 'eil anns
an uaimh ach sgor air bheag tlachd ; ach. tha
sin a' comh-chordadh ris an naidheachd. Air
learn gu'n robh sinn uile a' faicinn far comhair
ann an dubharachd na h-uaimhe Muire 'na
suidhe air cloich a' breugadh a leinibh phriseil
'n a h-uchd, is loseph air ais is air aghaidh a'
frithealadh dhaibh. Tha mi ag aideachadh gu'n
d' fhuair mi barrachd solais ag amharc air an
fhroig dhiblidh ud fo iirlar na h-eaglais na
fhuair mi aig bonn biorraid mhoir Cheops.
An Crann-Ceusaidh
Le Niall Mac Gill-eathain, an Glaschu
0.
FAIC an t-Uan 's e air a' chrann
'A' fulang air ar sgath,
Chum 's gu'm biodh clann a' chinne-daonn'
O'm peacadh saor a ghnath ;
O seall am pian tha dol troimh 'chom
Is fallus craidh bho cheann ;
Tha fhuil a' dortadh thun an lair
Bho chasan 's bho dha laimh.
Mac Rioghail Dhe bu chruaidh a staid
Le naimhdeas sluagh na tir,
Mar ghaduich crochte suas air crann,
Crann-ceusaidh Chalbhari ;
O ! 's muladach a bhuin iad ris,
Aon-taghte Dhe gun lochd ;
Ach bha sud roimh-oi'duichte
A shaoradh saoghal bochd.
O faic e 'n uair a dh'iarr e deoch
Mar shin iad dha geur-fhion,
Is crtin a' mhagaidh air a cheann
Gu cruaidh-chridheach leiff iad sios ;
Chuir saighdear claidheamh stigh 'n a fheoil,
Is smugaidich le tair,
Ach sheas Mac Dhe gach uile spors,
'S cha d' ghearain e 'n a chradh.
4. Nuair dh'iarr iad air e thighinn a nuas
'G a shaoradh fhein o phian,
'S ann thuirt e, " Biodh do thoil-sa Dhe
'S chan e mo thoil-se deant' ;
O Athair ! thoir dhaibh maitheanas
Air son an gniomh-san rium ;
Chan aithne dhaibh cia mor mo ghradh,
Mo ghaol-sa dhaibh 's mo shuim."
5. Gu'n dhorchnaich an speur le neul,
'S air gach neach eagal dh'fhas,
'Nuair chrom e cheann 's nuair leig e 'n deo ;
O ! fhuair mo Shlanuighear bas ;
Brat-roinn an teampuill reub gu bras
'S air ainmhidh 's sluagh bha fuath,
Ach fhuair ar Tighearna 'n a bhas
Lan iighd'rras agus buaidh.
Obair na Saorsa
Leis an Urramach Seumas Mac Griogair
c
I A maiseach obair saoraidh Dhe,
Cia ciatach i 's gach ceum '
Cia mor an gaol 's cia maireann buan,
Thug Dia d'a shluagh gu leir !
D'a ghradh dhaibh cha robh toiseach riamh,
'S cha tig air crioch am feasd ;
Ta iomadh comharr'air ro ard,
Ro alainn is ro dheas.
2. 'S
e ghradh thug dhaibh 'san t-Soisgeul
Criosd ,
Sar-thiodhlac tha do-luaidh ;
Is creideamh leis an gabh iad e,
Sar-inneal seimh nam buadh :
Is maille ris-san lanachd grais,
Nach traigh a chaoidh nan cian ;
vO'm faighear pailteas dhaibh gu \6ir,
Os cionn am feum 's am miann.
3. 'S e Criosd an fhionan 's tusa gheug,
Ris fein an ceangal dliith ;
Na's dltiith' na geug bha riamh an eraoibh, j
A dh'fhas an coill o thus ;
'S ann uaith a gheibh thu siigh is brigh,
Bheir sineadh dhuit is fas ;
Do chum gu'n toir thu toradh uait,
Le buaidh chum cliu a ffhrais.
Clach-chinn na h-oisinn e 'n tigh Dhe,
'S e fein an f hior chlach-bhuinn ;
'S e snas na h-aitribh e gu leir,
O'n steidh gu ruig a druim :
Mar chlachaibh beo theid thus' is each,
A charadh suas 'n a thaic ;
Chum fas 'nur teampull bithbhuan breagh,
A bhios do'n triath 'n a thlachd.
i
Aireamh ii
938
Gloir an t-saoghail
./</(/.< fhiKiir Joseph has, agu^ e ceud agus deidt. bliadlina dh'aolx ; agus chu/'r iad spmsraidh air, agus
rlmireadh ann an riste-mhairhh e '« an Eiphlf." — Genesis 1. 26.
/ IHUIREADH ann an ciste-mhairhh e ! Cha
^'i-obh a bheag de dhaoine anns an t-saoghal
rianih a bha cho ainmeil ri Joseph, no dh'eirich
gu inbhe cho ard, ach ged fhuair e saoghal fada
agus ged shuidh e ann an cathair ard, be a'
chrioch a bha aige mu dheireadh, gu'n do
chuireadh ann an ciste-mhairbh e. Sin a'
chrioch a bhios aig na h-uile ; air cho domhain
no chc' teann 's 'g an sgaoil iad ani freumhan
anns an t-saoghal so, is goirid an uine gus an
spionar ani freumhan as am bun. Diomhanas
nan diomhanas ! ars an searmonaiche : is
diomhanas na h-uile nithean. Sii;bhlaidh an
saoghal seachad, agus 'ana-miann, ach an ti a
ni toil Dhe, mairidh e chaoidh.
Tha cunntas na's fhaide air a thoirt air beatha
agus obair loseiph anns a' Bhiobull na tha air a
thoirt air beatha duine air bith eile, is theagamh
gur e an t-aobhar gum bu mhaith leis an fhear a
sgriobh leabhar Ghenesis morachd agus cumh-
achd loseiph a nochdadh gu soilleir do'n t-
saoghal ; ach ged bha Joseph mor agus cumh-
achdach cha do chiim sin am bas air falbh
bhuaith ; agus air a' cheann mu dheireadh b'
ionnan a dh'eirich dha agus mar dh'eirich don
diol-deirce a bu truaighe anns an Eiphit.
O dhuine th' air do bhreith le mnaoi cia tearc is truagh
do laith 'n !
I O'n dusiacii thainig thu, is ttieid gu d' dtiuslacii fein
I gun dail.
Ar laithean air an aireamh ta, 's gun tamh a' gabiiail
! seach ;
! Is goirid gus an tig an uair, a ni do'n uaigii ar teacti.
I Nithean maireannach
{ Mu iomadh rud anns an t-saoghal faodaidh
j sinn a radh, " bu mhaith so na'm maireadh e."
1 Ach cha mhair iad. Tha na nithean a chithear
j aimsireil, is e na nithean nach faicear a tha
] siorruidh ; Dia, agus Fhacal, agus a Rioghachd.
■ Mairidh Dia ; is ann aige-san 'n a aonar
j a tha neo-bhasmhorachd. " Leag thusa, a
I Thighearna, bunaitean na talmhainn air tiis ;
1 agus is iad na neamhan oibre do lamh : teirgidh
1 iadsan, ach mairidh tusa ; agus fasaidh iad
uile sean mar eudach ; agus fillidh tu iad
mar bhrat, agus caochlaidhear iad : ach is
I tusa an ti ceudna, agus chan fhailnich do
I bhliadhnachan."
I Mairidh Facal Dhe, an coimhcheangal siorr-
I uidh a rinn e ri shlua^h. "Tha each uile fheoil
) mar theur, agus uile ghloir dhaoine mar bhlath
j an fheoir. Seargaidh am feur agus tuitidh a
bhlath dheth, ach fanaidh facal an Tighearna
gu siorruidh."
Mairidh a rioghachd, agus a shluagh anns a
bheil siol agus beatha na rioghachd. " Chk
bhiadh agus cha deoch rioghachd Dhe, ach
fireantachd, agus sith, agus aoibhneas anns an
Spiorad Napmh."
Ach ged chuireadh Joseph ann an ciste-
mhairbh anns an Eiphit cha do thiodhlaiceadh e
anns an Eiphit, oir thug e air a theaghlach
mionnachadh nach biodh a dhuslach air fhagail
ann an tir choimhich, ach gu'n giiilaineadh iad
a chnamhan do thir a' gheallaidh, nuair a rach-
adh iad suas ann. " Tre chreideamh," tha am
fear a sgriobh an litir chum nan Eabhruidheach
ag radh, " rinn Joseph iomradh air dol a mach
chloinn Jsraeil, agus thug e aithne mu thimchioll
a chnamh."
A71 dbighean dlomhair gluaisidh Dia
Thoirt 'iongantais mu'n cuairt.
Bha freasdal an Tighearn a' gabhail ciiraim
do chnamhan a sheirbhisich, oir fada fada an
deidh dhaibh a chur anns a' chiste-mhairbh is
e freasdal an Tighearn a shaor an leanabh
Maois o bhi air a lathadh no air a bhathadh
anns an abhainn, an leanabh a bha air a shon-
ruchadh 'na rim siorruidh gu bhi 'na cheann-iiiil
agus na uachdaran do chloinn Jsraeil chum an
treorachadh do thir a' gheallaidh.
Ann an leabhar Ecsodus tha e air a radh,
" Agus thug Maois cnamhan loseiph leis " ; is
fad da fhichead bliadhna bha iad air an giiilan
re an turuis troimh 'n f hasach gus an robh iad
mu dheireadh air an adhlaiceadh ann an Secheni
ann am mir fearainn a cheannaich Jacob o
mhacaibh Hamoir air son ceud bonn airgid.
Dochas agus dachaidh
Cho fad 's a bha i 'n an sealladh bha a' chiste-
mhairbh ud ag radh ri cloinn Jsraeil anns an
Eiphit, Chan e so 'ur dachaidh. Theagamh gu
robh moran dhiubh toilichte gu leor leis an
Eiphit far an robh fearann maith agus biadh
pailt, agus far am faodadh iad a radh r' an anam,
" Ith, ol, agus bi subhach." Ach nuair a bhiodh
an coguis a' fas maol, agus iad fein a' fas trom
agus cadalach chuireadh aon sealladh de'n
chiste-mhairbh ud bior 'n an coguis, is theireadh
iad riu fein, Eireamaid, is rachamaid suas a so,
oir chan e so ar dachaidh. Gus an la an diugh
GLOIR AN T-SAOGHAIL— ANN AM BHRUADAIR
nach trie a tha sealladh de cliiste-mhairbh aims
a bheil caraid caomh 'na shineadh a' tarruing
inntinn agus aire dhaoine gu saoghal no gu
dochas a bha iad a' dichuimhneachadh !
A thuilleadh air sin bha a' chiste-mhairbh
ud 'na barantas do chloinn Israeil gu'm fios-
raicheadh Dia iad, agus gu'n saoradh e iad, oir
thubhairt Joseph riu, " Gu cinnteach amhair-
cidh Dia oirbh, agus bheir e mach sibh as an
fhearann so do'n fhearann a mhionnaich e do
Abraham, do Isaac, agus do lacob," Chaidh
iomadh bliadhna seachad gun an gealladh sin a
bhi air a choimhHonadh, ach ged bha an iiine air
fas cho fada mu dheireadh 's gu robh iad am
impis an gealladh agus an dochas a dhichuimh-
neachadh uile gu leir, bha rud-eigin 'g an cumail
dileas do'n bhoid a thug iad do loseph, is cha
do thiodhlaic iad riamh a chnamhan anns ah
Eiphit.
Cha ghabh am bas seachnadh
Ann am beatha mhic an duine tha aite aig a'
chiste-mhairbh mar tha aite aig a' chreathaill ;
aite aig a' bhas cho maith 's a tha aig breith.
Chan 'eil ann am breith no ann am bas mhic
an duine ach ceum o aon aite-comhnuidh ann
an tigh ar n-Athar gu aite-comhnuidh eile. , An
uair a bha an duine gasda ud, Iain Quinsy
Adams, Ard-riaghlair America, ceithir fichead
a dh'aois thachair caraid ris aon la air an t-
sraid, a thubhairt ris, " Ciamar a tha Mghr
Adams an diugh ? " " O," afs esan, " tha Mghr
Adams gu maith ; tha an tigh anns a bheil e
a' fuireach a' dol sios ; tha na ballachan a'
tuiteam agus an ceann a' rusgadh ; chan fhada
a sheasas e ris na siantan a nis, is tha mi an
duil nach fhada gus am feum Iain Quince-
Adams fhagail, ach tha Iain Quincy Adams e
fhein gu maith, gu'n robh maith agaibh." Rinn
e ffaire beaff ris fhein, is dh' fhatf iad beannachd
aig a cheile, a' bheannachd dheireannach. oir
ann am beagan iiine bha Iain Quincy Adams
marbh. Dh' fh&g a spiorad an tigh talmhaidh.
a bha air dol sios, is dh'ullaich Dia aite-comh-
nuidh eile dha.
So dochas ait nan an' ma naomh
O'n Slanuighear caomh an traths'.
Ach chair 'eil an dochas so aig na h-uile. An
uair a bha am feallsanach mi-chreideach, Tomas
Hobbes a' basachadh thubhairt e ri chairdean.
" Tha mi dol a mach do'n dorchadas." Thubh-
airt Ban-righ Ealasaid, " B' fhearr learn na
ninillean a dh'or nach robh am bas romham."
" Thoiribh dhomh laudanam," arsa ard-
sgoilear I-'rangach, " tha eagal orm a bhi a'
smuaineachadh air an t-siorruidheachd."
Do chuid tha am bas 'na chiiis-eagail ; do
chuid eile tha e 'n a theachdair sithe, ach co
dhiu a tha sith no uamhas fo a sgiathan cha
ghabh e seachnadh, is luath no mall, smear sinn
idle anns a' chiste-mhairbh.
" Gti via beamiaichte gu robh aihair ar Tighearn
losa Criosd a dK ath-ghin sinne gu beb dhochas,
tre aiseirigh losa Criosd o na mairbh chum oigh-
reachd neo-thruaillidh a tha air a iasgadh 's na
neamhan dhuibhse, a tha air bhnr coimhead le
cumhachd Dhe tre chreideamh chum slainte."
Ann am bhruadair
CHAN 'eil moran a dhith orm anns an t-
saoghal so ; bhithinn Ian thoilichte na'n
robh oighreachd agam ann am Muile agus
yacht ; birlinn sheol a bhiodh maith ann am
fairge, agus a rachadh mu'n cuairt an Rudha
Mhurchannaich la air bith a rachadh an Loch
Earn ann. Agus na'n robh mo roghainn de
Mhuile agam b'e oighreachd Threisinnis, agus
na h-Eileanan a tha dol leatha, a b' fhearr leam.
O chionn ghoirid chunnaic mi gu robh an ubhal
oir so ri bhi air a reic, agus na'n robh fearann
cho saor ann am Muile 's a tha e ann an Leodhas,
chuirinn tairgse oirre. An uair a reic am
Morair Leverhulme Leodhas gheibheadh tu
acair fearainn, sffor as a ghrunnd, air da sgillinn
is bonn-a-sia ; aig an ruith sin cha bhriseadh e
mi stiall rnhaith fhearainn a cheannach air an
tugainn nui choig notaichean deug. B' fhearr
leam coig notaichean deug a chur ann an oigh-
reachd seach a chur ann an radio, no ann an
seann mhotor car, ged nach fhaighinn aisde de
sholas ach a bhi aon seachduin a' luingearachd
ri oir a' chladaich air feasgair chitiin anns an
t-samhradh.
Banrigh nan Eileanan
Tha Muile maiseach ann fein, ach is e na
h-eileanan beaga a tha siar' air a tha 'g a
dheanamh riomhach agus rioghail thar gach
aite eile an Albainn. Tha iad a' snamh ri
thaobh anns a' chuan mar gu'm faiceadh tu lach
mhor agus a h-al a' snamh gu statail air uchd
na mara. Co dhiu a chi thu iad ann an dol
fodha na greine air feasgar boidheach samh-
raidh, no air la fliuch is dorcha anns a bheil
dusraich air cuan is speur, tha taladh aca air
do chridhe nach 'eil aig coiltean agus monai-
dhean air tir-mor.
Dh'fheumadh duine aig am biodh yacht ann
am Muile a bhi gu maith cin-amach, oir is ann
air an sgriob-mhara a tha siar air Muile, eadar
a' Chailleach agus na Torainnean, a bha an
ionaltradh aig sreud na CailUch Bheur, is tha e
air a radh nach 'eil ann an Eileanan Threisinnis
ANN AM BHRUADAIR
S
ach clachan a thuit as a c'liaV)h la a bha i a'
tighinn a Colbhasa 'g a failceadh fhein ann an
Loch Ba am Muile. Na'm failceadh i i fhein
uair 's na ceud bliadhna ann an iiisge Loch Ba
bhiodh i beo ceud bliadhna eile, ach dh' fheum-
adh i a bhi anns an loch m'am blaiseadh an
t-eiin an t-uisge, air neo cha bhiodh iocshlaint
air bith ann. An uair mu dheireadh a thainig
i a Colbhasa gu Loch Ba chuir cii a bha a'
comhfhartaich air Dun I moille oirre ; dh'
eirich a' jjhrian m'an do rainig' i Loch Ba, is
thuit i fuar marbh.
Air sgiathan na h-inntinn
Ach chan 'eil dochas air bith agam-sa gu'm
fag duine d'am chairdean de airgiod agam na
cheannaicheadh Treisinnis, no gu'n cuir mi
seachad deireadh mu laithean air Loch Sgriod-
ain no air Loch nan Ceall, no ag iasgach mu
L'lbha no mu Lunga, ach chan 'eil agam ach
map a thoirt leam do'n leabaidh agus leigeil le
mac-meanmain na h-inntinn sgiathan a ghabhail,
agus ann am mionaid tha an oighreachd agus an
yacht agam an asgaidh ! Sin agad an doigh as
fhearr dhuit oighreachd agus yacht fhaotainn.
Air dhoigh eile cha bhiodh annta ach dragh ;
dheanadh iad duine bochd dhiot, ach bheir an
oighreachd agus an yacht a tha agad 'n ad
inntinn solas agus saoibhreas dhuit gach la de
d' bheatha.
******
An raoir fhein chaidh mise a mach do na
h-Eileanan le comhlan de dhaoine gasda a
sheol as an Oban air yacht anns a' bhliadhna
1787; Mac Cailean 'Mor, Lirla Bhraghaid-
Alba, an Ridire Adam Ferguson, Mghr Thor-
kelin, duin-uasal de mhuinntir Iceland. Mac
Coinnich Shi-phort, agus aon no dha eile.
Anns na bliadhna chan 1780-1800 bha moi-an
bruidhne anns an duthaich mu chor na Gaidh-
ealtachd ; bha Bord an lasgaich gu sonruichte
a' deanamh na b' urrainn dhaibh a chuideachadh
an t-sluaigh, agus a' feuchainn ri bailtean-
iasgaich a chur air chois an sud agus an so,
agus is ann o'n Ghovernment a chaidh na
daoine ud a mach do na h-Eileanan, mar chaidh
Caleb agus Saphat agfts luchd-rannsachaidh
eile a mach o Mhaois do thir a' gheallaidh.
Cha do rinn mise ach dol leo '« am itiniinn :
dh'fhan mi anns an leabaidh le map. ach chord
mo thurus rium fada na b' fhearr ni chord e ri
cuid dhiubh-san air an robh an tinneas-mara.
Caol Muile mo ruin
Dh' fhag sinn an t-Oban aig ochd uairean 's
a' mhaduinn, le soirbheas beag o'n ear-dheas,
ach cha deachaidh sinn na b' fhaide an oidhche
sin na'n Sailean. Bha Mac Gill Kathain Cholla
romhainn anns an t-Sailean, 'n a bhirlinn fhein ;
Mac Gill Eathain nan Druimnean ; Baillidh
Thiriodh ; agus daoin-uaisle eile de Chloinn
Ghill Eathain nach d' aithnich mi. Bha suas ri
dusan bata anns an t-Sailean 'g ar coinneachadh,
agus a bratach fhein ri crann gach te dhiubh, is
piobair air bord. Fhuair iad uile cuireadh o
Mhac Coinnich Shi-phoirt an dinnear a ghabhail
conihla ruinn air an yacht, is bha oidhche
chridheil againn.
Dh' fhan sinn beagan laithean ann am Muile,
oir bha obair aig Mac Cailean agus a' chuid eile
de na bhuineadh do Bhord an lasgaich ri dhean-
amh ann an Tobar-mhoire, aon de na h-aitean
anns an robh diiil aca gu'n gabhadh baile iir a
bhi air a thogail agus iasgairean a bhi air an
suidheachadh. Ged tha Muile 'n a eilean
boidheach chan eilean e a bha riamh air oib-
reachadh gu maith. Cha robh na h-uachdai-ain
cho sgoinneil 'n an ciiisean-saoghalta 's a bha
na h-uachdarain air tir-mor, is cha mho a bha
an tuath. Cha mhor nach e Mac Gill Eathain
a bha anns a h-uile fear-fearainn am Muile
aig an am ud, ach bha barrachd de ghliocas
saoghalta ann an aon Chaimbeulach na bha
ann an Cloinn Gill Eathain air fad.
Seachad a|r an Rudha mhor -L
A Tobar-mhoire chaidh sinn do Chanaidh,
ach theab nach ruigeamaid e oir bha a' ghaoth
an ceann. Cha robh mise riamh ann an
Canaidh ach air an turus ud '71 am imitinn, ach
bu mhaith leam .dol ann .anns an fheoil.
Buinidh e an diugh do Iain L. Caimbeul, a
cheannaich an t-eilean an uiridh, ach bhuineadh
e ann an 1787 do Mhac Mhic Ailean. Bha e
Ian dhaoine aig an am ud, ged nach eil moran
ann an diugh. Tha iasgairean Loch Finn an
diiil nach fhacas cearban air corsachan na
diithcha so gus an tainig iad do Loch Finn o
chionn bliadhna no dha, ach bha muinntir
Chanaidh eolach gu leor air a' chearban. Bhiodh
iad 'g an iasgach ged nach itheadh iad dad
dhiubh ach an gruthan.
A Canaidh chaidh sinn a dh' Uidhist, ach
ma bha Muile lorn bha LTidhist na bu luime.
Ach cha robh coslas luime air tigh-mor Bhaile-
nan-cailleach far an d' fhuair sinn ar deagh
charadh aig Mac Mhic Ailean. B'e an aon
duine a b' fhearr leam fhaicinn ann an Uidhist
bard agus seanchaidh Mhic Mhic Ailein, ach
bha e sean, is cha robh e gu maith aig an am, is
cha do chuir mi dragh air. Chan 'eilfhios agam
ciamar a chordadh na Caimbeulaich, nan robh
iad leinn, agus Mac MJiic Ailean, ach cha d'
thainig an Diuc na b' fhaide leinn na Muile ;
thill e air ais a dh' lonar-aora.
Muir a' beucadh
An deidh dhuinn Uidhist fhagail dh' atharr-
aich an t-sid. is fhuair an yacht droch shnioinh
m' an do rainig sirm Dun-bheagain. Ach tha
e moran na's f hasa do mharaichean an t-Eilean
Sgitheanach a thoirt a mach ri oidhche dhorcha
ANN AM BHRUADAIR— ANNS A' CHATHAIR
na tha e Uidhist a thoirt a macli. Dh'
fheumadh duine a bhi gu maith eolach air
cladaichean, agus baghan, agus caoil, agus
seoladain Uidhist, agus gu sonruichte Caolas
na Hearadh, m'an rachadh e dliith orra anns an
dorchadas. Cha robh soluis againn ann an
1787 mar tha ann an diugh. Anns an leabhar
a sgriobh i mu na h-Eileanan an lar tha a
bhean-uasal Goodrich Freer ag radh gur e
Uidhist a Deas diii nan uile aitean a rinn Dia
riamh. Chan 'eil sin fior no cothromach ; tha
a ghloir fein aig Uidhist a Deas mar tha a gloir
fein aig a' ghealaich, ged tha a" ghrian a' toirt
barr air a' ghealaich ann an gloir.
Bha tri sreathan againn anns an t-seol
mheadhoin an uair a bha sinn a' dol thairis air
a' Chuan Sgith. Dheasaich an cocaire biadh,
ach cha robh biadh air aire neach a bha air
bord ach a mhain Thorkelin a Iceland. Bha
stamag laidir aige ; agus fad an la bha e 'na
chiiis-fharmaid (agus 'na chuis-fheirge) do na
daoin-uaisle eile, a' cagnadh agus a' cnamh a
chir. Bu bhuidhe leinn uile dol air tir an uair
a rainig sinn Dim-bheagain. Thug Mac Leoid
dhuinn chan e mhain cuid na h-oidhche ach
cuid seachduin.
Na h-Eileanan Samhraidh
A Dtin-bheagain chaidh each do Steornabh-
agh, ach b' fhearr leam-sa dol do Loch Braoin
seach do Iveodhas. is ghabh mi an t-aiseag air
a' bhirlinn anns an robh Mac Coinnich Shi-phort
a' dol a chur air tir da dhuin-uasal a Asaint.
Ma tha aite eile fo'n ghrein as boidhche air la
maith foghair na Loch Braon agus a chladaich-
ean, agus a bheanntan agus eileanan, chan aithne
dhomhsa e. Chan 'eil miighadh ann dhuit ciod
an taobh a thionndas thu. co dhiubh a sheallas
tu air Beinn Mhor Asaint, no air an Teallaich.
no air na h-eileanan a tha a' deanamh faire air
dorsan an locha, Tannara Beag is Tannara Mor,
eilean an t-sagairt is eilean Mhartainn, — tha an ^a
sealladh aillidh.
Chan 'eil duine an diugh a' fuireach anns na j
h-eileanan sin ach nuair a chaidh sinne air tir
ann an Tannara Mor f huair sinn failt is biadh is
deoch o Mghr Moireasdan a bha a' fuireach
ann an tigh gasda a chuir e suas dha fhein.
Bha ceithe beag ann cuideachd, agus tigh eile
anns an robh e a' deanamh sgadan-dearg. Bha
e a' deanamh beagan aitich cuideachd, agus a'
gleidheadh chaorach, is tha mi an diiil. ghobhar.
Eilean Mhartainn
Bha obair-eisg a' dol air aghaidh air eilean
Mhartainn cuideachd, na bu mhotha na bha
ann an Tannara. Chuala mi gur ann an so a bha
muinntir an aite a' faotainn reic do'n iasg a
ghlacadh iad, agus gu robh ochd mile baraille
sgadain air a ghlanadh anns an eilean a h-uile
bliadhna. Chaidh sinn air tir an Ullapul ach
cha robh am baile beag boidheach a tha ann an
diugh air a thogail ann an 1787. Tha Ullapul
'n a aite togarrach a bhi ann, co dhiu a theid
thu ann n ad inntinn no anns an fheoil, agus
na'n robh mise rud beag na b' oige na tha mi,
bu chaomh learn a bhi n am mhinistear ann.
'Se ministear a bha aon uair an Ullapul
maraiche a b' fhearr a bha riamh ann an Loch
Braon, an t-Urramach Aonghus Domhnullach,
a eilean I, a dh' ionnsaich marachd a' seoladh
mu'n cuairt eileanan Threisinnis. Rachadh e
a mach ann an geola bhig ri an-shid anns nach
rachadh iasgairean laidir rucasach gu muir.
******
Ain sin chaidil mi, ach n am chadal fhein,
ged bha mo chorp ann an siorramachd Pheairt
bha mo spiorad air falbh anns na h-Eileanan.
Anns a' Chathair
CHAN 'eil aite air an t-saoghal anns A bheil
e cho furasda do Chreideamh iir luchd-
leanmhuinn fhaotainn ri America, agus mar is
neonaiche an Creideamh is ann as laidire an
greim a gheibh e air inntinnean luaineach a tha
gun acraichean eile. Tha uiread " fhaidhean
an America an diugh 's a bha ann an Ephesus
anns a' cheud linn, is tha luchd-leanmhuinn aca
uile. Tha feadhainn dhiubh aig nach bi saoghal
as fhaide na tha aig na meanbh-chuileagan, ach
tha feadhainn eile a' mairsinn gineal an deidh
gineil a chionn gu bheil firinn air choreigin
annta a tha a' riarachadh acrais a tha ann
an cridheachan dhaoine.
Mur biodh an creideanih ris an abrar Chris-
tian Science a' sasuchadh ionndrainn air chor-
eigin ann an cridheachan dhaoine cha bhiodh e
cho laidir 's a tha e an diugh, agus cha mho a
bhiodh eaglais air a steidheachadh air.
Air a^' cheud shealladh, theireadh tu nach
robh e idir coltach gu'n taghadh Dia boirionn- ,j
ach mar bha Mairi Baker Eddy a thoirt foills-
eachadh ur do'n t-saoghal. Bha tri fir aice, is
dh' fhag i tri muillean dollar an uair a shiubhail ;
i. airgiod a rinn i air an diadhaidheachd.
Ciod. ma ta, ann an teagasg a' bhoirionnaich
so a thug dhi greim cho laidir air inntinnean
dhaoine tiirail ? Thug gu'n do theagaisg i
firinn air a bheil an Eaglais Chriosduidh a'
deanamh dearmaid, agus gu'n robh ealadhain
aice air cuirp dhaoine a leigheas, ealadhain a
bha aig an eaglais abstolaich ach a chaill minis-
tearan an la so gu buileach.
ANNS A^ CHATHAIR
Freumh de'n fhirinn
Tha an leabhar a sgriobh i Ian faoineis is
gloramais, ach air a shon sin tha freumh de'n
fhirinn ann, agus is e am freumh sin a' bhunait
air a bheil an eaglais ris an abrar Chrisiiaji
Scientists air a togail. Bha i n a boirionnach
diadhaidh, is bha gaol mor aice air a' Bhiobull,
ach ma bha ealadhain aice air daoine a leigheas
chan abrainn gu vobh ealadhain aice air a'
Bhiobull a thuigsinn no mhineachadh.
Air uairean bithidh teagamh a' tighinn 'n am
inntinn-sa nach eil mi fhein a' creidsinn nithean
anns a' Bhiobull a bu choir dhomh a chreidsinn,
agus gu bheil cumhachd leighis anns a' Chreid-
eamh Chriosduidh nach do thagair mi riamh air
mo shon fhein, no air son dhaoine eile. An uair
a theid mi a dh' amharc dhaoine tinne tha mi
faiceallach nach abair mi aon f hacal a mhilleadh
an earbsa anns na stuthannan a bhios an dotair
a' toirt dhaibh, no a bheireadh orra a shaoilsinn
gu'n gabhadh iad leigheas gun dotair idir. Ach
tha fhios agam gle mhaith nach ann as an
Tiomnadh Nuadh a fhuair mi na beachdan sin
ach o'm reuson fhein, agus o'n teagasg a fhuair
mi anns an sgoil, agus anns an oil-thigh, agus o
leabhraichean nam feallsanach.
Tha cunntas againn anns an Tiomnadh Nuadh
air daoine a bha eucailean an cuirp air an
leigheas le " creideamh," agus teagasg gu'n
dean tirnuigh fhior miorbhuilean nach urrainn
do sgil no do chungaidh dotair a dheanamh.
Cia meud ministear a tha 'g a chreidsinn sin ?
No cia meud duine tinn 'n ar coimhthionailean
a tha 'g a chreidsinn ? Agus mur bheil sinn
'g a chreidsinn car son nach 'eil ? An e gu'n
abramaid nach eil an teagasg so idir anns an
Tiomnadh Nuadh, no gu'n abramaid nach 'eil
feum aig an eaglais an diugh air tiodhlacan is
comasan a bha aig na ceud chreidmhich, no
gu'n abramaid nach robh daoine air an leigheas
idir le " creideamh " ged bha na ceud chreid-
mhich an duil gu'n robh.
Ag amharc dhaoine tinne
An uair a theid ministear a dh' amharc neach
a tha tinn chan 'eil teagamh nach "eil an duine
tinn agus a theaghlach toilichte am ministear
fhaicinn ; their iad gu robh e coibhneil dha
tighinn 'g a fhaicinn agus iirnuigh a dheanamh
aig taobh a leapa, ach cha bhi diiil air bith aca
gu'n toir an tirnuigh sin feabhas do'n fhear a
tha air an leabaidh.
Na 'n abradh am ministear nach robh dad
cearr air bodhig an duine ach na bha air a chur
cearr le mi-riaghailt, no peacadh a bha 'na
inntinn agus 'na spiorad fhein, ghabhadh an
duine tinn agus muinntir an teaghlaich an
fhearg. Agus na'n iarradh e air gun earbsa a
chur ann an cungaidh ach 'uile earbsa a chur
ann an urnuigh agus ann an creideamh, their-
eadh iad gu robh e air dol as a chiall.
Cha bhi aon againn ag r^dh nan nithean so ri
daoine tinne a bhios sin a' dol a dh' amharc (no
ruinn fhein nuair nach bi sijin air dealbh) ach
faodaidh e bhith gu bheil an rud ris an abair
sinn ar Gliocas, no ar n-E61as, no ar Ttir nadurra,
g ar cur air seachran, agus gu'm b' fhearr
dhuinn nach robh sinn cho mi-chreideach.
Their sinn gu robh an Tiomnddh Nuadh air a
sgriobhadh ann an 6g-mhaduinn aai t-saoghail ;
gu'n tainig atharrachadh is adhartas air beachd-
an dhaoine o na laithean sin, agus nach biodh
e ceart dhuinn dol air ar n-ais gu saoghal-
inntinn a dh' fhag sinn as ar deidh, no ar cul
a thionndadh air teagasg dhotairean is
fheallsanach.
Solus fann ar reusoin
Chan abair mise gu bheil sin cearr, ach aig
a' cheart am tha fhios agam gu bheil an inntinn
a tha againn an diugh fada fada air falbh o'n
inntinn agus o'n aile a gheibhear anns an
Tiomnadh Nuadh, agus gle thric bithidh amh-
arus 'g am bhualadh gu bheil an Tiomnadh
Nuadh ceart anns a' chuis so, mar tha e ann an
ciiisean eile, agus gur e sinne agus solus fann
ar reusoin a tha cearr. Agus gle thric cuid-
eachd bithidh amharns 'g am bhualadh gu'n do
thuig leanaban mar tha Mairi Baker Eddy agus
na daoine neonach a tha ga leantuinn criomain
de'n Tiomnadh Nuadh nach do thuig na sgoil-
earan glic agus cagnaidh d' am bi mi a' toirt
geill.
Ach ged tha mi a' creidsinn gu bheil na
Christian Scientists a' cumail beo crioman de'n
fhirinn air a bheil an Eaglais Chriosduidh a'
deanamh dearmaid, agus a' deanamh maith do
mhoran dhaoine a tha 'g an leantuinn, cha bu
mhaith leam gu'n toisicheadh an eaglais a nis
air ministrealachd-leighis a ghabhail os laimh ;
cha deanadh sin ach cron do mhinistearan agus
do dhaoine tinne le cheile. Is ann o Dhia a tha
leighis, CO dhiu is ann le cungaidh no le
miorbhuil a tha e a' tachairt, agus bu mhaith an
gnothuch nan robh an lighiche agus am minis-
tear daonnan a' co-oibreachadh maille ri cheile.
Sin a bu mhaith leis an duine ghlic, mac Shirach,
fhaicinn, an leigh agus an sagart ag oibreachadh
comhla.
A mhic, ann ad thinneas na bi nil-chiiramach
Ach dean t' urnuigh ri Dia,
Agus leighsidh e thu.
Cuir bhuait olc, agus glan do chridhe
Agux an sin cuirfiox air Jeic/li,
Oir is e an Tighearn a cliruthaich e,
Agus a thug dha eolas agus gliocas. .
li-
Cumhachd na h-inntinn
c cridhe an teaffaisar aisr na Christian
Scientists gur spiorad sinn, agus nach 'eil 'n ar
fuil agus 'n ar feoil ach neo-ni. Tha a h-uile
rud a tha a' tachairt, no a tha sinn a' faireach-
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
duinn, a' tachairt no 'ga fhaireachduin anns an
inntinn. Chan eil ann am peacadh, no ami am
plan, no ann an tinneas, no eadhon anns a' bhas
ach staid inntinn a tha daoine a' faireachadlu
annta fhein, agus is e an doigh air buaidh
f haotainn thairis orra an staid-inntinn sin a chur
air falbh agus staid-inntinn eile a chur 'n a
h-aite. Nan abradh thu riu gu robh thu a'
faireachduin pian ann ad stamaig, theireadh
iad riut nach b' urrainn pian a bhi 'n ad stamaig,
agus gur ann 'n ad inntinn a bha e ; nach robh
ann ach beachd cearr a leig thu a steach d' ad
inntinn, agus na'n creideadh tu nach robh e ann,
nach bitheadh e ann na's mo. Cuiridh so 'n ad
chuimhne am facal a labhair Criosd, " Ciod air
bith a dh' iarras sibh ann 'ur n-iirnuigh, ma
chreideas sibh, gheibh sibh e."
Tha iomadh rud ann an teagasg nan Christian
Scie7itists a tha faoin agus leanabail,.gun bhun
gun bharr, ach air a shon sin tha iad a' tarruing
dhaoine air falbh o'n eaglais Chriosduidh, a
chionn gu bheil iad a' toirt dhaibh cuideachadh
no tlodhlac spiorr.dail a bu choir do eaglais
Chriosd a thoirt dhaibh ach nach 'eil i a' toirt
dhaibh.
Fireantachd agus slainte
Tha a' chuid mhor de'n pheacadh agus de'n
mhi-shuaimhneas agus de'n tinneas-cuirp a tha
anns an t-saoghal ag eirigh as ar n-inntinnean
fein, agus chan 'eil leigheas eile orra ach an
droch inntinn sin aideachadh agus a chur air
falbh, agus an inntinii a bha ann an Criosd a chur
'n a h-aite. Is ann o pheacadh no o dhroch
inntinn a tha a' chuid mhor de laigse agus de
thinneas a' chuirp ag eirigh, o eagal, no o ro-
chtiram, no o dhroch nadur, no o mhi-stuam-
achd, agus chan 'eil leigheas eile air an tinneas
agus air an anfhannachd chorporra sin as cinn-
tiche na ealadhain a bhi againn air cumhachd
Dhe a tharruing a nuas le iirnuigh agus creid-
eamh. Na'n iarramaid-ne fireantachd Dhe air
tiis, bhitheadh nithean eile air an toirt dhuinn
cuideachd, sith ionnlan, agus slainte.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Eoghan Friseal
BHA moran dhaoine air feadh na Gaidh-
ealtachd anabarrach duilich an uair a chual
iad gu'n do chaochail ministear Ullapuil air a'
mhios a chaidh seachad. Ged nach bu duine
6g e bha coltas na slainte air a ghniiis agus air
a cheum, is chuala mi nach d' iarr is nach d'
f huair e riamh comhairle no cungaidh o lighiche
gus an do bhuail galair a bhais e. Bha e cho
slan ri breac ; cha d' fhairich e riamh dad a bu
mhiosa na cnatan.
Bhuineadh e do Srath-fhairgeag ; bha e air
oileanachadh an Collaist na h-Eaglaise Saoire
an Diin-eideann ; air a shuidheachadh an
Srathaidh, an Cataibh, an 1903 ; 'na dheidh sin
bha e anns a' Bhlar Dhubh, an sgir Urrath, ach
dh' fhag e Urrath an 1936 is chaidh e a dh'
Ullapul.
Bha e 'na dhuine aoibheil sunndach, agus 'n
a mhinistear maith ; faiceallach 'n a fhacal
agus 'n a ghiiilan. Bha meas mor aig a bhraith-
rean air ann an Cleir na Cananaich. Bha e
cho reidh 'n a dhoighean agus 'na nadur 's nach
saoileadh tu le sealltuinn air aodann gu robh
ciiram air inntinn riamh no camadh 'na chrann-
chur, ach bha toil laidir aige cuideachd. Bha
e gaolach air sith is cha bu toigh leis aimhreit.
Chuala mi o bhan-charaid anns a' choimhthional
aige gu robh e 'na chleachdadh aige a bhi toirt
buidheachais do Dhia air son na side, co dhiu
a bha an aimsir maith no dona. Bhean an rud
n,m' choguis, oir tha eagal orm nach bi mise
agus a' chuid mhor de mhinistearan eile a' toirt
buidheachas-side do Dhia ach nuair a tha an
aintisir maith agus a tha i a' freagairt oirnn.
Ni na cinnich fhein sin.
Ministearan oga
Anns an t-samhradh so, no anns an fhoghar,
bha coignear mhinistearan oga air an suidh-
eachadh ann an sgirean Gaidhealach ; Raghnall
Mac Dhonnachaidh, B.D., an Loch Carrann ;
Donnachadh Mac Amhlaidh, an Cinn t-saile ;
Niall Mac Aonghuis, an Hinipol, an Tiriodh ;
Domhnull Mac Leoid, M.A., an Cill Mhoire, an
Uidhist a Tuath ; agus Aonghus F. Mac
Fhionghuin, an Gleann-Eilg.
Faodaidh iad uile a radh gun do thuit an
crannchur ann an ionadan ion-mhiannaichte,
ion-mhiannaichte ann an da dhoigh, oir tha
deagh choimhthional anns na sgirean sin agus
bithidh an dachaidhean aca ann an aitean mais-
each. Agus is mor an solas a bheir e do chridhe
duine, agus an togar a bheir e dha 'n a obair, a
bhi fuireach ann an diithaich bhoidheach.
Maitheas, Firinn, agus Maise, sin trianaid nach
dean spiorad mhic an duine feum as an
eugmhais.
Tha feum aig ministearan oga cuideachd air
blaths agus misneachadh fhaotainn ann an tus
an toiseachaidh ; ma tha iad de n t-scorsa
cheart tairngidh sin asda an t-seirbhis as f hearr
is urrainn iad a dheanamh. Tha iomadh minis-
tear 6g a bha gle ghealltanach air a mhilleadh
leis a' cheud choimthicnal anns an robh e air a
shuidheachadli, a chionn nach robh grunnan de
dhaoine glic agus do- dhaoine diadhaidh ann a
chuidicheadh leis ann an sradh a dhreucT7~^^
^
AIG AN UINNEIG
ionnsachadh. Is arin an deidh dhaibli tighinn
a niach as a' Chollaist a tha ministearan ag
ionnsachadh nan nithean as cudthromaiche 'nan
dreuchd, is tha ealadhain shonruichte aig cuid
de choimthionailean air na nithean sin a
theagasg dhaibh. Ma tha Dia a' toirt a
chrannchur do dhuine am measg dh;ioine tiirail
aig a bheil fiughair a h-uile Sabaid ri searmon-
achadh turail agus spioradail dh' fheimiadh
bathais chruaidh a bhi air na'm biodh e toihchte
le smodan is cath thiorani a thoirt dhaibh.
Caraid chaomhail
Uair a bha an duine grinn nach niaireann, an
t-Ollamh Daibhidh Smith, a' searmonachadh an
Obar Pheallaidh, agus gun ann aig an am ach
oileanach og, bha a ghliiinean air chrith leis an
eagal, oir b' e sud a' cheud la a sheas e riamh
ann an ciibaid. Bha a chridhe cho meata 'na
ch«m 's gu robh e ag radh ris fhein, an deidh na
ceud iirnuigh, gu'n teicheadh e as a' lihaile aig
crioch na seirbhis gun fantuinn ris an t-seirbhis-
fheasgair idir. Ach nuair a thug e a mach a
cheann-teagaisg fhuair e cobhair, oir dhearc a
shijil air leth-sheann bhoirionnach a bha 'na
suidhe ma choinneamh, a bha a' diu- amharc air
agus a suilean baigheil Ian de thuigse agus de
ghradh. Bha ministear, n a shuidhe laimh
rithe, is bha a leithid de bhlaths agus de
chaomhalachd ris ann an aodann na dithis ud s
gu'n d' fhalbh an t-eagal a bha 'n a chridhe, is
fhuair e saorsa.
An uair a sgaoil an coimhthional chaidh iad
a steach do 'n vestry, is labhair iad le cheile ris le
mor-choibhneas, ag radh ris, " Gu'm beannaich-
eadh an Tighearn thu agus gu'n deanadh e thu
'n ad bheannachd do mhoran."
Co an dithis ud a bha anns an eaglais an
Obar-Pheallaidh an la ud ach an t-Urramach
Uilleam Cousin, ministear na h-Eaglaise Saoire,
am Melrose, agus a bhean, boirionnach maith a
rinn an laoidh mhaiseach a bhios sinn air uairean
a seinn. An fir Immanuel skuas.
An uair a bhios coimhthional cruinn tha
feartan diomhair is fios diomhair a' dol a mach
gun sgur o aon anam gu anam eile, on chiibaid
gus na suidheachain, o na suidheachain a dh '
ionnsuidh na ciibaid ; air uairean, aile beatha,
ach air uairean eile, aile bais. Is sona an
coimthional anns a bheil gradh agus braith-
reachas a lionadh na h-eaglais mar aile cubh-
i-aidh.
An diadhair agus Cas-shiubhail an t-sleibhe
Mur h-aithne dhiiit sonas 'n ad chridhe fhein
Cha ruig thu air sonas an aite fo'n ghrein.
La a thachair an diadhair, agus e ag iarraidh
an tuilleadh eolais air Dia, air Cas-shiubhail an
t-sleibhe thubhairt an diadhair ris anns an dol
seachad, " Gun tugadh Dia la maith dhuit, a
bhrathair ! "
" Buidheachas da ainm beannaichte," ars
esan, " cha robh la dona agamsariamh.'"
Ghabh an diadhair ionghnadh ; chuir e moille
'na cheum ; is thubhairt e ris, " Gu'n deanadh
Dia sona thu, a bhrathair."
" Buidheachas d'a ainm beannaichte," arsa
Cas-shiubhail an t-sleibhe, " cha robh mise
neo-shona riamh."
" Cha robh thu neo-shona riamih ! " ars' an
diadhair ; " ciod a tha thu a' ciallachadh ?
" Tha so, " ars esan, " nuair tha an t-sid
blath, bithidh mi a' moladh an Tighearna, is
bithidh mi 'ga mholadh nuair tha an aimsir
fliuch ; CO dhiu a tha mi sathach no acrach tha
mi 'g' a mholadh, ajjus do bhriffh eur fhearr a
thoil-san na mo thoil-sa, car son nach bithinn
sona ?
" Ach ciod a theireadh tu, a bhi-athair, na'n
tilgeadh Dia a dh' ifreann thu ? Ciod a dhean-
adh tu an sin ?
Bha Cas-shiubhal an t-sleibhe 'n a thosd car
mionaid, agus fhreagair e mar so, " Na'n til-
geadh Dia mise a dh' ifreann chuirinn mo dha
ghairdean timchioU air, gairdean mo chreidimh
agus gairdean mo ghraidh, is bheirinn leam e is
bhithinn sona, oir b' fhearr leam a bhi ann an
ifreann le Dia na ann an neamh as 'eugmhais."
Co thu, no ciod e t' ainm," ars an diadhair
a bha ag iarraidh an tuilleadh eolais air Dia, oir
chuir an fhreagairt ud mor ionghnadh air.
Is righ mise," arsa Cas-shiubhail an t-
sleibhe.
" Righ ! ", ars an diadhair, " c' aite a bheil
do rioghachd ?
" Tha mo rioghachd agus mo shonas 'n am
chridhe fhein," ars am fear eile.
Mur h-aithne dhuit sonas '« ad chridhe fhein
Cha ruig thu air sonas an aite fo 'n ghrein.
Na Psychologists
Sin agad seorsa dhaoine a bhios ag uis-
neachadh facail mhora agus facail neonach mu
nithean nach 'eil mor no neonach idir ; a bhios
a' cur an ceill ann am briathran lira nithean a
tha cho sean ris a' cheo, nithean a b' aithne do
Sholamh fada m'an cualas iomradh riamh
orra-san.
Tha iad an diiil nach aithne do pharantan
teaghlach a thogail, no do luchd-teagaisg class
a theagasg ann an sgoil-sheachduin no ann
an sgoil-Shabaid, no do mhinistear searmon-
achadh gu ceart, no do mharsanta bathar a
reic, mur deachaidh iad troimh chiirsa-foghluim
ann an psychology, agus rud as miosa air fad,
tha ministearan agus marsantan agus parantan
air toiseachadh air so a chreidsinn.
Bha duine ann an Glaschu aig an I'obh balach
miomhail, air a mhilleadh le athair agus le
inhathair a chionn nach robh aca ach e fein.
8
AIG AN UINNEIG— LITIR A STEORNABHAGll
Cha leigeadh iad le duine air bith am balach
priseil ud a chronachadh ged bha iad a' faicinn
gu maith gu robh feum aige air smachd.
Mu dheireadh' fhuair iad psychologist a dh'
aon ghnothuch a theagasg iimlilachd do 'ii
bhalach. Bha e a' toirt tri leasaiu 's an
t-seachduin dha, is bha a h-uile leasan a' cosd
deich tasdain, ach chaidh an psychologist an
urras dhaibh gu'm biodh am balach 'n a
bhalach maith aim an se miosan.
Thainig crioch air obair nan se miosan dha no
tri laithean roimh Nollaig ; thug an duine taing
do 'n psychologist, is thug e am balach leis do
bhiith mor a cheannach dha tiodhlac-Nollaige.
Cho luath 's a chaidh iad a steach do 'n bhtith
chunnaic am balach each mor maide air rothan
thall m'a choinneamh, agus gun chead iarraidh
air athair no air muinntir a' bhutha, leum e air
muin an eich, a' glgodhach niar gu'm biodh e a
mach air an raon, agus ag iarraidh air athair an
t-each a cheannach dha. Thubhairt athair ris
gu'm biodh an t-each na bu daoire na 'n tiodhlac-
Nollaige a bha e am beachd a thoirt dha, is dh'
iarr e air tighinn gu lar, agus gu'n rachadh iad
gu cuntar eile.
Ach cha tigeadh e gu lar : thoisich e air
caoineadh agus air breabadh a chas, a' glaodh-
ach ri athair gu robh an t-each a dhith air agus
gu'm feumadh e fhaotainn.
Bha an duine air a narachadh le mi-mhodh a
mhic ; bha a h-uile duine arms a' bhuth a"
sealltuinn orra agus ag eisdeachd ; am balach
crosda a' gliugail le feirg is dannarrachd, agus
'athair gun sgoinn a' suathadh a lamh agus ag
radh, " Ciod air an t-saop'hal a ni mi? Nach
bochd nach robh an psychologist an so a nis, ach
chaidh e do Ghrianaig, is cha ruigear air !
Bha leth-sheann bhoirionnach laidir 'n a
seasamh air an urlar, ag eisdeachd gliugail a'
bhalaich agus ochanaich 'athar a' caoidh nach
robh an psychologist dliith, umbrella ghai-bh
'n a dorn, agus a choslas oirre a bhi air tighinn a
steach do 'n bhaile bharr na diithcha. "Tha
psychology ' agam-sa, ars ise ris an duine, a
bheireadh am balach bharr an eich ann an leth
mionaid, na'm bu leam e."
O, mile, mile taing," ars' an duine, bhith-
inn 'n ad chomain gu brath nan deanadh
til sin."
Chaidh i a null far an robh am balach ;
thubhairt i rudeigin ris ann an guth iosal nach
cuala duine eile, agus mar gu 'n rachadh saighead
ann leum e bharr an eich is ruith e gu athair,
cho balbh agus umhail i-i cii maith.
Fad na h-Liine a bha iad anns a' bhuth cha do
chuir am balach an corr dragha air athair no air
duine eile ; bha e a' falbh ri thaobh cho seimh
ri uan, ach a' cumail a shiila air a' bhoirionnach
aig an robh an umbrella.
An uair a bha iad a' fagail a bhiitha thubhairt
an duine rithe, " Mo bheannachd agus mo
bhuidheachas dhuibh, a bhean ; bu mhaith
dhomhsa an diugh gu robh psychology agaibh-
se, ach ma's e 'ur toil e, an innis sibh dhomh
rim-diomhair 'ur n-ealadhain phriseil, no ciod
a thubhairt sibh ri m' mhac r "
" Thubhairt mi ris," ars ise, " mur tigeadh e
bharr an eich cho luath 's a 6' urrainn dha, gu'n
toirinn sgailcean air a mhas a chuireadh deurach
ann air am bidh cuimkne aige Jad seachduin."
Litir a Steornabhagh
Fhir-deasachaidh IONMHUINN,;
Anns an iomradh air an Urramach Domh-
null Domhnullach, Nis, a chuir mi thugaibh agus
a chuir sibhse an clodh ann am mios August,
tha iomrall beag a bu mhaith leam a chur ceart.
Dh'ainmich mi gur h-e ant-Urramach DomhnuU
Mac Artair, Bhatarnis an Rilein Sgitheanaich,
an aon fhear a tha beo de na ministearan a bha
suidhichte anns an Eaglais Shaoir an Leodhas
aig a' cheud Aonadh. Ann a bhi ag radh sin
rinn mi diochuimhne. Tha fear eile beo a bha
suidhichte anns an Eaglais Bheurla an Steorna-
bhagh (Eaglais Mhartainn), an t-Urramach
Iain S. Domhnullach, D.D., a tha nis 'na
mhinistear ann an Syracuse, ann an Staitean
America. Bu mhaith leam gu 'n cuireadh sibh
so ceart ann an aireamh air choreigin de'n
Mhiosachan, aon chuid 'n 'ur cainnt fhein, air
neo leis an litir so.
Le speis is deagh-ghean,
RUAIRIDH MOIREASDAN.
Aireamh 12
938
Leanabh an Aigh
Rugaclh dhuinne duine-cloinne ; thugadh dhuinne mac ; agus bithidh an uachdaranachd air a ghualainn ,
agus goirear mar ainm dha, longantach. . . ." — Isaiah ix. 6.
" Is althm dkuihh gras ar Tighearn losa Criosd, ged bha e saoibhir, gidheadhgu'n d' rinneadh bochd e
air bJmr son-se, chum gu'm bitheadh sibhse saoibhir tre a bhochdainn-san." — 2 Corint. viii. 9.
BLIADHNA an deidh bliadhna, aig am na
Nollaige, tha an saoghal a' beachdachadh
le ionghnadh air " bochdainn do-rannsaichte
Chriosd." " Esan a bha saoibhir, rinneadh
bochd e air ar son-ne " ; cho bochd agus nach
robh aige air uairean aite anns an leagadh e a
cheann.
'S e 'n t-iongantas bu mhiorbhuilich'
Chaidh ipnseadh riamh do shluagh,
An Dia bha ann o shiorruidheachd
Bhi fas 'n a chiochran truagh.
Chan urrainn duine air bith a radh le cinnt
car son a riinaich Dia gu'm bitheadh a Mhac
'n a dhuine bochd ann an laithean fheola ; air
a bhreith ann an teaghlach bochd, gun fhonn,
gun fhearann, gun airgiod ; agus air a' cheann
mu dheireadh air a thiodhiacadh ann an uaigh
neach eile. Ach air do Dhia bochdainn shaogh-
alta a runachadh agus a thaghadh d'a Mhac
theid againn air a thuigsmn an deidh laimhe gu
robh sin 'n a bhuannachd d'a rioghachd air
thalamh. l
Bochdainn Chriosd
Tha bochdainn Chriosd a' teagasg gu bheil a
h-uile leanabh a tha air a bhreith do'n t-saoghal
so luachmhor an sealladh Dhe, co dhiu a tha
ann mac Prionnsa a tha air a bhreith ann an
liichairt ghreadhnaich, no mac ceaird a tha air a
bhreith ann am fasgadh garaidh.
Tha bochdainn Chi'iosd 'g a tharruing na's
dliiithe do mhor-shluagh an t-saoghail, agus a'
toirt dearbhachd dhaibh gur h-aithne dha an
cor. Bha e sgith agus acrach, agus mar sin tha
daoine sgith agus acrach air thalamh a' creid-
sinn gu bheil co-fhaireachduin aige ann an
neamh ri anfhannachd a bhraithrean.
Tha bochdainn Chriosd a' dearbhadh nach
ann ann an ni air bith eile a bha a chumhachd
ach a mhain 'n a anam fein, anns an spiorad a
bha an taobh-a-stigh dheth. Inbhe shaoghalta,
eolas, saoibhreas, — sin na nithean a bhitheas
a' togail aon duine os cionn dhaoine eile, ach
cha b' e gin de na nithean sin a choisinn uach-
daranachd do Chriosd. Agus a thuilleadh air
sin, leis gu'n do runaich Dia nach bitheadh a
Mhac gradhach an eisiomail nan nithean sin,
tha e a' teagasg nach 'eil luach air bith anns
na nithean sin an coimeas ris an oighreachd a
tha aiff a h-uile neach mar mhac do Dhia.
Uabhar na beatha
An aite air bith anns am faicear e tha uabhar
na beatha 'na rud amaideach, ach an lathair
ionghnadh Bhetleheim tha e 'na rud narach.
Is ion do dhaoine a tha 'g am meas fein na's
fearr na daoine eile, agus a' deanamh taire air
daoine eile, naire a bhi orra aig a h-uile am, ach
is ion dhaibh naire a bhi orra aig am na Nollaige
gu sonruichte, oir tha an inntinn sin calg-
dhireach an aghaidh na h-inntinn a bha ann an
Criosd, agus an aghaidh a' ghutha a tha a'
tighinn o Bhetlehem ! Cluinnear teachdair-
eachd Bhetleheim ann an iomadh guth, ach
cluinnear gu soilleir e ann an guth Phoil, '_' Na
bitheadh bhur cion air nithibh arda, ach cuiribh
sibh fein an comh-inbhe riusan a tha iosal. Na
bithibh glic 'n 'ur barail fein."
Cha tainig e riamh a steach air inntinn
Chriosd gu robh e a' deanamh miighaidh air
bith do " bheatha " duine co dhiu a bha e bochd
no beartach, ach a mhain gu robh e na bu
duiliche do dhaoine beartach dol a steach do
rioghachd neimh. Thubhairt e nach b' ann
anns na nithean sin a bha " beatha " an duine.
Tha " beatha " an duine anns an daimh anns
a' bheil e ri Dia ; is mac no nighean do Dhia a
h-uile leanabh a tha air a bhreith ; an coimeas
ris a' bhoinn sin a tha 'g an ceangal ri cheile
chan 'eil anns na nithean a tha a' deanamh
atharrachaidh eatorra, airgiod, no inbhe, ach
neo-ni. Cuiridh Betlehem smal eadhon air
an or.
Farmad is gamhlas
Ach ma tha e an aghaidh inntinn Chriosd
gu'm biodh daoine beartach taireil air daoine
bochda, tha e a cheart cho fada an aghaidh
inntinn Chriosd gu'm biodh daoine bochda
farmadach no gamhlasach ri daoine beartach
a chionn gu bheil barrachd de'n t-saoghal aca
na tha aca fein. Tha iad le cheile a' dichuimh-
neachadh nach 'eil claon-bhaigh aig Dia ri aon
neach seach ri neach eile, no ri aon seorsa
dhaoine seach ri seorsa eile ; tha a ghradh-san
a' cuartachadh nan uile ; is tha soisgeul a mhic
a' tairgsinn na h-aon saorsa do ludhaich agus
do Chinnich, do dhaoine geala agus do dhaoine
dubha.
Gle thric tha inntinn an t-saoghail agus
doighean an t-saoghail a' freumhachadh anns
2
LEANABH AN AIGH— ANNS A' CHATHAIR
an eaglais, agus ann an creidmhich a tha ag
aideachadh Chriosd, air chor agus gu'n saoil iad
" gur e an duine an t-aodach," agus gu'n toir
iad ui'ram do neach aig a bheil fainne air a
mheur, co dhiu a tha e airidh air urram no nach
'eil, ach tha an guth a tha a' teachd d' ar n-
ionnsuidh o Bhetlehem ag iarraidh orra an
taois ghoirt sin a chur a mach as an cridheachan,
agus an earrann so de shoisgeul Chriosd a
leughadh a ris : " Air do losa leanabh beag a
ghairm d'a ionnsuidh, chuir e 'n am meadhon
e ; agus thubhairt e riu, Gu firinneach tha mi
ag radh ribh, Mur iomjjaichear sibh agus mur
bi sibh mar leanaban, nach teid sibh a steach
do rioghachd neimh. Ge b'e dh' islicheas e
fein mar an leanaban so, is e sin fein as mo ann
an rioghachd neimh."
Laigse a dhaonnachd
Ach bha Criosd air a dheanam.h bochd air ar
son-ne ann an seagh as doimhne na bochdainn
shaoghalta. B' aithne do na h-abstoil gu maith
gur e duine bochd a bha ann an Criosd, agus
gur ann ann an teaghlach bochd a rugadh e ;
b' aithne dhaibh nach robh airgiod no or aige,
tigh'no fearann, agus nach d' fhag e dad as a
dheidh ach a mhain an t-aodach i bha uime.
Ach cha b' ann air a' bhochdainn shaoghalta so
a bha na h-abstoil a' smuaineachadh an uair a
sgriobh iad mu staid iosal Chriosd, ach mu'n
astar neo-chriochnach a bha eadar gloir a
dhiadhachd agus laie'se a dhaonnachd.
Bha na h-abstoil uile a' creidsinn gu'm b' e
Criosd Mac Siorruidh Dhe, a bha maille ris an
Athair o thiis, leis an do chruthaicheadh na
h-uile nithean air neamh agus air thalamh ; am
Facal siorruidh a bha maille ri Dia, ach a thainig
do'n t-saoghal, agus a bha air a dheanamh 'na
f heoil. Agus is e an isle agus an laigse dhaonna
gus an do chrom e le a shaor thoil fein a bha 'n
an inntinn an uair a bhiodh iad a' bruidhinn air
" bochdainn Chriosd." Le a dhiadhachd a bhi
ag comhnuidh am feoil rinn e priosanach dheth
fein ann an tigh talmhaidh a' chuirp, air chor
agus ged bha e neo-chruthaichte agus co-ionnan
ri Dia, gu'n robh nithean ann nach b' aithne
dha, agus nithean nach b' urrainn dha a dhean-
amh, agus gu robh e anns na h-uile nithean air
a dheanamh coltach ri bhraithrean.
Ciod an t-ainm eile ach longantach a ghoirear
do'n leanabh bhochd so a rinn moran saoibhir
le a bhochdainn, no ciod an t-ainm eile a
bheirear do'n ghniomh a rinn e 'nuair a dh'
irioslaich e e-fein agus a ghabh e air fein nadur
ar daonnachd-ne, ach gras ; gras Dhe ; gras-
saoraidh Dhe ?
Bha broclach aig na sionnachaibh
'G am fohichadh o theinn
Bha nid aig eunlaith 'n adhair fos
An geugaibh ard nan crann ;
Ach esan a rinn uile iad,
'S gach ni 's a chruinne-che,
Bha e fein 'n a fhogarrach,
Gun chomhnuidh aig' fo'n ghrein.
Anns a' Chathair
THUBHAIRT an t-Easbuig Tearlach Gore
uaireigin nach 'eil puing eile ann an teagasg
a' Bhiobuill as duiliche a chreidsinn na " gur
gradh Dia." Cha bu duine Tearlach Gore nach
robh a' tomhas a bhriathran gu ciiramach, agus
ged tha am facal so car dorcha agus car ion-
gantach air a' cheud shealladh, tha mi an diiil
gu bheil e fior.
Tha sinn air fas cho cleachdte ri bhi a'
cluinntinn gradh Dhe air a shearmonachadh
gun cheisd, gun teagamh, 's nach 'eil sinn a'
smuaineachadh idir ciod a tha briathran an
t-searmonaiche a' ciallachadh, gus an toir
rudeigin oirnn stad air ar ceum agus na diadh-
airean a cheasnachadh.
Air a' bho 'n-uiridh, ann am baile beag ann an
diithaich nach ruig mi a leas ainmeachadh, bha
caraid og ghaolach a' fuireach ann an tigh beag
air machair reidh. Bha iad bliadhna posda, is
bha iad cho companta agus cho toilichte le cheile
's nach b' fhaide a' bhliadhna sin na seachduin.
Bha iad le cheile diadhaidh ; agus baigheil,
coibhneil, r' an coimhearsnaich. An uair a
thoisich iad ri fiughair a bhi aca ri leanabh bha
cupan an solais Ian, is bha uidheamachadh
gaolach air a dheanamh air son an leinibh, a
tharruing na parantan ri cheile ann an daimh a
bu dliiithe agus a bu diomhaire na rinn eadhon
an gaol d'a cheile, ged bu mhor an gaol sin.
Is ann air maduinn na Sabaid a dh' fhas an
6g-bhean tinn. Cha robh fiamh no eagal air an
dotair no air a' bhanaltrum an uair a rainig iad,
oir bha fhios aca gu robh i laidir, fallan, agus
nach robh fath eagail ann. Thubhairt iad ris
an duine gu'm b' fhearr dha dol do'n eaglais
mar b' abhaist dha ; nach robh ciiisean cabh-
agach, agus gu'n robh e cho maith leo e bhi as
an rathad co dhiu.
Sin a rinn e ; chaidh e do'n eaglais, agus b'e
an ceann teagaisg a bha aig a' mhinistear,
Tha fhios againn gu'n comh-oibrich na h-uile
nithean chum maith, do'n dream aig a bheil gradh
do Dhia, eadhon dhaibh- s an a ghairmeadh a reir
a riiin."
Thainig e 'n a inntinn gu robh comhf hurtachd
mhor anns na briathran, agus gu robh e cho
cinnteach as a ghradh fein do Dhia, agus gradh
a mhnatha cuideachd, 's gu'm faodadh iad an
gealladh so a thagar anns an t-suidheachadh
anns an robh iad. Cha c^al e moran de na
ANNS A' CHATHAIR
thubhairt am ministear, oir bha 'inntinn an aite
eile, ach bha an ceann-teagaisg 'n a thaic dha.
Cha robh e air falbh o'n tigh ach mu dha uair
an uaireadair uile gu leir. Beagan an deidh
dha an tigh f hagail f huair a bhean leanabh-mic,
paisde lurach, laidir ; ach an uair a bha an
dotair agus a' bhanalti-um air gach ciiis a chur
ceart, agus a' sineadh an leinibh ri taobh a
mhathar, thainig sgrios agus bas air an tigh as
an iarmailt le fuaim a b' eagalaiche na tairn-
: eanach. Chaidh rud-eigin cearr anns an
' acfhuinn aig bata-adhair a bha dol seachad,
agus ged b' fharsuing an saoghal dhi, is ann air
fior mhullach an tighe ud a thuit i le sgleog a
chuir a cheann 'n a bhroinn, agus a chuir i f hein
'n a criomagan, agus air theine.
Bha an dotair air a mharbhadh, agus am
paisde agus a mhathair, agus an dithis ghillean
a bha anns an t-soitheach-adhair, ach gu
miorbhuileach fhuair a' bhanultrum a mach as
an tigh beo.
Am fear a dh' fhag a thigh agus a bhean cho
sona anns a' mhaduinn, b'e sud an sealladh
a bha a' feitheamh air 'nuair a thainig e
dhachaidh.
" A Thighearna na'm biodh tusa an so, chan
fhaigheadh mo bhrathair bas."
C'aite an robh aingeal an Tighearn a dh' fhosgail
dorsan a' phriosain do Pheadar anns an oidhche ?
No c'aite an robh na h-ainglean d'a bheil Dia a'
toirt aithne mu thimchioll a shluaigh, chum an
gleidheadh 'n an slighean uile ?
Ach ged bu bhronach an rud ud a thachair
chan 'eil ann ach aon osna bheag de thorman
broin an domhain. An 1755 bha baile Lisbon
air a sgrios le crith-thalmhainn ann am beagan
mhionaidean, is bha corr agus tri fichead mile
air am marbhadh. Cha b'e mi-chiiram dhaoine
a b' aobhar do'n sgrios ud ; cha robh anns a'
chrith-thalmjiainn ach an rud ris an abrar
gniomh Dhe. Ach tha am BiobuU ag radh gur
gradh Dia ; gu bheil Dia ceart 'n a uile
shlighean agus naomh 'n a uile ghniomharan.
A bheil dearbhadh air bith ri fhaicinn anns a'
Chruthachadh gu bheil sin fior ?
Ma their thu gur e breitheanas o neamh a
bha ann, no na'n comharraicheadh Dia aingidh-
eachd nach seasadh aon neach no aon bhaile
'n a lathair, car son a thuit breitheanas air
Lisbon seach air Paris no air Lunnainn ? Ma
bha Dia toileach air Sodom a shaoradh na'm
faighteadh deich no fichead ionracan ann, car
son nach do shaor e Lisbon air sgath nam ban
naomh ris an abrar, Peathraichean na Trocair,
agus air sgath na cloinne ? Ach mar nach bu
leor an sgrios a rinn a' chrith-thalmhainn, an
deidh na. crith-thalmhainn thainig tuil, a bhath
a' chuid sin de'n chloinn agus de Pheathraichean
na Trocair nach robh cheana air am marbhadh.
An e so Satan?
Am measg treubh shonyaichte de chinnich
na h-Afric tha e air a radh gu bheil an t-Ui-ra
Mor a chruthaich an saoghal 'n a Spiorad Maith,
a tha a' riinachadh maith do dhaoine air
thalamh, ach gu bheil burraidh no amhlair de
leth-bhrathair aige a bhios a' cur a chorraig ann
an gnothuichean gun sgur, agus a' milleadh
cuid a dh' obair am Urra Mhoir. Sin an doigh
anns a bheil iad a' cur soluis dhaibh.fein air
tubaistean is nithean deuchainneach nach 'eil
furasd a thuigsinn, ma tha Dia an da chuid
uile-chumhachdach agus iomlan 'n a mhaitheas.
Ciod an daimh a tha eadar Dia agus ar
Mathair-thalmhainn ? Le ar mathair-thalmh-
ainn tha mi a' ciallachadh, An Cruthachadh ;
a' ehom agus am broilleach as an tainig sinn,
no Nadur, mar is trice a their daoine, ged nach
toigh leam am facal sin an Gaidhlig ; is f hearr
leam ar Mathair-thalmhainn a radh ris an rud
ris an abrar 's a Bheurla, Nature. Ciod an
daimh a tha eadar ar Mathair-thalmhainn agus
Dia ? An e guth an Tighearn a tha sinn a'
cluinntinn ann an gniomharan, no ann an
saothair ar Mathair-thalmhainn, no am faodar
na guthan ris a bheil ise a' labhairt ruinn a
ghabhail mar fhoillseachadh air nadur agus
riiintean Dhe ?
Cridhe cruaidh
Ged nach toigh le mac gaolach dad cearr a
radh m'a mhathair tha eagal orm nach gabh
e ceiltinn gu bheil cridhe ar Mathar-thalmh-
ainn cho cruaidh ri marabal agus cho fuar
ris a' bhas, gun truacantas, gun trocair. Co
riamh a chunnaic a' mhuir a' sileadh dheur a
chionn gu robh daoine 'g am bathadh ? Is
coma leis a' mhuir ciod a dh' eireas do chloinn-
daoine.
Chan e mhain gu bheil ar mathair-thalmh-
ainn gun truacantas, ach air uairean tha a
choslas oirre a bhi gun chiall ; mar gu'n
rachadh i airmhire-chuthaich millidh is sgrios-
aidh i ann an uair a dh' tiine obair air an do
shaothraich i fad aois-duine. Sracaidh an
dealanach ann an tarruing na h-analach a'
chraobh mhaiseach a bha ceud bliadhna a' fas.
Na blathan agus na measan ris an do ghabh i
uiread saothair agus ciiraim anns an t-samhradh,
seargaidh i iad, agus ni i iad gun fheum, le aon
oidhche reodhaidh.
Tha ar mathair-thalmhainn laidir agus seolta,
agus maiseach eadhon 'na feirg, ach co is
urrainn a radh gu bheil i truacanta no gaolach ?
Ged tha a clann a' marbhadh agus ag itheadh
a cheile gun sgur, tha ise coma, is chan 'eil i a'
gabhail suim. An uair a sgeitheas a' bheinn-
theinnteach, agus a thachdas i le luaithre-theine
leth-cheud mile duine, no bhios muillean
mhnathan agus phaisdean air am bathadh leis
an abhainn mhoir an China, cha chuir sin am
ANNS A' CHATHAIR— AM BRAGHAID ALBAN AINMEIL
bron as lugha air ar mathair-thalmhainn, is cha
tarruing e aon osna bho a cridhe cruaidh.
Cogadh uamhasach
Is ise mathair nan uile bheo, ach chan e
mhain gu bheil i coma ged dh' itheadh a clann
a cheile ach is e i fhein a dh' ionnsaich dhaibh
sin a dheanamh ; is thug i dhaibh armachd
agus innleachdan leis a bheil cogadh uamhasach
a' dol air aghaidh gun sgur air uachdar na
talmhainn, cogadh anns am feum mac an duine
pairt a ghabhail chum a bheatha fhein a dhion.
Tha deich muillean de sheorsachan mheanbh-
bhiastagan (snaigeach no iteagach) anns a'
chruthachadh, ach tha a namhaid fein aig gach
seorsa dhiubh sin, aon chreutair ag itheadh a'
chreutair eile, gun naire, gun iochd. Cha do
chuir ar mathair-thalmhainn Pacificm ann an
aoraibh gin d'a cloinn riamh. C'aite air bith
an d' fhuair mac an duine an teagasg sin chan
ann o mhathair-thalmhainn, oir tha e calg-
dhireach an aghaidh an diithchais a fhuair e
bhuaipe-se. Is e an diithehas a tha ise a' toirt
dhaibh, earbsa a chur 'n an luathas agus 'n an
neart fein, agus am brathair as lugha agus as
laige itheadh, m' an ith esan iadsan.
Ma tha Dia iomlan 'n a ghradh agus 'n a
mhaitheas car son a rinn e an saoghal air a
leithid de dhoigh 's nach e a mhain gu bheil an
amhghar agus am pian so, agus am marbhadh
so, a' dol air aghaidh ann, ach nach 'eil dochas
air bith againn gu'n sguir e gu brath ? Ach
ged tha daoine a' cur na ceiste sin air Dia bho
thoiseach an t-saoghail cha tug Dia lan-fhreag-
airt dhi riamh. Eadhon amis an fhoill-
seachadh air a riiintean a thug e dhuinn ann
an losa Criosd cha tug e dhuinn ach leth-
fhreagairt ; barantas laidir a dh' fhoghnas do
chreideamh, ach nach 'eil a' cur teagaimh as an
rathad uile gu leir.
An aon dearbhadh
Cho fad 's is leir dhomhsa, no tha mo thuigse
a' dol, chan 'eil dearbhadh air bith ri fhaicinn
ann am beatha nadurra a' chruthachaidh gur
e Neach gradhach a rinn e, no gu bheil truac-
antas affus iochd affus moraltachd na's fhearr
na luathas agus neart agus seoltachd, ann an
suilean Urra Mor na Cruinne. Chan fhaighear
an dearbhadh sin ann an aite air bith eile ach
anns a' Bhiobull ; anns an f hoillseachadh a rinn
Dia air fein do na naoimh troimh na linntean.
agus gu sonraichte anns an fhoillseachadh a
rinn e air fein ann an losa Criosd a mhac, a leag
sios a bheatha fein air ar son-ne. " Tha Dia
a moladh a ghraidh fein duinne do hhrigh an uair
a hha sinn fathast 'n ar peacaich, gu'n do hhasaich
Criosd air ar son." Sin agad an aon dearbhadh
as urrainn dhuit f haotainn ann an aite air bith ,
gur gradh Dia, ach tha an dearbhachd so air
a thoirt do chreideamh a mhain. Ma tha an
dearbhachd so 'n ad chridhe tre chreideamh
agus tre Fhacal Dhe, theagamh gu'n cluinn thu i
iomadh guth, mor agus beag, anns a' Chruth- 1
achadh a' toirt dhuit fianuis air gradh Dhe, agus
mar sin a' neartachadh do chreidimh, ach mur
bheil an creideamh so 'n ad chridhe cheana,
chan 'eil dad ri fhaicinn ann am beatha ]
dhiomhair no fhoUaisich a' Chruthachaidh a -;
dhiiisgeas ann e.
Am Braghaid Alban Ainmeil
Le Seumas Mac Gille Mhicheil Watson, M.A., Ard Fheah-teagaisg na Gaidhlig,
AN OiLTHIGH DhUN-EIDEANN
Is e so ainm an leabhair eireachdail, luach-
mhoir a sgriobh an t-Urramach Uilleam Mac
Gille losa, B.D., Ministear a' Cheannmhoir, air
eachdraidh na cearna sin de shiorramachd
Pheairt anns a bheil e air earrann mhor de a
bheatha a chur seachad a' saothrachadh ann
an aobhar an t-Soisgeil air bruachaibh Locha
Tatha. Tha e air a bhith a' sgriidadh agus a'
rannsachadh gach leabhair agus gach lamh-
sgribhinn thall agus a bhos re corr agus fichead
bliadhna, agus anns an leabhar so tha dioghlum
na h-obrach sin air a chur cruinn ann an leabhar
anns a bheil corr agus ceithir cheud taobh-
duilleig.
Tha moran de eachdraidhean againn an
Albainn air an sgriobhadh mu thimchioU shiorr-
amachdan agus sgireachdan, agus tha e 'na
aobhar thoileachais do'n fheadhainn sin aig a
bheil iiidh ann an seann eachdraidh an duthcha
fhein gu bheil an leabhar so mu chearn cho
ainmeil agus cho breagh de'n diithaich ri
Braghaid Alban air a chur ris an aireamh ; gu
h-araidh 'nuair a tha e air a sgriobhadh le
sgoilear a tha cho mion-eolach air an diithaich
agus air a' chanain a bha air a labhairt innte.
Anns an am a chaidh seachad chaidh cus de
leabhraichean mu eachdraidh na h-Albann a
sgriobhadh le daoine a bha tur aineolach air
canain agus litreachas na duthcha ; agus mar
sin cha robh tuigse no breithneachadh aca air
cor agus faireachdainnean an t-sluaigh, agus
cha b'aithne dhaibh eachdraidh a thoirt a
ainmean nan aitean. Ach tha a h-uile ni de
so riatanach mun urrainn do neach eachdraidh
diithcha sam bith a sgriobhadh.
Is e Braghaid Alban ainm na duthcha a tha
mun cuairt cuid de Loch Tatha agus aitean a;
tha aig ceann an iar an locha, mar a tha Gleannj
AN T-URRAMACH RAONULL KERR, B.D., NACH MAIREANN
Locha, Gleann Dochart, agus Srathaibh Fhaol-
ain. Tha mu dha f hichead mile air fad ann bho
Rinn Liomhunn gu Cam Droma. Is e each-
draidh an fhearainn sin a tha an t-iighdar ag
innse a nuas bho na hnntean dorcha anns an do
thogadh na Cearcaill Chlach gus an latha an
diugh. Tha moran fiosrachaidh ri fhaotainn
ann air an Eaglais Cheiltich agus air naoimh
na h-Eaglaise sin, mar a tha Faolan agus
Adhamhnan, a bha a' craobh-sgaoileadh an
t-Soisgeil mu chu'airt Locha Tatha, agus a
dh'fhag an ainmean ann gus an latha an diugh.
Tha cunntas air a thoirt dhuinn air mar a ghlac
na h-Albannaich ceannas anns an diithaich, a'
sior shathadh a steach bho Earra Ghaidheal,
car coltach ris mar a rinn na Caimbeulaich sia
ceud bliadhna 'na dheidh sin.
Ach ma dhThaodas neach iomradh araidh a
thoirt air earrann sam bith de'n leabhar seach
a cheile faodar a radh gur h-e na caibidilean mu
na teaghlaichean agus mu na fineachan a bha
a chomhnaidh am Braghaid Alban as motha a
ghlacas aire an fhir-eachdraidh. Ann a bhith
a' sgriobhadh eachdraidh nan teaghlaichean
sin sgriid an t-iighdar rnoran de phaipearan
agus de lamh-sgribhinnean de nach d'rinneadh
feum gu ruige so le luchd-eachdraidh. Mar
thoradh air so tha cunntas nas fhearr aige air
Clann an Aba na tha ri fhaotainn an leabhar sam
bith eile. O'n a' choigeamh linn deug is e
eachdraidh Bhraghaid Alban eachdraidh nan
Caimbeulaeh, ach is docha nach 'eil fhios aig
a h-uile neach nach robh ploc talmhainn aig na
Caimbeulaich am Braghaid Alban roimh an
choigeamh linn deug, ged a bha ceithir cheud
mile acair aig an treas Marcus goirid mun do
chaochail e. Ach bha na Caimbeulaich riamh
math air cur I'is an f hearann agus faodar a bhith
cinnteach nach ann gun ainneart, gun cheilg,
gun mhurt agus gun mharbhadh, a rinn iad sin.
Chreach iad Clann Ghriogoir agus CJann an
Aba agus iomadh Clann eile gun chasg a chur
air an ciocras fearainn. Do na treubhan sin
b'e sliochd nan cuilean gun bhaidh an da-riribh
a bha ann an Tighearnan Ghlinn Urchaidh,
daoine borba cruaidh-chridheach mar Cailean
Liath agus Donnchadh Dubh a' Churraic. Cha
robh suim sam bith aca sin do chleamhnas no
do dhaltachas no do bhuadhan cliiiiteach eile a
bha a' comharrachadh an fhior Ghaidheil.
Chaidh na Griogoirich a ruagadh as na glinn
a bha duthchasach dhaibh agus cha do nochd
na Caimbeulaich meachainn eadhon do chlia-
mhainn Tighearna Ghlinn Liomhunn, " Griogal
Cridhe," ceann-feadhna Chloinn Ghriogoir.
Bha murtairean 'gam paigheadh gu Clann
Ghriogoir a sgathadh as an diithaich agus 'nam
measg-san a thuit bha dithis mhac Sheumais
Mhic Ghriogoir, Deadhan Lios Mhoir, a bha
'nan comhnaidh am Fartairchill. Nuair a
leughas neach an eachdraidh a tha so, cha chuir
e iongnadh air gun do sguab an dara Marcus
moran theaghlaichean bharr an fhearainn anns
an d'fhuair an athraichean am beoshlainte,
agus chan urrainn sinn uiread urraim a thoirt
do'n duine a cheadaich a leithid de obair agus
a bu mhiann leis an iighdar.
Tha moran de nithean annasach eile anns an
leabhar so air nach urrainnear iomradh a thoirt
aig an am. Gheibhear eachdraidh na h-
Eafflaise bho leabhraichean na Cleire. Chithear
nach d'atharraich nadur an duine gu mor.
Bha daoine a' briseadh na Sabaid anns na
laithean a dh'fhalbh, a' tional chnothan anns
a' choille agus eadhon a' bleith aig a' mhuilinn
agus ag obair anns an achadh. Gheibhear litir
aighearach ann bho Alasdair Mac Dhonn-
chaidh, Tighearna Shruthain, a' deanamh
casaid ri Ministear a' Cheannmhoir a chionn
nach robh a luchd-cinnidh a Sron Fearnain a'
faighinn an aireamh shuidheachan bu choir
dhaibh anns an eaglais. Tha e air son an corai-
chean fhaicinn aig a chuid dhaoine, tha e ag
radh, ged nach 'eil e a' tuigsinn ciod e a tha 'gan
cur do'n eaglais do'm buin am Ministear. Chan
'eil e air innse an d'fhuair Clann Donnchaidh
na suidheachain. Shuidhich an Seisean gun
cuireadh iad a' chiiis fa chomhair larla Bhra-
ghaid Alban, ach tha eagal oirnn nach fhaigh-
eadh Clann Doimchaidh cead suidhe nan
tigeadh air Caimbeulaich seasamh air tailleabh
sin.
Tha caibidilean anns an leabhar air sgoilean,
air beul-aithris, air ainmean dhaoine agus
ainmean aitean, agus air iomadh ni eile as
urrainn am fear-leughaidh a rannsachadh dha
fhein. Tha an leabhar air a dheagh dheasa-
chadh, agus air a chlo-bhualadh gu snasail ; agus
tha e air a sgeadachadh le sar dhealbhan de
aitean cho boidheach agus a gheibhear an
Albainn. Gu dearbh is geal as fhiach e a
leughaHh.
An t-Urramach Raonuli Kerr, B.D., nach maireann
Le Iain Mac Dhughaill, am Barraidh
BHA luchd-eisdeachd Gaidhlig aig an duine
so bho thoiseach gu deireadh a mhinis-
trealachd, agus is iomadh iad air feadh na
Gaidhealtachd agus nan Eileanan a bha duilich
nuair a thainig 'obair gu ceann, is aig a bheil
mor cho-fhaireachadh ris a' bhantraich agus
ris an teaghlach a dh' fhag e.
Rugadh e an Arainn an 1868, agus mar a rinn
iomadh eileanach bg eile, an uair a bha e deas
air son cosnaidh rinn e rathad dha fhein. Chaidh
6
AIG AN UINNEIG
e a dh' ionnsachadh a bhi 'na sgiobair-mara, ach
mu 'n do chriochnaich e fhoghlum air son na
h-obrach sin bha e aig a leabhraichean aon latha
nuair a labhair guth diomhair ris a thubhairt, —
" cuir uat iad : cha bhi feum gu brath agad orra."
Sin mar a rinn e air obair na ministrealachd.
Chaidh fhoghlumadh an Oil-thigh Ghlaschu
agus an Collaist na h-Eaglaise Saoire 's a'
bhaile sin ; agus lean e air foghlum gus an do
choisinn e B.D. bho Oil-thigh Lunnainn beagan
bhliadhnachan an deidh sin.
Ann an 1901 chaidh a shuidheachadh le Cleir
Uidhist ann am Beinn-na-faodhla. Shaothraich
e 's an diithaich sin an deidh an diadhair urram-
aich, Iain Mac Phail. Lean soirbheachadh
agus toileachadh e 'na shaothair agus 'na
theaghlach, agus is ann tre stiiiireadh agus le
cuideachadh na mna-uasail a tha nis 'na ban-
traich a chaidh an Talla feumail a tha mach a
ceann eaglais Bheinn-na-faodhla a thogail. Dh'
fhag e an duthaich sin an 1910 gu bhi 'na
mhinistir anns a' Mhanachainn, an siorramachd
Rois, far an do rinn e obair mhaith fad fichead
bliadhna. Bha e uasal 'na nadur, taitneach a
bhi 'na chuideachd, agus 'na theachdaire dileas
an Tiomnaidh Nuaidh chum buannachd do
mhoran. 'Se cuimhne agus iomradh maith a
bhitheas air anns gach aite an do shaothraich e.
Aig an Uinneig
Iain R. Bannerman nach maireann
THA e 'n a chall an iomadh doigh gu'n tainig
a' chrioch air mo sheana charaid, lain Banner-
man ; 'n a chall do na cairdean (agus is lionmhor
iad) a bhios 'ga ionndrainn ; 'n a chall do eaglais
Chaluim-cille, an Glaschu, far an robh e 'n a
fhoirbheach maith ; 'n a chall do Cheilidh nan
Gaidheal, air an robh e 'n a f hear de na Cinn o
thoiseach ; agus gu sonruichte do 'n Chomunn
Ghaidhealach, d' an do rinn e seirbhis mhor fad
iomadh bliadhna.
Ged nach robh sinn a' tachairt air a cheile ro
thric o chionn bhliadhnachan b' aithne dhomh"
Iain Bannerman gu maith, agus b'e an seorsa
eolais a bha againn air a cheile, gu'm faod-
amaid toiseachadh a dh' aon ruith air bruidhinn
far an do stad sinn an uair mu dheireadh a
choinnich sinn, gun uine a chosd ag urachadh
ar n-eolais air a cheile.
Bho chionn corr agus deich bliadhna fichead
chuir Iain Bannerman agus mise seachduin
shona seachad comhla anns a' Chrionan, a'
luingearachd air an loch ann an geola bhig,
agus a' sealgaireachd ; agus air uairean a' dol
a null gu Diiira. Anns na laithean ud cha robh
e cho maith air Gaidhlig 's a bha e mu dheireadh,
ach b' e an aon duine a bha ann o oige gu aois ;
duine laghach, tiirail ; gun sgleapaireachd no
meud-mhor ; gaolach air argumaid, agus reidh
ciallach ann an argumaid ; fiosrach, agus geur,
agus beo 'n a inntinn, gun bhi 'n a sgoilear ;
duine modhail, stuama, a bha a' toirt an aire
air a ghnothuch fhein, agus nach gabhadh iolla
ri daoine eile, agus nach abradh dad cearr
umpa.
Anns na bliadhnachan mu dheireadh, an
deidh dha a dhreuchd a leigeil dheth, bha lamh
aige ann an iomadh gnothuch a bhuineadh do
thir agus do chainnt nan Gaidheal, agus bha a
leithid a dh' earbsa aig daoine eile 'n a -chomh-
airle agus 'n a ghliocas, 's gu robh aite aige
daonnan am measg na feadhnach a b' fhaide
a stiffh anns na ciiisean sin. Bha e maith air
Gaidhlig, agus maith air ceol ; agus ged nach
'eil eolas air bith agamsa air eachdraidh dhiomh-
air a' Chomuinn Ghaidhealaich, tha amharus
agam nach robh duine eile anns a' Chonmnn
sin o chionn fichead bliadhna a rinn uiread
oibrCjUO a thug uiread cuideachaidh do'n Rim-
chleireach, Niall Mac Gille Sheathanaich, ri
Iain Bannerman, ach a mhain, Calum Mac
Leoid. Bu choir do mhuinntir na Gaidhealtachd
a bhi taingeil gu robh an Comunn Gaidhealach,
a tha nis cho follaiseach am fianuis na rioghachd
uile, ann an tomhas mor air a stiui'adh le da
dhuine cho glic agus cho ciallach ri Calum Mac
Leoid agus Iain Bannerman. Chan abrainn
gu robh aon de 'n dithis lainnireach 'n an inntinn
OS cionn chaich, ach bha iad seaghail agus glic,
an comhairle, am facal, agus an gniomh. Agus
a thuilleadh air sin bha iad furasda a bhi suas
riu ; cha do mhill na caithrichean-arda anns an
do shuidh iad an irioslachd nadurra a rugadh
leo, is bha iad cho falamh de fhein-ghloir agus
de fhaoin-uaill ri da Ghaidheal a b' aithne
dhomh riamh.
Ged nach bitheamaid a' tachairt air a cheile
ach annamh bithidh mi 'g a ionndrainn gu mor
oir bha barrachd is meas agam air, is cha bu
toigh leam riamh a bhi faicinn anns jia paip-
earan-naidheachd gu'm b' athair e do Iain Og,
mar gu'm b' e am mac a bu chliiitiche na'n
t-athair. Ach is maith a dh' eireas do Iain Og
anns an t-saoghal so ma gheibh e gu brath cliii
as airde na gu'm bu mhac athar e.
Calum Mac Leoid
Bha e 'n am inntinn a dheanamh roimh so,
ach dhichuimhnich mi, mo bheannachd fein
agus beannachd ar luchd-leughaidh a thairgsinn
do Chalum Mac Leoid, air dha a bhi air a
dheanamh 'n a bhuirdeasach saor am baile
Steornabhagh. Chan 'eil mi cinnteach ciod a
tha sin a' ciallachadh, co dhiubh a gheibh e air
tir gun sgillinnean a phaidheadh air a' cheithe,
no dh' f haodas e a dhinnear a ghabhail comhla ris
AIG AN UINNEIG— JERUSALEM
a' Phrobhaist uair sam bith a thoilicheas e, ach
ciod air bith na coraichean no na sochairean a
bhuineas dha, thugadh dha saorsa a' bhaile a
chionn gu'm bu mhaith le seanairean agus le
muinntir a' bhaile an t-urram a b' airde a b'
urrainn dhaibh a thoirt seachad a thoirt dha.
Tha e 'n a fhoirbheach ann an te de na h-
eaglaisean GaidhUg a tha an Glaschu, agus am
measg gach rud maith agus rud gHc eile a rinn e
riamh, thoisich e, is lean e fad iomadh bhadhna,
air dol do Cheilidh nan Gaidheal, an Glaschu,
air oidhche Shathurna. Chan 'eil teagamh
nach robh fhios aige gu maith gu 'n saoileadh
cuid d'a luchd-diithcha nach robh e freagarr-
ach do fhoirbheach a bhi air cheann nithean
diomhain agus saoghalta (mar theireadh iad),
ach leig Calum Mac Leoid le comhairle a
chridhe fein seasamh, is lean e air dol do'n
Cheilidh, a chionn gu robh e na b' fhearr do
Ghaidheil oga anns a' bhaile-mhor a cheile a
choinneachadh aig a' cheilidh na air na sraidean,
no ann an aite eile. Chan ann le teicheadh air
falbh o'n t-saoghal a gheibhear buaidh air an
t-saoghal, ach le companas agus comhdhailean
an t-saoghail a dheanamh glan agus neo-
chiontach. Bha e 'na bhuannachd mhor' duine
cho glie agus cho faiceallach ri Calum Mac
Leoid a bhi air cheann nan coinneamhan
Sathurna ud ; a' fosgladh na coinnimh le
urnuigh, agus a' toirt an aire gu'm biodh gach
ni air a dheanamh gu riaghailteach agus gu
modhail, gun fhacal cearr no salach. Ma tha
e cearr do neach a tha aff aideachadh diadhaidh-
eachd eisdeachd ri oran, no oran a sheinn,
eisdeachd ri dibhearsoin shaoghalta, no dibhear-
sain shaoghalta a labhairt, tha na garraidhean-
criche air an atharrachadh seach mar a thog
Criosd iad. Ged nach ann de 'n t-seorsa a
bhios a' stri, no a' glaodhach, no a' togail suas
an gutha mar ghall-truimp a tha Calum Mac
Leoid, 'n a dhoigh reidh, chiallach fein, rinn
e barrachd na rinn foirbheach eile as aithne
dhomh gu bhi a' briseadh sios seana bhallachan
a thogadh gun aobhar eadar an eaglais agus
an saoghal. Agus ged nach deanadh e riamh
ach sin fhein, bu mhaith an obair e ; is maith
gu'n nochdadh foirbheach do dhaoine oga nach
'eil cron no peacadh ann an oran, no ceol, no
caidreamh is abhacas laghach, ma tha iad fhein
agus an companaich glan agus uasal. Chan e
na nithean sin a thruailleas an cridhe, ach droch
smuaintean agus uabhar spioradail, a dh'
fhaodas a bhi ann an cridheachan dhaoine nach
rachadh gu Mod no gu coinneamh-chiuil air
son na chunnaic iad riamh.
Tha Calum Mac Leoid 'n a charaid maith
do 'n Ghaidhlig ; 'n a charaid maith do mhuinn-
tir Leodhais ; ach na's fhearr na sin air fad,
tha e 'n a fhoirbheach glic agus tuigseach a
rinn Slighe na beatha na bu reidhe do iomadh
duine bg as a' Ghaidhealtachd le bhi a' nochd-
adh dhaibh 'n a bheatha fhein gu'm faod
Criosduidh an saoghal uisneachadh gun bhi air
a shalachadh leis. Sin an t-aobhar gu bheil
mi 'ga ainmeachadh le urram air an duilleig
so.
Jerusalem
Leis an Uheamach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-naomhaig
" Bha aoibhneas orm trath thubhairt lad
Gu tigh Dhe theid sinn suas ;
A' d' dhorsaibh, 0 Jerusalem,
Ar cosa seasaidhfos,'^
BHA aoibhneas ormsa cuideachd a' dol suas
as an Eiphit do ludea. Chan f haod gu'n do
dhluthaich duine riamh air son na ceud uaire ri
baile lerusaleim, duine d'am b' aithne dad idir
m'a dheighinn, gun a spiorad a bhi air a bhros-
nuchadh mar le seorsa de fhiabhrus. Ged nach
biodh aobhar eile dha sin ach gu'n do sheas
lerusalem o laithibh Dhaibhidh gus a nis, bu
leoir e ; oir chaidh tonnan eachdraidh an t-
saoghail thairis air, agus dh' fhuiling e gach
call, uamhas, agus sgrios, is urrainn tachairt aig
lamhaibh dhaoine. Cha mhor gu robh riogh-
achd chumhachdach anns an t-seann t-saoghal
nach do ghabh gnothuch i-is, 'g a bhagradh no
'g a leireadh air dhoigh eigin, — Assiria, Babilon,
Persia, an Eiphit, a' Ghreig, agus an Roimh ;
agus 'n an deidh-san, Arabia agus an Tuirc.
Salm. cxxii.
Anns a' cheud linn Chriosduidh anns a' bhlia-
dhna 70, mar a tha fhios aig na h-uile, chuir na
Romanaich 'na sbruileach buileach e. Loisg
iad teampuU maiseach. Heroid a dh' ionnsuidh
an lair ; agus dh' fhuadaich iad na chaidh as
de 'n t-sluagh o ghoi't is o'n chlaidheamh, gu
tiribh cein.
Am baile iir
Ach 'n a dheidh sin, c6 a thoisich ach na
Romanaich fein air baile ur a thogail air an
t-seann laraich. Tha e soilleir nach d' atharr-
aich iad ann an tomhas mor suidheachadh a'
bhaile, ged a rinn iad na b' fharsuinge e, agus
ged a thainig iomadh caochladh air, agus ged
a dh' fhuiling e iomadh teanntachd is seis-
eadh ann an ciirsa nan ffinealach, cha d'
8
lERUSALEM
fhalamhaicheadh e tuilleadh ; agus ged a
leaaradh is a thog'adh na ballachan moi'a a tha
ga chrioslachadh ioniadh uair uaith sud, tha e
an diugh gu dionach, daingean, mar a bha e o
chian ; agus tha barrachd ludhach an comh-
nuidh ann na tha de chinneach eile, ged a tha
Ai-abianaich, Sirianaich, agus Turcaich, gle lion-
mhor ann. Mar sin, tha lerusalem 'n a mhior-
bhuil ann am freasdal Dhe, mar bhairnich
ghlais a' greumachadh air gualann an t-sleibhe,
air diilain a thoirt do gach sruth is seideadh a
dh' fhuiling e o latha Dhaibhidh gus an diugh.
Ma dh' fhaodta nach 'eil car 'n a eachdraidh as
neonaiche na gur ann aig Breatunn a tha uach-
dranachd na duthcha gu leir ; agus gur e
Gaidheal is ard-riaghladair ann an lerusalem.
Feadh nan ginealach
Ach ma tha naidheachd a' bhaile so iongan-
tach is gluasadach mar naidheachd, tha aobhar as
cudthromaiche 'ga deananih soni'uichte anns an
t-saoghal, 'se sin, na tha ceangailte ri lerusalem
de dh' aobhar Dhe ann am beatha a' chinne-
daonna. O'n latha air an do choisrigeadh
teampull Sholaimh 'n a mheadhon gus a nis,
tha e a' seasamh seach . uile bhailtean an t-
saoghail, air son taobh spioradail beatha mhic
an duine ; air son eolais is aoraidh an aoin De
bheo is fhior ; agUs air son ughdarras an Righ
shiorruidh thairis air na h-uile. Fadhon mu'n
do thogadh teampull ann, bha Melchisedec 'n a
righ ann, agus tha e soilleir gu robh freumh na
diadhachd 'n a bheatha ; agus an diugh, is ann
air run-diomhair na diadhachd a dh' fhoillsich-
eadh anns an fheoil a tha e suidhichte na's
cinntiche na air a' chreig air am bheil a steidh.
Feadh nan ginealach fad na h-aimsir mhoir sin,
tha ainm a' bhaile ud a' ciir nan uile an cuimhne
air na nithean a bhuineas do rioghachd Dhe,
d' an sith fein, is d' ana beatha shiorruidh. B'e
sud baile nam faidhean, a thog fianuis o linn gu
linn air gairm Dhe do dhaoine, is air lagh na
fireantachd ; far mar an ceudna an d' fhuiling
iad tair is fuath, agus cuid dhuibh am bas, an-
son an dilseachd ; gus mu dheireadh an do
sheulaich neach a bu mhotha na iadsan 'f hianuis
le 'fhuil anns a' chilis cheudna. Is e an cliii so
a bhuineas do lerusalem a tha a' tarruing
dhaoine as gach cearn de 'n t-saoghal 'g a
thadhall.
Cridheachan cruaidh
Ma bha ni-eigin dheth so uile a' gleusadh mo
spioraid air an t-slighe, feumaidh mi aideach-
adh, ciamar sam bith a thachair do dhaoine
eile, gu'n d' thainig atharrachadh nach bu
bheag air m' fhaireachduinnean, an uair a
chunnaic mi gu h-obann faobhar a' bhalla ghlais
anns an astar, agus mullaich chruinn a chuid
eaglaisean. Tha na h-uiread de thogalaichean
mora, tha eadhon sraidean, taobh a muigh an
t-seann bhaile ; ach is ann air an t-seann bhaile
a tha suil nan uile. Is e seorsa de fhiamh is de
sgathachd a thainig thairis orm, a' faicinn
'aghaidh cho cruaidh, teann, lachdunn, is oir a'
bhalla cho geur a' gearradh na speur, air braighe
an t-sleibhe riiisgte, riabhaich. Air leam gu'n
robh diilain is danarrachd, breine is searbhadas
ann an cumadh is ann an snuadh odhar a'
gharaidh ud. Ged a chuimhnich mi air laoidh-
ean aoibhneach an luchd-turuis a' direadh gu
Sion a choimhead laithean feill, cha togadh mo
chridhe ; oir bha cuimhneachan eile a' stri
rium, is a' fuarachadh m' aignidhean, eadhon
searbhadas a bhaile ud ris an t-Slanuighear
bheannaichte, agus an gniomh aognuidh leis an
do bhuin e Ris-san mu dheireadh. Ged a bha
guth a' cagarsaich riuin gu'm bu choir dhomh
a bhi sona, a' tighinn dliith do 'n dearbh aite
anns an d' fhoillsicheadh gras an Fhir-shaoraidh
gu sonruichte, agus gradh Dhe do jDheacaich,
agus comh-chomunn an Spioraid ann an cumh-
achd latha na Cuingis, cha robh e 'n am chomas
eisdeachd ris ; oir bha taobh eile na ciiise air
mo bhualadh, — an spiorad eudmhor, breun,
naimhdeil a choinnich ri Criosd an sud ; uamhas
agus cionta nan iarrtasan agus nam faireach-
duinnean nach gabhadh riarachadh ach le pian
is peanas a' bhais a leagadh air Mac grasmhor .
Dhe ; dorchadas agus cumhachd na h-aingidh- '
eachd a bhuineas dhuinn uile, agus a lot an
Tighearna gu bas : laigh so uile orm, agus :
thosdaich e mo chomhradh.
Larach an teampuill
Ach a dh' aindeoin sin uile, thug e sasuchadh
do iarrtas a tha ann an cridhe gach Criosduidh
a bhi ag amharc air na dearbh aitean anns an
d'imich, an- do theagaisg, agus an d'fhuiHng
Criosd. Chaidh sinn an toiseach a shealltuinn
larach an Teampuill, — comhnard farsuing, lom,
comhdaichte le cabhsair. Air aon taobh dheth,
tha eaglais mhor, bhriagha, Mhahometanach,
togta mu'n chreig air an robh altair an team-
puill. Chithear mullach cruinn na h-eaglaise
so air astar mor ; agus 'na broinn, tha maise
oirre a tha ainmeil feadh an t-saoghail. An
deidh Mhecca, is e so an t-ionad as naoimhe
anns an t-saoghal leis na Mahometanaich. Air
an taobh eile, tha eaglais eile a bhuineas dhaibh-
san cuideachd. Tha an corr de 'n laraich
falamh, agus cho reidh ri bord. Cha robh e
duilich do'n inntinn dol air ais troimh na linn-
tean, agus a bhi a' faicinn Chi'iosd maille r'a
dheisciobuil anns a' chuirt ud, a' sraidimeachd,
no a' searmonachadh ri aghaidh cruinneachaidh
moir sluaigh, no a' sgiiirsadh roimhe an luchd-
trogain a bha a' mi-naomhachadh tigh-aoraidh
Dhe.
{Ri leantulnn)
Aireamh i
939
A' Bhliadhna Ur
" Air a' cheud la de '« t-seachdihin. — Mata xxviii. 1.
THEAGAMH gu'm b' fhearr le cuid de
dhaoine a' bhliadhn'-ur a bhi tuiteam air la
eile de 'n t-seachduin seach air la an Tighearna,
direach mar a bhios clann ghorach 'g an gearan
fein ma's ann aig am comanachaidh a tha iad
a' faotainn laithean-saora, no a tha co-ainm an
la-breith a' tuiteam. Ach ciod an t-aite eile
as freagarraiche do dhaoine turail a bhi ann air
maduinn na bliadhn'-iiire na ann an tigh an
Tighearna, far an do gheall Dia coinneachadh
ri shluagh. " Agus coinnichidh mise thu an
sin, agus labhraidh mi riut o uachdar na cathair-
thrbcair." " Tha sibh uile 'n 'ur seasamh an
diugh an lathair lehobhah bhur Dia, bhur sean-
airean, agus bhur luchd-dreuchd, bhur clann agus
bhur mnathan."
An aite e bhi 'na aobhar-gearain no 'na
uallach tha e 'n a aobhar-taingealaehd cothrom
a bhi againn ar boidean iocadh do Dhia agus a
bheannachd iarraidh m' an cuir sinn ar lamh
ann an car a bhuineas do'n t-saoghal air a'
bhliadhna so. " Naomhaichibh sibh fein air
cheann an la maireach."
Uair a thadhaill Hoffman, fear-ealadhain
ainmeil as a' Ghearmailt, air a' Mhorair Kelvin,
fear-ealadhain cho ainmeil ris fein, air maduinn
na Sabaid, an Glaschu, thubhairt an t-searbh-
anta a dh' fhosgail an dor us ris nach robh Kelvin
aig an tigh. " An innis thu dhomh," ars esan,
" c' aite am faigh mi e ? " " Tha e," ars ise,
" anns an eaglais, far an coir do dhaoine a bhith
air la na Sabaid." Bha an t-Sabaid air a
coimhead ann an Glaschu anns na laithean ud.
Air cho bochd no cho fuar 's 'g am faod aoradh
na h-eaglais a bhith, is e an eaglais tigh an
Tighearna far a bheil ainm an Tighearna air
aideachadh agus air a bheannachadh, Fhacal
air a leughadh, agus urnuighean air an
tairgsinn 'n a lathair. Tha gu leoir a dh' aitean
eile ann far am bi daoine a' malairt comhla, no
a' cluich comhla, no ag itheadh agus ag ol
comhla, no a' deanamh fichead rud eile comhla,
ach is e an eaglais an aon aite anns am bi daoine
ag iirnuigh comhla, is tha e cho nadurra agus
cho feumail do dhaoine iirnuigh a dheanamh
comhla 's a tha e nadurra agus feumail dhaibh
a bhi ag obair comhla. " A Thighearna, is
ionmhuinn leam cbmhnuidh do theack-sa, agus
ionad pailliuin do ghlbire." Cha b' aithne
dhomh duine diadhaidh riamh aig nach robh
gaol air tigh Dhe agus air facal Dhe.
Thug Dia fhacal dhuinn gu bhi an da chuid
'n a bhiadh agus 'n a shiol-cuir, agus mar sin
bu mhaith leam air a' cheud la de'n bhliadhna
iiir so bascaid a chur air beulaibh ar luchd-
leughaidh air an duilleig so, air a lionadh le
biadh blasda a facal an Tighearna, biadh a
bheathaicheas an t-anam.
Mar is sine tha mi a fas is ann is cinntiche mi
gu bheil eifeachd agus beatha agus cumhachd
ann am facal an Tighearna nach fhaighear ann
an aite air bith eile, agus nach 'eil doigh as
fhearr air sinn fein uidheamachadh air son obair
agus trioblaidean an t-saogail na facal Dhe a
bhi air ar meomhair agus 'n ar cridhe. Chan
urrainn Dia labhairt ruinn mur bheil litir an
fhacail cheana 'n ar cridheachan ; sin an t-
aobhar gu bheil moran dhaoine ann ris nach
'eil Dia a' labhairt idir. Chan 'eil am facal 'n
an inntinnean, air chor agus nach urrainn an
Spiorad Naomh oibreachadh annta. Sin aon
de na peanasan a tha a' leantuinn an dearmaid
a tha daoine a' deanamh air a' Bhiobull. Tha
gealladh anns a' Bhiobull air son a h-uile la anns
a' bhliadhna, agus mur bheil creidmhich a'
tagar nan geallaidhean sin, tha iad a' leigeil a
dholaidh pairt phriseil de'n oighreachd a thug
Dia dhaibh ann an Criosd.
Is e an Dia bith-bhuan do thearmunn, agus
fodha tha na gairdeanan siorruidh. — Deut. xxxiii.
27.
Cha spion neach air bith as mo laimh iad. —
EoiN X. 28.
Ma tha Dia leinn co dh' fhaodas a bhi 'n ar
n-aghaidh. — Roman, viii. 31.
Ann an se teannlachdaibh saoraidh e thu, seadh
ann an seachd, cha bhean olc dhuit. — Iob v. 19.
Nach 'eil e a' faicinn mo shlighean, agus ag
aireamh mo cheuman gu leir. — Iob xxxi^, .4<.
Tha gairdeachas an neamh air son aon pheacach
a ni aithreachas. — Lucas xv. 7.
Tha mi a' dol a dh' ullachadh aite dhuibh. —
EoiN xiv. 2.
Chuala an Tighearna guth mo chaoidh. — Salm
vi. 8.
An uair a thubhairt mi, Tha mo chas air sleamh-
nachadh bhuam, chum do thrbcair, a Thighearna,
suas mi. — Salm xciv. 18.
Air bhur coimhead le cumhachd Dhe tre chreid-
eamh chum slainte. — I Peadar i. 5.
Dhealbh do lamhan mi. — Salm cxix, 73.
2
A' BHLIADHNA UR— lERUSALEM
Dhaihhsan a ni grehn air mo choivih-cheangal
bkeir mi ainm as fhearr na ainm mhac agus nigh-
ean, ainm siorruidh bheir mi dhaihh nach gearrar
as. — Isaiah Ivi. 5.
Tha Pol ag radh gu bheil iomadh guth anns
an t-saoghal, agus nach 'eil a h-aon dhiubh gun
bhlagh, ach gle thric chan 'eil sinne a' tuigsinn
brigh nan guthan leis a bheil Dia a' labhairt
ruinn. Tha e a' lathairt ruinn le geallaidhean
agus rabhaidhean Fhacail, le urnuighean nan
naomh agus nan ainglean, le eadar-ghuidhe
shiorruidh a mhic, agus leis an impidh a tha an
Spiorad agus a' bhean nuadh-phosda a' cur
oirnn gun sgur, ag radh, " Thigibh." Ach air
ceud la na bliadhna tha Dia a' labhairt ruinn
eadhon na's soluimte na air laithean eile, ag
iarraidh oirnn gach ni a tha 'g ar cumail air ar
n-ais Anns a'bheatha dhiadhaidh a churbhuainn,
agus a radh le uile dhiirachd ar cridhe, " Air
mo shon-sa agus air son mo thighe ni sinn seirbhis
do'n Tighearna^ Bheireadh sin bliadhna mhaith
dhuinn agus bliadhna shona.
lerusalem
Leis an Urramach Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-naomhaig
" Bha aoibhneas orm trath thubhairt iad
Gu Ugh Dhe theid sinn suas ;
A'' d' dhorsaihh, 0 lerusalem,
Ar cosa seasaidh fos."
Salm. cxxii.
{Air a leantuinn)
AN sin, chaidh sinn a mach as a' bhaile a dh'
-i^fhaicinn garaidh Ghetsemane, a tha dliith
laimh, aig iochdar sliabh nan crann-oladh. Tha
an lios fo chiiram buidheann de nahanaich
Fhrangach, aig a bheil mar an ceudna eaglais
'n a thaobh, a tha ag amharc ro mhor air son
oisinn cho beag. Tha seachd no ochd de
fhior sheana chraobhan-oladh air feadh a' ghar-
aidh, a tha moran a' creidsinn a bha ann ri
latha Chriosd, cho maith ri preasan tlachdmhor
is leabaidhean fhliir air dheagh choimhead.
Thainig samhchair eadhon air an fhear-diiil, air
dha ar treorachadh a stigh do'n ionad choisrigte
ud, anns an d' eirich osnaidhean goirt o chridhe
bruite Chriosd, agus far mar an ceudna an do
bhrath ludas E le poig : aite boidheach, fois-
neach, diomhair, ach a ruigeas an cridhe.
An uaigh naomh
Air pilltinn dhuinn do'n bhaile, chomharr-
aicheadh dhuinn far an do liubhair Pilat Criosd
thairis gu bhi air a cheusadh ; agus lean sinn
an t-slighe chumhann, bhronach gus an d'
thainig sinn gu dorus seann eaglais mhoir ; oir,
ma 's fior an radh, tha an eaglais so a' comh-
dachadh a' chnuic air an do cheusadh Esan, cho
maith ris an uaigh anns an d' adhlaiceadh E.
B'e an t-Iompaire Constantine a chuir air bonn
i anns a' cheathramh Hnn ; agus is cinnteach
nach b' ann air thuaiream a shuidhicheadh i.
Cha robh i briagha gu leoir leis na Crusadaran,
a thog as iir i, agus a dh'atharraich gu mor i,
ochd ceud bliadhna air ais. Tha coir aig na
seann Eaglaisean Criosduidh uile, — Greugaich,
Romanaich, Armenianaich, Sirianaich, is Cop-
taich — air aoradh innte. Tha caibeil bheaga
aca dhaibh fein air a feadh. Cha bhi iad daonn-
an a'cordadh a thaobh nan criochan ; ach is
ciiis-ionghnaidh cho ainneamh is a dh' eireas
dragh eatorra.
Aite a' cheusaidh
Ma ta, is i an eaglais ud ceann-uidhe gach
Criosduidh a thadhaileas lerusalem. Air
dhuinn dol a stigh, threoraicheadh sinn do 'n
chearn dhi a tha thairis air Calbhari, gus an do
stad sinn, an deidh staidhir ghoirid a dhireadh,
fa chomhair altrach de mharmor, le moran
choinnlean an lasadh oirre, a' comharrachadh
aite a' cheusaidh.
B' iad sud da-rireadh na mionaidean a bu
chudthromaiche is a bu sholuimte d'ar beatha.
Mar aon duine, thuit an comunn air an gliiinean,
agus ann an trom shamhchair, rinn iad an
iirnugh Ris-san a ghiulain air an laraich ud am
peacanna — " E-fein 'n a chorp fein air a
chrann." Dhi-chuimhnich sinn na h-Iudhaich
a rinn an gniomh searbh Ris, a' tuigsinn ar
pairt fein 'n an cionta, agus ar feum air maith-
eanas Uain Dhe a tha a' toirt air falbh peacaidh
an t-saoghail.
Mu dheireadh dh' eirich sinn, is thionndaidh
sinn air falbh le cinn chroma a' leantuinn an
fhir-iiiil, a thug sinn do chearn eile de' n eaglais,
far a bheil An Uaigh Naomh. Amhuil a
leughar anns an t-Soisgeul, tha i gearrta as a'
chreig ; ann an iirlar na h-eaglaise, agus togail
de chloich shnaidhte os a cionn, le moran loch-
ran an cro&iadh laiste mu timchioll, is sagair-
tean an comhnuidh 'g an cumail an ordugh.
Chan fhaigh a sios do'n uaigh aig aon am ach
dithis no triiiir ; oir chan 'eil i ach se troighean
gu leth air fad, is se troighean air leud.
JERUSALEM— BUN AIT BHUAN DHE
An uaigh fhalamh
Dh' fhairich mi mu dheireadh m' aoibhneas a'
tighinn air ais ag amharc air uaigh an aigh ud,
glan, geal, falamh. Chan ann air bas ach air
beatha is buaidh a tha i a' togail fianuis. An
deidh tighinn a mach aisde, is gann a b' urrainn
sinn tighinn air falbh : sheas sinn a' geur
amharc air an aite a tha naomh is glormhor os
cionn gach aite air thalamh ; as an d' eirich
Mac Dh^ ann an cumhachd a dhiadhachd, a'
toirt beatha agus neo-bhasmhorachd gu solus.
Bha oran molaidh a' seinn a rithist 'n am chridhe,
agus dhi-chuimhnich mi am fiamh mi-shuaimh-
neach a ghabh greim orm air dhomh mo cheud
shealladh fhaotainn air Jerusalem.
Tha sliabh nan crann-oladh ag eirigh gu
rdidh, boidheach, ceart laimh ris a' bhaile.
Thogadli tighean air pairt dheth, agus tha an
corr lom gu leoir an diugh ; oir ghearr na
Turcaich na craobhan air son connaidh d'an
carbadan-slaodaidh an am a' chogaidh mhoir.
Tha mu thuaiream mile de astar gu faobhar a'
mhullaich, air a bheil togalaichean mora, 'n am
measg Oil-thigh ludhach. Chithear o'n mhull-
ach a' mhuir Mharbh, deich mile fichead anns
an ear-dheas, agus beanntan Mhoaib air an
taobh thall dhi.
Uamhan dorcha
Cha do shaoil mi gu'n robh ni air f hagail ann
an Jerusalem, a mach o larach a' bhaile, aig a
bheil ceangal ri km. Sholaimh Ach chan ann
mar sin a tha ; agus chaith sinn teann air uair
de thim air feadh thallachan mora, dorcha shios
fo 'n ghrunnd, a stigh fo 'n bhaile. Rinneadh na
h-uamhan ud air tiis le gearradairean-chlach
air son an teampuill a thog Solamh. Cha
chualas buille iiird aig an togail, a chionn gu'n
robh na clachan air an ullachadh far an d'
fhuaireadh iad fo 'n talamh. Tha e coltach
gu 'n do leanadh air a' ghearradh-chlach air an
do thoisich seirbhisich Sholaimh ; oir tha far-
suingeachd is airde mhor anns na h-uamhan.
Cha bhitheadh dragh aig sluagh Jerusalem dion
fhaotainn an diugh o mhillteirean an adhair :
tha seileirean fo 'n casan a bheir aoidheachd
dhoibh, agus air nach ruig slige-mortaidh.
An eaglais ur
Mu 'n dh' fhag mi, cha do rinn mi dearmad
air dol a dh'fhaicinn na h-eaglais againn fhein,
— eaglais an Naoimh Aindreas, agus an tigh-
aoidheachd a tha r 'a taobh. Bha moit nach
bu bheag orm ag amharc air an aitreibh shim-
plidh, thlachdmhor ud, a bhuineas do Albainn,
anns am bheil aoradh 'ga dheanamh gach
S^baid a reir ordugh Eaglais na h-Alba. Js
ann de chloich mharmoir Eilein J a tha bord a'
chomanachaidh innte, agus an t-iirlar a tha
foidhe. Am measg nan iomadh cuimhneachan
a tha innte air an f huil Albannaich a dhoirteadh
air son saorsa lerusaleim, tha leac de umha air
a leagail anns an iirlar air sgath iarrtus an righ
Raibert Brus gu 'n rachadh a chridhe a thiodh-
lacadh ann an Jerusalem, na' n gabhadh sin a
dheanamh. Ged nach do rainig cridhe an righ
aite-taimh a ruin, nach miorbhuileach an doigh
anns a bheil a mhiann deireannach cho maith is
air a choimhlionadh an deidh choig ceud
bliadhna ?
Dh' fhag mi Jerusalem a' toirt buidheachais
gu 'n do cheadaicheadh dhomh na laraichean
naomha fhaicinn le 'm shuilean fein.
Bunait Bhuan Dhe
Leis an Uhr. T. M. Mac Calmain, M.A., Ministear Eaglais Chaluim-Cille, an Govan
{Searmon a bha air a liubhairt an Eaglais na Exhibition, an Glaschu, air an 20mh de'n Bamhar, 1938.)
" Tha bunait Dhe a' seasamh daingean."—2 Tim. ii. 19.
IS i so an t-seirbhis Ghaidhlig mu dheireadh
a bhitheas air a cumail anns an eaglais bhig
Muinn so. Ann am beagan laithean bithidh an
eaglais so, agus gach aitreabh eile 's an Fheill
Mhoir so, diiinte agus glaiste, gun sluagh 'g an
tadhal na 's motha. Agus am beagan mhiosan
chan fhagar clach air muin cloiche ; cha bhi
maide ri maide. An iiine ghearr cuirear crioch,
chan e a mhain air na toglaichean so, ach mar
an ceudna air gach gniomhachas agus saothair,
gach aighear agus gach co-chomunn, a bha an
so re an t-samhraidh.
Tha teagasg soluimte anns a' chilis so do gach
neach a bheir fainear. Tha an Fheill so 'n a
foillseachadh air gniomhachas na h-Jmpireachd
agus air ealantachd ar sluaigh, Ach tha an
Fheill cuideachd a' taisbeanadh cho neo-mhair-
eannach agus cho caochlaideach agus a tha na
nithean sin uile. Thaii'is air gach ni an so
chithear sgaile na criche. Thig an latha gu
luath anns an abair luchd-tadhail na pairce so,
" B'e so an t-aite far an robh an Eaglais Bhan,
agus b'e so larach a' Chlachain." Agus ri iiine
cha bhi cuimhne tuilleadh gu'n robh riamh
eaglais, no clachan, no eadhon an Fheill so,
anns a' phairce.
Canain ar graidh
Tha cothrom solasach againn an nochd ann
a bhi a' cuairteachadh ar n-aoraidh ann an
BUNAIT BHUAN DHE
canain Tir nam Beann. Ach ged a bhitheadh
creideamh Abrahaim againn, neach an aghaidh
dochais a chreid an dochas, tha e doirbh do
chuid againn an smuain a chumail bhuainn
gu'n tig latha anns nach cluinnear tuilleadh
canain ar graidh, agus anns nach seinnear tuill-
eadh na fuinn cheolmhor so. Gu ma fada
bhuainn an latha sin, ach thig e.
An uair a bheir sinn cuairt air feadh na
Gaidhealtachd againn fhein, chi sinn an sin na
fardaichean 'n am fasaich far an d'araicheadh
na seoid. Chi sinn
, . . na tobhtaichean fuar
Le buaghallan 's cuiseag gu'm barr,
'S an eanntagach ruadh
Fas suas 's a' chagailt bha blath.
Daoine a bha 'n an latha treun agus deanadach,
aitean-comhnuidh anns an robh gradh agus
cairdeas, dh'fhalbh iad uile. Agus mar a
dh'fhalbh iad sin, mar sin siubhlaidh sinn uile
an uair a thig an t-am a chuireadh romhainn.
Is caochlaideach agus neo-mhaireannach an
duine air an talamh, agus is diombuan oib-
richean a laimhe, eadhon na h-oibrichean sin
a tha e aig amannaibh a' deanamh 'n an diathan
dha fhein.
Thig crioch air an t-saoghal
Leugh eachdraidh a' chinne-daoine agus
cuimhnich air laraichean briste Ninebheh agus
Bhabiloin. Gloir na Greige agus ard-cheannas
na Roimhe,— chaidh iad le cheile seaehad.
Leugh bardachd cinnich sam bith, agus gu
sonruichte bardachd ar sluaigh fein, agus
gabh beachd air an tiamhaidheachd agus an
dubhachas a tha air a dhiisgadh le bhi
toirt fainear neo-mhaireannachd an t-saoghail
agus giorrad ar latha. Thoir siiil mu'n cuairt
agus chi thu gur feur gach feoil 's gur diomhanas
gach ni. Thoir lamh air an Sgriobtur Naomh
agus gheibhear an sin an dearbh ni. Tha
daoine air am fuadach air falbh mar le smth.
Tha sinn a' caitheamh ar bliadhnachan mar
sgeul a dh'innseadh. Bunaitean na talmhainn
agus na neamhan, ged is iad obair lamh an
Tighearna, theid as dhoibh. Fasaidh iad uile
scan mar eudach agus mar thrusgan paisgear
suas iad. " A shaoghail, is diombuan do
mhuirn ! " Ach na'm b'e so uile na tha ri
radh b'fhearr fuireach samhach. Tha ni eile
ri radh, ni dochasach, ni beannaichte, agus a
chionn 's gu'm bheil, faodidh oran a bhi air ar
bilean eadhon am measg caochlaidhean agus
atharraichean na beatha.
Am baile a mhaireas
Tha caochlaideachd agus neo-mhaireannachd
co-cheangailte ris na nithean a chithear, ach
tha nithean ann a mhaireas, nithean nach gabh
crathadh no atharrachadh, nithean a sheasas
daingean. Mur 'eil againn an so baile a
mhaireas, faodaidh siiil a bhi againn ri baile
eile, baile siorruidh Dhe far am bheil aite air
ullachadh dhuinn uile, a bhitheas gu brath
falamh mur an lion sinne e. Tha e fior nach
'eil sinn ach 'n ar coigrich agus 'n ar luchd-
cuairt air an talamh mar a bha ar n-athraichean
romhainn, a' gabhail comhnuidh ann am pall-
iunnibh fann neo-sheasmhach a tha air an
luasgadh le gaoith agus air am milleadh le
stoirm. Ach faodaidh suil a bhi againn ri baile
aig am bheil bunaitean air am bheil Dia 'n a
fhear-dealbhaidh agus 'n a fhear-togail. Chan
'eil n# bunaitean a leigeas daoine ach mar a
tha bunaitean agus ballaichean na Feille so ;
an iiine ghoirid tha iad 'n am fardaichean fuar
agus 'n an laraichean briste. Ach tha bunait
Dhe a' seasamh daingean.
" Sgaoilear o cheile na neamhan mar dheat-
aich agus fasaidh an talamh scan mar thrusgan,
agus basaichidh a luchd-aiteachaidh mar an
ceudna, ach mairidh mo shlainte-sa gu siorruidh
agus cha teid m'fhireantachd air ciil." " Is
feur gach uile fheoil, agus tha a h-6irdhearcas
uile mar bhlath na machrach. Tha am feur a'
seargadh, am blath a' crionadh, ach seasaidh
facal ar De-ne gu siorruidh." " Theid neamh
agus talamh seaehad," arsa Criosd, " ach cha
teid m'fhacal-sa seaehad a chaoidh." " Siiibh-
laidh an saoghal seaehad agus ana-miann, ach
an ti a ni toil Dhe mairidh e chaoidh."
Taic ar n-anma
Mar sin, air dhuinn bhi toirt fainear cho
diombuan agus a tha gach ni faicsinneach, agus
cia anmhunn gearr ar re, leigeamaid taic ar
n-anma air na nithean sin a sheasas daingean,
na nithean a tha maireannach agus siorruidh,
eadhon an Tighearna Dia agus 'fhireantachd,
'fhirinn agus a thoil, a choibhneas agus coimh-
cheangal a shith, agus an tiodhlaic do-labhairt
a thug e dhuinn, losa Criosd, an Ti ceudna an
de agus an diugh agus gu siorruidh, an Ti sin
a tha ag radh r'a luchd-leanmhuinn fhein, " Do
bhrigh gu'm bheil mise beo, bithidh sibh-se beo
mar an ceudna." Cha bhuin maireannachd do
neach no do ni sam bith ach a mhain do'n neach
aig am bheil daimh tre chreideamh ris an Ti a
tha siorruidh.
Ach, anns a' cho-dhunadh, bu choir ni eile a
thuigsinn. Ged nach'eil na nithean a chithear
ach neo-mhaireannach agus gearr-shaoghalach,
chan fhaod sinn uime sin dearmad a dheanamh
orra. Chan'eil giorrad ar latha 'n a lethsgeul
gu bhi pasgadh ar lamhan an diomhanas ; agus
chan'eil neo-sheasmhachd na chi sinn agus na
ni sinn 'n a aobhar gu bhi fas sgith ann am
maith a dheanamh. Is ann bu choir dhuinn a
bhi air ar brosnuchadh gu barrachd dichill, gu
bhi saothrachadh am feadh 's a tha an cothrom
againn. Chan'eil an dealan-de ri mire ach fad
AN DOIGH CHEARR AGUS AN DOIGH CHEART
aon latha goirid samhraidh, ach a dh'aindeoin
giorrad a bheatha tha e a' comhlionadh na
h-oibre a dh'earbadh ris anns a' chruthachadh
nadurra. Is gearr beatha an t-seangain, ach
a dh'aindeoin sin is gniomhach agus dichiollach
an creutair esan. Tha am feur agus na fliir-
aichean a dh'eireas suas agus a sheargas as
cho luath a' deanamh am feum fein anns an
t-saoghal.
An toradh cinnteach
Ged nach do mhair an Fheill so ach iiine
ghoirid, choimhlion i, tha sinn an dochas, rim
na muinntir sin a chuir air adhart i. Agus ged
a bhitheas a' phairc so air a fagail falamh,
leanaidh toradh air chor-eigin air saothair na
Feille. Chan'eil Impireachd, no rioghachd, no
sluagh, a thog ceann an eachdraidh, ged a
chaidh iad as ri tide, nach do choimhlion pairt
air chor-eigin chum leas a' chinne-daoine agus
nach do lion an aite fein ann an riiintean an
De sin a tha toirt eadhon air fearg dhaoine a
bhi 'g a mholadh. Chan'eil ni sam bith air a
chall eed a theid e as an t-sealladh, Gach
siolan beag a thuiteas anns an talamh, ged
bhasaicheas e, gidheadh giulanaidh e toradh.
Gach ixrnuigh bhriste, gach deur comh-fhair-
eachail, gach iarrtus uasal, gach diirachd
chairdeil, gach oidhirp dhichiollach, gach facal
coibhneil, gach deagh rim a fhuair briseadh-
duil, agus gach saothair mhath a dh'fhailnich,
agus gach beatha mhaiseach a ghearradh as —
neo-mhaireannach 's gu'm faod iad a bhi, agus
a dh'aindeoin gach dearmaid a rinneadh orra,
cha bhi iad gun tairbhe air a' cheann thall.
" Bithidh iad agam-sa," tha Tighearna nan
sluagh ag radh, " anns an latha sin anns an dean
mi suas mo sheudan."
Uime sin, air dhuinn a bhi tuigsinn nach'eil
anns an t-saoghal neo-mhaireannach so ach
staran thar abhainn nam bliadhnaichean a
dh'ionnsuidh baile siorruidh Dhe, tasgamaid
suas dhuinn fein deagh bhunait fa chomhair an
ama ri teachd chum gu'n dean sinn greim air a'
bheatha mhaireannaich. Ma tha caochlaideachd
nan nithean a chithear'a' teagasg dhuinn ar
laithean aireamh, is ann a chum 's gu'n socraich
sinn ar cridheachan air gliocas.
An D6igh chekrr agus an doigh cheart
Le Latimer Mac Aonghuis, an Ceann Loch
BHA mi a' bruidhinn an la roimhe ri mo char-
aid Iain Mac Aoidh, agus dh' innis e dhomh
sgeul bheag. An uair a bha e 'na dhuine bg
bha e 'na chlachair, ged a tha e a nis 'na
ghairneilear. Aig an am sin bha an Eaglais
Steidhichte a' faotainn orgain, agus bha Iain a'
togail tighe bhig aig cul na h-eaglais, a dhean-
amh aite far am bitheadh an t-6rgan air a
chur a stigh.
Di-Sathuirne bha an obair faisg air a bhi
criochnaichte, agus bha Iain a' dol a stad mar a
b' abhaist, aig meadhon-latha. Bha suil aca ris
an organ leis a' bhata-smiiid Di-luain. Mu
dheich uairean anns a' mhaduinn chaidh fear de
na foirfich suas, agus thuirt e ri Iain : " Tha an
t-6rgan a' tighinn a stigh Di-luain, agus feum-
aidh thu leantuinn air obair agus criochnachadh
an nochd."
" Cha chuirinn de dhragh orm fhein," ars'
Iain. " Stadaidh mi aig an am abhaisteach."
Dh' fhalbh am foirfeach agus droch ghreann
air. Ann an iiine ghoirid rainig fear eile e,
agus thuirt e mar thuirt a' cheud f hear.
" A Mhic Aoidh, feumaidh thu do ghnothuch
a chriochnachadh an nochd, oir tha an t-6rgan
a' tighinn leis a' bhata-smiiid Di-luain."
" So am fear nach criochnaich," ars' Iain.
" Theid an t-6rd as mo laimh aig meadhon-la."
Dh' fhalbh an dara foirfeach, a' gearan gu
goirt. Mionaid no dha 'na dheidh sin, suas
thainig Ruairidh Mor, foirfeach eile, agus
fearg air.
" De so a tha mi a' cluinntinn, A Mhic
Aoidh ? Tha an t-6rgan a' tighinn a stigh
Di-luain, agus feumaidh thu an obair a chrioch-
nachadh an nochd. Feumaidh thu cumail
ort."
Thachair do Ruairidh Mor direach mar a
thachair d' a chompanaich.
'S mise nach dean sin," ars' Iain, agus e na
bu rag-mhuinealaiche na bha e riamh, " Stad-
aidh mi aig an am abhaisteach."
Cha robh aig Ruairidh ach a bhi falbh mar a
thainig e.
Mu leth uair an deidh so thainig am minis-
tear, a' spaisdearachd a nuas. " La math,
Iain," thuirt e : " Ciamar a tha gnothuichean
a' dol air aghaidh ? "
" Chan 'eil iad cho dona," ars' Iain.
" Tha mi a' faicinn sin," ars' am ministear.
" Is sibhse a tha ag oibreachadh gu math agus
a' deanamh gnothuich gasda. Tha an t-6rgan
a' tighinn a stigh Di-luain agus bhithinn fada
'n 'ur comain na'm b' urrainn dhuibh an obair
a chriochnachadh an nochd. An dean sibh sin
mar fhabhar ? "
" Is mise a ni sin gu toileach," ars' Iain :
" Ach ma tha mi ri chriochnachadh an nochd
tha dhith orm Lachie Mac Phater is da oibriche
eile 'g am chuideachadh. Theid mi sios do 'n
t-sraid mhoir far am bheil iad ag oibreachadh."
6
ANNS A' CHATHAIR
" Fanaibh far a bheil sibh," ars' am minis--
tear : " theid mise mi-fhein sios, agus cuiridh
mi nuas Lachie agus an da oibriche."
Mionaid no dha 'na dheidh sin chaidh Lachie
suas le dithis luchd-obrach, agus chaidh na
ceithir daoine ris an obair mar laoich. Mu
choig uairean 's an fheasgar thainig am minis-
tear a nuas a rithis, agus chuir e deich tasdain
ann an laimh Iain gun fhios do chach, a' cagar
'na chluais : "So dhuibh ; fliuchidh so bhur
feadag."
Thug Iain leth-chrun do Lachie, ach leis gu'n
robh an dithis oibriche 'n am poitearan, agus
fios aig Iain na 'n tugadh e leth-chrim dhaibh
nach fhaiceadh e iad a rithis an oidhche sin,
nuair a thainig an trath-fheasgair, chaidh e
maille riu a sios do' n bhaile, agus an uair a
bha iad a' dol seachad air biith Mhaighstir
Mhic Conneill, am feoladair, chuir Iain leth-
chrun ann an laimh gach fir dhiubh, ag radh :
" So dhuibh leth-chrim bho 'n mhinisteir, agus
theid sibh a steach do 'n bhiith aig Maighstir
Mac Conneill, agus ceannaichidh sibh feoil air
son 'ur dinneir am maireach."
Air dhaibh sin a chluintinn chaidh an da
phoiteir a steach do 'n bhiith, agus cheannaich
iad an dinneir gun ghuth mor, gun droch f hacal.
An deidh an tea a ghabhail thainig iad air an
ais agus dh' oibrich a cheithir gus an robh an
gnothuch air a chriochnachadh, direach mar a
bha clos: mor a bhaile a' bualadh meadhon-
oidhche.
Thachair Ruairidh Mor Di-luain air Iain, agus
thuirt e ris, " Nach sibhse an duine gasda !
Dh' oibrich sibh Di-Sathuirne air son a' Mhinis-
teir, ach chan oibricheadh sibh air mo shon-sa
no air son an c6i*r de na foirfich. Car son ;
sin ? "
" Ma ta," ars' Iain, " innsidh mi sin dhuibh
ann an aon fhacal ; b'e duine-uasal a bha
anns a' mhinistear, ach cha robh thusa agus na
foirfich eile 'n 'ur daoin-uaisle idir. Thuirt sibh
uile ' Feumaidh tu, feumaidh tu cumail ort ' ;
ach is e, ' Bhithinn fada 'n 'ur comain,' a thuirt
an duine-uasal sin, am ministear. Cuir sin 'n
ad phiob agus smog e."
{Chan abair mise nach bu duin-uasal am ministear^
ach chan abrainn gur rud glic e deich tasdain a
thoirt do cheathrar dhaoine d Ceann-Loch, a
fhliuchadh amfeadaig. — Am Fear-deasachaidh.)
Anns a' Chathair
ElLEAN GUN AINM,
20mh la de November, 1938.
" "DHITHINN fada 'n 'ur comain na'n
X) tugadh sibh dhomh freagairt do cheist a
tha gu trie 'n am inntinn o chionn bhliadh-
nachan. Ged nach 'eil mi 'n am f hear-aideach-
aidh tha mi a' dol do'n eaglais a h-uile Sabaid ;
air uairean air da cheann an la. Ach ged tha
mi a' dol do'n eaglais o bha mi 'n am bhalach
6g dh' fhairtlich e orm a thuigsinn fhathast
ciod a tha an eaglais a' ciallachadh leis an
t-soisgeul. Bithidh mi a' cluinntinn mhinis-
tearan agus cheistearan a' bruidhinn mu dheagh
sgeul an t-soisgeil, agus ag iarraidh oirnn an
deagh sgeul sin a chreidsinn, chum 's gu'm bi
sinn air ar tearnadh, ach chan 'eil gin aca a'
feuchainn ri dheanamh soilleir dhuinn ciod a
tha iad a' ciallachadh le deagh sgeul an t-
soisgeil. A thuilleadh air sin cha bhi iad a'
cleachdadh an fhacail soisgeul anns an aon
seagh daonnan, air chor agus gu bheil mise,
agus theagamh daoii:ie eile cuideachd, mar
dhaoine ann an ceo.
" Air uairean saoilidh mi gur e teagasg Chriosd
mu Dhia agus mu'n hheatha shona agus dhiadhaidh
a tha iad a' ciallachadh le deagh sgeul an
t-soisgeil ; air uairean eile saoilidh mi gur e
teagasg nan ahstol mu Chriosd, agus gu son-
raichte m'a bhas air Calbhari, a tha iad a'
ciallachadh ; ach a ris saoilidh mi gur e am
foillseachadh agus an dearbhachd a tha aig
creidmhich 'n an cridheachan fein o'n Spiorad
Naomh a tha iad a' ciallachadh. Mar sin tha
mi air m' f hagail gun fhios agam co ris a sheallas
mi. An ann ri losa, am fear-teagaisg, no an
ann ri Criosd air a cheusadh, no an ann ris a'
Chriosd a bhios beo gu siorruidh tre oibreachadh
a spioraid ?
" An tiis mo bheatha bhithinn a' cluinntinn
mhinistearan a' searmonachadh a h-uile Sabaid
mu innleachd na slainte, a bha a reir choslais cho
soilleir dhaibh fein ris na deich aithntean ;
thoisicheadh iad aig peacadh Adhaimh is
tuiteam an duine ; an riarachadh a dh' fheum-
adh a bhi air a thoirt do cheartas agus do lagh
an Tighearna ; tiodhlac an Athar 'n a mhac a
thainig o neamh a shaoradh a' chinne-daonna
o'n bhas agus o'n bhinn a thug Ceartas a mach
'n an aghaidh ; cosnadh na reite air a' chrann-
cheusaidh, agus a shluagh taghta air am fire-
anachadh agus air an gabhail a steach do
theaghlach Dhe tre chreideamh ann an eifeachd
na h-iobairt a thairg Criosd air a' chrann-
cheusaidh. Ach ged a bhithinn a' cluinntinn sin
anns na seann laithean, is ann uair annamh a
chluinnear an diugh e ; Sabaid as deidh Sabaid
gheibh sinn comhairlean glic mu'n bheatha
dhiadhaidh, agus seoladh innte air a tharruing
o theagasg Chriosd, mar gu'm b' aithne dhuinn
uile an deagh sgeul cheana, agus mar gu robh
sinn uile a' creidsinn.
" Tha fhios agam gu bheil eolas a' fas, agus
inntinnean dhaoine a' fosgladh agus ag ath-
arrachadh ach. tha m' inntinn-sa co dhiu ann
ANNS A' CHATHAIR
an ceo, agus bhithinn 'n 'ur comain na'm
freagradh sibh ann an Leabhar Gorm na h-
eaglais a' cheist so a tha cur dragha orm, co
dhiubh is e umhlachd do theagasg Chriosd a
shaoras mi, no earbsa anns an iobairt-reite a
thairg e do Dhia 'n am aite air Calbhari."
' ' Duine gun ainm . ' '
* * * * *
B' fhearr leam duine-eigin eile a fhreagairt
na ceiste so na mi fhein, oir tha gu leoir de
mhinistearan oga anns a' Ghaidhealtachd aig an
rachadh air a' cheist so fhosgladh agus a
dhimadh ann an doigh a bhiodh buannachdail do
luchd-leughaidh nan duilleagan so. Tha mi a'
toirt cuiridh dhaibh, ma ta, freagairt a thoirt
dhi a dh' fhaodas mi a thoirt am follais anns an
ath aireamh. Ma ghabhas dha no tri an obair
so as laimh, bithidh sin na's fhearr air fad ;
gheibh iad uile am beachd a hubhairt air na
duilleagan so. Ach mur dean duine eile e, ni
mi fhein e.
* * * * *
Ach ciod air bith ris an abrar an soisgeul
feumaidh teachdaireachd a bhi aig an t-sear-
monaiche, air neo cha searmonaiche e idir.
Cionnus a ni iad searmon mur cuirear iad, mar
tha e sgrlobhta, Cia sgiamhach casan na muinn-
tir sin a tha a' searmonachadh soisgeul na sithe,
a tha a' toirt sgeoil aoibhnich air nithibh maithe !
Is e an da ni as sine anns an eaglais, an
searmon agus Sacramaid na Suipearach. Thois-
ich an eaglais le searmonachadh ; gun searmon
agus sacramaid cha bhiodh an eaglais ann, agus
cha mho a mhaireadh i.
Soisgeul cumhachdach
Ged a bhios sinne a' faicinn nan abstol, le
, mac-meanmain ar n-inntinn, mar dhaoine a bha
I cearcall oir mu'n cuairt an cinn, cha robh anns
i na h-abstoil gu nadurra ach daoine a bha gle
J choltach ruinn fein. Cha robh ach fear no dha
1 dhiubh coltach ri Pol, a bha seasamh a mach os
i cionn chaich. Ach ged nach robh iad 'n an
1 daoine mor mor gu nadurra, bha teachdair-
I eachd mhor agus iongantach aca, agus is e an
I teachdaireachd sin a rinn iad f h^in mor. Labhair
j iad air nithean as doimhne na gheibhear ann an
f sgriobhaidhean Phlato ; gidheadh cha b'e
i iadsan a labhair ach spiorad Dhe a bha annta.
Feumaidh, ma ta, gu robh aig searmonaichean
I anns an t-seann t-saoghal ud soisgeul air chor-
i eigin (ciod air bith a bha iad a' teagasg a thuill-
] eadh air gu'n d' eirich Criosd) anns an robh
cumhachd Dhe, oir tha fhios againn gu'n do
chuir iad an saoghal bun os cionn leis. Agus
chan e mhain gu'n do chuir iad an saoghal bun
OS cionn 'n an \h. fein, ach tha na nithean a
labhair iad, eadhon anns an litir fhuar anns an
robh iad air an cur sios ann an leabhar leis an
fheadhainn a bha ag eisdeachd riu, a' cur an
t-saoghail bun os cionn fhathast, agus a' deal-
achadh a mhic o'n athair agus na nighinn o'n
mhathair.
Lan no falamh
Ach ged bha meas air searmonachadh anns
na seann laithean tha e air a radh nach 'eil
meas air an diugh. A bheil sin fior ? Chan
'eil teagamh nach 'eil iomadh eaglais an Dun--
eideann gu maith falamh, ach tha aon eaglais
an Dim-eideann a tha cho lan aig an t-seirbhis-
fheasgair, ged a thiochdas corr agus mile innte,
's nach 'eil riim innte do na bhios ag iarraidh a
steach, is b' fheudar dhaibh dol do Thalia Mor
a' bhaile, a chionn gu robh am pobull a'
dliith-theannadh air an t-searmonaiche, a dh'
eisdeachd facal Dhe. Ma tha e 'n a abbhar-
smuain gu bheil eaglaisean falamh ann an
Albainn, tha e 'n a aobhar-smuain cuideachd gu
bheil eaglaisean lan ann ; aon air a ghabhail
agus an t-aon eile air fhagail. Car son a tha
aon searmonaiche air an dara taobh de'n t-sraid
a' searmonachadh do fhichead duine, agus
searmonaiche air an taobh eile a' searmon-
achadh do choig ceud ?
Searmonachadh sgitheil
Cha toigh le daoine an diugh searmoin f hada ;
fuilingidh iad coig mionaidean fichead, ach b'
fhearr leo coig deug ; agus na'm faigheadh iad
deich, b' e sin a b' fhearr air fad. Their iad gu
bheil searmon a tha a' mairsinn os cionn ceath-
ramh na h-uarach sgitheil. Bu ghasda leam a
bhi 's an eisdeachd na'n abradh duine-eigin sin
ris an Ollamh Tormod Mac Leoid, nach mair-
eann, a bha an Inbhir-nis, Chuala mi e ag radh
uair-eigin, " Na daoine a bhios a' gearan air
faidead shearmon, agus ag iarraidh oirnn an
giorrachadh, is daoine iad am bitheantas anns
nach 'eil diadhaidheachd no eanchainn." Chan
abrainn gu bheil sin cothromach, ach aig a'
cheart am their mi o m' fhiosrachadh fhein gur
e na searmoin a b' fhearr a chuala mi riamh
searmoin a bha os cionn leth-uair, agus na
searmoin a bu sgitheile a chuala mi riamh
searmoin nach robh na b' fhaide na deich
mionaidean. Th6id aig cuid de dhaoine air do
sgitheachadh agus air do ghraineachadh ann
an coig mionaidean le deas-chainnt gun bhlagh
na's motha na sgithicheadh daoine eile thu ged
a leanadh iad air bruidhinn uair an uaireadair.
Is e an fhirinn nach e faidead no giorrad an
t-searmoin a sgithicheas an luchd-eisdeachd
idir, ach a bhi cluinntinn cnag, cnag, cnag, aig
briathran anns nach 'eil biadh no salami, agus
aig nach 'eil buintealas air bith ri saoghal
nam beo.
Ceathramh na h-uarach
Bho thoisich mi air so a' sgriobhadh thug mi
an aire gu'n do thog an t-Ollamh I. T. Cox,
Cleireach an Ard-Sheanaidh, a' cheist so ann
an cruinneachadh air chor-eigin an la roimh,
8
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
agus gu'n dubhairt e gu'm bu choir do mhinis-
tearan feuchainn ris an t-searmon a chumail aig
ceathramh na h-uarach. Ach cha ruigeadh e a
leas a' chomhairle so a thoirt oirnn, oir tha a'
chuid as miosa againn air searmonachadh 'g a
dheanamh cheana, agus an fheadhainn as f hearr
againn cha ghabh iad i. Leigidh lad sin le
comhairle an cridhe fein seasamh, agus roinnidh
iad Facal na firinn gun chabhaig.
Uair a bha an duine maith agus an duine
diadhaidh, an t-Urramach D. T. Mac Aoidh
nach maireann, air cheann coinnimh-iirnuigh
ann a Hianais, an eilean Thiriodh, dh' iarr e air
seann duine a bha anns a' choinneamh eirigh
agus tirnuigh a dheanamh. Cha robh moran
furais no faidhidinn anns a' mhinistear Mac
Aoidh CO dhiu ; bhiodh e daonnan 'na f hallus, c6
dhiubh a bha e a' coiseachd no a' labhairt, agus
is e a thubhairt e ris an fhear eile, " Deanaibk
iirnuigh," a Chaluim, " agus bithibh sgiobalta."
" Ni mi iirnuigh," arsa Calum, " ach gabhaidh mi
m' iiine, a reir mar bheir an Spiorad comas-labhairt
dhomh."
* * * * *
An uair a theid mi do thigh ann am choimh-
thional fein, agus a their fear-an-tighe no
bean-an-tighe rium, m'am bi mi ach air suidhe,
" Sinne a fhuair an searmon breagha air an
Radio air feasgar na Sabaid," tha fhios agam
nach ann a' moladh an t-searmonaiche a tha iad
an da-rireadh, ach a' gabhail an lethsgeil nach
robh iad anns an eaglais. Tha eaglais an Radio
a' toirt air falbh a' choimhthionail-fheasgair o
na h-eaglaisean eile na's mo agus na's mo a
h-uile bliadhna. Agus tha seirbhisean eaglais
an Radio cho goirid agus cho ordail 's gu bheil
iad a' deanamh an t-sluaigh mi-fhaidhidinn-
each ri ministearan a bhios ag iirnuigh no a'
searmonachadh ro f hada anns an eaglais. Chan
'eil mi a' faotainn coire do'n Radio air a shon
so ; chan 'eil mi ach ag innseadh gur e giorrad
agus sgiobaltachd an Radio fhein aon de na
h-aobhair (theagamh an t-aobhar as motha) gu
bheil an sluagh a nis ag iarraidh air ministearan
an searmoin a ghiorrachadh. Ach ged nach
toigh leamsa a bhi a' tomhas shearmon leis an
t-slait-thomhais no leis an uaireadair, feumaidh I
mi a radh nach cuala mi riamh searmon air an
Radio gun e a thighinn 'n am inntinn gu'm b'
fheairrd m' fheadhainn fhein an giorrachadh.
Ach an car a tha anns an t-sean mhaide is duilich
a thoirt as.
(
Aig an Uinneig
Na paipearan-naidheachd
THA OS cionn mile gu leth paipear-naidheachd
ann am Breatunn a mhain, is tha ochd deug
dhiubh sin a' tighinn a mach air la na Sabaid.
Tha mu naoi muilleanan deug de phaipearan air
an reic a h-uile la anns an diithaich so, no suas
tri ri fichead muillean 's an t-seachduin.
Na'n robh uile " oibrichean " na rioghachd air
an cur 'n an sreath, a thaobh aireamh nan daoine
d'a bheil iad a' toirt cosnaidh, agus an airgid
a tha air a dheanamh asda, tha mi an diiil gur
e obair a' ghuail a bhiodh air thoiseach ; bhiodh
obair an fhearainn 'na dheidh sin, agus obair
an iaruinn agus togail bhataichean gu maith
dliith dhaibh, ach bhiodh an deicheamh ^ite anns
an t-sreath aig obair nam paipearan-naidheachd.
Mar sin, cha ruig thu a leas a bhi an diiil gur e
a' chrioch araidh a tha 's an t-sealladh aig na
daoine a tha 'g an cur a mach an fhirinn agus
gun dad ach an fhirinn a thoirt dhuitse no
dhomhsa ; chan e idir, ach uiread airgid 's is
urrainn dhaibh a dheanamh asda. Sin an aon
rud a tha fodhpa, agus air ghaol na paipearan a
reic, cuiridh iad annta rud air bith, co dhiu a
tha e uasal no nach 'eil.
Tha gaol nam paipearan-naidheachd air air-
giod, agus air daoine a thoileachadh, air tighinn
gu leithid a dh' airde anns a h-uile diithaich an
diugh 's gu bheil iad 'n an cunnart do shith an
t-saoghail. A h-uile maduinn tha iad ag
innseadh do Bhreatunn ciod a thuirt droch
Ghearmailtich umainn an de, agus ag innseadh
do'n Ghearmailt ciod a thuirt droch Bhreatunn-
aich umpa-san ; am maireach leanaidh iad air
a' cheart chanran, a' fudarachadh inntinnean
dhaoine a tha gu nadurra 'n an daoine rianail
gus mu dheireadh am bi iad an rim na biodaig
d'a cheile. Theagamh nach 'eil na paipearan-
naidheachd a' feuchainn, le comhairle shuidh-
ichte, ri rioghachdan a stuigeadh 'n a cheile,
ach tha iad 'g a dheanamh le cion a' ghliocais a
tha o shuas, agus a chionn nach urrainn dhaibh
srian a chur air an teangaidh, no nithean a
cheiltinn nach fhiach an toirt am follais.
Anns gach rioghachd air thalamh tha seorsa
dhaoine a tha cho teth ri piopar agus car aotrum
anns a' cheann ; daoine eile a tha amharusach
agus farmadach, agus deas gu oilbheum no
fearg a ghabhail. Sin na daoine air a bheil na
paipearan-naidheachd a' cluich mar gu'm b' ann
air fidhill, 'g an cur a dhannsadh no air mhire-
chath mar a thoilicheas iad.
Na'n robh muinntir nam paipearan-naidh-
eachd na bu ghlice agus na bu chiallaiche
na tha iad bhiodh barrachd sith anns na
rioghachdan. Co dhiubh is ann air duine
no air paipear-naidheachd a tha " beul gun
fhaitheam," ni am beul sin aimhreit am measg
dhaoine. Cha deanar, agus cha chumar sith,
gun ghliocas, no gun cheartas.
Aireamh 2
939
Anns an dorchadas
" Agus a nis, feuch, tha mi a' dol gu lerusalem ceangailte 's an Spiorad, gun fhios agam ciod na nithean
a tharlas dhomh an sin ; ach a mhain gu bheil an Spiorad naomh a' deanamh fianuis anns gach baile,
ag radh, gu bheil geimhlichean agus trioblaidean a' feitheamh orm.'^ — Gniomhahan xx. 22-23.
(Anns a' cheartachadh mu dheireadh a rinneadh air a' Bhiobull Ghaidhlig tha ceangailte ann am Spiorad
air a chur an aite ceangailte 's an Spiorad ; ciod a thachaireas dhomh air a chur an aite ciod a tharlas
dhomh ; a' toirt fianuis dhomh air a chur an aite a' deanamh fianuis ; geimhlean agus amhgharan air a
chur an aite geimhlichean agus trioblaidean.)
THA fhios againne air na nithean a thachair
do Phol an uair a chaidh e gu lerusalem,
agus a lerusalem do'n Roimh, agus a chionn gu
bheil, tha sinn cinnteach gu'm bu mhaith do
Phol fhein nach robh fhios aige ciod a bha
roimhe. Is ann 'n a choibhneas a dh' fholuich
Dia air na trioblaidean a bha a' feitheamh air.
Cha mhor dhaoine riamh aig an robh cridhe
cho gaisgeil 's a bha aig Pol, ach dh' fhaodadh
eadhon duine gaisgeil tiomachadh na'n robh
roimh-shealladh aige air an stri agus air an
amhghar a dh' f hulling Pol anns na bliadh-
nachan mu dheireadh d'a bheatha.
An uair a labhair e na briathran so bha e aig
airde a neirt, a thaobh a sheirbhis ann an
eaglals Chriosd ; bha dorsan a' fosgladh roimhe
anns gach cearn 's an rachadh e, is bha e air a
cheadachadh dha dol do bhailtean fad as, a
dhaingneachadh nan eaglaisean beaga a chuir
e air chois annta, agus a chur failte air cuid de
na seanairean a chuir e os an cionn.
Ach ged bu chaomh leis fuireach na b' fhaide
am measg nam braithrean sin, bha e a' cluinn-
tinn 'n a chridhe agus 'n a choguis fein Gutk, a
bha ag iarraidh air dol suas gu lerusalem,
a chumail Feill na Caingis ; Guth nach b'
urrainn dha a mhiichadh no a chasg.
Sin a tha air a chiallachadh leis an fhacal,
ceangailte ann am spiorad ; chan e an Spiorad
Naomh, ach spiorad Phoil fhein, agus a thoil.
Bha ni-eigin 'n a chridhe fein 'ga tharruing gu
lerusalem, air chor agus nach b' urrainn dha
gun dol ann, eadhon ged nach robh fhios aige
ciod a bu chrioch d'a thurus.
Bha a' chuid mhor d'a chairdean duilich gu'n
do chuir e roimhe dol gu lerusalem, oir bha
eagal orra gu'm faodadh na h-Iudhaich lamh
a chur 'n a bheatha. Bhiodh am baile Ian de
choigrich eudmhor aig Feill na Caingis ; daoine
aig an robh fuath eagallach do Phol a chionn
gu'n do threig e an eaglais ludhach agus creid-
eamh aithrichean, agus mar sin bhiodh e cunn-
artach dha e fein a nochdadh 'n am measg.
Thuirt a chairdean ris gu'n tachradh dha mar
thachair do na faidhean eile a bha air an clach-
adh le muinntir lerusaleim ; gu'n do cheus
iad losa ; gu'n do mharbh iad Stephen agus
Seumas ; agus gu'm marbhadh iad esan
cuideachd.
Ach ged a chomhairlich iad dha gun dol suas
gu lerusalem, cha do ghabh Pol an comhairle ;
leig e le comhairle a chridhe fein seasamh.
Theagamh nach robh e glic dha sin a dheanamh
ann an aon seagh, agus gu'n iarradh gliocas
saoghalta air a bhi na bu chiiramaiche ma
bheatha na bha e, ach air a shon sin bha e ceart
do Phol solus a choinnle fein a leantuinn agus
'aghaidh a thionndadh gu lerusalem, dh-each
mar rinn a Mhaighstir roimhe, a dh' aindeoin
comhairle a chairdean.
Air an treorachadh
Tha mise a' creidsinn le m' uile chridhe gu
bheil Dia a' lasadh coinnleann an cridhe dhaoine
diadhaidh leis an teid aca air an t-slighe cheart
aithneachadh gach uair a thig iad gu crois-an-
rathaid. " Treoraichidh e na daoine ciiiin ann
am breitheanas."
Bha " geimhlean agus amhgharan " Phoil na
bu chumhachdaiche ann an aobhar an t-soisgeil
na eadhon na turuis leis an do sharaich e a
bhodhig ; tha na litrichean a sgriobh e anns a'
phriosan a nis air an cunntas am measg nan
sguaban as priseile de thoradh a bheatha.
Gun fhios agam ciod na nithean a thachras
dhomh ; " cha robh fhios aig Pol, ach tha fhios
againne, gu robh e a' dol an comhdhail a' bhais,
an uair a chuir e 'aghaidh air lerusalem, oir ged
nach ann an lerusalem a bha e air a dhiteadh
ach anns an Roimh, is ann an lerusalem a
thoisich an teine beag a thainig mu dheireadh
gu ire mhor.
Is maith dhuinn gu bheil na nithean a tha 's
an dan dhuinn ann am freasdal Dhe air am
foluch oirnn ; is leor do gach la a churam agus
uallach fein, gun uallach an la maireach a bhi
air a chur ris. Theagamh gu robh doilghios
Chriosd air a mheudachadh a chionn gu'm bu
leir dha fad bhliadhnachan sgail a' chroinn-
cheusaidh a bha thairis air, agus gu robh fhios
aige ciod na nithean a thachradh ris.
2
ANNS AN DORCHADAS— CIOD E AN SOISGEUL
Flos roimh laimh
Ann an aon seagh faodaidh sinn fhios a bhi
againn (ann an tomhas co dhiu) air cuid de na
nithean a thachras dhuinn, oir thug Dia ciall
agus coguis dhuinn, agus ar cuibhrionn ann an
saoghal a tha air a riaghladh le laghanna teann
agus seasmhach. Ma tha fhios agad " gu'm
buain thu mar a chuir tha " ; no ma tha fhios
agad " gur e sith toradh na fireantachd " ; no
" gur e daoine trocaireach a gheibh trocair,"
chan urrainn dhuit a radh nach 'eil fhios agad
ciod a tha a' feitheamh ort anns na laithean
nach tainig fhathast. An seorsa duine a bha
annad an uiridh agus am bUadhna, innsidh sin
ciod an seorsa duine a bhios annad an ath-
bhliadhna. An Dia anns a bheil thu a' creid-
sinn, no an ulaidh air a bheil do chridhe air a
shocruchadh, innsidh sin dhuit (ann an tomhas
CO dhiu) ciod a thachras ort, oir tha do bheatha
air a cumadh leis na smuaintean agus na riiin-
tean a tha 'n ad chridhe fada fada na's mo na
tha i air a cumadh le do chiirsa o'n taobh a
muigh.
Tha e glic dhuit do bheatha a ghabhail
" ceum air cheum," gun ro-churam a bhi ort a
thaobh nithean a tha fada bhuait. Ged nach
aithne dhuit-se ciod a tha 's an dorchadas, is
aithne do d' Athair air neamh ; agus cha
tachair ni air bith dhuit gun a chead-san. Ma
tha amharus 'n ad chridhe nach 'eil Dia a'
riaghladh anns an t-saoghal,no a' roimh-ordugh-
adh 'n a ghradh nan nithean a tha tachairt, is
ion dhuit ro-chiiram a bhi ort mu chiirsa do
bheatha, ach ma tha thu a' creidsinn gu bheil
fuilteinean do chinn air an aireamh, agus a
dhion timchioll ort gun sgur, car son nach
biodh cridhe foisneachail agad agus earbsa
laidir ?
Coibhneas Dhe
" Ma tha thu cinnteach," arsa R. L.
Stevenson, " gu bheil Dia a' runachadh a bhi
coibhneil riut, bu choir dhuit a bhi sona." Tha
gach duilleag anns a' Bhiobull ag innseadh
dhuinn gu bheil Dia coibhneil ri cloinn nan
daoine. " Dealaichidh na sleibhtean ri 'm
bunaitean, agus atharraichear na beanntan as
an aite, ach cha dealaich mo choibhneas riut-sa."
Ma tha eolas againn air Dia agus air a
choibhneas, gu sonruichte a choibhneas ann an
losa Criosd, cha ruig sinn a leas a bhi 'g ar
gearan fein a chionn nach 'eil fhios againn ciod
a thachras am maireach. Ged nach robh fhios
aig Pol ciod a bha feitheamh air an Jerusalem
bha eolas aige air Dia, agus earbsa ann an Dia,
air chor agus gu'n dubhairt e, ann an la a theinn,
" Sheas an Tighearna laimh rium agus near-
taich e mi."
" Gun fhios agam ciod na nithean a thachras
dhomh." Tha an da chuid mil agus gath anns
an fhacal sin, ach bu mhaith leam facail eile a
chur sios air an duilleig so a bheir an gath as.
Cha hhuin e dhuibhsejios nan aimsir no nan am
fhaotainn. — Gniomharan i. 7.
Tha fhios aig hhur n- Athair. — Lucas xii. 30.
Tha fhios againn gun comh-oibrich na h-uile
nithean chum maith do'n dream aig a bheil gradh
do Dhia. — Roman, viii. 28.
Tha fhios againn guneisd eruinn. — 1 Eoinv. 15.
Tha fhios agam co ann a chreid mi. — 2 Tim. i.
12.
An ni so a tha mi a' deanamh chan aithne dhuit-
se a nis, ach hithidhfos agad air 'na dheidh so. —
EoiN xiii. 7.
Tha moran nithean agam ri radh ribh, ach chan
urrainn sibh an giiilan an trath so. — Eoin xvi. 12.
Is i glbir Dhe ni a cheiltinn. — Gnath-Fhocail
XXV. 2.
Ciod e an Soisgeul
ANNS an aireamh mu dheireadh bha litir o
-" dhuine gun ainm," ag iarraidh soluis air
rud nach 'eil soilleir dha, ciod a tha an eaglais
no ministearan a' ciallachadh leis an t-soisgeul.
Thubhairt e gu'm bi e a' dol do'n eaglais, ach
ged a bhios e a' cluinntinn shearmon anns a
bheil comhairlean maith air an toirt dha a
thaobh na beatha dhiadhaidh, nach 'eil fhios
aige fhathast ciod an deagh sgeul a dh' fheumas
e a chreidsinn ; no ciod an doigh anns am bi e
air a thearnadh, co dhiubh is ann le umhlachd
a thoirt do theagasg Chriosd, no le earbsa a bhi
aige anns an iobairt-reite a thairg Criosd do
Dhia air a' chrann-cheusaidh. Na'n robh
amharus agam gur ann air ghaol deasboireachd,
no air ghaol a bhi faotainn coire do'n eaglais no
do mhinistearan a bha a' cheist so air a cur
chugam, chuirinn anns an teine i, ach ged nach
'eil fhios agam co a chuir 'g am ionnsuidh i, bha
mi an diiil gu robh dreach an ionracais agus na
h-irioslachd oirre, agus mar sin thug mi am
follais i, an deidh dhomh an droch litreachadh
agus an droch sgriobhadh a bha innte a chear-
tachadh. Ceist air bith a tha air a cur gu
treibhdhireach, air ghaol na firinn, gheibh i aite
air na duilleagan so daonnan.
Tha mi toilichte, ma ta, gu bheil freagairt air
a thoirt do'n cheist anns an aireamh so le
triiiir mhinistearan aig a bheil seasamh cho
maith ann an Eaglais na h-Alba 's nach ruig
mise a leas an corr a radh umpa :
Ruairidh Moireasdan, Lit.A., an Steornabhagh
CIOD E AN SOISGEUL
Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-Naomh-
aig
Iain Mac-a-Phearsoin, M.A., an Tigh-an-Uillt.
******
(Le Ruairidh Moireasdan, Lit.A.,
an Steornabhagh)
" Tha an ' Duine gun ainm,' a' cur na ceisd
so : 'Co dhiubh is e umhlachd do theagasg
Chriosd a shaoras mi, no earbsa anns an iobairt-
reite a thairg e do Dhia 'n am aite air Calbhari? '
" So mo f hreagairt-sa : Chan e d' umhlachd- s a
do theagasg Chriosd a ni do thearnadh. Cha
mho a thearnas d'earhsa ann an iobairt-reite
Chriosd thu. Chan e rud sam bith a tha 'na do
chomas-sa, aon chuid umhlachd no earbsa, leis
am bi thu air do thearnadh. 'S e gniomh Dhe
a mhain a tha anns an tearnadh, chan e gniomh
an duine, agus tearnaidh Dia gaeh uile dhuine
a dh-earbas ri Dia sin a dheanamh. Chan e
d'earbsa-sa a tha 'g ad thearnadh, ach 's e Dia a
tha 'g ad thearnadh 'nuair a dh-earbas tu ris.
'Nuair a sguireas daoine dhe bhi leigeil an
taic air na ni iad fhein, 'nuair a dh' fhagas iad
aig Dia an obair anns am bheil tlachd aige, cha
bhi an tuilleadh moille 'n an tearnadh. 'S e
tha a' cur bacaidh air tearnadh mhorain nach
ceadaich iad do Dhia an ciiis a ghabhail os
laimh ; tha iad fhein a' deanamh na's urrainn
dhoibh iad fhein a thearnadh ; agus gus an
sguir an obair sin chan 'eil iad a' toirt iimhlachd
do theagasg Chriosd, 's chan eil iad ag earbsa
ann an iobairt-reite Chriosd. Tha umhlachd ri
thoirt do theagasg Chriosd ; tha earbsa ri chur
ann an iobairt-reite Chriosd, ach is coir dhuinn
an deagh aire a thoirt nach dean sinn Slan-
uighear aon chuid dhe ar n-iimhlachd no dhe
ar n-earbsa. 'S e Dia ann an Criosd a mhain
an Slanuighear, agus 's ann tre bhi ag earbsa
ris-san, 's ann tre bhi toirt iimhlachd dha-san a
ruigeas tearnadh oirnne.
" Thainig Dia ann an Criosd a dh-ionnsuidh
an t-saoghail so, agus chuir e ann an soillear-
eachd le a theagasg agus le a ghniomharan
gu'n robh e araon deonach agus comasach air
daoine a thearnadh.
" Tha an ' Duine gun ainm,' a' cur 'n ar
cuimhne gu'm biodh na seann mhinistearan a'
labhairt gach Sabaid air innleachd na slainte. 'S
-math a thigeadh sin dhoibh. Cha bhuin mise
ris an so ach ann am beagan fhacal. 'S e tha
ann an innleachd na slainte gnothuch eadar
pearsachan na Diadhachd, gnothuch tre an do
reitich Dia slighe dha fhein anns am biodh e
'na Dhia ceart 'nuair a thearnadh e peacaich
nach robh airidh air tearnadh. 'S ann gun
teagamh air Calbhari a bha an reite sin air a
dheanamh. 'S ann bho Chalbhari tha guth
Dhe a' tighinn a mach a dh-ionnsuidh an t-
saoghail, ag glaodhach, ' Seallaibh riumsa, uile
iomalla na talmhainn, agus bithibh air bhur
tearnadh.' 'S e an guth sin an Soisgeul, an
deagh sgeul gu'm bheil Dia araon deonach agus
comasach air daoine a thearnadh, agus mur 'eil
mise air mo mhealladh b'e sin an teachdaireachd
a bha aig na seann mhinistearan, agus mo
thruaighe ministear sam bith, no sluagh sam
bith, aig nach 'eil an dearbh theachdaireachd
sin an diugh.
" An la a dh' earbas tusa do thearnadh ri Dia
ann an Criosd tha do thearnadh cinnteach ; tha
Dia 'ga ghabhail os laimh agus bheir esan gu
buil e. 'S e do ghnothuch-sa a bhi lan-chreidsinn
gu'm bheil e deonach agus comasach sin a
dheanamh. Gun teagamh 's e dleasdanas agus
iarrtus gach uile Chriosduidh iimhlachd a thoirt
do theagasg Chriosd, agus as eugmhais naomh-
achd — 's e sin iimhlachd iomlan do theagasg
Chriosd — chan f haic neach Dia. Ach ciamar a
ruigeas am peacach, 's e sin an Criosduidh, oir
ged a tha e 'na Chriosduidh tha e fhathast 'na
pheacach, cionnus a ruigeas peacach air an
t-suidheachadh so ? Chan 'eil rian air ach le
bhi ag earbsa a chilis ri Dia. A cheart cho
cinnteach 's a fhuair thu slainte no tearnadh
tre bhi 'g ad earbsa fhein ri Dia ann an Criosd
•gheibh thu naomhachd mar an ceudna tre bhi
a' buanachadh anns an earbsa sin. 'S ann bho
laimh Dhe a thig naomhachd mar is ann
bhuaithe a thainig maitheanas.
" 'S e deagh sgeul an t-soisgeil gu'n robh
Dia ann an Criosd, a' deanamh an t-saoghail
reidh ris fein, gun a bhi meas an cionta dhoibh,
agus gu'm faigh an duine a leigeas a thaic air
gniomh Dhe tearnadh iomlan, leis gach beann-
achd, anns a' bheatha so is anns an t-siorruidh-
eachd, a tha sin a' gabhail a stigh."
(Le Alasdair Mac Fhionghuin, Ph.D.,
an Cill-mo-Naomhaig)
" Ann a bhi a' freagairt na litreach anns a
bheil ' Duine gun ainm,' ag radh nach 'eil fhios
aige ciod a tha ministearan agus ceistearan a'
ciallachadh leis an t-soisgeul, theirinn an tois-
each nach 'eil e 'na ionghnadh leam ged a
bhitheas ministearan air uairean a' labhairt
air teagasg Chriosd mar an soisgeul ; air uair
eile air an iobairt-reite mar an soisgeul ; agus
a rithist, air na sochairean spioradail a tha
creidmhich a' sealbhachadh mar oighreachan air
Dia, mar an soisgeul. Cha mhotha a tha an
t-amladh sin a' cur moran dragha orm, a chionn
gu bheil an soisgeul 'g an gabhail a stigh air fad.
Mar an ceudna, tha mi a' cuimhneachadh gu'm
faodadh ' Duine-gun Ainm,' an gearan ceudna
a dheanamh mu theagasg Chriosd fein mu
rioghachd Dhe, no rioghachd neimh. Rinn
Criosd moran searmonaehaidh mu 'n rioghachd
CIOD E AN SOISGEUL
so, agus tha roinn d'a theagasg 'n 'ur lamhan,
o'm bheil sinn a' faicinn gu bheil E a' ciallachadh
leis an rioghachd aig aon am riaghladh Dke ann
am beatha dhaoine ; aig am eile, tha E a' ciall-
achadh an t-sluaigk anns am bheil Dia a' riagh-
ladh ; agus aig am eile, tha E a' ciallachadh nan
sochairean a hhuineas dhoibhsan a fhuair eblas
sbnruichte air Dia. ' Uime sin, tha mi ag radh
ribh, gu'n toirear rioghachd Dhe uaibhse, agus
gu'n toirear do chinneach eile i, a bheir a mach
a toraidh.'
" Agus cha chreid mi nach 'eil seagh eile
f hathast anns am bheil rioghachd Dhe air a
tuigsinn, 'se sin, sluagh saorta Dhe air an
ardachadh ann an gloir agus neo-bhasmhorachd
anns am bheil toil Dhe a' riaghladh, agus le am
bheil Ian sheirbhis Dhe 'g a comhlionadh.
"Mar a tha cuspair naor aig fear-teagaisg,
cuiridh e ann an caochladh chruth e fo an aon
ainm. Is ann mar sin a tha a thaobh an t-
soisgeil. Ciod, ma ta, a tha sinn a' ciallachadh
leis an t-soisgeul ? Tha, ann am briathraibh is
aithne do na leanabaibh, gur ' ann mar sin
a ghradhaich Dia an saoghal, gu'n d' thug
E aon-ghin mhic a chum as ge b'e neach a
chreideas ann, nach sgriosar e, ach gu'm bi a'
bheatha shiorruidh aige.' Is e sin cridhe na
deagh sgeil mhor-aoibhneis ; agus tha e duilich
leamsa a chreidsinn gu bheil duine pongail air
bith ag eisdeachd shearmon fad bhliadhnachan
a tha ann an teagamh mu'n chilis.
" A thaobh nan ceistean eile, an e iimhlachd
do theagasg Chriosd a shaoras duine, no earbsa
anns an iobairt-reite, cha chreid mi gur e aon
seach aon dhiubh a shaoras duine, ach an da
chuid comhla. Chan 'eil e iomchuidh a bhi a'
feuchainn ri sgaradh a dheanamh eadar am
Fear-teagaisg agus an Iobairt-reite ; oir is e
an aon neach a tha air fhoillseachadh annta.
Ma shaoileas duine gu'n saorar e le earbsa
anns an iobairt a mhain, eisdeadh e ris an
f hocal so : ' Gach uile neach a chluinneas na
briathran so agamsa, agus nach coimhlion iad,
samhlaichear e y\ duine amaideach a thog a
thigh air a' ghainneamh ; agus thiiirling an
t-uisge, agus thainig na tuiltean, agus sheid na
gaothan, agus bhuail iad air an tigh sin ; agus
thuit e ; agus bu mhor a thuiteam.'
"Is ann mar so a tha mise a' tuigsinn na
ctiise : an uair a tha duine air a ghluasad gu
bhi ag iarraidh saorsa o chionta, is e a' chiiis
chudthromach ciamar a gheibh e maitheanas o
Dhia. Saoilidh e nach gabh a pheacanna toirt
as an rathad, no an cuing a thogail dheth gu
brath. Anns an t-suidheachadh thruagh sin,
chan 'eil doigh eile anns am faigh e saorsa ach
le sealltuinn ri Criosd air a cheusadh, a' giiilan
peacaidh an t-saoghail, agus aig deireadh a'
ghnothuich, a' tairgseadh maitheanais do na
h-uile a ghabhas ris. Ann a bhi a' creidsinn
gu'n d' thug Criosd e-fein air a shon ann an
gradh nach gabh tuigsinn no tomhas, agus gu'n
robh Dia ann an Criosd a' deanamh an
t-saoghail reidh ris fein, gun a bhi a' meas an
cionta dhaibh, tha duine a' faighinn saorsa o
uallach, agus o eagal ; agus a' tighinn gu reite
ri Dia.
" Ach chan 'eil an sin ach toiseach a shlainte
spioradail. Ged is priseil dol as o bhagradh
breitheanais, is fearr gu bheil gairm ard air a
cur roimhe, eadhon fas ann an gras, maise, agus
cumhachd na diadhaidheachd, gus am bi e mu
dheireadh air a chruth-atharrachadh gu coslas
glormhor Chriosd fein. A chum na criche sin,
chan 'eil dha ach aon doigh, 's e sin, teagasg
agus eiseimpleir Chriosd agus nan abstol a
ghabhail gu cridhe. Mur dean e sin, tuitidh e
air ais do'n pheacadh a ris, a dh' aindeoin gu'n
d' fhuair e maitheanas roimhe sin ; agus ma
shaoileas neach air bith gu 'n saorar e le muinghin
a chur anns an iobairt-reite, am feadh is a tha
e a' cur teagaisg Chriosd ann an suaraicheas,
tha e g' a mhealladh fein. Car son idir a rinn iSi
an Tighearn uiread teagaisg, agus na h-abstoil i
a leithid eile, ma shaorar daoine as eugmhais ?
Faodaidh cuid a bhi crabhach, a' creidsinn gu
bheil iad sabhailte o na bhasaich am Fear-
saoraidh air an son, ged a tha iad feineil, uaibh-
reach, sanntach, neo-ghradhach am measg an
comh-chreutairean. Ach a reir fhocail fein,
chan aidich Esan an seorsa sin mar a shluagh
saorta ; ach aidichidh E iadsan a ni toil Dhe.
Mar sin, tha duine a' faighinn maitheanais
'n a chionta agus reite ri Dia air sgath na
h-iobairt-reite ; agus tha e a' faighinn aithne
is eiseimpleir, comhairle is earail, comhfhur-
tachd is gealladh, gu bhi 'g a oileineachadh anns
an diadhaidheachd, agus le cuideachadh an
Spioraid naoimh, g'a chur air aghaidh a chum
lanachd na slainte. Tha an da chuid feumail."
(Le Iain Mac-a-Phearsoin, M.A.,
Tigh-an-Uillt)
" Mu'n urrainn duine a bhi air a thearnadh
feumaidh e sealladh fhaotainn air grainealachd
a' pheacaidh agus maitheanas fhaotainn trid
losa Criosd.
" Tha mi cinnteach gu'm faca no gu'n cual thu
uaireigin mu dhithis a bha 'n am f ior chairdean
re iomadh bliadhna. Aon latha rinn an dara
h-aon gniomh mosach air an aon eile : gniomh
nach deanadh fior charaid idir. Bha bann a'
chairdeis air a bhriseadh is rinn an droch
ghniomh so an eadar-dhealachadh.
" Mu'm b' urrainn an ciontach a bhi air a
ghabhail a steach a ris mar charaid dh' fheum-
adh e f haicinn gu'n do rinn e cearr, agus maith-
eanas fhaotainn.
" Chan e ni furasda a tha ann idir olc mor a
CIOD E AN SOISGEUL— AN EAGLAIS PHAPANACH AN ALBAINN
mhaitheadh do neach eile. Tha an cridhe
aige-san a mhaitheas e air fhasgadh 's air a
chradh. Tha e mar gu'm biodh e a' gabhail
ciont an fhir eile air fein.
" Chi sinn a' cheart ni so a' tachairt air
Calbhari. Ghabh Criosd naire a' pheacaidh air
fein agus dh' fhuiling e, am firean ann an aite an
neo-fhirean.
" Air Calbhari choinnich gradh Dhe ann an
Criosd agus peacadh an t-saoghail. Re iiine
bhig shaoil daoine gun d' fhuair am peacadh a'
bhuaidh ach cha d' fhuair ; dh' eirich Criosd le
cumhachd agus tha e beo gu bhi a' deanamh
eadar-ghuidhe air ar son aig deas laimh na
morachd.
" Nuair chi mac an duine grainealachd a'
pheacaidh a rinn e ann an aghaidh graidh cho
mor tha e a' guidhe air son trocair agus eisdidh
Criosd ris agus bheir e solus dha.
" Tha e an sin a' dol air aghaidh bho neart
gu neart. Na peacaidhean anns an robh e a'
gabhail tlachd anns an am a chaidh seachad,
cha ghabh e tlachd annta na's mo. Tha cridhe
glan 'na chom agus a smuaintean gu trie air na
nithean sin a ta shuas. Tha e a' leiffeil ris 'na
dhol a mach 's 'na theachd a steach, 'na ghiiilan
's 'na chaitheamh-beatha co dha a ta e a' dean-
amh seirbhis. Is urrainn da a radh maille ris
an Abstol Pol, ' gidheadh a ta mi beo, ach cha
mhise ach Criosd a ta beo annam.'
Deagh sgeul an t-Soisgeil
Chan eil deagh sgeul an t-soisgeil a' tois-
eachadh gus an do dh' eirich Criosd le buaidh
thairis air an uaigh agus air a' bhas. Chunnaic
a dheisciobuil e, agus moran eile agus an sin
chaidh iad a mach leis an deagh sgeul gu bheil
E beo, agus gu'm bi sinne beo maille ris mar
an ceudna.
" Tha an deagh sgeul a' filleadh a steach gach
ni a dh' ainmich thu, teagasg Chriosd mu Dhia
agus mu'n bheatha shona agus dhiadhaidh :
teagasg nan Abstol mu Chriosd agus mu bhas :
an Spiorad Naomh ag oibreachadh ann an
cridheachan dhaoine.
Ma tha thusa a' creidsinn gur e Criosd
Mac Dhe agus gu'n do dh' fhuiling e air son do
pheacaidh, agus gur urrainn da maitheanas
a thoirt dhuit, bheir thu iimhlachd dha agus
bidh e a' fas annad srach la."
An Eaglais Phapanach an Albainn
THUBHAIRT an t-Ollamh Iain Watson
nach maireann, an uair a dh' fhasadh
ministear de'n eaglais Steidhichte leasg, gu'n
toisicheadh e air seann searmoin a liubhairt,
ach an uair a dh' fhasadh ministear de'n eaglais
Shaoir leasg, gu'n toisicheadh e air searmon-
achadh an aghaidh na h-eaglais Phapanaich.
Ma bha da bhoinne de'n fhirinn anns an fhacal
sin uaireigin, chan 'eil aon bhoinne ann an
diugh, oir is annamh a chluinnear neach air
bith an diugh a' togail fianuis an aghaidh
meai'achdan na h-eaglais Phapanaich, sioch
seachain a bhi a' cur sios oirre. Tha sinn uile
cho mor an eisiomail nan naomh agus nan
diadhairean a bha air an arach agus air an
oileanachadh innte 's nach toigh leinn dad
cearr a radh mu'n mhathair a thug cioch is
bainne dhaibh.
A thuilleadh air sin tha clann Ghamalieil a'
fas na's lionmhoire na bha iad aon uair, an
duine glic a thubhairt, " Leigibh leo, ma's ann
o dhaoine a tha a' chomhairle so no an obair
so, thig i gu neo-bhrigh, ach ma's ann o Dhia
a tha i, chan urrainn sibhse a' cur gu neo-
bhrigh."
Firinnean siorruidh
Tha an eaglais Phapanach gu maith na sine
na na h-eaglaisean eile a tha againn an Albainn,
is faodar a bhi cinnteach nach e a mearachdan
a tha 'ga cumail beo ach na firinnean siorruidh
air a bheil i a' seasamh gu daingean. A dh'
aindeoin ghisreagan a tha aice 'na h-aoradh,
agus a' chuing a tha i a' cur air amhaichean
chreidmheach, agus fichead rud eile a tha 'n ar
siiilean-ne faoin agus leanabail agus neo-
spioradail, cha chualas riamh fuaim neo-chinn-
teach o'n eaglais Phapanaich a thaobh firinnean
mora a' Chreidimh, a thaobh diadhachd Chriosd,
a thaobh na h-aiseirigh, no a thaobh na beatha
shiorruidh. Eaglais air bith a tha a' creidsinn
agus a' teagasg gu d' fhoillsicheadh Dia anns an
fheoil ; gu robh Mac siorruidh Dhe air a cheus-
adh air Calbhari ; gu'n d' eirich e o na mairbh
agus gu'n deachaidh e suas gu deas-laimh Dhe
far a bheil e a' coimhlionadh sagartachd shiorr-
uidh as leth pheacach ; gu'n tig e a ris a thoirt
breith air na beothaibh agus air na mairbh ;
a tha creidsinn anns an Spiorad Naomh, ann
am maitheanas peacaidh, ann an aiseirigh a'
chuirp, agus anns a' bheatha mhaireannaich, —
eaglais air bith a tha a' creidsinn anns na
firinnean sin agus 'g an teagasg, chan abrainn-
sa nach eaglais Chriosduidh i.
Aireamh nam Papanach
A bheil an eaglais Phapanach a' fas an
Albainn ? Tha, agus chan 'eil. Tha aireamh
nam Papanach a' dol am meud, ach is e an
t-aobhar gu bheil moran Eirionnach a' tighinn
6
AN EAGLAIS PHAPANACH AN ALBAINN
a nail a Eirinn a h-uile bliadhna a dheanamh an
comhnuidh an Albainn. Bha iad sin 'n am
Papanaich m' an tainig iad a nail, is leanaidh
iad f hein agus an teaghlaichean air a bhi 'n am
Papanaich. Ach chan 'eil an eaglais Phapanach
a' deanamh adhartas air bith am measg fior
shluagh na h-Alba.
Tha so air a dheanamh soilleir agus cinnteach
ann an leabhran beag a bha air a chur a mach
o chionn ghoirid leis an Urramach I. Hutchison
Cockburn, D.D., an Diin-Blaain. Anns an
leabhran so tha e a' tighinn thairis air oraid a
bha air a liubhairt aig cruinneachadh mor am
baile Ath-chliath (Dublin) leis an Athair Urra-
mach McGettigan :
" Tha corr agus tri cheiid bliadhna," ars esan " bho
na dhealaich muinntir na h-Alba ris an eaglais
Phapanaich, ach chan 'eil mi a' faicinn comharadh air
bith gu bheil iad a' tighinn air an ais innte. A dh'
aindeoin cho dlleas 's 'ga bheil sinn a' saothrachadh
'n am measg, a' frithealadh orduighean na h-eaglais,
chan 'eil sinn a' deanamh driiidheadh air bith air
inntinnean an t-sluaigh, no 'g an taladh d' ar n-ionn-
suidh. Ma tha aireamh ar sluaigh a' dol am meud,
is e an t-aobhar gu bheil iad a' tighinn chugainn a
Eirinn, agus gu bheil iad a' siolachadh na's mo na
seann stoc na h-Alba. Tha greim gu maith laidir
againn anns na tri bailtean-mora as motha, gu son-
raichte ann an Glaschu, ach chan 'eil greim againn
ach air luchd-oibre, agus thabeo-shlaintluchd-oibre cho
neo-chinnteach dhaibh 's gu'm faod iad a bhi an so an
diugh agus an aite eile am maireach. Air an dixthaich
far am faighear fior stoc na h-Alba chan 'eil aite-
seasaimh idir againn ; chan 'eil an eaglais Phapanach
ann idir. Agus rud as iongantaiche air fad, anns na
cearnaibh sin far an robh i aon uair laidir, agus far an
do dhealraich a solus mar a' ghrian, na cearnan anns
an robh abaidean, is annaidean, is manachainean, air
an suidheachadh, — chan 'eil i an diugh ri fhaicinn
anns na cearnaibh sin idir. Is e an fhirinn gu bheil
muinntir na h-Alba cho laidir an aghaidh na h-eaglais
Phapanaich 's a bha iad riamh. Theagamh gu bheil
iad coimhearsnachail agus coibhneil ri Papanaich fa
leth, ach a thaobh riaghladh a' Phapa, no a thaobh na
sagartachd, no a thaobh na h-aifrinn, bu cho maith
dhuit a bhi bruidhinn ri creig ri feuchainn r'a thoirt
air muinntir na h-Alba gniiis a thoirt do na nithean
sin, no gabhail riu."
Naisinn na h-Alba
Tha da sheorsa Phapanach an Albainn,
(1) naisinn na duthcha a dh' fhan 'n am
Papanaich aig am an Ath-leasachaidh, agus
(2) Eirionnaich a thainig a dh' Albainn a dh'
iarraidh cosnaidh agus a dh' fhuirich ann.
Gheibhear a' cheud sheorsa an siorramachd
Inbhir-nis (Barraidh is Uidhist is Morar), an
siorramachd Dhim-fris, an siorramachd Bhanbh,
agus an cearnaibh a dh' Obar-eathain. Chan
'eil miighadh air bith eadar na daoine sin agus
an corr de 'n t-sluagh ; tha iad de'n aon fhuil
agus de'n aon ghne r'an coimhearsnaich, is tha
an aon doigh beatha aca. Tha tighinn is dol
eadar iad f hein agus Prostanaich gun sgur, agus
na's lugha de fhuath no de chiil-chaineadh na
bha uaireigin eadar an eaglais Shaor agus
eaglais na h-Alba. Chan 'eil an seorsa so a'
dol am meud, ged nach cuireadh e campar air
an coimhearsnaich ged a bhitheadh, a chionn
gur ann de'n cheart stoc riu fhein a tha iad.
Tha e air a radh gu'm faodar aireamh na feadh-
nach so a chur sios aig tri fichead mile 's a deich.
Chan 'eil iad a' siolachadh ach car coltach r' an
coimhearsnaich Phrostanach.
Ach tha e a' cur an da chuid campar agus
eagal air daoine glic is tvirail an seorsa eile a bhi
a' fas lionmhor, Papanaich Eirionnach nach 'eil
de'n aon fhuil no de 'n aon ghne idir ri muinntir
na h-Alba. An uair a bha obair pailt, agus
tuarasdail beag, agus biadh saor, thainig sgaoth
dhiubh so a dh' obair air Cluaidh, is tha an treas
agus a' cheathramh gineal dhiubh a nis 'g an
sgaoileadh fein air feadh na tire, far a bheil
oibrichean iaruinn agus guail. Tha e air a
radh gur e Papanaich Eirionnach a tha anns a'
cheathramh cuid de mhuinntir Ghlaschu, agus
gu bheil iad a' siolachadh fada na's braise na
na Prostanaich. Tha innleachdan folachaidh
aig mnathan nodha leis an teid aca air gun
clann a bhi aca, ach ged tha na h-eaglaisean
Prostanach a' leigeil an toil fein le parantan
anns a' chiiis sin, tha an eaglais Phapanach a'
toirmeasg nan innleachdan sin, agus a' toirt a
beannachd do theaghlaichean mora.
Ar n-oighreachd
Cha bu mhaith an gnothuch gu'n cailleadh
Albainn fhior dhreach fein, no gu'n cailleadh
e fuil agus gnaths agus creideamh ar sinnsir.
Fhuair sinn oighreachd bho ar sinnsear fada
fada na's fhearr na ni air bith as urrainn Papa-
naich Eirionnach a thoirt dhuinn, ach mur bi
sinn ciiramach m' an oighreachd sin, agus mur
sealbhaich sinn le sgoinn an tir anns an d' araich-
eadh sinn, cha ruig sinn a leas a bhi an diiil nach
tig daoine eile 'g a sealbhachadh.
Is e mac Gaidheil, mac ministeir anns an
t-seann eaglais Shaoir, a thug an togail bu mho
do'n eaglais Phapanaich a fhuair i riamh an
Albainn, am Morair Alness (Raibeart Mac an
Rothaich), a rinn an t-achd iir ris an abrar " Achd
an Fhoghluim, 1918." Leis an achd sin tha e
mar f hiachaibh air muinntir na h-Alba sgoilean
a chur suas ann an aite air bith anns an abair
an eaglais Phapanach gu bheil feum aice orra,
agus b' fheudar dhaibh na seann sgoilean a bha
aice a cheannach gu daor. Cha b' ann mar sin
a thachair ann an 1870, 'nuair a ghabh an Staid
thairis na sgoilean a bha aig eaglais na h-Alba
agus aig an eaglais Shaoir. Thug iadsan
seachad na sgoilean mar thiodhlac saor gun aon
fhardain iarraidh o'n Staid. Ach chuir Achd
Mhic an Rothaich miltean a dh' airgiod am
poca na h-eaglais Phapanaich.
A' GHAOTH AN EAR— AIG AN UINNEIG
A' Ghaoth an ear
THA mi 'g a sgriobhadh so air an deicheamh
la de December, ach tha beagan de'n bharr
a mach fhathast amis na glinn so, ged nach 'eil
moran. Cha chuimhne leis an duine as sine
foghar cho fliuch 's a bha againn am bliadhna,
no droch shid a lean cho fada. Ach anns na
neoil as duirche chithear am bitheantas iomall
no cirb nach 'eil cho dubh ris a' chorr, agus
b'e an aon rud a b' fhearr ann an droch shid
an fhoghair anmoich so, nach robh a bheag
de ghaoith an ear againn. Tha a' ghaoth an
ear an diugh, is chart 'eil a' ghaoth an ear
maith do dhuine no do ainmhidh; cuiridh i
greann orra, is ni i cas agus crosda iad.
Tha i air a h-ainmeachadh anns a' Bhiobull
an iomadh aite, a' seargadh chraobh is mheas,
agus a' toirt locuist do 'n tir, ach rinn i maith
do chloinn Israeil aon uair co dhiu, an oidhche
a thug an Tighearn air an f hairge dol air a h-ais
le gaoth laidir o'n ear, agus a roinneadh na
h-uisgeachan, agus a chaidh iad thairis air an
fhairge le casa tioram.
Chan aithne dhomh ach aon searmon anns a
bheil a' ghaoth an ear air a h-ainmeachadh,
searmon a bha air a chur a mach leis an Ollamh
Seoras Moireasdan an Glaschu. B'e an
ceann-teagaisg, " Chaisg e a ghaoth gharbh ann
an la na gaoithe an ear " (Isaiah xxvii. 8), agus
ma's maith mo chuimhne, is e an teagasg a'
thug e as , nach leig Dia le shluagh a bhi air an
saruchadh le uile thrioblaidean na beatha so aig
an aon am. Is leor do la na gaoithe an ear a'
ghaoth an ear f hein.
Theagamh gu bheil cuimhne agad, a leugh-
adair, mar bha R. L. Stevenson air a sharuchadh
leis a' ghaoith an ear an laithean oige, an Dun-
eideann, agus a' ghrain uamhasach a bha aige
oirre. Ged nach 'eil e ceart dhuinn a bhi a'
gearan air an t-sid, a chionn gur e Dia a tha 'g
a deanamh, faodar a radh co dhiu gu'n do theab
gaoithean cruaidh biorach Dhiin-eideann R. L.
Stevenson a mharbhadh 'n a bhalach, agus mar
sin gu'm faodar a lethsgeul a ghabhail air son
nam briathran nimheil anns an do mhallaich e
sid Dhim-^ideann.
Rinn Tearlach Kingsley crioman gasda, de
bhardachd, a' moladh na gaoithe an ear, ach
bha Tearlach Kingsley 'n a fhior dhuin-uasal,
is tha amharus agam gu'n do mhol e i a chionn
gu robh daoine eile 'ga diomoladh. An deidh
a bhais , thubhairt an t-Ollamh Stopford Brooke,
" Rinn Tearlach Kingsley oran gun tiir, a'
moladh na gaoithe an ear, ach dhearbh ise
nach 'eil innte ach an droch bhiast, oir mharbh
i an duine laghach a mhol i."
An uair a sheideas a' ghaoth o'n ear bhiodh
e glic do theaghlaichean agus do choimhears-
naich faidhidinn agus gliocas agus ciiiine a thasg-
adh suas 'n an cridheachan a dh' fheitheamh
air an droch nadur a bheir i 'na lorg, direach
mar a bhios ciobairean air a' mhonadh agus
daoine a tha fuireach anns na h-eileanan, no an
aitean iomallach, a' cur luim air stor a' gheamh-
raidh fhaotainn m' am bris air an t-sid. Eirigh
tonn air uisge balbh ; am fear no an te a tha
cho citiin ri Maois, no cho reidh ri Isaac, cho
fad 's a tha a' ghaoth o'n deas no o'n iar, fasaidh
iad cho cas greannach rithe f hein an uair a tha
a' ghaoth o'n ear, is bheir iad dhiot an t-sron,
ma their thu dad 'n an aghaidh. Sin an t-am
anns a bheil feum aig daoine air faidhidinn agus
air gliocas. Tha a' ghaoth an ear a' deanamh
uiread aimhreit ann an teaghlaichean agus
eadar rioghachdan 's gu'm feuchainn, na'n robh
mi rud beag na b' oige, ri comunn iir a chur air
chois, a chuireadh as i uile gu leir. Gheibhinn
a h-uile duine anns an t-saoghal os cionn da
fhichead bliadhna air mo thaobh, ach tha eagal
orm nach leanadh an oigridh mi, oir is coma
leo-san ciod an taobh as a bheil a' ghaoth a'
tighinn, o'n iar no o'n ear. B' fhearr leo-san
ceannard air chor-eigin eile a leantuinn, a
rachadh romhpa air ghaisge.
As gach taobh an seid a' ghaoth
Is caomh leani fhein o'n iar i
Aig an Uinneig
An t-Ollamh W. P. Paterson
LE bas an duine ghaolaich so chaill eaglais na
h-Alba andiadhair a b' ainmeile a bha againn
anns a' ghineal so ; sgoilear barraichte, fear-
teagaisg maith, agus duine cho iriosal 's a bha
riamh 's an eaglais. Bha e air a chumadh ann
am moUdair dha fhein, agus ge b'e aite anns an
suidheadh e, b'e sin an t-aite ris an tionndadh
a h-uile siiil. Bha gathan soluis 'na inntinn
agus salann 'n a labhairt nach robh ann an
inntinn no ann an labhairt neach eile an Albainn,
air chor agus gu'n tigeadh aoibh air aodainn an
luchd-eisdeachd 'nuair a dh' eireadh e a' labh-
airt, CO dhiu a bhiodh e a' labhairt anns an
Ard-Sheanadh, no anns an Oilthigh, no aig
cruinneachadh-mor ann an Talla-baile. Bha
inntinn aige gu nadurra anns an robh talamh
domhain agus reamhar ; fad uile laithean a
bheatha bha e a' cur siol maith innte, is dh'
fhas an siol sin agus dh' abuich e gu toradh
8
AIG AN UINNEIG— LAOIDH
trom. Bha aite dha fhein aig W. P. Paterson
anns an eaglais agus ami an cridheachan mhinis-
tearan ; bha nieas agus gaol againn uile air
nach robh againn air gin eile a dh' aithrichean
na h-eaglais, ach cha d' fhuair e meas no gradh
nach do Ian thoill e. Bha e ainmeil mar sgoilear
agus mar dhiadhair, mar shearmonaiche agus
mar fhear-labhairt, ach na b' fhearr na sin air
fad, bha e cho iriosal agus simplidh 'na dhoigh-
ean ris na paisdean. Tha mi an diiil gu'n cuala
mi a h-uile sgoilear no diadhair a bha ann an
Albainn anns a' ghineal so a' bruidhinn, uair
no uaireigin, ach rachainn na b' fhaide a dh'
eisdeachd W. P. Paterson na rachainn a dh'
eisdeachd gin dhiubh, a chionn gu robh coinneal
'n a inntinn agus lasag bheo 'na anam nach
fhaicear ach annamh anns an t-saoghal so. Tha
fhios agam gu maith gu'n teid obair na h-eaglais
air a h-aghaidh as aonais, ach air a shon sin
saoilidh mi nach fhiach dhomh dol do'n Ard-
Sheanadh tuilleadh, agus gun esan ann.
Obair mhaith
Do dhuine air bith aig a bheil meas air ealain
is grinneas tha e 'n a thoileachadh mor obair
mhaith a mholadh. Sin an t-aobhar gu'm bu
mhaith leam aire mo luchd-diithcha a tharruing
gu leabhar iir a thainig a mach o chionn ghoirid,
bardachd Iain Mhic Codrum, air a dheasachadh
agus air a chur an ordugh le sgoilear bg, Uilleam
Mac Mhathain, M.A.
Chan 'eil mi a' dol a radh dad mu bhardachd
Iain Mhic Codrum ; seasaidh ise i fhein an aite
air bith an cuirear i, ach a thaobh saothair
Uilleam Mhic Mhathain anns an leabhar so,
their mi gu'n do rinn e obair a tha snasmhor
agus fiachail, obair air a bheil dreach na sgoil-
earachd agus na ceille. Agus ciod an cliii as
airde na sin ?
Tha iomadh la o nach do laimhsaich mi
leabhar Gaidhlig a thug uiread toileachaidh
dhomh 's a thug an leabhar so ; na'n robh Iain
Mac Codrum beo, bhiodh e mor as fhein a
bhardachd fhaicinn ann an deise cho riomhach.
Bu mhaith do sgoilearan oga anns a' Ghaidh-
ealtachd an leabhar so a leughadh gu ciiramach,
chum 's gu'm faiceadh iad ciamar is coir dhaibh
dol an caraibh oibre de'n t-seorsa so. Tha
ealain an fhior fhir-ceairde air lamh Uilleam
Mhic Mhathain ; leis a' cheud bhuille bhuail e
an tai'rang air a ceann. Eadar e fhein agus
muinntir a' chlodh, thugadh dhuinn leabhar
cho gasda anns gach doigh 's a laimhsich mi
riamh.
Laoidh
Le Gilleasbuig Domhnullach, Ceann-a-Bhaigh, an Uidhist
OMOLAM, molam losa,
Mo Shlanuighear ro chaomh ;
O molam E gu sioiTuidh,
'S e choisinn dhomhsa saors'
Bho'm pheacaidhean bha lionmhor,
'S bho'm chionta bha cho mor,
Car son nach mol mi losa
'S nach tugainn dhasan gloir !
Bha mi aig am a' smaointinn
Gu'n saoradh m' oibribh mi,
Cha robh an sin ach faoineas
'S cha d'fhuair mi fois no sith.
Thug Dia dhomh solus tearnaidh,
Mo Shlanuighear 's mo Righ,
Gu'n cheannaich E dhomh slainte
Le bhas air Calbhari.
Ma tha thu sgith le saothair
'S le d'uallaichean gun fheum,
Cuir bhuait an obair f haoin sin
'S iarr seoladh spiorad Dhe ;
Bheir E dhuit eolas aoibhneach
Mar chriochnaich Criosd gach ni
Le fhulangas 'na d' aite
Is ffheibh thu fois is sith.
Nach ann an sud bha 'n t-ionghnadh,
Gu'n tainig Dia 'san fheoil !
Is ghabh air fein ar nadur,
Ar n-amhgharan 's ar leon,
A choimhlionadh a' gheallaidh
Thug E do dh' Adhamh fein,
Gu'n spionadh E bho 'n namhaid
An aireamh bh' anns an reite.
O thig a dh' ionnsuidh losa
'S na dean-sa maill no dail,
Mu'n tig am bas 'g adiarraidh
'S gu'n caill thu la na slaint' ;
Tha 'n t-siorruidheachd neo-chriochnach,
Tha Dia Ian iochd is graidh,
Do'n dream a ghabh ri losa
'S cha diult E dhaibh a ghras.
Bidh iad air uairean iosal
Fo innleachdan 's fo bhuaidh
An spioraid neoghlan truaillidh
Dh' fhag an saoghal cho truagh,
Ach buidheachas do'n Ard-Righ,
Tha iocshlaint ann bho shuas,
'S 'nuair liibas iad an gluin ris
Gu'n teich an namhaid bhuap'.
Aireamh 3
939
Herod agus Eoin a' Bhaistidh
" Bka eagal Eoin air Herod, air dhajios a bhi aige gu'm bu duine ceart agus naomh e, agus ^nuair a chual
e e rinn e mdran de nithean air a chomhairle, agus dh" eisd e ris gu toileach." — Marc vi. 20.
NACH b' fhada o cheile an dithis ud ! fada
o cheile ann an sealladh dhaoine, ach na b'
fhaide o cheile ann an sealladh Chriosd.
Cha robh ann an Eoin a' Bhaistidh ach duine
bochd ; duine gun fhonn, gun fhearann, gun
airgiod ; ach bha e saoibhir a thaobh Dhe, is
thubhairt Criosd uime, nach do rugadh le
ninaoi neach a bu mho na Eoin.
Bha Herod 'n a dhuine mor, agus o dhaoine
mora ; bha fonn, is fearann, is beartas aige, ach
thubhairt Criosd nach robh ann ach an sionnach.
Agus cha mholadh air duine air bith " sionnach "
no " madadh-ruadh " a radh ris.
Ged a b' fhada o cheile an dithis so, cho fada
's nach b' ann anns an aon t-saoghal a bha iad
a' gluasad, bha meas aig Herod 'n a chridhe air
Eoin, oir bha fhios aige gu maith gu'm bu duine
le Dia e, is bhiodh e a' dol 'g a eisdeachd a'
searmonachadh. Chan e a mhain gu'm biodh
e a' dol 'g a eisdeachd, ach bhiodh Facal an
Tighearn a bha Eoin a' labhairt a' druidheadh
air, oir rinn e mdran de nithihh air a chomhairle,
agus dh' eisd e ris gu toileach. Ach cha robh ann
an cridhe Heroid ach fearann creagach ; ged
a ghabhadh e ris an t-siol mhaith le gairdeachas,
cha robh an siol a' freumhachadh ann gu ceart,
is dhichuimhnicheadh e gu luath na boidean a
dh' ioc e do Dia fo shearmonachadh Eoin.
Am Facal Beo
Tha cumhachd ann am Facal an Tighearna
nach 'eil ann am facal dhaoine. Ciod air bith
a their daoine eile, tha mise a' creidsinn le m'
uile chridhe gur e aon de na h-aobharan air
an eaglais a bhi cho diblidh anfhann 's a tha
i, nach 'eil i ag uisneachadh gu ceart na meadh-
onan dligheach a thug Dia dhith air son a
h-oibre anns an t-saoghal, Fhacal fein agus
iirnuigh, an da mheadhon-grais leis an robh an
Spiorad Naomh riamh ag oibreachadh. Is e
Facal Dhe claidheamh an Spioraid.
Chuala mi o chionn ghoirid searmon gun
uiread agus ceann-teagaisg, gun aon lide ann
de litir an Sgriobtuir, no eadhon gu robh a
leithid de leabhar agus am Biobull ann. Tha
an seorsa searmonachaidh so a' fas ro chumanta
an diugh air feadh na duthcha uile, ach chan
ann le seanchas no le beachdan dhaoine,
air cho pongail no cho ciallach 's 'g am bi
iad, a bhriseas Dia sios na nithean a tha 'g
an ardachadh fein an aghaidh a rioghachd
ach le Fhacal fein. " C aite a bheil an duine
glic } C aite a bheil an sgriobhaiche ? C
aite a bheil deasboir an t-saoghail so ? Nach
do rinn Dia gliocas an t-saoghail so amaideach ?
'N uair nach b' aithne do'n t-saoghal, tre
ghliocas, Dia, bu toil le Dia le amaideachd an
t-searmonachaidh iadsan a thearnadh a tha a'
creidsinn."
Chan urrainn searmonaiche Facal Dhe a
laimhseachadh no roinn gu cothromach gun
reusonachadh ri daoine mu fhireantachd, agus
mu pheacadh, agus nau'n bhreitheanas ; rud
a rinn Eoin a' Bhaistidh an uair a thubhairt e
ri Herod nach robh e ceadaichte dha bean a
bhrathar a bhi aige. Air cho cruaidh 's 'g am
bi cridhe a' pheacaich, no air cho maol 's 'g
am bi a choguis, bioraidh an fhirinn iad.
Droch bhoirionnach
Ach ged a bhean an fhirinn ri coguis Heroid,
chuir a bhean Herodias roimhpe Eoin a chur
as an rathad, oir bha ardan oirre gu'n gabhadh
a leithid-san air fein ise a chronachadh. Tha
ardan mnatha uaibhrich cho neo-iochdmhor
ris an uaigh.
Na'n robh Herod 'n a dhuine glic no 'n a
dhuine diadhaidh dh' fhaodadh e co-ainm a
la-breith a chumail ann an doigh a b' fhearr na
'n doigh anns an do ghleidh e e. Ach cha robh
Herod 'n a dhuine glic, is idir idir cha robh e
'n a dhuine diadhaidh, agus mar sin rinn e
cuirm mhor do uaislean agus do mhaithean
Ghalile, cuirm aig an robh droch dheireadh.
Feumaidh gu'n deachaidh a cheann air aimhreit
leis an fhion agus leis a' ghleadhraich, oir
mhionnaich e d'a dhalta-nighinn, a rinn dann-
sadh mosach beag-narach air a bheulaibh, gu'n
tugadh e dhi ni air bith a dh' iarradh i air, gu
leth a rioghachd. Thubhairt a mathair rithe,
" larr ceann Eoin a' Bhaistidh." Ach cha ruig
mi leas an corr innseadh ; tha an naidheachd
oillteil a' criochnachadh anns an doigh chiiiin
shamhach sin anns a bheil am Biobull daonnan
a' cur nithean mora fa'r comhair ; "an uair
a chuala deisciobuil Eoin sin, thainig iad agus
thog iad a chorp agus chuir iad ann an uaigh e."
Sin agad an rud ris an abrar " gun ghuth mor
no droch fhacal," agus sin agad an doigh
anns a bheil an Tiomnadh Nuadh air a sgriobh-
adh. Anns an Tiomnadh Nuadh chan 'eil
eadhon naidheachd a' Cheusaidh air a h-inn-
2
HEROD AGUS EOIN A' BHAISTIDH— CIOD E AN SOISGEUL?
seadh le teas no le ochanaich ; chan 'eil droch
fhacal air a radh eadhon mu ludas, is cha mho
a tha faireachduinean an luchd-leughaidh air
an riasladh le cainnt laidir ; tha na soisgeul-
aichean ag innseadh gu ciiiin samhach ciod
a thachair, agus a' leigeil leis na nithean a
thachair an teachdaireachd fein a liubhairt do
gach neach a leughas no chluinneas.
Fuaim duilleig
Tha an sean-fhacal ag radh, " Dean an t-olc
is fan ri dheireadh " ; rinn Herod gu h-olc, is
b'e bu deireadh dha gu robh Eoin a' Bhaistidh
a' tighinn eadar e 's a chadal ; bha amharus
aige gu robh e a' tighinn air ais. An uair a
chuala e gu robh cuid de'n t-sluagh an diiil gur
e aon de na seann f haidhean a bha ann an Criosd,
thubhairt e, " Is e Eoin a tha ann, d' an do chuir
mise an ceann ; tha e air eirigh o na mairbh."
Is gealtach fear na droch choguis
" Tha pian 's an eagal."- — 1 Eoin iv. 18.
" Teichidh an t-aingidh, gun neach a bhi an tbir
air." — Gnath-fhacail xxviii. 1.
" Cuiridh fuaim duilleig air chrith air theicheadh
lad." — Levit. xxvi. 36.
" Tha na h-aingidh cosmhuilris a' mhuir hhuairte
nach h-urrain7i a bhi aigfois." — Isaiah Ivii. 20.
An Fhirinn
(1) Faodaidh eagal agus uamhunn a bhi air
duine, ach gun aithreachas a dheanamh. Chan
e mhain gu'm faca Herod Eoin a' Bhaistidh ach
chunnaic e Slanuighear an t-saoghail cuideachd,
ach ged a b' aithne dha an Solus, ghradhaich
e an dorchadas, a chionn gu robh a ghniomharan
olc, is air a' cheann mu dheireadh chaidh e d'a
aite fein, ciod air bith aite a chuir ar n-Athair
naomh agus trocaireach a mach dha.
(2) Ma rinn Herod eucoir air Eoin, rinn e
cron bu mho air fein. Sin mar a tha a' tachairt
daonnan. Chan fhiach an cron as urrainn
daoine eile a dheanamh oirnn a bhi a' bruidhinn
air, an coimeas ris a' chron a ni sinn air ar n-
anam fein.
(3) Shaoil Herodias gu'n cuireadh i as an
t-sealladh nithean a bu mhaith leatha a bhi as
an t-sealladh, leis a' cheann a thoirt bharr Eoin.
Ach cha ghabh an Fhirinn tiodhlacadh no
foluch. Mar tha Pol ag radh, " Chan urrainn
sinn ni air bith a dheanamh an aghaidh na
firinn, ach air son na firinn." Aon uair dh'
fheuch an saoghal ris an Fhirinn a chur fo'n
talamh, is chuir iad luchd-faire air an uaigh,
ach thainig an Fhirinn a mach le buaidh, le
cumhachd na beatha shiorruidh a tha innte.
Thig agus falbhaidh clann-daoine ; eiridh agus
tuitidh rioghachdan ; siiibhlaidh aon ghinealach
is thig ginealach eile na h-aite, ach smuain, no
beachd, no eolas, anns a bheil firinn, cha searg
iad gu brath ; bithidh iad cho maireannach ri
righ-chaithir Ichobhah.
(4) Bu mho an t-olc a rinn Herod leis a'
bhoid a thug e do'n bhan-dannsair a chumail na
dheanadh e le dol an cois a' gheallaidh. Chaidh
e cearr ann am breitheanas, ach ged dh'
f heuchadh e ri chur mar f hiachaibh air fein nach
faodadh e mar dhuin-uasal dol an cois fhacail,
tha raise cinnteach, o'n eolas a tha agam air mo
chridhe cealgach fein agus air cridheachan
dhaoine eile, nach e a mhionnan a thug air a
ghealladh a chumail, ach eagal roimh na com-
panaich a bha 'n an suidhe cbmhla ris, agus a chual
e a' toirt dhi a' gheallaidh. Ma gheall duine
rud olc no peacach a dheanamh, chan 'eil e
cearr dha an gealladh sin a bhriseadh. Ma
shaoileas e gu bheil, is e an t-aobhar gu'n do
chuir olcas a chridhe agus a dheanadais sgleo
air a choguis. Tha am peacadh a' deanamh
sin daonnan ; a h-uile ceum a ghabhas tu anns
a' pheacadh theid thu na's doimhne agus na's
doimhne anns an lathaich. Chan ionghnadh
idir ged a thubhairt an Salmadair uime ' ' slochd
uamhuinn " agus " clabar lathaich."
(5) Tha e mar fhiachaibh air duine seasamh
ri ghealladh ged bheireadh sin calldachd
shaoghalta air. Sin aon de chomharraidhean
an duine dhiadhaidh, a reir na coigeamh salm
deug, " a mhionnaicheas chum a challdachd
fein, agus nach atharraich." Co ris a theireadh
tu " duine maith ? " Nach abradh tu " duine
maith " ris an duine so :
An ti a ghluais gu treibhdhireach,
Is ionracas a chleachd,
Labhras an fhirinn sin a mach
A ta 'na chridhe steach.
An ti nach dean air neach air bith,
Ciil-chaineadh 'm feasd le bheul,
Nach dean aon lochd d'a choimhearsnach,
'S nach tog air fos droch sgeul.
A ni trom-thailceas air an daoi ;
Ach urram dhaibh a bheir
D'an eagal Dia, 's nach caochail mionn
Ged thigeadh calldachd air.
Ciod e an Soisgeul ?
ANNS an aireanih mu dheireadh fhreagair
-Ll-triuir mhinistearan a' cheist a bha air a cur
thugam le " duine gun ainm " ; aon a Siorr-
amachd Rois ; aon a lonar-nis ; agus aon a
Earra-Ghaidheal. Anns an aireamh so tha i
ri bhi air a freagairt le dithis mhinistearan an
Glaschu, air a bheil luchd-leughaidh nan duill-
eagan so gu maith eolach :
CIOD E AN SOISGEUL?
3
An t-Urramach Tonias M. Mac Calmain, M.A.
Eaglais Chaluim-cille, an Govan.
An t-Urramach Iain Mac Aoidh, M.A., Eaglais Iain
Knox, an Glaschu.
(Le Tomas M. Mac Calmain, M.A.)
Tha am facal soisgeid air a chleachdadh anns
an Tiomnadh Nuadh ann an tri seaghan co dhiu.
Tha e a' ciallachadh (1) eachdraidh Chriosd,
agus (2) teagasg Chriosd, agus (3) fiosrachadh
nan creidmheach air eifeachd agus beannachd
Chriosd 'n an anam. Tha na tri seaghan sin
an dainih ri cheile, agus tha an soisgeul anns
gach seagh agus innleachd na slainte gu leir air
an sumadh suas 's an earrann mhoir so : "Is
ann mar sin a ghradhaich Dia an saoghal, gu'n
tug e aon-ghin Mhic fein, chum as ge b'e neach
a chreideas ann, nach sgriosar e, ach gu'm bi a'
bheatha shiorruidh aige " (Eoin iii. 16). Tha
da fhirinn shonraichte an sin — (1) Tha na h-uile
feumach a bhi air an saoradh o chionta, agus
o chumhachd, agus o pheanas a' pheacaidh,
agus (2) chan 'eil saoradh ann ach a mhain tre
chreideamh ann an losa Criosd. A dh'aindeoin
atharrachadh bheachdan agus dhoighean-labh-
airt o Hnn gu Unn, tha an da fhirinn sin gun
atharrachadh agus gun aicheadh. Chan 'eil
slainte ann an cuspair sam bith eile, agus
cionnus a theid sinn as ma ni sinn dimeas air
slainte cho mor ?
Cha ghabh eadar-dhealachadh a chur eadar
losa am fear-teagaisg, agus Criosd air a cheus-
adh, agus Criosd a tha beo gu siorruidh. Is
iad sin an t-aon Phearsa Ghlormhor, losa Criosd
an de agus an diugh agus gu siorruidh an ti
ceudna. 'S ann ris an lan-Chriosd ann an uile
ghloir a Phearsa, agus uile eifeachd oibre a tha
ar gnothach. Na bi cur dealachaidh eadar an
obair chriochnaichte agus an Ti a chriochnaich
an obair.
Ciamar a nis a ni thu gnothach ris an Fhear-
shaoraidh ? Nach e so brigh do litreach —
" Ciod a ni mi chum 's gu'n tearnar mi ? "
" Creid anns an Tighearna losa Criosd agus
tearnar thu." Tha da sheorsa creidimh ann,
creideamh inntinne agus creideamh cridhe.
Tha feum air an da sheorsa, ach is e creideamh
cridhe (no earbsa) a mhain an creideamh slaint-
eil. Tha creideamh inntinne leis fhein gun
mhath, ach chan urrainn creideamh cridhe a
bhi ann mur am bi creideamh inntinne ann cuid-
eachd. " Is eigin do'n ti a thig a dh'ionnsaidh
Dhe a chreidsinn gu'm bheil e ann agus gur e
an Ti a bheir duais do'n dream a dh'iarras e
gu dichiollach." Ach ged a bhitheadh tu fad
do bheatha a' creidsinn gu'm bheil Dia ann, cha
shaoradh sin thu mur cuireadh tu t' earbsa
ann tre Chriosd. Tha moran cheistean ann air
nach fhaigh sinn solus anns a' bheatha so co
dhiu, ach buidheachas do Dhia chan ann tre
eolas a tha sinn air ar saoradh ach tre ghras ;
agus is e creideamh-cridhe (no earbsa) co-
fhreagairt ar cridheachan do'n ghras a dh'fhoill-
sicheadh dhuinn ann am pearsa agus obair
Chriosd.
Cha chreid mi, a charaid, gu'n gabh thu
gu h-olc e ma their mi so : " Am miann leat
a bhi air do dheanamh slan ? " B'e sin ceist
Chriosd ris an duine euslan aig lochan Bhetesda.
Bha am fear sin ochd bliadhna deug thar
fhichead ann an euslaint, agus fad na h-iiine
bha meadhon-leighis fa chomhair. Saoilidh
mi gu'n robh da lethsgeul aige, lethsgeulan a
chluinnear trie aig daoine a tha uine mhor fo
eisdeachd na firinn agus Facal Dhe fan comh-
air, agus iad f hathast gun a bhi air an saoradh.
Chan'eil Dia a' cur an uisge troimh cheile
trie gu leoir, agus ged a bhitheadh an t-uisge
air a chuir troimh cheile chan'eil daoine eile 'g
an cuideachadh a steach do'n mheadhon-leighis.
Ma tha neach fhathast gun slainte 'n a spiorad,
na bitheadh e a' cur coire air Dis, no air daoine
eile, agus a' gearan nach d'fhuair e cothrom
riamh. Cluinneamaid Criosd ag radh mar so :
" Chan e cion-cothroim a tha ort, a dhuine, ach
cion-toil ; am miann leat a bhi air do dheanamh
slan ? "
Facal 's an dealachadh. Is e an crann-
ceusaidh air a chrimadh le gloir na h-aiseirigh
teas-meadhon innleachd na slainte, ach tha
caochladh dhoighean agus caochladh f hiosrach-
aidhean tre am bheil daoine a' ruigheachd
Chalbhari. Air mo shon fhein, cha chuimhne
leam am 'n am bheatha anns nach robh buaidh
aig teagasg Chriosd orm, agus anns nach robh
tlachd agam ann an losa o Nasaret, ach cha
d'rinn sinreidh ri Dia mi, 's cha tug e sith dhomh.
Bha agam ri dhol fad na slighe le Criosd agus
mi fhein earbsa ris gu h-iomlan. Cha thuig
mise, no duine eile, gu brath diomhaireachd na
reite, ach is aithne dhomh eifeachd Chriosd mar
an Ti a tha 'g ar deanamh reidh ri Dia. Ged
a dh'fhaodas tu a bhi ann an ceo, a charaid,
nach aidich thu gu'm bheil beagan soluis agad ?
Bi umhail do'n bheagan soluis a tha an sin, agus
gabh an ath-cheum a tha e a' nochdadh dhuit,
agus chan eagal duit.
(Le Iain Mac Aoidh, M.A.)
Ciod e an soisgeul ? Cha tu a' cheud fhear,
no am fear mu dheireadh, air an robh
agus air am bi so 'n a cheist. Cha mho
a tha e furasda freagairt a thoirt ann am
beagan bhriathran do cheist cho mor. "Tha
an t-eolas so ro iongantach, agus tha e cruaidh
ormsa ; cha ruig mi air, oir tha e ard r'a thuig-
sinn." Tha e coltach gur e eolas mu Dhia a
chuir uiread de.dh' iongantas air an t-salmadair,
agus anns an t-seagh as fharsuinge, 's e sin an
CIOD E AN SOISGEUL ?— ANNS A' CHATHAIR
soisgeul, eolas mu Dhia, ach mar tha sinn a'
gabhail an fhocaii ann an latha an Tiomnaidh
Nuaidh, 's e gu h-araidh eolas mu Dhia mar
tha E air fhoillseachadh ann an losa Criosd a
tha am focal " Soisgeul " a' cur far comhair.
" Dhuibhse " arsa Criosd " dh' fhoillsicheadh
rim-diomhair rioghachd Dhe." Chan 'eil teag-
amh nach fhaod sinn a bhi a' deanamh an
t-soisgeil na's diomhaire na tha e, mar tha
daoine gu trie a' deanamh, agus is e sin a tha
fagail moran dhaoine gun aideachadh, ged
nach 'eil iad idir gun chrabhadh. Tha Criosd
ag radh " Is ann mar so a ghradhaich Dia an
saoghal, gu'n tug E aon-ghin Mhic fein chum 's
ge b'e neach a chreideas ann nach sgriosar e
ach gu'm bi a' bheatha shiorrmdh aige." Sin
fad agus leud agus doimhne agus airde graidh
Dhe, gradh mor, tiodhlac (no iobairt) mhor,
ciimhnant mor, agus crioch mhor. " Is radh
fior so," arsa Pol, " gu'n d' thainig losa Criosd
do'n t-saoghal a thearnadh pheacach, d' am
mise an ceud fhear." " Chuir mi romham,"
arsa esan, " gun eolas a ghabhail air ni sam
bith 'n ar measg ach losa Criosd agus Esan air
a cheusadh." The " innleachd " na slainte, air
an tug thu iomradh agad ann an sin. Tha
lagh agus ceartas Dhe ann an sin. Feumaidh
sinn a chuimhneachadh ge ta, gu'm beil inn-
leachd na slainte na's aosda na an lagh. Thug-
adh an lagh air son eusontais ; cha robh ann
ach meadhon a chleachd Dia air son daoine a
thoirt air ais gu bhi deanamh a thoile. B'e
an lagh ar n-oide-fhoghlum, 'g ar treorachadh
gu Criosd. Tha an gealladh na's sine na an
lagh. " Mus robh Abraham ann tha Mise,"
agus " ma's le Criosd sibh, sibh siol Abrahaim
gun amharus, agus is oighreachan sibh a reir
a' Gheallaidh." Nis, tha againn an sin teagasg
Chriosd agus teagasg nan abstol mu innleachd
na slainte, ach an dean iimhlachd do theagasg
Chriosd a mhain, an duine a thearnadh} Cha
dean idir, mur 'eil an iimhlachd sin a' tighinn
o chreideamh ann an iobairt -reitich Chriosd
air son pheacach. Cha bhiodh ann an iimh-
lachd gun chreideamh ach iimhlachd laghail
no litireil a mhain, agus marbhaidh an litir, ach
bheir an Spiorad beatha. Feumaidh iimh-
lachd do theagasg Chriosd a bhi ann gun
teagamh, ach 's e umhlachd a bhios a' sruthadh
o Spiorad Chriosd. Feumaidh sinn a bhi
umhail aig amannan do dhaoine anns nach 'eil
earbsa againn, agus do laghanan anns nach
'eil sinn a' creidsinn, ach chan e sin fior umh-
lachd. 'S e an iimhlachd as airde iimhlachd
do dh' Aon anns am beil earbsa againn, agus
gu sonraichte do 'm beil gradh againn, agus is
e sin an iimhlachd a shaoras do bhrigh 's gu'm
beil spiorad siorruidh Chriosd ann. " Co tha
daoine ag radh is Mi ? " Bha am beachdan
fein aig gach neach, Elias, leremiah, no Eoin
Baiste, ach chaidh Criosd na b' fhaide na sin
leis a' cheasnachadh, agus dh' fhiosraich E
" Ach CO tha sibhse ag radh is Mi ? " " Is tu
Criosd," fhreagair Peadar " Mac an De bheo."
Is e sin earbsa, agus far am beil earbsa bidh
iimhlachd. " Shaor lagh spiorad na beatha ann
an losa Criosd mise o lagh a' pheacaidh agus
a' bhais." Tha am facal " lagh " anns an
earrainn so a' ciallachadh " riaghladh " no
" lathaireachd." " Fhuair sinne aithne Air,"
thuirt aon de na h-abstoil, " agus chreid sinn
an gradh a thug Dia dhuinn." Tha earbsa a'
tighinn o eolas. Is ann le ar ciall a dh' fheiimas
sinn earbsadh ann an Criosd anns a' cheud aite,
a reir mar a threbraicheas Spiorad Dhe sinn, agus
thig dearbhachd ar creidimh an lorg sin, agus
is ann mar sin a thig fior iimhlachd do theagasg
Chriosd. Cha bhiodh ann an iimhlachd gun
earbsa ach uallach agus eagal, agus tha pian 's
an eagal. Tha iimhlachd 'na thoradh air fior
eai'bsa ann an iobairt Chriosd. Cha ghabh an
soisgeul a bhi air a roinn ; tha iomadh taobh
air, ach tha e fior gur e latha an t-soisgeul do'n
anam an latha a dh'earbas e ann an iobairt-
reite Chriosd. " Ciod a ni mi chum 's gu'm
bi mi air mo thearnadh ? " " Creid anns an
Tighearna losa Criosd, agus bidh thu air do
thearnadh." " Ma chreideas tu," thubhairt
Criosd ri duine roimhe so, " tha na h-uile
nithean comasach dhasan a chreideas."
Anns a' Chathair
THA an cairdeas mar a chumar e ; ma tha
baigh agus coibhneas 'n ad chridhe is
annamh seachduin a theid seachad nach feum
thu litir a sgriobhadh gu caraid no ban-charaid
air chor-eigin air an tainig calldachd, no aig a
bheil cridhe goirt. Tha cuid de dhaoine ann
d'a bheil e furasda an seorsa litreach sin a
sgriobhadh, oir tha ealain aca gu nadurra air
comhfhurtachd a thoirt d' am braithrean ;
daoine d' an ainm gu dligheach clann Bharna-
bais. Ach tha daoine eile ann -d'a bheil e cho
duilich litir-chomhfhurtachaidh a sgriobhadh 's
gu'ncuir iad dail anns a' ghnothuch,is theagamh
gu'n tig an dail gu dearmad. Ach ma tha bron
ann an tigh do charaid, no ma thainig call no
driod-fhortan air, cuir thusa litir-ghaoil chuige,
ged nach biodh innte ach fichead facal, agus na
facail sin fhein mabach. " A bhi 'g an cuimh-
neachadh 's 'g an ionndrainn," sin fior chomh-
araidhean a' chairdeis ; is ged nach abradh tu
ri d' charaid ach a mhain gu bheil thu a' cuimh-
neachadh air 'na thrioblaid, is fhiach dhuit sin
fhein a radh. Agus ma dh' fhaoidte gu'n gabh
an Spiorad Naomh am builionn beag sin, agus
ANNS A' CHATHAIR
gu'm meudaich agus gu'm beannaich e e air
dhoigh nach tuig thusa no mise. Tha an cair-
deas mar a chumar e, agus is e a' cheud lagh
ann an riaghailtean a' chairdeis gu'n ruigeadh
do chas no do litir tigh do charaid ann an la a
dheuchainn.
Litir gu mathair
Bha Abraham Lincoln, Ard-Riaghlair
America, 'n a dhuine mor agus 'n a dhuine
simplidh gu nadurra ; uasal leis an u aisle sin a
gheibhear daonnan ann an daoine aig a bheil
oridhe ionraic agus gaolach. An am a' chogaidh
a bha eadar na Staidean mu Thuath agus na
Staidean mu Dheas an America sgriobh e an
litir so le laimh fhein gu mathair a chaill coig-
near mhac.
" Tha fear de chomanndairean an airm air
innseadh dhomh gu'n do chaill sibh coignear
mhac anns a' chogadh. Tha 'ur call-se, a
bhean, cho mor agus cho goirt 's nach biodh
ann dhomhsa ach faoineas a bhi an diiil gu'n
aotrumaicheadh briathran mo bheoil leon 'ur
cridhe-se. Ach co dhiu bu mhaith leam a
radh ribh, nach e a mhain gu bheil mi fhein,
ach gu bheil ar Tir agus ar Duthaich uile fo
fhiachan trom do na gillean agaibh-se nach
do shor am beatha a thoirt seachad air son
na corach. Gu'n tugadh ar 'n Athair neamh-
aidh clos do 'ur cridhe briste ; an uair a bhios
sibh a' cuimhneachadh agus ag ionndrainn
nan gillean gaolach a chaill sibh, tha mi an,
dochas gu'n cuimhnich sibh cuideachd gu
bheil aobhar agaibh a bhi mor asaibh fein
agus sona gu'n do leag sibh tabhartas agus
iobairt cho luachmhor air altair na saorsa."
Cha bu duine briathrach a bha ann an
Abraham Lincoln, ach bha e 'na dhuine caomh-
ail gu nadurra, agus 'na dhuine firinneach, agus
is e sin an da rud as feumaile dhuit a bhi annad
ma bu mhaith leat comhfhurtachd a thoirt do
neach eile, firinn agus caomhalachd.
Driop an t-saoghail
Anns na laithean so tha sgriobhadh-litrich-
ean air dol as an fhasan ; tha driop an t-saoghail,
a' chairt-phosta, agus an telephon, air litrichean
(anns an t-seagh cheart) a chur as cho buileach
's a chuir iad as na sithichean cheana. Ann an
litreachas nan linntean a dh' fhalbh chan 'eil
oisean idir as guirme no as foisneachaile na 'n
t-oisean anns am faighear na litrichean a bha
air an sgriobhadh le daoine aig an robh ealain
air seanchas maith a dheanamh air paipear. An
uair a bhios mi a' leughadh eachdraidh-beatha
dhaoine mora saoilidh mi nach 'eil bias idir air
an leabhar mur bheil cuid mhaith de " litrich-
ean " ann, litrichean nach robh air an sgriobh-
adh gu bhi air an cur an clodh, ach a bha air
an sgriobhadh gu bhi air an leughadh le aon
duine, caraid no ban-charaid air chor-eigin ris
am faodadh am fear a sgriobh iad labhairt gu
saor, mar a labhras tu ri caraid aig taobh an
teine mu gach ni a thig 'n ad cheann. Chan 'eil
iiine aig daoine an diugh air litrichean de'n
t-seorsa sin a sgriobhadh ; chan ann a dheanamh
seanchais a ghlacas iad am peann, ach a dh'
iarraidh rud-eigin a tha dhith orra, no a dh'
fhoighneachd ceiste air chor-eigin, is tha an
litir cho maol agus cho neo-phearsanta ri lit-
richean a' bhuinn-a-se a bhios sinn a' faotainn
o mharsantan. An uair a leughar an seorsa
so cuirear anns an teine iad, an rud a tha iad
a' toilltinn.
Beniamin Franklin
Anns an linn anns an robh Abraham Lincoln
beo bha Americanach eile ann aig an robh
ealain a b' fhearr air litrichean a sgriobhadh na
bha aige-san, Beniamin Franklin ; duine ion-
gantach ma bha e riamh ann. Bha seachd
duine deug cloinne aig a mhathair ; b' esan a'
choigeamh duine deug. Cha robh e ach da
bhliadhna ann an sgoil uile gu leir, agus aig da
bhliadhna dheug a dh' aois, chuireadh a dh'
ionnsachadh ceairde e, ach a dh' aindeoin nach
d' f huair e cothrom 'n a oige bha e mu dheireadh
am measg nan daoine a b' ainmeile anns an
t-saoghal, agus cho comharraichte ann an
rioghachd an Eolais 's gu'n do ghabh ard-
sgoilearan Bhreatuinn a steache ann anComunn
Rioghail Lunnainn m' an robh e leth-cheud
bliadhna, Comunn nach fosgail a dhorsan ach
do phrionnsachan an Eolais. Chan e mhain gu
robh Franklin 'n a dhuine fiosrach, ach fhuair
e a mach iomadh rud iir air nach robh f hios idir
gus an d' fhuair esan a mach iad ; chuir e
clachan lira ann an TeampuU an Eolais a tha
dol suas troimh na linntean.
Anns na deich leabhraichean mora anns a
bheil sgriobhaidhean an duine so air an cruinn-
eachadh comhla gheibhear a' chuid mhor de
na litrichean a sgriobh e, ach bu mhaith leam
aon te dhiubh a chur sios air an duilleig so, litir
a sgriobh e gu ban-charaid an uair a shiubhail
a bhrathair, Iain.
" Chaill sinn duine gaolach, ach ann an
cursa naduir feumar an corp basmhor a chur
dhinn 'nuair a tha an spiorad a' dol a steach
do'n bheatha a tha romhainn. Chan 'eil anns
an t-saoghal so ach aite-comhnuidh air son
iiine bhig, aite-comhnuidh anns a bheil sinn
'g ar n-uUachadh air son na fior bheatha, is
faodar mar sin a radh nach 'eil duine air a
bhreith gu h-iomlan gus am faigh e bas. Car
son, ma ta, a bhitheamaid a' caoidh gu'n
deachaidh spiorad Iain a steach do chomunn
sona nan daoine neo-bhasmhor.
" Na ghliocas agus 'n a choibhneas thug
Dia corp talmhaidh dhuinn re ar cuairt anns
an t-saoghal so, a chionn gu bheil e comasach
6
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
dhuinn aoibhneas agus eolas fhaotainn air
thalamh tre bhuadhan a' chuirp, agus obair
is caidreamh an t-saoghail a chur air aghaidh,
ach cho luath 's a tha e a' fas duilich do'n
chorp a chrioch araidh a choimhlionadh, cho
luath 's a tha e a' fas 'na uallach agus 'na
dhragh an aite a bhi 'na mheadhon solais, tha
Dia 'n a ghhocas agus 'na choibhneas a' toirt
saorsa dhuinn bhuaith anns an doigh a dh'
ullaich e fein. Is e an doigh sin am bas.
Nach 'eil sinn a' basachadh ann an tomhas le
ar toil fhein, iomadh uair re ar cuairt air
thalamh ! An lamh no a' chas a tha air a
ciiirradh cho dona 's nach gabh i leigheas
gearraidh tu dhiot i air ghaol do bheatha a
chumail ; an fhiacal anns a bheil goirteas
dealaichidh tu rithe gu toileach, a chionn gu
bheil am pian a' falbh leatha.
" Tha sinne agus Iain a' dol do 'n aon aite,
ach bha esan deas romhainne, is dh' fhalbh
e an toiseach. Chan 'eil e comasach dhuinn
no freagarrach dhuinn falbh comhla, ach car
son a bhitheamaid ri bron, oir tha fhios againn
gu'n lean sinn esan, is tha fhios againn c'
aite am faigh sinn e ? "
Theirinn gur e an rud as fhearr anns an litir
chaomhail so, gu bheil smuaintean innie a hheir
taic do'n inntinn. Tha inntinn mhic an duine ag
iarraidh sin, is theagamh gur e an t-aobhar nach
'eil daoine ag eisdeachd ris an eaglais an diugh,
gu bheil an eaglais fhein ann an ceo, agus nach
'eil dad aice ri radh ris an taicich an inntinn.
Ged nach buin diomhaireachd an t-saoghail
eile do'n eaglais, oir chan 'eil sin air fhoill-
seachadh ach ann an tomhas beag, buinidh e
do'n eaglais an saoghal eile a chumail an comh-
nuidh an cuimhne dhaoine, agus buinidh e dhi
labhairt riu an comhnuidh air mhodh spioradail.
A reir m' fhiosraehaidh agus m' eolais air
daoine, gu sonruichte air ministearan, agus
foirbhich, agus luchd-comanachaidh, theirinn
gu bheil cuid aig a bheil inntinn spioradail,
agus barrachd aig nach 'eil an inntinn sin idir.
Chan abrainn gu bheil an f headhainn aig a bheil
an inntinn spioradail nsi's fhearr na each anns an
doigh anns a bheil an saoghal a' ciallachadh
duine maith (gle thric tha iad fada na's miosa),
ach their migu bheil iad 'nan luchd-treorachaidh
ann an nithean spioradail na's cinntiche na
each.
Tha an saoghal Ian an diugh de dhaoine
maith ; daoine ceart, daoine ciiiin, daoine
iriosal ; daoine coibhneil a bheireadh dhuit an
dara tasdan a tha 'n am poca, agus nach abradh
droch fhacal no nach innseadh breug air son an
t-saoghail, ach air a shon sin uile chan 'eil
inntinn spioradail aca, agus cha bhi gu brath.
Sin na daoine as toigh leinn uile, agus as
toigh leis an t-saoghal gu sonruichte, ach a
cheart cho luath 's a thoisicheas iad air
bruidhinn air nithean . spioradail tha e soilleir
eadhon do'n duine nadurra nach 'eil an inntinn
spioradail aca, agus gu bheil iad ann an ceo
coltach ris fhein. Agus tionndaidh iad air
falbh, is siiibhlaidh iad shios is shuas ag
iarraidh neach air chor-eigin as urrainn facal beo
a labhairt riu a chionn gu bheil inntinn spiora-
dail aige. Rud a tha gle neonach, cho neonach
's gu bheil e a' togail cheistean nach 'eil mise
a' dol a dh' fheuchainn ri fhreagairt, faodaidh
an duine sin a bhi 'na dhuine greannach crosda,
nach 'eil an dara leth cho maith ris an fheadh-
ainn d'a bheil e a' fosgladh dhorsan agus
uinneagan ann an saoghal nan spiorad. " Is
ann air mhodh spioradail a thuigear nithean
spioradail ; bheir an duine spioradail breith air
na h-uile nithibh, gidheadh chan 'eil e fein fo
bhreith duine sam bith."
Aig an Uinneig
An t-Urramach Iain MacLeoid, O.B.E.
LE bas Iain Mhic Leoid, a bha ann an
eaglais Sraid Hope, an Glaschu, chaill an
Eaglais Shaor aon de na ministearan a b' fhearr
a bha innte ; duine maith, agus duine laidir, air
am bi ionndrainn, chan ann a mhain anns an
Eaglais Shaoir ach anns a h-uile eaglais shois-
geulach an Albainn. O chionn tri no ceithir de
bhliadhnachan chuala mi e a' searmonachadh
air feasgar Sabaid comanachaidh am Baile-mac-
arra, an Loch Aillse, is theoidh mo chridhe an
da chuid ris an teachdaire agus ris an teach-
daireachd. Bha e greis an Urrath an siorr-
amachd Rois, agus greis an Dornach, m' an
deachaidh e do Ghlaschu, is bha e fo dheagh
chliu mar dhuine tiirail agus mar mhinistear
soisgeulach anns a h-uile aite anns an do shaoth-
raich e riamh. An am a' chogaidh bha e anns
an Fhraingle reiseamaid Ghaidhealach Shiphort,
is bhithinn a' cluinntinn gu robh na saighdearan
anabarrach toigheach air. Bha coltas duine
air, is bha facal duine aige ; bha fhios aige
daonnan ciod a bha e a' dol a radh.
Rinn an Eaglais Shaor Moderator dheth gu
maith 6g, ach cha do mhill sin e, is cha do thog
e speuran a chinn. Bha e 'n a dhuine iriosal
agus 'na dhuine companta gu nadurra. Anns
na bliadhnachan mu dheireadh bha e air cheann
na h-oibre a tha an Eaglais Shaor a' deanamh
anns na diithchanna thall, obair a ni cridhe agus
inntinn na feadhnach aig a bheil lamh innte
farsuing le farsuingeachd an t-soisgeil.
Bha Iain Mac Leoid posda ri nighean do'n
AIG AN UINNEIG
Ard-Urramach Domnhnull Mac Gill-Eathain,
D.D., an Collaist na h-Eaglaise Saoire.
Eideard Roberts, M.B.E., M.A.
Bha moran mhinistearan oga anns a' Ghaidh-
ealtachd anabarrach duilich a chluinntinn gu'n
do shiubhail Mghr. Roberts, maighstir-sgoil
Chinn-Ghiiibhsaich, aig deireadh lanuari. Leig
i e dheth a dhreuchd o chionn beagan bhliadh-
nachan, ach cha d' fhag e Cinn-Ghiubhsaich,
is chuir e seachad feasgar a laithean far an do
rinn e obair a bheatha, a' mealtainn gean-maith
agus fabhar a choimhearsnach agus a sheana
sgoilearan.
Ged nach robh mise riamh ann an sgoil
Chinn-Ghitibhsaich b' aithne dhomh Mghr.
Roberts gu maith, is bhithinn a' tadhall air a
h-uile uair a rachainn do Chinn-Ghiiibhsaich,
oir bha meas mor agam air fhein, agus air an
obair a bha e a' deanamh. Cha robh suim aige
do ni fo'n ghrein ach an sgoil ; b'e an sgoil a
shaoghal, agus a rioghackd, agus a thlachd ;
a bhean agus a phaisdean, a phiob agus a
thombaca, is bha a bhuil ann ; cha robh sgoil
eile d'a meudachd an Albainn a chuir uiread
bhalach do'n Oilthigh o chionn corr agus da
f hichead bliadhna 's a chuir sgoil Chinn-Ghiubh-
saich. Bha cothrom maith aice gun teagamh
leis na bursaries leis an robh an t-Ollamh
Coinneach Mac Coinnich, agus 'na dheidh-san,
an t-Ollamh Diighall Mac Pharlain, a' cruinn-
eachadh bhalach as gach cearn de'n Ghaidh-
ealtachd, agus as na h-Eileanan, do sgoil Chinn-
Ghiubhsaich, ach mur biodh Mghr. Roberts 'n a
mhaighstir-sgoil maith, agus 'n a fhior charaid
do na balaich sin, cha rachadh cuid mhaith
dhiubh na b' f haide na Cinn-Ghiiibhsaich fhein.
Cha robh Mghr. Roberts leasg e fein, is cha
bu toigh leis leisg ann an daoine eile, is cha
mho a bha e a' creidsinn gu'n teid aig oigridh
air Laidionn no Greigis ionnsachadh gun deoir
gun dragh. Ma chiim e sronan nam balach ris
a' chloich-gheurachaidh, cha tug e dad asda
nach tug e as a bhodhig fhein ; naomhaich e e
fein air sgath na sgoile, anns an t-seagh gu'm b'e
an sgoil agus obair na sgoile a cheud smuain
agus a smuain dheireannach a h-uile la d'a
bheatha. Dh' fhaodadh e a radh mar thubhairt
Pol, " Aon ni tha mi a' deanamh." Air eagal
a dhilseachd do'n sgoil a roinn ri ni eile, dh'fhan
e gun phosadh gus an do leig e dheth
a dhreuchd. Phos e nighean do'n Ollamh
Coinneach Mac Coinnich, is bha e anns na
bliadhnachan mu dheireadh saor agus sona, a'
gairneilearachd agus a' toirt air crioman beag
fearainn tighinn fo bhlath mar an ros.
Bha e 'n a fhoirbheach an eaglais na sgire.
Bha e 'n a dhuine samhach, tosdach ; gun
rabhart, no uaill, no gaol air na caithrichean
arda, ach air a shon sin bha fhios againn uile
nach robh duine eile an Cinn-Ghiubhsaich a bha
a' deanamh obair cho maith ris.
Obair mhiorbhuileach
Chunnaic mi ann am paipear an la roimh gu'n
do chaochail Mghr. E. Dwelly, am fear a chuir
a mach " Faclair Gaidhlig le dealbhan," an
191 8. Ged nach aithne dhomh dad uime ach
a mhain na dh' fhaodas duine air bith fhaicinn
anns an Fhaclair so, bu mhaith leam an obair
mhiorbhuileach a rinn e ainmeachadh air an
duilleig so. An uair a thoisich e air an obair
cha robh facal Gaidhlig aige ; cha mho a bha
moran airgid aige, is tha mi an diiil nach robh
a shuilean laidir, ach dh' ionnsaich e Gaidhlig,
is lean e air le dichioll is diorras neo-chumanta,
gus mu dheireadh an do chriochnaich e a
shaothair an 1918, saothair a bu leoir do thritiir.
Chan e mhain gu'n do chruinnich e a leabh-
raichean eile na facail a chuir e anns an Fhaclair
so, ach is e fhein a chuir an clodh iad le laimh
fhein, ann am beairt a cheannaich e air son a'
ghnothuich. Ma tha an clodh meanbhj is e an
t-aobhar nach robh e murrach air clodh a bu
ghairbhe a cheannach.
Chuala mi duine no dha a' cur obair Mghr. E.
Dwelly an suarachas a chionn nach 'eil anns an
leabhar ach comh-chruinneachadh sguaban a
moran achaidhean, ach bu mhaith leamsa m' ad
a chur dhiom agus mo cheann a chromadh aig
uaigh an duine, a thoirt urraim d'a dhichioll, d'a
dhealas, agus do'n eolas a chruinnich e.
Tha iomadh rud maith agus rud neonach anns
an Fhaclair so nach fhaighear an aite air bith
eile, gun rannsachadh a dheanamh air a shon
a ghabhadh iiine. Ann am Faclair ean Gaidhlig
eile chan fhaigh thu ach aon sreath mu fhacail
chumanta mar tha each, no tigh, no hata, ach
chan e mhain gu'n toir Mghr. E. Dwelly dhuit
dealbh an eich agus dealbh bata, ach innsidh e
dhuit an t-ainm a tha air gach ball de'n each o
mhuing gu earball, agus an t-ainm a tha air
gach maide ann am bata o h-iirlar gu barr a'
chroinn. Tha se taobhan-duilleig aige mu
bhata, agus os cionn tri fichead dealbh, ach bu
duine tioram agus bu duine maol a dh' iarradh
air E. Dwelly a sheanchas a ghiorrachadh.
Tarruingean an t-siuil spreoid, sgod an t-siiiil-
thoisich ; cluas an t-siiiil-mheadhoin ; glas a'
chroinn ; fliuch-bhord ; aparan-deiridh ; ramh-
braghad, agus ficheadan a dh' ainmean de'n
t-seorsa sin, c6 eile ach duin-uasal mar bha
Mghr. E. Dwelly a' smuainicheadh idir air an
toirt dhuit fo'n fhacal hata !
Ann an deireadh an leabhair chuir e sios a
h-uile ainm-aite an Albainn a b' aithne dha ann
an Gaidhlig, is faodaidh mi a radh gur trie a bha
mi 'n a chomain air a shon so. Ach feumaidh
duine a bhi daonnan 'na earalas, oir cha robh
E. Dwelly 'n a urrainn chinnteach.
Ach cha robh ceann no crioch aig dichioll an
duine ; le dhichioll charaich e beanntan as an
aite, is choisinn e dha fein meas agus deagh-
ghean nan uile dhaoine aig a bheil grain air leisg.
8
AIG AN UINNEIG— AN T-IONMHAS FIOR
An Siorram nach maireann
Le bas an t-Siorraim, Iain Mac Mhaigstir
Caimbeul, chaill a' Ghaidhealtachd aon de na
daoine a bu chomharraichte innte anns a'
ghineil so, fear-duthcha maith agus fior dhuine
coir.
An uair a thainig Achd nan Croitearan a mach,
agus a bha na mail a bha iad a' paidheadh air
am meas as ur, bha e 'na fhear-lagha 6g anns
an Oban, far an d' fhuair e agus an do ghabh
e cothrom air taobh nan croitearan a sheasamh
gach uair a bhiodh ciiis air bith a bhuineadh
dhaibh air beulaibh na ciiirte. Sin mar fhuair
e an t-ainm a bha air anns na bhadhnachan sin
an Earra Ghaidheal agus anns na h-Eileanan,
Iain nan Croitearan."
Uile laithean a bheatha bha iiigh aige ann an
canain ar diithcha cho maith ri liigh a bhi aige
ann an cor saoghalta ar sluaigh, is bha e 'n a
fhear de'n fheadhainn a' chuir air chois an
Comunn Gaidhealach, obair cho maith 's a rinn
e riamh. Bha e greis n a Cheann-suidhe air a'
Chomunn, agus b' annamh Mod aig nach
faicteadh e air cheann na cuideachd.
Ged nach robh e 'n a sgoilear Gaidhlig bha
eolas farsuing aige air eachdraidh na Gaidh-
ealtachd agus air cor an t-sluaigh. Bha e 'n a
fhear-seanchais gasda, Ian abhacais, agus Ian
de naidheachdan beaga laghach, gun gho, gun
ghath, mu dhaoine neonach a thachair air anns
a' Ghaidhealtachd agus anns na h-eileanan,
agus mu nithean neonach a chual e iad ag radh
anns a' chiiirt no aig taobh an teine. Bha mi
aon uair a' gabhail an aiseig comhla ris eadar
an Tairbeart agus Port Ascaig, is bha a chomunn
cho tlachdmhor agus cho sunndach 's nach
fairichinn an t-slighe fada ged a ruigeamaid
Halifax.
Bha e air a radh gu robh eolas maith aige air
an lagh, ach mar Shiorram cha robh e cruaidh
no teann ; mheasgadh e ceartas le trocair.
Bho chionn bhliadhnachan chuir e a mach as
iir an leabhar a sgriobh Niall Mac Neill, LL.D.,
mu litreachas na Gaidhealtachd, is chuir e f hein
crioman iir ris, ag innseadh mu'n adhartas a
thainig air cor na Gaidhlig ri linn a' Chomuinn
Ghaidhealaich, eadar 1903 agus 1928.
Bha e 'n a dhuine glic ; glic 'n a chomhairle,
glic 'n a theangaidh, agus glic 'n a chaitheamh-
beatha ; duine laidir anns an robh taic is
cur-a-mach.
Grain na Ceilidh
Bha na deich orain so (naoi orain Ghaidhlig
agus aon oran Beurla) air an deanamh le
Aonghas Mac Dhonnachaidh, Sgitheanach a
bha aon uair 'na Cheann-suidhe air a' Chomunn
Ghaidhealach, agus air a bheil a h-uile duine
anns a' Ghaidheatlachd eolach, is tha iad a nis
air an cur a mach ann an leabhar boidheach le
fuinn agus ceol air a dheasachadh le lamh no
dha eile. Ach ged is maith an ceol is fhearr a'
bhardachd.
Is e na baird sar-dhaoine an t-saoghail so ;
an uair a bheirear dhaibh na ceud-chaithrichean
chan 'eilear a' toirt dhaibh ach an t-aite a
bhuineas dhaibh gu dligheach le coir nadurra.
An coimeas ris na baird chan 'eil ann an sgoil-
earan, no ann an seanchaidhean, no ann an
luchd-gramair, ach luchd-gearraidh-fiodha agus
luchd-tarruing-uisge.
Aithnichear an leomhann air sgriob a h-ionga ;
ged nach 'eil moran shreathan anns an leabhran
so uile gu leir, tha cuid dhiubh sin anns a bheil
an anail a tha air a seideadh o shuas.
Is e a' choire as mo a gheibhear ann an orain
Ghaidhlig agus ann am bardachd na Gaidhealt-
achd, gu bheil iad am bitheantas lom is tana, gun
a' bheag annta air an greimich an inntinn. Sin
an t-aobhargur fhearr leinn a bhi 'g aneisdeachd
air an seinn seach a bhi 'g an leughadh gu
samhach dhuinn fhein. Tha an ceol coltach
ris a' ghradh, cuiridh e folach air lochd agus
lomnochd.
Ach chan 'eil a' choire sin air na h-6rain so.
Tha biadh do'n inntinn annta cho maith ri ceol
do'n chluais. Ged is trie a chuala mise, " Tha 'n
Samhradh air tighinn," air a sheinn (agus cha
chuala mi riamh e gun iarraidh a bhi agam air
a chluinntinn a ris) is fhearr leam a bhi 'g a
leughadh, no ag aithris nan rannan dhomh fhein,
seach a bhi 'ga chluinntinn air a sheinn. Tha
a h-uile rann a' cur dealbh boidheach fa chomh-
air na h-inntinn, air an greimich i agus anns
am faigh i solas.
Tha fior anail na bardachd anns an leabhran
so ; ged nach sgriobhadh Aonghas Mac
Dhonnachaidh dad eile ach tri no ceithir de
na h-6rain a tha anns an leabhar, dhearbhadh
sin fhein gur ann de chuideachd uasal nam
bard e. Is e dearbhadh na bardachd a bias ;
aithnichear i mar a dh' aithnichear a' mhil, air
a bias.
An t-ionmhas fior
Le Alasdair Stiubhahd, an Obar- Pheallaidh
Sdiomain gloir an t-saoghail, Thig deuchainnean 'n an coir
Caochlaideach is carach, Bheir sios am morchuis ealamh.
Bhios a' mealladh cloinn nan daoin' 'o > t j \. ^ ^
,T.T , V . . . . Sen ffuocas do gach aon
J\ an toir air maoni is earras. 'r>v,-4.i, 4-* • • -uv,
Bhith an toir air saibhreas maireann
Ged fhaigh iad beartas mor, 'S bhi tasgaidh suas dhaibh fhein
Is solasan re seallan, Fior ionmhas ard, am Flaitheas.
Aireamh 4
939
Dochas a' Chriosduidh
Thajios agam gu hheil m fhear-saoraidh beb.
— loB xix. 25.
Car son a tha sibh ag iarraidh an ft a tha beb
am measg nam marbh. — Lucas xxiv. 5.
Dh' eirich an Tighearn da rireadh, agus
chunnacas le Simon e. — Lucas xxiv. 34.
Beb dhbchas ire aiseirigh losa Criosd 0 na
marbhaibh. — 1 Pead. i. 3.
Air do Chriosd eirigh 0 na mairbh cha bhasaich
e na s mb. — Roman, vi. 9-
An t-Iosa so thog Dia suas, air a bheil sinne
uile 'n ar Jianuisean. — Gniomh. ii. 32.
CIOD a dheanamaid gun dochas na beatha
maireannaich } Gach seachduin d' ar beatha
tha sinn a' faicinn cuideigin d' ar cairdean no
d' ar coimhearsnaich air an sineadh anns an
uaigh ; mur biodh dochas na beatha maireann-
aich againn, bhiodh am bas na's goirte na
tha e, is bhitheamaid truagh da rireadh. Ach
eadhon aig bruach na h-uaighe tha aobhar
againn gun a bhi ri bron mar dhaoine aig nach
'eil dochas, an uair a chluinneas sin na briathran
so, briathran aig a bheil soisgeul agus aiseirigh
Chriosd mar acraichean laidir,
Ann an dbchas cinnteach na beatha maireann-
aich, tha sinn a' tasgadh anns an uaigh corp
basmhor ar brathar, a' tiomnadh a dhuslqich do'n
duslach as an d'thainig i, agus a' tiomnadh a
spioraid dhuitse, Athair na trbcair, tre losa Criosd
ar Tighearna, a chruth-atharraicheas ar corp
diblidh, chum gun deanar e comh-chosmhail r'a
chorp glbrmhor fein, a reir an oibreachaidh leis a
bheil e comasach air na h-uile nithean a chur fo
cheannsaljein .
So dochas aite nan anma naomh
o'n Slanuighear caomh an tr^th-s'
A thug an Spiorad dhaibh maraon,
mar sheul is earlais graidh.
B' abhaist do'n diadhair urramach, an
t-OUamh Seumas Denny nach maireann, a bhi
ag radh, nach ann idir air aithris a bu choir
Creud na h-eaglais a bhith, ach air a sheinn, is
tha de mheas agamsa air Seumas Denny 's
nach lean mi air m' aithris bhochd fein air
soisgeul na h-aiseirigh ; leigidh mi leis an
luchd-leughaidh a sheinn. Agus tha de mheas
agam air Isaac Watts 's gur e te de na laoidhean
aige-san a roghnaicheas mi gu bhi air a seinn,
ged tha gu leoir de laoidhean eile, tir is scan,
freagarrach aig Feill na Caisge.
Failte do'n la 's an d' eirich Criosd
le cumhachd n\os o'n uaigh ;
'S an d' fhuair e air gach uile namh,
air ifreann, 's bas, lan-bhuaidh.
'Na leabaidh thosdaich anns an uir
ghabh Rtgh nan diil a thamh,
Gu ruig an treas la glbrmhor sin
a shbnraich e roimh laimh.
Chuir ifreann 's uaigh an lamh r'a cheiV
'ga chumail sKios fo ghlais
Ach bhris an gaisgeach dheth gach sas
is dhiiisg e 'n aird gu cas.
Do t' ainm ro ard, a Thriath nam buadh,
gach uair bheir sinne elite ;
'S le 'r n-ait Hosana failtichidh
an la 's an d' eirich thu.
Slainte is cliii gun chrich d' ar Dia,
an Triath le 'n d' shaoradh sinn ;
Dha seinneadh nkamh, is fonn, is cuan
gach uair Hosana bhinn.
Do'n Ath'r, do'n Mhac, 's do'n Spiorad Naomh,
an t-aon Dia beb is f lor
Biodh gloir mar bha, a ta, 's a bhios
0 so a mach gu sior.
Sgeul a Eilean ChoUa
Le Eachann Mac DaiiGHAiLL, an Glaschu
BHA an duine so, ris an abairte Uilleam Mac
Uisdein, ann an cogadh Napoleon, cha mhor
bho a thoiseach gu a dheireadh. Is e Uilleam
Mac Aoidh a b' ainm dha, ach leis gur e Uisdean
a b'ainm d'a athair, cha d'fhuair e bho mhuinn-
tir an aite riamh ach " Uilleam Mac Uisdein."
Bha a bhantrach beo 'n am linn fein, agus mar
an ceudna nighean dha. Bha e fein agus aon
eile ris an abairte " Iain Mor Pensioner " air
cho ainmeil de mhuinntir an eilein 's a bha anns
na cogaidhean mora ud idir, agus bu lionmhor
na sgeoil a bhiodh aca air gach gabhadh anns
an robh iad.
An uair a bha Uilleam so 'na bhalach beag
tha e coltach gu'n robh e fior bhoidheach, is
fhalt 'na dhualagan casgrach m'a chluasan.
2
SGEUL A EILEAN CHOLLA
Aon latha a bha an sin chaidh e a stigh do thigh
aon de na coimhearsnaich, agus co a bha a stigh
roimhe ach boireaimach a bha air a cunntadh
car ana-cneasda, agus aig an robh buadhan
sonraichte nach robh aig daoine eile. Mur e
taibhsearachd a bha aice, cha robh e dad na bu
mhi-thairbhiche ann am fiosrachadh a thoirt
dhi air na nithean a bha gu tachairt anns an
dm dhoilleir a bha fathast air chill nan sgail.
An uair a thainig Uilleam beag a stigh chaidh
e a null far an robh am boireannach so, agus
theann isc ri a meoirean a thoinneamh m'a fhalt,
ri a cheann a shUogadh agus ri a shlinneanan
a chlapadh. " Mo chreach, mo chreach ! " arsa
ise, " nach bu mhcjr am beud gu'm biodh d'fhalt
boidhcach fathast, an rud a bhithcas e, air a
thoinneamh is air a shuaineadh an luib feamann
is honraich a' chladaich ! "
Cha d'thubhairt i an corr, ach osna thiirsach a
leigeil aisde. Cha mho a thubhairt aon de na
bha mu'n cuairt n) ; ach ghabh iad geur-
bheachd air na briathran a thubhairt am
boireannach, is chum iad fein is gach aon a
chuala mu'n cuairt orra cuimhnc orra. Agus
bha an giollan e fein aig aois is gu'n do ghabh
e beachd air na briathi'an, is chiim esan mar
an ceudna cuimhne orra.
Co-dhiiibh, dh'fhas e suas, agus an uair a bha
e 'na ghille og, is cogadh Napoleon 'na sheusdar,
c'aite an do thog e ceann ach anns an arm.
Chan 'eil cinnt agam air co-dhiiibh b'ann le a
thoil f6in a chaidh e ann no nach b'ann. Is
docha nach b'ann ; ach tha sin taobh a mach
de aobhar na sgeoil so. Bha e air a radh gu'n
robh " sfean " air Uilleam Mac Uisdein, is nach
rachadh a mharbhadh co-dhiubh ; ach is docha
gur e so an aon sean a bha air — direach gu'n
d'thubhairt am boireannach a bha an sud
briathran sonraichte a bha daoine a' deanamh
dheth a bhi a' ciallachadh gur e bathadh, is
sin bathadh am buillsgein nan tonn, a bha gu
bhi 'na dheireadh saoghail dha.
Bha Uilleam ann an cogadh na Spainnte,
agus anns a' chuid mh(Sir de na blair fhuilteach
a chuireadh an sin. Bha e anns an ruaig cho
math ri bhi ann an teas comhraig leis na Fran-
gaich a' gabhail an ratreut. Anns an ruaig aig
Corunna (cho fada 's a dheanainn a mach
mar a bha an sgeul air a h-innseadh, is e sin an
ruaig a bha ann) bha na Breatannaich air an
cur chuige gu gabhaidh, is na Frangaich air an
sailtean 'gan gcarradh sios. Bha esan a' toirt
fa-near aon sam bith a bha a' tuiteam an
Ikmhan nam Frangach, beo no marbh, gu'n
robh an cuid aodaich is gach ni a bhiodh air an
giiilan air a spiiinneadh bhuapa ; agus gle thric
bha a' bheigeanaid 'ga sathadh tromhpa air an
aobhar a b' fhaoine.
Thuit do Uilleam a bhi leosan a bha air fior
dheireadh na cuideachd, agus ciod air bith no
ciamar a thainig e mu'n cuairt, fhuair na Fran-
gaich eadar e 's an corr, is bha a' choltas air
gu'm biodh e air a ghlacadh no gu'n ^ireadh
na bu mhiosa dha. A nis, bha e ag innseadh
'na dh(:-idh sin, cruaidh 'gan robh a shuidh-
eachadh, an latha so cho math ri iomadh latha
eile, nach d'thug e riamh suas a mhisneach is
cuimhne aige air briathran na mnatha ud air
an d'thug mi iomradh an uair a bha e 'na
bhalach beag a' ruith mu na h-ursannan : bha
e ri tighinn as a' ghabhadh so fathast, agus ma's
e bathadh an luib na feamann a bha anns an
dan dha, b'fhada bhuaithe an cladach air an
robh a' chrioch dheireannach a' feitheamh air
aig a' cheart am sin fein.
Is e a rinn e, mata, a chuid aodaich uile a
tharruing dheth is leigeil 'na shineadh mar
neach a bhiodh marbh, is bu lionmhor iad mu'n
cuairt air a bha anns a' cheart suidheachadh
sin da-rireadh, gus an rachadh am beum-
sleibhe a bha aig a shailtean seachad.
Chaidh dha gu ro-mhath : cha d'thug na
Frangaich siiil air, agus an uair a chaidh a'
bhuidheann sin seachad thruis e badan aodaich
a chuir e uime, thug e aghaidh an rath ad a
chaidh an corr de a luchd-diithcha, agus fhuair
e iad gun an corr driodart aig an am sin.
Bha e uair eile agus bha e gu sniamhadh leis
an acras. Bha buidheann eile, triuir no ceith-
rear, co-dhiiibh, cornhla ris aig an am so ;
fhuair iad fasgadh ann an ciiileig bhig de thigh,
agus fhuair iad teine fhadadh. Ach aon
ghreim bidh cha robh r'a chothachadh a
bhriseadh cr&dh-ghonadh an acrais a bha 'gan
leireadh.
Ciod air bith ciamar a thachair e, fhuair
Uilleam bochd greim air luchaig bhig, agus ma
fhuair, cha robh ise ri bhi air a leigeil ma-sgaoil
mar a bha air a luigheasachadh do'n diiil bhig
a thachair air bard ainmeil Inbhir-Air an
sgrlob a' chrainn ! Ach is docha na'n robh
an t-acras a' leireadh Bhurns mar a bha e ag
gonadh Uilleim Mhic Uisdein nach b'e cead
a siubhail a fhuair i bhuaithe-san na bu mho.
Co-dhiubh, dh'fheann Uilleam an lucha, agus
theann e r'a rostadh ris an teine. Agus ged
nach robh aige ach an lucha f^in bha siiilean
a chompanach oirre, is farmad gu leoir ris air
cheann na feisd a bha ri bhi aige ! Agus ciod
air bith de a thachair a thug air Uilleam seall-
tainn thar a ghuailne, an t-ath-sealladh a thug
e air a' ghriosaich bha an luchag air shiubjial
is i am beul fir eile ! Cha mhor nach do chaoin
e ; is a bharr air sin, rtiar a dh 'innseadh e fein
bitheanta gu leoir iomadh bliadhna 'na dhdidh,
dhuraichdeadh e a bhiodag a chur gu a bun fo
aisne an fhir a thiolp leis an luchag bheag !
B'iad so cuid de gach iomadh cruadal troimh
an d'thainig Uilleam Mac Uisdein an cogadh
na Spainnte ; agus is e am priomh aobhar a
chionn mi bhith 'gan innseadh gu a thoirt
fa-near, mar a thubhairt e f^in iomadh uair,
SGEUL A EILKAN CITOTJ.A— ANNS A' CI I ATI I AIR
3
a dh'aindeoin fi-abhadli no ciiil cliumliaii'^' arms
an robli c, nuch do c-li;iill (; rianili a irdiisncach
nacli fai^lieadh <; a hlicatha a ihoiiniadli asda
friis an (Mian is rod na rnara a tlioirl, a rnach,
is coinncacliadli an sin r'a dhj\n !
('liai(JI) (Tio<;h air a' chogadh mh6r so aig
UUir IValerloo ; blia Uillearn an sin mar an
(MMidna, agus fluiair e as gun driodart. An
iiair a ghairnicadli silli fluiair e pension, agus
cliaidh c diiacl)aidli do (^liolla. JJlia v. a'
fuir(!ach ann an Tota-llaoglinaill, is tlia lurach
an tighc anns an robh a clioinlmiiidii ;iir a
choadiarrachadh a niadi gus an lalh;i diiigh.
Blia (', bco iomadh bliadlina an d(5idh Waterloo ;
i)ha cadhon cuid bco gus l)ho cliionn flilor
ghoirid aig an robh cuirrdnu: air rc'idh gu
le6r, agus bha mo mhatbair fV-iii air .ion
dhiul)h.
Oidlichc d(! n.i h-oidhcheanri;ui, " oidhclu!
cliiiiin, (tlicollijir," mar a bha na scann daoinc
ag irmscadh, (;haidh e gu carraig iasgaich un
iochdar 'J'hola-liMOghnaill an gcodha ris an
abrar (jlrian.iig. 'J'hainig am iilh^adh, aoh cha
do Lliill llill(;;im Mac IJisdiun. Dh'fhalbliadh
'ga shiiibhal, ach ciia robh sgcul air, ach gu'n
d'fhuaircadh a ,shlat-iasgai<>h air sniimh dliith
air a' chniig air am b'iibliaisl, dlia suidhc.
" (^hoinnich Uillcam Mac IJisdcMn r'a dhfiri mu
dhcircadii ! " l{'ia,d sin na brialhniri a bha
a,m belli gach diiinc, agus m;ir ;i lliubhairt
b'fhior !
An larna-mhuirc.icli f'liiiair(-adh Dillciiii Mac
IJisdcin air a blialh.idh .•inn ;in (Jri.inaig TlioLa-
UaoghiiJiill ; ach chan 'eil fios co-dhiubh a
lliuisli(!h .a clKMim, a thug an rUid a mach e,
no clod mar a thacihair c. Fhuaircadh ji chorp
anns an rod, is Icamainn fhuar a' chladaich
suaintc mu dhiialan gl.isa a chinn, mar a dli'-
irmscadh 'na <f;isdcachd fcin is e 'na bhalachan
bcag, thcagamh ceithir bliadlma no dlUth air
roindie sin !
A nis, cha r6-sgeul so idir, ach an tubfhlrinn.
iiha daoinc clio c5]ach air a bhi ag cluinntinn
mu'n I'haisUic.'Uthd a rinncadh 's a bha i.id air
a bhi a' cluinntinn gu'n robh a' ghrian .ig ('irigh
is a' laighc. " Bh.i scan .lir Uillcain Mac
Uisdcin, oir bha c r'a blial hadli anns a' chuan !
Bha na brialhran sin am bciil gach duine ; agus
cha do (ihiiir c iongantas air an t-saoghal orra
an uair a thachair e.
Anns a' Chathair
CHA chiial.i mi riamh ann an caglais ijrnuigh
arms an d'aidich am ministear gu'ndcachaidh
e fc'tin no daoinc eile anns a' choimhl hiorial air
scadiran Ic stalcaircachd na ht airu^olas.
Bithidh sinn ag aidcachadh cruas ar cridhc,
laigsc ar toilc, olcas ar miannan, agus ag iarraidh
air 13ia maithcanas a thoirl, dhiiinn air an son,
agus cuidcach.adh Icinn buaidh I'haolainn thairis
orra. Ach tha sinn uilc a' tuisleachadh na's
trice leis an fhior stalcaircachd, no h; cion tliir,
na tha sinn a' tuisleachadh Ic olcas ar cridhc.
Ma tha fhios againn gu bhcil ar riiintcan
maith, agus gu bheil iarraidh againn air cum.ail
air slighc na corach, saoilidh sinn gu'm bi a
h-uilc rud a ni sinn ccart, agus sinn f(*in neo-
choireach, ciod air bith mar thionndas cijiscan
a mach. Ach ged tha e fViumail dhuinn JViin
ar riiintcan a bhi ccart, agus ar cridhc-achan a
bhi trciblidhircach, tha e na's feumailc do
dhaoine cite ar gniomharan a bhi ccart. Ma
bhris am fear a th.achair ort air an rathad ann
am motor car do (-has, a chionn nach })' aithnc
dha an carbad a laimhseachadh no stiiiircadh,
is coma dhuitse gu robh c gu h-f)nar,'icli iigus
le uilc cliridhc a' cr(;idsinn gu'n rachadh aigc
air rud a dhcanamh n;icli b'aithne, dha a
Is dlomhain dhuit a bhi toirt teagaisg
do nc.ack a cJiuir cki ri colas ;
Mar thio'/mdai- a' chbrnhr air a hannaihh,
pillidh an t-amadan ri ghbraich'.
dhcanamJ) idir. Is com.i dhuit nach rol)h dnx-h
rijn dhuit 'n a chridhe, no n.ach ann 'na dli(;oiii
a ghoirtich c; thii ; bliiodh <; na b' fhearr
dhuitse tijr a bhi 'n a e.ujehainn a chumadh e
o'n chliopaireachd a ritm vxuw ort.
Amhlaireachd no peacadh
Ann ;ui se;dl;i(lli Dlie is iri;iitli do dhiiine
cridhc glan a bhi aigct, agus spiorad ccart a bhi
an taobh a stigh dlieth, ach is rnaitli do dhuine
a dh' fheumas gnothuch a dheanamli mar
choimhcarsnach ri daoinc eilc a h-uilc la d'a
bhcatha tiir agus tuigse a bhi 'n a canchainn.
Mar sin tha it a chcart cho feumail dhuinn a
bhi ag iirnuigh ri Dia gu'n tugadh e air falbh
uainn ar cion-tijir agus ar n-amhlaireachd 's a
tha e a bhi ag ijrnuigh gu'n tugadh e air falbh
ar peacaidhean, oir mar is trice is ann Ic cion-
tuir, no le airi(;ol;is, a tha sinn a' toirt oilbhcim
do dhaoine; eilc; ;igus a' deanamh croin orra.
Am peacadh d'a bheil sinn ciontadi an agliaidh
Dhe, no an cron a rinn sinn oirnn f(un, tha sin
e-adar sinn f<^in agus Dia ; ach an stalcaircachd
agus an <;ion-tiiir l(;is am bris sinn casan, no
cridh(;achan, no teaghlaichcan dhaoine cile,
tha sin <;adar sinn i(t.\n agus ar braithrean, air
ANNS A' CHATHAIR
chor agus gu bheil e na's feumaile d'a choimh-
earsnaich duine a bhi 'na dhuine tiirail na e
bhi 'n a dhuine diadhaidh.
Eud gun eolas
Tha fada barrachd de dhaoine maith anns
an t-saoghal na tha ann de dhaoine tiirail, is
faodaidh daoine maith gu leoir de chron a
dheanamh mur bheil eolas agus gliocas aca.
Ma b'fheairrd luchd-riaghlaidh an t-saoghail
barrachd a bhi aca de 'n ghliocas a tha ri
fhaotainn ann an eagal an Tighearna, b'
fheairrd na naoimh barrachd a bhi aca de
ghliocas an t-saoghail so. A h-uile seachduin
chi thu anns na paipearan naidheachd, agus
cluinnidh tu ann an cubaidean, daoine maithe
a' sgriobhadh agus a' labhairt, ag innseadh
dhuinn cho furasda 's a tha e an saoghal a chur
ceart, agus cuisean an t-saoghail a reiteachadh,
agus sith mhaireannach a dheanamh eadar na
rioghachdan, na'n gabhamaid an doigh cheart
air. Their iad nach 'eil doigh eile air ach an
doigh a bha aig Criosd ; gu'm biodh an saoghal
aig fois na'n deanamaid uile toil Dhe ; agus
gu'm biodh leomhann na h-Eadailt agus uan
beag laghach Bhreatuinn ag ionaltradh gu
socruch comhla laimh ri uisgeachaibh ciiiine na
Mara-meadhonaich, na'nrobh . . . (faodaidh tu
fein, a leughadair, so a chriochnachadh. " Na'n
robh b' fhearr leam beo, is posda aig Mur-a-
bitheadh, is iomadh rud a bha, is a tha, nach
bitheadh."
Och, och, b' fhearr gu robh ciiisean cho
furasda an cur ceart 's a bhios cuid de m'
chairdean ag radh, ach bheir mi air ais am facal
sin, is abraidh mi 'n a aite, nach b' fhearr idir,
oir na'n robh ciiisean cho simplidh, agus cho
soilleir, agus cho furasda an reiteachadh 's a tha
na daoine ud an diiil, cha b' fhiach do chreutair
gaisgeil agus innleachdach mar tha mac an
duine a bhi anns an t-saoghal so idir. Cha
bhiodh foidhe ach itheadh, agus 61, agus cadal,
gus am fasadh a' chuid a b' fhearr dhiubh
sgith de shuaimhneas nach 'eil uasal no Criosd-
ail, agus an iarradh iad air an companaich
eirigh agus dol air ghaisge taobh-eigin.
Doigh Chriosd
Tha e fior gun teagamh gu'm biodh neamh air
thalamh na'n robh sinn uile mar bha Criosd,
d' am bu bhiadh agus d' am bu dheoch toil an
Athar a dheanamh, ach a cheart cho luath 's a
fhoighnicheas tu, Ciod i toil Dhe ? no ciod i
doigh Chriosd ? toisichidh an connsachadh, is
fasaidh na Pacifists fhein teth. Theagamh gu'n
abair duine-eigin gur e toil Dhe ceartas a
dheanamh agus sith a ghradhachadh, ach cha
dean sin ach an connsachadh a dheanamh na's
teotha, oir an rud a tha an dara fear a' saoilsinn
ceart tha am fear eile a' saoilsinn cearr. Tha
da mhile muillean duine an diugh a' bruidhinn
mu chor an t - saoghail, agus trian mhaith
dhiubh an diiil gu bheil fhios aca ciod a tha
cearr, agus gu'n rachadh aca air na tha cearr
a chur ceart na'n robh cothrom air a thoirt
dhaibh, ach cho luath 's a thoisicheas iad air a
radh gur e sud no so a bhiodh ceart a dheanamh,
toisichidh a' chonnspoid, oir chan aontaich
each leo gu bheil iad ceart idir.
Solus reusoin
Tha mi an diiil gu'm bu choir do dhaoine a
bhi a' sireadh agus ag urnuigh air son tiiir,
agus tuigse, agus eolais, agus solus reusoin, a
cheart cho maith 's a bhios iad ag iirnuigh air
son creidimh, no cridhe glan, no dearbhachd
spioradail, oir is ann o Dhia a tha na grasan
sin uile a' teachd, agus tha iad uile a dhith
oirnn ann an obair ar beatha ; araon ann an
seirbhis ar rioghachd thalmhaidh agus ar riogh-
achd neamhaidh. Agus bu choir dhuinn
aideachadh do Dhia nach e rud eile a thug
oirnn tuisleachadh an diugh agus an de, no
oilbheum a thoirt d' ar teaghlaichean no d' ar
coimhearsnaich, ach cion tiiir, amhlaireachd a
dh' fhaodamaid a sheachnadh na'n do chleachd
sinn ar n-eanchainn mar bu choir dhuinn.
The Dia ag oibreachadh anns an eanchainn cho
maith 's a tha e ag oibreachadh anns an anam,
is tha e mar f hiachaibh oirnn curam a ghabhail
d' ar n-eanchainn mar a ghabhas sinn ciiram
d' ar n-anam. Ciod air bith a their daoine eile,
their mise o fhiosrachadh mo bheatha fein gur
e na mearachdan a bu mho a rinn mi riamh,
agus a bu mho a chuir naire agus aithreachas
orm, mearachdan a rinn mi leis an fhior stalc-
aireachd, a chionn nach do chleachd mi aig
an am m' eanchainn agus mo thiir. An uair
a thachras sin thig duine chuige fein gu maith
grad, ach theagamh gu bheil e ro anmoch
agus gu bheil an cron deanta.
Air ar turus anns an t-saoghal so is maith a'
chombaist do dhuine a thiir agus eanchainn
fein ; is ann o Dhia a tha an solus sin cho
cinnteach agus is ann o Dhia a tha an guth a
tha a' labhairt riut 'n ad choguis agus anns a'
Bhiobull. C aite a bheil an garadh-criche
eadar t-eanchainn agus t' inntinn, eadar do
thiir agus do choguis, eadar t' inntinn agus do
choguis agus t' anam ?
Cia as a gheihhear gliocas ? agus caite a bheil
ionad na tuigse ? Ma tha aon neach agaihh a
dh' uireasbhuidh gliocais, iarradh e o Dhia, a
bheir do gach neach gu pailt, agus nach dean
maoidheadh ; agus bheirear dha e.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Anns a' Choille Bheithe
THA da leabhar anns a bheil nadur agus toil
agus ruintean a' Chruitheir air am foillseach-
adh, Leabhar a' Chruthachaidh agus Leabhar an
Taisbeanaidh ; oibrichean agus fhacal. Sin an
da dhorus air am faod sinn dol a steach do ionad
diomhair an Ti as airde, is tha iad le cheile cho
soilleir agus cho farsuinn 's nach teid eadhon
na daoine baoghalta air seachran, ma tha iad
ag iarraidh na slighe gu h-iriosal agus le Ian
dhiirachd.
Tha na neamhan a' cur an ceill gloir Dhe
agus na speuran a' nochdadh gniomh a lamh.
Tha lagh an Tighearn air a' sgriobhadh air na
creagan agus anns an iarmailt cho cinnteach 's
a tha e air a sgriobhadh anns a' Bhiobull.
Mar sin bu choir dhuinn eisdeachd le aire ris
na tha na daoine a tha a' rannsachadh oibrichean
Dhe anns a' Chruthachadh ag innseadh dhuinn
mu na comharraidhean a tha iad a' faotainn
air a ghliocas agus air a chumhachd, agus gu
sonraichte ris na dearbhaidhean a tha iad
a' faicinn gu bheil aon inntinn agus aon run
ag oibreachadh anns a' Chruthachadh uile.
Theagamh nach 'eil luchd-ealain air uairean
a' tuigsinn ciod a tha iad a' leughadh anns na
creagan no anns na reultan, ach tha e a cheart
cho fior nach 'eil na diadhairean air uairean a'
tuigsinn ciod a tha iad a' leughadh anns a'
Bhiobull. Ach air a shon sin, tha na reultan
agus am Biobull a' toirt fiannis dhuinn mu
Dhia, agus a' foillseachadh a thoile agus a
riiintean.
Gun siiilean
An uair a fhreagair an Tighearn lob as a'
chuairt-ghaoith chronaich e e a chionn nach do
ghabh e suim do nithean a bha mu choinneamh
a shul anns a' Chruthachadh, nithean o'm
faodadh e gliocas agus eolas fhaotainn na'n
d' thug e 'n aire.
O thoiseach do laithean an d' thug thu aithne
do'n mhaduinn ? An d'thug thu fainear lend na
talmhainn ?■ An aithne dhuit reachdan nan
neamh ? An ceangail thusa ceanglaichean nam
Pleiades, no am fuasgail thu ciiird Orioin ?
Tha eolas air Dia ri fhaotainn o'n fhairge
agus o na beanntan ; ©- thrathan na bliadhna
agus o'n t-sid ; o na h-eoin agus o na h-eisg ;
o chreutairean snaigeach agus o na h-ain-
mhidhean. ' ' Thoir fainear an seangan, a leisgein;
thoir an aire d'a shlighean, agus hi glic. Tha na
seangain 'n an sluagh nach 'eil laidir, gidheadh
ullaichidh iad am biadh 's an t-samhradh ; tha
na coineana 'n am muinntir nach 'eil neartmhor,
gidheadh ni iad an tighean anns na creagan."
Taobh na h-aibhne
Ged bhiodh Criosd a' fosgladh nan Sgriobturan
d'a dheisciobuil cha b' ann as na Sgriobturan a
tharruing e a' chuid bu mho de 'n teagasg a
thug e dhaibh, agus a tha a nis againne anns
na soisgeulan, ach o oibrichean Dhe anns a'
Chruthachadh. Air uairean bhiodh e a' teagasg
anns na sionagogan, ach mar bu trice bhiodh e
a' teagasg a mach air a' bhlar, no 'n a shuidhe
ann am bata. Aig na h-amannan sin thogadh e
inntinnean a chompanach o nithean nadurra
gu nithean spioradail, le sheanchas mu chruith-
neachd agus mu chogall ; mu earrach agus mu
f hoghar ; mu chraobhan agus mu f hluraichean ;
mu eoin na coille agus mu chreutairean na
machrach.
Ciod a theireadh muinntir Chille-sgumain
na'n abradh an t-Urramach Niall MacPharlain,
B.D., riu air maduinn Sabaid, maduinn
ghrianach ann an deireadh April, Thigibh agus
theid sinn sios gu taobh na h-aibhne an diugh,
is suidhidh sinn air reidhlean boidheach, air
chill na gaoithe agus air aodann na greine ?
Chan abrainn-sa gu'm bu chall air bith e
do mhuinntir Chille-sgumain an eaglais a bhi
diiinte air an t-Sabaid na'n rachadh aig Niall
MacPharlain air cosmhalachdan a dheanamh
mu bhric no mu bhradain air am biodh cuimhne
aig an ogha agus aig an iar-ogha. Ach tha an
t-Urramach Niall Mac Pharlain coltach ruinn
uile ; thug e barrachd d'a eolas a leabhraichean
na thug e as a cheann fein, barrachd o na
sgriobhaichean na o shiiilean fein, agus mar sin
tha e na's fhasa dha searmon a liubhairt ann
an ciibaid na seanchas mu Dhia a dheanamh
ri taobh na h-aibhne.
Anail chaomhail an Earraich
Tha an la air sineadh, an talamh a' dusgadh
as a chadal, agus anail bhlath an earraich air
m' aodann anns a' Choille Bheithe an diugh.
Tha marbhantachd a' gheamhraidh air a
chiosnachadh le cumhachd na beatha a tha
teachd o theas na greine, agus m' an tig Di-
domhnaich Casg bithidh an aon sgeul 'ga
h-innseadh air feadh na Coille Bheithe 's a
bhios mise a' leughadh a soisgeul Lucais do'n
choimhthional ann an eaglais Bhlair mu'n
bheatha shiorruidh air nach robh cumhachd air
bith aig a' bhas.
Is e an t-earrach dochas dhaoine ann an
iomadh seagh ; siol xir 'ga chur anns an talamh
an aite asbhuain an fhoghair ; gineal iir ag
eirigh suas an aite na gineil a theab an saoghal
a sgi'ios ; maise iir a' sgaoileadh fa chomhair
nan sul a dh' fhas sgith de lomnochd nan
achaidhean ; is dochas iir ag eirigh ann an
cridheachan dhaoine a tha a' creidsinn ann an
soisgeul na h-aiseirigh. Anns an earrach tha
mile guth anns a' Chriiinne ag eigheach maille
ri Pol,
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— DUINE MI-NAOMH
0 uaigh, caite a bheil do hhuaidk
" Buidheachas do Dhia a tha toirt dhuinne
na buadha, tre ar Tighearn losa Criosd."
Surd na Coille
Chan 'eil creutair eile anns a' Choille Bheithe
an diugh a tha a' gabhail an t-saoghail cho
reidh rium fehi ; tha na h-eoin uile trang ag
obair, ach chan 'eil sin 'n a uallach dhaibh, oir
tha iad a' seinn aig an obair. Tha e 'n a aon
chomharradh air gUocas an Ti a chruthaich na
h-uile chreutairean, gu'n do rinn e iad air a
leithid de dhoigh 's gu bheil iad a' faotainn
barrachd solais as an obair agus as a' ghaol a
tha conih-cheangailte ri siolachadh na tha iad
a' faotainn a rud eile fo'n ghrein. Mur tugadh
gaol nam ban agus caidreamh nam ban subh-
achas do chridhe agus do airnean mhic an
duine rachadh an cinneadh — daonna a bith ann
am beagan mhiltean bliadhna oir chan e solus
reusoin, no dilseachd d' an dleasdanas, a tha
toirt air cloinn - daoine siolachadh, ach na
faireachduinean solasach a chuir an Ti glic 'n
am poraibh comh-cheangailte ris an obair sin.
Tha a cheart ni f ior mu na h-eoin. Tha iad
an drasd a' neadachadh, agus ag ullachadh air
son an ail, ach ged tha saothair agus dragh aca
anns an obair sin, tha iad uile a' seinn gu
laidir, is tha e furasd fhaicinn gu bheil solas
aca anns an leannanachd a tha iad a' deanamh.
Chan 'eil teagamh nach 'eil na daoine a
shuidhich Dia ann an teaghlach, le'n gabhail
thar a cheile, o oige gu aois, agus an t-olc leis
a' mhaith, na's fhearr dheth agus na's sona na
na h-aonaranaich.
Tha aon eun nach bi mi a' faicinn ach gle
annamh anns a' Choille Bheithe, an uiseag ; an
seinneadair as fhearr leam air an t-saoghal.
An uair a chluinneas tu an uiseag a' seinn, agus
an ceol a' fas na's gloine agus na's binne mar
is airde a dh' eireas i, agus is dliiithe a gheibh
i air neamh, saoilidh tu gu bheil hnn nam
miorbhuilean air tighinn air ais, 'nuair a sheinn
reultan na maidne, agus a rinn uile mhic Dhe
gairdeachas.
An Dia a tha toirt ceol na h-uiseig do dhaoine
peacach air thalamh, ciod idir an ceol a bheir
e do na naoimh ann an nfeamh ?
Cia lionmhor t' oibre, a Thighearna ! ann an
gliocas rinn thu iad gu leir ; tha an talamh Ian
le d' shaoibhreas.
Duine ml-naomh
FHUAIR Esau droch ainm, ach ma fhuair,
cha b' ann gun aobhar. Ciod eile ach duine
mi-naomh a their thu ri duine aig nach 'eil
smuain air Dia no air an t-saoghal eile ?
Ann an aon doigh bha Esau na b' fhearr na
a bhrathair lacob ; cha robh uiread chuil-
bheartan ann 's a bha ann an lacob, agus cha
mho a bha e cho sanntach ris, ach air a shon
sin, tha am Biobull a' cur lacoib am measg nan
naomh a thug buaidh air an t-saoghal tre
chreideamh, agus a' cur Esau am measg dhaoine
mi-naomha a bhios air an dimadh a mach a
rioghachd Dhe.
Ciod a bha cearr air Esau, agus car son a
theirear gu robh e 'na dhuine mi-naomh ? Bha
so cearr air, gu robh fheoil agus ana-miannan
fheola laidir, agus a spiorad anfhann. Gu
spioradail cha robh ann ach am paisde, dall agus
bodhar agus lomnochd. Bha e mi-naomh a
chionn nach f haca e riamh maise na naomhachd,
agus nach tainig e riamh 'na chridhe gur f hiaeh
do dhuine fheoil a smachdachadh air ghaol
oighreachd shiorruidh a chosnadh.
Duine talmhaidh
Co ris a their thu duine mi-naomh ? Theirear
duine mi-naomh ri duine a bhios a' toirt ainm
Dhe, no ainm a mhic, an diomhanas ; no ri
duine a bhios a' mionnachadh gu sgreataidh,
no a' labhairt toibheim ; no ri duine aig nach
'eil suim no urram do nithean a tha daoine eile
a' cunntas urramach agus naomh. Ach chan
e sin a tha am facal a' ciallachadh anns an
earrann so de'n Bhiobull ; tha e a' ciallachadh
gu robh Esau 'n a dhuine talmhaidh, gun deo
de'n anail ann a tha air a seideadh o shuas.
Bha e a' tighinn beo air son nithean an t-saogh-
ail, biadh is deoch is aodach ; Ian thoilichte
leis na solasan a riaraicheas an fheoil.
Tha moran de'n t-seorsa dhaoine so anns an
t-saoghal ; daoine d' an dia am brii agus aig
a bheil an aire uile gu leir air nithean talmhaidh.
Tha Facal an Tighearn ag radh gur e crioch nan
daoine sin a bhi air an sgrios. Tha am Biobull
ag radh mu Esau " an uair a b' aill leis am
beannachadh ashealbhachadh, gu'n do dhiiiltadh
e, oir cha d' fhuair e aite aithreachais, ged dh'
iarr e e gu diirachdach le deuraibh."
Ciod an tairbhe?
Thainig saoghaltachd Esau am follais an la
a reic e a choir-bhreithe ri lacob, agus a thubh-
airt e ris, " Ciod an tairbhe a tha 's a' choir-
bhreithe so dhomhsa ? " Thubhairt e sin
fichead agus ceud uair 'n a chridhe fein m' an
d' thubhairt e ri lacob e, agus b'e mathair-
aobhair a sheachrain agus a thruaighe gu'n do
rinn e dimeas air a choir-bhreithe, no air a'
chiimhnant a rinn Dia ri sheanair, Abraham,
agus ri athair, Isaac.
An uair a thainig Esau a steach do'n t-saoghal
bha e beannaichte os cionn leanaban eile, oir
DUINE MI-NAOMH— AIG AN UINNEIG
bha e 'n a oighre air a' ghealladh aims an robh
dochas an t-saoghail. Ach ged a bha siiilean
'n a cheann leis am faca e na nithean a tha
faicsinneach agus aimsireil, cha robh suilean
'n a chridhe leis am faiceadh e na nithean a tha
neo-fhaicsinneach agus siorruidh. Cha robh
creideamh no fradharc anama aige leis an
greimicheadh e air gealladh Dhe, no air nithean
nach gabhadh laimhseachadh, agus mar sin
bha iad dha mar nithean aig nach robh bun no
barr, air neo nach robh ann idir. Theagamh
nach robh lacob 'na dhuine a b' fhearr na Esau,
ach bha a shuilean na b' fhosgailte, is bha
sealladh aige air an t-saoghal spioradail agus
tuigse air riiintean Dhe nach robh aig Esau
riamh. Cha robh anns an oighreachd neo-
fhaicsinnich agus ann an gealladh Dhe air am
biodh teaghlach athar a' bruidhinn an comh-
nuidh, — cha robh annta do Esau ach mar gu'm
biodh bruadar. Cha robh brigh no beatha
annta dha, agus mar sinroghnaich e air thoiseach
orra biadh blasda agus mnathan coimheach.
Duine talmhaidh gun teagamh, agus mi-naomh
a chionn gu robh e talmhaidh.
An diisgadh
Ach cha robh anns a' bhiadh bhlasda agus
anns na mnathan coimheach ach luaithre agus
searbhadas 'na bheul ; dhiiisg e as a shuain,
" is thog e suas a ghuth, agus ghuil e . . .
beannaich raise, eadhon mise mar an ceudna,
O athair." Sin agad glaodh goirt a' pheacaich
a tha air diisgadh as a chadal, agus a tha nis
a' faicinn luachmhorachd nan nithean agus nan
cothroman air an do rinn e dimeas agus dearmad.
Tha coslas aithreachain air Esau, agus tha
fuaim an aithreachais aig a chainnt, ach chan
e aithreachas a bha ann idir. Cha b' ann air
son a mhi-naomhachd fein a bha aithreachas
air, ach air son na droch hhargain, no na droch
mhalairt a rinn e. An uair a tha cridhe a'
pheacaich air a bhriseadh le fior aithreachas
tha a pheacadh 'n a lathair a ghnath, air inntinn
agus air a choguis ; tha e 'g a fhuathachadh
fein na's mo ma rinn e buannachd as a pheacadh.
Cha d' iarr Esau maitheanas air son a bhi air
a tharruing air falbh le solasan na feola, ach
dh' iarr e gu'm biodh an oighreachd air an do
rinn e dimeas air a toirt air ais dha. Chan e
sin fior aithreachas. Is e a their am fior
aithreachan, " Chan airidh mi gu'n goirteadh
do mhac dhiom ; dean mi mar aon de d' luchd-
tuarasdail."
******
" An ni a bha ann, is e an ni sin fein a bhitheas
ann ; chan 'eil ni sam bith nuadh fo'n ghrein."
Ann an dachaidhean diadhaidh an diugh
fhathast, far a bheil garadh air a chur timchioll
na cloinne o'n oige, gheibhear balaich a bheir
dulain d' an diithchas agus d' an oilean, agus
a dh' fhasas suas am measg chaich cho mi-
naomh ri Esau. A dh' aindeoin gach cothrom
a f huair iad, cha do rinn am BiobuU no sacram-
aidean, an eaglais no an sgoil-Shabaid, aoradh
no iirninghean, an driiidheadh a bu lugha air
an inntinnean no air an anamanna. Tha mar
gu'm bitheadh pios d' an cridhe gun fhair-
eachadh air bith ann, air chor agus nach
gluais gairm an t-soisgeil iad mar a ghluaiseas
i daoine eile. Tha an fhaiUng so annta gu
nadurra ; tha an cridheachan gu nadurra mar
gu'm biodh criadh ruighinn laidir nach gabh
treabhadh no cliathadh, agus nach gabh ri
siol na rioghachd. Sin an seorsa dhaoine a tha
mi-naomh gun fhios dhaibh fein ; cinnich
nadurra a tha cho talmhaidh ris an talamh
fhein ; fada fada o rioghachd Dhe.
Is ann air an son-san a tha eachdraidh Esau
air a sgriobhadh anns a' Bhiobull agus is ann
riusan a tha Facal an Tighearn a' labhairt, Ciod
an tairbhe do dhuine, ged chosnadh e an saoghal
gu h-iomlan, agus 'anam a chall.
Aig an Uinneig
Urram do mhinistear Gaidhealach
THA sinn toihchte a chluinntinn gu bheil
Oilthigh Obar Dheadhain a' dol a thoirt
D.D. do'n Urramach Donnchadh Mac Leoid,
M.A., ann an Tairbeart na Hearadh. Ged nach
aithne dhomhsa Mghr. Mac Leoid na's fhearr
na gu'n do thachair sinn air a cheile uair-eigin o
chionn bhliadhnachan, tha mi eolach air a ghne
agus air obair le bhi a' cluinntinn uime o
mhinistearan eile, is tha fhios agam gu bheil
e 'n a dhuine ciiiin, sitheil, agus 'na fhear-
teagaisg as fhiach eisdeachd ris le aire, air
sgath nan nithean nuadh a bhios e a' toirt a
mach a Facal an Tighearna. Bheir an onoir so
a tha e ri fhaotainn toileachadh d'a bhraithrean
uile, agus cha chuir i farmad no diomb air gin
dhiubh.
Fear-Chanaidh
Anns na seann laithean bha iiidh aig cuid
de na tighearnan Gaidhealach ann an litreachas
an duthcha, is bha cuid dhiubh 'n an deagh
sgoilearan Gaidhlig, ach an diugh chan 'eil ach
gle bheag de na tighearnan Gaidhealach as
urrainn Gaidhlig a bhruidhinn.
Ach tha aon fhear-fearainn 6g a tha 'n a
sgoilear maith, Iain Latharna Caimbeul, tigh-
earn Chanaidh, a chuir a mach ann an 1933
Duain Ghaidhealach mu Bhliadhna Thearlaich.
Tha an leabhar so fior mhaith. Tha na Duain
AIG AN UINNEIG
agus na h-Orain air an tionndadh gu Beurla,
is tha gach fiosrachadh mu na baird agus m'
an obair a bhios feumail do'n luchd-leughaidh
air a thoirt dhaibh gu h-ordail agus gu grinn ;
chan e mhain mu na baird mhora, Mac Mhaigh-
stir Alasdair agus Iain Ruadh Stiiibhard, ach
mu fheadhainn bheaga nach robh cho ainmeil,
agus air nach 'eilear cho eolach.
Bhuaith sin chuir Mghr. Caimbeul a mach
leabhar beag no dha eile. An 1936 dheasaich
e air son a' chlodh Orain Ghaidhlig le Seonaidh
Caimbeul, Uidhisteach a rinn moran oran air
iomadh cuspair, aotrum agus trom. Tha cuid
mhaith de na h-6rain so tugaideach agus aigh-
earach, is chan 'eil teagamh nach robh iad 'n an
ceol-gaire air iomadh conihdhail an Uidhist. Ach
is e an rud as annasaiche anns an leabhar uile
gu leir nach 'eil na h-6rain air an sgriobhadh
ann an cainnt nam maithean ach ann an cainnt
nam mithean ; nach 'eil iad air an sgriobhadh
ann an cainnt litreachail nam bard agus nan
sgoilearan, ach ann an cainnt bhriste an t-
sluaigh. Mar so tha f ior bhlas Gaidhlig Uidhist
air an leabhar, is cumaidh e air chuimhne an
doigh anns a' bheil muinntir Uidhist a' fuaim-
neachadh na Gaidhlig anns an hnn so.
An uiridh chuir e an clodh Sgeul an Draoidh
eile, a bha air a sgriobhadh an 1895 le diadhair
ainmeil an America, agus air a tionndadh gu
Gaidhhg le E. G. Mac Fhionghuin, a bha 'n a
fhear-deasachaidh a' phaipeir Mac Talla, an
Canada. Sgriobh Mghr. Caimbeul facal-toisich
anns an leabhar so, is tha e furasda fhaicinn
o'n duilleig no dha a sgriobh e gu bheil e suas
ri Gaidhlig a sgriobhadh.
An toiseach na bliadhna so chuir e a mach
leabhar beag eile nach 'eil a' cosd ach da thas-
dan, Sia Sgialachdan, a fhuair e ann an Uidhist
agus ann am Barraidh. Tha na naidheachdan
air an sgriobhadh anns an doigh bhriste anns
am bi an sluagh a' bruidhinn na Gaidhlig, ach
ged is ann 'n a cheart dheoin a rinn Mghr.
Caimbeul so, chum gu'm faiceamaid ciamar a
tha a' Ghaidhlig air a bruidhinn anns an Eilean
Fhada, b' fhearr leam na sgeulachdan fhaicinn
ann an deise eile. Chan abair mi gu bheil an
doigh so cearr, ach gu dearbh cha toigh leam
i. Theagamh gu bheil e chum buannachd do'
na daoine aig a bheil iiidh ann an phonetics
fhaicinn no chluinntinn ciamar a bhios Mairi
Nic Dhomhnuill Eoghain a' bruidhinn Gaidhlig,
ach mar is dliiithe a chumas sinn ar cainnt
uasal ri nos nan sgoilearan agus nan seana
bhard, is ann is fhearr. Bu mhor am beud
gu'n tigeadh a' chainnt uasal liomhta a
labhair Padraig agus Calum Cille agus Mac
Mhaighstir Alasdair gu ire cho bochd ri fiadh-
chainnt nam mithean.
Ach chan 'eil moran dhaoine d'a aois an
Albainn an diugh a tha cho dealasach air taobh
na Gaidhlig, no 'na sgoilear Gaidhlig cho
maith, ri Iain Latharna Caimbeul.
Sguaban eile a sabhal Mhic Gille Mhicheil
Bho chionn ghoirid fhuair mi bho charaid 6g,
Seumas Mac Gille Mhicheil Watson, M.A.,
ard fhear-teagaisg na Gaidhlig an Oilthigh
Dhiin-eideann, leabhar beag a bha air a chur
a mach le Comunn ann an siorramachd York,
an Sasunn, aig a bheil iiidh ann an canainean
agus ann an eachdraidh nan Ceilteach. " Sasun-
nach a mhuinntir Mhuile is Gaidheal a mhuinn-
tir York," da rud neonach.
Tha cnaimh no dha eile anns an leabhar bheag
so a bheir cagnadh do dhaoine aig a bheil
fiaclan laidir air an son, ach is e an greim-beoil
a b' fhearr a chord riumsa na rannan boidheach
a chuir Seumas Mac Gille Mhicheil Watson
fhein ann as a' chomh-chruinneachadh a rinn
a sheanair, Alasdair Mac Gille Mhicheil, LL.D.
Chan fhacas duine eile riamh anns na h-
Eileanan aig an robh an ealain a bha aig Alas-
dair Mac Gille Mhicheil air cearcall oir a chur
mu cheann nan daoine ris an do rinn e seanchas,
agus o'n d'fhuair e laoidhean, no sgeulachdan,
no ubagan. Na'n toisicheadh tusa no mise air
innseadh mu Mhor Nic Neill, am Barraidh ; no
mu Pheigidh Nic Carmaig, an Uidhist ; no mu
Mhurchadh Mae an Deoir, an Arasaig, cha
bhiodh ar n-innseadh ach lom is truagh, ach
'nuair a thoisicheas Alasdair Mac Gille
Mhicheil air bruidhinn umpa, saoilidh tu gu
bheil thu a' leughadh Homer, no leabhar Rut
anns a' BhiobuU.
" Ri linn m'athar agus mo mhathar," arsa
Mor, " cha robh fear am Barraidh nach toireadh
dheth a bhoineid do ghrein ghil nam buadh,
no bean am Barraidh nach claonadh a colann
do ghealach ghil nan trath. Cha robh, a luaidh,
fear no bean am Barraidh." Nach coma dhuit
CO dhiu is e Mor Nic Neill a tha a' bruidhinn,
no Alasdair Mac Gille Mhicheil ; tha bias na
meala air an t-seanchas.
Failt ort fein, a ghealach iir,
ailleagan lull nan speur ;
Failt ort fein, a ghealach iir,
ailleagan fionn na feill.
Gu ma geal do sholus dhomh,
Gu ma reidh do thurus dhomh,
Ma's math do thoiseach dhomh,
Seachd fearr do dheireadh dhomh,
A ghealach iir nan ti-ath,
A lochrain mh6ir nan gras.
Am fear a chruthaich thusa,
Chruthaich e mise os barr.
Am fear thug dhuitsa seagh is solus.
Thug e dhomhsa beath' is bas,
A lochrain mhoir nan gras
A ghealach gheal nan trath.
Chan 'eil an so ach aon sop as na sguaban a
tharruing Mghr. Watson a stor a sheanar ; tha
na chuir e sios anns an leabhran so maith gun
teagamh.
Aireamh
5
939
Seann duine glic
" A nis bha Barsillai 'n a dhuine ro shean, ceithir fichead bliadhna dh' aois.'' — 2 Samuel xix. 32.
AN uair a bha an t-Ollamh Maclain aim an
l\-Co\\a thadhaill e air ministear na sgireachd,
Eachann Mac Gill Eathain, seann duine a bha
an da chuid 'na sgoilear agus 'na dhiadhair.
Chuir e ionghnadh air an Ollamh Shasunnach
duine cho ionnsaichte ris a bhi 'na mhinistear
Cleireachail ann an eilean iomallach. Bha
seanchas eatorra niu bheachdan dhiadhairean,
is bha ministear Cholla gu maith trom air
daoine a bha e an diiil a l)ha a' teagasg nithean
neo-fhallan. Cha do mhi-chord so idir ris an
Ollamh mhor, agus is e a thubhairt e an deidh
laimhe, " An uair a ruigeas duine tri fichead 's
deich tha an t-am aige a bhi suidhichte 'na
bheachdan agus 'na bheatha."
Agus nach mo gu mor a tha an t-am aig
duine a rainig ceithir fichead a bhi suidhichte
agus stolda !
A reir choslais bha Barsillai mar sin, suidh-
ichte 'na bheachdan agus 'na bheatha ; agus
suidhichte 'na dhilseachd do'n righ cuideachd.
Cha ghabhadh e carachadh, no a thionndadh a
null no a nail. Bha fhios aige ciod na nithean
a bha 'n am beatha da spioi'ad, is cha deal-
archeadh e viu air son an t-saoghail.
Dh' iarr Righ Daibhidh air 'na sheann aois
dol a dh' fhuireach 'na liichairt fein an Jerus-
alem, urram mor gun teagamh. Ach dh' iarr
Barsillai air a lethsgeul a ghabhail, a chionn gu
robh e a nis ro shean air son atharrachadh mor
de'n t-seorsa ud 'na bheatha. " Fanaidh mi
ann am bhaile fein. laimh ri uaigh m' athar agus
mo mhathar," ars esan, oir bha fhios aige nach
b' fhada gus an tigeadh a' chrioch air fein.
Gach ni 'na thrath
Duine glic gun teagamh ; is e nithean de'n
t-seorsa so a dhearbhas gliocas dhaoine. An ni
a bhiodh freagarrach gu leor dhuinn a dhean-
amh aig aon am d'ar beatha, theagamh nach
biodh e idir freagarrach dhuinn aig am eile.
Tha e fada na's miosa gu'm biodh ceann aotrum
air seann duine na gu'ni biodh seana cheann air
balach 6g. Chan 'eil an ceann liath 'na choron
gloire mur faighear e ann an slighe na firean-
tachd. Ma gheibhear e ann an slighe na
faoineis, no am measg dhaoine faoine, tha e 'na
shealladh muladach.
An uair a tha tri trianan de bheatha duine
seachad tha fichead rud nach fhiach dha a
dheanamh tuilleadh, no miann a bhi aige orra ;
chan fhiach dlia posadh ; chan fhiach dha a
chrannchur no obair atharrachadh ; chan
fhiach dha dol do Pharlamaid, no do Chomh-
airle na siorramachd, agus ma theid e ann is e
an fhaoineas a tha 'ga chur ann, no faoineas a
mhnatha, no uabhar na beatha. An uair a
iTugeas duine tri fichead tha an t-am aige an
aire mhaith a thoirt air fhein agus air anam
fein ; air a theaghlach ; agus air a chairdean ;
agus air obair air a bheil e a' deanamh dear-
maid, gun a shiiilean a bhi an iomallaibh na
talmhainn ; tha an t-am aige a thigh a chur
an ordugh agus a bhi a' cuimhneachadh nach e
an saoghal so ionad a thaimh.
Is maith an comharradh e air duine a bhi
miiirneach m'a chuideachd fein. " Fanaidh
mi," arsa Barsillai laimh ri uaigh m' athar agus
mo mhathar." Coma leat an seorsa dhaoine a
tha na's aoibheile agus na's geanaile anns gach
cuideachd eile na tha iad aig an teine fein ;
coir agus bruidhneach a muigh ris na coigrich,
ach greannach agus dur a stigh ri an cuideachd
fein.
Urram do pharantan
Is maith an comharradh e air duine cuid-
eachd a bhi cuimhneachail air a pharantan a
tha marbh, urram a thoirt do'n chladh anns a
bheil iad tiodhlaichte, agus meas a bhi aige air
an uaigh anns a bheil an duslach. Ach tha gu
leoir de dhaoine nach do sheall air uaigh an
athar agus am mathar o na thiodhlaic iad an
t-aon mu dheireadh dhiubh o chionn fichead
bliadhna, agus aig nach 'eil fhios c'aite a bheil
i, mur bheil clach aig a ceann, an uair a dh'
fheumar a fosgladh as iir. Chan abrainn gu
bheil na daoine so a' coimhead na h-aithne,
" Thoir urram do t'athair agus do d' mhathair."
Tha an cairdeas mar a chumar e, is dhearbh
Barsillai do Dhaibhidh gu robh e 'na charaid
agus 'na sheirbhiseach dileas dha. An uair a
rinn Absalom ceannairc an aghaidh athar, agus
a bha Daibhidh air faondradh am Mahanaim,
thug Barsillai agus dithis eile biadh, agus deoch,
agus gach goireas eile air an robh feum aca,
dha fein agus d'a fheachd. Cha robh eagal
air taobh an righ a ghabhail ann an laithean
anns an robh e air a shaoilsinn cunnartach sin
a dheanamh. Sheas e gu dileas air taobh na
corach, gun aon smuain air buannachd no comh-
fhurtachd dha fein. An uair a bha daoine eile
air bhogadan, a' feitheamh gus am faiceadh iad
c6 Icis a bha an la a' dol, cha do chuir an seann
2
SEANN DUINE GLIC— ANNS A' CHATHAIR
duine so a chomhairle ri full no ri feoil ; sheas e
gu daingean ri gualann Dhaibhidh, aon iingta
Dhe. Cha do rinn e lethsgeul gu robh e ro
shean, no gu'm fagadh e ciiis an righ an lanihan
dhaoine a b' oige.
Cridhe blath
Bha meas agus gaol aige air Daibhidh a
chionn gu'm b'e Daibhidh aon iingta Dhe,
duine anns an robh tlachd an Tighearna, a dh'
aindebin a lochdan. Ma tha eagal an Tighearn
ann ad chridhe fein bithidh baigh agad ris na
h-uile dhaoine air a bheil eagal an Tighearn.
Nochd Barsillai a ghradh do'n righ le cobhair
a dheanamh air 'n a fheum. . . " Bha mi
acrach, agus thug sibh dhomh biadh ; bha mi
tartmhor, agus thug sibh dhomh deoch, ..."
" Ma bhitheas brathair no piuthar lomnochd,
agus a dh' uireasbhuidh bidh, agus gu'n abair
neach agaibh riu, Imichibh an sith, bithibh air
bhur garadh, agus bithibh air bhur sasuchadh,
gidheadh nach toir sibh dhaibh na nithean sin
a tha feumail do'n chorp, ciod an tairbhe tha
ann ? " Is e aon de thoraidhean a' chreidimh,
agus aon de chomharraidhean na diadhaidh-
eachd, cridhe truacanta. Agus ma tha do
chridhe truacanta, bithidh do lamh fialaidh, a
reir do chomais.
Ach ma bha Barsillai coibhneil e fein fhuair
e a dhuais gu pailt o Dhaibhidh ; torahas
maith agus air a dhinneadh. " Phog an righ
Barsillai, agus bheannaich se e." Beannachd
nan naomh, agus beannachd nam bochd, sin
da rud as fhiach do dhuine a bhi aige.
Bha Barsillai cho iriosal 's a bha e dileas agus
coir. Chuir e ionghnadh mor air gu'n iarradh ,
an righ air a leithid-san dol a dh' fhuireach\
comhla ris an Jerusalem, is thubhairt e, " Car
son a dhioladh an righ sin dhomhsa. . . ? "
Mar gu'n abradh e. Car son a gheibhinn-sa !
duals cho mor air son seirbhis cho beag ? Sin
agad irioslachd nan naomh. " An sin freag-
raidh na fireanan, ag radh, A Thighearna, c'uin
a chunnaic sinn acrach thu, agus a bheathaich
sinn thu, no tartmhor. . . . Agus freagraidh
an Righ, agus their e riu, a mheud 's gu'n do
rinn sibh e do aon de na braithrean as lugha
agam-sa, rinn sibh dhomhsa e."
Eadhon an deidh a bhais bha teaghlach
Bharsillai a' faotainn bheannachdan air sgath
an athar. Beannaichidh ionracas an fhirein a
shiol 'na dheidh. Air leabaidh a bhais thug
Daibhidh aithne do Sholamh a bhi coibhneil ri
teaghlach a sheana charaid," Nochd coibhneas,"
ars esan, " do mhacaibh Bharsillai." Bheir an
coibhneas a gheibh thu air sgath t' athar
barrachd toileachaidh dhuit na'n coibhneas a
gheibh thu air do sgath fein ; co dhiu is e sin
m' fhiosrachadh-sa.
Is sona na daoine a tha ag abuchadh ann an
deireadh an laithean ann an gliocas, ann am
faidhidinn, agus ann an eagal an Tighearna ;
tri nithean a chuireas maise air an t-seann
t
Anns a' Chathair
AN uair a bha Sir Walter Raleigh, agus e
^anns a' phi-iosan, a' sgriobhadh " Eachdraidh
an t-Saoghail " leig e am peann as a laimh aon
la, is thoisich e air beachd-smuaineachadh air
cho duilich 's a tha e an fhirinn aithne ach a dli,
no dealachadh a chur eadar i agus a' bhreug.
Am feadh 's a bha e a' beachd-smuaineachadh
mar sin, thug e siiil air an uinneig bhig a bha
air an t-seomar chumhann anns an robh e 'n a
shuidhe, is faicear aig bonn na h-uinneig an
taobh-a-muigh duine a' bualadh duine eile air
an robh coslas Maidseir-airm. Tharruing am
Maidsear a chlaidheamh as an truaill, is shath
e e ann an corp an fhir eile, ach m' an do
thuit e, no m' an do chaill e a mhothachadh,
thug e sgailc do'n Mhaidsear air muUach a
chinn le bata garbh faobach a bha 'n a laimh.
Thuit an dithis gu talamh aig an aon am ;
am Maidsear agus e air a thiir a chall, agus am
fear eile, marbh gun sgrid. An sin thainig
gearrd a' bhaile, is thug iad leo am Maidsear
agus an duine marbh.
Fianuis nan sul
An ath latha thainig caraid dha a steach
do'n phriosan a dh' fhaicinn Sir Walter Raleigh,
is dh' innis Sir Walter dha mar thachair an de,
ach an uair a chriochnaich e an naidheachd,
thubhairt a charaid ris, " O, chan ann mar
sinTair a bha ; chan e Maidsear — airm a bha
anns an duine aig an robh an claidheamh ach
gille-coise ann an teaghlach fear-ionaid Righ
na Spainnte. B' esan a thug a' cheud bhuille
do'n fhear eile, co-sheirbhiseach anns an
teaghlach uasal anns an robh iad le cheile a'
frithcaladh, agus b' ann 'n a chorp-san a bha J
an claidheamh air a shathadh leis an fhear eilej
m' an robh iiine aig gin de na daoine a bha
timchioll dol 's an eadraginn. Ach thu£
duine-eigin dhiubh straic de bhata a bha 'ng
laimh do'n nahortair anns an dol seachad, i^
leag e e."
Gabh mo lethsgeul," arsa Sir Walter, " ach
cha d" iimseadh an naidheachd dhuit ceart ;
chunnaic mise le mo shiiilean fein mar a
thachair an rud, is tha mi cinnteach nach do
mheall mo shiiilean mi."
" A charaid ghaolaich," ars am fear eile,
" bha mise-^na bu dliiithe dhaibh na bha thusa ;
bha mi 'n am shuidhe ceart laimh riu, agus sin
agad air mo ghruaidh fhathast gearradh beag
a bha air a dheanamh oirre an uair a dh'
ANNS A' CHATHAIR
fheucli mi ris a' chlaidheamh a spionadh a
lanih a' mhoi'tair. Bheirinn mo mhionnan
o'u'm faca mi a h-uile rud a thachair gu soilleir."
An Tiair a bha Sir Walter Raleigh leis fein,
an deidh d'a charaid falbh, thoisich e air
sgriobhadh a ris, ach bha e duilich dha inntinn
a shocruchadh air na bha e a' sgriobhadh.
Thubhairt e ris fein, " Mur creid mi mo shuilean
fein, ciamar is urrainn dhomh a bhi cinnteach
mu nithean a thachair ceudan bliadhna air
ais ? " An sin thilg e na duilleagan a bha e a'
sgriobhadh anns an teine.
Ceistean leanabail
Tha so, a leughadair, a' togail ceist no dha
air am bi mise gle thric a' cnuasachadh 'n am
inntinn fhein, agus gu sonruichte a' cheist so,
Ciod i an f hirinn ? Tha e coltach gu robh cuid
mhaith fhianuisean an lathair a chunnaic ciod
a thachair an la ud, agus saoilidh mi nach
bitheadh e eu - comasach ruighinn air an
fhirinn na'n robh iad uile air an ceasnachadh.
A thaobh chuisean a chi an t-suil, no a chluinneas
a' chluas, chan 'eil doigh as fhearr air an
fhirinn fhaotainn a mach na gu'm biodh
fianuisean air an ceasnachadh ann an ciiirt-
lagha le daoine geura ann an lathair breithimh
a tha cleachdta ri bhi a' cur dhaoine agus am
briathran air a' mheidh. Ach a thaobh nan
nithean a thachair o chionn fhada, na nithean
a leughas tu ann an leabhraichean, no na
nithean a leughas tu anns a' BhiobuU, cha
ghabh sin deanamh. An ni a tha sgriobhta
tha e sgriobhta, is cha ghabh e atharrachadh
ach anns an t-seagh so, gu'?i toir a h-uile duine
an rud a thoilicheas e fein as, air chor agus
nach 'eil ann ach rud leanabail a bhi foighneachd
" Ciod k an fhirinn ? ", oir chan 'eil a leithid de
ni agus firinn leatha fhein ann, no firinn
dealaichte o dhaoine agus o inntinnean dhaoine ;
chan 'eil bith no beatha aice ach ann an daimh
ris an inntinn d'a bheil i a' dol a steach.
Mar sin chan 'eil e ach leanabail dhuinn a
bhi a' foighneachd cuid de na ceistean a bhios
sinn a' foighneachd ;
A bheil so f lor ?
A bheil cf, h-uile rud an dara cuid, f lor no breugach,
ceart no cearr.
An. e duine flrinneach, duine nach innis rud air
bith ach rud a tha f tor ?
An e duine breugach a tha ann an duine a dh'innseas
naidheachdan nach 'eil f lor ?
Sin an seorsa cheistean a bhios clann a'
farraid ; ceistean a tha nadurra gu leor do
inntinnean leanabail. ach is coir do dhaoine
a thainig gu ire-duine nithean leanabail a
chur air chiil.
An t-oileanach Tuathach
Uair a bha mi a' eabhail an aiseig anns an
Dunara air la blath samhraidh (m' an d' fhag
mi an Collaist) bha mi 'n am shuidhe air acair
ann am f ior thoiseach a' bhata, a' leughadh aon
de na naidheachan a sgriobh Sir Walter Scott.
Thainig oileanach Tuathach a b' aithne dhomh
far an robh mi, is dh' fhoighnich e ciod an leabhar
a bha mi a' leughadh. An uair a dh' innis mi
dha, is e a thubhairt e, " Car son a bhitheadh
tu a' cur seachad t'tiine, a' leughadh bhreug ;
chan 'eil ann an leabhraichean an duine sin ach
rolaistean a rinn e suas as a cheann fein ; cha
do thachair na nithean a tha anns an leabhar
sin riamh. "
Bha fhios agam gu robh an t-oileanach
Tuathach cearr, ach aig an am ud cha b' aithne
dhomh an fhreagairt cheart do'n fhacal a
thubhairt e, is cha do rinn mi ach an rud a
leigeil seachad le freagairt mhin air chor-
eigin, ach na'n abradh duine a leithid sud rium
an diugh, theirinn ris nach mo a thachair na
nithean a tha Criosd ag innseadh ann an
naidheachd a' mhic struidheil, ach air a shon
sin gu bheil an naidheachd fior. Thug Criosd
na nithean a chuir e innte, agus ann an naidh-
eachdan eile, as a cheann agus as a chridhe
fein, agus chan e a mhain gu bheil iad fior
dhuinne, ach tha iad fior do na h-uile dhaoine,
is bithidh gu brath. Gle bhitheanta tha na
nithean nach do thachair na's fire na na nithean
a thachair.
Tri naidheachdan
An uair a sheallas mi air m' ais air laithean
m'oige anns an sgoil tha cuimhne agam air tri
naidheachdan ann an leabhraichean na sgoile
aig an robh a cheart bhuaidh air m' inntinn agus
air mo chridhe a bha aig broin-chluich nam
bard Ghreugach air an t-sluagh a bhiodh
a' dol 'g am faicinn ; an rud ris an abradh
Aristotle, katharsis — glanadh-cridhe is fosgladh-
shiil a bheireadh air daoine an trioblaidean
beaga fein a dhichuimhneachadh an lathair
bron na cruinne, no an lathair nan trioblaidean
mora mora a thainig air na gaisgich.
B'e na tri naidheachdan ud, Uilleam Tell agus
an ubhal ; An cii, Gellert ; agus Bas Eilidh bhig,
le Tearlach Dickens. An uair a bhiodh te de
na naidheachdan sin againn aig an leasan-
leughaidh bha an la sin dhomhsa mar la na
Sabaid ; cha bhiodh iomradh air iomain no air
cluich eile ; bhithinn a' falbh leam fhein agus
a' caoineadh. Ged bha mo chridhe gu maith
cruaidh, agus mo spiorad rag agus ruighinn
aig an am, chuireadh na naidheachdan ud
saighead annam a bheireadh Dia agus mo
lochdan fein 'n am chuimhne, gjd nach do
dhiiisg an leasan-Biobuill a leugh linn anns a'
mhaduinn aon smuain, maith no olc, 'n am
eanchainn. Rud neonach, nach deanadh am
facal ris an an abair sinn Facal Dhe an driiidh-
eadh air mo spiorad a bha air a dheanamh air
le naidheachdan a theireadh an t-oileanach
ANNS A' CHATHAIR— AN GAOL NACH FAILNICH
Tuathach nach robh fior idir ! Tha so a'
togail na ceiste, " ciod i an fhirinn ? ", agus a
togail na ceiste cuideachd, " ciod an ceangal a
tha eadar guth Dhe agus litir a' Bhiobuill ? "
Uilleam Tell
A chionn nach do rinn Uilleam Tell a bheic
do'n righ chuireadh an sas e, is dh' iarradh air
mar pheanas ubhal a sgoltadh air muUach cinn
a mhic le saighead a thilgeadh e aig astar
sonruichte. Leis a' cheud shaighead sgoilt e
an ubhal, ach chunnaic an righ gu'n do chuir
e saighead eile 'n a chrios m' an do thilg e a'
cheud fhear, is dh' fhoighnich e car son a rinn
e sud. " Rinn," arsa Uilleam Tell, " air do
shon-sa ; na'n do mharbh mise mo mhac
chuirinn saighead eile 'n ad chridhe-sa."
Sin an naidheachd ; bha e air a radh gu robh
Uilleam Tell beo ann an Switzerland anns a'
cheathramh linn deug, ach bha an naidheachd
cheudna air a h-innseadh ann an Denmark
anns an dara linn deug, is bha i air a h-innseadh
mu dhaoine eile ann an Lochlann, anns a'
Ghearmailt, ann am Persia, agus ann an
Russia, is theagamh anns gach duthaich anns
an do thuinich stoc-dhaoine nan Arianach.
An cu agus an leanabh
Bha an cti a bha aig a' Phrionnsa Llewellyn
oho glic agus gu'm faodadh e a leanabh
mic fhagail air a chiiram anns a' chreathaill.
La araidh air dha tighinn dhachaidh thainig
goirisinn 'na fheoil an uair a chunnaic e a'
chreathaill falamh, aodach an leinibh 'na
stiallan air feadh an tighe, agus beul a' choin
dearg le fuil, is coltas colgarra air. Leum e
ann an ceann Llewellyn gu'n do mharbh agus
gu'n d' ith an cii am paisde, agus 'na chorruich
mharbh e Gellert le aon sgathadh de'n chlaidh-
eamh. Ach an ath mhionaid chunnaic e an
leanabh air chlil na creathaill, gun leon, gun
dochann, agus ann an oisean eile de'n t-seomar
madadh-allaidh a bha air a mharbhadh leis a'
chii, a' dion an leinibh.
Ma theid thu gu Snowdon ann an Cuimrigh
chi thu uaigh a' choin so a bha cho glic agus
cho dileas, ach ma theid thu do Russia, chi thu
uaigh Ghellert an sin cuideachd, is innsidh iad
an naidheachd cheudna dhuit, ach a mhain
gu'm b' ann leis an Czar a bha an cii. Gheibhear
an naidheachd so ann am Persia ; ann an
China ; anns an Eadailt ; anns na h-Innsibh
an Ear ; air feadh an t-saoghail uile, is tha na
h-uaighean anns a bheil Gellert air a thiodh-
lacadh cho lionmhor ris na leapachan anns an
do chaidil Prionns' Tearlach.
An litir lorn
An abair thu nach 'eil an naidheachd fior a
chionn nach do thachair an rud a tha air
innseadh innte ann an aite sonruichte riamh,
no a chionn gur e duine-eigin de theaghlach
Aesop no de mhic Sholaiinh a rinn i as a cheann
fein ? Chan abair idir ; tha an naidheachd so
fior, is bithidh gu brath, agus is e an comharradh
as fhearr gu bheil i fior gu'm faighear i anns
gach cearn de'n t-saoghal, a' taiseachadh
chridheachan cruadha agus a' toirt an lochdan
fein 'n an cuimhne.
Chan ann ann an litir lom a' Bhiobuill a
gheibhear am facal no an guth a tha tarruing
Dhe agus spiorad mhic an duine ri cheile ach
ann an nithean eile anns a' Bhiobull air nach
'eil e furasda ainm a chur. Ach smuainich ann
ad inntinn fein, a leughadair, is theagamh gu'n
amais thu air cuid dhiubh.
Tha feadhainn de na naidheachdan a bhiodh
muinntir na h-eaglaise Saoire ag innseadh mu
Mhaighstir Lachlann, an Loch Carrann, air an
innseadh mu Chalum Cille agus mu mhanaich
a bha anns an Eiphit anns a' cheathramh linn.
An abair thu nach robh na daoine a bhiodh ag
innseadh nan naidheachdan sin firinneach ?
Chan abair idir ; chan 'eil na naidheachdan ach
a' dearbhadh gur e urracha mora am measg a'
phobuill a bha ann an Calum Cille agus ann am
Maighstir Lachlann, rud a tha cho fior ri solus
na greine.
An gaol nach failnich
THA i. marbh o chionn fichead bliadhna ;
chan 'eil duine a bhuineadh dhi a nis beo
ach aon no dha de chairdean fada a mach a
tha ann an Canada, agus mar sin faodaidh mi
bruidhinn uimpe gu saor air an duilleig so,
gun oilbheum a thoirt do neach air bith. Bha
sinn mor aig a cheile an uair a bha i beo, is b'
fhearr leam-sa an lamh dheas a bhi air a toirt
dhiom o'n uilinn na gu'n abrainn dad cearr
mu Shine Friseal, eadhon ged b' urrainn dhomh
sin a dheanamh le firinn, rud nach urrainn.
Bha i 'n a boirionnach uasal gu nadurra, agus
ann am feasgar a laithean bha an uaisle
nadurra sin air a criinadh le gliocas agus
faidhidinn.
'Na caileig oig phos i marsanta ann an
Glaschu, duine a bha anabarrach dreachmhor
'n a phearsa ach nach robh idir fo chliii maith
am measg mharsantan eile anns a' bhaile.
Bha a cuideachd, a bha gu maith air an doigh,
fada fada an aghaidh a' phosaidh, is mhaoidh
a h-athair nach seasadh e gu brath 'n a tigh
na'm posadh i Eoghan Friseal. Ach ged nach
robh Sine ach naoi bliadhna deug aig an am
bha a toil a cheart cho laidir ri toil a h-athar, is
ghabh i a rathad fein. Phos i Eoghan Friseal
AN GAOL NACH FAILNICH
a chionn gu robh gaol aice air, ged nach robh
duine d'a daoine toilichte.
Ri taobh na srulaig
Thachair so iomadh bliadhna m' an do
rugadh mise ; bha Sine Friseal mu thri fichead
bliadhna m' am faca mi riamh i, is chan 'eil
agam a dh' eolas air a' cheud chuid d'a beatha
ach na thog mi o fhacail a bhiodh i ag radh an
drasd 's a ris an uair a bhithinn a' dol 'g a
faicinn 'na seann abis. Anns na laithean sin
bha i a' fuireach ann an tigh a cheannaich i dhi
fein air an diithaich, an deidh do'n duine aice
a bhi air a chur 's a' phriosan.
Aig ceann mu dheas an tighe bha sriilag
bheag a' siubhal gu cas agus gu lablirach sios
do'n loch a bha mu leth-mhile air falbh ; agus
fo chraoibh uinnsinn ri taobh na srulaig bha
suidheachan air am biodh Sine Friseal gu trie
'n a suidhe, a' figheadh no a' fuaigheal, air
feasgair bhlath shamhraidh. Bhithinn-sa a'
suidhe comhla rithe air an t-suidheachan sin,
an uair a rachainn 'g a faicinn. Bha i gu
maith air a doigh ; ged nach robh an tigh ro
mhor bha i a' cumail tri searbhantan, is cha
deachaidh duine riamh rathad a tighe gun
bhiadh a bhi air a thairgsinn dha, co dhiubh a
b' aithne dhi e no nach b' aithne.
Uair a bha Sasunnach anns a' ghleann, a'
glacadh leomann agus dhealain-de le lion beag
air bata, chaidh e air iomrall anns a' cheo. Aig
ochd uairean a dh' oidhche chunnaic e solus, is
bhuail e aig dorus Sine Friseal. Thugadh a
steach e ; bha cathair dha air a cur aig bord
na dinnearach aig an robh bean-an-tighe
fhathast 'na suidhe, ach 'nuair a thoisicli an
Sasunnach air innseadh co e, gur ann a Man-
chester a bha e, chuir i stad air ; " Na h-abair
an corr," ars ise, " chan 'eil mi air son fhios a
bhi agam co thu, no cia as a tha thu ; mar is
lugha is aithne dhuinn mu chach a cheile is ann
as fhearr, ach is e do bheatha fuireach an so
cho fad 's a thoilicheas tu."
Sonas na h-6ige
Ged bha i gaolach air seanchas agus air a
bhi a' bruidhinn mu chiirsa an fhreasdail am
beatha dhaoine is ann gle annamh a bhruidh-
neadh i uimpe fein, no mu laithean a h-oige.
Thubhairt mi rithe aon la gu robh mi an duil
gu bheil daoine na's sona ann an deireadh am
beatha na tha iad 'n an oige, ach an deidh dhi
smuaineachadh mionaid no dha, thubhairt i
nach aontaicheadh i leam idir. " Bha mise,"
ars ise, " na bu shoiia an uair a bha mi 'n am
chaileig na tha mi an diugh, ach tha mi an
diugh na's toilichte na bha mi an uair a bha mi
6g.
Cha d' thubhairt mise an corr ; bha fhios
agam nach b' fhiach na bha eadaruinn argumaid
a dheanamh uime, oir chan 'eil ann am
briathran ach briathran fein, is tha e duilich a
radh ciod am mughadh a tha eadar sonas agus
inntinn thoilichte. Theagamh nach 'eil annta
ach bo mhaol odhar agus bo odhar mhaol.
" Bha mi," ars ise, " cho sona ri uiseig 'n
am chaileig anns an sgoil, agus 'n a dheidh sin
an tigh m' athar, ach mheas mi an sonas sin
mar asbhuan an coimeas ri nithean eile a bha a
dhith orm."
" An uair a sheallas sibh air 'ur n-ais air 'ur
beatha an abradh sibh gu robh e cearr dhuibh
sin a dheanamh ?
" O, chan abradh idir," fhreagair i, " cha
robh aithreachas riamh orm a h-uile ni a bha
agam anns an t-saoghal a thoirt seachad air
son gaoil."
An ceann greis thubhairt i, " Ma bha coire
anns an duine agam-sa b' ann dha fein, agus cha
b' ann dhomhsa ; ach bha e fein agus an
saoghal daonnan an aghaidh a cheile."
Is comhrag neo-chothromach e do dhuine
air bith a l)hi a' tapaid 'na aonar ris an t-
saoghal," arsa mise, " ciamar a chaidh dha ? "
" Cha deachaidh gu maith," ars ise ; " bha
droch chompanaich aige a tharruing air falbh
bhuam e, ach bliadhna m' an do shiubhail e
thainig e air ais, agus bha mi cho sona fad na
bliadhna sin 's a bha mi a' cheud bhliadhna a
phos sinn. Ach ged nach urrainn mi a radh a
nis gu bheil mi sona, tha mi an diiil gu bheil mi
toilichte."
Diu nam fear
Ach ma bha inntinn thoilichte aig Sine
Friseal bha a bhuidheachas sin aice fein agus
cha b' ann aig an di'och dhuine ris an do
cheangail i i-fhein ro 6g. Ged a chuir ise
sgleo boidheach air am beatha phosda, innsidh
mise dhuit, a leughadair^an fhirinn lom. Cha
robh ann an Eoghan triseal ach fior dhroch
dhuine ; duine nach robh f irinneach, no on-
arach, no beusach. Bha e trom air an deoch ;
bha brii mhor air is aodann dearg le ithinnich
is 61 ; bha e tri uairean anns a' phriosan, agus
cho fad 's a bha e a' mai'santachd, agus a' cur
bathair gu lapan, cha robh mios anns a'
bhliadhna nach robh marsantan lapan a'
gearan ri Consul Bhreatuinn gu'n robh an car
air a thoirt asda le marsanta an Glaschu.
Ged bha e dreachmhor 'na phearsa 'na oige
mhill e a bhodhaig le a dheanadas neo-bheusach,
is bha e cho neo-fhallan 'n a aoraibh 's nach
robh gin de'n chloinn a rugadh dha air am
breith beo. Bha ceathrar de phaisdean marbh
aig Sine Friseal m' ah robh i se bliadhna fichead.
An ceann bhliadhnachan dh' fhag e i uile gu
leir, is chaidh e a dh' America, gun aon sgillinn
ruadh a shuidheachadh oirre, no beannachd
fhagail aice, no uiread agus innseadh flLigu
robh e a' falbh. Cha mho a sgriobh e riamh
'g a h-ionnsuidh. Bhiodh gillean de mhuinntir
6
AN GAOL NACH FAILNICH— ANNS A^ CHOILLE BHEITHE
Ghlaschu a bha thall ann an Chicago 'g a
fhaicinn air uairean ann an tighean-oil anns a'
bhaile sin, agus ag innseadh gu robh e f hathast
beo.
Tilleadh an fhogarraich
Mar a thubhairt mi cheana bha cuideachd
Sine gu maith air an doigh, agus m' an do
shiubhail a h-athair ghabh e an tigh ud dhi air
an duthaich, is shuidhich,e oirre fo chileadairean
suim airgid a chumadht^nn an grinneas agus
ann an comhfhurtach^jgho fad 's bu bheo i.
An deidh a bais bha an ugh ri bhi air a reic, agus
leis an airgiod eile, ri bhi air a roinn eadar da
thigh-eiridinn a bha air an ainmeachadh ann
an tiomnadh a h-athar.
Chaidh bliadhnachan seachad ; bha Sine
Friseal a' tighinn beo gu samhach anns an tigh
leatha fein agus na tri searbhantan, ach aon
la CO a chunnacas a' tighinn a dh' ionnsuidh an
doruis ach am mac struidheil a chaidh do
Chicago. Bha a cheum mall, agus coslas a'
bhais air, ach cho luath 's a sheall e fhein agus
Sine an stiilean a cheile chuir i a lamhan m'a
amhaich. is ))hog i e. Thainig e dhachaidh a
bhasaciiadh ann an uchd a' chreutair ghaolaich
air an do rinn e dimeas, agus a chuir e gu naire
fhollaisich, gun aon ruabhag ruadh airgid aige,
gini uiread agus leine r'a chneas. Bha fiabhrus
air, is bha casdaich air, is bha fheoil agus a
chraicionn briste le creuchdan lobhta, ach dh'
altruim is dh' eiridinn i e gu gaolach le a
lamhan fein fad bliadhna, agus b'e a bhliadhna
sin a bhliadhna bu shona 'n a beatha.
Sin agad, a leughadair, an rud as coltaiche
anns an t-saoghal so ri gras Dhe. Ma theid
aig creutair peacach air gnionih uasal agus
caomhail mar so a dheanamh, an e nach dean
Dia e ? " Co an Dia ann a ta cosmhail riutsa,
a mhaitheas aingidheachd agus a ghabhas
seachad air easaontas iarmad t'oighreachd, oir
ar Dia-ne cha ghleidh e a chorruich gu siorruidh,
do bhrigh gur toigh leis trocair ?
Laidir mar am has tha an gradh ; chan urrainn
uisgeachan Ronmhor an gradh a mhiichadh, agus
cha hhath na tuiltean e.
Anns a' Choille Bheithe
AN toiseach na bliadhna thug mo ghnothuch
xjLmi cho fada tuath ri lonar Theorsa, agus is e
a' chuimhne as fhaide a bhios agam air Machair
Rois, mar tha an duthaich sin air a gaorrnachadh
le faimh-thalmhainn. Ged b' e Machair Rois
a bu mhiosa cha mhor nach robh na chunnaic mi
de lonar Nis agus de Chataibh a cheart cho
dona ; eadar a' Mhanchainn agus Briira cha
mhor gu robh aon achadh falamh dhiubh ;
miltean air mhiltean de thorran-urach a' cur
mi-mhaise air aghaidh na dutheha, agus a'
toirt oilbheim do shiiilean dhaoine leis an toil
sgiobaltachd is sgoinn. Bha na fearainn
mhora air am breacadh leis na torran grannda ud
a cheart cho maith ris na fearainn bheaga, ged
bhiodh e furasda gu leor na torran a sgaoileadh.
Ach tha airgiod agus luchd-oibre cho gann
air fearann na Gaidhealtachd an diugh, agus air
fearann na h-Alba air fad, 's nach 'eil tuath-
anaich a' cumail an talaimh anns an ordugh
anns am bu choir e bhi air a chumail. Ma
chumas tu do shiiilean fosgailte, a' siiibhal
troimh chearn air bith a dh' Albainn, chi thu
gu bheil an duthaich a' dol a dhith le droch
thuathanachd ; bailtean maith air an robh aon
uair tri seisrichean each, agus gun an diugh
orra ach aon chiobair.
O chionn bhliadhnachan tha an seorsa
tuathanachd sin a' fas fasanta an Albainn ;
tuathanachd gun obair, gun dragh, gun chosd.
Gabhaidh an tuathanach fearann-aitich air
mhal beag ; leigidh e a mach fo fheur e, is
cuiridh e caoraich air, ag oibreachidh a' bhaile
maith dh' fhaoidte le aon chiSbair, ach ann n^^
beagan bhliadhnachan feumar na caoraich
fhein a thanachadh a chionn gu bheil am feur air
fas tioram agus glas, no air a chur as an t-seall-
adh uile gu leir le coinneach, agus rainneach,
agus cluarain, agus feanntagan, agus luachair.
Is e an seorsa tuathanachd so mallachd na
h-Alba an diugh. Ach theagamh nach gabh
ciiisean ceartachadh gus an gabh Comhairle na
Rioghachd uiread ciiraim do thuathanachd na
dutheha 's a tha iad a' gabhail do mharsantachd
na diithcha, agus do chor nan daoine a tha a'
fuireach air an duthaich 's a tha iad a' gabhail
do mhuinntir nam bailtean mora. Ach gus an
tiff an la sin shaoilinn STu'm bu choir do na
tuathanaich fein dicheall a dheanamh air an
rainneach a tha a' fas air an fhearann aca a
chumail sios, agus na torran-urach a chuir na
faimh-thalmhainn a mach a sgaoileadh, gun a
bhi a' glaodhach ris a' Ghovernment.
Mo charaid Paraig
Ach cha b' ann air tuathanachas a bha mi an
diiil bruidhinn an uair a thoisich mi air mo
sheanchas, ach air gnh agus doighean nam famh.
Tha aon no dha dhiubh anns a' Choille Bheithe
so, ach ged nach toigh leam cur as dhaibh uile
gu leir cha mho is toigh leam iad a bhi a' fas
ro lionmhor. Mar sin bithidh mi a' cur fios
air coimhearsnach a tha suas ri breith orra, ma
thachras gu'm faigh te no dha dhiubh a steach
do'n lios, agus b' fhearr leam a bhi ag eisdeachd
ri Paraiff aar innseadh dhomh mu sheoltachd
ANNS A^ CHOILLE BHEITHE— CIOD E AN SOISGEUL?
nam famh-thalmhaiiin na bhi a' leug-hadh nm
righrean na talmhainn. An rud nach aithne
do Pharaig mu na faimh chan fhiach e a bhi
bruidhinn air.
Bha mios anabavrach reota againn anns a'
gheamhradh an uiridh, is dh' fhaighnich mi
dheth ciamar a bhiodh na faimh beo ri reoth-
adh cho cruaidh.
" O bithidh gu seasgar," ars esan, " tha stor
aca gu maith domhain fo'n talamh, far nach
ruig reothadh orra, agus gu leor de bhiadh gus
an tig an aiteamh."
" Ciod an seorsa bidh as fhearr leo ? "
" Cnuimheagan agus durragan " fhreagair e,
" agus uibhean bheisteagan beaga ; feumaidh
iad feoil a bhi aca daonnan ; cha toigh leo
feur idir."
Anns a' bharaille
Bha fhios agam nach toigh leo luibhean mar
bhiadh, oir leugh nai ann an leabhar a bha air a
sgriobhadh le Frangach beachdail, gur fhearr
le famh famh eile itheadh seach fiacail a chur
air luibh a dh' f has as an talamh. Tha iad cho
graineach air vegetarianism 's a bha am fear
nach maireann, Professor Saintsburj^
Bha da fhamh air an cur comhla ann am
baraille fad oidhche, agus currain agus cal agus
tuirneap air a thoirt dhaibh. An uair a
shealladh orra anns a' mhaduinn cha robh aon
ghreim air a thoirt as a chal, no as na currain,
ach bha te de na faimh air an te eile itheadh ;
cha d' fhag i dhi ach an craicionni Chan ith
moran chreutairean an seorsa fein, ged a dh'
itheas iad creutairean eile ; chan ith cii cli eile.
Chan 'eil creutair air an t-saoghal a dh' itheas
uiread ri famh a reir a mheudachd ; ann an
ceithir uaire fichead ithidh e dliith air a dha
chudthrom fein. Nach bu mhaith an stamag
a bhiodh aig mac-mathar a dh' itheadh ochd
fichead punnd feola ann an ceithir uaire fichead !
An uair a dh' itheas famh a shath caidlidh e
eadar ceithir agus se uairean, ach an sin
duisgidh e air mhire-chath leis an acras, is
theid e air an dearg chuthach s:us am faiffh e
biadh, agus mur faigh e biadh bidh e marbh an
taobh a stigh de cheithir uaire fichead. Tri no
ceithir a dh' uairean a h-uile la tha an t-acras-
cuthaich so a' tighinn air ; is dia dha a bhrii.
Seolta agus laidir
Chan fhaca mi riamh so ann an leabhar, is
chan 'eil urrainn agam air a shon ach mo
charaid, Paraig, ach thubhairt e rium uaireii^in
nach bi am famh a' marbhadh nam beisteagan
agus nan cnuimhean a bhios e a' tional d'a
stor, a dh' f heitheamh air na laithean reota anns
nach bi e furasda dha sealg a dheanatmh, ach
gu'm bi e a' gearradh feith no ?ierve shonruichte
ann an ciil na h-amhaich aca, a bheir bhuapa
am faireachadh agus an gluasad. Ma tha so
fior, CO a theagaisg dha sin a dheanamh ?
Chan 'eil creutair d'a mheudachd air an
t-saoghal aig a bheil guaillean agus casa-
toisich cho laidir i-is. Bho chionn bhliadh-
nachan thainig mi air fear dhiubh anns a'
gharadh agus e a' cur na h-iirach an uachdar ;
thainig mi air gu failidh, agus m' an d' fhuair
e cothrom air teicheadh, thilg mi a mach e as
an talamh le spaid. Rug mi beo air, ach thug
mi an aire nach sgrobadh e mi le a spogan-
toisich, far a bheil a neart. Bha mi air son
fhaotainn a mach ciod an spionnadh a bha ann,
is ciod an iiine a ghabhadh e a' cladhach tuill.
Chuir mi sraing m'a theis-meadhoin, agus an
sin leig mi gu lar e ann an talamh nach robh
air a thionndadh o chionn bliadhna, ach cho
luath 's a fhuair e a shron agus a spogan air an
talamh bha e as an t-sealladh m' an deachaidh
mi 'n am fhaireachadh, is bha sas air mo
laimh 'g a chumail air ais, mar gu'm biodh
cii laidir agam air eill. Cha chreidinn gu bheil
creutair cho beag ris cho laidir.
Sron gaidseir
Tha a chlaisteachd agus a shron anabarrach
geur, ach chan 'eil feum mor aige air fradharc,
agus mar sin chan 'eil a shiiilean ach mar gu'm
biodh ciiirnean prine, ach is ciiis-eagail na
fiaclan aige.
Ged tha e cronail aig amannan de'n bhliadhna
tha e a' deanamh maith do'n tuathanach
cuideachd, a' cumail sios chreutairean eile a
bhiodh na bu chronaile air fad, agus a' leigeil
air falbh uisge anns na trannsaichean a tha e a'
deanamh fo'n talamh. Ach tha am maith sin
air a chall mur bheil na torran-iirach a chuireas
e an uachdar air an sgaoileadh gu curamach aig
an am cheart.
Tha uiread ainmean air an fhamh s a tha air
an naosg, ach chan 'eil ainm idir air ann an
Tiriodh, a chionn nach 'eil an creutair fhein
ann ; chan aithne dhuinn e ach le bhi a' cluinn-
tinn muinntir Mhuile agus Latharna a'
bruidhinn uinae. Eilean an aigh !, gun rainn-
each, gun choinean, gun fhiadh, tri mallachdan
an tuathanaich, agus tri cunnartan na Gaidh-
ealtachd.
Ciod e an Soisgeul ?
So an fhreagairt mu dheireadh a chuireadh
chugam do'n cheist a chuir " duine
gun ainm." Tha Facal na firinn ag radh,
Far nach 'eil comhairle, tuitidh sluagh, ach
ann an lionmhoi'achd luchd-comhairle tha
tearuinteachd." Thug,- sia ministearan, sean
OAL
CIOD E AN SOISGEUL ?— AIG AN UINNEIG
agus bg, am beachd agus an comhairle do'n
fhear a chuir a' cheist ; ma tha e fhathast
iomgaineach gu treibhdhireach, eisdeadh e gu
h-iriosal ris na tha Spiorad an Tighearn ag radh
ris 'na chridhe agus 'na choguis fein. Theid
agam-sa agus aig ministeai-an eile air a' Bhio-
bull agus air firinnean a' Bhiobuill a theagasg
do dhaoine, ach is e an Spiorad Naomh a mhain
a bheir rim-diomhair an Tighearna dhaibh, no
a dhiiisgeas creideamh, no eagal diadhaidh, no
deai'bhachd spioradail n an anam.
Leis an Ollamh Colla Domhnullach,
an Lagan-mo-Choid
Tha mi fo throm amharus gu'm fuasgladh
" duine gun ainm " a cheist fein na'n togradh
e. Bha e a' tadhall na h-eaglais gu diehioUach
fad leth-cheud bliadhna, agus is truagh a
charadh ma tha e fhathast gun fhios ciod a tha
an eaglais a' ciallachadh leis an t-soisgeul.
Ann an tiis a laithean bhiodh e ag eisdeachd
mhinistearan a bha a' searmonachadh mu
innleachd na slainte a h-uile Sabaid. Tha
cuimhne agam gii math air an t-seorsa. Bu
choma ciod an ceann-tcagaisg a bhiodh aca,
bha trian de'n t-searmon mu innleachd na
slainte. Cha robh neach 'n an eisdeachd nach
cuala gu'n do thuit an cinneadh-daonna ann
am peacadh Adhaimh ; gur peacaich sinn uile
gu nadurra.
Ach cha b'ann air peacadh a mhain a labhair
na seann mhinistearan, ach air trocair agus
gradh Dhe a mhaitheas peacanna dhaoine.
" Ged robh 'ur peacanna mar an scarlaid,
bithidh iad geal mar an sneachda." Chan ann
air sgath ar n-iunhlachd ach o lanachd a ghraidh,
an gradh a dhearbh E an uair a chuir E Mac
a Ghraidh a shireadh agus a thearnadh pheac-
ach. Ma's toiseach iompachaidh aideachadh
peacaidh, co a their nach robh na seann mhin-
istearan ceart ? An diugh cha leugh thu mu
pheacadh fo cheann gu ceann de'n bhliadhna,
agus mur cluinn thu gur peacach thu 'san
eaglais cha chluinn thu idir e. Is e cho mor
agus a tha an aireamh aig nach 'eil fios no
faireachadh gur peacaich iad a tha a' fagail
eaglaisean falamh an diugh. Co an diugh a
tha air a leireadh agus air a ghonadh le peacadh
gus an glaodh e " och, is duine truagh mi !
Co a shaoras mi o chorp a' bhais so ? Tha mi'
toirt buidheachais do Dhia tre losa Criosd, ar
Tighearna."
Sin agad, fhir gun ainm, seoladh air an t-
slighe — " tre losa Criosd, ar Tighearna." Tha
" duine gun ainm " a' cur a cheisde air sheol
eile ; co dhiubh is e iimhlachd do theagasg
Chriosd a shaoras mi no earbsa anns an
iobairt-reite a thairg E do Dhia 'n am aite air
Calbhari ?
Ann am bheachd-sa, tha earbsa air thoiseach
air umhlachd, ach cha bhi umhlachd gu brath
dealaichte bho eai'bsa. Is e umhlachd toradh
na h-earbsa. Earb ann an gradh Dhe ann an
losa Criosd, agus bi umhail do thoil Dhe mar
a tha i air a foillseachadh dhuit, agus gheibh
thu fuasgladh o chuing a' pheacaidh agus sith
agus sonas ann an aonachd ri Dia.
Tha facal anns an haidionn, solvihir amhidando.
Is e sin, lean an solus agus gheibh thu tuilleadh
soillse gus fa-dheoidh am bris ort an Solus
neamhaidh !na lanachd agus 'na iomlanachd.
Aon fhacal eile. Cha soilleirich eadhon
briathran gach ciiis. Bha fear a' beachdachadh
air dealbh, " Dol fodha na greine " a tharruing
lamh ghrinn Mhic-an-Tuairneir, agus thubhairt
e " chan fhaca mise rianih dol fodha na greine
cho maiseach agus cho glormhor agus a chuir
thusa air canabhas." " Nach b' fhearr leat
gu'm faca " thubhairt Mac-an-Tuairneir.
Innis do'n dall fad la agus oidhehe ann am
briathran taghta mu mhaise na machair uaine
air a breacadh le ditheannan ann an 6g-mhi6s
an t-samhraidh, ach cha teid agad air dealbh
a dhiisgadh ann an inntinn an doill. Theag-
anih nach 'eil mi a' toirt comhnadh sam bith
do'n " duine gun ainm " 'na thoireachd, ach
gluaiseadh e a reir toil Dhe agus ann an spiorad
Chriosd agus bidh e slan leis an t-slainte a tha
ann an losa Criosd.
Aig an Uinneig
AN drasd 's a ris bithidh mi ag iarraidh air
-^luchd-leughaidh nan duilleagan so crioman
Gaidhlig a chur chugam, aims am faod iad
seanchas a dheanamh air cuspair air bith as aill
leo. Ach ma bhitheas, chan 'eil an seanchas a'
tighnin, ged tha aireamh nan daoine as urrainn
Gaidhlig a sgriobhadh a' dol am meud a h-uile
bliadhna. Chan 'eil an aireamh a tha 'g a
bruidhinn a' dol am meud, ach tha barrachd
dhaoine an Albainn an diugh as urrainn
Gaidhlig a sgriobhadh na bha ann riamh.
An uair a bhios iasgair seolta ag iasgach le
madhar, mur gabh an t-iasg aon seorsa cuileig,
cuiridh e cuileag eile air an dubhan. Sin mar
tha mise a' dol a dheanamh a nis ; cuiridh mi
a' chuileag as fhearr a tha agam air an dubhan,
an dochas gun leum cuideigin rithe. So a'
chuileag, nia ta, duine air bith aig a bheil
naidheachd ri innseadh ma chii fhein, gheibh e
cothrom air a h-innseadh air an duilleig so.
Duine air bith a tha a' gleidheadh coin, ach a
tha gun naidheachd aige air gliocas a' choin, a
dhearbhadh gu bheil e na's giice na coin eile, sin
agad duine nach 'eil airidh air cii a bhi aige.
Aireamh 6
93 9
Gus an tig am fogharadh
Is Gonmhail r'loghachd neimh. ri duine a chuir siol maith 'n a fhearann.
-Mata xiii 24.
ANN an cosmhalachd a' chogail tha Criosd a'
^teagasg dhuinn gun a bhi ag altrum dochas
faoin mu staid na h-eaglais air thalamh. Bha
iadsan ris an robh e a' labhairt eolach air teag-
asg Eoin a' Bhaistidh, agus bha cuimhne aca
gu'n do labhair Eoin mu'n Mhesiah a bha
teachd 'na dheidh mar neach aig a hheil a gkuit
'na laimh, agus glanaidh e iirlar-bualaidh, agus
cruinnichidh e a chruithneachd d'a thigh-tasgaidh ;
ach loisgidh e am moll le teine nach feudar a
mhiichadh (Mata iii. 12).
Bha iad an duil gu'n tigeadh e le breitheanas,
ach 'na aite sin cha do ghlaodh e, ni mo a chualas
a ghuth air na sraidibh : cha do bhris e a' chuilc
bhriiite, is cha do mhiich e an lion as an robh
deatach. Bha fiughair aig na h-Iudhaich ri
breitheamh, ach feuch chunnaic iad Slanuighear.
Bha dtiil aca gu'm biodh an Rioghachd a chuir
e air chois iomlan ; gu'n cruinnichteadh innte
na h-ionracain uile, agus gu'n tilgteadh a mach
aisde na h-aingidh. Anns a-' chosmhalachd so
thubhairt Criosd riu, — Tachraidh sin, ach cha
d' thainig an t-am fhathast. Leigibh leis a'
chruithneachd agus leis a' chogal fas comhla
gus an tig am fogharadh, agus an cuir Mac an
duine a mach 'ainglean, agus an cruinnich iad
an cruithneachd d'a shabhal, agus an tilg iad
an cogal 's an teine.
Cridhe an duine
I. Tha cruithneachd is cogal a' fas taobh ri
taohh an cridhe gach duine air thalamh. Chan
'eil duine air bith iomlan, is cha mho a tha duine
air bith tur aingidh. Anns na daoine as fhearr
tha iomadh faihng, is anns na daoine as miosa
tha maitheas air chor-eigin. Saoilidh sinn
'nuair a leughas sinn mu dhroch ghniomharan
Nero nach robh ann ach sgealb de Shatan, ach
an deidh a bhais chaidh boirionnach air a'
mheadhon-oidhche, agus chuir i fliir air uaigh.
Bu leir dh' ise maith air chor-eigin ann.
Saoilidh sinn air uairean gu'n d' amais sinn
air duine iomlan, duine anns nach 'eil ach smior
a' chruithneachd, ach 'nuair a gheibh sinn na's
dluithe dha, is a dh' eisdeas sinn r'a chomhradh
ri taobh a' ghealbhoinn, chi sinn gu bheil gas
no dha de 'n chogal ann mar an ceudna. Air
an laimh eile saoilidh sinn air uairean gu'n
d'amais sinn air diii nam fear, duine anns nach
'eil dad ach cogal, ach 'nuair a thig sinn na's
dliiithe dha, chi sinn an sud agus an so dias
cruithneachd. Anns na naoimh as fhearr chan
'eil an t-achadh aig Criosd dhafhein gu buileach,
agus anns na peacaich as seachranaiche chan
'eil e aig Satan. Tha an cruithneachd agus an
cogal a' fas taobh ri taobh.
Is dana, mata, an neach a tha deas gu breith
a thoirt air daoine eile. Bu choir dhuinn sin
fhagail aig Dia. Ma ghabhas sinne gnothuch
ri rud nach aithne dhuinn, is docha gu'n teid
sinn fada cearr ; gu'n toir sinn cuid nan gobhar
do na caoraich. Cha lugha na Dia fein, a tha
iomlan an eolas, an caomhalachd, agus an co-
fhaireachduinn, a bheireadh breith choth-
romach air rud cho diomhair, do-rannsaichte ri
cridhe an duine.
Obair ar lamh
II. Tha cruithneachd is cogal a fas taohh ri
taobh anns a h-uile obair ris an cuir daoi?ie an lamh.
'Nuair a sgriobh Pol gu eaglais Chorint mhol e i
air son a h-eud, is thug e buidheachas do Dhia air
son a saothair agus a dichioll ann an seirbhis an
t-soisgeil, ach leis an ath anail thuirt e — noch-
dadh dhbmhsa gu bheil cbmhstri 'n 'ur measg. Bha
maith is olc, eud is comhstri, taobh ri taobh
anns na h-aon daoine. Air cho eudmhor 's
'g am bi seirbhisich an Tighearn, is air cho aon-
sgeulach 's 'g am bi iad 'nuair a chuireas iad
romhpa toiseachadh air obair anns an Riogh-
achd, faodar a bhi cinnteach nach teid i fad air
a h-aghaidh gus am bi a chorrag aig Satan innte.
Far am bi daoine cruinn — co dhiu is buill eaglais
iad no nach h-eadh — faodar a bhi cinnteach
gu'm bi farmad, is uabhar, is comhstri, is rait-
eachas, is droch nadur, an sin, agus iomadh rud
eile nach buin do Dhia.
Tha moran dhaoine ann a thilgeas bhuapa
an obair, ma chi iad nach 'eil an companaich
de 'n aon inntinn riutha fhein, no ma chuirear
iad taobh ri taobh ri companaich nach cord riu.
B' fhearr leo bhi 'n an tamh seach a bhi air an
salachadh le cogal. Ach cha b'e sin inntinn
Phoil. Bha comh-oibrichean aige-san ann an
aobhar an t-soisgeil a bha maith is dona : bha
cuid dhiu a' searmonachadh Chriosd tre f harmad
agus cuid eile tre dheagh-thoil, cuid tre chonn-
spoid agus cuid eile o ghradh, ach cha do chuir
sin aon chuid ionghnadh no fearg air Pol, agus
is e a thubhairt e — " Ciod ma ta ? Co aca is
ann an coslas a mhain, no da rireadh, tha Criosd
air a shearmonachadh, tha mise a' deanamh
gairdeachais " (Philip, i. 18). Mar gu'n abradh
e ris na seirbhisich mhaith ; tha fhios agam
2
GUS AN TIG AM FOGHARADH
gu bheil conipanaich agaibh a tha toirt oilbheim
dhuibh a chionn gu bheil aniharus agaibh nach
'eil annta ach cogal, ach biodh faidhidinn agaibh
agus leigibh leo, giulanaibh le failingean 'ur
comh-oibrichean ann an sith, oir tha an obair
fhein na's motha na na seirbhisich.
Faidhidinn Chriosd
Cha bhiodh ann ach amaideas saoibhneas a
ghabhail, agus an obaii* a thilgeil as ar lamhan,
mur faigh sinn conipanaich a reir ar n-inntinn,
agus mur bi na seirbhisich uile iomlan : ni an
duine glic a' chuid asfhearr de'n chuid as miosa.
Nach bu truagh cor an t-saoghail na'n do dhiialt
an Slanuighear sin a dheanamh ! Thog esan
an garadh le clachan a dhiiilt clachairean eile.
Ghiiilain e le aineolas, is laigse, is failingean
nan abstol, gu faidhidinneach. B'e ludas dias
cogail cho salach agus cho puinnseanta 's a dh'
fhas riamh ann an achadh, ach cha do spion
Criosd as an talamh eadhon an dias sin. Cha
do chuir e ciil ri ludas gus an do chuir ludas
cul ris. Cha I'obh anns na h-abstoil aig am
feabhas ach naoimh bhochda ; gu deireadh an
latha bha iad fad o iomlanachd, ach ghiiilain
Criosd leis a' chogal a bu leir dha annta air
sgath a' chruithneachd a bha a' fas annta.
Anns an eaglais
III. Tha cruithneachd is cogal a fas taohh ri
taohh anns an eaglais. Is e an cruithneachd
clann na Rioghachd agus an cogal claim an
droch spioraid. Bha cealgairean agus meall-
tairean anns an eaglais o thoiseach, agus is
coltach gu'm bi gu deireadh. Tha Criosd a'
teagasg anns a' chosmhalachd so gur h-olc an
gnothuch a bhi mar sin, ach nach gabh e
leasachadh an drasd. An uair a bha e fhein
air thalamh bha cuid 'ga leantuinn, " chan ann
a chionn gu'm faca iad na miorbhuileaiii ach a
chionn gu'n d'ith iad de na builinnibh 's gu'n
do shasuicheadh iad " (Eoin vi. 26). Bha iad a'
meas gur buannachd an diadhaidheachd.
Tha an seorsa dhaoine so 's an eaglais gus an
diugh. Is maith leo ainm na diadhaidheachd
a bhi aca, ged a tha iad caoin-shuarach mu'n
tairbhe. Is maith leo a bhi am measg nan
" caorach, ged nach toigh leo dealachadh ri nadur
nan gobhar. Is beag aca ciod a shaoileas Dia
dhiubh ma gheibh iad deagh chliu o dhaoine.
Thubhairt an t- abstol Pol gu'm bu shuarach
leis-san breitheanas dhaoine, is e an Tighearn
a hheir hreith orm (1 Cor. iv. 4) ach is e a their-
eadh moran, na'n labhradh iad an fhirinii, gur
suarach leosan breitheanas Dhe seach breith-
eanas dhaoine. Bheir eagal dhaoine orra an
taobh a muigh de'n chupan a ghlanadh, ged
nach toir eagal Dhe orra an taobh a stigh dheth
a ghlanadh. Aidichidh iad ainm Dhe am
follais, ach an uaigneas cha dean iad a thoil.
Tha a' chealgaireachd dona gu leor ann an
nithean saoghalta ach tha i seachd uairean na's
miosa ann an nithean spioradail. Faodaidh na
mealltairean sgleo a chur air siiilean dhaoine,
ach cha chuir iad sgleo air siiil an Tighearn a
tha mar mhile coinneal.
Air a spionadh
Chuir e an da chuid carraid is ionghnadh air
na seirbhisich cogal a bhi a' fas anns an f hearann
comhla ris a' chruithneachd, agus na'n d'
fhuair iad an doigh fhein spionadh iad as a
fhreumhaichean gach gas dheth, — " An aill
leat gu'n teid simie agus gu'n cruinnich sinn ri
cheile iad?" Ged nach tug Tighearn an
fhearainn cead dhaibh sin a dheanamh, faod-
aidh sinn a bhi cinnteach nach robh e diombach
gu'n d' iarr iad an cothrom. Thuig e gur e
meud an eud agus an dilseachd a thug orra a
bhi 'na leithid de chabhaig.
Is duine suarach esan nach d'thainig e riamh
'na inntinn an glanadh ceudna a dheanamh air
eaglais Chriosd, a thairg na seirbhisich so a
dheanamh air an achadh arbhair. Air uairean
saoilidh sinn gur gnothuch furasd e, ach tha
Criosd a' teagasg nach 'eil e idir cho furasda
's a tha sinn an diiil. Tha e 'na aobhar broin
do Cheann na h-eaglais mealltairean a bhi an
taobh a stigh d'a geatachan cho maith ri fior
Chriosduidhean, ach tha e ag iarraidh oirre
gililan leis na cealgairean gu faidhinneach air
sgath nan Criosdudhean, dail a chur anns an
dealachadh gus an tig am Fogharadh.
Bu mhaith do'n eaglais na'n do lean i teagasg
a Maighstir. Bha amannan 'na h-eachdraidh
anns an do shaoil i gu robh i na bu ghUce na
esan, agus ghabh i ciiisean 'na laimh fhein.
Chuir i roimhpe nach fuilingeadh i an cogal na
b' fhaidhe, ach is e bu deireadh do'n ghnothuch
gu'n do thilg i mach na martaraich agus feadh-
ainn eile ris an abrar an diugh smior a'
chruithneachd. 'Nuair a thoisichear air spion-
adh, is trie a gheibh an cogal a chuid as fhearr
dheth. Faodaidh Seanadh, is Cleirean, is
Seiseinean na h-eaglais, gach dearbhadh a
thogras iad a chur air na buill a thaobh beatha 's
creideamh — is tha e iomchuidh is freagarrach
gu'n deanadh iad sin — ach 'na dheidh sin uile
bidh an cruithneachd agus an cogal taobh ri
taobh 's an eaglais fhaicsinnich. Bidh cuid a
muigh a bu choir a bhi stigh, is bidh ainmean air
an sgriobhadh an leabhraichean comanachaidh
nach 'eil sgriobhta an Leabhar na Beatha air
neamh. Tha diomhaireachd 's an leabhar sin
a bhios air a chleith o'n t-saoghal gus an cuir
Dia a mach, mar bhuanaichean, na h-ainglean.
Am fogharadh
IV. Tha am fogharadh a teachd. " Cuiridh
Mac an duine 'ainglean uaith, agus tionailidh
iad as a Rioghachd na h-uile nithe a bheir
GUS AN TIG AM FOGHARADH— ANN AN CRAOIBH
3
oilbheum, agus iadsan a ta deanamh aingidh-
eachd."
Is e ar gliocas briathran cho soluimte is cho
eagallach riutha so fhagail mar tha iad. Chan
'eil ach aon neach aig a bheil coir labhairt air
na nithean a bhuineas do la a' bhreitheanais,
agus is e sin Criosd, d'an d' thug an t-Athair
iighdarras chum breith a thoirt (Eoin vi. 27).
Cha bhuin e dhuinne a radh co dhiu is tearc
no is lionmhor iad ris an cuir Mac an duine ciil,
ach faodaidh sinn a bhi cinnteach nach teid aon
dias cruithneachd seachad air a shuil. Cha
dean esan mearachd : ann am breitheanas
cuimhnichidh e trocair. Ach buinidh e dhuinn
dichioll a dheanamh chum ar gairm agus ar
taghadh fhein a dheanamh cinnteach. Tha
esan fa chomhair an seas sinn air an la sin mar
Bhreitheamh, a' labhairt ruinn an diugh mar
Shlanuighear. Thainig e a thearnadh pheacach
agus chan ann 'gan diteadh. Tha barrachd
tlachd aige ann an trocair na tha aige ann am
breitheanas.
Ann an Craoibh
BHO chionn ghoirid bha mi ann an eaglais
an Naoimh Micheal ann an Craoibh an la
a bha mo sheana choimhearsnach, an t-Urram-
ach Tearlach Hepburn, B.D., am Baile-
chloichridh, air a phosadh rithe le Cleir
Uachdar-Ardair. Tha an eaglais mor agus
maiseach ; bha an coimhthional mor cuideachd,
is tha mi an diiil nach robh mi riamh aig seirbhis
de 'n t-seorsa a bu sholuimte no a b' fhearr a
thaitinn rium. Ach bha aon ni a thaitinn rium
cho mor 's gu'n do chuir ini romham m' an d'
fhag mi an eaglais gu'n cuirinn sios e air an
duilleig so, a thoirt toileachaidh do'n fheadh-
ainn a bhios 'g a leughadh. A reir gnaths na
h-eaglais againne, an uair a. tha ministear air
a shuidheaehadh os cionn coimhthionail, tha
earail agus comhairle air a thoirt dha le aon d'a
bhraithrean amis a' Chleir a thaobh na doighe
anns a bheil e iomchuidh gu'm biodh dreuchd
na ministrealachd air a coimhlionadh. Bha an
dleasdanas so air a chur air an Urramach Iain
D. Neilson, M.A., an Cuimirigh, ach ged a
labhair esan ann am Beurla cuiridh mi fhein
ann an Gaidhhg na thubhairt e, no brigh a
sheanchais co dhiu.
Ris a' Mhinistear
Labhair e an toiseach ris a' mhinistear a
bhatar a' suidheachadh, " An diugh," ars esan,
" an uair a thusa agus do choimhthional ag
iocadh 'ur boidean do Dhia as ur, tha mise a'
cur failte chridheil ort an ainm na Cleire, agus
a' deanamh do bheatha do'n eaglais agus do'n
sgireachd so. Tha sinn uile a' guidhe gu'm bi
soirbheachadh agus sonas agad ann ad obair
am measg a' choimhthionail so, a' searmonach-
adh soisgeul na reite."
" Tha rud no dha a bhuineas d' ar n-obair
mar theachdairean Chriosd air am bu mhaith
leam bruidhinn riut a nis, agus gu sonruichte a
chur 'n ad chuimhe gur e gairm ard agus uasal a
tha ann an dreuchd na ministrealachd. Ma leugh
thu Turus a Chriosduidh, mar is cinnteach a
rinn thu, bithidh cuimhne aaad air an dealbh
ud a chunnaic Criosduidh ann an tigh an Fhir-
mineachaidh. An uair a las am Fear-mineach-
aidh coinneal, agus a chaidh iad a steach do'n t-
seomar, chunnaic Criosduidh an crochadh air a'
bhalla dealbh duine air an robh coslas diadhaidh
agus stolda, a shuilean togta ri neamh ; an
leabhar as fhearr 'na laimh ; lagh na firinn
sgriobhta air a bhilean ; an saoghal air a chiil ;
crim oir air a cheann, agus e 'na sheasamh mar
gu'm biodh e a' cur impidh air daoine. Cha
ruig mise leas a radh ciod a tha an dealbh so
a' ciallachadh ; ann am beagan bhriathran
tharruing Iain Bunyan dealbh an fhior
mhinisteir.
Na comharraidhean
I. " Duine diadhaidh agus stolda, agus a
shuilean air neamh," — sin agad na comharr-
aidhean gu'n do choisrigeadh e do Dhia. Tha
stoldachd agus stoldachd, tromadas agus trom-
adas, ann. Chan e duine air a bheil aghaidh
fhada, no duine a tha trom agus dubhach 'na
inntinn, no duine a bhios ag osnaich gun sgur,
a bha Iain Bunyan a' ciallachadh le duine
stcilda, ach duine a tha suidhichte 'na inntinn
agus 'na ghluasad a chionn gu bheil e a' laimh-
seachadh nithean mora agus soluinte. Chan
'eil aghaidh mhuigeach a' freagairt air sgeul
aoibhneach an t-soisgeil, ach cha mho a tha
aotrumas no faoineas a' freagairt air teachd-
airean Chriosd. Ged nach biodh dad eile 'ga
chur 'n an cuimhne a-ch an colair agus an deise
a tha orra bu choir do mhinistearan a chuimh-
neachadh gu robh iad air an cur air leth o
dhaoine eile gu bhi a' laimhseachadh nithean
naomha, agus mar sin gu bheil e air iarraidh
orra a bhi stolda agus naomh iad fein, mar
dhaoine a tha a' deanamh gnothuich ri Dia.
An uair a tha siiilean duine togta ri neamh
chi e nithean an t-saoghail so agus na daoine
ris a bheil a ghnothuch mar tha Dia 'g am
faicinn. An uair a tha aodhair a' dol a mach
agus a steach am measg an t-sluaigh chi e agus
cluinnidh e iomadh rud a bheir air a shaoilsinn
4
ANN AN CRAOIBH
nach 'eil ann an cloinn — daoine ach creutairean
suarrach nach f hiach a bhi a' stri riu. Ach chan
'eil e ceart do mhinistear leigeil le smuaintean
de'n t-seorsa sin freumhachadh 'na chridhe,
agus cha mho a fhreumhaicheas iad ann ma
chumas e a shiiilean fein togta ri neamh. Ma
tha umha ann an nadur mhic an duine tha or
ann cuideachd ; am peacach as miosa agus as
cruaidhe cridhe tha iomhaigh Dhe air agus
faodaidh e cumhachd fhaotainn a bhi 'na mhac
do Dhia. Ma tha siiilean ministeir togta ri
neamh chi e an t-6r a tha ann an ci'idheachan
peacach, agus chi e cuideachd gur e a dhleas-
danas-san feuchainn ris an or sin a ghlanadh
gus am bi e fior-ghlah.
Ar Gairm
II. " Bha lagh na firinn air a bhilean, agus e
'na sheasamh mar gu'm biodh e a' cur impidh
air daoine ; " sin ar gairm agus ar n-acfhuinn.
Tha sinn air ar gairm gu bhi a' cur impidh air
daoine a bhi reidh ri Dia, agus is g ar n-acfhuinn,
lagh iia firinn air ar hilean. Faodaidh ministear
a bhi driopail o cheann gu ceann de 'n t-seach-
duin ; a' ruith a null agus a nail, a' deanamh
sud agus so, 'ga chumail fein trang le turusan
agus saothair gun fhiti, agus gun a bhi a'
deanamh dad idir a bhuineas do'n mhinistreal-
achd spioradail a bu choir dha a choimhlionadh.
" Pillibh, pillibh, car son a bhasaicheas sibh ? " ;
tha an glaodh sin cho feumail ann am beul
mhinistearan an diugh 's a bha e ann an laithean
Eseciel. Ann an seaiinonachadh an t-soisgeul
tha iomadh talant feumail agus maith do
mhinistear a bhi aige ; eolas, agus tuigse, agus
deas-chainnt, agus cuimhne mhaith, ach tha e
na's fhearr na na nithean sin uile gu'm biodh
eud affus durachd 'na chridhe a bhi a' tag-ar ri
peacaich as leth Chriosd ; mar tha Pol ag radh^
" Uime sin is teachdairean sinn air son Chriosd,
mar gu'n cuireadh Dia impidh leinne ; tha sinn
a' guidhe oirbh as uchd Chriosd, bithibh reidh
ri Dia."
An Cmn
III. " Bha an saoghal air a chill agus criin
oir OS cionn a chinn." Chan ann air son duais
a tha sinn a' saothrachadh, ach air a shon sin, is
maith gu bheil ar duais cinnteach. Chan e
duais shaoghalta a tha againn, agus cha b'
fhiach do dhuine tiirail air bith dreuchd na
ministrealachd a ghabhail as laimh mur biodh
dad 's an t-sealladh aige ach a thuarasdal. Ach
tha duais as fhearr na sin aig teachdairean an
t-soisgeil. Nach mor an duais a tha aca anns
a' chairdeas agus anns a' chaidreamh bhlath a
tha eadar iad fein agus na teaghlaichean air am
bi iad a' tadhall ; a' bhann bhlath a tha eadar
iad agus an oigridh, clann na sgoil Shabaid,
agus classaichean a' Bhiobuill ! Nach mor an
duais a tha aca an uair a dh' fhosglas iad na
sgriobturan do dhaoine eile, agus gu sonruichte
an uair a dhiiisgeas Spiorad an Tighearn
peacaich gu aithreachas fo an searmon-
achadh !
Ach tha an crtm os cionn ar cinn ; tha e ri
bhi fathast air a chosnadh. " Chan e gu'n d'
rainig mi cheana, no gu bheil mi cheana foirfe,
ach tha mi a' leantuinn, dh' fheuchainn am
faigh mi greim de'n ni sin fein air son an do
ghabhadh greim dhiom le losa Criosd."
An Leabhar
IV. " An leabhar as fhearr 'na Ikimh." Is e
am Biobull an leabhar-teagaisg as a bheil sinn
a' toirt earailean do dhaoine eile, ach is e am
Biobull ar n-aran-beatha fein. Chan urrainn
ministear aran na beatha a roinn d'a choimh-
thionail mur bheil cail aige fein air a shon. Tha
e a cheart cho duihch do dhuine anam a
chumail beo gun a bhi a beathachadh air facal
Dhe 's a bhiodh e duilich dha a chorp a chumail
ann an slainte gun bhiadh. Oir is e Facal an
Tighearn aon de na meadhonan as fhearr gus
ar cumail ann an dliiths ri Criosd ar Slanuighear,
ar Solus, agus ar Neart.
An sin thus Mghr Neilson an earail so do'n
choimhthional. " Ghabh sibhse," ars esan,
" boidean soluimte oirbh fein an diugh ; rinn
sibh fein agus 'ur ministear ciimhnant ri cheile,
agus tha e mar fhiachaibh oirbhse mar tha e
mar fhiachaibh airs an na boidean sin a choimh-
lionadh. Tha e an urra ruibhse co dhiu a bhios
'ur ministear sona agus toilichte 'n 'ur measg
no nach bi, agus co dhiu a bhios a shaothair
soirbheachail no nach bi."
" Cuimhnichibh gur duine e coltach ruibh
fein, agus nach ruig sibh a leas diiil a bhi agaibh
gu'm bi e iomlan anns gach ciiis no ceum. Bidh
iomadh camadh 'n a chrannchur agus duilgh-
eadas 'na bheatha nach aithne dhuibhse ; mar
sin bithibh faidhidinneach ris, agus creidibh
daonnan gu bheil e a' feuchainn ri frithealadh
a dheanamh dhuibhse gu dileas agus gu gradh-
ach. Bithibh ag iirnuigh air a shon.
" Ach cuimhnichibh gur ministear e cuid-
eachd, agus mar sin gu'na faod sibh diiil a bhi
agaibh gu bheil ni-eigin aige ri thoirt dhuibh air
a bheil feum agaibh. Biodh cail agaibh do
theagasg spioradail agus gheibh sibh teagasg
spioradail ; ma bhios fuachd anns na suidh-
eachain fasaidh a' chiibaid fuar cuideachd.
Cuidichibh leis ann an obair an Tighearna, chan
ann a chionn gur maith leibh uaill a dheanamh
as 'ur n-oibrichean fein, ach a chionn gur pobull
saorta an Tighearna sibh, oir cheannaicheadh le
luach sibh, fuil phriseil an t-Slanuigheir d'a
bheil sibh fo fhiachan gu brath."
AN DIADHAIDHEACHD FHIORGHLAN
An diadhaidheachd fhiorghlan
rPHEIREADH an t-abstol Seumas gur e
X an diadhaidheachd fhiorghlan dilleachdain
fhiosrachadh 'n an trioblaidean. Ma tha sin
fior, agus chan abradh an t-abstol e niur bith-
eadh e fior, nach ann air ceann Uilleam Quarrier
a bhios an coron gloire aig teachd Criosd, oir b'
esan da rireadh caraid nan dilleachdan. Tha
mi ag ainmeachadh an duine mhaith so an
drasd an dochas gu'n cuidich an f headhainn sin
d' ar luchd-leughaidh nach 'eil 'g a dheanamh
cheana an obair Chriosdail a tha dol air aghaidh
aig Drochaid-Weir.
An uair a thainig D. L. Moody do Ghlaschu
ann an 1874 bha e air a bhioradh 'n a chridhe
le seallaidhean a chunnaic e air na sraidean ;
clann bheag is neul an acrais air an aodainn,
gun stiall de 'n aodach orra, cas-riiisgte is
ceann-riiisgte. Ghairni e coinneamh a dh'
fheuchainn an gabhadh dad deanamh air an
son. Am measg nan daoine a chaidh do'n
choinneamh sin bha Uilleam Quarrier, duine
aig an robh gaol air na leanaban, agus a bha
cheana a' deanamh a dhichill gus cobhair a
thoirt daibh. Bho thainig e gu ire duine bha e
'n a inntinn toiseachadh air na dilleachdain a
thearnadh le dachaidh iir a thoirt daibh ann
an Tighean-fasgaidh a bhiodh air an togail
air an son. Dh' innis e do chach ciod a
bha 'n a inntinn, agus thug iad uile am beann-
achd dha.
Tighean-fasgaidh
Cheannaich e da fhichead acair de fhearann
aig Drochaid-Weir, agus thoisich e air na
Tighean-fasgaidh a thogail, a reir mar bha
comas aige dol air aghaidh. Ann am beagan
bhliadhnachan bha deich Tighean aige, agus
iad uile Ian de chloinn. Ach a h-uile bliadhna
bha an obair a' fas, is bha daoine caomhail eile
'ga chuideachadh cho fialaidh, 's nach b' fhada
gus am b' fheudar dha tuilleadh fearainn a
cheannach. Dh' fhas an aon bheag 'na mile,
agus na deich tighean 'n am baile mor, oir
luathaich an Tighearna an obair 'n a thrath.
An diugh tha oighreachd bheag aca, se fichead
deug acair air a bheil tri fichead 's a coig deug
de thighean, agus corr air da mhile duine annta.
A thuilleadh air fasgadh a thoirt do dhilleach-
dain agus do chloinn eile a tha gun chiil-taice
tha na tighean-didein so a' gabhail ri truaghain
eile, ri daoine air a bheil caitheamh no an
tinneas-tuiteamach agus nach h-urrainn an aire
a thoirt daibh fein.
Gus an obair mhaith so a chumail air a h-
aghaidh tha £70,000 a dhith orra a h-uile
bliadhna, ach ged a tha an t-suim mor, tha iad
a' faotainn an airgid gu reidh, agus cha robh iad
riamh ann an ainbheach. Coltach ri Seoras
Muller a bha ann am Bristol, agus ri Mairi
Slessor, a bha 'n a soisgeulaiche ann an Calabar,
chan 'eil iad a' gabhail doigh shonruichte air
bith air an airgiod so a thruiseadh ach a mhain
gu bheil iad 'g a iarraidh air Dia ann an iirnuigh,
agus tha an iarrtus air a thoirt daibh.
Tha moran dhaoine ann nach creid facal dheth
so ; a shaoileas nach 'eil ann ach faoineas no
eadhon ladarnas ar taic a leigeil ri Dia anns an
doigh so, agus ar ctiisean fhagail 'n a lamhan.
Tha f hios agam gle mhaith nach cuireadh dad a
b' urrainn mise a radh riu as am beachd iad, agus
mar sin cha teid mi ann an argumaid riu, ach
is e so aon ni a their mi nach ann aig na h-
ana-creidich a tha am fiosrachadh as fhearr air
doighean is cumhachd an Tighearna ach aca-san
a tha a' cur an uile earbsa ann. " Tha rim-
diomhair an Tighearna aca-san d' an eagal e."
Duine a tha a chridhe socruichte air Dia, agus
'anam aonaichte is coisrigte d'a sheirbhis, sin
agad duine a chuireas beanntan as a rathad
le urnuigh.
Uile gu leir fhuair corr is fichead mile de
chloinn dachaidh bhlath is oileanachadh diadh-
aidh anns na Tighean so, agus dhiubh sin bha corr
agus seachd mile air an cur a mach do Chanada,
a dhol air cheann an cosnaidh. Shoirbhich an
saoghal gu maith le cuid dhiubh, agus a h-uile
bliadhna tha iad a' cuimhneachadhnan Tighean-
fasgaidh aig Quarrier, a thog as a' chlabar iad
agus a shocruich an casan air a' charraig. Bho
gach diithaich fo'n ghrein, agus leis gach posta,
tha litrichean de 'n t-seorsa so a' tighinn gu
Drochaid-Weir o dhaoine aig a bheil spiorad
Chriosd 'n an cridhe.
Litir o Chian
Tha mi a cur thugaibh coig puinnd Shasunn-
ach le mo hheannachd. Na hithihh aig an dragh
fios-freagairt a thoirt do'n litir so, oir chan aithne
dhuihh mi agus chan aithne dhbmhsa sibhse. Ach
chuala mi mu'n obair a tha sibh a' deanamh as
leth na cloinne, agus hu mhaith leam beagan
cuideachaidh a dheanamh leibh."
Is e so obair an Tighearna, da-rireadh ;
obair a dh' fhaodas a bhi air a h-ainmeachadh
maille ris na h-iongantasan a leughar ann an
Gniomharan nan abstol, toradh an Spioraid
Naoimh. Tha cuimhne agaibh air an fhacal a
thubhairt Lucas ann an toiseach an leabhair sin,
" na nithean," ars' esan, " a thoisich Criosd air
a dheanamh." Thoisich obair Chriosd bho
chionn dliith air da mhile bliadhna ach cha do
sguir i fhathast, agus cha sguir i gu brath gus
am bi toil Dhe air a deanamh air an talamh
mar tha i air a deanamh ann an neamh. Chan
6
AN DIADHAiDHEACHD FHIORGHLAN— AIG AN UINNEIG
e toil Dhe gu'm biodh paisdean a' fulang an
acrais, ach ciod am meadhon a tha aig Dia air
a thoil a chur an gniomh ach lamhan caomhail
is cridheachan fial a shluaigh ? "Is mise an
fhionain," arsa Criosd, " agus is sibhse na
geugan." Tha am facal sin domhain is briogh-
mhor, agus tha e a' ciallachadh rud no dha, ach
am measg nithean eile tha e a' ciallachadh so,
gur e luchd-leanmhuinn Chriosd an diugh,
ann an da rireadh, a lamhan agus a chasan
leis a bheil e a' dol a mach air thurusan na
trocair. Ma tha cridheachan spiocach againne,
is lamhan diiinte, is casan mall, nach 'eil sinn a'
cumhannachadh trocair an Tighekrna, agus a'
cur bacaidh air 'obair ?
A reir mar a shoirbhich leibh
Tha an sean-fhacal ag radh nach cron e ann
an duine a bhi fial, agus tha an soisgeul ag radh
an ni ceudna. Cha toigh le Dia daoine
cumhann spiocach nach smuainich latha 's a'
bhliadhna ach orra f hein, ach is toigh leis daoine
anns a bheil iochd. Tha e fein iochdmhor is
uasal, agus ghradhaich e an saoghal cho mor 's
gu'n d' thug e seachad a Mhac.
Tha iomadh doigh anns am faod duine spiorad
na diadhaidheachd a nochdadh, ach chan aithne
dhomhsa doigh as fhearr na 'n doigh a chomh-
airlich an t-abstol Seumas duinn an uair a
thubhairt e, " Is e so an diadhaidheachd fhior
ghlan agus neo-shalach am fianuis Dhe agus
an Athar, dilleachdain fhiosrachadh 'n an
trioblaid." Ma shoirbhich Dia leat, a leugh-
adair, agus gur h-urrainn duit a dheanamh,
cuir do lamh 'n ad phoca agus thoir cuideachadh
do na daoine a tha cuideachadh nam paisdean
anns na Tighean-fasgaidh aig Quarrier ann an
Drochaid-Weir.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Iain R. Mac Aoidh, D.D.
LE bas an duine so chaill an Eaglais Shaor
aon de na puist a bu laidire a bha innte. Sin
an aon fhacal as freagarraiche air Iain R. Mac
Aoidh, duine laidir. Cha chuala mi e riamh a'
bruidhinn ach aon uair ann an Cardiff, far an
do labhair e air ard-uachdaranachd Dhe.
Shaoileadh tu gur e lonatan Edwards a bha a'
bruidhinn, ach ged bha beachdan agus smuain-
tean anns an oraid ud ris nach gabhainn-sa air
son an t-saoghail, bha e furasda fhaicinn gur
e duine laidir a bha 'g a liubhairt.
Rugadh e an Srathaidh, an Cataibh ; bha
e air oileanachadh an Obar-eadhain, an Cill-
rimhinn, agus an Dim-eideann ; bha e a'
seasamh cho laidir air teagasg agus air doighean
aithrichean Rois 's gu'n do dhealaich e ris an
eaglais Shaoir aig am an Declaratory Act. Bha
e 'n a mhinistear ann an Gearr Loch, anns an
eaglais Shaoir Chleireachail, o 1893 gu 1900,
agus ann an Inbhir Nis o 1900 gu 1918. An
uair a bha e ann an Gearr Loch bha seorsa de
Chollaist aige dha fein, far an robh e a' teagasg
dhaoine oga air son na ministrealachd.
An deidh dha an eaglais Shaor Chleireachail
fhagail agus dol do'n eaglais Shaoir rinneadh
Professor dheth an ath bhliadhna ann an
Collaist na h-eaglaise Saoire, an Dim-eideann.
Bha e 'n a sgoilear maith ; thug Oilthigh
Chill-rimhinn D.D. dha ann an 1926, is bha e
'n a Mhoderator anns an eaglais Shaoir ann an
1929- Is ann annamh a bheir eaglais air bith
an t-urram do dhuine nach robh fada innte a
thug an eaglais Shaor do Iain R. Mac Aoidh.
Ach b' ann de fhior stoc na h-eaglaise Saoire
e gu nadurra. Duine laidir.
An t-Urramach DomhnuU Caimbeul
Bidh moran dhaoine anns an eaglais duiUch
gu bheil Domhnull Gaimbeul, ministear Coit
Ghai'tain agus Cinn Chardainn, a' fagail na
cathrach am bliadhna, mar cheann-suidhe na
Comhairle a tha a' sealltainn thairis air obair
na h-eaglais anns a' Ghaidhealtachd agus anns
na h-Eileanan. Anns na seann laithean an
eaglais na h-Alba, aon uair 's gu'n cuireamaid
duine anns a' chathair, dh' fhagamaid innte e
fad uile laithean a mhinistrealachd, air chor
agus gu'm b'e fear-na-cathrach sgiobair a'
bhata gun teagamh. Ach an diugh chan 'eilear
a' fagail duine anns a' chathair ach tri bliadhna,
direach mar a bheirear do sheoladairean an
tacan fein de'n chuibhill. B' fhearr leam an
t-seann doigh fada cian.
Cha mhor dhaoine anns an eaglais a tha cho
eolach air an obair a thatar a' deanamh anns
a' Ghaidhealtachd ri Domhnull Caimbeul, agus
chan 'eil duine idir aig a bheil barrachd iiidh
innte. Bha e air a' Chomhairle so bho thainig
an da eaglais comhla, agus fada roimh sin bha
e oirre anns an eaglais Shaoir Aonaichte. Bha
e coig bliadhna fichead oirre uile gu leir, agus
fad tri dhiubh sin bha e 'na fhear-na-cathrach.
Cha b' urrainn a' Chomhairle fear-cathrach a
b' fhearr a bhi aice na Domhnull Caimbeul,
oir b' aithne dha a ghnothuch, is bha sith 'na
ghuth agus 'n a aodann daonnan. Chan 'eil
teagamh nach toir an Seanadh am bliadhna
tainsf na h-eaa;lais.dha.
Tha mi a' cluinntinn gur e an t-Urramach
Alasdair Domhnullach, M.A., an eaglais Chal-
uim-cille, an Glaschu, a thatar a' cur 'na
aite.
BUAIDH AN T-SOISGEIL AIR AN T-SAOGHAL
lAn t-Urramach Niall Mac Fhionghuin nach
maireann
Bidh ionndrainn air Niall D. C. Mac Fhion-
ghuin ann an Earra-Ghaidheal agus ann an
Glaschu, far an robh moran luchd-eolais aige.
Cha robh e ach coig agus tri fichead an uair
a shiubhail e.
Ged a rugadh 's a thogadh e an Glaschu,
bhuineadh a chuideachd do Thiriodh ; bha e
air oileanachadh an Oilthigh Glaschu ; f huair
e cead searmonachaidh bho Chleir He an 1900,
agus an deidh dha a bhi greis 'n a f hear-cuid-
eachaidh an eaglais Chaluim-Cille an Glaschu,
far an robh athair 'n a fhoirbheach, bha e air
a shuidheachadh an Cill-Chreanain an 1905,
sgir lethoireach nach d' fhag e riamh.
Ged nach b'aithne dhomh e gu pearsonta
bhithinn a' cluinntinn o bhraithrean ann an
Cleir Lathurn gu'm bu duine reidh, coibhneil
e ; gu robh e easgaidh agus fuasgailte an
laithean oige, agus dicheallach ann an obair
na sgireachd. Greis m'an do shiubhail e cha
robh a shlainte ro mhaith.
An t-Urr. Donnchadh Mac Gille-Bhraigh
nach maireann
BHA eolaich duilich a chluinntinn mu bhas
an duine choibhneil, laghaich so, o chionn
ghoirid.
Rugadh Donnchadh Mac Gille-Bhraigh an
sgireachd Dheimhidh ann an 1864, agus
f huair e fhoghlum an sgoil Dhiiin-glais, agus
an oilthighean Ghlaschu agus Dhun-eideann.
Chaidh a chur air leth air son na ministrealachd .
leis an Eaglais Shaoir ann an 1907 ; bha e 'na
fheai'-cuideachaidh an -Govan da bhliadhna,
agus an sin, chaidh a phosadh ri comh-thional
Eaglais Shaor Thobar-Mhoire. A Muile chaidh
e dh' Eaglais na h-Alba am Beinn a' Bhaoghla
ann an 1914. Chaidh a ghairm gu eaglais
Hutchesontown an Glaschu ann an 1921. Leig
e dheth uallach a dhreuchd greis mhath mu'n
do dh'eug e.
'Se duine tapaidh, fuasgailteach a bha ann
an Donnchadh Mac Gille-Bhraigh. Coisiche
cho math 's a bha 's an Eilean Fhada, bha e
treun, calma 'na bhodhaig, agus cha chuireadh
fuachd is fliuchadh, a chuireadh as a dh' iomadh
fear, teamhall air.
Searmonaiche soisgeulach, ministear saoth-
rachail, duine sunndach, cairdeil, gun mheud-
mhor, gun droch amharus, bidh cuimhne
chaomh aig moran air.
An t-Urr Sebras Mac Coinnich,
an Grianaig.
Buaidh an t-Soisgeil air an t-Saoghal
Lets an Urb. T. M. MacCalmain, M.A., Eaglais Chaluim-cille, an Govan, Glaschu
IS trie a chluinnear daoine, agus gu son-
ruichte seann daoine, a' moladh nan laithean
a dh'aom agus a' di-moladh na h-aimsir a ta
lathair an coimeas ris na laithean ud. A reir
coltais, chan e a mhain tide a tha sior-dhol am
miosad ach a h-uile ni, tarbhachd na talmhainn,
doighean an t-saoghail, beusan dhaoine, agus
ciiisean spioradail.
Their daoine gu'n robh barrachd de charth-
annas is cairdeas is toileachadh am naeasg
sluaigh r'an ceud chuimhne-san na tha ann an
diugh ; gu'n robh na rioghachdan na bu shiobh-
alta, am fonn na 's toraiche, na geamhraidhean
na 's ciiiine agus na samhraidhean na 's tiorama
na tha iad an diugh. Cha robh leithid Hitler
no Mhussolini ann gu bhi deanamh buairidh
eadar rioghachdan. Bha am mor-shluagh a'
frithealadh air meadhonan-grais mar nach 'eil
iad a nis.
Gun teagamh tha moran f irinn an sin, agus
is cinnteach gu'm bheil nithean ann an diugh —
nithean a b' fhearr a bhi as an aonais — ^nach
robh ann ceud bliadhna air ais. Ach tha mar an
ceudna nithean maithe ann an diugh nach robh
ann roimhe, agus bha droch nithean ann o
shean nach fhaighear 'n ar measg anns an
linn so.
Breith chothromach
Mar is trice, an uair a bhitheas neach a'
gearan mu'n droch-chlaonadh a tha air tighinn
air an t-saoghal, is ann a tha e a' coimieas
ghnothaichean an la diugh ris mar a bha ciiisean
an am oige fhein. Agus tha fhios aig gach aon
gu'm bheil adharcan mora an comhnuidh air a'
chrodh a tha fad as, agus, doirbh 's gu'n robh
laithean ar n-6ige, tha sinn, air dhuinn a bhi 'g
amharc air ais, g am faicinn miar troimh cheo
bhaigheil, a' cuimhneachadh a' mhaith agus a'
diochuimhneachadh a' chruaidh-chas. Ma tha
sinn dol a thoirt breith cheart air co dhiii tha
no nach 'eil an saoghal a' dol am feabhas,
8
BUAIDH AN T-SOISGEIL AIR AN T-SAOGHAL
feumar siiil a chumail chan ami air ciirsa ghoirid
ar beatha fein ach air na linntean fada. Chan
e faireachduinn aon duine no tachartasan aon
bheatha a dh' fhuasglas a' cheist, ach
sealladh fada air eachdraidh an t-saoghail, oir,
mar a thubhairt neach-eigin, is e eachdraidh
an t-saoghail breitheanas an t-saoghail.
Maighstir Lachlann
Gabhamaid an toiseach cuid de na cuspairean
a dh' ainmich mi, a thaobh am bheil daoine air
uairean a' deanamh caoidh. Faodar a radh
gu'm bheil iad ro f haoin gus nine a chosg orra,
ach chan 'eil rud sam bith faoin a tha ag aobh-
rachadh gearain do dhaoine, gu sonruichte
gearan gun seagh 's gun bhonn. An uair a
chluinneas mi neach a' di-moladh na h-aimsir
agus ag innse cho fallain freagarrach agus a bha
an tide leth-cheud bliadhna air ais, bithidh
a' tighinn am cHuimhne briathran a sgriobh
an t-Urr. Lachlann MacCoinnich (" Maighstir
Lachlann "), ministear Loch Carrann, anns a'
bhliadhna 1794?. " Tha an t-uisge daonnan a'
sileadh anns an aite so," ars' esan, " ach o
chionn beagan bhliadhnaichean saoilear gu'm
bheil an aimsir a' las na 's naiosa. Gabhar a
h-uile rud mar chomharradh gu'm bheil e dol
a shileadh. Ma bhitheas an latha blath no
teth, bithidh an t-uisge againn a dh' aithghearr.
Ma thoisicheas feannag ri geolam, 's ann a'
glaodhaich air son uisge a tha i ; ma dhorch-
aichear na neoil no ma bhitheas ceo air mullach
nam beann, thig an t-uisge. Ann am facal, chi
an Gaidheal rabhadh an uisge ann an rud sam
bith, agus cha bhi cunnart ann gu'm breugaich-
ear e 'n a fhaistneachd."
Ma tha eagal air daoine roimh Hitler is
Mhussohni an diugh, bha a' cheart uidhir eagail
aig ar n-aithrichean roimh Napoleon. Ma tha
cogaidhean anns an t-saoghal an diugh agus
iomradh air cogaidhean, an Tobh am ann riamh
anns nach robh sin naar sin ? 'S gann gu'm
bheil aobhar-eagail 'n ar measg an drasda nach
f haighear a choimeas uair-eigin anns na laithean
a dh' fhalbh.
Adhartas mor
An uair a chuirear a' cheist, " Am bheil an
saoghal a' fas na 's fhearr ? " freagraidh moran,
" Chan 'eil " ; ach tha mi fhein gle chinnteach
gu'm bheil, agus bu mhath leam aire a thionn-
dadh a dh' ionnsuidh cuid de na nithean a tha,
a reir mo bharail-sa, a' nochdadh gu'm bheil
sinn ann an doighean sonruichte moran na 's
fhaide air adhart na bha ar sinnsearan, nithean
dochasach nach fhaod sinn a bhi a' cur an
suarachas.
Thubhairt an Tighearna losa Criosd nach ann
ann am mor phailteas nan nithean a tha e a'
sealbhachadh a tha beatha an duine a' comh-
sheasamh, agus mar sin cha dean sinn uaill a
nithean ura innleachdach mar a tha an Radio
agus am beart-ola agus gach uidheam-dealain
agus inneal eile a tha againn. Tha moran de
na nithean iira maith agus feumail, ach chan
'eil buaidh naomhachaidh aca, agus feudaidh
cuid aca eadhon a bhi air an cur gu mi-fheum.
Feudaidh soitheach-adhair do ghiulan a America
ann am beagan uairean a thide, ach chan fhag
sin dad na 's sona thu, no na 's fhaisg air
rioghachd neimh. Agus is muladach gu'm
bheil an diugh na h-innleachdan iira sin, a dh'
fheudadh a bhi 'n an goireasan, air an uis-
neachadh gu bhi a' milleadh agus a' marbhadh.
Mar sin, ma tha sinn dol a dh' amharc air son
adhartais, cha choir dhuinn bhi riaraichte gu'm
bheil meadhonan na beatha (is e sin, nithean
saoghalta a tha a' leasachadh cor aimsireil an
duine) a' fas na 's fhearr agus na 's lionmhoire.
Is i a' cheist, am bheil a' bheatha fhein a' fas
na 's fhearr.
Fianuis nam maithean
'S e rud neonach a tha ann gu'n robh daoine
anns gach linn ag ardachadh nan linntean a
dh' aom agus a' di-moladh an latha fein. Anns
a' bhliadhna 1867 thubhairt an t-Ollamh Mata
Arnold, ughdar ainmeil, gu'n robh " cuan a'
chreidimh air traghadh gu buileach," agus cha
tug e fainear gu'm feura lionadh tighinn an
deidh tr^ghaidh. An 1846 thubhairt am
Morair Melbourne, " An uair a bha mi am
bhalach bg bha a h-uile neach crabhach ach a
nis 'n am shean-aois chan 'eil neach sam bith
crabhach." Ann an 1769 thubhairt Seumas
Boswell gu'n robh e de'n bheachd gu'n robh
na 's lugha creidimh 's an rioghachd aig an am
ud na b' abhaist. An 1751 rinn an t-Easbuig
Butler caoidh gu'n robh creideamh agus crabh-
adh air crionadh air falbh gu buileach, agus
mu'n am cheudna b'e beachd Iain Wesley gu'n
robh an duthaich so air creideamh a thur-
threigsinn. An 1721 thubhairt an t-Easbuig
Berkeley, " Anns na laithean so tha an sluagh
coma CO dhiu mu chrabhadh agus mu chreid-
eamh agus mu aoradh Dhe."
Anns na laithean deireannach
A' dol ceum na 's fhaide air ais, cluinnear an
aon fhonn tiamhaidh anns gach ginealach.
Nach e sin an aon duan a bha aig Gideon mu
thri mile bliadhna air ais agus e a' cuimhneach-
adh air miorbhuilean agus maitheasan Dhe do
Israel anns na laithean o shean an coimeas ri
cruaidh-chasan a latha fhein. Chan e mhain
gu'n robh daoine riamh anns gach linn a'
saoilsinn gu'n robh ciiisean an t-saoghail a' dol
na 's miosa, ach bha iad a' greimeachadh air
earrannan as an Sgriobtur fhein a bha a reir
coltais a' teagasg gur ann mar sin a tha Dia a'
runachadh, no co dhiu gur ann mar sin a tha
Dia a' faicinn chuisean a' dol.
{Mi leantuinn)
Aireamh 7
939
Luachmhorachd an Tighearna losa
Leis an Urramach Calum MacLeoid, M.A., Both-Chuidir
" Dhuibh-se uime sin achreideas thae luachmhor." — 1 Peadair ii. 7.
THA bhi a' creidsinn a' ciallachadh chan e
mhain a bhi gabhail ri briathran is ri geall-
aidhean an Tighearna mar an fhirinn — tha sin
ann — ach a bhi gabhail ris-san, agus a bhi
beathachadh air mar Dhia is mar Shlanuighear.
Tha a bhi creidsinn a' ciallachadh a bhi gabhail
ri Criosd mar an Ti a tha tabhairt dhuinn
beatha, agus saorsa, agus sith, agus sin gu
siorruidh ; a bhi gabhail ris-san agus a bhi
beathachadh air mar Shlanuighear is fear-
graidh ar n-anama ; agus an uair sin tha gach
ni a their e is a gheallas e fior is seashmhach
dhuinn, creididh sinn iad seach gur h-esan a
labhair iad. Dhaibh-san, ma ta, a tha a' creid-
sinn ann, tha e luachmhor.
De a nis a tha deanamh ni no neach luach-
mhor do dhuine sam bith ? Tha a dha no thri
dh' aobharan air an sin.
I. A?i toiseach tha ni luachmhor nuair a tha e
annasach, no gann, no eireachdail
Tha clach luachmhor nuair a tha a' chlach sin
gann agus annasach. A' chlach a tha 's an
fhainne air a' mheoir tha i luachmhor seach gu
bheil i gann agus annasach is eireachdail ; nam
bitheadh i cho pailt is cho cumanta ris na
clachan air druim an rathaid-mhoir cha bhith-
eadh i idir cho luachmhor agus cha mho bhith-
eadh 1 'san fhainne. Mar is gainne agus is
annasaiche a' chlach is ann as luachmhoire a
mheasar i. Tha mar sin an ni a tha gann agus
annasach luachmhor. Chi thu 's a' phaipeir-
naidheachd an drasda 's a rithist beag fhortan
air a phaigheadh air leabhar a tha fior ghann.
Theagamh nach b' fhiach an leabhar ach beagan
thasdan 'nuair a chaidh a chlodh-bhualadh, ach
dh' fhas e gann agus a nis tha e cho luachmhor
agus gu bheil fiach beathachadh-teaghlaich ann
fad am beatha. Tha luideag bheag de leabhar
no dha agam f hein agus tha iad luachmhor chan
ann air an son fhein a mhain, ach a chionn is gu
bheil iad ro thearc r' am faotainn — aon dhiubh
Leabhar Cheist nam Mathar anns a' cheud
chlodh-bhualadh an Gaidhlig. Chan 'eil an
diugh ach tri dhiubh maireann, no ri am faotainn.
Gheibh thu r' a cheannach an clodh-bhualadh
mu dheireadh de'n leabhar so air son sgillinn
no dha, ach seach gu bheil a' cheud chlodh-
bhualadh gann, agus gun 's an t-saoghal dhiubh
an diuffh ach a tri tha e luachmhor. Tha daoine
a' cur meas air agus e gann is annasach, agus
mar sin tha e luachmhor.
Seall an luach a bhathas a' cur an larla Haig
's a' chogadh, agus am meas a bha air mar
cheannard-airm, is mar dhuine glic agus diadh-
aidh ; cha robh mac-samhail dha ann. Bha
saighdearan is ceannardan eile feumail is
seasmhach is dileas eadhon gu bas, ach bha esan
mar shaighdear is mar cheannard is mar Ian
dhuine sonraichte da riribh ; cha robh a leithid
ach gann, ma bha iad idir ann, agus mar sin bha
e luachmhor d' a rioghachd is do' n t-saoghal, is
do chuis a' cheartais. So, a charaid, mar a tha
Criosd dhaibh-san a tha creidsinn ; chan 'eil a
leithid eile ann, tha e sonraichte am measg
dheich mile, agus am measg a' chinne-daonna
agus ainglean gu leir ; tha e sonraichte agus
gun choimeas dhaibh-san a thug gradh dha agus
a ghabh ris mar Shlanuighear ; tha e luachmhor
dhaibh ; luachmhor agus gun a mhac-samhail
eile ann. Tha e uile ionmhuinn. " Mar
chrann-ubhal am measg chrann na coille, is
amhuil mo riin-sa am measg nan oganach : fo a
sgaile mhiannaich mi agus shuidh mi sios, agus
bha a thoradh mills do mo bhlas ; threoraich e
mi do thigh an fhiona, agus b' i a bhratach
tharum an gradh."
2. Tha an Slanuighear beannaichte a rithist
luachmhor air son an fheum a tha ann
Tha an t-6r luachmhor chan ann a mhain air
son an luach a tha ann fhein, agus a chionn gu
bheil e gann — tha e sin is e a tha — ach air son an
fheum a ni e. Nithear iomadach ni de'n or ; is
iomadh feum air son a bheil e. Nithear soith-
ichean dheth, agus tha na soithichean sin na's
urramaiche is na's luachmhoire is na's maisiche
na soithichean eile. Nithear dealbh is cruth
nithean dheth, agus tha iad na's urramaiche is
na's eireachdaile na gum biodh iad deanta de
chloich no de stuth sam bith eile. Tha cuid-
eachd an ciiineadh as feumaile is as luachmhoire
air a dheanamh de'n or.
Ach is ann a tha an t-6r feumail da-riribh anns
na gheibh e dhuinn. Ciod e an goireas no am
feumalachd nach ceannaich an t-6r dhuinn. Cha
mhor nach fhaigh e dhuinn uile fheumalachd
na beatha 's an t-saoghal-sa, tuar is tacar is tigh
is aodach, agus gach comhfhurtachd eile air a
bheil sinn a' cur feum. Is mor agus is eugsamhla
2
LUACHMHORACHD AN TIGHEARNA lOSA
an f heum a tha 's an or a thuilleadh air an luach
a tha ann f hein.
Tha an t-uisge luachmhor ah* son an f heum a
tha ann gu fas a thabhairt air toradh na talmh-
ainn, gus ar nighe is ar glanaidh, gus ar pathadh
is ar n-iot a chasgadh ; is iomadh feum a tha's an
uisge, cha tig duine no ainmhidh beo as aonais.
Tha peann luachmhor air son an f heum a tha
ann gu sgriobhadh ; faodaidh e bhi grinn agus
maiseach, eadhon de'n or fhein, ach is ann a tha
luachmhorachd a' phinn a co-sheasamh anns an
f heum a tha ann gu sgriobhadh. Tha am peann
luachmhor air son na ni e. An am an earraich
tha spaid is crann feumail do fhear an aitich is
an treabhaidh ; tha iad luachmhor air son an
f heum a tha annta. Tha biadh luachmhor chan
ann a mhain ann fhein, air a ghrinnead is air a
bhlasad, ach gu h-araidh gu bheil e feumail gus
ar beathachadh is ar neartachadh is ar cumail
beo. Agus, anam, tha an Tighearna luachmhor
air son an fheum a tha ann dhuinne a chreid.
Bha sinn a' cur feum air beatha, beatha naomh
agus shiorruidh agus thug esan sin dhuinn ; tha
sinn a' cur feum air glainne is maitheanas
peacaidh agus f huair sinn sin troimhe-san ; tha
sinn a' cur feum air biadh is beathachadh do ar
n-anam agus fhuair sinn sin ann-san. O ! na
fhuair sinne a tha creidsinn troimhe-san. An
fheum a tha ann, agus na rinn e dhuinn. Tha e
luachmhor dhuinn da riribh.
'S e mhaitheas dhuit gu grasmhor caoin
gach peacadh annad fein,
'S e bheir dhuit slaint is furtachd fos
o t'e euslaintibh gu leir.
Do bheatha fos o sgrios a bhais
'se dh' fhuasglas dhuit gu pailt :
'S e chriinas thu le coron graidh
's le trocair chaoimh gun aire.
Le mhaitheas is le thiodhlacaibh
sar lionaidh e do bheul :
'S tha t' oige air a nuadhachadh
mar iolar luath na speur.
Dhuibhse uime sin a chreideas tha e liiachmhor.
Agus an fheum a tha ann dhuinne gu bhi
toirt eolas dhuinn air an Athair, agus air beann-
achdan is buadhan an Athar ; agus oirnn
fhein agus air ar suidheachadh , is air ar staid
mar pheacaich chaillte ach a shaoradh leis-san
agus tre ghradh-san. Tha e luachmhor dhuinn
air son an eolais bheo agus spioradail a tha e
buileachadh oirnn. Is esan ar maighstir is ar
fear-teagaisg ann an nithibh spioradail ; anns
na nithibh sin a bhuineas do Dhia agus do
rioghachd Dhe 's an t-solus. Tha e luachmhor
air son an fheum a tha ann 's an t-seagh so
dhuinne a chreid.
Gaisgich na rioghachd
Dh' fhaodainn ainmeachadh cuideachd, agus
cuii'idh tu do sheula ris, gu bheil e luachmhor
air son an fheum a tha ann gu bhi 'g ar toirt
air adhart ann an lanachd is neart beatha na
diadhachd. Tha e gu bhi toirt cinneis is fas air
an neach sin a tha creidsinn ann. Seall air a'
mhuinntir sin a dh' fhas laidir is calma is eir-
eachdail — mor anns gach doigh — ^ann an Dia,
nach ann troimhe-san a bha iad mar sin ?
Cuimhnich air Peadar, is Eoin ; air Pol, is Muire
Magdalen ; air Augustin, is Frannsaidh Assisi ;
air Ninian, is Calum-cille ; agus air na naoimh eile
as aithne dhuit, nach ann tre-san a bha iad an
ni a bha iad, agus a tha iad an diugh, sar ghaisg-
ich rioghachd Dhe. O ! an fheum a rinn e
dhaibh-san,chanionghnadhidirged a bhitheadh
e luachmhor dhaibh. Agus dh' fhaodadh sinne
fianuis a thogail air an fheum a bha agus a tha
ann dhuinne, ann a bhi toirt fais air gach buadh
is beannachd grasmhor a bhuilich e-fhein air ar
n-anam le sinn a bhi creidsinn ann. Ged a tha
sinn cho crion is cho lag is cho aineolach chan
ann aige-san a tha choire sin ach againne nach
'eil a' creidsinn ann gu dileas is gu h-iomlan is
gu simplidh. Rinn eadhon am beag chreideamh
a tha againn e luachmhor 'n ar stiilean-ne.
Mo ghaol, mo ghradh is m" eudail thu,
' M' ionntas tir is m' aoibhneas thu
Mo mhacan alainn ceutach thu
Chan fhiu mi-fein a bhi 'd dhail.
Ge mor an t-aobhar cliii dhomh e,
Is m6r an t-aobhar curaim e
Is mor an t-aobhar iimhlachd e "
Righ nan dial bhi 'm laimh.
Dhuibhse uime sin tha e luachmhor.
Tha, agus air son na choisneas e dhuinn
f hathast : neamh fhein, agus beatha agus sonas
siorruidh maille ris fhein agus ris na naoimh ann
an gl6ir,seadh agus caidreamh an Athar ghradh-
aich, agus an t-seirbhis sin air neamh a tha 'na
beatha is 'na h-urachadh is 'na solas maille ris
fhein gu saoghal nan saoghal. O ! na choisneas
e dhaibh-san a tha creidsinn ann, agus na ni e
air an son a thuilleadh air na rinn e. Tha e
dhaibh-san do-labhairt luachmhor ; tha, O tha.
Am bheil e luachmhor mar so dhuit fhein, a
charaid agus a bhana-charaid ? «
3. Tha e a rithist luachmhor seach gu bheil daimh
is ceangal aige ruinn
Buinidh sinn dha agus buinidh esan dhuinne.
Faodaidh ni a bhi luachmhor ann fhein ach mur
'eil ceangal no buinteanas aige ruinn chan 'eil e
luachmhor dhuinne. Faodaidh ni a bhi gann
is annasach gu leor, ach chan 'eil e luachmhor
no ffeumail dhuinne mur h-eil coir againn air no
buinteanas againn ris. Bidh sinn a' leughadh
mu iomadh ni luachmhor a tha ann an tirean
cein ach chan 'eil luach annta dhuinne agus gun
cheangal 'sam bith againn riutha. Tha daoine
ann a tha feumail is sonraichte 'nan diithaich
fhein, ach chan 'eil iad luachmhor dhuinne agus
gun cheangal 'sam bith againn riutha. Cha
robh larla Haig luachmhor do na Gearmailtich ;
BUAIDH AN T-SOISGEIL AIR AN T-SAOGHAL
3
is ann a bha e gle mhi-luachmhor dhaibh ged bu
shar e am measg nam miltean, seach nach buin-
eadh e dhaibh. Is e an ni no an neach a
bhuineas dhuinn fhein a tha luachmhor is
miiirneach againn ; agus ma bhuineas e dhuinn,
ge b'e cho bochd is cho suarach is a tha e aig
daoine eile, tha e luachmhor againne ; is fhada
bho chuala mi : "Is geal leis an fhitheach isean
gorm garrach fhein." Is minic a chuala mi, is
mi 'iiam bhalach, daoine ag radh mu dheidhinn
mnatha nach robh 'nam beachd-san gle sgiamh-
ach no sgiobalta : " Chan 'eil fhios againn air
an t-saoghal de a chunnaic e innte." An ta,
nam biodh siiilean a fir 'n an ceann-san, agus
nam buineadh i dhaibh — nam bu leo fhein i —
thuigeadh iad an uair sin. Tha neach luach-
mhor dhuinn ma bhuineas e dhuinn, agus mar is
dluithe an daimh is ann as luachmhoire tha e
againn. Is luachmhor an leanabh aig a' mhath-
air, agus gur h-e a leanabh fhein e.
Tha Criosd, ma tha, luachmhor dhaibh-san a
tha creidsinn, seach gu'm buin e dhaibh agus
gu'm buin iadsan dhasan. Is leamsa fear-mo-
ghraidh agus is le fear-mo-ghraidh mise.
Cheannaich e sinn le fhuil luachmhor fhein air
a' chrann, agus buinidh sinn dha agus esan
dhuinne. " Cha leibh fhein sibh ; tha sibh air
'ur ceannach le luach." Thainig e a nuas o
neamh chum an t-saoghail-sa gus am biodh
eolas againn air, agus gum buineadh sinn dha,
agus gum buineadh esan dhuinne ; gus am
bitheadh sinn 'n ar cairdean aige, agus 'n ar
cloinn do Dhia. Chan e sin uile e ach thug e e
fhein gu bas air ar son agus 'n ar n-aite, agus
mar sin tha coir bais aig oirnn cho maith ri coir
beatha. Sheulaich e a dhaimh ruinn, agus a
choir oirnn, le a bhas air a' chrann, agus ar
daimh is ar ceangal ris-san. Buinidh e dhuinne
a tha a' creidsinn ann, le coir shiorruidh, agus
mar sin tha e ro-luachmhor dhuinn.
Tha e mar so, a chairdean, sonraichte dhuinn,
gun a shamhail ann ; ar Slanuighear is fear-ar-
graidh. Tha e feumail dhuinn agus gur h-ann
troimhe-san is ann-san a fhuair sinn agus a tha
sinn a' faotainn beannachdan is buadhan beatha
nan gras is na fireantachd ; agus gur h-ann
troimhe a gheibh sinn fhathast Ian sheilbh air
an oighreachd, agus air pailteas is saoibhreas is
sonas nan neamhan. Agus is leam fhein e, m'
annsachd, a ghradhaich mi agus a thug e-fhein
dhomh agus 'nam aite ; agus a tha fas na's
muirniche is na's maisiche dhomh a h-uile latha.
M' ulaidh m' aighear is mo luaidh thu.
Rim is gaol is gradh an t-sluaigh thu.
'S tus' an Ti a bheir dhaibh fuasgladh
Bho chuibhreach an namhaid uaibhrich.
Dhuinne uime sin a tha creidsinn tha e luach-
mhor.
Buaidh an t-Soisgeil air an t-Saoghal
Leis an Urr. T. M. MacCalmain, M.A., Eaglais Chaluim-cille, an Govan, Glaschu
{Air a leantuinn)
BITHEADH fhios so agad gu'n tig anns
na laithean deireannach aimsirean cunnar-
tach ; oir bithidh daoine fein-speiseil, sanntach,
raiteachail, uaibhreach, toibheumach, eas -
umhail do pharantan, mi-thaingeil, mi-naomha,
gun ghradh nadurra, 'n an luchd-brisidh coimh-
cheangail, tuaileasach, neo-gheamnuidh, borb,
gun ghaol do'n mhaith, fealltach, ceann-laidir,
ardanach, aig am bheil barrachd graidh do
shaimh na tha aca do Dhia, aig am bheil coslas
diadhachd ach a tha ag aicheadh a cumhachd "
(2 Timoth. iii. 1-5). " Thig anns na laithean
deireannach luchd-fochaid, ag imeachd a reir an
ana-miann fein, agus ag radh, C'ait am bheil
gealladh a theachd ? Oir o chaidil na h-aith-
richean tha na h-uile nithean a' fantuinn mar a
bha iad o thoiseach a' chruthachaidh " (2 Pead.
iii. 3-4),
Uilc anns gach linn
Gun teagamh sam bith gheibhear anns na
h-amannan anns am bheil sinne beo na h-uilc
agus na dubhailcean a tha air an ainmeachadh
ann an so leis na h-abstoil Pol agus Peadar mar
chomharradh air na laithean deireannach, agus
mar sin tha cuid ag radh gur i so an aimsir
dheireannach. Ach an robh riamh am no linn
ann anns nach robh na ceart uilc agus dubh-
ailcean sin r'am faotainn, agus sluagh uime sin
a' saoilsinn gu'n robh crioch an t-saoghail air
teachd ? A h-uile uair a thainig plaighean no
gort, no crith-thalmhainn mhor, no dubhar-
greine ; a h-uile uair a bhris cogadh fuilteach a
mach, a h-uile uair a shaoil le daoine gu'n robh
sluagh an latha fein na 's miosa 'n am beusan
agus 'n an cion-creidimh na sluagh nan laithean
a dh' aom, chluinnteadh feadhainn ag radh gur
i an aimsir dheireannach a bha ann.
Anns an t-siathamh linn (tri cheud bliadhna
deug air ais) , am feadh 's a bhatar a' togail eaglais
iir 's an Roimh, chuireadh cabhag ris an luchd-
togail a chionn 's gu'n robh droch amharus ann
gu'n robh an saoghal a' tighinn gu ceann a dh'
aithghearr. Mu'n bhliadhna 1000 bha diiil air
feadh na Roinn-Eorpa gu'n criochnaicheadh an
saoghal 's a' bhliadhna 1033. Aig iomadh am
o'n uair sin bha feadhainn a thubhairt gu'n robh
crioch an t-saoghail air teachd. Beagan is
fichead bliadhna air ais bha iomadh leabhar
agus searmon air an toirt arn foUais a' dearbhadh
BUAIDH AN T-SOISGEIL AIR AN T-SAOGHAL
gu'm b'e Cogadh Mor na h-E6rpa cath Arma-
geddon, agus aig an am so fhein chan 'eil iad
tearc a tha de'n bhai*ail gu'm bheil na riogh-
achdan a nis 'g an cur fhein an ordugh-catha
air son Armageddon.
Mar sin, tha agus bha moran de'n bheachd
gu'm bheil e an dan do'n t-saoghal dol am
miosad, agus an sin thig a' chrioch, agus chan
'eil teagamh nach 'eil earrannan de'n Sgriobtur
a dh' fhaodas a bhi air am mineachadh s' an
t-seagh sin.
Bonn ar dochais
Ach tha da cheist ag eirigh ri ar n-aghaidh
mu'n chilis. An toiseach, gu de feum a tha
's an t-soisgeul mur 'eil e an comas dha an
saoghal a dheanamh na's fhearr ? Agus a
rithis, nach 'eil Criosd a' teagasg gu'm bi
deagh-bhuaidh an t-soisgeil air an t-saoghal a'
sior-fhas o linn gu linn ? Ann an teagasg
Chriosd mu bhuaidh an t-soisgeil air an t-
saoghal gheibhear da rud gu sonruichte.
Anns a' cheud aite, a dh' aindeoin cumhachd
an t-soisgeil, agus a dh' aindeoin ged a bhitheas
an soisgeul air a shearmonachadh fa-dheoidh air
feadh an t-saoghail gu leir, bithidh fhathast
feadhainn ann nach gabh ris. " Is cosmhuil
rioghachd neimh ri duine a chuir siol maith 'na
fhearann," arsa Criosd, ach bithidh cogal am
measg a' chruithneachd, agus leigear leotha fas
araon gus an tig am fogharadh (Mata xiii. 24-30).
Air an laimh eile, is e doigh-oibreachaidh an
t-soisgeil gu'n teid e o neart gu neart, agus mar
a tha na bhadhnaichean a' dol seachad gu'm
faigh e barrachd agus barrachd buaidh air an
t-saoghal, agus ni e atharrachadh na's motha
agus na's motha air beatha, agus beusan, agus
cleachdaidhean dhaoine. Is e so, saoilidh mi,
a tha air a theagasg ann an cosamhlachd an
t-sil mhustaird agus cosarahlachd an taois-
ghoirt (Mata xiii. 31-33). Fasaidh an grainne
beag de shiol mustaird 'na chrann mhor, agus
bithidh an taois-ghoirt eifeachdach air an
t-iomlan a ghoirteachadh. Chan 'eil fuaim sam
bith co-cheangailte ri siol agus e a' fas, no ri
taois agus e ag oibreachadh, ach tha iad le
cheile a' tighinn air an adhart a dh' aindeoin
sin. Mar sin, ged a dh' fhaodas obair an
t-soisgeil a bhi dol air adhart gu samhach seimh,
fhathast tha e a' dol air adhart. Mar a thubh-
airt am faidh Isaiah : Is ann gu seimh a tha
an t-uisge agus an sneachd a' frasadh a nuas o
nfeamh, ach tha iad ag uisgeachadh na talmhainn
agus a' toirt air fas torach a chum 's gu'n toir
e siol dha-san a chuireas agus aran dha-san a
dh' itheas. " Is amhuil," arsa an Tighearna
Dia, " a bhitheas m'fhocal-sa a theid a mach as
mo bheul ; cha phill e am ionnsuidh gun tairbhe,
ach coimhlionaidh e an ni as aill leam agus bheir
e gu buil an ni mu'n do chuir mi a mach e "
(Isa. Iv. 10-11).
Comharraidhean maithe
Faiceamaid a nis cuid de na nithean a tha
dearbhadh gu'm bheil an taois-ghoirt a'
deanamh nah-oibre a dh'earbadhris. Thoiream-
aid fainear cuid de na comharraidhean a
tha nochdadh gu'm bheil an saoghal a' fas na's
fhearr air moran dhoighean agus gu'm bheil
an t-atharrachadh math sin mar thoradh air
buaidh an t-soisgeil air cridhe, agus inntinn,
agus beatha dhaoine.
Ceud bliadhna air ais bha clann bheag air
an cur gu obair mar gu'm bitheadh traillean
eadhon anns an rioghachd againne. Anns na
muilnean-aodaich anns a' bhliadhna 1845 bha
clann eadar seachd agus naoi bliadhna a dh'aois,
agus eadhon naoidheanan aig aois tri agus
ceithir, a' saothrachadh anns na tighean-oibre
sin eadar sia uairean deug agus ochd-uairean
deug 's an latha. Mu'n am cheudna bha
balaich agus caileagan aig aois coig bliadhna a'
slaodadh tubaichean Ian guail anns na meinn-
ean guail fo'n talamh, agus iad leth-ruisgte
anns na tuill eagalach, dorcha, agus fuar sin. Is
gann a ghabhas so a chreidsinn ach tha e fior.
Chan e nahain nach fhaighear ctiisean mar sin
an diugh 's an rioghachd so, ach mar an ceudna
gu'm bheil e 'n a ruthadh-gruaidh dhuinn
smuaineachadh gu'n robh a leithid sin riamh
ceadaichte. Gu de rinn an leasachadh fhaot-
ainn do'n chloinn ? Rinn am Morair Shafts-
bury agus feadhainn eile comhla ris, a dh'aidich
gu'n robh iad air an co-eigneachadh le gradh an
Ti sin a thog na leanaban 'n a uchd agus a
bheannaich iad. Le spairn chruaidh fhuair na
Criosduidhean uasal sin laghan trocaireach air
an deanamh gu bhi a' dion na cloinne. Tha
speis air a nochdadh an diugh do'n chloinn, agus
ciiram air a ghabhail dhiubh, mar nach robh
riamh thuige so, agus sin mar thoradh air
eisimpleir Chriosd agus buaidh a Spioraid-san
agus teagasg a Shoisgeil.
Deagh thoradh an t-soisgeil
Ach chan e mhain a' chlann ach a h-uile
seorsa a tha a' sealbhachadh deagh-thoradh
an t-soisgeil ged a bhitheadh iad fhein
aineolach air an t-soisgeul sin. Faodar a radh
le* firinn nach robh riamh uidhir de chiiram
air a ghabhail de dhaoine bochda agus de'n
mhuinntir euslan ; cha robh riamh a leithid
de dhion air an fhear-oibreach an da chuid
'n a dhachaidh, agus 'n a obair, agus 'n a
chion-oibre cuideachd. Co a dh' aicheas gu'm
bheil sin uile a reir spiorad an t-soisgeil agus
mar thoradh air buaidh an t-soisgeil anns an
t-saoghal. Gach maitheas agus gach goireas,
gach saorsa agus gach dion agus gach sochair,
a tha sluagh ar latha-ne a' mealtuinn, tha iad
uile a' sruthadh o shoisgeul Chriosd. Tha sinn
a' leughadh 's an Sgriobtur mu atharrachadh
BUAIDH AN T-SOISGEIL AIR AN T-SAOGHAL— DUSGADH LEODHAIS 5
mor a rinn losa an aon aite do'n tainig e, agus
chaidh muinhtir an aite a mach " a dh'fhaicinn
ciod e an ni ud a thachair, agus thainig iad chum
losa." An uair a lorg-as tu air ais su a cheann
toiseachaidh gach niaitheas a tha anns an
t-saoghal an diugh, treoraichear thu gu losa.
Is bochd gu'm bheil uidhir de dhaoine a' diiilt-
adh an dragh a ghabhail na beannachdan a tha
aca a lorg air ais gus an tobar as an do shruth
iad ; tha iad a' mealtuinn nan tiodhlacan agus
a' dearmad an Ti a thug dhoibh iad. Ann ajn
moran de dhoighean tha na seann chreuchdan a
dh' aobharaich fulangas do dhaoine fad iomadh
hnn air an slanuchadh a nis, ach, mar a bha
fior niu neach eile (Eoin v. 13), chan 'eil f hios aig
an f headhainn a shlanuicheadh co e a shlanuich
iad.
Obair Shatain
'S e cuspair mor a tha an so, agus dh' fhaoda-
maid leudachadh air, ach feumar sgur le da rud
eile ainmeachadh a tha, a reir mo bharail-sa, a'
nochdadh gu'm bheil an taois-ghoirt a' deanamh
na h-oibre a dh' earbadh ris. 'S e mo bheachd
fhein gu'm bheil a nis an sluagh cumanta anns
gach rioghachd ag aontachadh gur e cogadh
obair an t-Satain, gu'm bheil e gu tur olc. Tha
e fior gu'm bheil sinn aig an am ann an cunnart
a bhi an sas an cogadh a rithis, ach co is
coireach ? Co ach cuid de na daoine a tha
lionadh nan aitean inbheach ? Tha mi gle
chinnteach gu'm bheil an Gearmailteach cum-
anta agus an t-Eadailteach cumanta agus am
Frangach a' graineachadh obair-cogaidh mar a
tha mise agus thusa. Tha sluagh an t-saoghail
ag aithneachadh mar nach robh iad riamh gu'n
d' rinn Dia de dh' aon f huil uile chinnich dhaoine
chum iad a ghabhail comhnuidh air aghaidh na
talmhainn ann an sith agus ann am braith-
reachas, agus co as a thainig spiorad a' bhraith-
reachais ach o'n Ti sin a theagaisg dhuinn
iirnuigh a dheanamh ag radh " Ar n-Athair ? "
Ma thig cogadh, bithidh e doirbh do neach
againn fuireach as, ach bitheadh cinnte againn
gur ann fada an aghaidh an calach agus an
aghaidh an coguis a ghabhas an sluagh cumanta
pairt ann, ge b'e taobh air am bi iad.
Aonachd spioradail
A rithis, tha aonachd spioraid am measg nan
eaglaisean 'n ar latha mar nach robh ann riamh.
Fad iomadh linn bha e 'n a bhacadh air aobhar
Chriosd 's an t-saoffhal sru'n robh agus gu'm
bheil sluagh Chriosd air an roinn cho mor
eatorra fein. Tha na roinnean ann fhathast,
ach tha na nithean a tha 'g an dliithachadh ri
cheile a' sior-fhas na 's treasa agus na nithean
a tha 'g an sgaradh a' sior-dhol an dichuimhne.
Ma dh' fhaighnichear ciod is aobhar dha so,
chan 'eil ann ach aon fhreagairt, agus is e sin
gu'm bheil gach latha a' toirt na 's fhaisge an
t-ain anns an lan-choimhlionar iirnuigh Chriosd
gu'm bitheadh iad uile 'n an aon. Bha mi a'
leughadh an raoir mu'n choinneamh mhor a
chruinnich ann an Tambaram 's na h-Innsean
aig deireadh na bUadhna so chaidh. Bha suas
ri coig ceud pearsa cruinn ann an sin ; thainig
iad a suas ri tri fichead agus a deich de dhiith-
channan air feadh an t-saoghail ; agus bha iad
a' riochdachadh nam moran eaglaisean eadar-
dhealaichte d'am buineadh iad. Bha iad crmnn
air cheann 's gu'n tuigeadh iad na b' fhearr toil
Dhe agus a chum 's gu'm bitheadh na h-eaglais-
ean d'am buineadh ia5 a' saothrachadh na 's
dliiithe lamh air laimh ann an aobhar an Tigh-
earna. Bha iad an sin as gach treubh agus
cinneach, bha iad de gach dath agus seorsa.
Chan 'eil cumhachd sam bith 's an t-saoghal as
urrainn daoine a thoirt ri cheile 's an doigh
iongantach sin ach aon chumhachd a mhain,
agus is e sin cumhachd spiorad Chriosd.
Air a righ-chathair
Anns an latha so, agus uidhir nithean ann gus
ar sarachadh agus ar claoidh is maith a bhi 'g
amharc air na nithean dochasach. Is eigin do
Chriosd rioghachadh gus an cuir e a naimhdean
uile fo a chosaibh. Tha na comharraidhean
againn gu'm bheil Criosd air a righ-chathair
agus chan 'eil Dia 'n a thamh. Deanar riogh-
achdan an t-saoghail 'n an rioghachdaibh do ar
Tighearna agus d'a Chriosd-san, agus bithidh e
'n a righ gu saoghal nan saoghal.
Dusgadh Leodhais
(Bha an t-iomradh so air an dusgadh a tha an Leodhas air a sgriobhadh le fear de mhinistearan an eilein ;
duine a dh' fhaodar earbsa a chur 'n a ghliocas agus 'na thtiigse spioradail. — Am Fear-deasachaidh.)
GUN teagamh tha diisgadh ann an caochladh
chearnaidhean de Leodhas, agus chan 'eil
duine glic sam bith a dh' fhiachas ri stad a chur
air, no aon f hacal a labhairt a chuireadh bacadh
air. Tha feum air diisgadh agus an tuilleadh
dheth, agus theid e moran na's fhaide na chaidh
e fhathast mus bi Leodhas mar is coir dha bhith
a thaobh eolas air gras Dhe agus dilseachd do
Chriosd.
'S fhada bho thoisich an gluasad a tha nis a'
tarruing aire dhaoine. Tha bliadhnachan o bha
fiosraichidhean a bha neo-abhaisteach aig cuid
ann an coinneamhan-aoraidh, gu sonraichte ann
an Sgire nan Loch, agus o bha daoine moth-
6 AN T-URR. A. D. CAIMBEUL NACH MAIREANN, MANACHAINN ROIS
achail air cumhachd neo-fhaicsinneach a bha
lathair anns na coinneamhan. Aig amannan
bha am mothachadh so cho laidir aig cuid 's
gu'n robh iad a' dol ann an seorsa de nial. Chan
e gu robh iad a' call lorg orra fhein buileach, ach
bha cudthi-om neo-abhaisteach air an inntinn a
bha toirt an Itiths as an cuirp.
Chan e na h-aon mhothaichean a bha aig gach
neach dhiubh so. Bha feadhainn dhiubh a bha
mothachail air ealach peacaidh orra fhein ;
feadhainn eile a bha fo chiiram air son as-
creideamh muinntir sonraichte ris an robh
ceangal aca aon ehuid mar chairdean no mar
choimhearsnaich ; feadhainn eile a bha fo
bhuaidh seallaidh air moralachd Dhe no gloir
Chriosd. Bha feadhainn ann, mar an ceudna,
air an robh laigse a' tighinn nach b'urrainn
iomradh sam bith a dheanamh air ciod a bha
'ga aobharachadh, no air smuaintean sonraichte
sam bith a bha aca anns an nial, agus cha mhotha
as urrainn dhaibh a radh gu'n tainig ath-leas-
achadh sam bith air am beatha spioradail an
lorg na mhothaich iad.
Ach ged tha sin mar a tha e, c6 is urrainn
breith a thoirt air an fhiosrachadh neo-abhais-
teach troimh an robh iad air an toirt ? no ciod
e a' bhuaidh a dh' fhaodas a bhi aige fhathast
air am beatha spioradail ? Tha diomhaireachd
anns a' cheangal a tha eadar Spiorad Dhe agus
spiorad an duine, agus c6 tha cho glic 's gu lean
e obair an Spioraid anns an raon so ?
Tha CO dhiu ceithir chearnaidhean de'n eilean
anns am bheil, gun teagamh, beothalas a thaobh
nithean spioradail, agus feitheamh air Dia ann
an iirnuigh nach urrainn ach a bhi buanachdail
do chuid. Chan 'eil gle fhada bho thoisich an
gluasad ann an Sgire an Rudha, ach anns an
sgire so bho thoisich e tha corr air fichead neach
a tha toirt comharraidhean soilleir gu'n tainig
atharrachadh air an caithe -beatha, agus tha
mi creidsinn a dh' aidicheas gu follaiseach gu'n
d' fhuair iad eolas slainteil air Criosd. Chan
aithne dhomhsa an aireamh ann an sgireachan
eile — ann am Barbhas no air da thaobh Loch
Eireasort, ach a reir cunntas bithidh buidheann
mhath anns gach aite dhiubh sin a fhuair eolas
nach dealaich riu air mathas Dhe, agus air
cumhachd tearnaidh Chriosd.
Tha aon choniharradh cinnteach air nach ann
bho shios tha an gluasad : na h-uile a tha fo a
bhuaidh chan ann air ceisdean mu eaglaisean a
tha an aire ach air tearnadh an anama, agus tha
iad ag oibreachadh gu cridheil le neach sam bith,
ge b'e eaglais d'am buin e, a tha saothrachadh
air son leas spioradail dhaibh fein no do dhaoine
eile.
Gun teagamh tha cuid a dhaoine fo amharus
a thaobh a' gluasaid tha so, ach cha robh a
leithid riamh ann gun feadhainn a bhi fo amh-
arus m'a thimchioU. Air la na Cuingis fhein
chualas a leithid so de chainnt : " Tha na daoine
so Ian de fhion ur." Cha do chuir sin stad air
an obair, tharr coig mile as le'n anam an la sin.
Cha mho chuireas beachdan dhaoine as-
creidmheach no comhradh anns na paipearan-
naidheachd stad air a' ghluasad tha so. Faodar
stad a chur air, ach tha an cunnart sin ag eirigh
bho an taobh a stigh, chan ann bho an taobh a
muigh. Ma thoisicheas iompachain a' dean-
amh uaill as na fein-fhiosraichean troimh an
deach iad agus a' sealltuinn sios air muinntir
eile aig nach robh fiosraichean mar a bha
acasan, sin far am bheil an cunnart a chuireas
stad air an obair. Ach ma chiimas creidmhich ri
cheile, le inntinn iriosal agus ann an spiorad
brathrachais, a' buanachadh ann an urnuigh,
chan 'eil fhios de an airde gus an tig an obair,
agus de a' bhuannachd a fhaodas Leodhas a
mhealltuinn co-cheangailte ris.
Tha cunnart eile a dh' fhaodas call a
dheanamh dha'n obair, Cha sheas corp no
inntinn an duine ach tomhais araidh de shaoth-
air. Ma dhichuimhnicheas daoine gu'm bheil
iad anns a' choluinn agus gu 'n dearmaid iad
faicill dhligheach a chleachdadh a thaobh an
cuirp, chan 'eil fhios de an cron a dh' fhaodas
tachairt dhaibh fein agus dha an obair. Tha an
corp air a thearnadh le Criosd cho cinnteach ris
an anam, agus tha ciiram ri ghabhail dheth.
Tha e a' cur feum air biadh is deoch is cadal na
h-oidhche, agus is coir sin a thoirt dha anns na
h-amannan iomchuidh. Mar is fearr fonn a
chuirp 's na h-inntinn 's ann is comasaiche sinn
air gnothuch ar n-anama a chuairteachadh gu
ceart, a' feitheamh air Dia gu h-uaigneach no
gu follaiseach.
An t-Urr. A. D. Caimbeul nach maireann,
Manachainn Rois
Le Iain N. Mac Leoid, Cnoc-Mhoire
IS e ministear f ior iomchuidh anns gach doigh
a bha anns an Urr. A. D. Caimbeul, minis-
tear Eaglais na h-Albann, am Manachainn Rois,
a chaochail aig toi«each na miosa so chaidh.
Rugadh Mgr. Caimbeul an Aird-na-murchann,
far an robh a athair, an t-Urr. Neacal Caimbeul,
'na mhinistear anns an Eaglais Shaoir, agus air
do a athair an sgire sin fhagail, shaothraich e
an sgire Uige, an Leodhas, agus an deidh sin
air an Tairbeart anns na Hearadh.
AIG AN UINNEIG— NA TRI PEATACHAN
Fhuair an t-Urr. A. D. Caimbeul gairm
aonsgeulach o choimhthional na h-Eaglaise
Aonaichte an Srath-fharagaig anns a' bhliadhna
1914, agus chuir e fhein agus a bhean choir is a
theaghlach seachad seachd bliadhna diag anns
an sgire fharsuing sin. Bha meas iongantach
aig muinntir an t-sratha gu leir air, a chionn gu
robh e fhein chb coibhneil, cairdeil, fosgarra, ris
gach neach, agus bu choma leis ciod an eaglais
do am buineadh neach an uair a bhiodh a
ghnothuch ri duine sam bith.
Dh' fhag e Srath-fharagaig anns a' bhUadhna
1931, an uair a ghairm coimhthional Eaglais na
h-Albann am Manachainn Rois e, agus bha e
air ceann a' choimhthionail sin gus an d' eug e.
Searmonaiche cuimir, ordail, soisgeulach,
agus is ann da bu dual, c6 a bu taitniche anns a'
chtibaid na a athair coir, ministear cho tlachd-
mhor air searmonachadh an t-soisgeil agus a
bha air Ghaidhealtachd 'n a latha. Bha e glic,
ciiiseach, faicilleach, an ceann a ghairme, n a
charaid do gach aon, bg is sean, a chuir eolas
air, agus cha chreid mi gu'm b' urrainn namhaid
a bhi aige. Chuir e loinn is maise na diadhaidh-
eachd air dreuchd na ministearachd anns gach
cearn an robh e ri saoithreachadh, agus bidh
cuimhne air iomadh la mar aoghaire diadhaidh,
agus mar dhuine grasmhor gradhach, a bha an
comhnuidh a' searmonachadh Chriosd a Shabaid
agus a sheachduin.
Aig an Uinneig
Turus an Righ do Chanada
THA a doighean fein agus a faireachduinean
fein aig a' Mhuir, doighean agus faireach-
duinean a tha diomhair do chloinn-daoine, is
theagamh gur e an t-aobhar gu'n do chuir ceo
agus mucan-eigh a' Chuain Shiar moille air a'
charaid rioghail air an turus do Chanada nach
toigh leis a' Mhuir a bhi cluinntinn dhaoine a'
seinn gu bheil stuadhan na mara fo chommand
air bith ach toil na mara fein, no ordugh Righ
nan diil.
Ach ma choinnich fuachd agus ceo an Righ
agus a' Bhanrigh anns a' Chuan Shiar fhuair
iad blaths agus coibhneas agus iolach cho luath
's a rainig iad Canada. Rinn muinntir Chanada
am beatha le cridhealas agus dilseachd nach
gabhadh a bhi na b' fhearr. Bha an aon Ho-
sath 'n an cluasan fad na h-iiine, o Mhontreal
gu Vancouver.
An uair a bhios daoine a' bruidhinn mu
Chanada bithidh iad gle thric ag radh gur e
Canada seud as luachmhoire ahn an crtm
Bhreatuinn. Tha sin fior gun teagamh, oir is
e Canada dtithaich as motha agus as beartaiche
de na duthchannan thall a tha ceangailte ri
Breatunn. Tha Canada corr agus tri mile de
mhiltean o thaobh gu taobh, is da mhile agus
ochd ceud mile air an rathad eile. Tha tri
cheud gu leth muillean acair de fhearann maith
agus reamhar ann, a thuilleadh air monaidhean
agus coilltean, ach chan 'eil ach mu'n dara leth
de'n fhearann air oibreachadh fhathast. Chan
'eil aite air an t-saoghal anns am fascruithneachd
na's fhearr na dh' fhasas e ann an Canada ; na'n
robh Canada uile fo'n chrann bheathaicheadh
e a' cheathramh cuid de'n t-saoghal.
Tha barrachd de na stuthanna gann agus
luachmhor so ann an Canada na tha ann an
duthaich eile air an t-saoghal ; airgiod-geal,
radium, zinc, platinum, copar, nickel. Cha
mhor nach ann ann an Canada a tha nickel an
t-saoghail uile gu leir. Tha meinean oir ann
cuideachd, agus barrachd fiodha na tha ann an
diithaich air bith eile.
An aite a bhi a' ceannach bathair o Bhreatunn
agus 'g a phaidheadh le siol tha Canada a nis
a' cur suas factories dhith fein, agus a' tois-
eachadh air marsantachd is malairt coltach
ruinn fhein. Chan e a mhain gu bheil i air son
cruithneachd, is caise, is im, is feoil, is fiodh a
reic ruinn, ach bu mhaith leatha acfhuinn agus
obair-iaruinn agus motor cars a reic ruinn
cuideachd, rud nach 'eil idir a freagay-t oirnne.
Anns gach margadh anns an t-saoghal an diugh
tha Canada agus Breatunn a' raiteachas ri cheile,
a' feuchainn c6 aca a gheibh daoine a ni cean-
nach agus reic riu.
Ach ged tha Canada farsuing agus beartach
chan 'eil ann de shluagh ach aona mhuillean
deug. Ghiiilaineadh e gu reidh a cheithir
uiread de stoc dhaoine 's a tha air. Bu mhaith
na'n do lean Gaidheil agus Albannaich air dol
do Chanada mar bha iad a' deanamh aon uair.
Tha aobhar no dha air nach 'eil daoine a nis a'
dol thar chuantan a dh' iarraidh an fhortain,
ach is e an fhior aobhar nach 'eil an t-acras 'g
an cur arin, agus gu bheil pension na seann
aoise 'g an cumail as.
Na tri peatachan
CHA robh caraid riamh aig a' mhaigheach a
b' fhearr na'm bard laghach, Uilleam Cow-
per, aig an robh tomhas mor de spiorad na
carantachd agus de spiorad na bardachd 'na
chridhe, ged bha sgaoth de sheilleinean 'na
bhoinneid. Ann an leabhar beag boidheach
tha an duine cneasda so ag innseadh gu h-
abhacach mu thri maighich a bha aige 'n am
8
NA TRI PEATACHAN
peatachan. Faodaidh mi an sgeul a chur sios,
facal air fhacal, mar a dh' innis e i.
" Cha robh," ars esan, " m' inntinn no mo
bhodhaig air ghleus, ach bu mhiosa dhomh
diomhanas seach a bhi ag obair. Bha maigh-
each beag, tri miosan a dh' aois, aig clann
coimhearsnaich, ach a chionn nach robh iad 'ga
bhiadhadh gu ceart thoisich e air searg agus
air fas caol. Chunnaic an athair gu robh iad
a' fas sgith dheth agus dh' iarr e orra am maigh-
each a thoirt dhomhsa. Bha mise toileach gu
leor aoigheachd a thoirt do'n chreutair, oir bha
mi an duil gu'n togadh e m' inntinn air falbh
o nithean eile a bha cur dragh orm aig an am.
Cha b' fhada gus an deachaidh sgeul a'
mhaighich am fad 's am farsuingeachd, agus is
e a thainig as a sin gu'n do thoisich coimh-
earsnaich eile air maighich a thairgsinn dhomh,
gus mu dheireadh an robh uiread dhiubh am
thairgse 's gu'm faodainn stoc a chur air baile
fearainn. Ghabh mi tri ; thug mi lamh air
saorsuinneachd, is thog mi tigh dhaibh. Bha
a sheomar fein aig gach fear dhiubh. Fad an
latha bhiodh iad a' ruideas comhla, ach 'nuair a
thigeadh an oidhche rachadh gach fear d'a
leabaidh fein. B'e na h-ainmean a thug mi
orra ; Puss, Cairistiona, agus Ealasaid.
Creutair laghach
Thainig mi fein is Puss air a cheile gu maith,
is rinn sinn cairdeas a dh' aon ruith. Leumadh
i 'n am uchd, agus spionadh i m' f halt le fearas-
chuideachd. Bha i aon uair bochd fad thri
laithean, agus theap mi a call, ach leis a' chiiram
a ghabh mi dhith, a la 's a dh' oidhche, thug mi
o'n bhas i. B'e sin an creutair taingeil 'nuair
a chaidh i na b' fhearr ! Shaoileadh tu gu robh
i a' feuchainn r'a innseadh dhomh cho mor 's a
bha i 'n am chomain, oir dh' imlicheadh i mu
lamh gu cairdeil ; an toiseach a ciil, an sin mo
bhois, an sin mo mheoir, 's a rithist eadar nam
meuran, rud nach do rinn i riamh roimhe no 'na
dheidh ach aon turns eile a bha i bochd. B'
abhaist dhomh a bhi 'g a giulan a steach do'n
lios,far am folaicheadh i i fein agus an caidleadh
i fo phreas. Bha so a' cordadh rithe cho maith
's gu'n iarradh i orm a' toirt leam do'n lios aig
uair shonruichte a h-uile latha. Bheireadh i
gnog air nao ghliiin le a spoig, agus shealladh i
orm ann an doigh a bha a' ciallachadh, " a
bheil thu idir a' dol do'n lios an diugh ? " Mur
deanadh sin feum, bheireadh i air sgiort mo
chota 'na fiaclan, agus dh' fheuchadh i ri m'
tharruing air slighe mo dhleasdanais. Bha
Puss 'na creutair ciiiin laghach, is tha mi Ian
chinnteach gu robh mo chompanas na bu
sholasaiche leatha na companas a seorsa fein.
Nadur amharusach
Ach cha b'e sin do Chairistiona. Bha i Ian
de dhroch amharus agus anabarrach dur. Dh'
fhas ise bochd cuideachd, ach ged a ghabh mi
a' cheart churam dhith a ghabh mi do Phuss,
cha d' thug i uiread is taing dhomh. Ma bha
i taingeil cha do leig i oirre e. 'Nuair a dh'
f heuchainn ri cleasachd rithe, chasadh i a fiaclan
mar nach bu chaomh leatha idir a bhi mireag
rium. Dh' fhaodainn a radh mu Chairistiona
mar thuirt am fear eile, " sliob thusa a' chaill-
each is sgrobaidh i thu." Bha i car mor dhi
fein agus cha b' f hiach leatha fearas-chuideachd
a dheanamh comhla ri each. An uair annamh
a bhiodh saod maith orra 's a ghabhadh i pairt
'n an cluicheachd, bha soluimteachd 'n a h-
aodann is tromadas 'n a giulan a bheireadh gaire
ort, mar gu'm biodh i ag radh, ' ' Diomhanas nan
diomhanas, is diomhanas na h-uile nithean ! "
Creutair sunndach
Thainig am bas air Ealasaid m' an gann a
rainig i ire maighich, ach bha i 'na creutair
sunndach, aighearach. Feumaidh e bhith gu
robh full shaighdearan innte oir cha do thiom-
aich a cridhe riamh ri aghaidh namhaid. Bhi-
thinn 'g an leagail a steach do m' sheomar, an
deidh dhomh mo shuipear a ghabhail, agus
bhiodh Ealasaid daonnan air thoiseach anns na
luth-chleasan a bhiodh a' dol. Dh' fheuch an
cat aon oidhche ri farming aisde, agus spors a
dheanamh oirre. Thug e boiseag dhi air an
leth-cheann, ach ma thug, thachair a sheise ris !
Leum i air a dhruim agus ghabh i dha le a casa-
toisich mar gu'm biodh drumair a' slachdanaich
air druma, gus am bu bhuidhe leis teicheadh
agus e f hein f holuch ann an cuil.
Thainig am bas air Ealasaid 'na h-6ige ; bha
Cairistiona beo gus an robh i naoi bliadhna,
agus tha mi an diiil gur e buille air chor-eigin
a fhuair i anns a' chaol-druim a chuir crioch
oirre. Tha Puss choir beo fhathast, deich
bliadhna a dh' aois, is chan 'eil mi a' faicinn gu
bheil comharran na h-aoise a' luidhe orra ach
a mhain nach 'eil i cho aotrum iollagach 's a bha
i aon uair.
An cu agus am maigheach
O chionn ghoirid chuir mi i fein agus cii
anns an aon t-seomar feuch am faicinn a bheil
e fior, mar tha daoine ag radh, gu'n leum
an cii air a' mhaigheach agus gu'n teich am
maigheach o'n chii, cho cinnteach 's a dh' iarras
an tunnag an t-uisge. Rinn mi so gu maith
furachail, oir cha bu mhaith leam gu'n eireadh
tubaist do Phuss no gu'n cailhmi i. Ach cha
ruiginn a leas ; cha do ghabh ise eagal is cha
mho a mhaoidh esan oirre. Cha b' fhada gus
an do thoisich iad air aran itheadh as an aon
t-soitheach, is tha iad cheana cho gaolach agus
cho measail air a cheile ri piuthar is brathair.
Tha mi an diiil, mata, nach 'eil naimhdeas sam
bith eadar an cu agus am maigheach gu nadurra,
agus gur e mac an duine fein a chuir eatorra.
Aireamh 8
939
Gaol anamanna a thearnadh
"DA' ith end do thighe suas mi.'" — Salm. Ixix. 9.
" Tha mi a' gahhail truais de'n t-sluagh." — Iosa Criosd.
AN uair a bha e beo, bha a' cheist air a cur
-air uairean, co dhiubh a b'e ministear ceart a
bha anil an Uilleani Booth, conimanndair
Feachd na Slainnte, no nach b'e. Ach bu
choma ciod an fhreagairt a gheibheadh a'
cheist sin o dhaoine, oir bha ministrealachd an
duine ud air a seulachadh gu pailt le cumhachd
agus comharraidhean an Spioraid Naoimh.
An uair a tha duine air a shonrachadh agus
air a chur air leth gu dreuchd na ministrealachd
ann an Eaglais na h-Alba tha a' cheist so
daonnan air a cur air, " Nach e eud air son
gloir Dhe, gradh do'n Tighearn Iosa Criosd,
agus deidh air anamanna a thearnadh, cho
fad 's is aithne dhuit do chridhe fein, na h-
aobharan sonraichte a thug ort dreuchd naomh
na ministrealachd a ghabhail os laimh ? "
Cha robh duine riamh air thalamh a dh'
fhaodadh a radh na bu treibhdhiriche na
Uilleam Booth gu robh a chridhe air theine le
meud a ghraidh d'a Shlanuighear, agus le
meud a mhiann air anamanna a thearnadh.
Thug Dia an sonas sin dha ann an tomhas pailt,
gu'n I'obh e 'n a mheadhon air moran anamanna
a chosnadh d'a rioghachd agus d'a sheirbhis.
Geata an Aithreachais
Chan ann troimh an aon gheata a tha a
h-uile neach a' dol a steach do rioghachd Dhe,
oir tha iomadh geata a' fosgladh a steach do'n
bhaile naomh. Ach is toigh leis gach sear-
monaiche seasamh laimh ris a' gheata air an
deachaidh e fein a steach, an diiil gur ann
troimh 'n gheata sin a dh' fheumas daoine eile
dol a steach mar an ceudna. B'e an geata aig
an do sheas Uilleam Booth Geata an Aith-
reachais, no Geata an lompachaidh, oir bha e
fein air iompachadh 'na ghille og, agus air
a thoirt a mach as an t-saoghal neo-dhiadhaidh
le cumhachd Chriosd.
Cha luaithe a bha e air iompachadh na
thoisich e air searmonachadh, is cha d' atharr-
aich e riamh o'n teagasg a bha aige 'n a oige.
Cha fhreagradh an teagasg sin air moran
dhaoine eile a bha ag iarraidh slighe na beatha
a cheart cho dichiollach agus cho diirachdach
ris fein, ach bha e a' freagairt air an t-seorsa
d' am biodh Uilleam Booth a' searmonachadh.
Bha e cinnteach gu robh e air iompachadh
agus air a bhreith as tir le cumhachd dhiomhair
o'n airde, agus cinnteach cuideachd gu'm
faodadh am fiosrachadh ceudna a bhi aig
daoine eile a bha aige-san ; cridhe nuadh agus
sith ri Dia. Mar sin cha robh dad eile 's an
t-sealladh aige 'n a shearmonachadh ach gu'm
biodh peacaich air an iompachadh agus air an
saoradh o chumhachd a' pheacaidh agus o
pheanas siorruidh. Bha e a' creidsinn gu
laidir ann an uamhasan ifrinn, agus do bhrigh
gu robh e gu nadurra 'n a dhuine truacanta,
caomhail, cha b' urrainn bha fantuinn samhach,
is chaidh e a mach do chul-shraidean nam
bailtean a chur impidh air daoine gun iad a dhol
sios do thruaighe shiorruidh.
An seann soisgeul
Uile laithean a bheatha shearmonaich
Uilleam Booth an soisgeul ris an abrar an seann
soisgeul ; cha ghabhadh e gnothuch idir ris an
t-soisgeul iir. Tha e duilich a radh c6 ann
dhiubh a tha barrachd de'n fhirinn ; amis an
t-seann teagasg no aims an teagasg iir, ach
an uair a tha an seann soisgeul air a liubhairt
gu diirachdach le neach a tha a' creidsinn aim le
uile chridhe tha buaidh aige thairis air iiiii-
tinnean dhaoine nach 'eil aig an teagasg iir.
" Tha mise a'creidsinn le m' uile chridhe,"
arsa Seanalair Booth, " nach 'eil anus an
t-saoghal ach da sheorsa dhaoine am fianius Dhe,
am fireaii agus an t-aingidh, an fheadhaiim
a tha iompaichte agus an fheadhaiim nach 'eil,
an fheadhainn a tha saorta le cumhachd Dhe
agus an fheadhaiim a tha f hathast fo bhinn bais
agus ifrinn. Chan 'eil amis an t-saoghal eile
ach da aite, neamh agus ifreann ; mur gabh
peacaich ris an t-slainte bheannaichte a tha air
a thairgsinn dhaibh tre f huil luachmhor Chriosd,
agus mur bi iad air an ath-nuadhachadh leis an
Spiorad Naomh, bithidh iad caillte gu siorruidh ;
a' fulang piantan ifrinn, gun dochas ri faotaiim
a mach as. Tha comas aig mac an duine le a
thoil fein air beatha a roghnachadh agus ifreann
a sheachnadh, agus ma roghnaicheas e beatha
agus gu'n gabh e ri trocair Dhe le creideamh
chan 'eil de dheamhain ami an ifreann na
chuiiias e o bhi air a shaoradh. Tha saorsa an
anama a' teachd o Dhia ; tha miorbhuil na
h-ath-bhreith a' tachairt anns an anam ann an
2
GAOL ANAMANNA A THEARNADH
prioba na suile, is tha Dia comasach agus
toileach air na daoine a ghabh ri saorsa an
t-soisgeil a dheanamh naomh ; corp, anam,
agus spiorad. Duine air bith a tha air iompach-
adh e fein, ciamar a ghabhadh e fois no ciamar
a dh' fhanadh e balbh, agus daoine eile a' dol
gu truaighe shiorruidh ? A mach, a mach,
O Chriosduidh, agus tog do ghuth, agus cuir
impidh air peacaich aithreachas a dheanamh
agus greim cinnteach a dheanamh air beatha
agus air neamh."
Gun eagal gun uamhas
Tha moran dhaoine an dull gu bheil iad a'
creidsinn ann an ifreann amis an t-seagh anns
an robh am facal air a chleachdadh le 'n aith-
richean, ged nach 'eil iad a' creidsinn ann idir ;
tha iad a' leantuinn air an fhacal uisneachadh
ged^ nach 'eil beatha no brigh ann dhaibh, agus
ged nach 'eil eagal no uamhas dhaibh ann.
Agus is e an dearbhadh nach 'eil iad a' creid-
sinn ann, gu'n gabh iad am biadh agus gu'm
faigh iad cadal na h-oidhche, agus gu bheil iad
sunndach is sona, mar nach robh gin d' an
teaghlach no d' an cairdean fein ann an ifreann.
Ciod air bith an creideamh-paipeir a tha aca,
chan 'eil iad a' creidsinn ann an da-rireadh gu
bheil am brathair no am piuthar fein, an athair
no am mathair fein, ri bhi a' fulang gu siorruidh
ann an ifreann. Na'm bitheadh, bheireadh e
bhuapa an call agus an cadal, is chuireadh e a
mach iad a ghlaodhach agus a ghul air na
sraidibh. Cha chuala mi ach aon duine riamh
ag radh gu robh e cinnteach gu robh athair agus
a mhathair ann an ifreann, agus gu robh e fein
a' dol do neamh.
Luachmhorachd an anama
Ach cha b'e creideamh-paipeir a bha ann an
ifreann do Sheanailear Booth ; bha an creid-
eamh so cho beo agus cho laidir 'n a chridhe ris
an dochas a bha aige ann an Dia, is cha b'
urrainn e sealltuinn air cruinneachadh air bith
d'a cho-chreutairean gun an smuain a bhi 'n a
chridhe gu robh a' chuid mor dhiuljh a' dol
gu truaighe shiorruidh, agus gu robh Dia 'ga
ghairm-san bruidhinn riu agus guidhe orra
gabhail ris an t-soisgeul m' am biodh e ro
anmoch. Ged a bha e 'n a dhuine cruaidh,
smachdail, aig an robh toil agus inntinn laidir
bha co-fhaireachduin dhiadhaidh aige ri cor
spioradail pheacach a bha gle choltach ri
truacantas agus caomhalachd an t-Slanuigheir.
Bha anam mhic an duine cho luachmhor ann
an sealladh Uilleam Booth, agus cor siorruidh
an anama 'n a ni cho soluimte, 's nach biodh e
ann an comunn duine eile da mhionaid gun
fhaighneachd dheth an robh sith aige ri Dia.
Their sinne nach 'eil e ceart no glic no modhail
a bhi faighneachd cheistean de'n t-seorsa sin.
agus gur e an t-siobhaltachd a tha 'g ar cumail
fein gun a bhi 'g a dheanamh, ach na'm b' aithne
dhuinn ar ci-idheachan fein gu maith, theagamh
gu'm faiceamaid nach e sin an t-aobhar idir,
agus gur e an fhior aobhar nach 'eil de shuim
againn ann an cor spioradail ar brathar na
bheireadh oirnn a' cheist fhaighneachd dheth.
Urracha mora
Tha eagal orm nach biodh de mhisnich
agamsa, ged a gheibhinn an cothrom, a' cheist
so fhaighneachd de Winston Churchhill, ach
dh' fhaighnich Seanalair Booth de Winston
Churchill, an robh e air iompachadh. '• Tha
eagal orm nach 'eil thu iompaichte," ars esan,
" ach tha an Spiorad a' dearbhadh do pheacaidh-
ean ort."
Uair a bha e fein agus Cecil Rhodes agus am
Morair Loch comhla ann an carbad-iaruinn chuir
e a lamh air gualainn Rhodes, is thubhairt e ris,
" Bu mhaith leam bruidhinn riut umad fein ; is
duine thu ris a bheil moran an earbsa anns an
t-saoghal so, ach innis dhomh ciamar a tha
ciiisean a thaobh t' anama."
Dh' fhosgail am Morair an uinneag, is sheall
e a mach, ach fhreagair Cecil Rhodes, " Chan
'eil ciiisean m' anama, a Sheanalair, cho maith
's a bu mhaith leam."
" Am bi thu ag urnuigh ? " ars an seann
duine.
" Bithidh air uairean, ach cha bhi cho trie 's
a bu choir dhomh."
" Am faod mi urnuigh a dheanamh comhla
riut an so fhein ? "
" Faodaidh gu dearbh," arsa Cecil Rhodes.
Thionndaidh am Morair Loch aghaidh air
falbh, ach chaidh an dithis eile air an gliiinean,
is dh' iarr Seanalair Booth air Dia ceuman
Cecil Rhodes a stiuradh, obair a bheannachadh,
agus anam a shaoradh.
An uair a dh' eirich iad bharr an gliiinean
thubhairt Cecil Rhodes ris, " Tha mi an dochas
gu'n lean sibh air a bhi ag iirnuigh air mo
shon."
Chan ann trie a chithear duine cho eudmhor
ann an seirbhis an Tighearn ris an duine mhaith
so, is theagamh gu'm bi iomadh la m' am faicear
a lethid anns an rioghachd so a ris. Duine
naomh a choisrig a bheatha gu h-iomlan do
Dhia agus do sheirbhis a bhraithrean a chionn
gu robh e a' meas an anamanna na bu luach-
mhoire na ni eile fo'n ghrein. Bheannaich
Dia a shaothair gu mor, is thionndaidh e na
miltean o aingidheachd gu fireantachd. ladsan
a thioniidaidheas moran gu fireantachd,, deal-
raichidh iad mar na reultan gu saoghail nanl
saoghal.
ANNS A' CHATHAIR
Anns a' Chathair
AIR uairean bidh sinn uile a' bruidhinn gun
jtXar briathran a thomhas gu cothromach,
agus ag radh nach 'eil an saoghal no a' ghineal
bg cho maith an diugh 's a bha iad ann an
laithean ar n-6ige. Ach chan 'eil anns an
fhacal sin ach facal fhein, facal a bhios sinn ag
radh ro chabhagach an uair a chi sinn sud no
so ris nach robh sinn cleachdte ; boireannaich
oga a' coiseachd air an rathad-mhor^ maileid
air an druim, an cinn agus an casan riiisgte, agus
gun stiall a dh' aodach orra ach briogais ghoirid
agus peiteag cho tana 's gu'm faic thu an
craicionn troimhpe ; no daoine a' dol 'n am
ficheadan a Peairt gu Loch Nis air an t-Sabaid
a dh' fheuchainn am faic iad an Uilbheist, an
aite dol do'n eaglais. An uair a chi sinn rudan
neonach mar sin their sinn nach 'eil boirionnaich
cho beusach, no daoine cho glic, 's a bha iad aon
uair, ach ged a bhios sinn 'ga radh, chan 'eil
sinn 'ga chreidsinn 'n ar cridhe. Co dhiu chan
'eil mise 'ga chreidsinn.
Chan 'eil anns an fhacal so de fhirinn ach gu
bheil an saoghal ag atharrachadh ; mur biodh
an saoghal agus doighean dhaoine ag atharr-
achadh bhiodh sin 'na chomharradh-bais oir
far a bheil beatha agus adhartas an sin bithidh
atharrachadh agus doighean lira. Thainig
iomadh atharrachadh air doighean dhaoine
agus air fasain an t-saoghail o chionn leth-cheud
bliadhna, ach tha mi an diiil gu bheil a' chuid
as motha de na atharrachaidhean sin chum
maith agus nach ann idir chum croin.
Theagamh nach d' thainig atharrachadh mor
air bith air nadur no gne mhic an duine o
chionn mile bliadhna. Tha daoine an diugh
car coltach ris mar bha iad an de, ach mur bheil
iad na's fhearr chan 'eil iad na's miosa. Chan
'eil mi a' faicinn dearbhadh sam bith gu bheil
daoine na's ain-diadhaidhe, no na's neo-bheus-
aiche, no na's miosa gu moralta, na bha iad
anns na ginealan a dh' fhalbh, ach tha mi an
duil gu bheil iad rud beag na's tiiraile ann an
nithean beaga co dhiu.
Mu stuamachd
Na'n abrainn gu bheil daoine na's stuama an
diugh na bha iad anns na seann laithean bhith-
inn a' toirt breith air cuis air nach 'eil e furasda
breith chothromach a thabhairt, oir tha stuam-
achd a' ciallachadh iomadh rud eile a thuilleadh
air measarrachd a thaobh dibhe, is faodaidh
daoine uisge-beatha a thur-sheachnadh ach a bhi
cho neo-stuama ris na coin ann an nithean eile ;
biadh, is boirionnaich, is iarrtusan diomhair an
cridhe. Ach a thaobh fasain fhollaiseach an
oil tha atharrachadh mor agus maith air tighinn
air an duthaich ; tha a' ghineal so na's fhearr
na bha a' ghineal a bha roimhpe.
An raoir fhein bha gearrd air a' charbad-
iaruinn ag innseadh dhomh mu'n bhuachaill-
eachd a bhiodh aige air la-margaidh am Peairt
m' am faigheadh e na tuathanaich a steach do'n
train, agus an dara leth dhiubh air an daoraich.
Ach chan 'eil dad dheth sin ri f haicinn an diugh ;
tha mi an diiil gu bheil suas ri fichead bliadhna o
nach f haca mi duine air an daoraich ann am Blar.
Bha barrachd oil anns na seann laithean na
tha ann an diugh, agus barrachd mionnachaidh
agus droch chainnt, agus barrachd de chloinn
dhiolain. Sin tri ceuman anns a bheil a' ghineal
so air thoiseach air na ginealan a bha romhainn.
An uair a bhios daoine ag radh gu bheil
diadhaidheachd na's isle an diugh na bha i ri
linn an seanar is e a tha 'n an inntinn nach 'eil
uiread dhaoine a' dol do'n eaglais, no nach 'eil
iad a' dol innte a h-uile Sabaid agus air da
cheann an la, no nach 'eil an t-Sabaid fhein air
a coimhead mar b' abhaist i a bhi air a coimhead
an Albainn. Ach chan 'eil sin a' dearbhadh
idir gu bheil an diadhaidheachd na's isle, no gu
bheil daoine a' fas na's miosa agus na's neo-
dhiadhaidhe ; chan 'eil e ach a' dearbhadh gu
bheil am beachdan ag atharrachadh a thaobh
cleachdaidhean na diadhaidheachd agus la
na Sabaid.
La na Sabaid
Tha ministearan agus seann daoine (aig a
bheil cuimhne air an eaglais a bhi Ian a h-uile
Sabaid) titheach air a bhi a' saoilsinn gu bheil
sin 'n a chomharradh cinnteach air uidh an
t-sluaigh ann an nithean spioradail. Ach chan
'eil e 'n a chomharradh cinnteach idir ; chan
'eil ann ach aon de chomharraidhean na diadh-
aidheachd, is tha comharraidhean eile ann as
cinntiche.
Anns na seann laithean bha daoine a' dol
do'n eaglais a chionn gu robh iad cinnteach gur
ann air son gu'n rachadh iad innte a chuir Dia
air chois an t-Sabaid, agus a chionn nach robh
dad eile ach sin air a cheadachadh dhaibh le
lagh an Tighearn. Bha iad a' coimhead an
lagha a chionn gu robh iad a' creidsinn gur e
lagh Dhe a bha ann, agus a chionn gu robh iad
a' faicinn dhaoine eile 'g a choimhead.
Ach theagaisg an eaglais fhein do'n ghineal
bg an diugh nach ann fo lagh nan ludhach a tha
iad ach fo lagh Chriosd ; theagaisg i dhaibh
nach 'eil naomhachd ann an aon la den t-seach-
duin seach ann an la eile, ach a mhain gu'm bu
choir an la air an d' eirich Criosd a bhi air a
naomhachadh leosan aig a bheil gradh dha, agus
gu'n do shuidhich an eaglais air tiis mar aon
d'a riaghailtean gu'n coinnicheadh creidmhich
air a' cheud la de 'n t-seachduin gu bhi a'
tabhairt aoraidh do Dhia.
ANNS A^ CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
4
Cuimhnich, a leughadair, nach ann a' gabhail
lethsgeul na feadhnach nach 'eil a' dol do'n
eaglais a h-uile Sabaid a tha mi ; chan ann idir,
ach feumar a chuimhneachadh gu bheil miltean
agus miltean de dhaoine a tha a cheart cho
tiirail agus cho maith riutsa no riumsa aig nach
'eil na beachdan no na cleachdaidhean a tha
againne a thaobh na h-eaglais agus na Sabaid.
Agus a reir choslais chan 'eil na beachdan no na
cleachdaidhean a tha aca a' deanamh coire
dhaibh ; theagamh gu'n abradh an coimh-
earsnaich gu'n teid iad a steach do rioghachd
Dhe air thoiseach oirnne.
An eaglais agus rioghachd Dhe
Ged nach toigh leamsa a bhi cluinntinn
dhaoine a' cur sios air an eaglais, no a' tionndadh
air falbh bhuaipe,' tha f hios agam gu'm faod
rioghachd Dhe a bhi a' teachd aig an dearbh
am anns a bheil an eaglais a' dol air a h-ais. Ma
smuainicheas tu air na laghanan caomhail agus
Criosdail a rinneadh ann am Parlamaid Bhreat-
uinn anns a' ghineal so, as leth cloinne agus
sheann daoine agus bhochdan, ciod a theireadh
tu ach gu bheil rioghachd Dhe a' teachd anns
an tir so, agus gu bheil inntinn Chriosd air a
nochdadh ann am beatha an t-sluaigh. Ach
tha na laghanna maith agus Criosdail siri air an
deanamh aig an dearbh am anns a bheil daoine
ag radh gu bheil an saoghal a' fas na's miosa
agus a' dol na's f haide air seachran o Dhia.
A reir na seann aithne bha an t-Sabaid air a
toirt do mhac an duine le Dia air son gu'm
faigheadh e fois d'a chorp, ach aig an dearbh
am anns a bheilear ag radh gu bheil an diithaich
a' mi-naomhachadh na Sabaid tha a' Pharlamaid
a' deanamh laghannan a thoirt am barrachd
fois, agus athais, agus saorsa o obair agus o
uairean fada, do luchd-oibre na diithcha.
Tobraichean eile
Is e an fhirinn nach 'eil daoine an diugh an
urra ris an eaglais no ris an t-Sabaid ann an
nithean spioradail mar bha iad uaireigin ; tha
iad a' faotainn beathachadh spioradail a
tobraichean eile cho maith ris an eaglais, is chan
abrainn-sa nach faod an t-am tighinn anns an
dean rioghachd Dhe feum as eugmhais na
h-eaglais. Tha moran de'n obair a bha an
eaglais a' deanamh anns na ceud hnntean a nis
air a thoirt thairis do lamhan eile agus do
bhuidhnean eile. Bha i aon uair a' gabhail os
laimh daoine tinne a leigheas, ach thug i thairis
an obair sin gu buileach do na dotairean ; bha
i aon uair a' sealltuinn as deidh nam bochd,
agus a' teagasg na cloinne anns na sgoilean, ach
thug i a chuid sin d'a h-obair thairis do'n Staid.
Chan 'eil a nis air f hagail aice ach ministrealachd
an Fhacail agus frithealadh nan Sacramaidean,
agus a thaobh a' Bhiobuill tha daoine 'ga
fhaotainn air a mhineachadh ann an leabh-
raichean, agus ann am paipearan-naidheachd,
agus air dhoighean eile, cho maith 's a tha iad
'g a fhaotainn air a mhineachadh anns an
eaglais, agus air uairean na's fhearr.
Meadhon-grais iir
Mar so tha mi an diiil nach 'eil daoine an
urra uile gu leir ris an eaglais air son an
treorachaidh a tha feumail dhaibh air slighe na
beatha mar bha iad uair-eigin ; ged nach 'eil
iad cho fritheilteach air an eaglais 's a bha an
aithrichean, chan 'eil sin a' ciallachadh gu'n do
thuit iad air falbh o ghras no o theagasg fallan,
oir tha meadhonan-grais eile aca, an ciiram a
tha an Staid a gabhail dhiubh agus an teagasg
a tha i a' toirt dhaibh anns na sgoilean agus air
an Radio ; a' cheart theagasg a gheibheadh iad
anns an eaglais. Ged tha an Radio a' cumail
dhaoine as an eaglais, gu sonruichte anns an
fheasgar, tha an Radio fhein 'n a meadhon-
grais do mhoran.
Tha sluagh na diithcha an diugh fada fada
na's fhearr air an doigh na bha iad riamh ; tha
iad na's fhearr 'n an slainte, na's fosgailte 'n an
inntinnean, agus na's sona 'n an coltas agus 'n
an giiilan. Agus ged nach 'eil iad cho crabhach
no cho teann orra fein air an t-Sabaid 's a bha
an seanairean, tha mi an dtiil gu bheil iad a
cheart cho maith, agus theagamh rud beag
na's fhearr.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Seumas Mac Fhionghuin, M.A.
BITHIDH moran dhaoine ann an He a'
caoidh a' mhinisteir so, a chaochail o chionn
beagan sheachduinean, oir is ann ann an He a
chuir e seachad a chuid bu mhotha de laithean
a mhinistrealachd.
Rugadh e an Cinn-tire an 1865 ; bha e air
oileanachadh an Ard-sgoil Ghlaschu agus an
Oil-thigh Ghlaschu ; fhuair e cead searmonach-
aidh bho Chleir Mhuile an 1890 ; bha e greis 'n a
fhear-cuideachaidh an Cill-Bhride, agus bhadh-
na 'n a mhinistear-sgire an Srath Fhaolain,
m' an deachaidh e do Chill-Daltan an lie, an
1894, as nach do ghluais e tuilleadh. Bha e
posda ri piuthar do'n Ollamh Eoghan MacRaing,
an Cill Mhoraig, is chaill e anns a' chogadh an
aona mhac a bha aige. An 1932 leig e dheth
cudthrom na h-oibre an Cill-Daltan, an uair a
bha an t-Urramach Seumas MacDhomhnuill
AIG AN UINNEIG
air a shuidheachadh innte mar f hear-cuideach-
aidh.
Ged nach robh mi eolach air Seumas Mac
Fhionghuin thachair mi air uair no dha, is bha
e furasda fhaicinn gu'm b'ann de sheami stoc
Eaglais na h-Alba e, oir eadhon gu ruig an ad a
bhiodh air a cheann bha coslas ministeir air.
Bha e 'n a dhuine glic, seaghail ; tromadach 'n
a ghiulan agus 'n a theagasg ; ach bha stad no
glug air chor-eigin 'n a ghuth a bha riamh 'n a
aghaidh mar shearmonaiche. Bha meas aig a
bliraithrean an Cleir He air a chomhairle.
An t-Urramach Coinneach Ros, nach mair-
eann
Tha mi an diiil gur ann o stoc na h-Eaglais
Shaoir Chleireachail a thainig Coinneach Ros,
ach chuir e seachad a chuid bu mhotha d'a
laithean ann an Eaglais na h-Alba, a' saoth-
rachadh anns an eilean Sgitheanach ; an toiseach
am Bracadal, agus an sin an Sleibhte, far an
robh e air a shuidheachadh an 1915. Bho
chionn beagan bhliadhnachan leig e dheth a
dhreuchd ann an droch shlainte, is chaidh e a
dh' fhuireach do Ghearr Loch, tir a dhiithchais,
far an do shiubhail e.
Bha e greis 'na chleireach aig Cleir an eilein
Sgitheanaich, is bha e air a radh gu robh e suas
ri ghnothuch gu maith. Anns na laithean sin
chronaich e mise ann an litir, an ainm na
Cleire, a chionn gu robh mi a' cur teagaisg
anns na duilleagan Gaidhlig nach robh fallan,
ach an uair a fhreagair mi gu'm bithinn ana-
barrach toilichte a bheachdan fein, no beachdan
a bhraithrean anns a' Chleir, a thoirt am follais,
na'n sgriobhadh iad am beachdan gu reidh
soilleir air a' cheart chuspair, cha chuala mi an
corr mu'n chiiis. Eadhon 'na chronachadh bha
Coinneach Ros 'na dhuine laghach ciiiin, gun
gho agus gun bhoilich.
O chionn bhliadhnachan chaidh mi 'g a
chuideachadh aig am comanachaidh an Sleibhte,
is tha cuimhne agam fhathast air a choiread,
agus air coibhneas a mhnatha, 'n an tigh fein,
agus air na comharraidhean a bha ri fhaicinn
gu robh a chridhe agus inntinn anns an obair a
bha e a' deanamh, obair an Tighearna. Duine
ciuin, agus duine samhach, ghc, a ghluais gu
h-iriosal agus gu diadhaidh am fianuis a choimh-
earsnach, b'e sin Coinneach Ros.
Ministear og Phort-righ
Tha aon ghineal a' dol as an t-sealladh is
gineal eile ag eirigh suas ; a' chlann a' leantuinn
nan aithrichean. Bu bhochd an gnothuch mur
biodh iomradh air ministearan air an duilleig
so ach a mhMn naidheachd am bais, agus is
gasda a bhi cluinntinn gu bheil ministearan
oga a' cur orra an araiachd.
Tha ministear bg air a shuidheachadh os
cionn coimhthional Phort-righ, aig a bheil cliii
maith mar sgoilear, Murchadh Mac Dhomh-
nuill, B.D. ; Hearach nach ruig a leas naire a
ghabhail gu brath as a dha sheanair no as a
dha sheanmhair. Ged nach dean sgoil minis-
tear, chan fheairrd ach gur misd ministear a
bhi as a h-eugmhais, Theid aig sgoilear maith
daonnan air nithe nuadh agus scan a thoirt a
mach as a thigh-tasgaidh, is cha trie a sgithich-
eas e a choimhthional. Bha Murchadh Domh-
nullach air oileanachadh 's an Tairbeart, an
Cinn-ghiiithsaich, agus an Oilthigh Chill-
rimhinn, is fad an t-siubhail, anns an sgoil agus
anns a' Chollaist, bha e am measg na feadhnach
a bh' fhearr.
Tha ministearan oga aig a bheil Gaidhlig cho
gann 's nach luaithe a gheibh iad cead-
searmonachaidh na gheibh iad gairm o choimh-
thional, is tha uallach agus cuing air a chur orra
trath 'n am beatha nach leig leo fas ann an
eolas mar bu mhaith leo. Ach ged tha so dona
do'n mhoi'-chuideachd de na h-oileanaich oga,
tha aon an sid agus an so air nach 'eil e a'
deanamh cron air bith, agus a tha a cheart cho
ullaichte anns gach doigh air son obair na
niinistrealachd an la a dh'fhagas iad an Collaist
's ged bhiodh iad bliadhnachan fo mhinistear
anns a' bhaile-mhor ag ionnsachadh an dreuchd,
no eadhon samhradh no dha comhla ri Seoras
MacLeoid ann an I Chaluim-cille. Duine aig a
bheil tiir nadurra, agus tomhas reusonta de'n
eolas a bheir sgoilearachd dha, agus iarrtus 'n a
chridhe air a bhi a' fas ann an eolas an Tigh-
earna— cha teid an duine sin fad air seachran
'n a obair, co dhiu a tha e sean no bg. Anns
a' ghineal a chaidh seachad cha robh ministear
eile anns a' Ghaidhealtachd a b' fhearr na
Eachunn Mac Fhionghuin, no air a' Ghalldachd
a b' fhearr na Wallace Williamson, ach bha an
dithis sin air an suidheachadh os cionn coimh-
thionail cho luath 's a dh' fhag iad an Collaist.
Cha b' urrainn dhomh guidhe a b' fhearr a
dheanamh air son ministear Phort-righ na
gu'n leanadh e an ceuman na dithis ud.
Ministearan oga eile
Bho thoiseach na bliadhna bha coignear
nahinistearan eile air an suidheachadh ann an
sgirean Gaidhealach ;
Tormod DomhnuUach, an Ullapul
Uilleam Caimbeul, an Ros-cuimhnidh
Iain DomhnuUach, am Bail-a' Chaolais
Iain A. DomhnuUach, an Cill-Mheanaidh
Aonghus MacLeoid, an Raoghard
Tha mi duilich nach urrainn dhomh dad
innseadh umpa so, a chionn nach aithne dhomh
iad gu pearsonta, no c'aite an robh iad air an
oileanachadh, air chor agus gu'm feum mi an
cur air an aon ghad, an gad air an do chuir
Pol a chompanaich fein anns an t-soisgeul,
6
AIG AN UINNEIG
" a chuid eile de m chomh-oihrichihh, aig a hheil
an ainmean ami an leahhar na heatha,
Tha na seachd eaglaisean so anns a' Ghaidh-
ealtachd gun mhinistear an drasd ; Nis, an
Leodhus ; Tairbeart Loch Finn ; Mealainis, an
Cataibh ; Eige agus na h-eileanan ; Am
Blaran Odhar, an Cataibh ; agus Cill-Chreanain.
Theagamh gu bheil feadhainn eile ann
cuideachd ged nach aithne dhonihsa iad. Tha
eaglais no dha falamh ann am Peairt anns nach
'eil feum air Gaidhlig. Tha Gaidhlig Pheairt a'
dol a bith.
Daoine caomhail agus coibhneil
An uair a chuimhnicheas tu air uamhasan a'
chogaidh anns am faod lamh a bhi againn
shaoileadh tu nach 'eil anns an t-saoghal ach
daoine borb gun iochd. Ach is e an fhirinn
nach robh uiread de dhaoine iochdmhor anns
an t-saoghal riamh 's a tha ann an diugh, gu
sonraichte anns an diithaich againn fein. Gun
teagamh tha airgiod agus cothrom againn nach
'eil aig rioghachdan eile ach a mhain America,
ach tha an fheadhainn aig a bheil an t-airgiod
sin fialaidh leis, agus cha leasg leo cobhair a
dheanamh air daoine eile 'n an eiginn. Na'n
robh cunntas air a chumail air na thug muinntir
Bhreatuinn seachad o chionn choig bliadhna a
chuideachadh dhaoine ann an rioghachdan eile
a bha 'n an eiginn, chuireadh e ionghnadh ort.
So aon de na dearbhaidhean as cinntiche gu
bheil cumhachd an t-soisgeil agus cumhachd na
diadhaidheachd beo anns an tir fhathast.
" A mheud agus gu'n do rinn sibh e do na
truaghain, rinn sibh dhomhsa e.
Fhuair ludhaich agus cinnich, muinntir na
Spainnte, muinntir Czecho-Slovakia, muinntir
China, agus iomadh seorsa eile cuideachadh o
Chriosduidhean Bhreatuinn ; biadh, is aodach,
is aoigheachd, agus cungaidhean a leighseadh
an creuchdan. Gun dol na's fhaide na China
fein, chuir daoine iochdmhor ann am Breatunn
corr agus da cheud mile punnd Sasunnach
cruinn, a cheannach bidh do thruaghain ann an
China. Fad na h-iiine a bha an cogadh a' dol
air aghaidh anns an Spainnt bhatar a' cur bidh a
mach, is bha dotairean agus banaltruman a'
frithealadh do dhaoine leonta air an cosdus
fein, agus air ghaol trocair a nochdadh dhaibh
'n an uireasbhuidh.
Am balach ludhach
O na tha mi a' bruidhinn uime so co dhiu
innsidh mi naidheachd, naidheachd a tha fior.
Ghabh boirionnach coir ri fogarrach as a'
Ghearmailt, balach ludhach mu aois choig
bliadhna deug, d' am b' fheudar teicheadh as a'
Ghearmailt, gun airgiod, gun dachaidh. Ach
ged a rinneadh geur-leanmhuinn air ann an tir
a dhiithchais, agus ged a fhuair e fasgadh ann
am Breatunn, bha a chridhe uile gu leir leis a'
Ghearmailt agus gun dad idir d'a cliridhe le
Breatunn, is dh' f hasadh e crosda le feirg is
farran na'n abradh duine dad an aghaidh na
Gearmailt no an aghaidh Hitler. Bha am
boirionnach eudmhor air taobh Bhreatuinn, is
bhiodh e a' cur farrain oirre-se a bhi a' cluinntinn
a' bhalaich a bha i a' beathachadh a' faotainn
coire do Bhreatunn agus a' moladh na Gear-
mailt. " Na'm b' ann agamsa a bha e," arsa
bana-choimhearsnach rithe, " chuirinn a mach
air an dorus e, is leiginn dhachaidh e gu a
dhaoine fein." " Ciamar a ni mi sin," ai'S am
boirionnach caomhail, cha leig iad a steach e,
agus c'aite air an t-saoghal an rachadh e ?
A bheil so fior?
Ma's breug bhuam e bu bhreug chugam e ;
chuala mi mu theaghlach anns an robh gillean
agus nigheanan oga a ghabh tigh air an
diithaich, a dh' fhuireach ann aig deireadh na
seachduin. Air oidhche Shathurna bhiodh iad
fein agus companaich oga a bhiodh a' tighinn a
mach as a' bhaile comhla riu ag itheadh agus
ag ol agus a' dannsadh gu uairean 's a' mhaduinn,
agus chaidleadh iad air an t-Sabaid gu da uair
's an fheasgar.
Bha an eaglais air ctilaibh an tighe, is bhiodh
clag na h-eaglaise air a bhualadh fad ceathramh
na h-uarach, an uair a bhiodh an eaglais a dol
a stigh aig aon uair deug. Bha so a' dusgadh
na h-6igridh a bha 'n an cadal, is chuir iad fios
a dh' ionnsuidh a' mhinisteir, a dh' iarraidh air
a bhi cho maith agus gun an clag uisneachadh
air maduinn na Sabaid, a chionn gu robh e 'g
an cumail o chadal.
Sin a' cheud chuid de'n naidheachd ; so a'
chrioch aice. An uair a chualas anns an aite
ciod a thubhairt na daoine oga ud ris a'
mhinistear bha an sluagh uile 'n an aghaidh,
agus fearg orra gu'n iarradh iad rud cho
miomhail air a' mhinistear, ach b'e na daoine a
b' fhaide 'n an aghaidh uile gu leir air son gu'n
d'iarr iad nach biodh an clag air a bhualadh,
an fheadhainn nach hiodh a' freagairt gairm a'
chluig, no «' dol do'?i eaglais idir. Saoghal
neonach !
Cruinneachadh lonar-pheofharan
Am bliadhna mar is abhaist bithidh coinn-
eamhan mora ann an lonar-pheofharan, o
September 22 gu September 25 do'n oigridh,
agus o September 25 gu September 29 do
dhaoine a thainig gu aois, a bhios fosgailte
do'n h-uile duine aig a bheil iiidh ann an nithean
spioradail, ann an teagasg a' Bhiobuill, agus
ann an iirnuigh. Is e so cuid de na bhios a'
labhairt ;
I. M. Waite
An t-Urr. I. M. B. Duncan, B.D.
An t-Urr. F. t. Gibson, M.A.
An t-Urr. Cailean C. Kerr, M.A.
AIG AN UINNEIG— COR NA GAIDHEALTACHD
Tha duilleag air a cur a mach leis an Urra-
mach H. W. Oldham, am Baile-dhubhthaich, a
tha air cheann a' ghnothuich so, anns a bheil e
ag innseadh ciamar a gheibhear aoigheachd no
aite-leapa, agus ciod a chosdas e fuireach an
lonar-pheofharan tri no ceithir a dh' oidhchean.
Ma bu mhaith le duine air bith an tuilleadh
fiosrachaidh fhaotainn chan 'eil aige ach
sgriobhadh gu Mghr Oldham.
Cor na Gkidhealtachd
Leis an Uhr T. M. MacCalmain, M.A., an Govan
rpHEIR feadhainn nach 'eil txidh aig an Eaglais
JL mar is coir dhith ann an cor aimsireil dhaoine.
Their cuid eile gu'm bheil i a' cm* a gutha
agus a laimhe tuilleadh 's a' choir ann an
cuisean aimsireil. Tha iad le cheile ceart, agus
tha iad le cheile cearr. Chan 'eil e glic no
iomchuidh gu'm bitheadh pearsachan-eaglais a'
gabhail orra fhein riaghaltan a shocruchadh a
thaobh ghnothuichean riaghaltais. Ach air
an laimh eile, cha bhitheadh an Eaglais dileas
d'a Maighistir n'am fanadh i 'n a tosd fa
chomhair eigin no cruaidh-chas sam bith a
dh'fhaodas a bhi 'n a eire thruim air an t-sluagh.
'S e so m'fhiosrachadh fhein air a' chuis, agus
mi daonnan a' tachairt air daoine 's a' bhaile
mhor a tha 'n an coigrich do'n Eaglais. Is e
gle bheag a tha cur an ciil rithe a chionn 's
gu'm bheil i ro shaoghalta, ach is lionmhor
iad-san a chaill speis dhith a chionn 's gu'm
bheil i, a reir am barail-san, car coma mu chor
aimsireil an t-sluaigh chumanta.
Dleasdanas na h-eaglais
Is iomadh lethsgeul a bhitheas aig daoine
chum iad fhein fhireanachadh 'n an dearmad
air an dleasdanas do Dhia agus do Eaglais
Chriosd, ach tha e soirbh moran d'an cuid
lethsgeulan a thilgeil bun-os-cionn, oir tha iad
air an togail air aineolas agus eadhon air
miann mhi-dhiadhaidh a' chridhe nadurra.
Ach aig a' cheart am, chan'eil e doirbh
fhaicinn gu'm bheil moran an da-rireadh fo
amharus gu'm bheil an Eaglais coma co dhiu
tha no nach 'eil obair is cosnadh, biadh is aodach
is comhfhurtachd chorporra aig daoine. Cha
choir do'n Eaglais a bhi coma mu na nithean
sin ; chan 'eil i coma, ach dh'fhaodadh luchd-
eaglais barrachd a dheanamh na tha iad a'
deanamhchum 's gu'm bitheadh uallach na boch-
dainn agus eiginnean eile air an cur am feabhas.
A thaobh cor na Gaidhealtachd gu sonruichte
chan urrainn an Eaglais a bhi coma. Is
iomadh ministear agus missionaraidh, agus e a'
searmonachadh ann an eaglais fhalamh no leth-
fhalamh anns na glinn agus na h-eileanan mu
thuath, a bhitheas trie ag radh ris fhein,
" Ciamar idir a bhitheas cuisean ann an leth-
cheud no eadhon ann am fichead bliadhna ? "
Tha na h-eaglaisean Gaidhealach lom de
choimhthional, chan ann a chioim 's gu'm
bheil an sluagh air sgur a dhol do'n eaglais, ach
a chionn 's gu'm bheil aireamh an t-sluaigh ann
am moran aitean air fks cho beag.
An t-eilean Sgitheanach
Bithidh mi trie a' smuaineachadh air a' bhaile
bheag 's an Eilean Sgitheanach anns an do
thogadh mi fhein. Cho fad 's is fiosrach mise,
bha corr is ceud neach a chomhnuidh 's a' bhaile
sin leth-cheud bKadhna air ais ; chan 'eil an sin
an diugh ach mu fhichead. An uair a chaidh
mi fhein do'n sgoil an toiseach ann an 1914 bha
mu fhichead 's an sgoil ; chan 'eil sgoil idir
ann an diugh no leanabh a theid innte.
Tha aireamh an t-sluaigh 'n a dheagh chomh-
arradh air co dhiu tha no nach 'eil duthaich a'
soirbheachadh. Ged nach bitheadh ann ach
gu'm bheil suas ri ceud mile pearsa na's lugha
's a' Ghaidhealtachd a nis na bha innte ceud
bliadhna an ama so, but leoir an dearbhadh sin
nach 'eil ciiisean mar is coir. Chan ann gun
aobhar a bhitheas an sluagh a' dol as. Anns
na tri fichead bliadhna agus a deich suas gus a'
bhliadhna 1931, rugadh mu cheud gu leth mile
a chorr na bhasaich. Shaoileamaid mar sin
gu'm bitheadh ceud gu leth mile pearsa a
bharrachd 's a' Ghaidhealtachd aig deireadh na
h-tiine sin na bha innte aig toiseach na h-uine.
Ach is ann calg-dhireach an aghaidh sin a tha
a' chilis. 'S ann a bha sluagh na Gaidhealtachd
corr is ceithir fichead mile na's tearca aig
deireadh na h-uine a dh'ainmich mi. Thachair
so a chionn 's gu'n deachaidh barrachd is tri
cheud mile air imrich as an duthaich anns na
tri fichead bliadhna agus a deich, agus cha
tainig a steach ach mu thri fichead mile. Sin ri
radh, ged a bha cinntinn nadurra ann fad na
h-iiine, le barrachd 'g am breith na bha a'
basachadh, bha mu thri mile a' f^gail na duthcha
gach bliadhna agus gun neach a' lionadh an
aite. Agus bha so a' tachairt bliadhna as deidh
bliadhna suas gu 1931.
8
COR NA GAIDHEALTACHD
A' dol na's lugha
Bho'n tha sin mar sin, shaoileamaid n'am
faighte doigh air na tri mile sin gach bliadhna
a chumail aig an tigh le cothrom oibreach a
thoirt dhaibh, nach b'eagal do'n Ghaidheal-
tachd. Ach tha ni eile ri thoirt fainear. Anns
na h-ochd bliadhna bho 1931, is e gle bheag a
chaidh air imrich as a' Ghaidhealtachd thar na
thainig a steach innte, ach a dh'aindeoin sin
tha an sluagh a' dol na's lugha gach bUadhna,
agus sin a chionn 's gu'm bheil aireamh na tha
air am breith a nis moran na's lugha na
aireamh na tha a' basachadh. Tha a' Ghaidh-
ealtachd gann de chloinn is de dh'oigridh, agus
tha a' mhor-chuid de 'n t-sluagh suas ann am
bliadhnaichean, agus gun gu leoir de f headhainn
oga a' fas suas gu bhi a' lionadh an aite. Air
son an aobhair sin, ged nach fhalbhadh duine
tuilleadh air imrich as a' Ghaidhealtachd,
bithidh sluagh na Gaidhealtachd a' sior-dhol na's
lugha.
Fasachadh na duthcha
Saoilidh tu air feadhainn a bhitheas ag
eigheach mu dhol-as nan Gaidheal, gu'm bheil
an so suidheachadh nach fhaighear ach anns a'
Ghaidhealtachd a mhain. Ach chan ann mar
sin a tha. Tha fasachadh na duthcha a' dol
air adhart air feadh na rioghachd gu leir. Tha
a dha uidhir sluaigh a' fuireach ann an Lun-
nainn na tha ann an Albainn gu h-iomlan.
Tha an ceathramh cuid de shluagh na h-Albann
air am faotainn an Glaschu, da cheathramh
anns na bailtean eile, agus gun ach ceathramh
anns na aitean diithchail. Chan 'eil ach a
h-ochd as gach ceud a' fuireach 's a' Ghaidh-
ealtachd, ged a tha a' Ghaidhealtachd a'
deanamh suas dara leth fearann Albann.
Gheibhear suidheachadh mar so an America
agus an diithchannan eile a cheart cho math
ris an rioghachd againn, 's cha mhath an
comharradh e, agus gu dearbh is mor an
lagachadh a tha ann do rioghachd sam bith
gu'm bitheadh an sluagh a' dumhlachadh anns
na bailtean mora agus a' fagail an fhearainn
gun daoine a chomhnuidh air.
Ged a tha fasachadh na diithcha a' dol air
adhart air feadh na rioghachd, chan 'eil an
suidheachadh cho dona f hathast an cearn sam
bith 's a tha e 's a' Ghaidhealtachd. Agus
ciod iad na h-aobharan gu'm bheil daoine a'
cur an aghaidh air a' bhaile mhor agus an cul
ris na glinn ? Da aobhar gu sonruichte,
gheibhear 's a' bhaile goireasan nach fhaighear
air an diithaich, agus gheibhear 's a' bhaile
cothrom-cosnaidh nach fhaighear air an diith-
aich. Faodar aobharan eile ainmeachadh, ach is
iad an da aobhar sin a tha aig bun a' ghnothuich.
Rathaidean ura
The barrachd ghoireasan agus chomhfhurtan
's a' Ghaidhealtachd an diugh na bha innte
riamh roimhe. Tha rathadan iira agus tighean
lira comhfhurtail aig an t-sluagh ann an
iomadh aite. Chan 'eil aite sam bith mu thuath
no anns na h-eileanan cho iomallach 's a bha e
anns an aimsir a chaidh seachad. Tha barrachd
ctiraim air a ghabhail de dh'oileanachadh na
cloinne, de leas na h-aoise agus de shlainte an
t-sluaigh. Chaidh adhartas mor a dheanamh
anns na doighean sin, agus an doighean eile,
ach a dh'aindeoin sin tha an sluagh a' crionadh
as, agus cumaidh iad orra a' crionadh as gus an
tachair da rud. Antoiseach, gu'm bitheadh e air
a dheanamh a cheart cho buannachdail agus
cho comhfhurtail do dhaoine a bhi fuireach 's
a' Ghaidhealtachd 's ged a bhitheadh iad air a'
Ghalldachd. A rithis, gu'n ionnsaicheadh
daoine an da chuid mu thuath agus mu dheas
nach e idir an t-aite no an suidheachadh anns
am bheil iad a dh'fhagas sona agus riaraichte
iad, ach an inntinn agus an spiorad a gheibhear
annta fein c'aite air bith a bheil iad no ciod air
bith an suidheachadh.
A bheatha shimplidh
Feudar oidhirp a dheanamh a chum a' cheud
ni dhiubh sin a thoirt gu buil le reachdan
Parlamaid agus le saothair air sgath leas
saoghalta dhaoine, ach cha toirear an dara ni
gu buil gus am faigh gach neach a mach air a
shon fhein beannachdan na beatha simplidh,
agus nach ann ann am mor-phailteas nan nithean
a tha e a' sealbhachadh a tha beatha an duine a'
comh-sheasamh.
" Tha cuid an toir air stor is maoin,
'G an ruith bho'm breith gu'm bas ;
Chan fhaigh iad fois 's cha bhi iad saor,
Ma chi iad sin aig each ;
Thoir dhomh-sa sith is gradh is gaol,
Aig taobh nan sruthan tlath.
Mo bhothan beag fo sgail nan craobh,
'S mo lios ri taobh na tragliad."
Leis na thubhairt mi, chan 'eil ini a' ciallachadh
gu'm bu choir do neach a bhi riaraichte leis a'
bhochdainn, ma tha. e am bochdainn. Tha mise
a' lan-chreidsinn gu'n do chruthaich Dia an
talamh agus na bheil ann a chum 's gu'm bith- i
eadh cuibhrionn iomchuidh aig gach creutair,
agus n'an robh cuibhrionn iomchuidh aig gach
neach cha bhitheadh bochdainn ann mar a tha
ann an diugh, ach a mhain a' bhochdainn sin a
bheir daoine gorach orra fhein le beatha
struidheasaich. Ach anns an rioghachd againne
an diugh tha tri muillion deug neach (an
ceathramh cuid de'n t-sluagh gu h-iomlan) nach
urrainn na dh'fheumas iad de bhiadh fhaighinn,
oir chan 'eil aca ach mu shia tasdain 's an
t-seachduin an ceann gus biadh a cheannach.
Cha chreid mise e o dhuine sam bith gu'm bheil
an suidheachadh sin a reir inntinn Dhe.
{Ri leantuinn)
Aireamh 9
1939
R. M. Mac Cheyne as ir
" Mar chtr-mheala tha briathran taltneach, milis do'ti anam.'' — Gnath-Fhocail xvi, 24.
BHO chionn ghoirid bha searmoin shois-
geulach an duine dhiadhaidh so, agus
cunntas air a bheatha agus air a shaothair, air
an cur a mach as iir le Alasdair Mac Labhruinn
agus a Mhic, an Glaschu, biith leabhraichean a
tha daonnan a' cumail bratach na Gaidhlig ri
barr a' chrainn.
Bha na searmoin air an tionndadh o Bheurla
■ gu Gaidhlig le Ailean Mac-Na-Ceardadh, a bha
'n a nihinistear ann an Eaglais Shaor na Ceann-
mhor (1846-1888) ; sgoilear maith Gaidhlig.
Tha aite dha fein aig Mac Cheyne am measg
mhinistearan na h-Alba mar dhuine naomh
agus beannaichte. A thaobh neart cuirp is
inntinn cha ghabhadh e coimeas ri Teai'lach
Spurgeon no ri DomhnuUach na Toisigheachd,
ach bha ni-eigin 'na nadur na bu chiiraidhe na
bha anns na daoine laidir sin ; ni-eigin nach
buineadh do 'n t-saoghal so. Ged bha Spurgeon
agus DomhnuUach na Toisigheachd 'n an sois-
geulaichean comasach, a chrathadh agus a
ghluaiseadh cridheachan dhaoine mar achrathas
an stoirm duilleach nan craobh, cha robh aileadh
na diadhaidheachd no maise na naomhachd 'g
an cuartachadh mar bha iad a' cuartachadh
Mhic Cheyne.
Chan 'eil so a' ciallachadh gu bheil teagasg
no searmoin Mhic Cheyne na's fhearr na an
teagasg-san ; chan 'eil idir ; gheibh thu biadh
laidir agus gu leoir dheth ann an searmoin
Spurgeon an uair nach fhaigh thu ann an sear-
moin Mhic Cheyne ach greivi milis.
Milseachd a theagaisg, ciiiine agus irioslachd
a naduir, naomhachd a bheatha, anfhannachd
a chuirp, agus cho trath 's a shiubhail e ('n a naoi
bliadhna fichead), — b'e sin a choisinn dha an
t-oisean blath a bha agus a tha aige ann an
cridheachan dhaoine diadhaidh !
Riaghailtean maith
Tha tri ceumanna anns am biodh e buannachd-
ail do mhinistearan oga an la so Mac Cheyne
a leantuinn :
(1) Bhiodh e daonnan a' gabhail ceann-
teagaisg as a' Bhiobull.
(2) Bhiodh e daonnan a' roinn a shearmoin
fo chinn.
(3) Bhiodh e daonnan a' comh-chur a theag-
aisg, agus a' labhairt gu pearsanta ris an t"
sluagh.
" A chairdean ionmhuinn," ars esan, " an do
thoisich an obair so annaibh-sa ? An deachaidh
bhur n-iompachadh, no an robh sibh air bhur
breith a ris, agus air bhur n-aonadh ri Criosd.
Tha cuid ag radh nach 'eil f hios aca. Ach na'n
robh thu uaireigin d' ad bheatha an cunnart
bathaidh, seadh na'n robh thu air do bhathadh
agus air do thoirt air t' ais a ris gu beatha,
bhiodh cuimhne agad air gu uair do bhais, agus
cia mo gu mor, na'm biodh tu air do thoirt a
dh' ionnsuidh Chriosd. Na'm biodh tu dall
agus gu'n d' fhuair thu do shealladh an deidh
dhuit tighinn gu inbhe duine cha bhiodh e
furasda dhuit sin a dhichuimhneachadh. Mar
sin, ma thainig tu a dh' ionnsuidh Chriosd,
bithidh fhios agad air, agus cha leig thu as do
bheachd e.
" Tha iompachadh feallsach ann. Aig amanna
tha Satan fein a' cur seorsa ciiraim air daoine
mu chor an anama, agus cuiridh e iad a dh'
ionnsuidh mhinistearan, a dh' ionnsuidh leabh-
raichean, a dh' ionnsuidh choinneamhan, a dh'
ionnsuidh dhleasdanasan, gu bhi foisneachadh
annta. Leigidh e leo amharc ri ni air bith, no
foisneachadh ann an ni air bith ach a mhain ann
an crann-ceusaidh Chriosd. B' fhearr le Satan
neach a dh' amharc taobh air bith seach ri
Criosd."
Chan 'eil dad iir no domhain anns an teagasg
so, ach an uair a chluinneas tu ministear a tha
gaolach agus diirachdach a' bruidhinn riut gu
pearsonta agus gu simplidh mar so, cuiridh e
bior 'n a t' inntinn agus 'n a d' choguis.
Fein-eolas
Anns na laithean deireannach so tha e air a
theagasg dhuinn anns an sgoil, anns a' Chollaist,
agus anns an eaglais, nach 'eil e maith do
dhaoine a bhi a' sgriidadh an ci'idheachan fein
tuilleadh 's a choir ; tha e air a theagasg dhuinn
gur fhearr dhuinn sealltuinn a mach uainn fein
seach a bhi a' sealltuinn a steach annainn fein,
'gar ceasnachadh fein agus a' rannsachadh ar
cridhe le coinnil. Cha rachadh Mac Cheyne
leis an teagasg sin idir ; b' fhearr leis am fasan
a bha aig Tomas Boston agus aig naoimh nan
seann laithean a leantuinn, agus mar sin
R. M. MAC CHEYNE AS UR
gheibhear e a' sgriobhadh so 'n a leabhar-
diomhair.
"Is e an diugh co-la mo bhreith ; iha mi nis
tri hliadhna Jichead a dh' aois. Ged yiach 'eil mi
ach am leanahh ann an ealas air a Bhiohull agus
air Carraig mo shlainte, deanavi na's urrainn
leanabh a dheanamh no fhulang.
"An diugh rannsaich mi mo chridhe le trasgadh
agus iirnuigh, a dh' fheuchainn,
" (1) A bheil mi da-r\readh a' dunadh ri tairgse
na slainte tre losa Criosd, no a bheil mi debnach a
bhi air mo thearnadh anns an dbigh a bheir a' ghlbir
uile dhasan, agus gun dad dhbmhsa. 0, a Thigh-
earn, rannsaich mi, oir chan urrainn mi ach a
radh, — tha, tha.
" (2) An e iarrtus mo chridhe a bhi gu h-iomlan
naomh ; a bheil peacadh sam bith annam a dh'
iarrainn a chumail ? Chan 'eil facal anns a'
Bhiobull as rmlse leam na so, ' Cha bhi tighearnas
aig a' pheacadh thairis oii'bh.' Uime sin laigheam
losal anns an duslach.
Tha mi tinn o Dhi-mdirt. Chuir mi iiine air
leth as ur, chum beachdachadh air mo chion toraidh,
agus gus m' uabhar a chur bhuam. C uin a
sguireas mi de bhi a' roghnachadh dhomh fein ?
Bithidh mi ag radh, ni mi mar so, no ni mi mar
sud, ach thubhairt Dia, laighidh tu air do leabaidh
an so, agus fuilingidh tu mar cKi mise iomchuidh.
" Bha tuilleadh druidhidh orm an diugh na dh'
fhairich mi riamh roimhe. 0 gun robh comas
agamfantuinn ann an Criosd, a nigh eadhon casan
ludais, a thug rabhadh dha, a chum gum bi mi air
mo Vionadh le a ghradh agus a choibhneas a tha cho
iongantach."
Bha gaol aige air anamanna a chosnadh do
Dhia, agus b'e an naidheachd a b' fhearr a
chual e riamh gu robh dusgadh ann an Dun-
deagh. Bha cridheachan cruaidh air an leagh-
adh mar cheir, agus ge b'e aite an robh an
soisgeul air a shearmonachadh bha na ceudan
ag eigheach, " Ciod a ni sinn ? "
Is ann mu'n am so a hubhair e ann an Dun-
deagh searmon a bha anabarrach driiidhteach
air a cheann-ieagaisg a Leabhar nan Gnath-
fhacal (viii. 4).
" Ribhse, o fheara, tha mi ag eigheach, agus
tha mo ghuth ri cloinn nan daoine," agus sear-
mon driiidhteach eile o bhriathran Phoil anns a'
cheud litir chum nan Corintianach (ix. 26-27).
" Uime sin is amhuil a tha mise a' ruith, chan
ann mar gu neo-chinnteach ; is amhuil a tha
mi a' cur catha, chan ann mar neach a bhuaileas
an t-adhar, ach tha mi a' trom-bhualadh mo
chuirp, agus 'ga chur fo smachd, air eagal air
chor sam bith an deidh dhomh searmonachadh
do dhream eile, gu'n cuirear mi fein air
chill."
Theagamh nach bitheadh uiread buaidh aig
an t-searraon so air coimthional an diugh 's a
bha aige an uair a liubhair Mac Cheyne e ann
an Collace, oir chan 'eil daoine a' creidsinn ann
an teine ifrinn an diugh mar bha iad a' creidsinn
ann anns na laithean ud.
An dorchadas iomallach
" Bithidh sibhse, a dhaoine neo-iompaichte,
air bhur diinadh a naach o Dhia. Cha bhi
aoradh teaghlaich an ifreann, no BiobuU, no
seinn Shalm, no Sabaid, no soisgeul, no luchd-
faire gu caismeachd a thoirt dhuibh a thaobh
'ur cunnairt. Bithidh am fear-faire 'n a thosd,
'ur cunnart air teachd, agus 'ur binn air a cur
an gniomh, gun aite aithreachais air fhagail.
An sud cha bhi dad ach amhghar agus eu-
dochas air nach urrainn duine no aingeal cainnt
a chur. Brisidh aingidheachd a' chridhe a
mach, fuath do Dhia, toibheum d'a ainm. An
sud bheir sibh toibheum do Dhia neimh, agus
an truaillidheachd a bha air a cumail fodha anns
an t-saoghal so le freasdalaibh, agus eagal
dhaoine, an sud brisidh i a mach cosmhuil ris
na diabhoil, am measg am bi bhur cuibhrionn
agaibh. Cuirear air ciil le Dia sibh ; cuirear
air ciil le Criosd sibh ; cuirear air cul sibh leis
an Spiorad Naomh ; cuirear air ctil sibh leis
gach creutair ; cuirear air cul le ainglean sibh,
do bhrigh nach 'eil e freagarrach gu'n gabhadh
iad truas dhibh. ' Bithidh iad air am pianadh
le teine agus pronnusc am fianuis nan ainglean
naomha agus arh fianuis an Uain ' (Taisb. xiv.
10). Cha bhi sluagh an Tighearn ag iirnuigh,
no a' sileadh dheur na's mo air bhur son ; chan
abair iad smid as bhur leth air dhuibh a bhi air
bhur diteadh, agus air bhur n-iomain gu teine
siorruidh. Is ann a their iad ' aleluaia ! 'nuair
a chi iad deatach bhur doruinn a' dol suas
gu saoghail nan saoghal ' (Taisb. xix. 3). Cha
bhi ministearan a' stri ribh ; is ann a bheir iad
fianuis 'n 'ur n-aghaidh. Cuiridh an diabhol
fein air ciil sibh ; fuathaichidh e sibh ; pianaidh
e sibh, oir bithidh sibhse 'g a phianadh-sa, agus
mar sin tuigidh sibh ciod e sin, ' a bhi air bhur
beo-ghlacadh leis an diabhol.' Cuiridh am bas
f hein cul jribh ; bu mhiann leibh bas f haotainn,
ach teichidh am bas air falbh uaibh ann an
ifreann ; bu mhiann leibh gu'm biodh 'ur
cuimhne agus 'ur coguis air an spionadh asaibh,
agus nach robh bith riamh agaibh, ach cha
bhasaich a' chnuimh a bhios 'g 'ur n-itheadh
agus 'g 'ur cradh gu siorruidh."
Tha deich searmoinfhichead anns an leabhar
uile gu leir, ach thug mi an aire nach 'eil ach
ceithir dhiubh air an steidheachadh air briathran
Chriosd, no air teagasg Chriosd. Sin am miighadh
as motha a thainig air searmonachadh ann an
Albainn anns a' ghineal so, gu bheil ministearan
an diugh a' cumail na's dluithe ri briathran
agus ri teagasg Chriosd an aite a bhi bruidhinn
daonnan mu innleachd na slainte.
ANNS A' CHATHAm
Anns a' Chathair
ANNS na laithean so tha e 'n a chleachdadh
-aig moran mhinistearan a bhi a' toirt da
shearmon do'n choimhthional air maduinn na
Sabaid ; aon searmon ris an abradh ar n-aith-
richean searmon (no co dhiu rud-eigin coltach
ris) agus rud neonach eile ris an abair iad
" Facal do'n Chloinn." Tha " Facal do'n
Chloinn " a nis air fas cho fasanta 's gur e aon
de na talantan a tha an sluagh ag iarraidh ami
am ministear ealain a bhi aige air labhairt ris a'
chloinn. Agus tha cuid de mhinistearan cho
cinnteach gu bheil an ealain so aca fein 's gu
bheil iad a' cur a mach ann an leabhraichean na
searmoin a bhios iad a' toirt do'n chloinn.
Bu mhaith leam fear dhiubh sin a thionndadh
gu Gaidhlig agus a chur sios air an duilleig so,
los gu'm faiceadh an luchd-leughaidh ciod a tha
dol air aghaidh anns an eaglais, agus ciod an
seorsa bidh a tha air a thairgsinn do'n chloinn
le ministearan ainmeil.
B'e ceann-teagaisg an t-searmoin so, " Seas-
aibh gu daingean aniis an t-saorsa leis an d' rinn
Criosd saor sihh," agus is e an tiotal a tha air
a chur as a chionn anns an leabhar,
" Thoir breab do'n Chuaich "
" Tha dorlach de chloinn a' fuireach comhla
I'ium an drasd, clann mo bhrathar, balaich agus
caileagan sunndach, theid mi 'm bannaibh
dhuibh. Thainig iad a nail a America ; fogh-
naidh sin.
Tha gaol agam orra ; ach air a shon sin —
Aig an dearbh mhionaid so tha iad fein agus
na crochairean agam fein a' cluich air geam ris
an abrar "Thoir breab do'n chuaich," mu
choinneamh na h-uinneig aig a bheil mi a'
sgriobhadh. Gu firinneach b' fhearr leam nach
cualas riamh iomradh air an fhear a thoisich air
a' chluich so an toiseach. Feumaidh gu robh
car air chor-eigin 'na eanchainn, car a tha mi
an dochas nach fag gu brath e. Tha uiread
fuaime is gleadhraich is sgiamhail anns a'
chluich so 's a bhiodh ann am fichead piob-mhor
aig do chluais.
An aithne dhuibh an geam so ? Tha mi an
dochas gu bheil cuimhne aig na parantan air ;
tha truas agam daonnan ri daoine a thainig gu
aois ma chaill iad cuimhne air na seann gheam-
anna a bhiodh iad a' cluich, agus air aotramas
an oige.
So mar tha " Thoir breab do'n chuaich," air
a chluich, agus mur bheil e air a chluich anns
an doigh so, chan 'eil e ceart. Tha doigh cheart
agus doigh chearr air a h-uile geam a chluich ;
an uair a bha mise 'n am bhalach bha an doigh
cheart againn air, doigh a tha cho sean ri garadh
Edein.
Feumaidh tu cuach fhaotainn, agus ma
ghabhas e idir deanamh, biodh i de iarunn-geal,
oir mar is mo an tartar agus a' ghleadhraich an
uair a bhreabar a' chuach, is ann as fhearr
an geam.
An toiseach tha aon de'n fheadhainn a tha a'
cluich a' gheama air a " chur a mach." Tha
doigh cheart agus doigh chearr air sin cuid-
eachd, ach is e an doigh cheart an rann so
aithris,
Aograidh, aograidh, diicharaldh thall ;
B\g, big, cniodaich ceann ;
Ospagach, rospagach, eangach, fuar,
Ann, dhuit, thugad, is bJmait, — Tha-thu-mach.
Gun an rann so cha bhiodh an geam idir ceart.
An sin tha aon air a thaghadh agus a' chuach
air a cur 'n a laimh, agus e fein air a chur 'n a
sheasamh ann an teis-meadhoin cearcaill ris an
abrar, an Garaidh, cearcall a bha air a dheanamh
ann am mionaid le slachdan-druidheachd.
Duinidh e a shiiilean, is cunntaidh e gu reidh,
aon-dha-tri-ceithir gus an ruig e deich. An
uair a tha esan a' cunntas tha each a' dol am
foluch— <Aa mi duilich a rddh gu bheil na crock-
airean a tha 'g a chluich an diugh air beulaibh na
h-uinneig agam-sa a' dol amfoluch am measg nam
jluraichean a chuir mi cho ciiramach, ach ciod am
feum a bhiodh ann dhomh a bhi gearan ?
Theireadh iad nach b' fhearr mi na bocan, agus
CO dhiu, an uair a bha mi fein 'n am bhalach I'inn
mi a cheart rud a tha iadsan a' deanamh.
An sin toisichidh fear na cuaiche air siubhal ;
cho luath 's a chi e aon de na chaidh am foluch,
ruithidh e a dh' ionnsuidh na cuaiche, is cunn-
taidh e, aoti, dha, tri. Tha a nis priosanach aige.
An sin seallaidh e a mach as a gharaidh a ris,
a dh' fheuchainn am faigh e priosanach eile.
Ach an uair a dh' fhagas e an garaidh, mur
toir e an fhior aire, gabhaidh fear de'n fheadh-
ainn a tha am foluch cothrom air a chiil a bhi
air a thionndadh ris, is ruithidh e, is bheir e
breab do'n chuaich, is tilgidh e i cho fad air
falbh 's is urrainn dha.
Leis a' bhreaip sin bheir e saorsa do na
priosanaich, is ruithidh iad mar na coineanan, is
foluichidh iad iad fein anns na tuill.
Geam maith, gun teagamh, ged a b' fhearr
leam e bhi air a chluich ann an aite-eigin eile
seach ann am lios fein !
Tha beatha mhic an duine coltach ris a'
gheam so.
Uair no uaireigin tha sinn uile air ar glacadh
leis an namhaid mar phriosanaich. Beiridh e
oirnn an uair nach 'eil sinn 'n ar n-earalas, is
bheir e a steach d'a gharaidh sinn. Anns a'
gharaidh chan 'eil fodhainn ach feitheamh ri
neach laidir air chor-eigin a bheir saorsa dhuinn.
ANNS A' CHATHAIR— CEISDEAN IAIN
Co a shaoras sinn ? Co a thig agus a bheir
breab do'ii chuaich ? Tog suas do shuilean,
agus amhairc airsan a tha 'n a dheann-ruith a
thoirt saorsa dhuinn. Thig, thig ! ruith, ruith !
saor sinn, saor sinn ! Thainig e le iolach, thug
e breab laidir do'n chuaich, agus ho-re ! ho-re !
— tha sinn saor aon uair eile.
An aithne dhuit rud eile as fhearr a tha a'
cur soluis air obair shlainteil Chriosd na'n
geam so ?
Tha f hios aige gu bheil sinn 'n ar priosanaich
ann an garaidh ar namhaid, is tha e a' tighinn
'n a chumhachd a thoii't saorsa dhuinn. Chan
'ell peacadh no droch chleachdadh, glas no
priosan, a chumas uainn e, ma dh' iarras sinn air
cobhair a dheanamh oirnn.
Tha an Neach so na 's toiUche air saorsa a
thoirt dhuinn na tha sinne air a gabhail. Uair-
eigin ann an GaHle so mar a labhair e mu obair
fein ; " thainig mi," ars esan, " a thoirt fuas-
glaidh do na braighdibh."
Sin mar tha an Tiomnadh Nuadh a ghnath a'
labhairt mu Chriosd agus mu obair, gur ann a
thoirt saorsa dhuinn a thainig e.
Uime sin, seasaibh gu daingemi anns an
t-saorsa leis an do rinn Criosd saor sihh."
Ciod do bharail fein, a leughadair, air an
t-searmon so ?
Tha e duiHch dhomhsa mo bharail fein a
thoirt dhuit ann an cainnt mhin shuairce, oir
tha obair de'n t-seorsa so a' toirt oilbheim do
m' eanchainn, do m' choguis, agus do gach ni
eile air a bheil meas agam 'n am nadur fein,
agus ann an nadur na cloinne.
Anns an leabhar as an tug mi an searmon so
tha deich air fhichead eile de'n cheart sheorsa,
ach ged tha feadhainn dhiubh na's fhearr na
each, tha a' choire so orra uile, nach 'eil annta
ach beagan teagaisg agus moran sgeamlain.
Tha iad mar gu'm faiceadh tu aon ghrainne sil
air a phasgadh ann an seachd slatan de phaipear-
ruadh.
Chan abair mi an corr mu'n leabhar so, ach
bu mhaith leam a radh nach 'eil am fasan iir so,
da shearmOn aig an aon t-seirbhis, cho buann-
achdail do'n eaglais 's a tha moran a' saoilsinn.
A dh' aon ni tha an dara searmon air a ghiorr-
achadh cho mor 's nach 'eil cothrom ceart aig
a' mhinistear air seanchas reidh seaghail a
dheanamh ri daoine mu fhirinnean mora a'
chreidimh, agus mar is trice tha na naidheachdan
faoine a bhios air an innseadh do'n chloinn a'
milleadh cail a' choimhthionail do theagasg
ciallach.
Feumar na h-uain a bheathachadh cho maith
ris na caoraich, ach is e an doigh as fhearr air a
dheanamh, leigeil leo ruith comhla. Gheibh na
h-uain am feur a dh' fhoghnas dhaibh air a'
cheart raon air a bheil na caoraich ag ional-
tradh.
Tha tiir ann an cloinn gu nadurra, ach tha na
searmoin a bhithear a' toirt dhaibh cho lean-
abail 's gu'm bi a' chlann a' deanamh t^ir orra
'n an cridhe.
Ceisdean Iain
Leis an Uhhamach Muhchadh Mac Le6id, M.A., an Cill Mhoire, 's an Eilean Sgitheanach
Sann air feasgar earraich, feasgar breagha
blath, gun deo air a' ghaoith — bha ceo nan
tighean a' dol suas cho direach ri peileir gunna,
agus a cheart cho direach sin bha da uiseag a'
dol suas as m' fhianuis, 's iad a' seinn gu binn ;
aon de na feasgair ud anns am bheil e comasach
do dhuine a dhi-chuimhneachadh co dhiii tha e
anns a' choluinn no as a' choluinn ; 's ann air
an fheasgar sin a thainig mi air Iain, 's e 'na
shineadh air taobh cnuic. Chuir sinn failte air
a ch^ile, agus thubhairt e, " Bha mi a' smaoin-
eachadh, 'n am shineadh an so, air gur h-ann
's an earrach a chuireadh an Slanuighear gu bas,
agus gur docha gur h-ann air feasgar a cheart
cho sitheil, aluinn ri so a bha ludas ag iarraidh
fath air losa a bhrath. Thug sin mi gu ceisdean
eile, agus bhithinn 'n 'ur comain na'n cuireadh
sibh solus orra dhomh."
Gheall mi dha gu'n deanainn mo dhichioll,
agus gun fhios nach 'eil na ceisdean a bha air
Iain air muinntir eile, 's i so a cheud te, agus
oidhirp air solus a chur oirre.
Feill na Caisge
Ciod a bha Feill na Caisge, aig na shuidhich
Criosd sacramaid suipeir an Tighearna, a'
ciallachadh ?
Tha e coltach gu'n robh Feill Caisge nan
ludhach a' ciallachadh da ni dhoibh. 'S e
cuimhneachan a bha ann air an oidhche a ghabh
Aingeal a' Bhais seachad air tighean nan
Israeleach anns an Eiphit, ach b'i cuideachd
Feill an arain neo-ghoirtichte, an cuimhneachan
a bha aca air a' chabhaig leis an d' fhag iad tir
na h-Eiphit.
Aig am na Caisge cha robh coir gu'm bitheadh
an smuirnean bu lugha de thaois ghoirt a steach
air ballachan an tighe, agus gu bhi cinnteach
nach bitheadh sin ann, bha ceannard an teagh-
laich a' lasadh coinnle, a' dol sios air a ghliiinean,
agus a' ruith air a h-uile ciiil a bha 'san tigh.
Air a' cheathramh latha deug de 'n mhios
anns an robh Feill na Caisge air a cumail,
'n uair a bha urnuighean an t-sinagoig seachad,
bha an teaghlach uile ri cruinneachadh mu'n
CEISDEAN IAIN
bhord, a h-uile neach a bha 's an tigh, seirbh-
eisich oho maith ri cloinn.
Air an aon oidhche so co dhiii dh' fheumadh.
iad uile a bhi mu'n aon bhoi'd, oir bha na h-uile
seorsa anns an Eiphit, agus chaidh na h-uile
seorsa a shaoradh.
Bha am bord air ullachadh roimh laimh
agus nithean air an cuir air, a bha 'n an cuimh-
neachain dhoibh air deuchainnean na h-Eiphit.
Bha tri breacagan de aran neo-ghoirtichte ann,
a' samhlachadh, tha cuid ag radh, an Sagart, an
Leibhitheach, agus an t-Israeleach cunianta —
b'e sin Israel uile.
Bha truinnsear, anns an robh cneamh agus
ubh, air a chur air uachdar nan tri breacagan ;
an t-ubh a' samhlachadh coimhliontachd, agus
an cneamh mar chuimhne air an uan. Le
cheile bha iad a' ciallachadh iobart choinih-
lionta.
A thuilleadh air a sin bha bagaid de luibhean
searbha, cnothan air am briseadh sios agus air
am bogadh — a' samhlachadh na creadha leis
am bitheadh iad a' deanamh nan clachan —
creadha anns an Eiphit, agus soitheach le uisge
saillte, air a' bhord.
Bha na tri nithean sin ann gu bhi a' cur 'n an
cuimhne searbhadas a' bhraighdeanais, a'
chriadh, agus am Muir Ruadh.
Bha cupan air son fion aig gach neach a bha
aig a' bhord, agus mu'm bitheadh an t-suipeir
seachad bha iad a' siiileachadh gu'n oladh gach
neach a chuid de cheithir chupain fiona.
Cupan an Naomhachaidh
B'e ainm a' cheud chupain, Cupan an Naomh-
achaidh, agus an deidh dhoibh ol, bha iad an
toiseach a' nigheadh an lamhan, agus an sin a'
tumadh nan luibhean searbha anns an uisge
shaillte, agus 'g an itheadh.
'S ann aig am sin a dheanamh 's an t-seomar
uachdrach, a dh' eirich a' chomhstri am measg
nan deisciobul, a chronaich Criosd le eiseimpleir
f^in, 'n uair a ghabh E lamh anart agus soitheach
uisge, agus a dh' ionnlaid e an casan.
An deidh a' chupain so, bha an dara breacag
air a briseadh na da leth, agus air a folach air
ciil cluasaig, agus a reir cleachdaidh, bha
leanabh, ma bha aon 'san dachaidh, mur an
robh bha cuideigin eile, a' cur na ceiste, " Ciod
is ciall duibh leis an t-seirbhis so ? " agus
fhreagradh an t-athair le a bhi ag innseadh
eachdraidh braighdeanas na h-Eiphit agus mar
a shaoradh iad.
Bha iad an sin a' seinn an treas agus an
ceathramh salm deug ar choig fichead.
Cupan na Saorsa
An deidh nan salm sin a sheinn bha iad ag
61 an dara cupain, Cupan na Saorsa, no a'
Ghairdeachais, agus ag itheadh luibhean searbh
is aran, agus na cnothan briste, samhladh na
criadha.
Bha an t-aran air fhilleadh air a cheile, agus
air a thumadh anns na cnothan boga briste,
agus air itheadh. B'e sin an greim an deidh
a thumadh a thugadh do ludas, " Ni an deidh
dhasan a ghabhail, chaidh e mach air ball."
Feumaidh le sin nach robh ludas idir comhla
ri each aig an am anns an do shuidhich Criosd
an t-sacramaid.
Bha e air a dhol a mach as an t-seomar, do'n
oidhche, mu'n tug Criosd dhoibh an t-aran agus
an cupan, a bha gu bhi mar chuimhneachan
air fein.
'S ann an deidh an da chupain ud, Cupan an
Naomhachaidh, agus Cupan na Saorsa, a bha
an fhior shuipeir a' toiseachadh, an t-am aig an
robh iad ag itheadh iasg, brot, agus feoil, anns
an ordugh sin.
Cupan a' Bheannachaidh
'N uair a bha sin seachad bha a' bhreacag ud
a chaidh a chur air ciil na cluasaig air a toirt a
mach a rithist, agus an treas cupan, — Cupan a'
Bheannachaidh, — air 61.
Bha a' bhreacag air a I'oinn am measg na bha
stigh agus an dorus air fhosgladh gu na h-
ursannan " ach an tigeadh am faidh Eliah a
steach."
Bha iad an sin a' deanamh iirnuigh, agus a'
guidhe gu'n tigeadh sgrios air naimhdean Israeil,
a' cleachdadh briathran a tha anns an naoidh-
eamh salm deug ar thri-fichead, agus anns an
treas caibidil de Thuireadh leremiah.
" Doirt do chorruich air na cinnich aig nach-
'eil eolas ort, agus air na rioghachdaibh nach
gairm air t-ainm. Biodh an aite-taimh fas : 'n
am pailliunaibh na gabhadh neach c6mhnuidh.
Ruaigidh tu ann am feirg, agus sgriosaidh tu
iad o bhi fo neamhan an Tighearna."
'S ann an uair bu ch6ir dhoibh an iirnuigh
uamhasach sin a dheanamh a ghlac Criosd
Cupan a' Bheannachaidh, an oidhche ud anns an
t-se6mar uachdrach, agus an aite na briathran,
ud a leughadh shuidhich e cuimhneachan air a
ghradh siorruidh fein do dhaoine ; an t-aran
briste a' salnhlachadh a chuirp, a bha gu bhi air
a bhriseadh, agus Cupan a' Bheannachaidh,
cuimhneachan na fola a bha gu bhi air a d6irt-
eadh an iiine ghoirid chum gu'n ruigeadh
beannachd chan ann a mhain air Israel, ach,
mar an ceudna, air a mhuinntir a chleachd
iadsan a bhi a' mallachadh aig am dhoibh a bhi
ag 61 an treas cupain aig Feill na Caisge.
Cupan a' Mholaidh
B'e an ceathramh cupan, Cupan a' mholaidh,
agus an deidh dhoibh 61 bha iad a' seinn sailm
eile, an ceathramh gus an ochdamh salm deug
ar she fichead. 'S e sin an t-seinn a tha air a
CEISDEAN IAIN— COR NA GAIDHEALT AC^Hfi
h-ainmeachadh anns an t-soisgeul, far am bheil
e sgriobhta, " agus air dhoibh laoidh a sheinn,
chaidh iad a mach gu sliabh nan crann-ola. "
An oidhche ud anns an t-seomar uachdrach
thug Criosd ciall iir do'n t-suipeir. O 'n oidhche
ud bha Cupan a' Bheannachaidh agus an t-arail
briste gu bhi mar chuimhneachan chan ann air
an uan a bha aca anns an Eiphit, ach air an
fhior Uan Chaisge, — Uan Dhe, a tha a' toirt air-
falbh peacaidh an t-saoghail.
Cor na Gaidhealtachd
Lr.is AN Urh T. M. MacCalmain, M.A., an Govan
{Air d leantuinn)
ACH air an laimh eile tha mi ag radh cuideachd
-nach ruig neach a leas a bhi smuaineachadh
gu'm bi sonas agus riarachas aige ma theid
fhuasgladh o chuibhreach na bochdainn. N'am
b'ann mar sin a bha a' chilis bhitheadh saoibh-
reas agus sonas a' dol lamh air laimh, rud nach'
6il. Tha cairdean is eolaich agam-sa a tha a'
stri mar as fhearr as urrainn dhaibh a chum
cor aimsireil an t-sluaigh chumanta a leasachadh,
ach is duilich leam a radh gu'm bheil feadhainn
diubh de'n bheachd ma chuireas iad as do
bhochdainn gu'm bi a h-uile ni mar is coir agus
gach neach sona. Agus their feadhainn dhiubh
cuideachd nach 'eil mise agus mo sheorsa ach a'
cur dhaoine 'n an cadal a thaobh an cor aim-
sireil le bhi cumail fan comhair beannachdan
agus geallaidhean na beatha spioradail. 'S e
so mo f hreagairt dhaibh.
" Cha mhise idir no mo sheorsa a tha a'
mealladh an t-sluaigh. Ach tha sibh-se a'
mealladh dhaoine agus g ar mealladh fein.
Tha sibh-se a' teagasg gu'm bheil gach neach
'n a oighre dhligheach air cuibhrionn iomchuidh
de na dheasaich an Cruithear a chum maith
aimsireil a' chinhe-daonna, ach tha mise a'
teagasg sin agus barrachd. Tha mi ag radh
gu'm bheil gach neach 'n a oighre air oighreachd
moran na's luachmhoire na tha sibh-se a'
tairgse dha, agus 's ann a tha sibh a' saoilsinn
ma gheibh duine sealbh air an dara leth de'n
oighreachd a bhuineas dha le coir gum foghainn
sin, 's tha sibh a' deanamh tair air an leth eile,
an leth as priseile buileach."
Da ni feumail
*
'S e mo bheachd-sa, mar sin, nach ann a
mhain le goireasan agus comhfhurtan a chur an
lionmhoireachd a theid cor na Gaidhealtachd
a leasachadh. Cho fad s a tha duine de'n
bharail mar is motha a bhitheas aige gur ann is
toilichte a bhitheas e, bithidh e faicinn choth-
roman is ghoireasan thall 's a bhos agus anns
gach aite ach a mhain 's an aite 's am bheil e
fhein. Chan eil an so ach mealladh, agus a
chum neach a chur saor o'n mhealladh sin tha
feum air da ni, naidheachd ghrasmhor an t-
soisgeil gus iompachadh 'n a chridhe, agus
oileanachadh inntinne gus gliocas a thoirt dha,
agus gus a theagasg gu bhi deanamh Ian f heum
de na cothroman a tha aige.
Cha ruig mi a leas dad a radh aig an am mu'n
aite a dh'fheumas a bhi aig searmonachadh an
t-soisgeil ann an leasachadh cor nan Gaidheal,
mar ann an leasachadh cor gach sluaigh, oir tha
cothrom aig gach neach a leughas an oraid so
air an t-soisgeul a chluinntinn gach Sabaid n an
sgireachd fhein, no co dhiu tha Facal Dhe
dliith dhaibh gus feum a dheanamh dheth.
Ach bu mhath leam beagan a radh mu oilean-
achadh.
Sgoilean na Gaidhealtachd
Tha mi gle chinnteach nach'eil cearn eile 's
an t-saoghal far am faighear cothrom-foghluim
mar a gheibhear 's a' Ghaidhealtachd, O
chionn aireamh mhor bhliadhnaichean bha a'
Ghaidhealtachd air thoiseach air gach roinn eile
de'n rioghachd a thaobh so, agus taing do'n
Eaglais air son sin. Bi an Eaglais ann an
tomhas mor a chuir air chois sgoilean na
Gaidhealtachd an toiseach agus a chum air
adhart iad suas gus a' bhliadhna 1872, agus
eadhon bho'n am sin cha do chaill an Eaglais a
h-iiidh ann an oileanachadh na h-6igridh.
Saoilidh mi gu'm bheil aireamh na h-6igridh 's
a' Ghaidhealtachd a tha dol air adhart do'n
ard-sgoil agus do'n oil-thigh, an coimeas ri
aireamh an t-sluaigh, fada na's motha na
gheibhear an cearn air bith eile. The aobhar
tarngealachd ann an sin, ach chithear an so aon
de na h-aobharan a tha a' tanachadh an t-
sluaigh. De 'n aireamh a tha a' faighinn ard-
fhoghluim, feumaidh a' mhor-chuid am beatha
a chur seachad an taobh a mach do'n Ghaidh-
ealtachd, oir chan 'eil aitean dhaibh uile anns
a' Ghaidhealtachd. A rithist, tha seorsa de
bheachd am measg dhaoine nach 'eil foghlum
sam bith buannachdail • ach am foghlum a
dheasarcheas a' chlann air son ard-sgoil is oil-
thigh agus air son a bhi 'n an dotairean, 'n am
ministearan, 'n an luchd-teagaisg, agus an
seorsa sin.
Eolas na laimhe
Tha feum air gu'm bitheadh ann an sgoilean
na Gaidhealtachd barrachd oileanachaidh
air a thoirt gus an oigridh uidheamachadh
air son gach seorsa oibre air muir agus air
tir a gheibhear 'n an diithaich fein. Agus
tha feum gu'm bitheadh clann air an teagasg
COR NA GAIDHEALTACHD
gus tlachd a ghabhail aims na nithean sin a
gheibhear, agus a chithear, agus a ghabhas
deanamh 's an aite 's am bheil iad, iomallach
's gu'm faod e a bhith. Chan ann anns na
bailtean mora a mhain a tha na nithean
iongantach agus annasach, agus chan ann a
mhain 's na coUaistean mu dheas a dh'fhogh-
luimear gliocas agus a mheudaicheai* eolas.
Anns na laithean o shean bha tuigse, agus
gUocas, agus geiread inntinn, agus toileachadh
ann an nithean simpUdh agus ann an nithean
nadurra, air am faotainn am measg nan
Gaidheal eadhon an uair nach robh a bheag
dhiubh comasach air peann a chur ri paipear.
Is mor an call gu'n saoileadh Reach gur ann ann
an leabhraichean a mhain, agus ann an canain
nan Gall, a gheibhear soillseachadh inntinne.
Comhfhurtachd a' chuifp
Thubhairt mi gu'm feumadh da rud tachairt
mus tigeadh tilleadh ann an dol-as na Gaidheal-
tachd. B'e aon diubh gu'n ionnsaicheadh
daoine lan-fheum a dheanamh de an cothroman,
beag agus suarach 's gu'm faod na cothroman
sin a bhith. B'e an t-aon eile gu'm bitheadh
e air a dheanamh a cheart cho buannachdail
agus cho comhfhurtail do dhaoine a bhi fuireach
's a' Ghaidhealtachd 's ged a bhitheadh iad air
a' Ghalldachd.
Their fe?idhainn nach gabh so a dheanamh ;
their mise, ged nach gabh a dheanamh gus an
ire a mhiannaicheadh daoine, gu'm bu choir
oidhirp a dheanamh le so anns an amharc.
Tha fhios aig gach neach, ma thainig adhartas
sam bith anns a' Ghaidhealtachd anns a' leth-
cheud bliadhna a tha nis air ruith, gu'n tainig
an t-adhartas sin an tomhas mor an lorg Achd
nan Croitearan, reachd a thug tearuinteachd
agus misneach do na croitearan mar nach robh
aca roimhe. Rinneadh Achd nan Croitearan
mar thoradh air a' mhin-sgrudadh a rinn
Commission a' Mhorair Napier. Ach ged bu
mhath Achd nan Croitearan, tha corr Ts leth-
cheud bUadhna air ruith bho'n am sin, agus tha
sinn an saoghal iir an diugh, agus ma tha
adhartas 's a' Ghaidhealtachd tha moran
chiiisean ann cuideachd a tha cur feuma air
ceartachadh.
Earailean na Comhairle
Ann an 1936 chaidh Comhairle a thaghadh
gus rannsachadh a dheanamh mu chor na
Gaidhealtachd 's an linn so, mar a rinn Com-
niission Napier 's an linn a dh'fhalbh. Ghabh
a' Chomhairle so corr is da bhliadhna a' dol o
aite gu aite, a' ceasnachadh gach seorsa, ag
eisdeachd ri iomadh barail, agus a' faicinn le'n
siiilean fein suidheachadh nan Gaidheal anns
gach cearn. Aig deireadh na bliadhna so
^hai Ih chuir iad crioch air an obair agus thug
iad am follais cunntas air cor na Gaidhealtachd
agus earailean gus cinsean a cheartachadh.
" Saoilidh am fear a bhitheas 'n a thamh gur e
fhein as fhearr lamh air an stiuir." Mar sin,
's e gle bheag de dhaoine a leugh an leabhar a
tha riaraichte leis a h-uile rud a tha a' Chomh-
airle ag radh. Ach cha robh riamh, agus cha
bhi gu brath, Comhairle no Commission ann a
riaraicheas a h-uile duine. Tha a' mhor-chuid
de dhaoine aig am bheil eolas air ciiisean
Gaidhealach a' moladh agus ag aontachadh le
earailean na Comhairle, ged a dh'fhaodadh
cuid de na h-earailean sin a bhi na b'fhearr na
tha iad.
Ard-ughdarras
Cha cheadaich iiine earailean na Comhairle a
chur sios an so, oir tha corr is da cheud taobh-
duilleig 's an leabhar a chuir iad a mach, agus.
feudaidh gach neach a thogras a cheannach air
da thasdan, agus is math is fhiach e sin.
Foghnaidh e dhomh so a radh. Tha a' Chomh-
airle ag earalachadh gu'm bitheadh Ard-
iighdarras air a shuidheachadh gus obair-
leasachaidh a thoiseachadh agus a chumail air
adhart anns a' Ghaidhealtachd ; gu'n gealladh
an Stait do'n Ughdarras sin na dh'fhoghnas de
dh'airgiod a chum na criche sin ; agus gu'n
cumadh an da chuid an t-Ard-iighdarras so
a.gus an Stait fan comhair gur e a tha a dhith
air a' Ghaidhealtachd cothrom-cosnaidh air son
an t-sluaigh agus duais iomchuidh air son an
saothrach, agus goireasan a thoirt dhoibh de
gach seorsa a tha feumail. Tha moraii air a
radh ann an leabhar na Comhairle-rannsachaidh
mu mhargaidhean is mu phrisean, mu ghoireasan
siubhail air muir is tir agus 's an adhar, agus mu
fharaidhean, mu obair chroitearachd agus
thuathanachas agus iasgach, mu obair-choille
agus mu thighean-comhnuidh, mu obair-uisge,
mu oileanachadh agus mu iomadh rud eile.
Saothair dhiomhain ?
'S i a' cheist mhor a nis : Am bheil an
Riaghaltas a' dol a ghabhail ris na h-earailean
sin, no am bheil saothair na Comhairle a' dol a
bhi gun bhuil agus a' Ghaidhealtachd ri bhi air
a fagail mar a tha i, a' call a cuid sluaigh 'n am
miltean gach bliadhna gus mu dheireadh nach
bi air fhagail anns gach sgireachd ach leth-
dusan de mhuinntir aosda, na sgoilean diiinte,
na croitean fo luachair, na monaidhean fo
raineach, na sleibhtean fo fheidh ? Tha spairn
chruaidh 'g a deanamh aig an am gus toirt
air an Riaghaltas dol an car a' ghnothuich gun
dail, oir thugadh gealladh an uair a thaghadh a'
Chomhairle an toiseach nach bitheadii an
saothair diomhain. Tha cuid de Ghaidheil an
deidh gach rud air an smuainich iad a dheanamh
gus toirt air an Riaghaltas gluasad anns a'
phuis, ach is bochd an gnothuch e gu'm bheil a'
COR NA GAIDHEALTACHD— AIG AN UINNEIG
mhor-chuid de shluagh na Gaidhealtachd 'n an
tosd mu'n ni so.
Caradh no iir-thogail
Bithidh mi fhein a' samhlachadh na Gaidh-
ealtachd ri seann tigh a tha cur feum air caradh.
Ma tha an tigh air fas scan is eu-dionach is mi-
chomhfhurtail, feudar da rud a dheanamh.
Feudar seorsa de chai-adh a dheanamh air,
sgleat iir no dha a chur air a' mhullach, aol a
chur air na ballaichean, peant a chur air na
h-uinneagan agus air an dorus. Ach gheibh
thu mach nach fhada gus am feum thu dol 'n a
char a rithist. An uair a tha tigh air fas cho
sean 's gu'm bheil e a' cur feum air caradh gu
bitheanta, tha e moran na's fhearr agus na's
saoire air a' cheann thall a thogail as iir, ged
a dh'fhaodas tu anns an togail iir feum a
dheanamh de'n t-seann larach agus de na seann
chlachan. 'S ann mar sin a tha a' Ghaidh-
ealtachd, 'n am bheachd-sa. Cha dean caradh
a' chilis, s cha dean tuathagan beaga an
gnothuch. Ach ma tha thu dol a thogail tigh
iir, feumaidh tu tri nithean ; dealbh no " plan,"
fear-deilbh no fear-gnothuich, a chi gu'm bi an
togail air a dheanamh a reir a' phlan, agus
luchd-oibre. A thaobh iir-thogail na Gaidh-
ealtachd, tha earailean na Comhairle-rannsach-
aidh a' nochdadh dhuinn a' phlan no a' mhodh
air an coir dhuinn togail ; tha feum againn air
Ard-iighdan-as a chi gu'n teid gnothuichean air
adhart a reir a' phlan ; agus is iad Bord an
Fhearainn agus Bord na Slainte agus Bord an
lasgaich agus na Comhairlean Siorramachd
agus na Comhairlean lonadail agus an seorsa
sin an luchd-oibre aig am bi lamh, gach aon a
reir a cheaird f hein^ anns an togail iir a tha sinn
a' miannachadh.
An t-airgiod
Tha cothrom mor far comhair aig an am,
cothrom nach tig gu brath tuilleadh ma leigeas
sinn seachad e, chum cor na Gaidhealtachd a
chur am feabhas agus stad a chur air an
fhasachadh a tha dol air adhart 's an taobh
tuath. Cosdaidh e airgiod ! Cosdaidh e sin,
ach cha chosd e barrachd airgid na tha cheana
air a chosd 's a' Ghaidhealtachd agus gle thric
gun ach beagan buannachd 'n a lorg. ,Ma tha
airgiod ri bhi air a chosd, bitheadh e air a
chosd ann an doigh ghlic agus bhuannachdail.
Na cosdamaid e a' caradh thuathagan air seann
deise ; cosdamaid e air deise iir.
Aig an Uinneig
Gniomh uasal
ANNS na bliadhnachan anns an deachaidh
xA-iasgach ansgadain an aghaidh nan iasgairean
ann an aon de na h-Eileanan Siar lean fear de
mharsantan an eilein air biadh is aodach is
goireasan eile a thoirt do na h-iasgairean air
dail. Ach b' e an deireadh a bha aige, gu'n do
bhris e, agus gu'm b' fheudar dha cordadh a
dheanamh r'a luchd-fiach le beagan thasdan a
thoirt dhaibh as an not.
Ach an uair a dh' fhas timeannan na b' fhearr
shoirbhich cliisean leis a' mharsanta ud a ris,
is fhuair e air a chasan. An sin chuir e sanas
ann an Tim an Obai?i, ag radh gu'm biodh e
'nan comain gu mor nan cuireadh a' chuid a
bha beo da luchd-fiach, agus oighreachan na
feadhnach a bha marbh, fios chuige, oir gu'm
bu mhaith leis a h-uile sgillinn a bha aca air a
phaidheadh.
Tha gniomh uasal 'n a bhuannachd do'n
t-saoghal uile ; 'n a aile beatha chum beatha,
is faodaidh tu a bhi cinnteach gu robh iomadh
marsanta eadar Steornabhagh agus an t-Oban
air a bhioradh 'n a choguis an uair a leugh e
ann an Thn an Ohain mu'n doigh anns an do
chuir an duine ud a chuisean saoghalta an
ordugh.
An uair a tha coguis duine a' fas cho maoth
's nach toir i fois dha gus an cuir e ceart an ni
a bha cearr eadar e fein agus a bhraithrean
no a choimhearsnaich, tha e air an t-slighe
dhirich gu bhi ann an sith ri Dia mar an ceudna.
Ma tha duine ann an daimh chearr ri bhraith-
rean cha bhi e ann an daimh cheart ri Dia.
Uime sin, ma hheir thu do thabhartas chxvm na
h-altarach, agus gu'n cuimhnich thu an sin gu bheil
ni air bith aig do bhrathair ad' aghaidh, fag do
thabhartas a?i sin an lathair na h-altarach, agus
imich agus dean reite air tits ri d' bhrathair, agus
an deidh sin thig agus tabhair uart do thtodhlac "
(Mata V. 23-24-).
??i«M>e. ^^Hfh '"'^^
^Q,^(,jj^ A^ic^ w;» cmc,
^
'M6K.*'
Aireamh lo
939
Crioch nan uile nithean ?
" Tlia crioch nan idle nithean am fag us ; uime sin bithibh measarra, agus deanaibh faire chum urnuigh." —
1 Peadak iv. 7.
M
A bha Peadar an diiil gu robh deireadh an
t-saoghail dliith bha e air a mhealladh.
Bha moran de na creidmhich anns a' cheud hnn
an diiil gu robh dara teachd an Tighearn cho
dliith 's gu'm faiceadh iad le'n suilean e ann
am beagan time. Thog iad cearr facail a
labhair Criosd mu'n chuis so, ach ged bha iad
cearr ann an aon seagh bha iad ceart gu leor
ann an doigh eile, oir anns na laithean ud bha
breitheanais Dhe air an talamh, is bha Dia a'
crathadh nan nithean a bha deas gu dol as an
t-sealladh chum gu'm fanadh na nithean nach
gabh crathadh.
Bha fhios aig Peadar gu robh luchd-lean-
mhuinn Chriosd ri bhi air an dearbhadh mar
le teine anns na laithean cunnartach ud, agus
gu'm feumadh iad am fianuis a thogail gun dail,
agus mar sin thubhairt e riu, " Bithibh measarra
agus deanaibh faire chum tirnuigh."
Leis an fhacal " measarra " bha Peadar a'
ciallachadh tuilieadh 's a bhi stuama ; bha e
a' ciallachadh iad a bhi neo-ghluasadach ri
aghaidh gabhaidh, inntinn laidir fhallan a bhi
aca nach rachadh am breishch, agus nach
tiomadh roimh f hreasdal searbh,
Ach a thuilleadh air iarraidh orra an inntinn
laidir sin a bhi aca dh' iarr e orra cuideachd
faire a dheanamh chum urnuigh, agus an
dochas a chur anns na feartan diomhair a tha
o'n airde.
Na'n robh Peadar a' labhairt ruinne anns na
laithean deireannach so, agus anns an t-suidh-
eachadh anns a bheil ar rioghachd an diugh,
theireadh e ruinn a cheart rud a thubhairt e
ris na ceud Chriosduidhean, " Biodh inntinn
fhallan agaibh agus deanaibh urnuigh."
Tha feum againn air inntinn fhallan, oir chan
'eil e furasda inntinn fhallan a chur bharr a
siiiil ; bheir i breith chothromach far an rachadh
inntinn lag no eagallach fada cearr. Agus tha
feum againn air urnuigh, chan ann a mhain a
dh' iarraidh cobhair o Dhia ach a chumail ar
n-iarrtusan a reir a thoile.
An am cogaidh tha daoine titheach air
urnuighean cearr a thairgsinn, agus mar sin bu
choir dhuinn am facal so a chuimhneachadh
a ghnath, " Ma bheir mi speis do euceart 'n
am chridhe chan eisd an Tighearna rium."
Duine air bith a ni urnuigh ann am feirg, no
ann an gamhlas, no a dh' iarras air Dia aon-
tachadh leis fhein, sin agad duine aig a bheil
speis do euceart 'n a chridhe.
Anns a' chogadh a tha air eirigh as iir bithidh
cuid de leughadairean na duilleig so ri aghaidh-
bualaidh, is bithidh cuid eile air am fagail aig an
tigh. Is e na gillean oga a dh' fheumas teas
agus uallach an la a ghiiilan, direach a chionn
gu bheil iad bg agus laidir, ach tha e mar f hia-
chaibh air seann daoine agus leth sheann daoine
agus gach aon eile a dh' fhagar aig an tigh
feuchainn ri cridhe agus inntinn na duthcha
a chumail fallan agus Criosdail. Ciod an
tairbhe a bhiodh ann dhuinn mar rioghachd
a' bhuaidh a chosnadh na'n tuiteamaid air
falbh bho na, nithean a tha urramach agus uasal,
o f hirinn &gus o cheartas ? An am cogaidh tha
an f hearg agus am miorun a bhios ann an cridh-
eachan dhaoine anabarrach titheach air an
coguisean agus an inntinnean a dhalladh, agus
mar sin feumaidh sinn feuchainn ri cui^ean
fhaicinn ann an solus Dhe agus ann an solus
fhacail, los ar n-inntinnean fein a chumail
^allan. Agus chan 'eil doigh as fhekrr air
ciiisean fhaicinn ann an solus Dhe na tirnuigh
a dheanamh.
Dionaidh ar saighdearan agus ar seoladairean
ar dtithaich agus ar cladaichean, ach is ann
air an eaglais agus air luchd-aideachaidh a tha
e mar fhiachaibh anam na rioghachd a dhion
o naimhdean as miosa agus as sgriosailena
eadhon a' Ghearmailt, na faireachduinnean
borb sin a chuireadh ar ciall agus ar coguis bharr
a' chriiin. " Uime sin bithibh measarra agus
deanaibh faire chum urnuigh."
Gleidheamaid fa chomhair ar stil a ghnath
an sealladh so, an Tighearna Dia air a righ-
chathair ; chan e Dia Bhreatuinn, no Dia na
Gearmailte, ach Dia na talmhainn uile aig
nach 'eil claon-bhaigh ri rioghachd seach a
cheile, agus a tha neo-chaochlaideach 'n a
naomhachd, 'n a cheartas, agus 'n a fhirinn.
" Anns gach uile chinneach tha an neach air
a bheil eagal Dhe, agus a dh' oibricheas firean-
tachd, taitneach leis."
" Mur tog an Tighearn an tigh, gu diomhain
saothraichidh a luchd-togail : mur gleidh an
Tighearn am baile, gu diomhain ni am fear-
coimhid faire." Obair, no riiintean, no innleachd
air bith, nach 'eil a reir reachdan siorruidh Dhe,
cha soirbhich iad is cha mhair iad. Theagamh
gu'm mair iad uine ghearr, is faodaidh iad mair-
sinn cho fada 's gu'm fas cridheachan meata
fann, ach tha am binn air a seulachadh, do
bhrigh gu bheil Dia air a righ-chathair. Sin
an sealladh a bheir air daoine eagallach mis-
neach a ghlacadh, agus inntinn laidir a bhi aca.
Deanaibh faire chum tirnuigh
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Anns a' Choille Bheithe
Be Mairi Bhrunach, no inar theireadh iad
rithe, Mairi Mhor an Drobhair, an te mu
dheireadh ann an Cille-sgumain a chaidh gu
Loudi a dheanamh na buana. Ach bha i a'
deanamh tuilleadh is obair an Fhoghair, oir
bhiodh i a' falbh a h-uile bliadhna mu
Bhealltuinn agus cha tigeadh i dhachaidh gu
Samhuinn.
Chan 'eil ach gu bheil cuimhne agani air
Mairi, oir shiubhail i 'n a f ior sheana bhoirionn-
ach m' an robh mise ach mu sheachd bhadhna
a dh' aois, ach fad iomadh bUadhna an deidh a
bais bha cuid de na facail a bhiodh i ag radh
air an cuniail suas am measg dhaoine an Cille-
sgumain. Aig an am cha robh f hios agam ciod
a bha iad a' ciallachadh, ach tha fhios agam
a nis.
An uair a chitheadh i duine air bith ag obair
gu leasg slaodach, no a' deanamh obair ghroic-
eil, theireadh i, " Is furasd fhaicinn nach 'eil
Uisdean Bertram air do shail," agus na'n cluinn-
eadh i duine a' boilich mu aite no mu ni fo'n
ghrein, theireadh i, " Och, och, a thruaghain,
chan fhaca tusa Fentonbarns."
Bha tigh Mairi 'n a thigh-ceilidh aig oigridh
Chille-sgumain, is bhiodh iad a' dol ann a dh'
aon ghnothuch gus Mairi a chur a sheanchas
mu Loudi. Cha robh e duiUch dhaibh sin a
dheanamh, oir cha robh seanchas eile aice, is
cha robh rud air an t-saoghal a b' fhearr leatha
na bhi ag innseadh mu euchdan Uisdein Bert-
ram, agus mu'n bharr a chunnaic i a' fas air
achaidhean Fentonbarns ; barr cho ti-om 's
nach robh riim air na h-achaidhean do na h-
adagan. Ged a bhiodh Iain a bi'athair ag
innseadh naidheachdan air Fionn Mac Cumhail
agus Feachd na Feinne cha robh ann am Fionn
no 'n a cheatharnaich ach daoine suarrach ann
an siiilean Mairi an coimeas ri Uisdean Bertram,
is cha robh ann am fearann Ghoshein ach aite
bochd lorn an coimeas ri Fentonbarns.
Seirbhiseach maith
Ged nach faca mise Uisdean Bertram riamh
chunnaic mi Fentonbarns iomadh uair, agus bu
mhaith leam rud no dha uime a chur sios air an
duilleig so an earalas gu'm bi e air a leughadh
le cuid de na bhiodh a' cluinntinn Mairi
Bhrunach 'ga mholadh, agus gu'n toir mi orra
a chreidsinn nach robh facal aice ach an tul-
fhirinn an uair a bhiodh i ag radh gu robh
dailtean mora Fentonbarns air an cumail cho
glan ri garadh-cail, gun uiread agus aon chopag,
no aon fheanntag, no aon luibh - f huadain
annta.
Ach m' an toisich mi air a' chuid sin bu
mhaith leam a radh gu'm b'e Uisdean Bertram
an t-oirean a bha anns an tuathanachas ud,
duine a bha dileas d'a mhaighstir, agus a bha
cho teann air f hein 's a bha e air an luchd-oibre
a bha foidhe. Cha chuala mi Mairi Bhrunach
a' bruidhinn mu'n tuathanach riamh ; cha b'
ann ris-san ach ris an oirean a bha a gnothuch,
ach ma bha Uisdean Bertram ainmeil mar
oirean air feadh Loudi gu leir, bha Seoras Hope,
an tuathanach, ainmeil, chan ann a mhain ann
an Loudi ach air feadh Albainn uile, agus ann
an Sasunn, agus ann an Denmark, is bhiodh
tuathanaich as na duthchanna thall a' tighinn
a dh' fhaicinn an fhearainn aige agus mar bha
e air oibreachadh.
Bha tri ginealan de'n teaghlach ud ann am
Fentonbarns, an t-athair, am mac; agus an
t-ogha, ach is ann ri linn an ogha, Seoras Hope,
a bha Mairi Bhrunach anns an aite. Anns na
laithean sin bha se ceud acair de thalamh-
treabhaidh ann, is bha Seoras Hope a' paidh-
eadh suas ri da mhile not mail, no tri puinnd 's
a criin an t-acair. Ach cha do ghearain e
riamh air a mhal.
Eanchainn agus sgoinn
An uair a chaidh a sheanair do Fentonbarns
cha robh ann ach aite bochd, is cha robh e a'
paidheadh de mhal ach tri tasdain an t-acair,
ach b'e am bodach Hope aon de na daoine
laidir a thug tuathanachd na h-Alba a mach a
tigh na daorsa agus a thug a steach i do thir a'
gheallaidh. Dh' oibrich e gu cruaidh uile
laithean a bheatha, is chuir e eanchainn agus
sgoinn 'n a obair. Cha do shor gin de na Hopes
riamh fearann a mhathachadh le laimh f hialaidh
na'm faigheadh iad aonta naoi bliadhna deug.
Bha iad corr agus ceud bliadhna ann am Fenton-
barns uile gu leir, is bha e air a radh gu'n do
chuir iad a mach os cionn ceud mile not anns
an tiine sin a mhathachadh an fhearainn. Bha
moran de'n talamh fliuch an uair a chaidh
seann Hope ann an toiseach, air a bhathadh le
uisge agus air a thachdadh le salchar is luibh-
eannach gun f heum, ach thiormaich iad a h-uile
acair dheth is chuir iad ann uiread phioban-
uisffe fo'n talamh 's ffu'n rachadh iad da uair o
Thigh-Iain-Ghreota gu Lunnainn na'n robh iad
air an cur ceann ri ceann. B'e an t-uachdaran
a phaidh air son nan digean agus nam pioban-
uisge, ach bha an cosdus daonnan air a chur air
a mhal. Bha an t-uachdaran agus an tuath-
anach le cheile a' tilgeadh an arafn air aghaidh
nan uisgeachan, oir bha fhios aca nach robh
dad a chuireadh iad anns an fhearann nach
tigeadh air ais chuca.
Eadar an t-athair agus am mac agus an t-
ogha chuir iad ochd mile tunna aoil air Fenton-
barns, a thuilleadh air guano. Bhiodh Seoras
Hope a' cur da fhichead cairt mhor innearach
ANNS A' CHOILLE BHEITHE— COR NA GAIDHEALTACHD
3
agus dliith air leth-tunna guano mar leasachadh
air a h-uile acair buntata, agus am bitheantas
bha ceithir fichead no ceud acair aige fo bhun-
tata, ach bha am buntata a' paidheadh dha gu
maith. Fhuair e uair agus uair leth-cheud not
an t-acair air mar bha e a' fas, an ceannaiche ris
a' bhuntata a thogail. -
Anns na laithean ud, an deidh cogadh Bhoni-
part, bha pris mhor air cruithneachd agus air
buntata ; is ann bliadhna annamh nach biodh
siol cruithneachd tri fichead tasdan am bolla,
is bha a h-viile acair a' bualadh seachd
bollachan sil.
Bha a h-uile troigh de'n bhaile fo'n chrann,
agus air oibreachadh mar gu'm biodh garadh-
cail ; cinn agus taobhan nan iomairean air an
treabhadh gus mar bheagan oirleach o'nf hence.
Chan e mhain gu robh am buntata agus an
tiiirneap air an glanadh gu ciiramach, ach
bhiodh Mairi Bhrimach agus sgaoth dc bhoii--
ionnaich eile air an cur air feadh a' chruith-
neachd agus an arbhair, agus hoe ann an laimh
gach te dhiubh, a chumail sios chluaran no
cromlus, no luibh air bith eile a thachradh orra.
Anns an Fhoghar bhiodh sgaoth Eirionnach a'
tighinn a Donegal a dheanamh na buana.
Ach ged a bha na timeannan maith do na
h-uachdarain agus do na tuathanaich aig an
robh sgoinn is sgil cha robh iad maith do'n
luchd-oibre. Cha robh aca ach tuarasdal beag ;
gheibheadh Seoras Hope treabhaichean maith,
cho maith agus nach 'eil an leithid idir ann an
diugh, air dusan tasdan 's an t-seachduin, le
min agus buntata.
Siol America
Ach fhuair an seorsa tuathanachd ud a'
bhuille-bhais an uair a rinn a' Pharlamaid
reachd gu'm biodh siol cruithneachd air a
leigeil a steach do'n diithaich saor gun chis.
Tha e a' freagairt air muinntir nam bailtean-
mora, agus ann an aon doigh air an diithaich
uile, siol agus biadh a bhi saor, ach chan 'eil sin
a' freagairt cho maith air muinntir an f hearainn,
uachdarain agus tuathanaich agus treabhaich-
ean. An uair a gheibh thu an cruithneachd as
fhearr a Canada air coia; tasdain fhichead am
bolla, agus coirce-mor a aite-eigin eile air se
deug, CO an tuathanach no an croitear anns a'
Ghaidhealtachd a leigeas a leas a bhi an diiil
gu'm paidh e dha an talamh a thionndadh, ma
dh' fheumas e paidheadh air a shon .'' Chan e
peirceall na caorach a mhain a chuir an crann
air an fharadh an Albainn, ach siol saor a
America agus faraidhean saora aig na bataich-
ean-mora a tha 'g a thoirt a nail.
Tha a' chuid as motha de Fentonbarns an
diugh fo fheur, is stoc mor de chrodh bainne
air. Chan 'eil teagamh nach 'eil sin a' paidh-
eadh na's fhearr an diugh na phaidheadh an
doigh a bha aig Seoras Hope air a' bhaile
oibreachadh, ach na'n robh esan agus a sheorsa
beo an diugh bu chiar leo a bhi 'g am faicinn
fein a' bleoghan cruidh an aite a bhi a' reic sil,
agus a' frithealadh do mhucan agus do chearcan
agus do sheilleanan an aite a bhi a' reamh-
rachadh dhamh. Ach an uair a gheibheadh
iad thairis air neonachas an fhreasdail a chuir
am measg chearcan agus sheilleanan iad chith-
eadh iad gu bheil an dara rud cho uasal ris an
rud eile.
An uair a' ruith an aonta a bha aig Seoras
Hope air Fentonbarns a mach cha tugadh an
t-uachdaran aonta iir dha, is cha mho a dh'
innseadh e car son nach tugadh. Ach bha
fhios aig an t-saoghal car son a b' fheudar dha
Fentonbarns fhagail ; b'e Liberal a bha ann an
Seoras Hope is dh' fheuch e ri faotainn a steach
do'n Pharlamaid, agus thug sin oilbheum do'n
uachdaran a bha 'n a Thory laidir. Rinn an
rud moran bruidhne ann an Albainn agus ann
an Sasunn aig an am, is theab Tories eile agus
a chairdean fein an t-seiche a thoirt bharr an
uachdarain, Mghr Nisbet Hamilton, air son
gniomh cho leanabail agus cho leibideach a
dheanamh, tuathanaclj ainmeil a chur a mach
as a' bhaile a rinn e ainmeil le sgil, agus anns
an robh e fein agus a shinnsear ceud bliadhna,
gun aobhar air bith ach gu robh e neo-
eisiomaileach 'n a bheachdan. Rud narach !
Bha moran de na Tories ann an Loudi air an
narachadh cho mor 's gu'n do thairg iad bailtean
a bha aca ri shuidheachadh a thoirt dha agus
leigeil leis- fein mal a dheanamh dhaibh.
Cor na Gaidhealtachd
Le Uilleam I. "WfciiuBWN, M.A., LL.D., ^Litt)
fi hva^/^k^n^^''^^
Is mor an t-atharrachadh a thainig air a'
Ghaidhealtachd ri ar linn fhein, agus chan
ann air a' Ghaidhealtachd a mhain, ach air gach
diithaich eile feadh an t-saoghail gu leir.
Bha corr is ceud mile duine na's motha
air a' Ghaidhealtachd ceud bliadhna air ais
na a tha innte an drasda. An coimh-
cheangal ri sin bu choir cuimhne a chumail ffun
robh moran na bu lugha de shluagh anns na
bailtibh beaga is anns na bailtibh mora na a tha
annta a nis. Mar eisimpleir gabhaibh baile
Inbhir-Nis : anns a bhliadhna 1831 cha robh
ann ach naoi mile gu leth agus beagan. Am
baile Pheairt bha na's lugha na fichead mile.
Tha a nis corr is a dha uiread anns na bailtibh
sin ; agus mar sin anns na bailtibh eile. Ceud
COR NA GAIDHEALTACHD
bliadhna air ais bha a' chuid mhor de'n t-sluagh
a' fuireach air an diithaich, agus cha b'ann anns
na bailtibh. Bho'n am sin thainig car eile an
adhairc an daimh : tha na bailtean a' fas agus
tha an diithaich a muigh orra a' meath. Is
fheudar dhuinn sin a thoirt fa-near ann a bhith
ag coimeas aireamh an t-shiaigh mar a tha iad
a nis ris mar a bha iad o chionn ceud bhadhna.
Caochladh muladach
Is gann gum faigh sibh fear-ceaird an diugh
a' fuireach air an diithaich mar a b'abhaist.
JSla's aill leibh fios fhaotainn air a' chaochladh
mhuladach a thainig air an diithaich, chan 'eil
agaibh ach siiil a thoirt air Seann Chunntas na
h-Alba, a chuireadh a mach eadar 1791 agus
1799 — cunntas mionaideach air gach sgire an
Albainn : tha leabhar air f hichead dheth againn.
Tha mi coma ciod an sgire a ghabhas sibh — ^cha
dean e moran difir ; ach gabhaibh Sgire Chille
Mhoire air Machair Rois ; is ann oirre as fhearr
a tha mi eolach. Anns a' bhliadhna 1793 bha
ann an sgire Chille Mhoire ceithir biiithean,
da chlachair dheug, ceithir saoir-chuirn, sia
saoir-thighe, ceithir goibhnean, deich greus-
aichean, ochd breabadairean deug, deich taill-
earan, agus fichead fear ri obair aoil. An
diugh chan 'eil ach an aon ghobhainn, agus
ma tha corr thaillear no ghreusaiche ann, is
anns an da bhaile bheag, an Cladach agus Baile
a' Mhuihnn, a gheibhear iad. Chan 'eil an
corr ann. Nach mor am bochdachadh sin air
sgire, fir-cheaird a bhith a dhith air an aite ?
Tha f hios agaibh f hein na's fhearr na th'agamsa
mar a tha cuisean anns na h-eileanan an iar —
a h-uile ni air an cuir a' mhuinntir feum a'
tighinn bho Ghlaschu. Maith dh'fhaoidte an
uair a thubhairt mi " a h-uile ni " gun d'thubh-
airt mi cus ; ach cha ghabh e aicheadh nach
'eil na h-eileanan an crochadh ri Glaschu na's
motha na bu choir dhoibh a bhith.
Is trie a bha mi smuaineachadh gum bu
mhaith an ni cunntas a dheanamh air an dara
laimh air gach bathar agus air gach airgiod gun
chosnadh a tha tighinn a steach do eilean
araidh, agus air an laimh eile cunntas air gach
bathar is gach ni eile a tha dol a mach bho'n
eilean. Chan e nach biodh a leithid so de
chunntas ceart cho iomchuidh air diithaich
de'n mhoirthir, ach gum biodh e moran na
b'fhasa a dheanamh a thaobh eilein na a thaobh
cearna de'n mhoirthir. Chitheamaid mar sin
•mar a tha cothrom a' bhathair a' seasamh
eadar na nithean a tha tighinn a steach agus
na nithean a tha dol a mach.
Chuala mi naidheachd bho dhuine a tha
mion-eolach air na h-eileanan mu thuath air
baile beag no coimhearsnachd bhig araidh
anns a bheil :^a h-uiread de airgiod gun chos-
nadh a' tighinn a steach do'n luchd-comhnuidh
gun do leig iad dMubh, cha mhor gu tur, am
fearann aca Mteachadh. Biodh sin mar a
bhitheas e, chan 'eil teagamh nach b'fheairrde
an tuath a bhith tighinn beo air obair agus air
toradh an lamhan f hein agus am fearainn f hein
seach a bhith ag ceannach na h-uiread bho'n fl
taobh deas. ~
Comunn feumail
The aon Chomunn ann a tha air leth
feumail do mhuinntir na Gaidhealtachd agus
gu h-araidh do na h-Eileanan, agus is e
sin Comunn nan Ealaidhean agus nan Ceard
Diithchasach Gaidhealach. Is e rim a' Chom-
uinn sin gach misneach "as urrainn dhoibh
a thoirt do na mnathan is na nigheanan, do na
fir is na gillean, gu bhith ris na seann cheaird
a b'abhaist a bhith cho cumanta, mar a tha
sniomh agus fighe agus breabadaireachd, agus
an leithid sin, mar a thubhairt am Bard Leo-
dhasach, Mm-chadh Mac Leoid :
Air feasgar a' gheamhraidli theid tionndadh gu
gniomh,
Ri toirt eolais do chloinn bidh gach seann diiine liath ;
Gach iasgair le shnathaid ag caradh a lion,
Gach nighean ri cardadh 's a mathair ri sniomh.
Chan ann idir air son buannachd dhoibh fhein
a tha an Comunn so ri obair, ach air son leas
an luchd-oibre. Tha ceann-bhtith aca an Dun-
eideann agus biiithean an aitean eile. Anns
a' bhliadhna 1919 phaigh iad a mach do'n
luchd-oibre £12,000, agus mar so anns na bliadh-
naibh 'n a deidh :
1929
1930
1931
1932
1929-1932
£19,000
12,938
12,876
13,494
£51,308
Mu na h-aireamhan sin faodaidh sinn a radh
mar a thubhairt fear eile mu dhaimh Fhir
Dhun-tuilm, " bruidhnidh iad air an son fhein."
Dh'fhaodadh, maith dh'fhaoidte, eisimpleir a'
Chomuinn so a leantainn ann an doighean eile.
Cor nan iasgairean
Tha sinn ag cluinntinn gu leoir mu'n iasgach
air an Taobh Siar, mar a tha e air a mhilleadh
agus air a sgrios le innleachdan agus le iasgach
mi-laghail nan iasgairean coimheach a tha
tighinn as gach aird gu spuilleadh nan iasg
beaga agus mora, agus a tha toirt am beoshlainte
a beul muinntir Leodhais agus Bharraidh, an
Eilein Sgitheanaich agus nan Eilean air fad.
Tha an obair sin 'n a naire agus 'n a masladh
do'n diithaich mhoir chumhachdaich so, agus
bu choir stad a chur oirre gun dail. Ri linn a'
Chogaidh Mhoir bha moladh gu leoir air iasg-
airean nan Eilean : c6 a bh'ann ach iad !
Daoine treuna, tapaidh, seolta ! An diugh
is gann gu bheil guth orra no suim dhiubh.
COR NA GAIDHEALTACHD
Tha sinn uile, ar leam, buidheach de'n Chora-
unn a chaidh a chur air bonn gu bhith a' tagairt
ciiis nan Eileanach, agus tha sinn ag guidhe
gun soirbhich leo.
Na tuathanaich
Ma's olc cor an iasgair, chan fhearr cor an
tuathanaich, biodh an tuathanas beag no biodh
e mor. Chan urrainn do'n tuathanach coirce
a chur agus a bhuain agus a reic air tri tasdain
deug gach cairteal. Cha mhotha as urrainn
dha buntata a chur agus a ghlanadh agus a
thogail air da nota, no na's lugha, gach tunna.
Mun d'thainig na carbadan ola bha iarrtas air
feur agus air coirce gu biadh do na h-eich : cha
chuir na carbadan feum air feur no air coirce :
chan 'eil iarrtas orra mar a b'abhaist. Tha
pris a' chruidh agus nan caorach agus nan uan
air dol an lughaid. Tha tuarasdal an treabh-
aiche agus nan gillean air fas na's niotha na
bha e riamh roimhe. Chan iongnadh ged a
chluinnear sgread nan tuathanach : is e an
t-iongnadh mar a tha iad a' tighinn beo idir,
iad f hein agus an teaghlaichean. Bha mi fhein
eolach air tuathanas bho m'oige : " dheanainn
cur is dheanainn buain, dheanainn treabhadh
ri la fuar " ; agus mar sin is mor mo chomh-
fhaireachdainn ris na tuathanaich aig an am so.
Tha caraid dhomh 'na thuathanach an Siorra-
machd Pheairt, duine cho eolach teoma sgairteil
's a tha r'a fhaotainn. B'abhaist dha treabh-
aiche is gille bhith aige air muinntearas ;
chan 'eil aige a nis ach an aon ghille 6g. Ni
e eirigh gach maduinn mu choig uairean, agus
chan 'eil a obair criochnaichte gus am bleoghain
e an crodh mu h-ochd uairean a dh'oidhche.
Is beag tha dh'fhios aig muinntir nam bailtean
mora air a leithid sin de obair-latha. * Chan 'eil
dith comhairle bho mhuinntir nach do chuir
crann riamh an talamh is do nach aithne caora
seach reithe. Is mor a b'fheairrde cuid de'n
mhuinntir sin a bhith mios no raith le mo charaid
no le tuathanach teoma eile. Air mo shon
fhein dheth, cha ghabhainn orm comhairle a
thoirt mu'n chuis idir. Is e a theii'inn gum bu
choir eisdeachd gu maith ri guth nan tuathan-
ach, agus an cobhair air gach doigh as urrainn
dhuinn, oir ma theid as do'n tuath air chor nach
urrainn dhoibh am beoshlainte a thoirt as an
talamh, chan fhada gus an teid as do na bailtibh
mora.
Naimhdean an tuathanaich
Tha ni no dha a tha ag cur an aghaidh tuath
na Gaidhealtachd gu h-ax'aidh, a bharr air na
tha ag cur air tuath Albann gu h-iomlan. Anns
a' cheud aite, tha moran diiibh astar fada air
falbhbho'nbhaile-mhargaidh agus bho'nrathad-
iaruinn. An Siorramachd Pheairt tha ceann
shuas Ghleann Lioi^hunn mu dha fhichead mile
bho Obar-Pheallaidh. Tha astar mor eadar
ceann shuas Shrath Eireann an Siorramachd
Inbhir-Nis agus an rathad-iaruinn aig Tom-
aitionn. Tha fior-bhraighe Shrath Chonuinn
an Ros corr is deich mile air fhichead bho Inbhir-
pheofharain. Agus mar sin do iomadh srath
is gleann feadh na Gaidhealtachd bho Chataibh
mu thuath gu Peairt mu dheas. Is mor an
t-anacothrom sin do'n tuath, na tha fhathast
a lathair dhiubh. Nam biodh gach ni mar bu
choir, dh'fhaoidte doighean iomchair a chur
air bonn a ghiulan toradh na tire an asgaidh do'n
bhaile-mhargaidh no do'n rathad-iaruinn.
Rud eile, na coineanan no na rabaidean, a
tha air fas gu bhith 'n am plaigh an iomadh
aite, ag ithe suas nan sneap no nan " tiirnaip,"
agus gach ni eile as urrainn dhoibh ithe. Is
aithne dhomh oighreachd an Ros far nach
b'urrainn an tuathanach arbhar no sneap a
thoirt gu ire leis na dh'itheadh agus na sgriosadh
na coineanan. Tha an oighreachd sin a nis fo
uachdaran eile, agus tha gach ni gu maith :
shiubhail na coineanan ; chaidh cur as doibh.
An iomadh aite tha na feidh a' tighinn a nuas
air an tuathanach anns a' gheamhradh agus
as t-earrach agus a' toirt an cuid fhein as. Sin
agaibh da mhallachd a thainig an lorg an
t-sealgair.
Frithean nam fiadh
Tha moran na's motha na bu choir de'n
Taobh Tuath fo na feidh. Their cuid le snodha
gaire, ciamar dh'fhaodas daoine tighinn beo
ann an aitean cho ard, creagach, iomallach, ri
srathan is ri gleanntan na Gaidhealtachd ?
Tha glinn agus glinn ann, agus tha srathan
agus srathan ann. An siorramachdan Rois
agus Chataibh is gann gum faighear srath no
gleann a tha moran na's motha na ceithir cheud
troigh OS cionn na mara, no eadar sin agus coig
ceud troigh. Tha na glinn is na srathan sin
boidheach feurach ; tha cuid diiibh a tha an
teis-meadhoin na frithe, agus am mios mea-
dhonach an fhoghair ghabhadh am feur a
ghearradh le speal no le inneal-gearraidh eile.
Rach thusa agus gabh . cuairt mu bhraighe
Shrath Chonuinn no mu bhraighe Shrath
Charrann an sgire Chinn Chardain, far an robh
sluagh mor a' fuireach roimhe, agus chi thu
le do shiiilean mar a tha a' chuis.
B'aithne dhomh daoine a rugadh an Gleann
Cailbhidh, aiff brais'he Shrath Charrann, far
nach 'eil duine an diugh ag gabhail comhnuidh,
daoine gasda, eireachdail, tapaidh. Bha fear an
Gleann Cailbhidh d'am b'ainm Alasdair Caim-
beul, no Ailidh lomhaireach mar a theirte ris ;
chaochail e anns a' bhliadhna 1816, aig aois
seachd bliadhna deug air a' cheud. Bliadhna
no dha mun do chaochail e chaidh e do'n sgoil
anns a' ghleann, ach dh'fhailnich a fhradharc
air. Air a' bhliadhna cheudna choisich e da
rahile dheug sios gu Feill Chinn Chardain^
COR NA GAIDHEALTACHD
an Fheill Eiteachain — agus an sin rinn e da
ruidhle dannsaidh. . Chithear eachdraidh an
laoich so air a cur sios am paipear-naidheachd
Inbhir-Nis (Inverness Courier) — ■' ' The Northern
Highlands in the Nineteenth Century " ; James
Barron ; Vol. I. Tha sliochd Ailidh lomhairich
ann f hathast, agus iad oho cruadalach, cha mhor,
ris fhein ; 'se na h-Iomhairich theirear i-iutha.
Srath is monadh
Ach tha aon ni ann as coir a chumail air
chuimhne. Ma chuirear duine sios air criomaig
fhearainn air iosal an t-sratha no air iosal a'
ghlinne, agus gun chomas a' mhonaidh aige,
chan 'eil an sin ach a' bhochdainn. Air an
laimh eile, ma bhios comas a' mhonaidh aige
suas gu faire, chan 'eil moran eagail nach soir-
bhich leis agus nach dean e an gnothuch gu
maith. Bidh crodh is caoraich aige nach biodh
aige nam biodh e air a' chriomaig fhearainn
aitichte a mhain. A rithist bhiodh an tuath
moran na b'fhearr dheth nam biodh ionaltradh
coitchionn aca, agus ciobair chaorach aca
dhoibh fhein. B'aithne dhomh srath an siorr-
amachd Rois anns an robh seachdnar no
ochdnar de thuathanaich bheaga. Bha iosal
an t-sratha air aiteachadh, paidhir each aig
gach fear, na caoraich air a' mhonadh agus
ciobair ag coimhead orra, agus an crodh air
an iosal no air bun a' mhonaidh. Bha fear
dhiiibh air an ceann ris an earbte reic is ceann-
ach, an deidh dhoibh comhairle a chur ri cheile.
Mur robh an tuath sin beairteach, is fada a
ghabh iad bho bhith bochd ; b'e an sealladh
taitneach bhith 'gam faicinn air Di-domhnaich
a' dol 'n an carbadan aon eich seachd mile gu
eaglais Roscuibhnidh. Chaill iad am monadh ;
thainig a' bhochdainn, agus b'eiginn doibh an
t-aite fhagail. Tha sluagh air an t-srath 'n an
aite, ach tha iad sin 'n an coigrich dhomhsa.
An Srath Nabhair
Chuala mi gur ann air an aon rian chaidh
sluagh a shuidheacha^h as iir an Srath Nabhair
an taobh tuath Chataibh, agus am fios mu dheir-
eadh fhuair mi orra bha iad a' soirbheachadh
gu maith. Chan 'eil mise 'nam fhaidh, agus
cha b'fhaidh m'athair ach gobhainn, ach a
dh'aindeoin sin agus 'na dheidh uile, ghabhainn
orm a radh gum faodadh earrann mhaith de'n
Ghaidhealtachd a bhith air a h-aiteachadh as
iir air an doigh a dh'ainmich mi. Nach b'fhearr
an oidheii'p a thoirt sluagh a shuidheachadh
mar sin, na am mealladh thar muir gu criochan
aineoil, far nach 'eil iarraidh orra, agus as an
eiginn doibh tilleadh air an ais, mar a tha fhios
againn gun do thill raoran cheana ?
Ach rinn mi diochuimhne. Nan rachadh a
leithid sin de obair air adhart, tuath a chur air
na srathan is air na glinn, agus crodh is caoraich
a chur air a' mhonadh, ciod a thachradh do sheal-
gair an fheidh ? A dh'innseadh na firinne,
tha mi ceart coma ciamar a thachras dha. Is
f hearr gu mor daoine na feidh, agus ma theid na
cisean an lughaid mar a theid mal nam frith an
lughaid, nach 'eil gu leoir de airgiod anns an
diithaich bheairtich so gus an easbhuidh sin a
leasachadh ? Ach an deidh a h-uile car, ar
learn nach biodh an easbhuidh cho mor agus
a shaoileadh neach ; bhiodh gu leoir air fhagail
de choireachan agus de aitean fiadhaich arda
far am faigheadh an sealgair a mhiann, mar
a rinn e ri linn Dhonnchaidh Bhain.
Na sgoilean beaga
Cha bu mhaith learn sgios a chur oirbh, agus
cha chan mi moran tuillidh, ach tha aon ni bu
mhaith learn a thoirt fo bhur n-aire, agus is e
sin am fasan iir thatar ag cleachdadh feadh na
diithcha, agus gu h-araidh feadh na Gaidh-
ealtachd, ag comh-chruinneachadh na cloinne
bho aois da bhliadhna dheug, no mar sin, bho
an dachaidhean gus an an aon sgoil ann am
baile air choireigin, gu bhith air an ionnsachadh
anns a' bhaile. B'abhaist do na sgoilean beaga
deagh ionnsachadh a thoirt do'n chloinn gun
ghluasad bho an dachaidh. Bhiodh a' chlann
a' faicinn na bha dol air adhart aig a' bhaile
agus air an fhearann, agus mar sin bha iad ag
ionnsachadh nithean nach 'eil air an teagasg
ann an sgoil air bith. Bho chionn aireamh
bhliadhnaichean rinn Fear-rannsachaidh nan
sgoil anns an Taobh Tuath iomradh air an deagh
obair a bha na sgoilean beaga a' deanamh, agus
a bharr air gach ni eile a sgriobh e thubhairt
e so : gum b'ann an sgoil bhig an Gaidhealtachd
Rois a thachair e air an sgoileir Greugais a
b'fhearr ^^choinnich e riamh ann an sgoil.
Bha uaill aig muinntir an aite as an sgoil. A
nis chan f hiach an sgoil bheag. Tha inntinnean
na cloinne air an togail bho'n aite anns an
d'rugadh iad : chan fhiii ach an aghaidh a chur
air a' bhaile mhor, agus mar sin tha an t-aite
a rithist air a bhochdachadh. Leis gach eolas
a tha na maighistirean sgoile is na bainmhaighis-
tirean sgoile a' faotainn an diugh, is cinnteach
gu bheil iad comasach air teagasg a thoirt do
chloinn a tha seachad air da bhliadhna dheug
a dh'aois. Chuala mi gu bheil iad air ti clann
an Eilein Sgitheanaich a thoirt a steach, a
h-uile balach is nighean ditibh, gu bhith air
an teagasg am Port-righeadh. Tha mi an
dochas nach 'eil an naidheachd so fior ; ach
nan tachradh a leithid, an saoil sibhse gum biodh
e chum maith na cloinne, no idir chum maith
an Eilein ?
Dith a' phosaidh
Tha aon fhacal fhathast agam ri radh, agus
an sin ni mi sgur. Rinn mi beagan iomraidh
air mar a tha sluagh na Gaidhealtachd a' dol
COR NA GAIDHEALTACHD— AIG AN UINNEIG
an lughaid, agus dh'ainmich mi cuid de na
h-aobharan as coireach ri sin. Tha aon aobhar
gu h-araidh nach d'ainmich mi, agus is e sin
mar a tha am posadh a' dol a cleachdadh. Cha
mhor cearn de'n Ghaidhealtachd amis nach
faicear so. Thig am bas air an athair no air
a' mhathair, agus fanaidh mac, no mar is trice,
mac is nighean, a chumail nithean air doigh
aig a' bhaile ; theid an aimsir seachad mar
sin, agus is e as deireadh do'n chiiis gun leig
iad am posadh seachad orra.
Tha aon chearn beag anns an sgire agam
fhein, agus ri mo chuimhne bha corr is da
fhichead a' fuireach ann ; air an la an diugh
chan 'eil ann ach aon bhoirionnach agus
cu. Is e bu choireach, dith a' phosaidh.
Cha b'abhaist a leithid sin a thachairt ri
linn ar n-aithrichean ; tha e air fas ro-
chumanta bho chionn lethcheud bliadhna.
Chunnaic mi iomradh air baile tuath air taobh
siar Rois anns nach do thachair posadh fad
deich bhadhna air fhichead. Tha e anabarrach
duilich r'a thuigsinn ciod e as aobhar dha so.
Chan 'eil mise ag radh nach 'eil cuid mhaith
dheth r'a chur as leth na bochdainne ; ach
chan e sin viile a tha 'g a aobharachadh. Tha
an dearbh ni a' tachairt trie gu leoir an teagh-
laichean aig a bheil airgiod is spreidh is gach
goireas eile. Fagaidh mi a' cheist so agaibh
I'i fuasgladh, leis a' bheannachd :
Slan do d'mhnaoi ghil, slan do d'mhacaibh,
Slan do d'theach o'm binne ceol ;
Slan do d'thrachtaibh geala gainmhich,
Slan do d'bheanntaibh o'm bi ceo.
(Bha an seanchas so air a dkeanamh ri Comunn
Gaidhlig Ghlaschu, is tha e a nis air a chur air
na diiilleagan so le cead a' Chomuinn sin agus
cead an Ard-Ollaimh a rinn e.)
Aig an Uinneig
An cogadh
FAODAIDH sinn a radh mar thubhairt
lob, " An ni x'oimh an robh eagal mor oi-m,
thachair e dhomh ; agus an ni roimh an robh
mi fo uamhann, thainig e orm."
Bho chionn bliadhna agus an corr bha eagal
air an dtithaich uile gu'm faodadh so tighinn,
ach fad na h-iiine bha dochas beag againn nach
tigeadh e. Bha an dochas sin air a steidh-
eachadh air da ni, (1) air faidhidinn agus reusont-
achd Mghr Chamberlain agus luchd-comhairle
eile an Righ, agus (2) air dochas nach cuireadh
Hitler an cunnart a' bhuannachd mhor a thup- e
air
urrainn
son buannachd
dha a bhi
do'n Ghearmailt cheana
bheag eile as nach b'
cinnteach.
Ach mur bheil thu a' deanamh gnothuich
ri duine reusonta ciod is urrainn dhuit a
dheanamh ?
Thug Hitler dhuinne agus do'n Fhraing ar
roghainn, " An dara cuid thoiribh mo thoil
fhein dhomh, air neo gabhaidh mi i a dh' ain-
deoin 'ur cridhe."
Cha bhiodh e ceart dhuinn a shaoilsinn gu
bheil Hitler gun tur, ciod air bith eile a tha 'g
a dhith, ach cha deachaidh duine no daoine anns
a bheil tiir a chogadh riamh mur biodh diiil aca
gur ann aca a bhiodh a' bhuaidh.
Bu choir dhuinne, ma ta, aig toiseach gnoth-
uich, sin a chumail 'n ar n-aire, gu bheil an
namhaid laidir agus diorrasach, agus an diiil
gu'm faigh iad a' bhuaidh. Tha e feumail so
a radh a chionn gu bheil moran dhaoine a'
bruidhinn mar nach robh na Gearmailtich ag
iarraidh a' chogaidh, agus gu'm fas iad sgith
dheth gu goirid, agus nach 'eil againn ach gu
leor de dhuilleag:an a chur thuca le soithichean-
adhair agus gu'm faic iad gu bheil Hitler 'g am
mealladh, agus gu'ii cuir iad as dha. Goraiche
agus faoineas cho mor 's a bha riamh ann !
Chan 'eil teagamh nach 'eil iomadh duine anns
a' Ghearmailt nach 'eil a' creidsinn ann an
teagasg Hitler agus leis nach toil e, direach
mar tha iomadh. duine anns an rioghachd so
nach 'eil a' creidsinn ann am beachdan Mhghr
Chamberlain, ach air a shon sin tha a' Ghear-
mailt gu h-aonsgeulach ri taobh agus air ciil
Hitler anns a' chilis so, agus na's naimhdeile do
Bhreatunn na bha i ann an 1914- An rud a
tha dhith air Hitler, sin an rud a tha dhith air
a h-uile mac mathar anns a' Ghearmailt, aich-
eamhail a thoirt a mach air son a' chogaidh a
chain iad, cumhnant-sithe Versailles a shracadh
'n a chriomagan agus a chur fo'n casaii le tamailt
fhollaisich, agus sronan na feadhnach a rinn
an ciniihnant a shuathadh ris an talamh am
fianuis an t-saoghail. Sin a tha dhith air Hitler
agus air a' Ghearmailt, agus is e sin fior aobhar
a' chogaidh agus chan e na h-aobharan eile agus
na lethsgeulan a tha iad a' toirt seachad.
Duine sitheil?
Ma chreidear e fhein chan 'eil duine eile anns
an Roinn-Eorpa cho sitheil ri Hitler, no duine
as fhearr a sheasas ri fhacal. Mu Bhealltainn
ann an 1935 thubhairt e ann an oraid mhor a
liubhair e, " Rinn a' Ghearmailt cimihnant ri
Poland nach teid iad a chogadh ri cheile, is
cumaidh sinne an ciimhnant sin, oir chan 'eil
dad a dhith oirnn ach sith agus deagh choimh-
earsnachd."
Anns a' Mhart an 1936 thubhairt e ann an
oraid eile, " Co air bith a bhriseas sith na h-
Eorpa cha bhris a' Ghearmailt i ; an diugh tha
8
AIG AN UlNNEIG— AN TEAMPULL
an stri a rinn mi o chionn thri bliadhna air son
ceartas f haotainn do 'n Ghearmailt criochnaichte ,
is chan 'eil an corr fearainn a dhith oirnn."
Ann an September 1938, an deidh na coinn-
imh a bha aige fhein agus aig Chamberlain
agus Mussolini ann am Munich thubhairt e,
" Tha mi an comain Mghr Chamberlain air son
na h-oidhirp a rinn e, is faodaidh mi a radh ris
nach 'eil rud eile anns an t-sealladh aig a'
Ghearmailt ach sith a mhain. Thug mi m'
fhacal dha cuideachd, is tha mi a nis 'ga radh a
ris, aon uair 's gu'm bi a' cheist so mu Czecho-
slovakia as an rathad agus air a socruchadh,
nach eil tuilleadh fearainn a dhith oirnn anns
an Roinn-Eorpa."
Aig a bhliadhn' iiir am bliadhna thubhairt e,
" Is e iadsan a mhain a tha a' fudarachadh
Bhreatuinn gu cogadh a tha an dtiil gu'm bi
cogadh ann ; tha mise an diiil gu'm bi sith
againn iiine mhor."
Ciod a their thu ri duine mar sin ; duine a
tha feuchainn ri thoirt air an t-saoghal a chreid-
sinn nach bu bheo a beo do'n Ghearmailt ri
taobh Pholand, agus leasg 's gu'n robh e leatha
dol a chogadh, gu'm b' fheudar dhi i fhein a
dhion ? Ann am beagan iiine, an uair a chuireas.
e a chas air amhaich Pholand, cluinnidh tu e ag
radh gu'n d' fhuair e a nis na bha dhith air, ach
gu bheil a' Ghearmailt cho uasal 's nach 'eil a
dhith oirre ach pairt de Pholand, agus nach
e coire na Gearmailte a bhios ann mur deanar
sith ach coire Bhreatuinn a tha a' deanamh
aimhreit anns an t-saoghal gun sgur.
O chionn bliadhna no dha bha moran dhaoine
anns an duthaich so an dull gu robh Chamber-
lain car bog a sheasamh an aghaidh Hitler, ach
a nis tha Hitler ag radh ris an t-saoghal gu
bheil Chamberlain 'n a dhuine cho fuilteach
agus cho suarrach mu bheatha dhaoine 's nach
b' urrainn dhasan sith na h-Eorpa a chumail,
ged b' e sin an diirachd a bu mho a bha 'n a
chridhe. Duine air bith a dh' iarras ort sin a
chreidsinn tha e ag iarraidh ort seasamh air
do cheann.
Mesopotamia an doigh eile
Mur biodh e air innseadh anns a' phaipear-
naidheachd gur e am Moi'air Sankey a liubhair
an oraid so ann an Tiffh nam Morairean an la
a bha iad a' bruidhinn mu'n chunnart anns an
robh Poland theirinn gu robh mi a' cluinntinn
guth mo sheana charaid, an t-Urramach
Boanerges Pom-Pom, D.D., agus e a' bruidhinn
ri mnathan Chill-mo-Cheallaig.
" Is e a tha dhith air an t-saoghal," ars' esan,
" gu'm biodh ceistean de 'n t-seorsa so air an
socruchadh ann an sith agus chan ann le neart
airm, agus is e a' cheud cheum thuige sin, gu'n
coinnicheadh na rioghachdan mora ri cheile,
chan ann a thoirt breith air a' ghnot^uch, an
toiseach co dhiu, ach a dh' fhaotainn a ma'h na
firinn mu gach ciiis a tha a' tighinn ea'' '' n.
Na'n robh so air a dheanamh, tha de'
agam chan ann a mhain 'n ar rioghachd x-jJi; ^±i
ann an rioghachdan eile 's gu bheil mi cinnt ach
gu'n tugadh iad breith chothromach, na'n robh
an fhirinn uile air am beulaibh. Gun cheartas
cha bhi sith mhaireannach againn gu brath.
An uair a^tha an fhirinn uile air ar beulaibh,
ma ta, cuireamaid rud air bith a tha a' tighinn
eadar rioghachdan mu choinneamh luchd-meas,
a ni deasbud gu sitheil mu nithean a tha cearr
agus a dh' fheuchas r' an cur ceart, an aite dol
a chogadh, rud a tha uamhasach agus neo-
chinnteach agus nach socruich dad."
Ann an aon seagh tha so uile fior, is cha fL-K.A
facal cearr aig an duine, ach chan 'eil rud air an
t-saoghal cho sgitheil no cho baothail rifirimican
aiar nach 'eil buintealas ri saoffhal nam beo.
Car son a dh' eireadh duine 'n a sheasamh am
measg dhaoine aig a bheil inntinnean geura,
agus a chuireadh e seachad iiine ag innseadh
dhaibh gur f hearr sith na cogadh, agus nach bi
sith mhaireannach ann gun cheartas, mar nach
do smuainich duine eile air na nithean sin riamh
roimh ? Aontaichidh a h-uile rioghachd air an
t-saoghal ris an fhacal, nach bi sith eatorra gun
cheartas, ach ciod e ceartas ? An uair a thogar
a' cheist sin toisichidh an tuasaid.
Ged chuir am Morair Sankey seachad a
bheatha mar bhreitheamh cha dubhairt e aon
fhacal anns an deasbud ud a chuidicheadh leat
a thuigsinn co dhiubh a bha ceart anns a' chilis
air an do bhruidhinn e. Chamberlain no Hitler,
Breatunn no a' Ghearmailt. Sin an rud ris an
abrainn-sa baothalachd, gliongarsaich bhriath-
ran air a bheil aogasg na firinn agus aig a bheil
fuaim chrabhach, ach aig nach buintealas idir
ri saoffhal nam beo.
An teampuU
Le Domhnull Mac Eachaen, nach maireann
CREID mi, cha tig stoirm no gaillionn Gleus gu tuireadh, 's gleus gu luathghair.
As an adhar, deas no tuath, Fuaighte riut 's gach ait' an teid.
Mar a dh' eireas anns an anam, ,r~. ix i . in i ■, -i ■
'Nuair a sheideas carraid chruaidh. S diomhaireachd nach beag an dume,
Dia a tumeachadh n a chom ;
Annad fein tha 'n ceol a ghluais thu, TeampuU faoin 's e air dhroch uidheam
Air a luasgadh leis an teud ; 'S gun an tugha air ach lom.
Aireamh ii
939
Aithreachas-Crlche
losa, cuimhnich ormsa an uair a thig thu ann ad rioghachd. Agus thubhairt esan ris, Gu deimhin tka mi
ag radh riut. An diugh bithidh tu maille riumsa ann am Paras.'' — Lucas xxiii. 42-43.
rp HA rud no dha anns an naidheachd so nach
J- toigh le cuid de dhaoine, gu sonraichte na
daoine <xig a bheil an inntinn laghail agus an
inni^' n '"adurra. Bhiodh am barrachd meas aca
qf .as Chriosd na'n do fhi*eagair e an
; ' -mar a fhreagair e Herod agus Pilat ;
na'n d Than e samhach. Chan 'eil na daoine
sin a' creidsinn ann an aithreachas-criche, no
ann an iompaehadh obann ; ma tha a leithid de
ni agus iompaehadh a' tachairt, their iad nach
'eil e a' tachairt ach ann am fior dhroch dhaoine,
no ann an daoine anns nach 'eil taic no seasmh-
achd gu nadurra, a tha daonnan fo bhuaidh am
faireachduinnean a chionn gu bheil inntinnean
aotrom aca a tha luasganach agus air bhogadan ;
ann an aon fhacal their iad nach 'eil anns na
daoine a bhios ag radh gu robh iad air an
it achadh ach daoine nach 'eil coltach ri
daoine eile.
/eh tha ni-eigin anns an t-soisgeul a bhios
'na chnap-starra agus 'na ionghnadh do'n inn-
tinn laghail agus do'n inntinn nadurra gu brath,
oir ciod a tha anns an t-soisgeul ach saor-ghras
Dhe, saor-ghras an Ti bheannaichte a tha a
smuaintean agus a dhoighean agus a riiintean
na's airde na smuaintean agus doighean agus
riiintean na h-inntinn laghail. Mur bheil daoine
iompaichte coltach ri daoine eile cha mho a tha
gras Dhe coltach ri rud eile air thalamh.
Dochas a' pheacaich
Tha an naidheachd so a' teagasg nach 'eil am
peacach as miosa air thalamh air fhagail gun
dochas ; gu'n ruig trocair an Tighearna eadhon
airsan. Ma tha neach ann a dh' fhaodadh tu a
radh uime nach 'eil duine eile air thalamh cho
aingidh ris tha an soisgeul a' toirt dochais
eadhon dhasan, is tha gras Dhe comasach air
a thearnadh.
Theagaisg losa so aig amannan eile agus ann
an doighean eile ; theagaisg e e ann an cuid de
na cosmhalachdan a labhair e, ach air a' chrann-
cheusaidh, an uair a thubhairt e ris a' ghaduiche
" An diugh bithidh tu maille riumsa ann am
Paras," theagaisg e e ann an doigh cho driiidh-
teach 's nach urrainn an saoghal gun aire agus
geill a thoirt da.
Thug Tighearn an f hion-lios paidheadh-latha
do'n fheadhainn nach do thoisich gu anmoch 's
in fheasgar. Tha e ceadaichte do Dhia an ni
as aill leis a dheanamh ; tha gras a' dol os cionn
ceartais, is tha Dia a' toirt do pheacaich nithean
as fhearr na thoill iad ; nithean ris nach 'eil
diiil aca, nithean a dh' fhagas balbh iad le moit
is ionghnadh.
Chan 'eil againn anns na soisgeulan ach
criomain bheaga de 'n naidheachd so, air chor
agus nach 'eil fhios againn ciamar a thoisich
spiorad an Tighearn air labhairt ri cridhe a'
ghaduiche, no ciod an ni sonraichte a chunnaic
e aig a' chrann-cheusaidh a dh' fhosgail a
shiiilean. Ach co dhiu bha a shiiilean air am
fosgladh, is chunnaic e an da chuid gu robh
feum aige air trocair, agus gu robh trocair agus
maitheas Dhe a' dealradh ann an aodann losa.
" losa," ghuidh e, " cuimhnich ormsa an uair a
thig thu ann ad rioghachd."
Fosgladh nan sul
Theagamh gur e ciiiine agus faidhidinn losa,
an uair a rinn droch dhaoine magadh agus
eucoir air, a dh' fhosgail a shiiilean ; air neo an
urnuigh a chual e losa ag radh gu beag ris fein,
" Athair thoir maitheanas dhaibh, oir chan 'eil
fhios aca ciod a tha iad a' deanamh." Leis na
nithean sin labhair spiorad an Tighearna r'a
choguis ; " Tha sinne," ars' esan, " a' faotainn
nan nithean a thoill ar gniomharan : ach cha
do rinn an duine so ni cearr."
Eadhon air a' chrann-cheusaidh cha b' ann
air pian f heola fein a bha losa a' smuaineachadh
ach air riiintean grasmhor Athar a choimh-
lionadh ; bha am facal ceart deas aige do'n
ghaduiche. " Gu deimhin," tha mi ag radh
riut, " An diugh bithidh tu maille riumsa ann
am Paras."
Mar thubhairt mi cheana tha moran dhaoine
ann nach 'eil a' creidsinn ann an iompaehadh
no ann an aithreachas-criche, agus tha daoine
eile ann nach 'eil a' creidsinn gu'm bi neach air
bith air a thearnadh mur robh e air iompaehadh
gu h-obann. Tha iad le cheile cearr. Tha a'
cheart uiread atharrachaidh ann am fiosrachadh
dhaoine a thaobh na beatha spioradail 's a tha
ann am fiosrachadh dhaoine a thaobh nithean
eile. Cha do rinn Dia daoine coltach ri cheile,
is cha fhreagair cridheachan dhaoine do rud air
bith air an t-saoghal anns an aon doigh.
Farsuingeachd na h-eaglais
Chan e comunn cumhann ach comunn coit-
chionn a tha ann an eaglais Dhe, is tha eaglais
Dhe a' gabhail a steach gach neach air thalamh
aig a bheil gradh do Chriosd, ciod air bith an
2
AITHREACHAS-CRICHE— COR NA GAIDHLIGE
doigh anns an d' fhuair iad eolas air. A thaobh
am fiosrachaidh spioradail tha cuid de dhaoine
coltach ri Samuel, a' fas suas ann an eagal agus
ann an seirbhis an Tighearn o laithean an
leanabais, air chor agus nach urrainn iad a radh
c'uin a choisrig iad iad fein do Dhia an toiseach.
Cha mho is urrainn iad a radh gu robh iad
riamh air an iompachadh anns an doigh a bhios
iad a' cluinntinn dhaoine eile a' bruidhinn uime.
Tha mi an diiil gur e so am fiosrachadh spiorad-
ail as cumanta anns an eaglais a nis, agus tha
e ri radh cuideachd gur e so am fiosrachadh as
nadurra agus as sabhailte. Ach tha daoine eile
coltach ri Iain Bunyan, no ri Iain Newton,
daoine anns an robh dearbhachd peacaidh a'
dol air aghaidh fad iiine fo bhuaidh agus fo
chumhachd an Spioraid Naoimh, agus a bha mu
dheireadh air an toirt a steach do'n t-solus mar
a thionndas a' chomhla air a bannaibh.
Tha gras Dhe cho foghainteach anns an dara
doigh 's a tha e anns an doigh eile ; tha e cho
foghainteach an uair a chumas e Samuel agus
Timoteus ann an slighe na firinn agus an ion-
racais o'n oige 's a tha e an uair a thogas e
casan an eucoraich as an lathaich agus a shoc-
ruicheas e iad air carraig.
Tha aon de na sean-fhacail Ghaidlig ag radh
nach 'eil ann an aithreachas-criche ach a bhi
cur sil mu'n Fheill-Martuinn. Ann an aon
seagh tha sin fior, ach mur tig am fochann anns
an t-saoghal so tha an t-siorruidheachd aig an
t-siol gu fas. Agus is fhearr aithreachas-criche
seach duine a bhasachadh mar rinn an gaduiche
eile, a' magadh air Criosd.
Cor na Gkidhlige
Le Uilleam I. Mac BhAtaih, M.A., LL.D., D.Litt. Celt.; Hon. F.E.I.S.
IS mor an t-atharrachadh a thainig air a'
Ghaidhealtachd ri ar linn fhein, agus chan
ann air a' Ghaidhealtachd a mhain, ach air gach
diithaich eile feadh an t-saoghail gu leir.
Choisich peathraichean mo sheanmhathar bho
Ard-gaoithe, faisg air Drochaid a' Bhanna an
Cataibh, " gu Loudi air chuairt " gus a' bhuain,
agus thill iad air an cois, agus cha b'e an aon
uair a rinn iad sin. B'aithne dhomh na boirionn-
aich, Seonaid is Mairgidh Ros. Is ann leis
a' chorran a bhiodh iad a' buain an arbhair.
Saoilibh fhein nach mor an t-atharrachadh
bho'n am sin : innealan buana, an t-each iaruinn,
carbadan-ola, agus chan e sin a mhain ach na
carbadan-itealaich, an luingeas a theid fo mhuir,
agus an ni as iongantaiche na iad sin uile, am
fios-adhair, leis am faod duine an iomall Albann
guth duine eile a chluinntinn a tha labhairt
miltean de mhiltean air falbh : " Air feadh na
talmhainn uile chaidh am fuaim a mach, agus
am focail gu iomall an domhain."
Bha na tiodhlaicean mora iongantach sin
folaichte bho'n aimsir chein an diomhaireachd
na cruitheachd gus an d'thainig iad am follais
ri ar la fhein, agus nach maith thigeadh dhuinn
a radh mar a thubhairt an salmadair, " Cia
lionmhor t'oibre, a Thighearna. Ann an gliocas
rinn thu iad gu leir ; tha an talamh Ian le d'shaoi-
bhreas." Agus mar is ann an gliocas a rinn-
eadh iad, tha feum gliocais air gach duine
agus air gach diithaich chum an cleachdadh gu
ghc agus chum an cm* gu buil mhaith. " Is
fhearr an teine beag a gharas na an teine mor
a loisgeas."
Dualchas ar sinnsear
Chan urrainn nach tig caochladh, ach a
dh'aindeoin gach caochladh a thig, tha aon ni
againn gu h-araidh bu choir a ghleidheadh gu
ro-chiiramach, agus is e sin dualchas agus
spiorad ar sinnsear, oir ma chailleas .fmn sin,
sguiridh sinn a bhith 'nar Gaidheil agus chan
abrar ach " bha Gaidheil aon uair ann." Tha
an dualchas agus an spiorad a dh'ainmich mi
air an taisgeadh ann an cainnt agus an litreachas
nan Gaidheal. " Sluagh gun teangaidh, sluagh
gun anam."
Their cuid gum faod duine a bhith 'na fhior
Ghaidheal ged nach 'eil e 'na chomas Gaidhlig
a labhairt no a leughadh. Is e theirinn
riutha sin : riamh chan fhacas Sasunnach
gun a' Bheurla Shasunnach, no Frangach
gun Fhraingeis, no Greugach gun Ghreugais ;
an uair a chaillear a' chanain, caillear an
diithchas. Chuala sibh na thubhairt a' chaill-
each : " An cnocan, an cnocan, far an do
chain mi mo Ghaidhlig is far nach d'fhuair
mi mo Bheurla." Sin agaibh cor a' Ghaidheil
a chaill ^ Ghaidhlig : chaill e dileab a shinn-
sear, agus ni 'na h-aite cha d'fhuair.
Chan 'eil ni as tlachdmhoire na comhradh ris
a' Ghaidheal 'na chainnt fhein ; tha a inntinn
easgaidh, Ian de gach seanchas agus gach
storas eile — ^beul-aithris nan sean, gnath-fhocail
agus sgeulachdan, puirt-a-beul agus orain,
briathran daingneachaidh agus briathran eas-
caine ; is aithne dha ainm gach aite anns a'
chearn d'am buin e, chan ann mar a chaidh an
truailleadh anns a' Bheurla Shasunnaich ach
mar a thugadh iad seachad o shean. " Is
aithne dhomhsa," ars' Parian MacPharlain rium
fhein agus sinn 'nar suidhe ri taobh Loch
Bheannchair, " a h-uile clach is clais is
cnocan eadar Calasraid is Inbhir-snathaid " ;
agus b'fhior dha sin. Shiubhail Parian, agus
cha d'fhag e a leithid 'na dheidh ; ach tha
bloigh de a sheanchas sgriobhta agamsa
nach b 'urrainn do dhuine beo fhaighinn an
COR NA GAIDHLIGE
3
diugh. Agus mar sin anns gach cearn far a
bheil a' Ghaidhlig air a gleidheadh mar bu
choir. Cha ruigear a leas tuilleadh a radh.
Luchd-bruidhinn na Gaidhlige
Seallamaid a nis air aireamh na muinntire
a tha labhairt na Gaidhlige an diugh, no mar
bu choir dhomh a radh o chionn tri bliadhna
air ais, an coimeas ris na bha 'ga labhairt anns
a' bhhadhna 1921 agus anns a' bhUadhna 19II.
1911
1921
1931
202,398
158,779
136,135
Dh'fhaodamaid a thoirt fainear gur ann air
a' bhliadhna 1881 a thogadh an ceud chunntas
de shluagh na h-Alba aig an robh a' Ghaidhlig.
B'e an aireamh aig an robh i an uair sin, uile
guleir, 231,594.
Chi sibh mar sin mar a tha ar cainnt a' dol an
lughaid. Anns a' bhliadhna 1931 bha aireamh
luchd-bruidhinn na Gaidhlige 22,644 na bu
lugha na anns a' bhliadhna 1921, agus 66,263
na bu " igha na bha iad anns a' bhliadhna
191 1- Sgeul bronach, ach cha ghabh e aicheadh.
Rugadh mi fhein an sgire Chille Mhoire air
Machair Rois, agus thogadh mi treis ann an
Srath Chonuinn agus treis mhath eile anns na
Bothachan an sgire Alanais. Cha do labhair
mo sheanmhathair facal Beurla fad a beatha,
agus b'i a' Ghaidhlig cainnt mo sheanathar, an
Gobhainn Ruadh. Labhradh m'athair agus
mo mhathair a' Ghaidhlig agus a' Bheurla, agus
mar sin do'n chuid mhoir de mo chomhaoisean
fhein. Ach an t-al a thainig 'nar deidh, is gann
gu bheil facal Gaidhlig 'nan ceann, agus mar
sin tha sinn, mo chomhaoisean agus mi fhein,
air an fheadhain mu dheireadh a bhruidhneas
a' Ghaidhlig air Machair Rois.
Gaidhlig anns na h-eaglaisean
An uair a bha mise 'nam dhuine bg, bhiodh na
h-eaglaisean Ian aig an t-searmoin Ghaidhlig ;
aig am comanachaidh rachamaid gu sgire
Chraoich agus gus na sgirean eile air la na
Sabaide a dh'eisdeachd ri searmoin Ghaidhlig.
An diugh is gann gu bheil facal Gaidhlig air a
shearmonachadh eadar Inbhir Pheof harain agus
Baile Dhubhthaich, mur a bi e aig corr am mar
annas. Ri mo linn an Srath Chonuinn is iomadh
uair a bha mi sgith ag eisdeachd ris na h-eil-
deirean coire ag cur dhiiibh anns a' Ghaidhlig,
agus mi mu shia bliadhna dh'aois. Cha robh
facal de'n Bheurla air a chleachdadh eadar duine
agus duine. Dh'ionnsuich na baintighearnan,
peathraichean a' Mhorair Arthur J. Balfour,
Gaidhhg bho bhrathair m'athar, a bha 'na
mhaighistir-sgoile anns an t-Srath, los gum
bruidhneadh iad ris na cailleachan is na bodaich
agus an tuath air fad. Air an la an diugh chan
'eil facal Gaidhlig air a shearmonachadh an
Eaglais Shrath Chonuinn. Cha bu mhaith
leam coire f haotainn do na ministeirean ; ach
theirinn leis gach urram nach bu mhisde iad
tuilleadh aire a thoirt air a' Ghaidhlig ; agus
nan deanadh iad sin gur mor a b'fheairrde a'
Ghaidhlig an saothair, agus gum biodh sixil ri
beannachd 'na lorg. Tha droch amharus agam
gu bheil Eaglais na h-Alba, mar a tha i an diugh,
coma de'n Ghaidhlig.
Chan ann mar sin do'n Eaglais Shaoir : lean
ise ri canain agus ri teagasg nan aithrichean.
Anns na sgoilean
Thug mi sgeul duibh o Mhachair Rois. An
ni a thachair air Machair Rois, tha an dearbh
ni a' tachairt, no thachair e cheana, air a' chuid
mhoir de'n mhoirthir, o an Chaol Arcach gu
Maol Chinn-tire. Tha gu leoir Gaidhlig fhath-
ast anns na h-Eileanan : gu ma fada bhitheas.
A reir Achd na Parlamaide (1918) tha a'
Ghaidhlig gu bhith air a teagasg anns na
sgoilean feadh na Gaidhealtachd far a bheil a'
chainnt air a labhairt gu cumanta. Chan ann
gun spairn chruaidh chaidh an earrann so a
chur anns an Achd, ach cha ruig mi a leas leud-
achadh air a' chuspair sin aig an am so. Tha
i air a teagasg an tomhas beag no mor an Siorr-
amachd Rois is Chromba, an Siorramachd
Inbhir-Nis, agus an Siorramachd Earra-Ghai-
dheal ; tha Siorramachd Chataibh air dheir-
eadh, ach tha siiil gum bi gnothuichean na's
fhearr a dh'aithghearr anns a' chearn sin.
Bu mhor am beud nan leigte canain Rob Dhuinn
air diochuimhne an Cataibh.
Cuiridh mi sios an so aireamh nan sgoilean
anns a bheil a' Ghaidhlig air a teagasg ann an
siorramachdan Chataibh, Rois i& Chromba,
Inbhir-Nis, agus Earra-Ghaidheal, a reir Thir-
mhoir agus Eileanan.
Tk-m6r Na h-Eileanan An t-Iomlan
Cataibh . . 14 14
Ros is Cromba . 29 39 (Leodiias) 68
Inbhir-Nis . 21 100 121
Earra-Ghaidheal 41 38 79
105
177
282
Tha obair ro-mhaith ealanta a' dol air adhart
bho bhliadhna gu bliadhna anns na Sgoilean-
arda. Faodar na bailtean ainmeachadh anns
a bheil na sgoilean sin — Steornabhagh, Port-
righeadh, Inbhir Pheofharain, Ulabol, Inbhir-
Nis, Gearasdan Loch Abar, Cinn a' Ghiiithsaich,
agus An t-Oban Latharnach.
Tha iad sin uile ri obair air son an Teisteanas
air Fagail Sgoile, Teisteanas nach 'eil air a
thoirt gun deagh eolas air a' Ghaidhlig Albann-
aich agus a thuilleadh air sin eolas air a'
Ghaidhlig Eireannaich. Is ann as na sgoilean
sin a gheibhear a' chuid as motha de fhir-
theagaisg na cainnte anns an am a tha ri
COR NA GAIDHLIGE
teachd ; theid a mhorchuid dhiubh do na h-
Oilthighean an deidh dhoibh an sgoil fhagail.
A reir mar is fiosrach mise, tha mu thimchioll
lethcheud a' faighinn an Teisteanais anns a'
Ghaidhlig gach bliadhna. Dh' fhaodainn tuill-
eadh a radh air an steidh so, ach foghnadh na
thubhairt mi.
Litreachas na Gaidhlige
Tionndamaid a nis ri litreachas na Gaidhlige
mar a tha e air an la an diugh. Anns an linn
a chaidh thairis cha robh dith luchd-sgriobhaidh
roisg agus rann oirnn. Faodar cuid diubh
ainmeachadh, mar a tha an t-OUamh Domhnall
MacFhionghuin, Domhnall MacEacharna, Niall
MacLeoid, Eanruig Mac Ille Bhain no " Fionn,"
agus a bhrathair Iain, Calum MacPharlain, an
t-Ollamh Urramach Calum MacGhille-Fhinnein,
na ban-bhaird Mairi Nic-a-Phearsain agus
Mairi NicCeallair. Am measg nan sgoilearan
a b'airde an cliii bha an t-Ollamh Alasdair Mac-
Bheathain, an t-Ollamh Urramach Alasdair
Camshron, agus an t-Ollamh Urramach Seoras
MacEanruig. Tha againn fhathast de na
seann churaidhean Iain MacCormaic agus Iain
MacPhaidein, dithis a rinn treubhantas 'n an
latha. Tha againn a lathair cuideachd iomadh
fear eolach, ionnsuichte, ealanta, aig a bheil
ceart agus bias na Gaidhlige agus as urrainn
a sgriobhadh gu tlachdmhor agus gu taitneach,
ach cha ruigear a leas an ainmeachadh. Cha do
theirig luchd-sgriobhaidh na Gaidhlige agus
cha do theirig na fir fhoghluimte ; agus tha
an t-al og a' tighinn air adhart gu gasda ; cluinn-
ear bhuapa fhathast.
Dileab phriseil
Ach mar nach 'eil maith gun mhilleadh, chan
'eil maith nach gabh a leasachadh, agus sin
mar a tha e mu ar litreachas. Chan 'eil dileab
as priseile againn bho ar sinnsearan na an
litreachas a dh'fhag iad 'n an deidh, gu h-araidh
a' bhardachd bho aimsir Sheumais Mhic
Griogair, Deadhan Lios Mor, gus an la an
diugh, no faisg air an la an diugh. Gheibhear
anns a' bhardachd sin fior smior spiorad nan
Gaidheal gun truailleadh gun choimeasgadh.
Gheibhear innte
" An fhuil bha an cuisle ar sinnsridh,
'S an innsgin a bha 'n an aigne."
Chan e sin a mhain, ach a thuilleadh air sin tha
an litreachas ro-fheumail a thaobh eachdraidh
agus cleachdaidhean na Gaidhealtachd mus
do thoisich na Goill air tolladh a steach.
O chionn seachduin no dha bha gne chonn-
spoid anns na paipearan-naidheachd mu dhath
fait a' Phrionnsa Tearlach ; theireadh cuid gun
robh e dubh, cuid gun robh e donn, cuid eile
gun robh e ban, agus mar sin air adhart. Cha
robh gin diiibh thug an aire gur e "Tearlach
Ruadh " theirte ris leis na Gaidheil d'am b'
fhearr a b'aithne e — Alasdair mac Mhaighstir
Alasdair agus Iain Ruadh Stiubhart.
Leabhraichean air chall
Dh 'fhaodainn gu leoir a radh mu'n phuinc
so. Ach is e bu mhaith learn a thoirt fo bhur
n-aire gu bheil a' mhor chuid de'n htreachas
phriseil so, mar gum b'ann, air chall air an la
an diugh : chan 'eil na leabhraichean r'am
faighinn bho na leabhar-reiceadairean. C'aite
am faigh thu Sgeulachdan Iain Oig He, no An
Duanaire, no Sar Obair nam Bard Gaidhealach,
gun ghuth a thoirt air na baird fa leth ? Chan
fhaigh ach ann an corr leabhar-lann, maith
dh'fhaoidte an Dun-eideann no an Glaschu no
an Inbhir-Nis, no eadhon an America, far an
deachaidh moran diubh.
A reir mo bharail-sa, agus a reir baraile
iomadh fir eile, is mithich dhuinn teannadh ris
an uireasbhuidh so a lionadh no a cheartachadh
mar is fhearr theid againn air, agus uime sin
thug mi an oidheirp, le cuideachadh mo charaid
Fred. T. MacLeoid, a' chilis a thoirt fa chomh-
air nan Comunn Gaidhealach o Inbhir-Nis gu
Lunnainn, ag iarraidh an taice agus an cuid-
eachaidh. Thainig fios-freagairt cha mhor bho
gach aon diiibh sin, ag cur an aonta ris na
thubhairt sinn agus ag gealladh cobhair a thoirt.
Cha robh Comunn Gaidhealach Ghlaschu air
dheireadh anns a' chiiis ; tha mi buidheach
dhibh air an aobhar sin, agus de gach Comunn
eile a thug misneach dhuinn. Tha sinn ag cur
romhainn coinneamh a ghairm an liine ghoirid
gu sgeul a thoirt air mar chaidh leinn, agus gu
beachd-smuaineachadh air an doigh as fhearr
gu Comunn Litreachas Gaidhlig na h-Alba a
chur air bonn, agus gu cuireadh a thoirt do
gach fear is bean leis am bu mhaith bhith 'nam
buill de'n Chomunn, agus deich tasdain is sia
sgillinn a phaidheadh 's a' bhhadhna an eirig
air gach leabhar fhaighinn gu saor mar a thig
e o'n chlo.
Cha b'fhuilear mu cheithir cheud, no co
dhiubh tri cheud gu leth, ball air a' cheud
dol a mach. Ma gheibhear sud, bithidh an
gnothuch ceart ; cha bhi dith f hear-deasachaidh
oirnn, agus am bliadhna no dha bithidh gach
ni air rian gu leabhar a chur a mach gu h-6rdail
gach bliadhna.
Mar a thubhairt mi cheana, chan ann
roimh a mhithich chaidh an oidheirp so a
dheanamh ; tha duil againn gun tig i gu
buil agus gun soirbhich i : bu mhor am beud
agus am masladh mur tigeadh. Ach " chi sinn,"
mar a thubhairt an dall.
{Bha an seanchas so air a dheanamh ri Coimmn
Gaidhlig Ghlaschu ann an 1934, is tha e a nis air
a chur air na duilleagan so le ceud a' Chomuinn sin
agus cead an Ard-Ollaimh a ri7in e. Bithidh ar
luchd-leughaidh toilichte a chluinntinn gu bheil an
COR NA GAIDHLIGE— ANNS A' CHATHAIR
Comunn anns an do chuir an t-Ard-Ollamh agus
Fred T. Mac Lebid ceann, Comunn Litreachas
Gaidhlig na h-Alba, a nis air a chur air bonn,
agus giin do chuir e a mach da leahhar fhiachail
cheana, a' cheud fhear leis an Ard-Ollamh e fein,
agus an dara fear le sgoilear bg a Uidhist,
Uilleam Mac Mhathain. Ma bu mhaith le neach
air bith a bhi 'na bhall de'n Chomunn so chan
'eil aige ach sgriobhadh gu Fred T. Mac Lebid,
an Diin-eideann.)
Anns a' Chathair
ANNS a' bhliadhna 1764 chuir Ard-Sheanadh
xA-na h-eaglais an t-Urramach Iain Walker,
D.D., a bha 'n a Ard-Fhear-teagaisg an Oilthigh
Dhim-eideann, do'n Ghaidhealtachd a rann-
sachadh mu chiiisean na h-eaglais agus mu
mheadhonan-grais anns na h-Eileanan agus
ann an sgirean iomallach, agus o'n a bha e a'
dol ann co dhiu, dh' iarr baillidhean a' Chriiin
air, a bha a' riaghladh nan oighreachdan a
thugadh o na tighearnan a dh' eirich leis a'
Phrionnsa, cunntas a thoirt dhaibhsan air cor
na duthcha, aireamh an t-sluaigh, agus ciod a
ghabhadh deanamh gus am beoshlaint a
dheanamh na b' fheaiT.
Cha b' urrainn dhaibh duine eile a bu fhreag-
arraiche air son a' ghnothuich f haotainn na
Iain Walker, oir chan e a mhain gu robh eolas
farsuing aige ach bha tiir nadui-ra aige mar an
ceudna, agus b' aithne dha a' Ghaidhealtachd
gu maith. Chaidh e air a thurus se uairean, is
chuir e seachad a chuid a b' fhearr de she
samhraidhean a' siubhal air feadh na diithcha
agus a' ceasnachadh dhaoine mu dhoighean
tuathanachd, mu iasgach, agus mu nithean
eile a bhuineadh do bheatha an t-sluaigh.
Shiubhail e tri mile mile ann an seachd miosan.
Rud gle iongantach, cha do ghearain e air
an t-sid ; is bha e an diiil gu robh muinntir na
duthcha ro ullamh gu bhi a' deanamh olcas na
side 'n a lethsgeul air son na droch thuathan-
achd a bha iad a' deanamh. Ach chan' eil e
furasda tuathanachd mhaith a dheanamh far a
bheil an t-sid dona, is tha i dona anns na
h-Eileanan leth na bUadhna co dhiu.
Cha robh na Gaidheil riamh maith air tuathan-
achd, agus is e an t-aobhar nach 'eil an talamh
no an t-sid aca. Tha cluaintean de thalamh
maith an sud agus an so anns a' Ghaidhealtachd,
agus air uairean tha an t-sid maith cuideachd,
ach ma ghabhas tu am fearann agus na bliadh-
nachan thar a cheile cha toir treabhaiche anns
a' Ghaidhealtachd a thuarasdal fein as an
talamh. Anns na seann laithean dheanadh
teaghlaichean obair gun tuarasdal, air son am
beoshlaint ; ach cha dean iad sin an diugh,
agus fhios aca gu bheil cuid d'an coimhears-
naich agus miltean air mhiltean anns na
bailtean-mora a' faotainn airgid o'n Staid gun
dad a dheanamh air a shon. Tha duineachan
beag anns na Cowcaddens an Glaschu, gaoth-
aran gun sgoinn, aig a bheil bean agus seisear
chloinne, a' faotainn a sporan na rioghachd da
phunnd 's a tri a h-uile seachduin, ged nach
do rinn e aon char oibre o chionn naoi bliadhna.
Co an croitear ann an Uidhist a bheir se fichead
not 's a deich as a chroit a h-uile bliadhna air
cho goirt agus 'g an oibrich e ? An uair a
chluinneas e m' an fhear eile a tha a' faotainn
tuarasdail agus e diomhaineach, an ionghnadh
ged a theireadh e gu'm b' fhearr dhasan
cuideachd dol air an deirc seach a bhi 'g a
sharuchadh fein ag oibreachadh croite }
Leis an tuathanachd a b' fhearr agus an t-sid
a b' fhearr chan 'eil a' chuid mhor de fhearann
na Gaidhealtachd freagarrach air son a' chroinn,
is anns na laithean so cha b' fhiach do dhaoine
a bhi 'g a thionndadh. Ged is mor Leodhas
agus an t-Eilean Sgitheanach ciod a tha annta
ach fonn is fearann bochd ; garbhlach chreag-
ach, is monaidhean arda, is mointeach fhuar,
ged tha cleobagan beaga an sud agus an so ri
taobh a' chladaich as fhiach an treabhadh ?
Tha doighean eile ann anns am faod fearann
a bhi air a chur gu buil cheart gun e a bhi air a
threabhadh, ach far an gabh e deanamh bu_
choir gu'm biodh talamh maith air a chumail
fo'n chrann daonnan. Tha miltean air mhiltean
acair de'n fhearann as fhearr anns an riogh-
achd, fada na's fhearr na fearann na Gaidhealt-
achd, air a chur a mach fo fheur a chionn nach
'eil buannachd ann a threabhadh. Chan 'eil sin
maith do'n rioghachd, is cha bhi ciiisean ceart
gus an gabh luehd-riaghlaidh na diithcha barr-
achd suime do cheist an fhearainn na tha iad
a' gabhail, agus an dean iad laghannan tira a
bheir misneach do'n tuathanach am fearann a
chur fo'n chrann air ghaol buannachd dha
fein. Air a' cheann mu dheireadh sin an
t-aobhar a tha a' cumail uile dhaoine an
t-saoghail ag obair, gu bheil e buannachdail
dhaibh obair a dheanamh. Chan ann air ghaol
na rioghachd, no air ghaol an coimhearsnach,
a tha daoine a' saothrachadh, ach air ghaol na
buannachd a gheibh iad as an saothair, agus a
cheart cho luath 's a chi an tuathanach gu'm
paidh e na's fhearr dha an talamh a thionndadh
na leigeil fo fheur, chi thusa gu'm bi na croinn
air an cur air ghleus.
Anns na laithean ud bha coig deug is ceithir
fichead de na h-Eileanan Siar air an robh
daoine, ach cha robh uiread dhaoine orra 's a
bha orra leth cheud bhiadhna 'n a dheidh sud
ANNS A' CHATHAIR
'nuair a bha obair na ceilpe 'na seusdar. Bha
ceithir jfichead 's a dha dheug ann an eilean
Hiort, ceithir duine deug anns na h-eileanan
Flannach, fichead ann an Innis Choinnich,
agus se deug air fhichead ann an Ronaidh, ach
tha iad sin gun daoine an diugh. Ged nach
robh an sluagh air an aireamh anns an linn ud
le seirbhisich an Righ bha cunntas air a chumail
orra le ceistearan agus ministearan le ordugh
na Cleire. So mar bha an sluagh anns na
h-eileanan an 1764.
Ainm an Aireamh an
Ainm an Aireamh an
eilein t
sluaigh
eilein t-
sluaigh
Bod .
4067
Gdmetra
50
Innis Marnoc
20
AnCalbh .
6
Cumradh Mor
450
Colla
1200
Cumradh Beag
70
Tiriodh
1681
Arain
3403
Canaidh
253
Sannda
19
Riim
304
Giogha
452
Eige .
457
Cara .
9
Eilean nam muc
148
He .
7000
An t-eilean Sgith
-
Diiira
630
eanach .
14,724
Scarba
60
Crolainn
9
Lunga
40
Scalpaidh .
84
Siuna
31
Ratharsaidh
400
Eilean an Righ
18
R6na
36
Pladda
14
Leodhas
7281
Beul na h-uamha
95
Na h-Eileanai
1
Torrasaidh .
36'
Seunta .
22
Luing
667
Na Hearadh
1672
Saoil .
580
An Scarp .
50
Eisdeal
446
Tarasaidh .
28
Garbh Eileach
11
Uidhist a Tuath
2215
Eileacha Naomh
8
Uidhist a Deas
1580
Cearara
150
Beinn na Faoghlg
I 600
Orasa
30
Barraidh
1097
CoUasa
760
Bhatarsaidh
104
Lios-mor .
1125
Fudaigh
56
Bearnaraidh
7
Aoraisgeidh
8
Muile
5316
Haoisgeir .
70
I Chaluim-cille
200
Borroraidh .
72
Ulbha
263
Eadar 1750 agus 1850 dh' fhas an sluagh
anns a' Ghaidhealtachd anabarrach lionmhor.
Bha tri aobhair aig an fhas sin, (l) cha robh iad
an toirt air falbh leis a' bhric mar a b'abhaist a
bhith, (2) bha obair pailt, gu sonraichte obair
na ceilpe, agus (3) an uair a thoisich iad air
buntata a chur bha biadh pailt. A thuilleadh
air sin bha iad a' posadh trath ; bha an diithaich
agus na daoine fallan, is bha teaghlaichean
mora aca. Anns na laithean ud bha a' cheath-
ramh cuid de'n t-sluagh uile fo ochd bliadhna,
aon as a cheathrar, ach an diugh chan 'eil aon as
an dusan de aireamh an t-sluaigh 'n an cloinn.
Tha seann daoine lionmhor gu leor fhathast
ach tha a' chlann gann.
Anns na seann laithean b'e a' bhreac, no
a' bhan-ghucach, ciiis-eagail a bu mho a bha
aig muinntir na Gaidhealtachd. Tha an droch
ghalair so daonnan na's gabhailtiche agus na's
miosa a' cheud uair a thig e do'n tir. A' cheud
uair a rainig a' bhreac Hiort bha se fichead
duine anns an eilean, ach m' an d' fhag i e cha
robh beo ach coig teaghlaichean ; mu choig
duine fichead uile gu leir. Thug buidheaim
shaighdearan a' bhreac do Bharraidh am
bliadhna Chuil-fhodair ; thog i ceann a ris ann
an 1758, is shiubhail tri fichead. Ann an
Gleann-eilg an 1754 thug i air falbh seachd
fichead duine. Shiubhail corr is ceud leatha
ann an eilean Bhod an 1768. Ann an 1756
ghabh coig fichead 's a coig i ann an Tiriodh,
eadar clann agus daoine a thainig gu aois,
ach bha e air a radh nach tainig gin dhiubh
bhuaith.
An uair a thoisich na dotairean air daoine a
dhion o'n bhric le bhi a' cur breac-a-chruidh
air an gairdean le snathaid fhuair an galair
uamhasach so a' bhuille-bhais. B'e lighiche
d' am b' ainm Mac Asgaill a' cheud fhear a
thoisich air a' bhric a chur anns an eilean
Sgitheanach. Chuir e i air tri cheud duine ann
an aon bhliadhna, is cha do shiubhail dhiubh
ach triuir.
Air uairean chi thu sanas anns na paipearan-
naidheachd o dhaoine a tha ag iarraidh coin ri
cheannach, agus gle thric tha e air a radh anns
an t-sanas, gu'm feum an cii a bhi air galair-
nan-con a ghabhail cheana. Anns na h-amanna
ud, an uair a bhiodh maighstir ag iarraidh
gille no searbhanta, dh' fhoighnicheadh e
dhiubh an do ghabh iad a' bhreac.
Buidheachas, ma ta, do na lighichean, agus
gu sonraichte do Eideard lenner, a dh' fhogair
as an duthaich an galair uamhasach so ; tha
beannachd Dhe agus dhaoine aca air a shon.
lenner, Pasteur, agus Lister, sin agad triiiir
dhaoine a chuir comain as mo air an t-saoghal
na ghabhas innseadh ; daoine a bu choir a bhi
air an ainmeachadh ann an urnuighean-bhuidh-
eachais na h-eaglais, agus ann an leabhraichean-
sgoile na cloinne mar dhaoine a fhuair gliocas
agus eolas o Dhia, agus a choisrig an t-eolas
agus an gliocas a fhuair iad do sheirbhis a'
chinne-daonna.
Bha an cunntas a sgriobh Iain Walker air
cor spioradail na Gaidhealtachd air a chur air
beulaibh an t-Seanaidh ann an 1765, is dh'
aithn an Seanadh gu'm biodh e air a ghleidheadh
gu curamach ann am leabhraichean an t-Sean-
aidh. Bha an aithne cheudna air a toirt mu'n
ath chunntas a chuir e air beulaibh an t-Sean-
aidh ann an 1772, is gabhaidh iad le cheile
faotainn an diugh. Ach chaidh an cunntas a
thug e do'n Chriin air chall ann an Lunnainn,
far an robh e air a chur la baillidhean an righ,
an deidh dha a bhi 'n an lamhan fein an toiseach.
An deidh a bhais bha paipearan a dh' fhag e
criochnaichte ann an dasc air an cur a mach
ann an leabhar, agus sin an leabhar ris an abrar
a nis " Cunntas Iain Walker air tuathanachd
na Gaidhealtachd." Chan 'eil teagamh nach e
lethbhreac a tha anns an leabhar so de'n
Chunntas a thug e do'n Chrim.
Chan 'eil dad a bhuineas do f hearann agus do
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
oibreachadh fearainn nach 'eil e a' bruidhinn
air, oir b'e sud an linn anns an do dhiiisg tigh-
earnan agus tuathanaich as an cadal, agus an
do thoisich iad air innealan iira agus doighean
iira a chleachdadh ann an oibreachadh a'
ghruinnd. Gun iomradh a dheanamh ach air
aon rud, rinn an crann iaruinn barrachd
atharrachaidh air tuathanachd na diithcha ann
am beagan bhliadhnachan na rinneadh ann an
da cheud bliadhna roimh sin. Ann an laithean
a' chroinn-mhaide theagamh gu'm faiceadh tu
air achadh (gu sonraichte ma's e riasg a bha
iad a' treabhadh) ceithir eich ann an crann
agus seisear dhaoine uime ; fear eadar na spagan,
fear a' cumail a' choltair, fear agus caibe aige
a thionndadh na sgrioba nach do leag an crann,
fear a' stiiiireadh nan each agus fear eile a'
gabhail dhaibh le cuip no le stamh, is piobaire
a' falbh air thoiseach orra, a chur smuais anns
a' chuideachd agus anns na h-eich..
Tha Iain Walker ag radh aon ni mu bhuntata
as nach 'eil mi cinnteach gu bheil e ceart.
Tha e aa; radh nach 'eil am buntata a tha air
a leasachadh le feamain cho tioram ris a'
bhuntata a tha air a leasachadh le innear.
Bhiodh so furasda gu leoir fheuchainn agus a
dhearbhadh, ach a reir m' fhiosrachaidh fein,
chan ann ann an talamh dearg no air a leasach-
adh le innear a dh' f has am buntata a bu tiorma
agus a b' f hearr bias a fhuair mi riamh, ach ann
an talamh aotrum gainmhich air a leasachadh
le feamainn.
Bha Iain Walker 'n a dhuine foghluimte.
Rinneadh Ard Fhear-teagaisg dheth an 1779,
an Oilthigh Dhun-eideann, a theagasg mu
oibrichean agus mu chreutairean a' chruth-
achaidh. Bha e aig an am 'n a mhinistear ann
am Moffat, is chiim e air anns an da dhreuchd,
ach bha a' Chleir de'n bheachd nach robh e
laghail dha sin a dheanamh. Rainig a' chuis
an Seanadh, ach chaidh an Seanadh an aghaidh
na Cleire. An iiine ghoirid fhuair e gairm do
Chohnton, sgir a bu dluithe do Dhun-eideann
na Moffat.
Bha a 'n a Mhoderator air an Ard Sheanadh
ann an 1790, is shiubhail e ann an 1803.
Aig an Uinneig
An fheadhainn nach maireann
BHA mi duilich fhaicinn air a' mhios a chaidh
seachad gu'n do shiubhail dithis mhinis-
tearan air an robh mi gu maith eolach, Calum
Mac Fhionghuin, a bha am Breadhaig, an
Arain, agus Iain Mac-an-Aba, a bha ann an
Sgibinnis, an Cinn-tire. Cha do rinn gin de'n
dithis ainm dha fein ann an obair na h-eaglais,
is theagamh nach d' fheuch iad ris, oir b' aithne
dhaibh le cheile an saoghal a ghabhail gu reidh,
ach air a shon sin bha iad 'n an daoine laghach
ionraic air an robh meas na bu mho aig cuid
d'am braithrean na bha aca ma dh' fhaoidte air
ministearan a b' f hearr.
Cha robh Calum Mac Fhionghuin gu nadurra
cho geur ri Iain Mac-an-Aba, ach leis na
buadhan a bha aige choimhlion e dreuchd na
ministrealachd ann an sith agus am fabhar a
choimhearsnach anns na tri sgirean anns an do
shaothraich e ; an Ceann Loch Speilbhaidh am
Muile ; am Farr, an Cataibh ; am Breadhaig,
an Arain. Ged bha e car tioram anns a' chiibaid
bha e anabarach seanchasach ri taobh an teine ;
socrach agus uasal 'n a nadur, gun farmad aige
ri duine beo. Bu bhrathair e do Sheumas Mac
Fhionghuin, a bha fada 'n a mhinistear an Cill
Daltan, An He.
Thug Dia talantan do Iain Mac-an-Aba a dh'
fhaodadh a chur 'na shuidhe am measg aith-
richean na h-eaglais, ach cha d' thug e dha toil
laidir, no sgoinn, no gliocas saoghalta, agus gun
tomhas de na nithean sin chan 'eil moran
tairbhe anns na talantan as motha. Ach
theagamh gur e a bhi 'n a shuidhe am measg
aithrichean na h-eaglais an rud mu dheireadh
air an t-saoghal a dh' iarradh Iain Mac-an-Aba ;
b' f hearr leis fada cian a bhi comhla ris na
balaich bheaga, oir bha nadur a' bhalaich ann
is bha doighean nam balach aige uile laithean a
bheatha. Cha d' f has e suas riamh gu ire duine,
ach ged a dh' f haodas sin a bhi 'n a f habhar anns
an t-saoghal eile bha e 'na aghaidh anns an
t-saoghal so, agus a dh' aindeoin nam buadhan
a bha aige chan urrainnear a radh gu'n do chuir
e gu buil mhaith iad.
Dh' fhaodadh e a bhi 'na sgoilear maith, 'na
shearmonaiche maith, 'na bhard maith, agus
'n a sgriobhaiche maith, ach cha b' urrainn dha
inntinn a shocruchadh fada air rud air bith, is '
b' f hearr leis a bhi a' deanamh obair dhaoine
eile na bhi a' deanamh na h-oibre dhligheach a
bhuineadh dha fein. Na'm faigheadh e duine
a dheanadh seanchas ris chuireadh e seachad
an la a' bruidhinn agus ag innseadh naidheachd
agus a' smogadh, is thigeadh an oidhche agus
gun dad deanta. Chan 'eil an seorsa dhaoine
so tearc idir anns a' Ghaidhealtachd agus anns
na h-Eileanan.
Ach bha e 'n a dhuine laghach, iriosal ; gun
gho ann, no cron do dhuine eile ; coibhneil 'n a
nadur, agus cho iochdmhor ri truaghain 's gu'm
b' fhearr leis dol as an t-sealladh mur robh
tasdan aige a bheireadh e dhaibh, mar is trie
nach robh. Bha Iain Mac-an-Aba cho suarach
8
AIG AN UINNEIG
mu na tasdain 's a bha e mu'n uaireadair ; cha
robh suim air bith aige do airgiod no do thim.
Ma tha iad ann, chan aithne dhomhsa duine
eile ann an Albainn aig a bheil ealdhain as
f hearr na bha aig Iain Mac-an-Aba air bardachd
Bheurla a thionndadh gu Gaidhlig. Ach cha
robh e furasda obair f haotainn as a lamhan.
Bha e bliadhnachan 'n a mhissionaraidh am
Braigh Loch Abar m'an do shuidhicheadh e mar
mhinistear-sgire an Sgibinnis.
Ro-churam mu'n chorp
Tha ro-chiiram dhaoine mu'n chorp 'g a
nochdadh fein ann an iomadh doigh, ach anns
na laithean so tha e 'g a nochdadh fein anns an
eagal a tha orra gu'm faod iad a bhi air am
marbhadh le bomb a soitheach-adhair. Ach
chan e mhain nach 'eil e maith gu'n sgaoileadh
an t-eagal sin air feadh na rioghachd, ach tha e
dona dhuinn eagal leibideach de 'n t-seorsa sin
a leigeil a steach d' ar cridheachan. Co thusa
no mise ged a bhitheamaid air ar marbhadh le
bomb ? Tha daoine as fhearr na sinn ann an
cunnart a tha deich mile uair na's mo tha, ach
cha teich iad agus cha^hearain iad. Car son a
bhitheamaid sinne a' milleadh misneach na
rioghachd, ag ochanaich mu nithean a dh'
f haodas tachairt ? Cha tig am bas air duine
ach aon uair co dhiu, is b' fhearr do dhuine a
bhi marbh seach a bhi a' smuaineachadh gun
sgur air a liughad doigh air am faod am bas
tighinn chuige. An uair a thoisicheas daoine
air eagal a ghabhail, no ro-chiiram m' am
beatha, chan 'eil ceann no crioch aig na tru-
aighean a bheir iad orra fein, agus na sluic
chreadha anns an tuit iad. An aite an inn-
tinnean a thoirt thairis do nithean a tha
urramach agus feumail bithidh iad fad an la fo
eagal agus fo smaig aig bombs no aig germs ;
na bombs a thig orra as an adhar, no na germs
a dh' fhaodas meuran a' phosta fhagail air na
litrichean aca, no a dh' fhaodas biiidsearan, is
fuineadairean, is cuileagan, a chur 'n am biadh.
Fasaidh iad usaideach mu'n bhiadh fein, c' uin
a ghabhas iad e, agus ciamar a chagnas iad e,
gus mu dheireadh a bheil am bru agus am
beatha 'n an mle smuaintean agus nach 'eil Dia
ann an gin dhiubh. Mar is lugha a smuainicheas
duine air a chorp, no air a bhea:tha, no air
bombs a dh' fhaodas a bheatha a thoirt bhuaith,
is ann as fhearr. " Na hitheadh ro-chitram oirbh
mu 'ur beatha," tha Criosd ag radh, " ciod a dh'
itheas no a dh' bias sibh ; no mu 'ur carp, ciod a
chuireas sibh umaibh. Nach mb a' bheatha na am
biadh, agus an corp na 'n t-aodach ?
An t-Urramach Tormod Laing
Ged nach robh Tormod Laing, ministear
Steiseil anns an eilean Sgitheanach, 'na fhior
sheann duine (tri fichead 's a ceithir deug) bha
coslas na h-aoise air o chionn bhliadhnachan, is
bha e riamh trom agus bog 'na phearsa. Ach
tha mi an diiil gu'n do lean e air obair gus an
do shiubhail e ; co dhiu cha chuala mi gu'n do
leig e dheth a dhreuchd.
Rugadh e an Uidhist a Tuath ; bha e air
oileanachadh an Oilthigh Ghlaschu, agus air a
shuidheachadh an Truimisgearraidh an 1904,
aig aois a bu shine na bhios ministearan
am bitheantas a' toiseachadh. Ann an 1912
chaidh e do Bharbhas ann an Leodhus, ach
dh' fhag e Leodhus. ann an 1924, is chaidh e
do Steiseal, far an do chuir e seachad an corr
d'a laithean.
Rinn Dia Toi'mod Laing ann am molldair dha
fein ; cha robh e coltach ri daoine eile no ri
ministearan eile ann an ceum air bith, ach mur
do rinn e seirbhis mhor no mhaith anns an
eaglais, cha d' fhuair e riamh a bheag de choth-
rom, oir thilgeadh a chrannchur ann an sgirean
far nach robh moran feuma air a shaothair, agus
far nach robh an sluagh deas gu gabhail ris mar
bhrathair no mar mhinistear. Ged bhiodh am
ministear-sgire a rachadh do Bharbhas na b'
fhearr agus na bu choltaiche ri ministearan eile
na bha Tormod Laing chuireadh e dearbhadh
air a ghliocas agus air a dhiadhaidheachd agus
air f haidhidinn e fein a ghiiilan gu neo-choireach
am measg dhaoine a bha coimheach ris, agus
aig nach robh baigh ris fein no ris an eaglais
d' am buineadh e. Cha robh Tormod Laing
riamh ann an sgir ach sgir anns an robh eaglais
na h-Alba fuar agus fasail ; ged rachadh Tormod
eile, a b' fhearr agus a bu chomasaiche na e, do
Bharbhas, Tormod Mor Mac Leoid, cha bhiodh
ann ach guth ag eigheach ann an Gasa.
Fad iomadh bliadhna bha mise an dtiil gur
ann as an eaglais Shaoir, no as an eaglais Shaoir
Chleireachail, a thainig Tormod Laing do
eaglais na h-Alba, ach thubhairt duine-eigin
rium o chionn ghoirid gu robh mi cearr ; gu'n
do thogadh agus gu'n do theagaisgeadh e ann
an eaglais na h-Alba.
Ach is e a thug orm am beachd cearr ud a
ghabhail 'n am cheann, gu robh rud-eigin 'n a
choslas, agus 'na bhruidhinn, agus 'na dhoigh-
ean, nach fhaca mi riamh ann am ministear eile,
is thainig e 'n am inntinn nach b' ann de stoc
na h-eaglais againne e idir.
Bha e 'na dhuine geur, agus anabarrach
eolach anns an Sgriobtur ; air uairean anns a'
chiibaid dh' abradh e rudan a b' fhearr agus a
bu doimhne na gheibheadh tu o dhiadhairean
agus o sgoilearan a b' fhearr, ach air uairean
eile dh' abradh e rudan neonach agus sgaiteach
a b' fhearr dha a chumail air fein. Duine geur,
neo-eisiomaileach 'n a chainnt agus 'n a smuain-
eachadh, duine nach robh coltach ri daoine eile,
agus a bha air a dhealbh ann am molldair dha
fein, b'e sin Tormod Laing.
Aireamh 12
939
Tiodhlac na NoUaige
" Binneadh am Facal 'm afhebil, agus ghabh e cdmhnuidh 'n ar measg-ne." — Eoin i. 14.
IS e tiodhlac na Nollaige am Facal siorruidh
a bha air fhoillseachadh anns an fheoil. " Is
ann mar so a ghradhaich Dia an saoghal, gu'n
d' thug e aon-ghin Mhic fein, chum agus ge
b'e neach a chreideas ann, nach sgriosar e, ach
gu'm bi a' bheatha shiorruidh aige."
Tha an NoUaig agus na nithean iongantach
a tha i a' cumail air chuimhne ag innseadh
dhuinn as tir gur e ceud thoiseach an t-soisgeil
an tiodhlac a thug Dia do 'n t-saoghal ann am
Mac a ghraidh. Chan e sinne a rainig air Dia,
no a lorgaich e le oidhirp ar n-inntinn fein, ach
Dia a chrom chugainne agus a dh' fhoillsich e
fein dhuinn ann am beatha losa.
Theagamh nach 'eil e furasda dhuinn an
daimh a bha eadar Dia agus losa a thuigsinn,
ach CO dhiu bu choir dhuinn greim daingean a
dheanamh air an fhirinn so, gur e Dia an t-
Athair iighdar ar slainte, agus gur tiodhlac o
Dhia a tha ann an losa Criosd.
Cha b'e tiodhlac suarach a thug Dia do'n
t-saoghal, no tiodhlac nach do chosd dad dha ;
thug e seachad e fein, oir bha Dia ann an Criosd,
air fhoillseachadh anns an fheoil. Is e so a
tha na h-abstoil uile a' ciallachadh le gras Dhe.
Ann an gras Dhe chunnaic iad an tobar as an
d' eirich uile obair na slainte. B'e breith, agus
beatha, agus bas, agus teagasg, agus nadur
daonna an t-Slanuigheir, na meadhonan leis an
robh an gras sin air a nochdadh do'n t-saoghal,
ach is e gradh an Athar shiorruidh an tobar
as a bheil an gras a' sruthadh.-
Oidhirp Mhic an duine
Anns an linn so chan 'eil aon fhirinn eile as
mo a fhuair greim air inntinnean dhaoine na
gur e oidhirp mhic an duine a choisinn dhuinn
gach ni maith a tha sinn a' sealbhachadh,
aimsireil no spioradail. Their moran dhaoine
nach 'eil anns gach seorsa creidimh agus
crabhaidh a tha air an t-saoghal ach rann-
sachadh inntinn mhic an duine a' feuchainn
ri coinneachadh ri Dia. Ann an aon seagh tha
sin fior, oir mur biodh an duine a' feuchainn ri
coinneachadh ri Dia cha bhiodh feum air bith
ann do Dhia e fein fhoillseachadh dha. Ach
ann an seagh eile chan 'eil e fior idir, co dhiu a
thaobh a' chreidimh Chriosduidh, oir chan ann
air oidhirp no rannsachadh mhic an duine a tha
an Tiomnadh Nuadh a' deanamh luaidh ach
air gras Dhe, agus foillseachadh Dhe, agus an
tiodhlac a thug Dia do'n t-saoghal an uair a
chuir e mac a ghraidh gu bhi air a bhreith ann
an staid iosal ann am Betlehem.
Chan e sinne a rinn an soisgeul, ach Dia a thug
dhuinn e, agus thug e dhuinn e le e-fein fhoill-
seachadh anns an fheoil ; chan ann idir ann
am briathran, no ann an creud, ach anns an
fheoil. Agus is e sin an t-aobhar gu bheil am
foillseachadh a rinn Dia air fein neo-mhearachd-
ach agus fior gu siorruidh. Faodaidh an rud
a chuirear anns a' chreud a bhi cearr, oir is e
mac duine a chuir ann e, ach bha, agus tha,
agus bithidh, am foillseachadh a rinn Dia air
fein anns an fheoil fior.
An teagasg as fhearr
Tha mi an duil nach 'eil e chum moran feuma
gu'm biodh parantan ag iarraidh air an cloinn,
no ministearan ag iarraidh air an t-sluagh, Dia
a ghradhachadh le 'n uile chridhe, agus gu'm
biodh e moran na bu bhuannachdaile dhaibh
a bhi ag innseadh dhaibh mu'n ghradh iongan-
tach leis an do ghradhaich Dia iadsan. Is e
sin an doigh a ghabh losa air Dia fhoillseachadh.
Mur bheil gradh aig daoine do Dhia is e an
t-aobhar nach aithne dhaibh e, agus nach do
thuig iad an gradh a tha aig Dia dhaibh-san.
Faodaidh e bhith gu bheil iad a' creidsinn gu
bheil gean-maith aig Dia ris an t-saoghal mar
obair a laimhe, no gu bheil iad a' creidsinn 'n
a ghradh anns an doigh f huar anns a bheil sinn
a' creidsinn nithean a leugh sinn, ach chan 'eil
iad 'g a chreidsinn anns an doigh bheo anns an
leum cridhe paisde le moit an uair a bheir
'athair tiodhlac dha air la Nollaige.
Sin an doigh anns am bu mhaith dhuinn uile
gu'n leumadh ar cridhe le moit ri soisgeul na
Nollaige, agus ris an tiodhlac phriseil a thug
Dia do'n t-saoghal 'n a mhac. Is e sgeul
aoibhneach a tha anns an t-soisgeul, agus bu
choir dhaibhsan a tha 'g a theagasg, co dhiu
a tha e air a theagasg anns an dachaidh, no
anns an sgoil, no anns a' chubaid, feuchainn
ri maise agus uaisle Dhe a nochdadh, agus
gradh Dhe ardachadh anns gach doigh a
cheadaicheas an eolas dhaibh. Mur dean
luchd-teagaisg sin, is coma dhaibh fein, no d'an
luchd-eisdeachd, ciod a their iad air cuspairean
eile, oir ma tha daoine ag altrum smuaintean
cearr mu thimchioll Dhe tha iad air seachran
anns an ni as prionnspalaiche anns a' bheatha
spioradail.
Tha Dia na's naaisiche na gu'n gabh a mhaise
2
TIODHLAC NA NOLLAIGE— ANNS A' CHATHAIR
innseadh, ach na'm b' urrainn do theachdairean
an t-soisgeil eadhon earlais bheag d'a mhaise
innseadh thogadh na miltean an guth, is
theireadh iad, " Eiridh mi, agus theid mi a
dh' ionnsuidh m' athar."
A h-uile neach a tha a' cur twdklac Dhe an
suarachas tha e a' meudachadh bron Dhe, agus
a' cur an suarachas an ni as maisiche agus as
iongantaiche air an cuala daoine no ainglean
Sffeul.
Anns a' Chathair
CIOD an seorsa dhaoine as fhiach am moladh
OS cionn chaich ? Ghabhadh a' cheist sin
freagairt an iomadh doigh, is theagamh gu'm
biodh na freagairtean uile fior ann an tomhas,
ach is e na daoine a chuirinn-sa os cionn chaich
daonnan, daoine a dheanadh gniomh gaisgeil
ann am fuil f huar.
Tha daoine ann a tha gealtach gu nadurra
agus le comhairle shuidhichte ; sin agad seot-
achan an t-sluaigh. Ach tha daoine eile ann
a tha gaisgeil gu nadurra agus le comhairle an
cridhe fein ; sin agad maithean agus prionns-
achan an t-sluaigh.
Bu mhaith learn, ma ta, naidheachd innseadh
air an duilleig so mu ghniomh gaisgeil a bha air
a dheanamh air a' mheadhon-oidhche agus ann
am fuil fhuar le duine a tha fhathast beo, duine
nach ruigeadh a leas a dheanamh idir mur b' e
gu robh uaisle agus gaisgealachd naduri*a 'n a
chridhe.
Bha e a' fuireach dliith do'n chladach, cladach
cunnartach air am biodh soithichean gu trie a'
dol air tir. Oidhche shonraichte ann an deir-
eadh October, agus an stoirm ann fad an latha,
bha nuallanaich a' chladaich cho laidir 's gu'n
deachaidh e sios a dh' ionnsuidh a' chladaich aig
aon uair deug a ghabhail seallaidh air a' chuan.
Ann an solus na gealaich chitheadh e an f hairge
a' briseadh 'n a caoraibh geala air sgeirean a
bha mu mhile bho thir ; far an robh na tonnan
a' bualadh air na creagan aig a chasan bha ruith
laidir air a' chladach.
Sheas e tacan ag eisdeachd ri glaodhaich a'
chuain agus a' sealltuinn air na h-uisgeachan a
bha a' dol thairis air na sgeirean, agus an sin
thionndaidh e a dhol dhachaidh, ach anns an
tionndadh a bha aige, cluinnear o'n mhuir
glaodh duine 'n a eiginn. An uair a dhearc e
gu geur air an aite as an tainig an glaodh faicear
ann an solus na gealaich duradan dubh mar
gu'm biodh e a' snamh, duradan a bha a' dol
as an t-sealladh an drasd 's a ris, ach uair a
bha an snamhaiche air a thogail gu h-ard air
cirean stuaidhe chunnaic am fear a bha air tir
gairdean an t-snamhaiche air a thogail os cionn
a chinn, agus chual e an glaodh-eiginn a ris os
cionn gairich na mar a.
Sheas an duine an f hicheadamh cuid de leth-
mionaid mar gu'n stadadh a chridhe agus mar
gu'n do chaill e a thoinisg, gun fhios aige ciod a
dheanadh e. Bha an f hairge uamhasach : bha an
snamhaiche ceithir cheud slat o thir ; is bha an
oidhche agus an f hairge fuar. A thuilleadh air
sin cha robh creutair beo dliith a bheireadh
cuideachadh dha fein na'm biodh feum aige air
cobhair, no na'm failnicheadh a neart, rud a bha
gle choltach.
Leum sin uile 'na inntinn ; leum e 'n a inn-
tinn gu'n cuireadh ruith eagallach a' chladaich
an t-eanchainn asda le cheile ris na creagan,
ach cha luaithe a leum na rainig an g'laodh-bais
ud a chluas a ris, agus an sin gun an corr uime
thilg e dheth a h-uile stiall d'a aodach, agus le
roid leum e a mach air a' mhuir.
Bha e 'n a shnamhaiche maith, ach bha e
duilich dha dol an aghaidh na droch fhairge a
bha air a' chladach, is bha e air bheul toirt
thairis an uair a rainig e mar fhichead slat do'n
duradan dhubh a bha ag eirigh agus a' dol as
an t-sealladh air uchd nan tonn.
Gus an robh e mar dheich slatan dha bha e
a' cluinntinn a' ghlaoidh, is bha e cinnteach gu
robh an duine an eiginn-bais, ach an uair a bha
e aige, chunnaic e nach e duine a bha ann idir
ach bun-craoibhe ris an robh bad feamann an
crochadh. A h-uile uair a thilgeadh an fhairge
am maide cam ud air taobh shonraichte bha am
bad feamann a' siabadh os a chionn mar guhn
biodh lamh duine a' smeideadh. Bha faoileann
a' leantuinn a' mhaide, a' criomadh na feamann
'nuair a gheibheadh i cothrom seasamh air, ach
a h-uile uair a rachadh e as an t-sealladh no a
chailleadh i a h-aite-seasaimh bha i a' toirt
sgriach aisde le droch nadur. Sin an glaodh-
eiginn a bha an duine a' cluinntinn.
Fhuair e a leithid de bhriseadh-diiile 's gu'n
d' fhag a neart e, is b' fheudar dha a thaic a
leigeil ris a' mhaide 'g a chumail fein an uach-
dar. Bha an oidhche agus an t-uisge fuar,
is bha a neart a' fannachadh cho mor 's gu'n do
bhuail eagal e nach ruigeadh e tir gu brath.
Ach direach 'nuair a bha e an impis a bhi air a
bhathadh rug stuadh a bu mhotha na each air,
is thilg i air tir e cho ard os cionn gob na tuinne
's nach b' urrainn ruith a' chladaich a tharruing
air ais do'n fhairge a ris.
Bha e 'n a shineadh mar sin ceathramh na
h-uarach, gun chomas eirigh ; aodann air a
ghearradh agus a shiiilean dall le fhuil fein ;
agus a h-uile ball 'na chorp air a bhruthadh
agus air chrith leis an fhuachd.
An uair a chaidh aige air eirigh cha b' urrainn
dha amas air an aite anns an do chuir e dheth
aodach, ach mu dheireadh fhuair e aodach mu
ANNS A' CHATHAIR— ANAIL AN SPIORAID
3
cheathramh a mhile o'n aite anns an do thilg
an fhairge aii' tir e ; thug an sruth an t-astar
sin air falbh e.
Ach gus an naidheachd a ghiorrachadh dh'
ealaidh e dhachaidh gu h-eiginneach mu thri
uairean 's a' mhaduinn, gun dad aige air son a
ghaisgealachd ach reite ri nadur agus ri choguis
fein.
Bheireadh e toileachadh dhomh a radh gur
e Gaidheal a rinn an gniomh uasal agus gaisgeil
ud, ach chan e idir ach Sasunnach, duine a rinn
seirbhis mhaith do'n rioghachd so, an cogadh
agus an sith, am Morair Mottistone, a b' fhearr
a b' aithne dhuinn fo'n ainm, Coirneal Iain
Eideard Bernard Seely, C.B., P.C, D.S.O., a
bha air cheann Gnothuichean an Airm anns a'
Pharlamaid eadar 1912 agus 1914.
Bu toigh leis an fhear nach maireann, am
Morair Asquith, daoine gaisgeil, is theagamh
gur e sin an t-aobhar gu'n d'thug e do Choirneal
Seely aite ann an Comhairle an Righ anns a'
Pharlamaid, oir tha mi an diiil nach robh e idir
ro mhaith air bruidhinn.
Bha Winston Churchill agus Coirneal Seely
ann an Comhairle an Righ aig an aon am, is
theagamh nach robh dithis eile innte comhla
riamh a bha uiread uairean 'n am beatha ann
an ciiil chumhainn, ach a bha air an saoradh a
cunnart le misneach agus gaisgealachd an
cridhe fein. Agus sin an seorsa dhaoine d' an
dligheach dhuit do bhoineid a chur dhiot.* Tha
gliocas saoghalta gu leoir againn uile, ach tha
misneach agus gaisgealachd 'g ar dith.
Bha Coirneal Seely maith air muir, air muin
eich, agus air cheann airm (bha e 'n a chom-
anndair air saighdearan Chanada anns a' chog-
adh mu dheireadh), agus sin agad tri dearbh-
aidhean cho cinnteach 's a ghabhas cur air
misneach mhic an duine ; marachd, marcachd,
agus cogadh.
Tha an leabhar a sgriobh e mu nithean a
chunnaic agus a dh' fhiosraich e 'n a bheatha
Ian de nithean maithe ; sin an t-aobhar gu'n
d' thug mi tarruing air air an duilleig so.
Bhiodh e an deidh laimhe a' cur na ceiste air
fein, an robh e ceart dha dol a mach air a'
mhuir an oidhche ud ? Ge b'e aite anns an
cuirear a' cheist sin togaidh i argumaid. Their
cuid nach robh e mar fhiachaibh air a bheatha
a chur an cunnart air sgath coigrich ; gu'm bu
choir dha cuimhneachadh air a theaghlach fein,
agus fichead rud eile mar sin anns a bheil f irinn
agus gliocas-saoghalta. Ach tha Coirneal Seely
cinnteach nach do rinn e ach na bu choir do
dhuine air bith a dheanamh, ma bha cothrom
reusonta aige air an duine eile a shabhaladh. A
thuilleadh air sin tha e ag radh nach biodh
fhios aige gu brath nach e duine ach maide a
bha anns an diiradan dhubh a chunnaic e anns
an fhairge, mur snamhadh e a mach 'g a ionn-
suidh, agus gu'm biodh naire 'n a chridhe gu
brath gu'm faca e duine 'g a bhathadh gun
feuchainn ri shabhaladh.
Cothrom reusonta ! sin uile a' cheist ! Their
an gealtair nach gabh an rud deanamh, ach
gun reusontachd a chur air a' mheidh, leumaidh
an duine gaisgeil a mach air a' mhuir agus ni e
an rud.
Tha am agus suidheachadh ann am beatha a
h-uile duine anns nach 'eil e glic dha a chomh-
airle a chur ri fuil no ri feoil ach leigeil le comh-
airle a chridhe fein seasamh. An uair a dh'
innis Pol do sheanairean na h-eaglais ann an
Ephesus, agus do fheadhainn eile d'a chairdean,
gu robh e a' cur roimhe dol gu Jerusalem far an
robh geimhlean agus trioblaidean a' feitheamh
air, bha iad duilich gu robh e a' dol air a leithid
de thurus, is chomhairlich iad dha gun dol ann.
Theireadh iad ris gu robh a theagasg agus a
riaghladh cho feumail do'n eaglais 's nach robh
e ceart dha a bheatha a chur an cunnart ; gu
robh na h-Iudhaich an geall air cur as dha, agus
gu'n gabhadh iad an cothrom aig am na feille
ud 'nuair a bhiodh am baile Ian. Bha fhios aig
Pol gu robh sin uile fior, ach tha e ag innseadh
gu robh guth diomhair a' labhairt ris 'n a
chridhe fein, ag iarraidh air dol suas gu leru-
salem, agus mar sin cha d' eisd e ri gliocas
saoghalta dhaoine eile, ach leig e le comhairle a
chridhe fein seasamh ; is tha na linntean uile a'
togail fianuis gu robh Pol ceart.
An uair a bha losa a' dol suas gu lerusalem
aig am na Caisge, agus a dh' innis e do na
deisciobuil ciod a bha a' feitheamh air, chomh-
airlich iad dha gun dol ann, is chaidh Peadar
thar na cailce na b' fhaide na each ag iarraidh
air an aire a thoirt d'a bheatha agus an cunnart
ud a sheachnadh. Ach leig losa le comhairle
a chridhe fein seasamh, is chaidh e an comh-
dhail a' chroinn-cheusaidh ; gniomh buadhmhor
agus gniomh gaisgeil as a bheil aileadh-beatha
do'n t-saoghal uile. Tha ni-eigin neo-bhas-
mhor ann an gniomh uasal agus ann an gniomh
gaisgeil ; cuiridh e naire air na gealtairean
agus air na mi-chreidich, da sheorsa dhaoine
anns nach 'eil tlachd aig Dia.
Anail an Spioraid
BHO chionn ghoirid thug caraid coir dhomh
leabhar beag a bha air a sgriobhadh mu
mhinistear a bha gle ainmeil 'n a latha, an
t-Urramach Donnchadh Caimbeul a bha ann
an Cill-Tighearn, air Machair Rois. Chan 'eil
a bheag anns an leabhar a bha uile gu leir iir
ANAIL AN SPIORAID
dhomh, ach a thaobh 's gu bheil cuid de na
seann mhinistearan a bha ainmeil anns a'
Ghaidhealtachd air an ainmeachadh aim bu
mhaith learn seanchas a dheanarah uime air
an duilleig so, oir tha mi cinnteach gu'n aon-
taich gach neach a leughas i ris an rud a thuirt
am bard,
Mar g hath greine do m anamfein
Tha sgeul air na laithean a dh'aom
Is toigh learn a chluinntinn gu de na cinn-
theagaisg a bhiodh aig na seana mhinistearan,
agus gu de an teagasg a bhiodh iad a' toirt
asda. Tha miighadh mor eadar an t-seann
fheadhainn agus an fheadhainn oga a thaobh
an doighean-teagaisg ; bheireadh na seana
mhinistearan bainne agus mil an t-soisgeil a
cinn-theagaisg anns nach robh an soisgeul idir,
ach gle thric cha toir na ministearan oga ach
connlach thioram a cinn-theagaisg a tha Ian
de'n t-soisgeul.
Ceann-teagaisg soisgeulach
An uair a tha ministear an diugh a' dol a
dheanamh searmon soisgeulach, no a chur
impidh air daoine a bhi reidh ri Dia, gabhaidh
e ceann-teagaisg soisgeulach as an Tiomnadh
Nuadh, briathran mar so, " Thigibh a'm' ionn-
suidh sibhse uile a tha ri saothair, agus fo throm
uallach, agus bheir mise suaimhneas dhuibh,"
no " Is mise an t-sUghe, an fhkinn, agus a
bheatha," no briathran eile de'n t-seorsa sin
anns a bheil cridhe agus anail an t-soisgeil.
Ach liiibhradh na seana mhinistearan sear-
moin shoisgeulach o chinn-theagaisg anns nach
saoileamaid-ne gu robh teachdaireachd an
t-soisgeil idir. Bhiodh iad a' cur annta an
aite a bhi a' toirt asda ; a' cur annta teagasg
nach robh 's an t-sealladh aig an f hear a sgriobh
iad idir.
Bha searmon soisgeulach aig Donnchadh
Caimbeul, a bha air a bheannachadh do mhoran,
air a' cheann-theagaisg, " An ni sin nach
d' thug mi leam is eigin dhomh 'aiseag " (Salm
Ixix. 4). Shearmonaich e e anns a' Mhanachain,
ann an,Labhar, am Blar Atholl, am Muile, an
Srath Teamhail, agus ann an aitean eile, agus
b'e so na cinn a bha aige,
I. Thug Criosd air ais gloir do Dhia
II. Thug Criosd air ais reite eadar an duine agus
Dia.
III. Thug Criosd air ais sonas do'n duine.
IV. Thug Criosd air ais lomhaigh Dhe do'n duine.
Chan abradh tu gu robh an ceann-teagaisg so
ro ghealltanach, no gu'n do roinn e e gu coth-
ronaach, ach air a shon sin tha e coltach gu robh
lan searmon anabarrach druidhteach agus 'n a
mheadhon air anamanna a chosnadh do Dhia.
DomhnuUach na Toisigheachd
Cha mho a shaoileadh tu gu robh anail an
t-soisgeil anns a' cheann-theagaisg so, " Is e
d' fhear-posda do Chruithear " (Isaiah liv. 4),
ach b'e sin na briathran o'n do shearmonaich
DomhnuUach na Toisigheachd aon de na sear-
moin a bu driiidhtiche a liubhair e riamh, an
searmon a liubhair e ann an Aird-eonaig air
Sabaid comanachaidh, agus ann an aitean eile
cuideachd. Lean e air fad da uair agus fichead
mionaid a' searmonachadh, is bha a leithid de
chumhachd 'n a bhriathran 's gu'n robh a chuid
mhor de'n choimhthional a' gul. Thubhairt
maighstir-sgoil a bha 'ga eisdeachd an la ud
gu'm b' aithne dha leth-cheud duine a bha air
an diisgadh gu ciiram anama leis an t-searmon
ud agus air an iompachadh. Anns na laithean
ud bha anail an Spioraid a' seideadh air feadh
na diithcha uile.
An uair a bha Luther air leabaidh a bhais
dh' fhaighnich a bhean dheth an robh earrann
shonraichte anns a' Bhiobull a bu mhaith leis
i a leughadh dha. " Leugh dhomh," ars
esan, " an earrann anns an do thilg mi m'
acair an toiseach." B'e an earrann a bha mar
acair do anam Luther, " Bithidh am firean beo
tre chreideamh." B'e an ceann-teagaisg a
bha 'n a mheadhon air Donnchadh Caimbeul
iompachadh, agus e bhadhna air fhichead a
dh' aois, " Nach 'eil iocshlaint ann an Gilead ?
nach 'eil leigh an sin } Car son, ma ta, nach
'eil slainte air a h-aiseag do nighean mo
shluaigh-sa " (leremiah viii. 22). B'e sin an
ceann-teagaisg a bha aig Raibeart Findlater,
agus e a' searmonachadh ann an Gleann
Liomhunn.
Triuir Bhraithrean
Bha dithis bhraithrean aig Donnchadh
Caimbeul, Daibhidh a bha 'n a mhinistear ann
an Gleann Liomhunn, agus Padraig a bha
'n a mhaighstir-sgoil ann, is bha cuimhne aig
muinntir Bhraghad-Albann fad iomadh latha
air comanachadh ann an Gleann Liomhunn
aig an robh an triiiir bhraithean so comhla ;
Daibhidh, ministear a' choimhthionail ; Donn-
chadh a bhrathair 'g a chiiideachadh, is Padraig
air cheann na seinn.
Bha sluagh mor cruinn a Rainneach agus o
thaobh Loch Tatha, agus am measg na feadh-
nach a bha cruinn bha athair an Ollaimh W. M.
Mac Griogair agus e 'na bhalach og. Anns an
leabhar bheag chiibhraidh so a sgriobh e an
deidh laimhe mu Dhonnchadh Caimbeul tha
e ag radh gu robh duinealachd 'na choslas agus
soluimteachd 'n a theagasg a rinn driiidheadh
anabarrach air an t-sluagh. Tha e ag innseadh
cuideachd gu robh mathair nan Caimbeulach
aig an t-seirbhis, agus i sona a bhi faicinn a
triiiir mhac a' togail am fianuis air taobh Chriosd
am fianuis chompanach an oige.
ANAIL AN SPIORAID— AM FOGHAR
Cinn-theagaisg neonach
Anns na laithean ud cha robh Braghad-
Albann 'n a f hearann cho cruaidh gu spioradail
's a tha e an diugh, a ghabhail ri siol an t-sois-
geil ; bha diisgaidhean spioradail ann fad
bhliadhnachan, is cha rahor mhinistearan sois-
geulach anns a' Ghaidhealtachd nach do shear-
monaich ann uair no uair-eigin, o Dhomhnullach
na Toisigheachd gu DonahnuU Mac Gille-
Bhraith, a shiubhail an Cill-Mhailidh an 1835.
Bha an Domhnullach Mor cho iorhraiteach 's
gu bheil e furasda gu leoir fios fhaotainn air na
cinn-theagaisg a bhiodh aige, ach ged tha e
air a radh gu robh cumhachd an Spioraid
Naoimh ann an searmonachadh Mhic Gille-
Bhraith agus gu robh e air a bheannachadh do
mhoran, bhiodh e a' gabhail cinn-theagaisg
neonach. B'e so aon dhiubh, " Tha do bhreith
agus do dhiithchas o thir Chanaain ; b' Amorach
d' athair agus bu bhan-Hiteach do mhathair ;
... a chum gu'n cuimhnich thu, agus gu'm
bi naire ort, agus nach fhosgail thu do bheul
gu brath na's mo do bhrigh do naire 'n uair a
bhitheas mise reidh riut air son gach ni a rinn
thu, deir an Tighearna lehobhah " (Eseciel
xvi. 3, 63). Ciod air bith a their thusa, a
leughadair, cha toigh leamsa a bhi a' cluinntinn
mhinistearan a' searmonachadh air cinn de'n
t-seorsa so, oir feumaidh iad rud-eigin nach
'eil annta gu fior a chur annta m' an toir iad
asda dad a bhiodh buannachdail do choimh-
thional. Ach 's e duine maith a bha ann an
Domhnull Mac Gille-Bhraith.
Coisiche maith
Choisich an da bhrathair ud, Daibhidh agus
Donnchadh Caimbeul, a h-uile ceum a Gleann
Liomhunn do'n Toisigheachd a dh' ionnsuidh
nan orduighean, corr agus coig fichead mile,
is tha e air a radh nach do bhlais iad de bhiadh
air an t-slighe ach aon ghloine leanna am fear
agus greim arain a bha aca 'n am pocaid.
Liubhair Donnchadh Caimbeul searmon
ainmeil ann an eaglais Labhair mu bhith agus
mu nadur Dhe, ach a thaobh 's gu'n deachaidh
e a steach ann an ceistean diomhair agus domh-
ain theagamh gu'n abradh cuid a bha anns
an eisdeachd mar thubhairt neach eile " Cha
ghabh sinn gnothuch ri nithibh a tha ro ard air
ar son."
Aig am an Dealachaidh dh' fhag Mghr
Caimb(jul eaglais na h-Alba ach lean e air ann
an Cill-Tighearna mar mhinistear na h-Eaglaise
Saoire gus an do shiubhail e ann an 1873. Tha
e air a thiodhlacadh ri taobh Thomais Hog,
aon de na seana ghaisgich spioradail a las
coinneal na firinn anns an Taobh Tuath.
Am Foghar
Ah-uile la a dh' eireas sinn tha sinn a'
peacachadh an aghaidh an Tighearn ann
an iomadh doigh, ach tha sinn a' peacachadh gu
sonraichte le bhi a' gearan air an t-sid. Ach
mar tha an sean-fhacal ag radh, " Chan e an
la maith nach tigeadh ach an droch dhuine nach
fanadh ris." Fad an Fhoghair bha sid mhaith
againn am bhadhna, gu sonraichte o mheadhon
gu deireadh September, is tha a nis barr na
bliadhna anns na h-iodhlannan,tioram fo thugha
agus fo shioman. Is bha am buntata air a
thogail na bu traithe na chunnaic mi riamh e.
Is e toradh na talmhainn an fhreagairt a tha
Dia a' toirt do iirnuigh a chloinne, " Thoir
dhuinn ar n-aran lathail." Ann a bhi a' freag-
airt na h-iirnuigh so tha Dia a' deanamh comh-
oibrichean maille ris fein dhinn. Sin mar tha
Dia a' deanamh daonnan ; tha e a' toirt dhuinn
cothrom air ar n-iirnuighean fein a fhreagairt
ann an co-bheinn ri chumhachd-san. Feumaidh
sinne cur agus buain a dheanamh, ach is e esan
a bheir fas agus toradh.
Dhaibh arbhar tha thu deasachadh
Le d' fhreasdal caomha fein ;
'S ag uisgeachadh le pailteas mor
Nan iomairean gu min.
Do dhaoine a tha a' fuireach air an diithaich
tha e na's fhasa cumhachd an Tighearn agus
maitheas an Tighearn a chuimhneachadh na tha
e do mhuinntir nam bailtean-mora, oir tha
sinne a' faicinn a' bhidh a' fas, ach dhaibhsan
chan 'eil ann am biadh ach rud a gheibhear ann
am biith.
Tha aobhar sonraichte againn am bliadhna
air son a bhi taingeil do Dhia a thug barr maith
dhuinn, oir leis a' chogadh uamhasach a tha dol
air aghaidh faodaidh e bhith nach bi e cho
furasda dhuinn biadh fhaotainn a diithchanna
eile, agus gu'm bi feum againn air na tha againn
de shiol cruithneachd agus de bhuntata.
An uair a tha sith anns an t-saoghal tha e
furasda gu leoir dhuinn ar Ion a tharruing a
ceithir ranna ruadh an domhain. An diugh
fhein chruinnicheadh a dh' ionnsuidh mo bhiiird
saibhreas Chanada agus na h-Eiphit, is rinn
treudan dhaoine nach faca mi riamh frithealadh
dhomh. Dh' ith mi measan a dh' fhas air
craobhan nach do chuir mi, agus aran nach do
shaothraich mi air a shon, ach a bha air a thoirt
chugam le mic a' choigrich ann an longan an
Aileanaich. Chomh-oibrich Russia agus Caro-
lina agus Eirinn le cheile a dheanamh na
tubhailte a tha air a' bhord ; thainig an t-,
airgiod geal a tha a' comhdach nan spainnean
agus nan sgeanan a meinean ann am Mexico
no ann an Nevada ; chuir Astralia an fheoil
6 AILEAN MAC LEOID, BEARNARAIDH-NA-HEARADH— AIG AN UINNEIG
chugam, agus Ceylon na spiosraidhean a ni
blasda i ; shaothraich Innseanaich agus Ameri-
canaich anns an teas a chur reas agus aran-
cruithneachd air a' bhord. Ged tha garradh
agus gliob agam chan ann as a' gharradh agam
fhein a thainig na measan a tha nis mu m'
choinneamh ; thainig na h-iibhlan a Tasmania,
na peuran a California, na h-oireansearan a
Florida, agus na cnothan a Brazil ; ghiiilain
coolies ann an China no ann an Assam teas agus
uallach an la los nach bithinn gun tea, agus
shaothraich coolies eile anns an Eiphit agus ann
an Jamaica los nach bithinn gun siiicar a
dheanadh mills i.
Tha an saoghal uile fodhainn an diugh ; mur
bheil pailteas ann an aon aite tha pailteas ann
an aite-eigin eile, is chan 'eil agad ach am facal
a radh is gheibh thu do riar. Tha saibhreas
gu leoir anns an t-saoghal, agus biadh gu leoir
do na h-uile, na'n robh daoine cho glic agus gu'n
comh-oibricheadh iad maille ri cheile ann
an sith.
Ach ged nach 'eil sinn anns an duthaich so an
urra ri toradh ar diithcha fein cha bhi e cho
furasda dhuinn cho fad 's a mhaireas an cogadh
biadh fhaotainn a cearnan eile. Mar sin tha e
mar fhiachaibh oirnn gun a bhi soghail no
struidheasach air biadh, agus am feum as fhearr
a ghabhas deanamh a dheanadh de'n talamh
againn fein.
Ailean Mac Le6id, Be^rnaraidh-na-Hearadh
Le Niall Mac an Tuairneir, an Loch Portain
CHAOCHAIL an duine naomh agus am fior
Chriosduidh so air a' choigeamh la de mhios
deireannach an Fhoghair. Thainig a' ghairm
air gu h-obann, is e an ceann a ghnothuich ;
mu'n dubhairt e fein beagan iiine m' an do
thriall e, " chan 'eil mise a nis ach ri feitheamh
an aiseig."
Fhuair e sin, aiseag socrach ciiiin, gun stoirm
gun luasgan, gus an do chaidil e ann an Criosd
mar leanaban a' dol gu fois.
'S ann am Miabhag na Hearadh a rugadh e,
ach 'n a bhalachan timchioU air tri bliadhna
dh' aois thainig e do Bhearnaraidh, far an do
chaith e a chuid bu mhotha d'a bheatha.
Chaith e pairt eile d'a thurus ann an Srath-
Speidhe far an d' ionnsaich e bhi 'na ghriasaiche.
Bha e 'n a f hear-ceirde ealanta agus snasmhor.
Bha e 'n a dhuine aig an robh inntinn laidir
shoilleir gu nadurra, agus choisrig e a bhuadhan
uile do nithean ard agus uasal gun a bhi cosd
tiine air nithe beaga agus suarach.
Bha doimhneachd is grunnachadh inntinn
anabarrach aige ann a bhi laimhseachadh an
Fhocail, agus is lionmhor iad a fhuair faochadh
is sith d' an anam ann a bhi sgaoileadh fa chomh-
air an suidheachadh bronach anlis am biodh
iad aig amannan.
Bha tur agus gliocas agus ciiiine 'n a bheach-
dan agus 'n a briathran daonnan.
Bha e 'n a sgoilear Gaidhlig is Beurla iongan-
tach maith, agus cha robh iad ach gann 'n a
linn aig an robh uibhir eolais air obair iighdaran
diadhaidh 's a bha aige.
Bha e cumhachdach ann an tirnuigh, agus ann
an labhairt air " ceist " bha e driiidhteach agus
soisgeulach ionnus nach robh neach riamh a dh'
eisd ris a b' urrainn a chomhairlean dileas
measarra a dhi-chuimhneachadh.
Cha b' ann ainneamh a ghleus Ailean Mac
Leoid a chruit-chiuil re a chuairt air thalamh, 's
a chuir e an ceill fhaireachduinn ann an cainnt
mhilis a' bhaird.
Rinn a chuimhne bha laidir
Greim bais air na chual e,
'S dh' aindeoin innleachd an namhaid
Cha do tharr e thoirt uaithe ;
Thuit an siol air is dh' fhas e,
Agus b'ahiinn an sguab e ;
Trom torach le ghrasan,
Nuair a thainig an uair aig ?
Aig an Uinneig
A' Bhean-Chomuinn
CHAN aithne dhomh oran ann an Gaidhlig
as fhearr a tha air a dhealbh, an smuain
agus am briathran, na 'n t-oran so, A' Bhean
Chomuinn, no mar theirear air uairean ris, Cha
tig Mor mo bhean dhachaidh.
Is e a' choire as mo a gheibhear ann an orain
Ghaidhlig nach 'eil dad annta air am faigh an
inntinn greim ; gu trie tha na briathran pailt
ach na smuaintean tana agus lom. Air neo
tha na briathran agus na smuaintean cho
ceothar 's nach cuir iad dealbh air bith fa chomh-
air t' inntinn.
Ach is e maise an orain so gu bheil e a' cur
fa chomhair t' inntinn ann am briathran
simplidh agus driiidhteach suidheachadh cho
bronach 's is urrainn duine a bhi ann ; duine a'
caoidh a mhnatha agus a chlann 6g timchioll
air, a' caoineadh am mathar
AIG AN UINNEIG
Gu'n d' fhalbh mo bhean-chomuinn,
Cha tig mo bhean-ghaoil,
Gu'n d' fhalbh mo bhean-chomuinn,
Bean thogail nan laogh.
Thig blath air a ghiuthas,
Agus ubhlan air geig,
Cinnidh gucag air luachair,
Ach cha ghhiais mo bhean f hein,
Thig Mart oirnn, thig Foghar
Thig todhar, thig buain,
Ach cha tog mo bhean luinneag
R,i bleoghan no buain.
Cha dirich mi bruthach,
Cha shiubhail mi frith,
Chan f haigh mi lochd cadail
'S mo thasgaidh 's a' chill.
Tha mo chrodh gun an leigeil,
Tha 'n t-eadradh aig each,
Tha mo leanabh gun bheadradh,
'N a shuidh' air a' bhlar.
Tha m' fhardach-sa creachta,
'S lorn mo leac is gur fuar,
Tha m' ionmhas 's mo bheartas
Fo na leacan 'n a suain.
Uist ! a chagarain ghaolaich,
Caidil samhach, a luaidh ;
Cha tog caoineadh do mhathair.
Dean ba ba a nis, 'uain.
As na h-Innsibh an Ear
Is ann de sheorsa eile a tha an naidheachd so,
ach is fhiach naidheachd mhaith a h-innseadh,
agus is e grinneas na naidheachd so an car a tha
'n a h-earball.
Bha ribhinn uasal anns na h-Innsibh an Ear
air an robh ceithir leannain an toir. A thaobh
airgid is inbhe bha iad coltach ri cheile, is cha
robh fhios aice c6 am fear aca d' an tugadh i a
lamh. Ach am feadh 's a bha i an iom-chomh-
airle ghabh i fiabhi*us is shiubhail i. Shaoileadh
tu gur e sin crioch na naidheachd, ach chan e
idir.
Bha na ceithir leannain aig an tiodhlacadh.
Chuir fear dhiubh lamh 'n a bheatha ri taobh
na h-uaighe le bron, is bha e air a thiodhlacadh
comhla rithe. Thubhairt fear eile dhiubh gu'n
rachadh e dhachaidh agus nach deanadh e obair
gu brath tuilleadh ach a' caoidh na te a bha
marbh. Thubhairt an treas fear gu'n streapadh
esan a h-uile oidhche do chraoibh a bha aig
ceann na h-uaighe, a chumail air falbh fiadh-
bheathaichean na coille bho aite-taimh a lean-
nain. Chuir a' cheathramh fear roimhe gu'n
sitibhladh e sios is suas, a null 's a nail, air feadh
an t-saoghail a dh' fheuchainn am faigheadh e
luibh no stuth air chor-eigin a bheireadh am
marbh beo. Mu dheireadh fhuair e an stuth
a bha dhith air o chaillich ghlic ann am Meso-
potamia ; fiidar geal.
An uair a chrath e am fiidar air an nighinn a
bha marbh thainig i beo anns a' mhionaid, ach
gu tubaisteach thuit rud beag de'n fhiidar air
an fhear a bha air a thiodhlacadh comhla rithe,
is thainig esan beo cuideachd.
An sin thoisich a cheathrar a ris air lamh na
ribhinne a thagar. Thuirt fear dhiubh gu'n
seoladh long anns na deoir a shil e air a son ;
thuirt fear eile gu'n do chuir e seachad raidh
ann an craoibh a' dion a h-uaighe ; thuirt an
treas fear gu'n do bhasaich esan air a son ; agus
a' cheathramh fear gu'n d' thug esan b^o i.
Ach bha an ribhinn fhathast an iom-chomhairle,
is cha b' urrainn dhi roghainn a dheanamh.
Mar sin dh' aontaich a cheathrar gu'n cuir-
eadh iad a' chilis air beulaibh an rajah, agus
gu'm biodh iad leagta r'a bhinn-san, c6 aca a
gh^ibheadh lamh na ribhinne.
Shuidh an rajah air a chathair-bhreitheanais ;
thagair gach fear dhiubh a' chixis fein 'n a
lathair, agus an deidh dha na bha aca ri radh
a chluinntinn, labhair e mar so riu ; " tha an
ribhinn uasal agus boidheach, og agus beartach,
is tha a' cheist a chuir sibh air mo bheulaibh
cho duilich a fuasgladh 's nach 'eil doigh eile air
a fuasgladh ach gum pbsainn fhein an ribhinn ;
sin hinn na ciiirte."
Leabhraichean ludhach
Ged nach robh moran dhaoine 'n a latha a
leugh uiread leabhraichean ris an Ollamh Mac
Iain cha do leugh e gin de leabhraichean an
Apocrypha gus an robh e tri fichead 's a tri, aois
aig am biodh e glic do dhuine stad de leughadh
uile gu leir, agus toiseachadh air cnamhadh a
chire leis na leugh e cheana. Ach duine air
bith nach do leugh leabhraichean an Apocrypha
agus gu sonraichte Ecclesiasticus no Gliocas losa
mac Shirach, agus Gliocas Sholaimh, chaill e
companaich a b' fhiach dha eolas a chur orra,
oir tha iad Ian de ghliocas saoghalta, de thur
nadurra, agus de chomhairlean maith mu
chairdeas agus mu phosadh, mu mhalairt agus
mu airgiod-iasaid, agus mu iomadh rud eile a
thachras air duine 'n a bheatha.
Bha na sgriobhaichean agus na Phairisich
taireil air an t-sluagh chumanta aig nach robh
iiine no theagamh cail gu bhi a' sior-smuain-
eachadh air an lagh, ach nach caomhail agus
nach glic a tha mac Shirach a' labhairt mu'n
t-seorsa sin ; treabhaichean agus iasgairean,
agus saoir, agus ciobairean chaorach is dhamh,
agus croitearan beaga, a bha cho driopail fad an
latha 's nach b' urrainn dhaibh uile riaghailtean
an lagha a choimhead !
As eugmhais an luchd-oihre sin cha mhair am haile ;
Ged nach suidh iad an coimhthional nan seanairean,
Agus ged nach iarrar comhairle orra,
Agus ged nach suidh iad air cathair a' bhreitheanais,
Agus ged nach fhaighear cosmhalachdan bhuapa,
Gidheadh tha iad a' deanamh obair an t-saoghail,
Agus tha uigh aca ann an saothair an lamh.
8
AIG AN UlNNEIG— EARBSA ANN AN DIA
Sin agad facail cho fior 's a bha riamh air an
labhairt ; ma tha iiine agus cothrom agad-sa
agus agam-sa air cleachdaidhean follaiseach na
diadhaidheachd a chumail suas cuimhnich-
eamaid gu bheil sin air a chosnadh dhuinn le
saothair agus fallus agus theagamh mionnan
dhaoine eile a tha an diugh anns a' pholl anns
an Fhraing, no ann an gabhadh air a' chuan.
Sin agad na daoine nach dean an rioghachd
feuna as an eugmhais ann an la na h-eiginn, ged
nach iarrar comhairle orra agus nach cuirear 'n
an suidhe iad am measg nan seanairean.
Anns na leabhraichean so gheibheadh ceis-
tearan agus " daoine " a bhios a' labhairt air a'
cheist anns a' Ghaidhealtachd dubh-fhacail
agus cosmhalachdan agus samhlaidhean a tha
fada na's finealta na'n fheadhainn a bhiodh aig
Alasdair Gearr. Dh' fhaodadh an t-Ollamh
Ruairidh Mac Leoid rud bu mhiosa a dheanamh
na'n Talmud a chur a mach mar leabhar-teag-
aisg ann an sgoil-shanahraidh nam missiona-
raidhean Gaidhealach.
Nach maith an samhladh so 3, bha air a
labhairt le Rabbi lohanan ; " Seallaidh mile
neach air dealbh duine a tha air a ghearradh
ann an cloich, is their gach aon dhiubh, ' Is ann
ormsa a tha siiilean an duine a' sealltuinn.' Sin
mar tha Dia ; tha a shiiilean a' sealltuinn air
gach duine ann an Israel, ag radh ris, ' Is mise
do Dhia.' "
An Raidheachan Soisgeulach
Tha Fear-deasachaidh an Raidheachain so,
an t-Ollamh Domhnull Mac Gill-Eathain, an
Collaist na h-Eaglaise Saoire, agus na daoine
foghluimte eile a tha 'g a chuideachadh, a'
deanamh obair mhaith le bhi a' dion a' Chreidimh
o sheorsa sgoilearan a tha car coma ciod an
cron a ni am beachdan do'n eaglais, ma tha na
beachdan sin neonach agus iir. (ju fortanach
tha sgoilearan glic a' tomhas am briathran gu
ciiramach an uair a labhras iad air nithean
diomhair,no air nithean mu nach urrainn dhaibh
a bhi cinnteach, ach tha feadhainn eile ann a
tha daonnan an diiil gur ann mar is iiire beach-
dan air bith is fire iad. Tha e maith do'n
eaglais agus do'n dtithaich gu'm biodh an
seorsa sin air coinneachadh riu ann an argumaid
le sgoilearan a tha cho maith riu fhein, ach a
tha na's curamaiche nach bi cron air a dheanamh
do'n Chreideamh Chriosduidh le beachdan
anabuich, no le beachdan gun bhun, gun bharr.
Anns an aireamh mu dheireadh de 'n Raidh-
eachan tha^goilearan as an Olaint, a Paris, a
Canada, as a' Ghearmailt, a' sgriobhadh mu
chuspairean air a bheil iad mion eolach, ach air
nach urrainn mi toiseachadh air bruidhinn an
drasd air an duilleig so. Ach bu mhaith l6am
taing a thoirt do'n fear a chuir chugam an
Raidheachan, agus mo bheannachd do'n obair
a tha e a' deanamh.
Domlinull Mac Fhionghuin
Chaochail am ministear maith agus am
ministear soisgeulach so, ministear Chum-
lodden, air a' mhios a chaidh seachad. Tirisd-
each a thaobh a dhuthchais, b' e Steornabhagh
a' cheud aite anns an robh e air a shuidh-
eachadh, an 1897 ; a Steornabhagh chaidh e do
Ghleann Garaidh an 1903 ; a Gleann Garaidh
chaidh e do Chill-Naoinein, am Muile an 1909 ;
a Muile chaidh e do Mhilton an Glaschu an
1914 ; a Glaschu chaidh e. do Asaint agus a
Asaint do Chumlodden, far an do shiubhail e.
Bha e 'na sheann duine, a' dol air ais 'na
shlainte o chionn bhliadhnachan, ach an
laithean oige bha e deas agus dichiollach 'n a
obair agus 'n a shearmonaiche maith.
Earbsa Ann an Dia
npHA mo thurus roimh 'n fhasach a nis gu
-L bhi reidh
Thainig feasgar mo laithean is deireadh mo re
Ach aidichidh mi leis gach taingealachd cridh'
An fhad so, a Dhia, gu 'n do chuidich
thu mi.
'S trie a shearg mi fo euslaint 's a ghuil mi fo
bhron
'S trie a ghluais mi gu deurach gun eideadh,
gun Ion
Ach dh' earb mi a Dia anns gach deuchainn is.
dith
'S an fhad so, a Thighearna, chuidich thu mi.
'S ioma caraid bu chaomh leam a dhiobair, *s
a threig
'S ioma dochas a b' ait leam a mheall mi le
cheilg
Ach do chairdeas-sa sheas anns gach doilgheas
is strith
'S an fhad so, a Thighearna, chuidich thu mi.
Agus seallaidh mi romhan, is gabhaidh mi
beachd
Air gach deuchainn is anradh tha fathast ri
teachd
Ach m' anam fo gheilt no fo imcheist cha bhi ;
Oir an Dia nach do dhiobair, cha diobair e mi.
Aireamh i
1940
Eagal agus Earbsa
'S an la air am hi eagal orm, earbaidh mi asad-sa." — Salm Ivi., 3.
AN uair a sgriobh an Salmadair an t-salm
so bha e ann an eiginn chruaidh ; bha e air
a chuairteachadh le n^mhdean lionmhor,
ach dh' earb e e-fein ri Dia, agus thilg
creideamh eagal a mach as a cridhe.
Tha a air a radh gur e Daibhidh a rinn an
t-salm S3 an nair a bha e air faondradh ann an
Gat, far an do theiche as a dhiithaich fein,
an dochas nach aithnicheadh na PhUistich e.
Ach leag iad amharus air agus los a bheatha
fhaotainn leis as an l^mhan leig Daibhidh
air gu robh e as a chiall ; nach robh ann ach
duine gun chron.
Co dhiu a tha sin fior no nach 'eU tha e
soilleir gu leoir gu robh an t-salm air a
sgriobhadh le duine diadhaidh a bha 'na
eiginn, agus mar sin tha i gle fhreagarrach
dhuinn uUe anns na laithean dorcha so,
laithean anns am faod sinn a radh mar
thubhairt lob, " An ni roimh an robh eagal
orm thachair e dhomh ; agus an ni roimh
an robh mi fo uamhunn thainig e orm."
Is i so uair cumhachd an dorchadais anns
an t-saoghal, oir tha rioghachdan Criosduidh
na Roinn-Eorpa air toiseachadh air a cheile
a mharbhadh ann an cogadh uamliasach a
dh'f haodas dol air aghaidh fad bhliadhnachan.
Aig an Tighearna a mh^in a tha fhios c'uin
a sguireas e, no ciod an ceann criche a bhios
aige, ach ciod air bith a' chrioch a bhios
aige thig call searbh air an duthaich 'n a lorg,
call dhaoine agus call codach. Gabhaidh
call ar codach leasachadh ri uine ach cha
tig am marbh beo. Bidh dull ri fear-
feachda, ach cha bhi diiil ri fear-lice. Ann
an Leodhas cheana chualas caoidh agus gul
agus bron ro mhor, mathraichean a' caoineadh
an cloinne, a chionn nach 'eil iad beo.
Fath eagail.
Chan 'eil duine tiirail anns an duthaich
an diugh air nach eagal, eagal roimh 'n
chunnart anns a bheil an rioghachd, ach
cha choir dhuinn leigeil leis an eagal sin
gealtairean a dheanamh dhinn ann an la
ar deuchainn. Bu choir dhuinn ar n-iirnuigh
a dheanamh ri Dia nan neamh, mar rinn
Nehemiah, agus a radh ri Dia 'n ar n-iirnuigh,
" 'S an la air am bi eagal orm, earbaidh mi
asad-sa." Cho fad 's is leir do mhor-shluagli
na diithcha so thoisich an rioghachd air a'
chogadh le coguis ghlan oir chan ann air
ghaol buannachd a tharruing i an claidheamh,
no a chionn nach robh faidhidinn aig ar
hichd-riaghlaidh, ach a chionn gu robh
muinntir na rioghachd uile a' faicinn gu'm
feumadh iad uair no uaireigin seasamh an
aghaidh na Gearmailte a bha a' maoidheadh
gun sgur air a h-uile coimhearsnach a bu
laige na i fein. Cha bhi sith gu brath am
measg choimhearsnach ma dh' f haodas am
fear laidir a chuid a thoirt o'n fhear lag.
Chan e ar luchd-riaghlaidh a rinn an cogadh
so an aghaidh toil an t-sluaigh; is e an
sluagh fhein a thug air ar luchd-riaghlaidh
seasamh ri Hitler, a chionn gu'm b' fhe^rr
leo an t-uamhas a bha a' bagradh air an
t-saoghal fhaotainn seachad seach a bhi fo
eagal gun sgur, le sgaoim cogaidh thairis
orra a h-uile bliadhna. Eadhon ann an
cogagh is maith do mhuinntir an airm coguis
ghlan a bhi aca.
Dia ar tearmunn.
Ach chan ann air cuisean na rioghachd a
bha mi air son bruidhinn an uair a shocruich
m' inntinn air an fhacal a thubhairt an
Salmadair ach air an fheadhainn sin am
measg ar luchd-leughaidh air a bheil iomguin
agus eagal anns na laithean so a chionn gu
bheil giUean oga a bhuineas dhaibh an
cunnart b^is anns an Fhraing no air a' nihuir.
A la agus a dh' oidhche tha an smuaintean
timchioU air an fheadhainn a tha air falbh,
gun fhios aca ciod an 1^ no an uair a dh'
f haodas iad sgeul nan creach a chluinntinn.
Ciod is urrainnear a radh riu ach iad a bhi
faidhidinneach agus misneachail, agus an
earbsa a chur ann an Dia, ag radh riu fein
mar thubhairt an Salmadair ann an la a
theanntachd.
'S an la air am bi eagal orm
Earbaidh mi asad-sa.
Tilgidh creideamh a mach eagal cho fad 's a
ghabhas sin deanamh, agus is e an aon doigh
air ar creideamh a mheudachadh ar n-inntinn
a shocruchadh air Dia ; air a ghradh, air a
ghliocas, air a ruintean caomhail. An uair
a ni daoine sin fiosraichidh iad 'n an cridhe
fein gur fior am facal a thuirt an Salmadair,
" Ann an lionmhorachd mo smuaintean an
2
EAGAL AGUS EARBSA— ANNS A' CHATHAm
taobh a stigh dhiom thug do chomhfhurtachd
-sa solas do m' anam."
An uair is urrainn neach a r^dh mu
lehobhah, "Is e mo thearmunn, agus mo
dhaingeach ; mo Dhia anns an cuir mi m'
earbsa," tha e cheana air a shaoradh o phlMgh
an eagail, a' phlaigh a tha a' bualadh dhaoine
anns an oidhohe gu sonraichte.
Chan atharraieh ar creideamh, no ar
n-earbsa ann an Dia, cursa a fhreasdail ^ch
atharraichidh iad sinn fein, air chor agus
gu'n gabh sinn ri ciirsa an fhreasdail gun
ghearan. " Bi d' thosd an lathair lehobhah,
agus feith le foidhidinn air." Is e so an
iocshlaint eifeachdach a leighseas an cridhe
goirt agus a bheir neart do dhaoine an uair a tha
an anam fo ^mhghar. " Tha sinne a chreid,"
ars an t-abstol, " a' dol a steach do'n fhois
sin." Chan e mhain gu bheil Dia a' toirt
fois d'a shluagh aig uair am b^is, ach tha
6 a' toirt fois dhaibh anns an am so a ta
14thair ; tha iad foisneachail anns an Tigh-
earna, agus tha sith is lanachd sith 'n
an cridhe, eadhon ged bhiodh bron agus
sg^U a' bhais mu'n cuairt. So an toradh
maith a bheir earbsa dhiadhaidh a mach ann
an duine, ni e samhach, agus ciuin; agus
faidhidinneach e.
Cha ghabh mi gealtachd uime sin
's am feasd chan eagal leam^
Na dh' fhaodas feoil a dheanamh orm
de lochd, le iomairt theami.
Anns a' Chathair
ANNS an aireamh mu dheireadh rinn mi
iomradh air duine a rinn gniomh uasal agus
gaisgeil, agus bu mhaith leam leantuinn air
an t-seanchas i^in anns an aireamh fO, oir is
fheairrd sinn uile beagan mhionaidean a chur
seacbad ann an comunn dhaoine gaisgeil.
Chan 'eil aite air an t-saoghal anns am
faighear barrachd gaisgealachd an diugh na
gheibhear air a' chuan am measg sheolad-
dairean, na daoine ris an abradh an Salmadair
" iadsan a theid sios do'n fhairge air longaibh,
a ni obair air uisgeachaibh mora."
Tha seorsa dhaoine ann a chuireas an fhairge
goirisinn 'n am feoil ; tha eagal aca roimhpe,
agus is e an eiginn a chuireas oirre iad, ach
tha a clann fein aig a' mhuir, clann air a
bheil tarruing aice mar a thairngeas a'
chlach-iuil an t-snathad. Eadhon ann an
laithean sithe tha a' chlann sin a' fulang
fuachd is anastachd a chuireas dearbhadh
air an cruadalachd, ach an am cogaidh tha
fichead cunnatt ur aca mar choimhleapaich
a la 's a dh'oidhche a thuiUeadh air cunnartan
nadurra a' chuain.
Ged nach abrar seoladairean ris na h-
iasgairean theagamh gur ann am measg nan
iasgairean a gheibheadh tu na sgiobairean
agus na sgiobaidhean a rinn na h-euchdan a bu
ghaisgeile air an cualas iomradh anns a ' chogadh
mu dheireadh, agus anns a' chogadh so fein an
uair a dh' fheuch na Gearmailtich ri cridhe
muinntir Bhieatuinn a mheatachadh le
meinnean cunnartach a chur ann an
seolaidean tana dliith do'n chladach thairg
dk cheud bata-iasgaich agus dk mhile iasgair
iad fein ann an aon la, gus na meinnean sin
a sguabadh as an rathad. Ciod a theireadh
tu ri daoine de'n t-seorsa sin ach gur daoine
gaisgeil iad !
Ach is ann a tha mo naidheachd air
Godfrey Herbert D.S.O., a bha 'n a chom-
anndair air bata-fo-thuinn (submarine) m'
an do thoisich an cogadh mu dheireadh, duine
air an deachaidh caol thearnadh o'n bhas
barrachd uairean na chaidh air duine eile
air an cuala mi iomradh riamh.
Tha na bataichean-fo-thuinn na's sabhailte
an diugh na bha iad an toiseach, ach air cho
innleachdach agus cho cinnteach 's 'ga bheil
an t-slige agus an acfhuinn annta air an
deanamh tha cunnart annta daonnan. Ann
an 1910 cha robh dithis eile ann an Cabhlach
Bhreatuinn a b' fhearr a bha suas ri bata-
fo-thuinn oibreachadh na Godfrey Herbert
agus an comanndair a bha as a chionn,
Martainn Nasmyth, a chaidh suas ann an
1915 troimh chaolas cumhang nan Dardan-
elles, caolas anns a bheil sruth l^idir, agus a
bha air a dhion le gunnacha-mora air gach
taobh agus le meinnean a bha air an acrachadh
ann gu tiugh. Ach theab an dithis a bhi air
am bathadh, no air an tachdadh am broinn
bata-fo-thuinn, dliith do Phlymouth, agus
iad a mach comhla, a' feuchainn innleachd
lir air chor-eigin. An uair a chaidh i fodha
chan eireadh i ; rinn i seasamh-claidheimh
air urlar na mara ann an doimhneachd se
aitheamh dheug, ach gu fortanach chaidh
aca air a h-aotrumachadh agus air a toirt an
uachdar m'an robh iadair an tachdadh le gas.
A' cheud bhata-fo-thuinn a chaidli riamh
cho fada air falbh ri China, 's e Godfrey
Herbert a thug a mach i ann an 1911 ;
turns dheieh mile mile. Tha cuimhne
ANNS A' CHATHAIR
agaibh air a' bhoilich a rinn na Gearmailtieh
ann an 1916 an uair a rainig te de na
b4taichean-fo-thuinn aca cladach America,
astar as liigha na'n t-astar a tha eadar
Portsmouth agus Hong-Kong.
Aig toiseach a' chogaidh (1914-18) bha
tri fichead 's a ceithir de bhataichean-fo-
thuinn aig Breatunn eadar bheag agus mhor,
ach a thaobh 's gu robh soithichean-cogaidh
na Gearmailte air an cumail anns na puirt,
agus nach robh na soithichean-marsantachd
aice idir air cuan, cha robh uiread cothroim
aig sgiobairean nam bataichean-fo-thuinn
againne air an seoltachd a chur an gniomh
's a bha aig na Gearmailtieh. Ach air a
shon sin bha sgiobairean maith againn ;
Cecil Talbot ; Max Horton ; Francis Good-
hart ; Martainn Nasmyth ; Godfrey Herbert,
agus feadhainn eile de'n t-seorsa sin a dhearbh
an teomachd agus an gaisgealachd m'an do
sguir an cogadh. ,
A cheud urchair.
Tha mi an duil gur e Godfrey Herbert a'
cheud fhear a loisg torpedo air soitheach-
cogaidh Gearmailteach. Bha e dliith air
eilean Heligoland an uair a chunnaic c
soitheach-cogaidh mor anns an robh ceithir
luidhearan a dol seachad mar shia ceud slat
dha, cho dluth 's gu'n saoileadh tu gu'n
tilgeadh tu coinean aig an astar, ach gu mi-
shealbhach cha d'amais e i, ged a loisg e da
thorpedo. Chan e sin a mhain ach theab e
an iubhrach aige fein a chall, oir a cheart
cho luath 's a chunnacas sgriob na torpedo
air an fhairge bha na tri abhagan beaga a
bha falbh leis a' bhata mhor air a mhuin,
is thoisich iad air iasgach le lin agus leis gach
seorsa dhubhan a bha aca.
Ach cha b' ann aige-san a bha a' choire
ach aig an fheadhainn a bha a' deanamh nan
toipedos. An deidh laimhe fhuaireadh a
mach gu robh na torpedos a bha air an toirt
do na bataichean-fo-thuinn aig toiseach a'
chogaidh da fhichead punnd na bu truime
anus a' cheann na'n fheadhainn-fheall a
bhiodh iad a losgadh air targaid roimh 'n
chogadh. Bha lamh chinnteach aig Herbert,
is r.nn e e fein cho coimhlionta anns gach
ceum d'a obair 's gu'n rachadh aige air amas
air a' chomharradh daonnan, ach an la ud,
a thaobh 's nach d'innseadh dha gu robh an
torpedo na bu truime anns a' cheann, chaidh
i seachd troighean deug fo dhruim a' bhata
ged bha i direach fo a teis-meadhoin.
Cheartaich an Admiralty so an deidh laimhe.
Aig Heligoland.
Ach ma bha e dluth do'n bhas ann an
August ann am bagh Heligoland bha e na
bu dluithe dha ann an November aig Harwich,
an Sasunn, an uair a thainig coig no sia de
shoithichean-cogaidh na Gearmailte a nail
gu cladach Shasuinn anns an oidhche, agus
a loisg iad dararaichean ann am beul an latha
air baile no dha an taic a' chladaich. Bha
iad air son na soithichean againne a tharruing
as an deidh an dochas gu'm biodh feadhainn
dhiubh air an call le meinnean a chuir iad a
mach anns an oidhche.
Chaidh a h-uile bata a bha ann an Harwich,
beag no mor, as an deidh, agus 'n am measg
Godfrey Herbert ann an D-5, a' falbh air
uachdar an uisge. Ach gu mi-shealbhach
bhuail i meinn a rinn da leth oirre, is chaidh
i fodha ann am mionaid. Bha a' chuid bu
mhotha de 'n sgiobadh air am bathadh, ach
chaidh aig Herbert agus aig coignear eile
air snamh gus an robh iad air an togaU le
bata-iasgaich. Bha a' mhaduinn fuar, agus
tulgadh maith fairge ann, ach gus e fein
a dheanamh cho aotrum anns an uisge 's
a b'urrainn dha chuir e dheth, agus e cheana
air an t-snamh, a bhotainnean-mora, a
chota-mor, a dheise-mhara, agus gloineachan
a bha mu amhaich. Cha b' e duine gun
smuais ann a dheanadh sin. Chuidich e le
aon no dh^ eile a bha an neart a' failneachadh
cumail an uachdar gus an t^inig cabhair orra.
Na bataichean-diomhair.
Ann am meadhon a' chogaidh bha e greis
mhaith anns na bataichean-diomhair air
an robh gunnachan air am folach, agus a
bha dol a mach an riochd bh^taichean-
bathair gun armachd, ged bha iad air an
cur a mach a dh' aon ghnothuch a shealg
b^taichean-fo-thuinn na Gearmailte. Dh'
atharraicheadh na bataichean ud an cruth
agus an coltas ann an aon oidhche ; cha robh
innleachd a b' aithne dhaibh nach cleachdadh
iad gus an car a thoirt as an n^mhaid, agus
a thoirt orra a chreidsinn nach robh annta
ach seana tubachan a bha a' giulan guail,
no CO dhiubh bataichean neochiontach gun
ghunnachan roimh nach ruigeadh iad a leas
eagal a bhi orra.
Bha Godfrey Herbert ann an te dhiubh so
ann an 1915, b^ta air an robh an t-ainm
Baralong. Eadar April agus August sheol e
deich mile mile, sios is suas, siar air Eirinn,
ach fad na h-iiine chan fhaca e gin de bhat-
aichean na Gearmailte ged a bha iad a
deanamh cron gu leoir. Aon la ann am
meadhon August chuir iad fodha ochd de
na bataichean againne (coig is da fhichead
mile tunna) eadar Eirinn agus na h-Eileanan
Scillies ; am bata mor agus am bata breagh.
ANNS A' CHATHAIR
an Arabic, anns an robh moran air an call,
'n am measg. Cha robh am Baralong fada
ail' falbh o'n Mte anns an robh iad air an cur
fodha ; aig tri uairean 's an f heasgar ruith am
fear a bha ag oibreachadh an radio suas far
an robh Herbert air an drochaid, a dh' .
innseadh dha gu robh bata eile air fios a
chur a maeh gu robh i 'n a h-eiginn agus d^
bh^ta-fo-thuinn Gearmailteach an s^s innte.
Dh' atharraich am Baralong a ciirsa ; rinn
i direach air an aite anns an robh duil aice
gu'm faiceadh i an te eile, agus ceart gu
leoir ann an uair a dh' uine faicear an
Nicosian, agus na daoine air a fagail ann an
geolachan. Chunnaic iad am b^ta-fo-thuinn
dluth dhi, a' gabhail seallaidh oirre, agus
a' cumail suil gheur air an te eile a bha a'
tighinn chuca. Bha bratach America aig
Herbert ri crann na Baralong, is chuir e suas
bratach-shanais eile a dh' innseadh do na
Gearmailtich gu robh e air son sgioba na
Nicosian a shabhaladh.
Obair gharg.
Ach gus an naidheachd a ghiorrachadh,
cho luath 's a fhuair e an Nicosian eadar e
agus am bata-fo-thuinn leig e sios na
cliathaichean-biiird agus an canabhas a bha
a' foluch nan gunnachan, chuir e suas
bratach Bhreatuinn, agus bha e deas gus
ladaichean a thoirt do U-27 an uair a
thigeadh i am fradharc fo dheireadh na
Nicosian. A reir choslais bha commanndair
na U-27 cinnteach gur e b^ta gun gho le
America a bha innte, oir lean e air losgadh
air an Nicosian, agus duil aige nach robh dad
air aire na Baralong ach faotainn dluth do
na geolachan anns an robh na daoine.
An sin thoisich obair gharbh is gharg,
obair a bhiodh sgreataidh na'n do rinneadh
i am fuil fhuar. Ach bha Godfrey Herbert
agus an sgioba a bha leis air an cur chuige
gu mor, a' faicinn agus a' cluinntinn mu
bhriiidealas nan Gearmailteach a bha a' cur
fodha bhataichean gun rabhadh, agus gun
chothrom a thoirt do dhaoine am beatha a
thoirt asda.
Leis an dara ladach thug am Baralong a'
buille-bhais do U-27, ach gus a bhi cinnteach
chuir i ceithir ladaichean deug air fhichead
innte. Cha do loisg am bata-fo-thuimn ach
aon urchair oirre-se, is cha d'amais i air a'
Bharalong leis an te sin f hein, ged nach robh
iad ach se ceud slat o cheile. Bha a' chuid
bu mhotha de na Gearmailtich air am
marbhadh am broinn a' bh^ta, is chaidh iad
sios do'n ghrinneal 'n an ciste-mhairbh
iaruinn. Ach leum feadhainn dhiubh a
roach air a' mhuir, is dh' fheuchiad ri streap
suas do'n Nicosian, los iad fdin a shabhaladh
anns a' bhata a dh' fheiich iad ri chur fodha.
Loisgeadh orra anns an uisge, agus an
fheadhainn a fhuair air bord, bha iadsan
air am marbhadh cuideachd.
Bha an obair garg gun teagamh, ach an
deidh laimhe thubhairt Godfrey Herbert gur
e an t-aobhar i bhi cho garg, gu'n robh e
fein agus a dhaoine teth le corruich aig an
am, gu'n robh rabhadh air a thoirt dha gu
robh bata-U eile dluth dhaibh, agus nach
robh fhios aige nach feuchadh na Gearmailtich
a gheibheadh a steach do'n Nicosian ris na
cnagan a thoirt aisde agus a cur fodha seach
i a bhi air a toghadh gu tir leis na Br eat -
unnaich. Thogh e i gu Avonmouth, is
sh^bhail e och ceud muileid a bha gle
fheumail anns a'chogadh.
Airgied-cinn air.
Co dhiu rainig an naidheachd a' Ghearmailt
is rinn iad ub-ab mu bhruidealas agus an-
iochdmhorachd nam Breatunnach nach cualas
riamh a leithid. Chuir iad pris air ceann
sgiobair na Baralong, ach air eagal gu'm
faigheadh iad a mach c6 e, thug an Admiralty
mar ainm air, Uilleam MacBrighde, agus fad
a' chogaidh tuiUeadh bha iarraidh aig na
Gearmailtich air Uilleam MacBrighde.
Chuir am Baralong fodha bata-U Gear-
mailteach eile an ceann choig seachduinean,
ach cha robh Godfrey Herbert innte air an
turns sin, oir chuireadh e air son a shlainte
do bhata eile a bha a' seoladh air a' Mhuir-
mheadhoin.
Gle thrath anns a' chogadh chuir an
Comanndair Wegener, a bha ann an U-27,
a chuir am Baralong fodha, torpedo ann
an te de na soithichean-fo-thuinn againne,
is rinn e da leth oirre, ach cha d'fheuch e ri
duine de'n sgioba a shabhaladh.
Chan urrainn mi innseadh an drasd
mu'n chaol thearnadh a chaidh air Herbert
tri uairean eile ann am Bagh Heligoland agus
anns a' chuan a Tuath, na h-aitean-iasgaich
anns am b' fhearr leis a bhi ach b' e an
tearnadh a bu chaoile a chaidh riamh air
gu'n d' fhuair e a bheatha as a' bhata-fo-
thuinn K-13, a chaidh fodha anns a' Ghearr-
loch, air Cluaidh.
Anns a' Ghedrr-loch.
Theagamh gu bheil cuimhne aig cuid de
na leughas an duiUeag so air an iomguin agus
air an eagal a sgaoil air feadh na duthcha
an uair a chualas gu'n deachaidh am b^ta ur
K-13 sios anns a' Ghe^rr-loch, agus gu
robh i shios fad na h-oidhche gun eirigh.
Tha cuimhne agam-sa an diugh fhathast air
ANNS A' CHATHAIR— CIOD IS LEIBH
m' eagal agus m' fhaireachduinean fein a
h-uile mionaid de'n t-seachduin iid.
Bha i air a togail an garradh Fairfield, an
Oovan, is bha an t-slige cho maith agus a
h-uile ball de'n acfhuinn cho finealta agus
cho innleachdach 's gu robh engineers
Chluaidh anabarrach mor aisde, ach an uak
a bha Godfrey Herbert (a bha ri bhi 'na
chomanndair oirre) agus Francis Goodhart
agus feadhainn eile air an cur do Ghlachu
a chur deuchainn mhaith air a' bhata m'
an gabhadh an Ad7niralty thaii'is i o'n
fheadhainn a thog i, h' eirich an tubaist udd
dhi, direach mar dh' eirich e do'n Thetis o
chionn ghoirid.
Bha ceithir fichead duine innte eadar a
sgioba fein agus na daoine sgileil a thog i,
agus a h-uile duine de 'n cheithir fichead
suas ri ghnothuch, ach air dhoigh air choreigin
bha dorus air fhagail fosgailte a bu chou' a
bhi duinte, is bhruchd an fhairge a steach,
is laigh am bata air leaba phuill as nach
b' urrainn dhaibh a earachadh. Mar gu'm
biodh Neptune mor na fairge, dia eudmhor
a' chuain, a' magadh air mac an duine agus
ag radh ris, " Shaoil thu ann an uabhar
t'eanchainn agus d'innleachdais gu'n do
chiosnaich thu na duilean, ach feuch ort a
nis! "
An gniomh gaisgeil.
Rimieadh na ghabhadh deanamh a
shabhaladh nan daoine bho thir, ach bu
bheag sin. An uair a dh' fhaii-tlich gach ni
eile air an fheadhainn a bha air bord innte
chuir Godfrey Herbert agus Francis Goodhart
romhpa gu'm feuchadh iad ri cabhair a
dheanamh air each le am beatha fein a chur
an cunnart, agus gu'n leigeadh iad leo fein
a bhi air an tilgeadh a mach aisde troimh
tholl cumhann mar gu'm biodh peilear air a
thilgeadh a gunna. Chan urrainn mise an
rud a mhineachadh gu soilleir dhuit, ged
tha seorsa de thuigsinn agam air, 'n am
inntinn fein, ach co dhiu saoilidh mi nach
bu mhaith leat a bhi air do chur mar chuifean
ann am baraile gunna agus air do thilgeadh
as le spionnadh is spreadhadh eagallach.
Sin mar rhi.n an dithis ud orra fein air
sgath chaich . Bha Goodhart air a mharbhadh
gun sgril ann, ach c'h' eirich Herbert gun
dochann mar gu'm biodh ar an no boUa a'
tighinn an uachdar. Agus o'n mhionaid a
dh' eirich e ghabh e comannd, agus air a
cheann mu dheireadh thug iad sia agus da
fhichead duine a mach aisde bed.
Ach ged chaidh am bata ud air ais do
gharradh Fairfield a ris, agus ged bha a
h-ainm air atharrachadh, cha robh rath maith
oirre riamh. Tha bataichean ann anns a
bheil deamhau air choreigin a' dol a steach
o'n la a chuirear air sail iad. Ma tha bean
dhur aig duine chan fhaod e a cur bhuaith,
ach ma tha bata no each diir aige bhiodh e
glic dha an cur bhuaith cho luath 's is
urrainn dha.
Ciod is leibh
{Mmeachadh air 1 Corint. iii.)
Leis an Urramnch Calmn MacGilleathain, M.A., an Drochaid Chonainn
'S e comhstri a bha eadar dreamanna
sonraichte an Corint a dh'aobharaich gu'n
do ghluaiseadh Pol le Spiorad an Tighearna
a chum a' chaibideal so a sgriobhadh air tus.
Ciod air bith a tha fior mu roinnean eile,
bha roinnean Chorint o'n duine nadurra.
Bha luchd nan roinneau " feolmhor." Agus
rud a bha bochd gu leoir 's ann air sgath
dhaoine bha iad roinnte. Agus na daoine
sin b'aon dream iad, muinntir a bha a'
comh-oibreachadh maille ri Dia. Cha b'ann
a thearbadh a thainig iad, Pol agus Apollos
agus Peadar, ach a thional agus a thogail.
Tha Pol ag amharc air an cuid saothair mar
gu'm biodh da ni aca 'ga dheanamh, aiteach
agus togail aitreibh. Tha fear a' cur agus
fear ag uisgeachadh. Tha fear a' leagail
bunaite agus fear eile a' togail air a' bhunait
sin a leagadh. 'S e Criosd a' bhunait.
Agus 's e bhith searmonachadh Chriosd no a
bhith searmonachadh an t-Soisgeil leagail
na bunaite. Sin an obair a rinn Pol araon
an Corint agus an Galatia ; shearmonaich e
Criosd agus Criosd air a cheusadh, agus rinn
e a' chuid sin cho dichioUach agus cho
durachdach agus gu'n do shaoil e gu'n do
chuir e Criosd agus esan air a cheusadh mar
gu'm b'eadh mu choinneamh an stiilean,
mar gu'm biodh aca sgeul mhor shoilleir
air balla air am beulaibh.
Bha daoine eile a' togail air a' bhunait.
Agus cha b'ionnan obair aig gach fear, oir
bha cuid a chuir nithean luachmhor an sas
'san aitreabh, agus bha cuid eile nach do
chuir innte ach nithean beaga agus nithean
aotroma.
Gach neach a tha air a' bhunait tha e an
aite cinnteach, seasmhach. An ti a chreideas
an Criosd tearnar e. Sin sgeul mhor aoibhinn
an t-soisgeil. Ged nach d' fhuair an gaduiche
air a' chrann moran tim gu bhith cur no
buain, gu bhith ri saoirsneachd no clachair-
6
CIOD IS LEIBH
eachd ; fhuair e saorsa agus tearnadh, ach a
bharrachd air a' chreideamh iongantach sin
agus a' mhuinghin sin a bha aige, aig uair is
am a bhais, an losa Criosd cha robh cosnadh
no buannachd ghrasmhor mar thoradh obrach
ann. Agus cho maith ri slainte tha luacli
saoithreach aig Dia fa chomhair deagh obair
mhaith luachmhor dhiongmhalta. Tha daoine
ann ris an canar fa dheoidh " Na deagh
sheirbhisich." Aidichear an saothair.
Chan 'eil an Tighearna leth-bhreitheach.
Ach is coir do dhaoine bhith deanamh
mor-ghairdeachas anns na nithean mora
coitchionna a bhuineas do na h-uile ; agus
bu choir gu'n tugadh na nithean a tha
coitchionn aig daoine daoine gu cheile.
Feuch mar a tha na nithean a tha againn
mar chuibhrionn choitchionn 'san t-saoghal
'g ar tarruing gu daimheil cairdeil gu each
a cheile ; ar cinneadh, ar canan, ar baile,
agus moran eile 'san t-saoghal, is maith lad
gu bhith 'g ar cur cuideachd le saorsa na
daimhealachd. Bu mhi-bhuileachadh dhuinn
e orra sud gu'n deanadh a h-aon aca a
chaochladh oirnn. Agus is mi-bhuileachadh
e air trocairean eugsamhuil Dhe gu'm biodh
tiodhlacan Dhe, an neach no an ni, a'
deanamh sgaraidh far am bu choir daibh
tathadh a dheanamh. Smaoinich Pol a'
tighinn eadar Criosdaidh agus Criosdaidh !
Bidh daoine uaireannan a' deanamh
aireamh is cunntas air an cuid de'n t-saoghal;
an uidhir so de chaoirich, an uidhir so de
chrodh ; bata is lin, uidheam treabhaidh is
uidheam iasgaich ; an uidhir so 's a' bhanca,
agus an uidhir so gu tighinn a stigh de
chosnadh ; luach an tighe so, agus luach sid
is so, a reir nan nithean 's a bheil maoin
shaoghalta an duine a' comhsheasamh.
Ach CO riamh a chuala leithid na comh-
aireamh a bha aig Pol ach anns an t-soisgeul
a mhain ? Is leibhse, arsa esan, na h-uile
nithean. An t-iomlan, ma is aill leat.
Seadh agus Pol, agus Apollos, agus Cephas,
agus an saoghal, agus beatha, agus bas,
agus na nithean a tha lathair, agus na
nithean a tha teachd ; is leibh an t-iomlan ;
agus is le Criosd sibhse ; agus is le Dia Criosd.
" Ma's leibh Criosd is leibh na h-uile
nithean." Chan e cuid leis an fhear ud,
agus cuid eile leis an fhear ud eile ; a' chuid
ud aig an dream ud, agus a' chuid nach 'eil
aca-san aig each. Chan e, ach a h-uile cuid
aca uile, agus an t-iomlan aig gach aon !
" S ann mar so a ghradhaich Dia an
saoghal," arsa an Tighearna losa ; agus arsa
Pol " Ghradhaich e mise." An uair a
chuir Dia a' ghrian 's na speuran thug e a'
ghrian gu h-iomlan do gach duine is beo-
chreutair, seadh agus do lusraidh na talmh-
ainn, agus do na clachan. An la a dh'
eireas a' ghrian ort is leatsa i gu h-iomlan ;
ach is le do choimhearsnach i gu h-iomlan
mar an ceudna. Agus tha an ni is fearr a
tha ann, an ni tha aig an Eaglais mar
shlainte an losa Criosd, mar sin aig na h-uile
is le Criosd, agus aig gach aon is le Criosd.
Faodaidh e bhith nach 'eil an aon luach aig
duine 'ga fhaicinn anns gach ni is leis. Tha
rudeigin a' deanamh aon ni sonraichte
luachmhor 'na sheaUadh, agus tha daoine
ann agus chan e an ni is daoire is muirneach
aca ach ni eile, agus na 'm biodh comhradh
aige bhiodh sgeul aige.
Is iomadh ni luachmhor a bha aig Augustin,
ach so na ceithir a bha aige-san a bha toirt
morthoil-inntinn dha. (a) " Criosd slan agam,
mo shlainte." (6) " Biobull slan agam, mo
lorg." (c) " Eaglais shlan agam, mo chuid-
eachd." (d) " Saoghal slan agam, mo
sgire." Bha daoine an Corint agus bu " le
Criosd " iad, ach cha robh each ach le
Peadar is le Pol! Bha iad ann agus " bu
led Criosd," agus chan fhagadh iad aig each
ach Peadar! Gidheadh ma bha Criod 'na
lanachd aig Augustin cha do dh' fhag sin
Eoin gun an dearbh lanachd sin aige fhein.
" Fhuair sinne uile."
Tha daoine anns an t-saoghal agus saoiHdh
iad gur leo fhein am Biobull, agus chan fhag
iad ('n am beachd) aig each ach fuidheall
Biobuill. Ach co leis am Biobull ach leis a
h-uile fear a leughas e agus a ni feum mhaith
dheth ? " Feuch am bata th' agam," arsa
fear ri duine diadhaidh agus e dall, " 0,"
arsa an daU, " tha bata agamsa is fearr na
do bhata — Mo lorg's mo bhata treun."
" Tha mi creidsinn 's an Eaglais Naoimh
Chaithceich." C'aite a bheil i? Is iomadh
aite sin, ach gu h-araid an Leabhar na
Beatha aig an Uan. Is iomadh aite an robh
i, agus is fada o cheile na h-aiteachan anns a
bheil i, agus is iomadh linn a chunnaic i,
Eaglais Chriosd. " Tha," arsa bean bhochd
agus i aonaranach agus air a ceangal tU an
leapaidh, " tha Eaglais Chriosd anns gach
aite ag urnuigh air mo shon-sa."
Bha iad a' cur air bodach araid gu'n do
chuireadh ceist air de cho farsuinn agus a
bha urnuigh a' dol, agus gu'n d'thuirt e.
" Cho farsuinn ri criochan a' bhaile." Chan
'eil cuid de ar bailtean ach beag co dhiu.
'S e am facal a bha aig Iain Wesley a bha
aig Augustin, " 'S e an saoghal mo sgire-sa."
Ach CO a thug am facal sin daibh le cheile
air tiis ? Co ach losa Criosd. " Im'chibh
air feadh an t-saoghail uile agus searmon-
aichibh an soisgeul do gach dilil."
Anns a' Choille Bheithe
MA chuir peirceall na caorach an crann air
an sparr tha an cogadh air a thoirt a nuas a
ris ; a h-uile taobh an teid mi chi mi no
eluinnidh mi tractor ag obair ann an
achaidhean nach robh air an treabhadh o
chionn fichead bliadhna. Na'm b'e aobhar
eile ach an cogadh a thug air na tuathanaich
an talamh a thionndadh, bu mhaith an
gnothuch e, ach an rud a thig leis an t-sruth
falbhaidh e leis an t-sruth, is tha amharus
agam nach leanar air an treabhadh ach cho
fad 's a mhaireas an cogadh.
Tha agamsa ri achadh de'n ghliob a
threabhadh cho maith ri m' chiomhearsnaich,
ach ged bhiodh e na bu shaoire dhomh an
obair sin a dheanamh le tractor seach le eich,
is fhearr leam gu mor a bhi sealltuinn air
seisreach a' gluasad le ceum statail air mo
ghrunnd na bhi cluinntinn casdaich an
tractoir sios is suas air an dail, fuaim neonach
an aite-duthcha.
A thuilleadh air sin ni paidhir each obair
as grinne air an t-seorsa gruinnd a tha
agamsa na dheanadh tractor, agus is fhearr
leam grinneas na luathas . Ach annan grunnd
laidir righinn, riasg anns a bheil luachair, no
seileastar, no bunan-fraoich, no rainneach
a' fas, ni an tractor obair na's fhearr na
dheanadh treabhaiche air an t-saoghal.
Ma's aithne do'n fhear a tha 'g a oibreachadh
a ghnothuch ; ma 's aithne dha na croinn a
shuidheachadh ceart, ni an tractor obair
ro-mhaith air grunnd air bith.
Anns na laithean so cha ruig thu leas
tractor dhuit fein a cheannach ; faodaidh tu
an tuarasdalachadh air gini an t-acair, no
rudeigin mar sin, a reir an astair a tha thu o
bhaile.
Cha bhiodh ann ach goraiche do dhuine
air bith eich a chur an sas ann an seana
ghlasaich a tha molach le feur tioram nach
ith beathaichean ma theid aige air tractor
a thuarasdalachadh. Agus ma tha a bheag
aig duine de fhearann b' fhiach dha tractor
dha fein a cheannach agus fear na dha de
na h-eich a reic.
Fearann a' dol fas.
Tha feum mor air an tractor anns a'
Ghaidhealtachd an diugh far a bheil am
fearann air dol fas, chan ann a chionn gu
bheil na h-uachdarain 'g a chumail o'n
t-sluagh ach a chionn nach 'eil na daoine aig
a bheil e 'ga uisneachadh no 'ga oibreachadh
au ceart. Tha tri nithean a dh' fheumas
tuathanach a chur anns an fhearann m' am
bi e 'na thuathanach maith, airgiod, obair,
agus eanchainn ; ach is ann gle annamh an
diugh a chi thu gu leoir a dh' airgiod, no gu
leoir a dh' obair, no gu leoir a dh' eanchainn,
air a chur anns an fhearann leis na
tuathanaich. Fearann a tha air bheagan
stuic a chionn nach 'eil airgiod aig an
tuathanach a cheannaicheas stoc, no nach
'eil air oibreachadh gu sgoinneil a chionn
nach dean e fein obair agus nach paigh e
seirbhisich a dheanadh i, sin agad fearann
a tha air a dhroch ghioUachd agns a theid
a dholaidh gu luath. Ach ma chumas tu
do shuilean fosgailte chi thu an seorsa
tuathanachd sin air feadh na Gaidhealtachd
gu leir an diugh ; talamh anns an do chuir
Ni-maith feartan fais ag iarraidh aire agus
obair ach 'ga iarraidh gu diomhain. Chan
abair mi gur e an leisg as aobhar nach 'eil
an obair air a deanamh, ach is e rudeigin
a tha gle choltach rithe, an gaol a tha aig
daoine air siubhal agus air seanchas, agus
air an la a chur seachad gu reidh.
Is e tuathanaich nan caorach an f headhainn
as miosa air fad, ach tha a bhuil ; chan 'eil ach
gle bheag de fhearainn-chaorach an diugh a
ghiiilaineas an stoc a bha orra roimh so.
Leis nach 'eil obair 'ga deanamh tha digean
gun ghlanadh, garraidhean gun togail, rain-
neach a sgaoileadh air a' mhonadh, agus
feur a' fas cho fiadhaich 's nach cuir creutair
fiacall ann.
An tuathanach agus 'ogha.
An cual thu riamh, a leughadair, ciod a
thubhairt seana tuathanach d'an d' fharraid
ogha fein an robh miighadh air bith eadar an
t-seana ghineal agus a' ghineal 6g ?
" Tha gun teagamh," ars' esan ; an uair
a bha mise 6g bhitheamiad ag obair sia
uairean deug a h-uile la 's an t-seachduin.
Di-domhnaich bhitheamaid ag eirigh aig
coig uairean 's a' mhaduinn a bhleoghan a'
chruidh. An sin an deidh ar braiceis dh'
fheumamaid sinn fhein a ghlanadh, ar
n-aodach Sabaid a phur oirnn, agus coiseachd
ceithir ihile do'n eaglais, far am bitheamaid
a' seinn.
Duisg is oibrich, tha 'n oidhch' a' teachd.
Ach an diugh chan 'eil m' oghachan ag
oibreachadh ach ochd uairean', ma tha iad a'
deanamh sin fhein. Tha laithean-feill aca
tri no ceithir a dh' uau^ean anns a' bhliadhna,
Di-Sathuirn aca mu reir daonnan, agus cadal
ANNS A' CHOiLLE BHEITHE
fada Di-domhnaich, agus an nair annamh a
theid iad do'n eaglais theid iad innte arm
am motor car, is seasaidh iad a dh' lisdeachd
ri coisir-chiilil, a tha an coimhthional a'
paidheadh, a' seinn.
Bheil thu sgith, a bheil thu claoidhte,
Airtneulach 's fo phramh ?
Na Deasaich.
B'e Iain Caimbeul a thainig a- lonar-Ar
aon de na ceud thuathanaich-chaorach a
thainig o 'n Deas do 'n Ghaidhealtachd . Ghabh
e baile ann an Aird-chonghlais, an Earra-
Ghaidheal, air an do chuir e seana chaoraich
a bha aige ann an Cumnock, an lonar-Ar,
is fhreagair an grunnd orra cho maith is dh'
fhas iad cho mor 's nach aithnicheadh e ann
am bliadhna gur e na h-aon chaoraich a
bha ann. Shoirbhich leis cho maith anns
a' cheud bhaile a ghabh e 's gu'n do ghabh e
baile as deidh baile an aitean eile, a' sgaoileadh
a sgiathan gus mu dheireadh an robh uiread
chaorach aige 's a bha aig lob.
Ged a thug na Deasaich na caoraich o'n
Deas sheas iad gu maith air a' ghrunnd ur
air an do chuireadh iad ; cha robh a bheag
dhiubh a' basachadh. Car son, ma ta, a tha
luchd-meas an diugh a' cur punnd Sasunnach
an ceann (no theagamh barrachd) air caoraich
a chionn gu bheil iad air an deanamh ris a'
ghrunnd. Sin agad ceist, a leughadair, a
thogas connsachadh am measg thuathanach
daonnan! Is ceist i ris nach 'eil mise
a' dol a ghabhail gnothuich ach a
mhain gu'n abair mi so, nach d' fhuair gin
de na tuathanaich a thainig o'n Deas stoc
chaorach cheana air a' ghrunnd ; thug iad
o'n deas iad, o thalamh a bu ghuii-me agus a
b' fhearr, ach air a shon sin sheas na caoraich
gu maith. Cha b' ami leis a' bhas a chaill
iad na chaill iad dhiubh ach le meirlich,
agus le balgairean, agus le bathadh ann am
puill-mhoine, agus le driod-fhortain eile
de 'n t-seorsa sin. Bha an talamh glan, is
chan 'eil talamh glan air bith basmhor.
dol air ais. Thug na caoraich a mhaith as
an talamh, am maith a chuir na croitearan
ann leis a' chrann no leis a' chois-chruim.
Fhreagair grunnd na Gaidhealtachd air na
caoraich choigreach moran na b' fhearr na
fhreagair na tuathanaich GhaUda agus na
ciobairean Gallda air muinutir na Gaidheal-
tachd, a bha gu maith fuar riu. Chan e
mh^in gu robh iad fuar riu, ach bha iad air
uairean olc riu. Bhiodh iad a' gold nan
ca,orach orra ; anns na laithean ud cha robh
goid-chaorach air a chunntas 'n a mheirle
cho narach 's a tha e an diugh, gu sonraiehte
ma bha iad air an goid o Ghall beartach a
thug an greim, mar gu'm b' eadh, a beul
dhaoine bochda a chaill am beagan fearainn
a bha aca an uair a thainig esan do'n tir.
Meirlich-chaorach .
Uair a thachair Iain Caimbeul agus fear
de na Morairean Dearga air a cheile, agus
am Morair a' dol a shuidhe anns a' Chuirt
an lonar-Aora, thubhairt Iain Caimbeul ris,
" Tha mi a' cluinntinn gu bheil meirleach-
chaorach ri bhi air beulaibh 'ur Morachd am
maireach." " Ma tha," ars am Morair,
" cha ruig thu a leas eagal a bhi ort nach
crochar e, ma tha e ciontach.''' " Aic a
chrochadh!" ars Iain Caimbeul, "bhiodh e
cho maith dhuibh toiseachadh air na cuileagan
a chrochadh ri bhi a' crochadh muinntir an
aite so air son goid-chaorach ; tha iad uUe
'g an goid, agus 'g an goid le gamhlas."
Bu chaomh agus bu chiiiin an duine
Donncha Ban ach thug e a bheannachd do
na balgairean a bhiodh a' ruagadh nan
caorach.
Mo bheannachd aig na balgairean,
A chionn bhi sealg nan caorach.
An iad na caoraich cheann-riabhach
Rinn aimhreit feadh an t-saoghail.
Am fearann a chuir fas oirnn
'S am mal a chur an daoiread.
Tha h-uile seol a b'abhaist
Anns a' Ghaidhealtachd air caochladh.
Feurach a' dol air ais.
Is ann mu 1850-1870 a thoisich daoine
beachdail air toirt fainear nach giulaineadh
bailtean-chaorach an stoc a ghiiilaineadh iad
aon uair, agus tha fhios aig an t-saoghal an
diugh gu bheil feurach na Gaidhealtachd air
B' fhearr le Donncha Ban na feidh na na
caoraich, ach an diugh tha am fiadh air a
chunntas 'na namhaid as miosa do'n
Ghaidhealtachd na na caoraich. Ach theag-
amh gur fheairrd na feidh fhein, agus na
caoraich, agus gu sonraiehte na daoine, an
tractor a thighinn do'n tir. Bha an t-am
aige tighinn, oir tha feum gu leoir air.
Aireamh 2
1940
C'uin a thig a' Mhaduinn
" Tha Dia 'n a meadhon ; cuidichidh Dia hatha an uair a thig a' mhaduinn."
— Salm xlvi., 5.
THA e nadurra do mhac an duine a bhi ag
urnuigh ri Dia an uair a tha cunnart a'
bagradh air. An uair a tha ctiisean a' dol
leinn gu maith tha sinn ullamh gu bhi a'
cur ar n-uile earbsa 'n ar neart fein, ach ann
an 1^ na h-airce tionndaidhidh anam an
duine gu nadurra ri Dia, ag iarraidh cobhair
is taic. Chan e is ciall do'n tionndadh sin
gu bheil saobh-chreideamh no gealtachd 'g
ar n-iomain gu cathair nan gras, an uair a
tha sinn ann an ciilI chumhainn, ach gu
bheU urnuigh, mar thubhairt mi cheana,
nadurra do mhac an duine ; cho diithchasach
dha 's a tha seinn do'n eun, no snamh do'n
iasg.
" lomadh uair," arsa Abraham Lincoln,
" bha mi air mo cho-eigneachadh gu dol air
mo ghluinean a chionn nach robh aite eile
ann dhomh ach sin ; laithean dorcha anns
nach robh feum dhomh ann am ghliocas, no
ann an gliocas nan daoine eUe a bha timchioll
orm."
Urnuigh Heseciaih.
Dh' fhaodadh an righ Heseciah an ni
ceudna a radh an uair a mhaoidh feachd
Asiria gu'n cuireadh iad Jerusalem gu lar ;
an la dorcha anns an do rinn e an urnuigh
so, —
0 lehobhah Dhe Israeil, a tha d' shuidhe
air na ceruhan, is tu fein Dia, thusa a'd'
aonar, Dia uile rioghachdan na talmhainn,
is tusa a rinn na neamhan agus an talamh ;
aom do chluas agus eisd . . . teasairg sinn
guidheam ort, a laimh Shenacherib, a chum
gu'm hi fios aig uile rioghachdan na
talmhainn gur tusa lehobhah Dia, thu
fiin ad aonar.
Gheibh thu an naidheachd so, a leughadair,
ann an dara Leabhar nan Righrean (caib
xix.) far a bheU e air innseadh mar chuir
Senacherib, righ Asiria, teachdaireachd
mhiomhail gu Heseciah, righ ludaih, ag
iarraidh air striochdadh dhasan, agus baile
Jerusalem a thoirt suas dha.
Chaidh Heseciah do thigh an Tighearn,
agus rinn e an urnuigh ud, a' guidhe air Dia
a theasairginn o bheul an leomhainn. A
thuilleadh air sin chuir e a chomhairle ri
Isaiah, faidh an Tighearna, agus b'e a
chomhairle-san dulain a thoirt do righ
Asiria, oir chunnaic e ann an spiorad na
faistneachd gu robh Dia a' dol a nochdadh a
chumhachd as leth Israel.
Is ann mar sin a bha. " Air an oidhche
sin fein chaidh aingeal lehobhah a mach,
agus bhuail e ann an camp nan Asirianach
ceud agus ceithir fichead agus coig mile :
an uair a dh'eirich daoine gu moch anns a'
mhaduinn, feuch bha iad uile 'n ai cuirp
mharbha."
Aingeal an Tighearna.
A reir gnaths luchd-eachdraidh nan
ludhach tha am fear a dh' innis an naidheachd
so ag radh gur e aingeal lehobhah a rinn am
marbhadh uamhasach so, ach faodaidh am
facal " aingeal lehobhah " fichead rud a
chiaUachadh ; teine agus clach-mheallain ;
gaoithean agus tuiltean ; tairneanach agus
dealanach ; plaigh agus gort ; agus cumh-
achdan nadurra eile, — tha iad uile 'n an
spioradan-frithealaidh do Dhia, 'n an ainglean
a chuireas an geill a thoil. Ach ciod air bith
an doigh anns an d'thainig an lom-sgrios ud
air feachd Asiria tha e soilleir gu robh
freasdal an Tighearn ag oibreachadh as leth
a shluaigh, agus gu'n do shaor e Heseciah
agus a dhuthaich an uair a bha iad ann an
eiginn chruaidh.
An deidh laimhe rinn bard diadhaidh air
chor-eigin an t-salm sholuimte is mhaiseach
so, a thoirt molaidh do lehobhah anns an
teampuU air son na buadha, —
'S e Dia as tearmunn duina gu beachd,
Ar spionnadh e's ar treis ;
An aimsir carraid agus teiiui
Ar cobhair e ro-dheas.
Tha Dia nan sluagh ri comhnadh leinn
'S an comhnuidh air ar crann ;
Is e Dia lacoib 's tearmunn duinn
'G ar furtachd anns gach am.
Ged bu mhor neart Shenacherib agus ged
bu lionmhor a dhaoine bha 'uaiU air a cur
anns an duslaich, oir chan ann a mhain an
aghaidh Heseciah a thog e a lamh ach an
aghaidh an De bheo mar an ceudna, ach an
uair a dh'eireas eadhon righrean cumhach-
dach an aghaidh Righ nan dul, is ion dhaibh
eagal a bhi orra 'n a lathair-san, a thogas
suas na h-eileanan mar smiiirnean.
C'UIN A THIG A' MHADUINN— ANNS A' CHATHAIR
Anns na laithean so, an uair a tha duine
as cumhachdaiche na Senacherib a' maoidh-
eadh saorsa an t-saoghail a mhilleadh, agus
lamhachas-laidir a dheanamh air uile
rioghachdan an domhain, bu choir duinn ar
guth agus ar cridhe a thogail ri Dia ann an
urnuigh mar rinn Heseciah ; agus bu choir
duinn an naidheachd so a ghabhail gu cridhe,
a chum ar creideamh, agus ar misneach, agus
ar diorras a neartachadh. Oir tha sinn uUe
a' creidsinn, a dh' aindeoin gach failing is
peacadh a dh' fhaodar a chur as ar leth mar
rioghachd, gu bheil ar lamhan na's gloine na
lamhan na Gearmailte anns a' chogadh so,
agus nach e mhain gu bheil Hitler a' saltairt
air lagh dhaoine agus air coraichean dhuth-
channa beaga ach gu bheil e mar an ceudna
a' saltairt air lagh Dhe, agus air coraichean
a' chinneadh-daonna.
An uair a sheallas sinn air neart an airm
a tha fo laimh chan 'eil e furasd a radh c' uin,
no ciod an doigh anns an gabh an t-arm sin
ciosnachadh, ach an uair a smuainicheas
sinn air aobhar na h-iorghuUl agus air na
nithean a tha an crochadh ris an tapaid
chan urrainnear a chreidsinn gu'm faigh e a
thoil, no gu 'n soirbhich leis ; co dhiu, chan
urrainnear a chreidsinn gun iomadh dtiil
mhaith is dochas diadhaidh a bha sinn ag
altrum a thilgeadh bhuainn.
Is e saorsa ni as priseUe air an t-saoghal ;
saorsa cuirp, saorsa inntinn, saorsa anama ;
agus tha e eu-comasach a chreidsinn gu 'm
bi soirbheachadh air a' cheann mu dheireadh
aig duine no aig diithaich a thogas an
gairdean a thoirt saorsa bho 'n t-saoghal.
Theagamh gu robh sinn uUe an diiil gu 'n
gabhadh saorsa faotainn gun phris a
phMgheadh ; ach ma bha, chuireadh as an
diiil sin sinn anns na bliadhnachan so, oir
tha sinn a' faicinn nach fhaighear saorsa gun
dortadh fala, agus nach ciosnaichear uaill is
fein-thoil Hitler gun mhoran falluis is sgiths
is amhghar.
" Tha Dia 'na meadhon ; cuidichidh e
hatha an uair a thig a' mhaduinn."' Tha
mi an duU gu 'm faod sinn briathran an
t-salmadair a chleachdadh mu ar duthaich
fein. Mur bheU Dia leinn chan 'eil coir air
bith againn a bhi ag iirnuigh air son na
buadha ; mur bheil Dia leinn is e an rud a
b' fhearr a b' urrainn tachairt sinn a dhol
sios. Ach ma tha Dia leinn agus 'n ar
meadhon — agus mar thuirt mi cheana tha
sinn a' creidsinn gu bheil cudthrom a'
cheartais agus na firinn agus na h-onoir air
ar taobh — faodaidh sinn a bhi cinnteach gu
bheil feartan neo-fhaicsinneach an Tighearna
cheana ag oibreachadh as ar leth, agus gu 'n
cuidich e sinn an uair a thig a' mhaduinn.
Ach is fhada an oidhche gu maduinn do 'n
duine a tha gun fhois le plan. Anns an
dorchadas their e le osna, " O ! nach b' e a'
mhaduinn a bha. ann ! " Cuiridh Dia a'
mhaduinn thugainn an uair a thig an t-am.
Chan e mhain gu 'n cuidich e leinn, ach ni e
sin daonnan aig an am cheart. Cha tig e ro
thrath air eagal nach fairich sinn ar feum
air ; ach cha tig e ro anmoch air eagal gu 'n
toir sinn thairis. Thig e anns a' mhaduinn,
oir chan ainm ainm air bith eile do theachd
an Tighearna ach a' mhaduinn. " Tha
lehobhah cothromach 'na meadhon ; cha dean
esan eucoir ; anns a' mhaduinn bheir e
breitheanas gu solus ; chan fhailnich e."
Anns a' Chathair
IS e an da lagh a b'fhearr do'n Ghaidhealtachd
a rinneadh riamh anns a' Pharlamaid Achd
nan Croitearan agus Pension na seann aoise.
Ged a bhios daoine a' faotainn coire do'n
Pharlamaid air son a bhi a' taomadh iomadh
seorsa deirce ann an uchd dhaoine leasga
nach bu choir do'n duthaich a bhi gabhail
romhpa cha chluinnear ach gle annamh
duine a' gearan gu bheil tuUleadh 's a choir
de mhaoin na rioghachd air a chosd ann am
pensions do sheann daoine. An uair a tha
an lagh air a dheanamh air son na rioghachd
uile chan 'eU e furasda riin an lagha a chur an
geill gu cothromach, is theagamh gu bheil
feadhainn a' faotainn pension na seann aoise
aig nach 'eil coir air bith air fhaotainn, no
air a ghabhail, ach air a shon sin is e lagh
ceart agus caomhail a tha ann, agus tha
cridhe agus coguis na rioghachd 'ga sheasamh.
Ma tha ministear-sgire a' deanamh a
dhleasdanais chan 'eil duine eile d' an aithne
seann daoine agus bochdan na sgire cho maith
ris, air chor agus gu bheil e a' faicinn a
h-uile la d'a bheatha cho lionmhor 's a tha
na seann daoine d' am biodh an aois 'na
h-eagal agus 'na h-uallach, mur b'e am
pension. Ach leis a' phension tha an inntinn
aig fois ; tha iad a' f^s misneachail agus
laidir agus toilichte a chionn gu bheil iad
neo-eisiomaileach.
Mairi Dhdmhnullach.
Ged nach b' aithne dhomhsa neach eile
riamh ach am boirionnach ciuin, Mairi
ANNS A' CHATHAIR
DhomhnuUach, d' an robh pension na seann
aoise 'na thaic bheannaichinn ainm an fhir a
rinn an lagh caomhail so. Shiubhail Mairi
o chionn sheachd bliadhna, ach fada m' an
do shiubhail i bhiodh i ag innseadh dhomh
gu'm b' ise an te mu dheireadh de theaghlach
a h-athar a bha beo. Cha robh duine a
bhuineadh dhi aig an tiodhlacadh ; bha a
corp air a thiomnadh do'n duslaich ann an
cladh Chille-sgumain le lamhan choigreach,
agus mar sin faodaidh mi innseadh mu
chursa a beatha, gun oUbheum a thoirt do
neaeh air bith a tha beo an diugh.
Rugadh i an Inbhir-Theorsa an Gallaibh,
ach is ann a Leodhus a thainig a h-athair
(agus theagamh a mathair cuideachd) agus
bha bias Gaidhlig Leodhuis air a bruidhinn
gu la a bais. Bha a h-athair 'na dhuine
diadhaidh ; an la a dh'fhag i fhein agus
Anna a piuthar an dachaidh a dhol 'g an
cosnadh do Dhim-eideann chaidh e led gu
ceann an rathaid, agus aig ceann an rathaid
chaidh e air a ghluinean, a dh'urnuigh gu'm
biodh beannachd an Tighearna maille riu,
agus a dhion thairis orra, far an robh iad
a' dol.
Fhuair iad le cheile aite an tighean maith
ann an Dim-eideann, far an robh meas mor
orra mar shearbhantan dileas sgoinneil a
bha cho firinneach onorach ri solus na
greine. An uair a bha Anna deich bliadhna
'ga cosnadh ghabh i fiabhrus-dearg is
shiubhail i, ach cha robh aice a dh'airgiod
ach na chuir fo'n uir i, oir bha iad le cheile
maith d' am parantan agus do dhaimhich
eUe ann an Inbhir-Theorsa aig an robh feum
air cuideachadh. Bha brathair aca aig an
robh deichnear chloinne agus bean gun
sgoinn, a bha air a bhathadh aig iasgach an
sgadain ann an Sealtainn, ach bheathaich
agus chomhdaich iad eatorra an teaghlach
mor ud gus an tainig iad uile gu ire cosnaidh.
Posadh Mairi.
Bha Mairi fichead bliadhna anns an aon
tigh-cosnaidh, agus cha chuireadh e ionghnadh
oirre fhein no air daoine eile na'n abradh tu
gu'm biodh i ann gu brath. Cha robh dad
eile 'n a beachd agus cha mho a bha i an diiil
gu'm posadh i ; " ach air a shon sin," ars'
ise, la a bha sinn a' bruidhinn ri cheile,
" phos mi, agus b' fhearr dhomh nach do
phos ; bhiodh e na bu ghUce dhomh fantuinn
mar bha mi."
" Na'm b'aithne dhuinn," thubhairt mi
rithe, " ciod a tha air thoiseach oirnn
bhitheamaid uile na's glice na tha sinn, is
sheachnamaid iomadh sloe anns an do
thuit sinn, agus gun fhios againn gur e
sloe a bha ann, ach theagamh gu robh
duil agaibh-se aig an am gu'm faigheadh
sibh sonas agus saorsa ann an staid a'
phosaidh."
" Bha mise," ars' ise, " ochd bliadhna
deug air fhichead an uair a phos mi, agus
cha b'e diiil ri sonas no saorsa a thug orm mi
fhein a cheangal ri fear, no idir gaol a bhi
agam air."
" Ciod eile, ma ta, a thug oirbh a
dheanamh ? " thubhairt mi rithe.
" O, a bhroinein," ars' ise, " tha iomadh
rud anns an t-saoghal nach aithne dhuitsa,
agus nach biodh feum ann domhsa innseadh
dhuit, ach chaidh mise agus an duine comhla
a chionn gu bheil ionndrainn ann an cridhe
gach te air an t-saoghal air na tri nithean so,
fear agus dachaidh agus leanabh dhi fhein.
Sin agad trianaid nam ban."
Saor-thighean.
Ach mur robh teas-ghaol aig Mairi air an
fhear a phos i cha mho a bha teas-ghaol
aige-san oirre. Bha Niall Domhnullach mu
dha fhichead an uair a thachair iad air a
cheile ; air a chunntas mar fhear de na
saoir-thighean a b'fhearr an Diin-eideann ;
fear-ceirde aig an robh lamh ghrinn ach a
bha gaolach air an uisge-bheatha. Chuir a
mhaighstir e do'n tigh anns an robh Mairi
'g a cosnadh, a dheanamh obair fhinealta
air chor-eigin ; agus m'an robh e ann ach
da la, thoisich an aon smuain air eirigh ann
an inntinn agus ann an aigne na dithis.
Bha Mairi 'n a boirionnach ard, saltmhor,
dreachmhor ; bha fuil ghlan innte agus
flath na slainte air a h-aodann, is thubhairt
Niall Domhnullach ris fhein gu'm bu mhaith
a' bhean-tighe agus an companach a dheanadh
i do fhear-oibre seach na siolagan caola,
glas-neulach, ris am biodh e a' tachairt anns
a' bhaile. Agus thubhairt e ris fhein
cuideachd gu robh an Ian am aige a nis dol
air thigheadas dha fhein, agus stad d'a
ghoraiche.
Chord coslas Neill ri Mairi, oir bha e 'na
dhuine mor gasda, agus fiamh coibhneil,
ceanalta, air a ghnuis, is thubhairt i rithe
fhein gu'm b'e diobhail a bha ann e bhi gun
dachaidh dha fhein, agus gun te a ghabhadh
curam dheth. Aon mhaduinn a thainig e
gu obair agus aileadh an uisge-bheatha
dheth gu laidir cha bhruidhneadh i idir ris,
ach m'an tainig am feasgar bha i ag radh
rithe fhein (mar thubhairt na miltean de
mhnathan gorach) gur e bean a bha dhith
air, agus gu'n stadadh a de'n 51 na'n robh
bean sgoinneil aige agus blaths is comh-
fhurtachd aig a theine fein. Och ! och !
ANNS A' CHATHAIR
nach beag is aithne do na boirionnaich
doighean an drongair agus puinnsean na
dibhe !
Dachaidh bhrdnach.
Ach gus mo naidheachd a ghiorrachadh
phos Niall agus Mairi, ach ma phos, bha lad
air an ceangal ri cheile gu neo-chothromach,
oir bha beusachd agus banalachd 'na
h-aoraibh-se gu nadurra, ach chaill esan a
dhuinealas gu buileach leis an deoch.
Fhuair an truaghan na tri nithean a bha a
cridhe ag ionndrainn, fear dhi fhein, agus
dachaidh dhi fhein, agus ri Mne leanabh dhi
fhein 'n a broUleach, ach 'n an cois fhuair i
carraid agus briseadh-cridhe.
Theirear ris a' cheud bhhadhna a tha
caraid posda bliadhna-nam-pdg, ach fada m'
an do ruilh a' bhliadhna bha dachaidh
Mairi fuar agus lorn, lorn gu litireil oir dh'
61 Niall a h-uile ball de'n earnais a chuir i
anns an tigh as a cosnadh fhein, gu ruige na
tiodhlacan-bainnse a fhuair i. Cha robh an
leanabh beo ach coig seachduinean ; an uair
a rugadh e bha Niall fad dheich laithean air
an daoraich ; is bha e cho mor an athar na
dubh-dhaoraich sin 's nach do rinn e car
oibre fad mios. Ghabh e an ath dhaorach an
oidhche a shiubhail an leanabh, agus cha b'
urrainn dha dol a dh'ionnsuidh an tiodh-
lacaidh. Is e coimhearsnach a ghiulain a'
chiste bheag 'n a achlais do'n chladh.
Uair a bha i ag innseadh dhomh mu'n
amhghar a dh' fhuUing i aig an am ud d'a
beatha dh'fhaighnich mi dhi am bitheadh i
a' faotainn cadail anns na seachduinean a
bu truaighe a cor. " 0, ghaolaich," ars' ise,
" feumaidh gu'm bithinn a' cadal gun fhios
dhomh, oir tha iad ag radh nach bi neach fada
beo gun chadal, air neo gu'n teid e as a
chiall. Ach an uair a chaill mi mo leanabh
bhithinn a' guidhe ri Dia e 'g am chumail 'n
am dhusgadh air eagal, na'n caidilinn, gu'm
faicinn 'n am bhruadar mo leanabh 'n am
bhroilleach a ris, agus gu'n duisginn 's gun e
ann. O, bhroinein, is duilich do mhathair
cadal ma tha a broilleach Ian, agus a cridhe
falamh agus briste ; is duilich dhi cadal anns
an aon leabaidh ri a leanabh marbh agus a
duine air mhisg."
La na saorsa.
Ach ged nach b'e bliadhna-nam-pog a
bha anns a' bhhadhna ud do Mhairi ach
bUadhna na daorsa chaidh i seachad, agus
m'an do chriochnaich an ath bhliadhna, bha
Niall marbh. Bha ainm fada agus ainm
riomhach aig lighichean an ospadail air an
tinneas a chuir crioch air, ach chan e rud air
bith eile a chuir as dha ach an deoch.
Chaidh Mairi air a h-ais do'n tigh anns an
robh i 'na searbhanta m'an do phos i ;
bhiodh a ban-mhaighstir, a bha anabarrach
measaU oirre agus anabarrach coibhneU
rithe, a' dol 'g a faicinn fad na h-iiine a bha
i posda, agus a cheart cho luath 's a shiubhail
Niall dh'iarr i oirre tighinn air a h-ais do'n
teaghlach aca fhein.
Sin mar bha ; dh'fhan i comhla riu, mar
aon dhiubh fein, gus an robh an dachaidh
air a briseadh. Shiubhail na seann daoine ;
chaidh tritiir de na mic agus aon de na
nigheanan do na h-Innsibh an Ear, agus cha
robh air f hagail dhiubh anns an diithaich so
ach aon mhac nach robh posda, a bha a'
fuireach ann an Lunnainn, agus nighean a
bha posda aig marsanta-iaruinn ann an
Glaschu.
Is ann comhla ris an nighinn sin a bha
Mairi anns na bliadhnachan mu dheireadh,
ach an uair a shiubhail a ban-mhaighstir agus
a bha Mairi fhein air fas crom agus criibach
leis an loinidh bhruidhinn am marsanta-
iaruinn ris a' Choirneal mu Mhairi, uair a
bha an Coirneal agus a bhean aig dinnear
mhor ann an Glaschu, agus is e a thainig as
a' bhruidhinn sin gu'n tug an Coirneal tigh
beag grinn dhi ann an Cille-sgumain, cho fad
's bu bheo i. Cha robh an tigh mor no ■
riomhach, ach cha mho a bha am mal mor,
agus cha ruigeadh an Coirneal a leas a thoirt
dhi idir, mur b'e sin a thoil mhaith fhein, oir
cha bhuineadh i do'n aite no d'a oighreachd.
Sin mar fhuair mise eolas air mo bhan-
charaid ghaolach, Mairi DhomhnuUach, 'na
seann aois, agus is e a beul fhein m'urrainn
air son nan nithean a tha mi a' cur sios air an
duilleig so, nithean a bhiodh i ag innseadh
dhomh an uair a bhithinn a' tadhall oirre,
agus a' fantuinn iiine mhaith comhla rithe.
Tigh nam bochd.
Anns na seann laithean bhiodh Mairi (aig
nach robh duine a shealladh 'na deidh) air a
cur do Thigh nam bochd, no ann an cuil air
chor-eigin an tigh duine eile, ach le pension
na seann. aoise, agus beagan a chuir i mu
seach, agus coimhearsnaich choibhneil, bha
i ann an sud gu sona toilichte aig taobh a
teine fein, ag eirigh agus a' laighe an uair a
thogradh i, agus comas aice cupan tea a
thairgsinn do dhuine air bith a bha feumail
air, no a bu toigh leatha. An uair a tha
boirionnach grinn air a cur do Thigh nam
bochd, no air a cur ann an suidheachadh air
bith eile anns nach urrainn i cupan tea a
dheanamh dhi fhein no do dhaoine eUe, tha
ANNS A' CHATHAIR— DORLACH BHIORAN
crannchur a' bhoirionnaich sin cruaidh ; tha
i mar gu'm biodh ban-righ a chuireadh
bharr a' chruin.
A h-uile uair a rachainti 'g a faicinn bhiodh
i ag iarraidh orm leigheas a thoirt dhi air
son na loinidh, ach bhithinn ag r^dh rithe
nach robh air an loinidh ach aon leigheas, a
bhi ag radh rithe fhein fad an latha nach 'eil
a leithid de ni agus loinidh ann. " O,
ghaolaich," theireadh i rium, " b'fhearr
leamsa an loinidh fhein fhulang seach dol as
mo chiall."
Am bitheantas, mar is sine tha daoine a'
fas tha iad a' fas na's ciiramaiche agus na's
cruaidhe mu airgiod, ach cha b'ann mar sin
a bha Mairi. Bha i fialaidh leis a' bheagan
a bha aice, agus coma mu bhi a' caomhnadh
nan sgillinnean ach a mhain gu'm bu mhaith
leatha fhagail 'na deidh na chuireadh fo'n
talamh le grinneas i. Dh'earb i riumsa a'
chuid so a dheanamh air a son,' agus gheall
mi dhi gu'm biodh a h-uile ni air a dheanamh
mar bu mhaith leatha. " Ma thachras dad
dhomhsa," — sin an doigh anns am biodh i
daonnan a' toiseachadh air bruidhinn mu
uair a siubhaU. Theireadh i rium gu robh i
cinnteach gur ann anns an oidhche a thigeadh
a' ghairm oirre, agus gu'n tigeadh i gun
fhios dhi fhein no do neach air bith.
Bhithinn-sa ag radh rithe gu'n do ghleidh
Dia nithean diomhair 'n a chomhairle fein
a mhain, ach theireadh ise, " Tha sin ceart, a
ghaolaich, ach tha fhios agamsa 'n am
chridhe fhein gur ann 'n am chadal a thig an
Teachdaire 'g am ionnsuidh."
Ainglean na Nollaige.
Mar a thubhairt, b'fhior ; an oidhche
roimh NoUaig tha ceol nan ainglean air a
chluinntinn anns an iarmailt le daoine
bodhar maol nach 'eil a' creidsinn anns na
h-ainglean ach aon la agus aon oidhche 's a
bhliadhna. Bha na h-ainglean a mach air
an turusan an CUle-sgumain an oidhche ud,
a' tadhall an sud agus an so ; an drasd ann
an tigh anns an robh a' chlann a' caoineadh a
chionn nach tigeadh Santa Glaus chuca am
bliadhna, agus gun an athair ag obair, agus
a ris ann an tigh a' Choirneil anns nach robh
clann idir, ach anns an robh iomadh
treathlaich a dheanadh clann sona. Ciod air
bith a rinn na h-ainglean, anns a' mhaduinn
an uair a dh'eirich a' chlann agus a thog am
mathair a' chluasag a bha fo'n ceann bha
rudan fo'n chluasaig a thug air an cridheacha]!;!
leum le moit, agus an uair a dh'eirich an
Coirneal, an aite toiseachadh air Socialists
agus Pacifists a dhamnadh, mar b'abhaist
dha, chaidh e fhein agus a bhean air an
gliiinean a dheanamh tirnuigh, agus ghuidh
e air Dia " gu'n cuidicheadh tu leinn na
nithean a fhuair sinn bhuait a roinn riusan
aig nach 'eil ach dachaidhean lom is bochd."
Bheannaich na h-ainglean iomadh dachaidh
an oidhche ud, ach bha uiread dhaoine ann
an CUle-sgumain aig an robh cluasan bodhar
agus cridheachan cruaidh 's gu robh e tri
uairean 's a' mhaduinn m'an do chriochnaich
na h-ainglean an obair, agus m'an do rainig
iad an tigh mu dheireadh, tigh Mairi
DhomhnuUach .
Bha Mairi 'na cadal gu seimh, ach bha
neul na h-aoise ri fhaicinn air a h-aodann.
" Ciod an tiodhlac-NoUaige a dh'fhagas
sinn aice, a dh'fheitheamh air a dusgadh,"
arsa te de na h-ainglean ri each.
" Tha i aosda agus sgith," arsa te eUe,
" bheir sinn leinn dhachaidh gu h-athair i."
An sin bhean aingeal eUe ri bilean Mairi,
agus gun uiread agus osna a tharruing, stad
a h-anaU agus bha a spiorad maUle ri Dia.
Anns a' mhaduinn, an uair nach robh toit
ri fhaicinn as an tigh, dh'fhosgail am posta
agus fear de na coimhearsnaich an dorus,
ach chunnaic iad anns a' mhionaid gu robh
i marbh. Bha am BiobuU fosgaUte air a'
bhord a bha ri taobh na leapa aig an t-salm
a bha i a' leughadh m'an do chaidil i,
Sasuichear mi, an uair a dhiiisgeas mi, le
d' choslas. (Salm xvii., 15.)
Dorlach Bhioran
Thionail Pol dorlach bhioran. — Gniomharan xxviii., 3.
NA'N robh mi deich bliadhna fichead na
b'oige na tha mi tha da rud a rachadh agam
air a dheanamh nach do rinneadh cheana,
leabhar beag cuimir, anns am biodh gach
seann sgriobhadh Greugach no Romanach
air an rannsachadh agus air an criathradh le
criathran na meanbh-sgoilearachd, a
dh'fhaotainn a mach ciod an seorsa fiodha a
bha anns na biorain a thionail Pol, agus (2)
Concordance do'n BhiobuU GhaidhUg.
Theagamh gu'n tugadh Oilthigh Chill-
rimhinn Ph.D. dhomh airson leabhar nam
bioran, oir tha maithean an fhoghluim deas
gu bhi a' saoUsinn gu bheil ionmhas agus
6
DORLACH BHIORAN
reamhrachd ann an seann sgriobhaidhean
nach 'eil annta idir, ach air a shon sin chan
'eil ann am bioran ach bioran fhein. Is
dtith do dhuine a bhi mor as fhein ma chuir e
clach ann an teampuill an Eolais, ach mur do
chuir e ann ach bioran, bha cho maith dha a
chur air an teine, far an do chuir Pol iad.
Ach bhiodh Concordance Gaidhlig feumail,
cho feumail 's na'n robh mi na b'oige, mar
thubhairt mi, gu'm feuchainn r'a dheanamh.
Ach tha ministearan oga anns a' Ghaidh-
ealtachd a dh'fhaodadh an obair so a
ghabhail os laimh, gu sonraichte anns an
eaglais Shaoir, a tha a' cleachdadh na
Gaidhlig na' s mo na thatar a' deanamh ann
an eaglais na h-Alba.
'N an teagasg anns a' chubaid, no ann an class
a' Bhiobuill tha ministearan GaidhHg an diugh
mar gu'm biodh iad a' gearradh feoir le speal
mhaoil ; tha e duilich dhaibh an obair a
dheanamh, agus tha an obair groiceil air a'
cheann mu dheireadh. Anns an t-saoghal
iir anns a bheil inntinnean dhaoine a'
gluasad an diugh chan 'eil anns a' Ghaidhlig
ach meadhon-teagaisg gu maith anfhann,
anfhann gu nadurra a chionn nach 'eil i a'
f4s mar tha eolas a' fas, ach na's anfhainne
uile gu leir a chionn nach 'eil an acfhuinn
againn ann an Gaidhlig a tha aig luchd-
teagaisg Beurla, Concordance agus leabh-
raichean eile de'n t-seorsa sin.
Ach chan abair mi an corr air a' chuspair
so, oir tha fhios agam gu'n cuirinn fearg air
cuid d'am chairdean, na'm fosglainn
m'inntinn gu saor air a' Ghaidhlig mar
inneal-theagaisg, agus cha toigh learn dad
a radh a chuireadh daoine bharr an siuil.
Mar sin tillidh mi a dh'ionnsuidh nam
bioran, far an do thoisich mi.
Thionail Pol na biorain gus teine fhadadh,
ach tha teine agus teine ann. Tha cuid de
na bhios a' leughadh na duilleig so a
dh'fheumas da theine a thoirt beo a h-uile
la Sabaid, ach ged nach 'eil mise a' gabhail
orm a bhi ro mhaith air teine dhomh fhein
fhadadh bha mi riamh ciiramach gu'm biodh
dorlach bhioran aig mo laimh ris am faodainn
maidse a chur uair air bith a thoilichinn. O
nach 'eil feum agam fhein orra an drasd
faodaidh mi lan-an-duirn dhiubh a thairgsinn
do neach air bith a tha gann de chonnadh.
Anns na laithean so tha am biadh ri bhi
air a thomhas dhuinn, agus tha daoine a'
deanamh moran bruidhne mu bhiadh ; so
agaibh ma ta dorlach bhioran a chuireas sibh
air an teine sin.
Dh'ith iad am Mana gus an d'thainig iad
gu crick tire Chanaain. — {Ecsodus xvi., 35).
Ciod air bith a bheir thusa no mise as an
fhacal sin, na'n robh Augustin beo, theireadh
e gur e crioch tir Chanaain an la anns am
faigh Breatunn agus an Fhraing a' bhuaidh.
Bithidh aca uiread r'a cheile ri itheadh. —
Deut. xviii., 8.
Dlighe gach la air a la fein. — Nehem.
xii., 47.
Thubhairt losa riu, A chlann, a bheil
biadh air bith agaibh ? Fhreagair iadsan,
Chan 'eil. — Eoin xxi., 5.
An diidh do'n Tighearn buidheachas a
thabhairt dh'ith iad an t-aran. — Eoin vi., 23.
Ithidh e aran a Dhe. — Lebh. xxi., 22.
Ceithir seorsachan arain a tha air an
ainmeachadh anns a' BhiobuU ; aran Dhe,
biadh nan aingeal (Salm Ixxviii., 25), aran
an diomhanais, agus aran na ceilge (Gnath-
Fhacail xxxi., 27, xx., 17). Tha an da
aran mu dheireadh sin mills do'n bhlas,
ach searbh do na h-airnean.
Deasaichidh tu bdrd fa m'chomhair ann am
fianuis mo naimhdean. — Salm xxiii., 5.
Cha robh uireasbhuidh ni sam bith ort. —
Deut. vi., 7.
Dh'ith iad am biadh le gairdeachas agus le
aon-fhillteachd cridhe, a'm,oladh Dhe. — -
Gniomh. ii., 46.
Ma chain thu do chail air biadh mol
ainm Dhe gus an tig do chail air ais.
Dh'aithnicheadh led e ann am briseadh an
arain. — Lucas xxiv., 35.
Cha bu choir am facal so a bhi air a
ghleidheadh air son bord a' chomanachaidh
a mhain. Aithnichear an duine diadhaidh
'n a shuidhe aig a' bhiadh, no air an doigh
anns an dean e altachadh. Bu choir
dhuinn gach seorsa arain, cho maith ri
aran a' chomanachaidh, a bhriseadh ann
an ainm Chriosd.
Rinn coimhthional chloinn Israeil uile
gearan an aghaidh Mhaois. — Ecsodus xvi., 2.
Rinn iad gearan 'n a aghaidh a chionn
gu robh am biadh gann, ach air cho dona
's 'g am bi sinne, cha bhi sinn cho dona ri
muinntir Shamaria an am na gorta a
thainig orra, agus a bha ceann asail air
a reic air ceithir fichead bonn airgid, agus
an ceathramh cuid de chab a dh'aolach
chalaman air a reic air coig buinn airgid.
Tha mi an dull gu'm biodh mu thri
pinntean ann an cab, ach chan 'eil mi uile
gu leir cinnteach, oir tha toimhsean
. DORLACH BHIORAN
ludhach cho duilich an tuigsinn ri
sgriobhaidhean Einstein no Jeans.
Bheir bean shubhailceach a biadh a tir
cMin ; tha i marlongaibh nan ceannaichean. —
Gnath- Fhacail xxi., 14.
Ma dh'ith mi mo ghreim am aonar agus nach
d'ith dilleachdan dheth.—Iob xxi., 17.
Tha treubh anns an Afric aig a bheil an
t-ainm so air duine mosach, " Am fear a
bhios ag itheadh leis fhein."
Thugaibh aoidheachd d'a cheile gun ghearan.
— 1 Pead. iv., 9.
"Bha mi acrach, agus cha d'thug sibh
dhomh biadh ; bha mi am choigreach,
agus cha d'thug sibh aoidheachd dhomh."
Ma's duine thu air do thabhairt do
gheocaireachd, cuir sgian ri d' sgornan. —
Gnath- Fhacail xxiii., 2.
Chan 'eil mi cinnteach ciod a tha so a'
ciallachadh, ach saoiKdh mi co dhiubh
nach 'eil am facal ag iarraidh eadhon air a'
gheocaire lamh a chur 'n a bheatha.
Theagamh nach 'eil ann ach facal laidir,
rud beag thar na cailce, mar bhiodh aig an
fhear nach maireann, an t-OlIamh Alasdair
Whyte, air uairean. Uair a bha e a'
searmonachadh mu'n pheacadh so,
thubhairt e, " tha sibh an sin, a mhnathan-
uaisle Dhun-eideann, a' cladhach 'ur
n-uaighean fein le bhur fiaclan."
Is mise aran na beatha : an t-aran bed
a thainig a nuas a neamh. — Ar Slanuighear.
Sin ma ta, dorlach bhioran leis am faodadh
duine air bith aig a bheil inntinn bheo, a
cheanglas aon smuain ri srauain eile, deagh
theine fhadadh air feasgar Sabaid.
An am a' chogaidh mu dheireadh bha mise
dha no tri laithean ann am Malta, ach ged a
chaidh mi a dh'fhaicinn a' bhaigh anns an
deachaidh am bata anns an robh Pol air tir,
chan 'eU cuimhne air bith agam an diugh air
coslas na h-oir-thir, ciod an seorsa chraobh
a bha timchioll air a' bhagh, no an robh
craobh no conas idir ann. Ach tha cuimhne
agam air coslas is cumadh a' bhaigh fhein,
agus air siochalachd agus guirme na fairge ;
cha saoileadh tu air la samhraidh gu'm bu
droch chladach e.
Biorain a coille eile.
CIOD a tha an urnuigh so a' ciallachadh,
" Thoir dhuinn an diugh ar n-aran laitheil ? "
(Mata vi., 11). Ciod eile ach gu bheil sinn ag
iarraidh air Dia am biadh a tha feumail do'n
bheatha so a thoirt dhuinn! Sin an doigh
anns a bheil a' mhor-chuid de dhaoine a
bhios ag radh na h-urnuigh 'g a tuigsinn.
Ach ma sheallas tu thairis air na nithean
eile a dh'iarr Criosd air na deisciobuU guidhe
ri Dia air an son chi thu gur e nithean
spioradail a tha annta uile, agus nach e
nithean aimsireil. Dh'iarr e orra guidhe
gu'm biodh ainm Dhe air a naomhachadh,
agus rioghachd Dhe a' teachd ; gu'm biodh
iad air an cumail o bhuaireadh, ach anns an
athchuinge so thatar ag iarraidh air Dia
beannachd aimsireil, ged thubhairt Criosd ris
na deisciobuil gun ro-churam a bhi orra ciod
a dh'itheadh no dh'oladh iad. " larraibh
air tus rioghachd Dhe," ars esan, " agus
cuir ear na nithean so uile ribh." Mar sin
tha cuid de dhiadhairean a' cumail a mach
nach ann idir air son a' bhidh a theirgeas a
dh'iarr Criosd air a dheisciobuil urnuigh a
dheanamh, ach air son a' bhidh a nihaireas
chum na beatha shiorruidh.
Sin mar tha an naomh Augustin a'
mineachadh nam briathran so ; bha iad a'
samhlachadh dha corp Chriosd, no an
t-aran beo a tha Dia a' toirt do'n anam ; is
dh'uisnich e iad mar gu'n robh iad a' teagasg
gu bheil Criosd ag iarraidh oirnn an
t-sacramaid naomh a choimhead a h-uile la.
Ach cha seas am mineachadh sin, ma
chumar air chuimhne an riaghailt ghlic so,
" Earrann air bith de'n BhiobuU as urrainnear
a ghabhail gu litireil, gabh mar sin i, oir mar
is fhaide a dh'fhalbhas tu o'n litir, is ann is
docha thu bhi cearr." Tha facal eile anns
an urnuigh nach 'eil soilleir, co dhiubh anns
a' Ghreigis, am facal laitheil, oir tha
sgoilearan Greigis ag radh gur e bu choir
dhuinn a radh, " Thoir dhuinn an diugh aran
an la tha teachd." An e sin aran an la
maireach ? Ma their thu gur e, cuimhnich
gu'n d' iarr Criosd air na deisciobuil gun
churam a bhi orra mu'n la maireach.
Bha e 'na chleachdadh aig losa gu
sonraichte ann ari Capernaum, a bhi ag
eirigh roimh la, a dhol a mach leis fein a
dh'iirnuigh, theagamh a chionn gu robh an
tigh (no na tighean) anns am biodh e a'
fuireach cho Ian 's nach b'urrainn dha del
air a ghluinean an uaigneas. Is ann air la
de na laithean sin a lean na deisciobuil e
agus a dh'iarr iad air, " A Thighearna,
teagaisg dhuinn urnuigh a dheanamh." An
sin thug Criosd dhaibh an urnuigh so, trath
's a' mhaduinn, theagamh m'an do bhlais
iad biadh, Thoir dhuinn aran an la so, no
aran an la a tha romhainn.
DORLACH BHIORAN— CALL LEODHAIS
Tha an urnuigh so freagarrach dhuinn
uile (ma chumas sinn a' choir agus gu'n iarr
sinn Dia gu moch) ach bha i eadhon na bu
fhreagarraiche do na h-abstoil, oir dh'fhag
iadsan an tighean agus an teaghlaichean agus
an obair shaoghalta air sgath Chriosd agus
air sgath a rioghachd. Air uairean cha
bhiodh fhios aca anns a' mhaduinn c'aite am
faigheadh iad am biadh anns an fheasgar,
no c'aite am faigheadh iad fasgadh anns an
oidhche. Ach b'aithne do Dhia, agus mar
sin dh'iarr Criosd orra an cuisean earbsa
ris-san, agus an uireasbhuidhean innseadh
dha, agus dol an comhdhail obair an la gun
eagal gun churam.
Ann an saoghal anns a bheil freasdal Dhe
a' riaghladh gheibh an duine a tha deanamh
toil Dhe a bhiadh gun teagamh ; ach chan
'eU coir aig duine air a bhiadh mur do
choisinn e e.
Co iad, ma ta, a tha a' cosnadh am bidh ?
Ma's e toil an Tigheam e.
Anns a' cheathramh caibideil de'n litir a
sgriobh e tha an t-abstol Seumas a' faotainn
coire do dhaoine a bhios ag radh, " Am
maireach theid sinn do'n bhaile so, agus ni
sinn ceannachd agus gheibh sinn buannachd,"
agus ag radh riu gur e bu choir dhaibh a
radh, " Mas e toil an Tigheam e, ni sinn so
no sud."
Anns na seann laithean chluinneadh tu na
briathran so na's trice na chluinnear iad an
diugh, " Ma's e toil an Tighearn e," no " Ma
bhios mi air mo chaomhnadh," no " Le
comhnadh Ni-maith " — ni mi sud no so.
Ach tha an doigh bruidhne sin air dol as an
fhasan an diugh am measg dhaoine, agus gu
sonraichte am measg dhaoine oga, oir cha
toigh leis an oigridh a bhi ag uisneachadh
bhriathran crabhach gun aobhar.
Uair a dh'iarr an t-Ollamh Tomas Chalmers
ministear araidh a dh'ionnsuidh a thighe
fhreagaii" am ministear ann am briathran
crabhach " Bithidh mi toilichte dol chugaibh,
ma bhios mi air mo air chaomhnadh, a' cur
cudthrom anabarrach agus fuaim sholuimte
air na facail ma bhios mi air mo chaomhnadh.
" 0," arsa Tomas Chalmers, gu goirid agus
gu tioram, " mur bi thu air do chaomhnadh
cha bhi duil againn riut."
Ach ged nach call e gu'm bruidhneadh
daoine gu direach nadurra, gun bhi ag
uisneachadh cainnt chrabhach an uair nach
'eil feum oirre, bu chall mor e na'n
dichuimhnicheamaid gu bheU sinn an
eisiomail Dhe gach mionaid d' ar beatha,
agus nach bu choir dhuinn ceum mor no
beag a ghabhail gun a bheannachd-san agus
a stiiiireadh-san iarraidh. Eadhon ged nach
biodh na briathran air ar bilean. Ma's e toil
an Tighearn e, ni mi sud no ni mi so, no 31 a
bhios m,i air mo chaomhnadh, no A dhedin
Dia e, bu choir gu'm biodh iad gu diomhair
'n ar cridhe, agus gu'n aidicheamaid esan
agus a thoil anns gach ceum d'ar beatha
Anns an uchd tilgear an crannchur, ach
is ann o'n Tighearn a tha a riaghladh gu
leir. {Gnath Fhacail nan ludhach.)
Thubhairt an righ, Falbhaidh mi am
maireach, ach thubhairt a' ghaoth, Fanaidh
tu riumsa. {Gnath Fhacail nan Gaidheal.)
Uime sin tha an t-abstol Seumas ag radh,
na h-abraibh, Theid sinn an diugh no am
maireach gus a leithid so de bhaile, agus ni
sinn ceannachd agus gheibh sinn buannachd,
ach 'na aite sin abraibh, Ma's e toil an
Tighearn e, ni sinn sud no so.
Call Leodhais
Is e Leodhas a' cheud aite anns a'
Ghaidhealtachd air an d' thug an cogadh so
droch sgriob, oir bha dusan no ceithir
deug de ghillean oga an eilein air an call
anns a' bhata mhor, an " Rawalpindi," a
bha air a cur fodha le soitheach-cogaidh
Gearmailteach. Cha d' th^inig call cho
goirt air an eilean, co dhiu ann an g-on
oidhche, o'n oidhche a chaidh an " lolaire "
air tir, a' dol a stigh do Steornabhagh, agus
a bha bathadh eagallach air a dheanamh.
Tha co-fhaireachduin aig muinntir na
Gaidhealtachd uile ris na dachaidhean ann
an Leodhas anns a bheil ionndrainn agus
bron aig an ^m so.
M'CORC^OD^LE
Aireamh 3
1940
Coimhliontachd a' Chreidmhich
Ge b'e neach a ghineadh o Dhia, cha dean e peacadh ; oir tha a shiol-san a'
fantuinn ann : agus chart 'eil e 'n comas da peacadh a dheanamh, do bhrigh
gu'n do ghineadh o Dhia e. 1 Eoin, Hi., 9.
SIN agad, a leughadair, earraim de'n
Sgriobtur a bhiodh anabarrach freagarrach
mar chuspair - bruidhne aig coinneamh -
cheiste ; cho freagarrach 's gu bheil mi
cinnteach gu robh i air a toirt a mach mar
bhonn-ceiste iomadh uair cheana. Fosglajdh
mise a' cheist mi fein air an duilleig so, ach
bhithinn an comain mhinistearan agus cheist-
earan anns a' Ghaidhealtachd na'n cutreadh
iad chugam air son na h-ath Aireamh am
beachdan air an fhacal a sgriobh Eoin, nach
'eil e 'n comas do neach a ghineadh o Dhia
peacadh a dheanamh.
A bheU sin a' ciallachadh gu bheil fior
shluagh an Tighearna gun pheacadh, no gu
bheil neach air bith a ni peacadh a' dearbh-
adh leis a' pheacadh sin nach do ghineadh
o Dhia e ?
Anns a' cheud chaibideil de'n litir so tha
Eoin ag radh, " Ma their sinn nach 'eil
peacadh againn, tha sinn 'g ar mealladh
fein, agus chan 'eU an fhirinn annainn,"
ach anns an earraim so tha e ag radh (a'
labhairt ris na ceart chreidmhich), " Ge b'e
neach a ghineadh o Dhia chan 'eU e 'n comas
da peacadh a dheanamh." Ciamar a ghabh-
ar ris an da fhacal sin, gun an dara fear
dhiubh a bhi 'n aghaidh an f hir eile ?
So agad, ma ta, far am biodh Concordance
Gaidhhg feumail, agus far a bheil an ceart-
achadh mu dheireadh a rinneadh air a'
BhiobuU Ghaidhlig a'dearbhadh gu'm b'aithne
do'n fhear nach maireann, an t-OUamh Iain
Mac GiU-eathain, a ghnothuch. Am facal
Greigis a sgriobh Eoin, an uair a thubhairt
e, Chan 'eil e 'n comas da peacadh a dheanamh,
sin a cheart fhacal a sgriobh Lucas, an uair
a tha e ag innseadh mu'n fhear a thubhairt
r'a charaid a thainig a dh'iarraidh iasad
arain air gu h-anmoch (Lucas xi., 7). " Tha
mo chlann maiUe rium anns an leabaidh ;
chan 'eU e '% comas dhomh eirigh."
A Thoil F6in.
Cha robh e a' ciallachadh nach b'urrainn
dha eirigh a chionn gu robh an leum-droma
air, no a chionn gu robh pairilis 'n a chasan,
no a chionn gu robh aobhar corporra air
bith a' bacadh dha eirigh ; bha e a' cial-
lachadh nach robh e air son eirigh ; gu'n
robh a thoil fhein 'g a cheangal ris an
leabaidh.
So, ma ta, a cheart rud a tha am facal a
sgriobh Eoin a' ciallachadh, " An ti a
ghineadh o Dhia chan 'eil e 'n comas dha
peacadh a dheanamh." Chan 'eil e a' ciall-
achadh nach rachadh aige air peacadh a
dheanamh a chionn gu bheil cumhachd
air chor-eigin a tha os cionn a thoile fein
'ga chumail air ais, no 'ga dheanamh
eu-comasach dha ; tha e a' ciallachadh
nach e a thoil fein peacadh a chur an
gniomh a chionn nach 'eil caU aige dha.
Theagamh gu robh call aige do'n pheacadh
uaireigin, ach o'n la a bhlais e gur maith
agus gur mills Dia chaill e a chaU do'n
pheacadh, agus is e uile iarrtus anama a nis
iimhlachd a thoirt do lagh Dhe agus a thoil
fein a striochdadh do thoU Dhe. Ghineadh
0 Dhia e, is tha beatha Dhe 'n a anam,
agus mar sin tha cumhachd agus solasan
eile aige 'n a anam a tha 'g a thogail os
cionn solasan peacach.
Cuing agus saorsa, saorsa agus cuing, tha
iad a' dol comhla daonnan ann am beatha
chreidmheach ; gach neach a ghabhas cuing
Chriosd air chan urrainn dha a radh, ciod
air bith a their daoine eile, gu bheil e saor
gu bhi a' peacachadh. Cho luath 's a ghabhas
e an t-saorsa sin dha fein tha e a' call na
saorsa a thug Criosd dha.
M' an teid mi na's fhaide bu mhaith learn
na h-earrannan so air a bheil mi a' bruidhinn
a chur sios mar tha iad air an sgriobhadh
anns an da BhiobuU a bhios mi ag
uisneachadh.
An Seana BhiobuU.
Lucas xi., 7. Tha mo chlann maUle rium
anns an leabaidh : chan fhaigh mi eirigh.
1 Eoin iti., 9. An ti a ghineadh o Dhia, chan
'eil e '% comas dha peacadh a dheanamh.
Am Biobull Ceartaichte.
Lucas xi., 7. Tha mo chlann maille rium
anns an leabaidh : chan urrainn domh
eirigh agus toirt dhuit.
1 Eoin iii., 9. Gach neach a ghineadh o Dhia
chan urrainn da peacachadh.
COIMHLIONTACHD A' CHREIDMHICH— ANNS A' CHATHAIR
Anns na h-earrannan so co dhiu lean na
sgoilearan a rinn an ceartachadh mu dheir-
eadh air a' BhiobuU an riaghailt mhaith so,
an aon fhacal Gaidhlig a chur daonnan mu
choinneamh an aon fhacal Eabhra no Greigis,
ma ghabhas sin deanamh ; chan urrainn,
chan urrainn an aite chan fhaigh, chan 'eil e
'n comas dha.
A bheil e comasach do dhaoine naomh
ruighinn air staid cho iomlan 's gu'm faodar
a radh gu bheil iad gun pheacadh 1 Rainig
aon Neach air an staid sin, agus tha cuid de
dhaoine diadhaidh a' creidsinn gu bheil e
comasach do dhaoine eile a bhi gun pheacadh
cuideachd. Is e sin gnothuch a bhuineas do'n
Ti uile-leirsinneach a mhain, ach ged tha
Leabhar Aithghearr nan Ceist ag radh nach
'eil e comasach do neach air bith o thuit
an cinneadh-daonna ann an Adhamh, aithe-
antan Dhe a choimhead gu h-iomlan cha bu
choir dhuinn air a shon sin criochan a chur
roimh Spiorad an Tighearn, oir chan 'eil
ceann no crioch aig an naomhachadh a
dh'f haodas an Spiorad Naomh a dheanamh
ann an daoine iriosal a dh'fhosglas a h-uile
oisean d' an cridhe dha.
Tha mi an dull gu'n do theagaisg Iain
Wesley gu la a bhais gu bheil e comasach
do chreidmhich saorsa iomlan fhaotainn
annta fein o'n pheacadh, ach ged bha e a'
creidsinn gu'n d' fhuair cuid de dhaoine a
b' aithne dha an t-saorsa bheannaichte so
cha d' aidich e riamh gu'n d'fhuair e fein i.
Cha mho a dh'aidich Pol ; " chan e," ars
esan, " gu'n d 'rainig mi cheana, no gu bheil
mi cheana foirfe, ach tha mi a' leantuinn
... a' dian-ruith dh'ionnsuidh a' chomh-
araidh."
Tha da ni ann a bu choir dhuinn a chumail
'n ar n-inntinn a ghnath, (1) gu bheil sinn
fada fada o bhi naomh, agus (2) gu'm faod
sinn cumhachd Dhe, agus geaUadh Dhe, agus
Spiorad Dhe, a thagar, ma bu mhaith leinn
obair an naomhachaidh a dhol air aghaidh
'n ar beatha. Agus iadsan a ghineadh o
Dhia, ciod an obair eile a b'fhearr leo a dhol
air aghaidh annta na gu'm biodh iad air an
deanamh naomh, gun bhuaidh aig a' pheacadh
thairis orra ?
BeacM Nach Dean Cron.
Ged tha sinn deas gu bhi a' faotainn coire
do dhaoine a tha a' teagasg gu bheil e
comasach dhuinn saorsa iomlan fhaotainn o
chumhachd a' pheacaidh anns an t-saoghal so,
chan 'eil mi an diiil gu'n dean am beachd
sin uiread de chron spioradail do dhaoine ris
a' bheachd eile gu bheil sinn uile gu leir
truaillidh gu nadurra, agus a dh'aindeoin
ar toile no ar creidimh, gu'n lean an truaill-
idheachd sin ruinn gu la ar bais, agus mar
sin nach 'eil f sum ann dhuinn diiil no ddchas a,
bhi againn ri saorsa o chumhachd a' pheacaidh. "^
Chan ann air cumhachd a' pheacaidh, no air •
a' ghreim a tha aige air uile bhuadhan agus
nadur an duine a bu choir dhuinn ar n-aii'e
a chumail, ach air rim Dhe d'ar taobh, air
an t-saorsa gus a bheil Criosd 'g ar gairm,
agus air comhnadh an Spioraid Naoimh.
Is i so toil Dhe, eadhon hhur naomh-
achadh-se.
Iadsan as le Criosd, cheus iad an fhedil
maille r'a h-an-tograihh agus r'a ana-
■miannaibh.
Thagh Dia sibh o thus churn slainte tre
naomhachadh an Spioraid.
An lathair an Ti Naoimh aig a bheil
iomlanachd 'n a nadur fein chan urrainn |
neach air thalamh a radh nach 'eil e a' °
peacachadh 'n a smuaintean, agus 'n a thoil,
agus 'n a aignidhean, gach mionaid d'a
bheatha, ach tha aon ghloir aig a' ghrein
agus gloir eile aig a' ghealaich ; aon iom-
lanachd a bhuineas do Dhia a mhain agus
iomlanachd eile a bhuineas do chloinn-
daoine, agus ged nach bi cridhe mhic an
duine gun pheacadh cho fad 's a tha e anns
an t-saoghal so, agus ged nach bi e iomlan
mar tha Dia iomlan, tha am BiobuU ag
iarraidh oirnn a bhi coimhlionta mar tha
ar n-Athair neamhaidh coimhlionta. Smuain-
ich, a leughadair, air na facail so, ciod
a tha iad a' ciallachadh, agus ciod am
miighadh a tha eatorra ; duine maith ;
duine diadhaidh ; duine f ireanta ; duine
naomh ; duine foirfe ; duine coimhlionta ;
duine iomlan.
Co ris a theireadh tu duine iomlan ? Cha
ruig mi leas a radh, oir chan 'eil duine
iomlan air thalamh. Ach theirinn duine
coimhlionta, no foirfe, ri duine a tha a' i
giiilan a mach 'n a bheatha a' chrioch a \
bha anns an t-sealladh aig Dia an uair a
chruthaich e e.
Anns a' Chathair
AN uair a thoisich an cogadh dh'aontaich a'
Pharlamaid nach biodh duine air bith air
a chur do'n arm ma bha a choguis an aghaidh
dha dol ann, agus chuir i air chois Ciiirtean
anns am biodh e air a rannsachadh le
breitheamhna cothromach co dhiubh a tha
ANNS A' CHATHAIR
no nach 'eil an fheadhainn leis nach leig an
coguis dol do'n arm firinneach is treibh-
dhireach anns na tha iad ag r^dh. Bha fios
aig a' Pharlamaid gu maith gu bheil seorsa
dhaoine ann aig a bheil a leithid de choguis
's nach b' urrainn dhaibh dol do'n arm gun
a miichadh, ach bha fios aice cuideachd gu
bheil seorsachan eile ann a dh' fheuchadh ri
lethsgeul a dheanamh d' an coguis air ghaol
cunnart is saothair a' chogaidh a sheachnadh,
agus mar sin chuir i air chois na Ctiirtean so
gu bhi mar ghuit no fhasgnag a dhealachadh
an t-sil o'n mholl, rud a tha duilich a
dheanamh.
Theagamh gu'm biodh e na b'fhearr agus
na bu chothromaiche air a' cheann mu
dheireadh na'n d' thubhairt a' Pharlamaid
agus an righ, '' Chan e ar gnothuch-ne
coguisean dhaoine a cheasnachadh, oir am
measg leth-cheud muillean de shluagh tha
coguisean agus beachdan de gach seorsa
agus dath, ach is e ar gnothuch-ne an
rioghachd a dhion, agus mar sin tha e mar
fhiachaibh air muinntir na rioghachd uile,
a tha a' sealbhachadh a sochairean an
laithean sithe, an roinn dhligheach fein a dh'
uallach a' chogaidh a ghiiilan."
Lagh Uasal.
Ged theireadh a' Pharlamaid agus an righ
sin cha bhiodh ann ach rud a tha cothromach
agus ceart, ach rinn iad rud a bu chriosdaile
agus a b' uaisle ; thug iad cothrom do
dhaoine aig an robh coguis nach leigeadh
leo dol do'n arm seasamh air an ais. Bha
a' cheud cheum so uasal agus criosdail, agus
chan 'eU a bheag de rioghachdan anns an
t-saoghal a bheireadh an t-saorsa so do
choguisean an t-sluaigh ach Breatunn fein,
ach an viair a thoisicheadh air an ath cheum
a ghabhail, agus a shuidh Cuirtean na coguis
a thoirt binn air na daoine a tha a' tighinn
air am beulaibh, thatar a' faicinn nach
ruigeadh a' Pharlamaid a leas uiread ioma-
guin a bhi oirre mu choguisean an t-sluaigh,
oir chan 'eil anns a' mhor chuid de na
daoine a tha ag iarraidh as o'n chogadh
anns na Cuirtean ud ach daoine drannd-
anach, neo-thoilichte, a tha air an dalladh
le an laghaireachd agus an dannarrachd
fein ; sliochd nan daoine a bha ann an
uaimh Adullaun, a tha ag radh, an ainm
an coguis, nithean a chuheadh eagal air
Socrates, agus air Pol, agus air an Easbuig
Butler.
Theagamh gu'n saoil thu, a leughadair, gu
bheU a' chainnt so gu maith laidir, ach ma
leughas tu an t-iomradh a gheibhear anns na
paipearan-naidheachd air obair Cuirtean na
coguis, chi thu nach 'eil agam ach an tul-
fhirinn. An uair a leughas mi an seamsan
faoin, gun bhun gun bh^rr, a bhios a' dol
air aghaidh eadar na breitheamhna agus an
fheadhainn a tha iad a' ceasnachadh, agus
sin uile air a dheanamh ann an ainm Coguis,
bithidh e a' cur feirge agus naire orm tamailt
fhollaiseach a bhi air a thoirt do'n Ghuth
neamhaidh so, an lochran as dealraiche ann
an nadur mhic an duine. Agus air uairean
bithidh mi a' saoUsinn nach aithne dhaibh,
taobh seach taobh, ciod a tha am facal
Coguis a' ciaUachadh.
Na Paipearan-naidheachd.
Theagamh nach 'eil an gnothuch cho dona
's a shaoileadh tu o na paipearan-naidheachd,
oir cha toir na paipearan-naidheachd a bheag
de chunntas ach air daoine agus air nithean
a tha iir agus annasach. Faodaidh e bhith
gu bheil iomadh duine grinn, ciallach, iriosal,
ag iarraidh as o'n chogadh ann an Cuirtean
na coguis a thuilleadh air an fheadhainn a
bhios ri laghaireachd m' an coraichean
agus mu chor an t-saoghaU ; daoine diuid
agus diadhaidh nach marbhadh eadhon a'
mheanbh-chuUeag gun chadal na h-oidhche
a chaU air a thailleamh. Na 'm bithinn-sa
'n am bhreitheamh air a' chuis leigirm an
fheadhainn sin as o dhol ri aghaidh-bualaidh
anns a' chogadh, oir is ann air an son a rinn
a' Pharlamaid an lagh caomhail so. Tha mi
cinnteach gur e so a' bhinn a bhios na
Ciiirtean fein a' toirt a mach, a chionn gu
bheil an seorsa dhaoine so toileach obair air
bith a dheanamh, no cruadal air bith fhulang
a chuidicheas leis an rioghachd, ach a mhain
gunna a ghabhail 'n an laimh.
x\ch an uair a thig peasain dhalma air
beulaibh na Cuirte, cuid dhiubh a tha a'
faotainn aran glan air bheag saothair ann
an seirbhis a' Chruin agus cuid eile dhiubh
a' faotainn aran nach 'eil cho glan 'n an
gUlean-dibhe ann an tighean-osda, far a
bheil iad a' puinnseanachadh agus a sgrios
moran d' an co-chreutairean, agus a thoisi-
cheas na peasain sin air a radh gu spailpeanta
nach 'eil iad ag aideachadh gu bheil iighdarras
air bith aig a' Chuirt thairis orra; nach 'eil
iad a' creidsinn ann an Dia no ann an
eaglais ; nach 'eil co-chomunn aca ri luchd-
aideachaidh Chriosd ; nach rachadh iad "s
an eadarginn ged chitheadh iad beubanachd
an* a dheanamh air am parantan ; nach
tugadh iad balgam uisge do shaighdear
leonta ; nach sguabadh iad iirlar ann an
ospadal, ma bha saighdearan air an leigeil
a steach ann ; an uair a thoisicheas
peasain nach 'eil tri bliadhna fichead air
ANNS A' CHATHAIR
nithean mar sin a radh ann an ainm an
coguis, cha bu choir do'n Chiiirt do] ann an
argumaid riu idir, oir chan e an coguis a
tha a' toirt orra seasamh a mach o dhaoine
eile ach laghaireachd, agus aineolas, agus
dannarrachd a tha annta gu nadurra.
Daoine Neonach.
An aite a bhi a' pliodaireachd air an
t-seorsa dhaoine so dol do'n arm theirinn-sa
riu nach leiginn do'n arm iad air son an
t-saoghail ; nach cuirinn de thamaUt air na
giUean gasda a chaidh a mach gu h-uasal
agus gu duineil a dhion an duthcha an
leithidean-san a dhol 'n am measg ; agus
nach mo a bhiodh peanas air a dheanamh
orra ach a mhaia an t-aideachadh a rinn iad
fein nach 'eU annta ach daoine neonach
nach 'eil coltach ri daoine eile, agus a tha
gun fheum do'n rioghachd an la na h-airce.
Anns a h-uUe rioghachd tha aireamh
mhaith dhaoine nach 'eil mar dhaoine eUe ;
daoine a dh'fheumas a bhi an aghaidh chaich
daonnan, a chionn gu bheU neonachas no
laghaireachd, no dannarrachd, annta gu
nadurra, agus a tha an diiil gu bheU iadsan
ceart agus an saoghal uile cearr. Ma's
maith mo bheachd is ann de'n t-seorsa so
a tha a' chuid mhor de na tha dol air
beulaibh Ciiirtean na coguis, agus a reir an
aideachaidh fein tha iad cinnteach as an da
rud so, (1) gu bheil coguis gheur agus bheo
aca, agus (2) gu'n rachadh aca air an t-saoghal
a chur ceart na'n gabhteadh an doigh-san.
Daoine macanta agus iriosal.
Ach an drasd 's a ris chi thu gu bheil
seorsa eile a' tighinn air beulaibh nan
Ciiirtean ud ; an seorsa a bha anns an
amharc aig a' Pharlamaid an uair a rinn i an
t-Achd ; daoine ciuin macanta aig a bheil
coguisean maoth gu nadurra agus a tha air
an deanamh na's maoithe le am beatha
dhiadhaidh fein ; daoine nach togadh an
lamh ri duine eile air son an t-saoghaU, agus a
tha a' faireachdainn 'n an cridhe fein gu'm
biodh e 'na pheacadh eagallach dhaibh duine
eUe a mharbhadh, ged nach glaoidh iad sin
air na sraidean. Tha breitheamhna nan
Cuirtean siobhalta agus faireachail ris an
t-seorsa so gun teagamh, ach air a shon sin
tha de mheas agam-sa orra, agus de urram
agam do'n lochran neamhaidh ris an abrar
Coguis 's gu bheU mi duilich gu'm feum iad
an aon Mhod a sheasamh ris an fheadhainn
eile a tha Ian de fhein-fhireantachd agus de
laghaireachd.
Cha robh mi a' ciallachadh an uiread so a
r^dh an uair a thoisich mi ; is e a bha 'n am
bheachd gu'n iarrainn air na ministearan oga
a bha anns a' Chollaist air dheireadh orm
fhein, agus aig a bheil inntinnean na's geire
agus na's subailte na tha agam-sa, cunntas
cothromach a thoirt dhuinn air Coguis ; a
gne, agus a h-ilghdarras, agus a h-obair.
Na 'm faighinn a leithid sin de chunntas bhith-
inn anabarrach toilichte a thoirt am foUais
am Miosachan na h-eaglais, a chionn gu bheil
mi cinnteach gu'm b' fheairrd simi uUe solus
fhaotainn air a' chilis nach 'eil againn. So
cuid de na ceistean a bu mhaith learn a
bhi air am freagairt,
Ciod a tha coguis a' ciallachadh ?
Ciod an daimh a tha eadar do choguis
agus do bheachdan ?
Am faod coguis threibhdhireach a bhi
aig duine dona ?
Ciod a theireadh tu ri duine nach
leigeadh a choguis leis buntata a chur
ged leigeas i leis buntata itheadh ?
Ddrlach Bhioran.
Ach ged nach 'eU mi fhein a' dol a f hreagairt
nan ceistean sin bu mhaith leam lan-an-dtiirn
de bhiorain a thoirt do neach air bith eUe a
ghabhas os laimh teine f hadadh ; cuid dhiubh
as mo choUle bhig fhein agus cuid dhiubh a
coilltean eile.
Air dhaibh a bhi air an agairt le 'n coguis
fein, chaidh iad a mach. — Eoin viii., 9.
Chan 'eU am facal coguis ri fhaotainn
anns an t-Seann Tiomnadh, ach ged nach
'eU am facal ann, bha an coguis beo ann
an daoine anns na l^ithean ud mar tha i
beo annta an diugh.
Cuiridh fuaim duilleig air chrith air theich-
eadh iad, agus tuitidh iad an uair nach bi
neach an tdir orra. — Levit. xxvi., 36.
Teichidh an t-aingidh, gun neach bhi an
tdir air. — Gnath- Fhacail xxviii., 1.
Chaith mise mo bheatha a thaobh Dhe anns
an uile dheagh choguis gus an la an diugh.
—Pol.
Am b'e coguis PhoU a thug air aon rud
a dheanamh aig aon am 'na bheatha, agus
rud calg-dhireach 'n a aghaidh aig am
eUe?
Coguis neo-lochdach a thaobh Dhe. — Pol.
Coguis anf hann ; coguis bheo ; coguis
air a losgadh le iarunn dearg ; coguis
ghlan ; coguis air a salachadh ; coguis
mharbh ; coguis nach feoraich ceist ;
coguis mheallta ; duine a ni coguis de
ni suarach ; ciod a tha na facail sin a'
ciallachadh ?
Ma chaill thu do choguis chan 'eU dad
agad air fhagail as fhiach dhuit a ghleidh-
eadh. — Isaac Walton.
ANNS A' CHATHAIR^AOBHARAN A' CHOGAIDH
Chan 'eil daoine air an t-saoghal as duiliche
gnothuch a dheanamh riu na daoine aig a
bheil coguisean usaideach. — Napoleon.
Is socrach a' chluasag coguis shaor ; mar
sin cum beo 'n ad bhroilleach an lasair
sholuis a chuir Dia ann, agus gu ma fearr
leat fulang seach fianuis do choguis a
mhtichadh. Faodaidh tu bhi cearr, agus do
choguis reidh riut, ach tha thu ce^rr gu
cinnteach, ma tha i 'g ad dhiteadh.
Aobharan a' Chogaidh
Leis an Urramach Alasdair MacFhionghuin, Ph.D., an Cill-mo- NaomTiaig
IS eigin dhuinn uile a bhi a' smuaineachadh
gu trie gach latha mu'n chogadh. Bithidh
cuid a' smuaineachadh air ach gann an
comhnuidh, a chionn an clann air neo an
daimhich a bhi ann an cunnart air a thaUl-
eamh. Tha e soUleir gu bheil deuchainn
theann air thoiseach oirnn mar shluagh mu'n
tig a' chomhstri gu crich ris an urrainn sinn
an n-aonta a chur, oir tha an namhaid laidir
ann an armachd de gach seorsa, agus tha e
suidhichte air sinne gu sonruichte a smachd-
achadh, agus ar cumhachd anns an domhan
a bhriseadh, oir tha e a' creidsinn gur sinne
a tha a' seasamh eadar esan agus uach-
dranachd na h-Eorpa agus ard ughdarras
feadh an t-saoghaU uUe. Faodaidh nach
'eU e ann am mearachd 'n a bheachd.
Aobhar na Comhstri.
Chuir e mor ionghnadh orm a bhi a'
cluinntinn duine a tha sonruichte glic ann
an gnothuichean tuathanachais ag radh gur
searbh do'n rioghachd so dol gu cogadh mu
chilis a reiticheadh ceathrar fheara pongaU
'n an suidhe mu bhord ann an uair an uairea-
dair, 's e sin, a' cheist a bha eadar na Gear-
mailtich agus na Polaich. Tha eagal orm
gur beag a thuig esan de ghne na ceiste ud ;
agus faodaidh gu bheil moran anns an
dtithaich so fhathast aig nach 'eil tuigse as
fearr oirre. Ma tha iad a' saoUsinn gu'm
b'ann a mhain mu Dhantsig agus an Amhach
(The Corridor) a bha an gnothuch, tha iad
air am mealladh : cha robh armta sin ach
lethsgeul do na GearmaUtich air son staid
Pholand a bhriseadh, agus greim a ghabhail
air an diithaich agus air a beartas air son
am maith fein. Cha chreid mise gu'm biodh
e ro fhurasda do dha Ghearmailteach agus
do dha Pholach cordadh uime sin. Rinn na
GearmaUtich soiUeir do'n t-saoghal uile, nach
b'e cordadh a bha dhith orra, ach sgrios,
creich, agus farsuingeachd ; agus iighdarras
thairis air sluagh ris an robh eud agus fuath
aca. Mar sin, amhuil a rinn iad cheana, ann
an Austria agus ann an Checko-Slovakia,
bhrosnaich iad an sluagh an aghaidh a cheUe,
ann an dochas gu'n creideadh an saoghal gu
»n robh aobhar laidir aig a' Ghearmailt air
son dol do'n eadraiginn : agus an uair a
rachadh, chriochnaicheadh i an gnothuch
mar a fhreagradh oirre fein. Cha chreid
mise gu bheU e furasda tighinn gu cordadh
ri daoine d'an creud agus d'an cleachdadh
an saoghal a mhealladh le geallaidhean fallsa,
agus cothrom a ghabhail gu leum air an
coimhearsnaich laga, los am briseadh agus
an slugadh, mar a rinn na Gearmailtich a nis
tri uairean taobh a stigh da bhUadhna, 's e
sin mur 'eil sinn de 'n aon bheachd riu fein,
gu bheil a leithid sud de mhealladh, de
fhoirneart, agus de spuinneadh, ceart agus
freagarrach dhaibhsan d' am bheU e comas-
ach : gur cumhachd a tha a' toirt coir ;
agus nach buin do 'n fhear lag ach na
cheadaicheas am fear laidir dha.
Siol nan Sonn.
Tha sin dona gu leor, ach tha na's miosa
na sin eadar sinne agus iadsan an diugh.
Faodaidh gur e a bhi a' faicinn ar cunnart
fein a' dliithachadh a chomh-eignich sinn mu
dheireadh gu diilain cogaidh a thoirt do 'n
Ghearmailt, oir a reir teagaisg Hitler 'n a
leabhar iomraiteach, chan 'eU crioch idir ri
chur ri fas agus ri uachdranachd na Gear-
mailt ; oir tha a sluagh de shiol nan sonn,
tha iad an comhnuidh a' fas na's lionmhoire ;
mar sin, tha e soiUeir gu bheU iad air an
gairm gu bhi a' riaghladh anns an t-saoghal.
Is e an dleasdanas, cho luath agus a tha iad
laidir gu leor, rioghachd an deidh rioghachd
a cheannsachadh, agus a thoirt fo 'n aon
ordugh riu fein. Am bitheantas foghnaidh
dhaibh-san maoidheadh, gu bhi a' faighinn
an toil air gach cinneach gun dortadh fola.
Sin an teagasg bha iad a' maoidheadh oirnne
cheana, gu sonraichte a thaobh oighreachdan
Africanach a chaUl iad anns a' Chogadh
Mhor ; agus chan 'eU an teagamh as lugha,
n' an soirbhicheadh leis a' Ghearmailt 'n a
foirneart air a coimhearsnaich an drasda,
nach b' fhad an dail gus an tionndadh i
oirnne le a h-uile chumhachd.
Chan 'eil teagamh nach e so roinn mhaith
de aobhar a' gheallaidh a thug sinne agus
an Fhraing do Pholand, agus a chuir sinn
gu cogadh goirid 'na dheidh ; seadh, gu'n
AOBHARAN A' CHOGAIDH
robh sinn fein anns a' cheart chunnart, ged
nach robh e cho dluth, no cho bagraehail
oirnne is a bha e oirre-se.
Prionnspalan riaghlaidh.
Ach tha tuilleadh is sin air a' chuis ; agus
gu sonruichte so, na prionnspalan riaghlaidh
a tha na Gearmailtich a' cleachdadh 'n an
diithaich fein, agus anns na duthchanna a tha
iad a' cur fo 'n cuing. Na 'n robh na prionn-
spalan sin cothromach ; 'n an robh an Staid
Ghearmailteach a' cur dion laghail air beatha,
air cuid, agus air coirichean cumanta dhaoine;
n' an robh i a' ceadachadh dhaibh saorsa
coguis, saorsa beachd, saorsa facail, agus
saorsa cruinneachaidh ; agus na 'n robh i a'
feuchainn ri ceartas a fhrithealadh do gach
seorsa sluaigh a tha an taobh a stigh d'a
criochaibh — ni air son an robh an t-seann
lompaireachd Romanach, a dh' aindeoin a
cruais, iomraiteach agus onorach — is docha
nach bu mhiosa do 'n t-saoghal ise a sgaoil-
eadh a sgiathan, agus a cothrom a dhol ann
am meud, na 'n tachradh sin, gun mhilleadh
no gun chall d'a coimhearsnaich. Cha
mhotha bhiodh e furasda a roinn de dhuth-
channa nach 'eil 'g an oibreachadh a dhitiltadh
dhi.
Ach an aite sin, is ann a tha againn anns
a' Ghearmailt an diugh seorsa riaghlaidh a
tha 'n a aobhar uamhais ; a tha a' deanamh
tair air duine mar dhuine ; a tha a' diiiltadh
dha dion laghail air a phearsa agus air a
chuid ; a spionas a mach o chagailt e, a
thilgeas am priosan e ; a sgiursas e gus am
bi fheoil 'g a sracadh, agus a mharbhas e,
gun chiiirt, gun mhod, chan ann air son eucoir
air bith, ach air son bheachdan ; no a chionn
gu bheil full ludhach ann ; no do bhrigh
nach toir e do Hitler an umhlachd a bhuineas
a mhain do Dhia. Geur-leanmhuinn, far-
chluais, agus eagal — sin priomh innealan
riaghlaidh na h-Uachdranachd ud, a tha a'
deanamh tair air gach sluagh anns nach 'eil
fuil Ghearmailteach ; a tha a' deanamh tair
shonruichte agus eucoir nach gabh tomhas
air na h-Iudhaich ; a tha a' deanamh tair
air Criosd agus air prionnspalan a theagaisg,
gu sonruichte irioslachd, truacantas, trocair,
gradh coimhearsnaich, deagh-ghean do
dhaoine mar dhaoine ; tha na prionnspalan
diadhaidh so uile air an aicheadh agus air
an toirmeasg. Tha an oigridh 'g an teagasg
ann an spiorad nan gaisgeach 's e sin cruas,
uabhar, agus naimhdeas ; agus tha cogadh,
sgrios, spiiinneadh, agus cumhachd thairis air
rioghachdan eile, air an glorachadh dhaibh
leosan a tha 'g an oileineachadh.
Crois nan cinneach.
Chan fhaicear a' Ghrois Chriosduidh 'n am
measg, ma ghabhas i falach ; ach chithear
gu leor de sheann Chrois Cham dhuaichnidh
nan cinneach, anns nach 'eil cuimhneachan
air ni maith air bith. Ged nach leig an t-eagal
leo na h-eaglaisean a dhunadh, tha iad a'
tarruing na h-6igridh uapa, anns a' bheachd
ann an tiine ghoirid, gu'm bi na h-eaglaisean
gun chomhthionailean, agus gu'm basaich
an Creideamh Criosduidh de chion luchd-
aideachaidh. Mar sin tha iad an dochas
gu'n teid as do phriomh namhaid na Gear-
mailte Moire — 's e sin, am bacadh a tha
teagasg Chriosd a' cur air riiintean breuna,
foirneartach ; agus gu'm faigh an sar-shluagh
so mu dheireadh an cead gu bhi a' leagail an
cuinge, le an cumhachd armaichte, thairis air
rioghachdan as luige, gun choguis, gun
amharus, gun bhuige. Bithidh uachdranachd
aca-san, tha iad an dochas o fhairge gu fairge,
agiis o'n abhainn gu ruig criochan na talmh-
ainn — " a' Ghearmailt os cionn nan uile,"
mar a dh' eigheas iad 'n an comhdhailean.
A' Ghairm.
Ann an aon fhacal, tha iad ann am beachd
an diithaich fein, agus duthchanna eile a
riaghladh le prionnspalan Shatain. Sin
agaibh a reir mo thuigse-sa, fior aobhar a'
chogaidh so, an oidhirp ud air Staid Ain-
diadhaidh euceartach a dheanamh uile-
chumhachdach anns an Roinn-Eorpa ; oir
cho luath is a nochdadh an run breun ud gu
soilleir do'n t-saoghal, thainig gairm o'n aird
nach gabhadh diiiltadh gu Breatunn agus an
Fhraing gu sonruichte, dol an uidheam gu
bhi a' briseadh na h-oidhirp eu-ceillidh agus
a' toirt gu neo-ni rim dorcha nan amadan.
Chan 'eil sinne no an Fhraing gun iomadh
aobhar aithreachais ann am fianuis Dhe agus
dhaoine ; ach a dh' aindeoin sin uUe, fhuair
sinn a' ghairm eifeachdach so ann am freasdal
Dhe. Fuihngidh sinn uile gun teagamh ; ach
tha ar sluagh an diugh aonaichte agus taingeU
gu bheil iad mu dheireadh 'n an seasamh, a'
comhrag air son firinn, saorsa, agus ceartas,
feadh an t-saoghail, seach mar a bha iad fad
bhhadhnachan ann an ioma-cheist agus naire,
am feadh is a bha na fir-staid aca a' feuchainn
a bhi reidh ri reubairean rioghachdan agus
creachadau'ean anama dhaoine.
Aon uair eile, ma ta, fhuair sinne mar
shluagh an t-urram ard so, eadhon seasamh
agus comhrag agus fulang air sgath na tha
a' deanamh beatha mhic an duine air an
talamh luachmhor agus onorach. Fuilingidh
sinn uile ; ach biodh deagh mhisneach againn.
Tha sinn ann an slighe ar dleasdanais ; tha
AOBHAKAN A' CHOGAIDH— AIG AN UINNEIG
cumhachdan neo-fhaicsinneach 'g ar neart-
achadh ; agus tha deagh aobhar againn a bhi
a' creidsinn, ged a bhruthar ar sail, aig a'
cheart am, gu'n saltrar air ceann na nathrach.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Alasdair MacRath
BHA mi duilich fhaicinn gu'n do chaochail
am ministear maith so ami an deireadh
lanuari ; fear-teagaisg soisgeulach agus fear-
seanchais gasda aig an robh moran naidh-
eachdan mu sheana mhinistearan an taobh
Tuath.
Bhris air a shlainte ann an 1932, agus
b' fheudar dha an eaglais a bha aige ann
an Tung, an Cataibh, fhagail. M'an
deachaidh e do Thung an 1926, bha e ann
am Partick, an Glaschu ; 'na dheidh sin an
Craoich, an Cataibh ; ann an Tairbeart
Chimi-tire ; agus ann an Rattraidh, am
Peairt.
Bhuineadh e do Cheann-Loch-Biorbhuidh,
agus bha e diithchasach dha uidh a bhi
aige anns na " daoine " agus na " mnathan
diadhaidh " o shean air am biodh e a'
deanamh seanchais agus a sgriobhadh.
Bha ealain mhaith aige air Gaidhlig a
sgriobhadh, agus ged nach robh e fein 'g a
shaoUsinn, bha na nithean a bhiodh e a'
sgriobhadh as a cheann fhein moran na b'
fhearr na na nithean a bhiodh e a' dioghlum
cho curamach a teagasg agus seanchas nan
aithrichean agus nan " daoine " an Cataibh
agus an Ros.
Bha e 'na mhinistear soisgeulach, agus
theodhadh a chridhe ri fuaim " dusgaidh,"
ge b'e aite no doigh anns an robh an
dusgadh a' dol air aghaidh. Leugh mi dha
no tri de na leabhraichean a sgriobh e,
leabhraichean beaga ciibhraidh anns a bheil
bias agus aile na diadhaidheachd. Sgriobh
mi uarreigin cheana mu fhear dhiubh sin
air an duilleig so, " Teine Dhe am measg an
Fhraoich."
An t-OUamh Tearlach D. Bentinck
Ann am mios lanuari thainig call eile air
Eaglais na h-Alba le bas mo charaid, seana
mhinistear Dhornoch, ministear cho maith
's a bha anns an taobh Tuath.
Rugadh e an Cinn-Ghiubhsaich an 1866 ;
bha e air oUeanachadh an Oilthigh Dhun-
eideann, far an do choisinn e M.A. an 1886,
agus an OUthigh ChUl-rimhinn, far an do
choisinn e B.D. an 1888. An deidh dha cead-
searmonachaidh fhaotainn o Chleir Obar-
neithe bha e greis 'n a fhear- cuideachaidh
an eaglais Chaluim-cille an Glaschu, ach an
ceann bliadhna bha e air a shuidheachadh
ann an Cnoc-Mhoire, an Inbhir-nis (an 1889)
agus gun e ach tri bliadhna fichead. Ann
an 1907 dh'fhag e Cnoc-Mhoire, agus chaidh
e do'n eaglais Mhoir ann an Dornoch, eaglais
an Naoimh Gilbeart, far an do shaothraich
e gus an do leig e dheth obair na sgire an 1934.
Cha robh Tearlach Bentinck riamh
comharraichte mar shearmonaiche, ach bha
e comharraichte mar aodhair dileas agus
dleasdanach a bha cho fritheilteach d'a
choimhthional 's gu'm biodh a chas air na
stair snichean aca gun sgur. Bha mise anns
an aon chleir ris coig bliadhna ; bhithinn a'
dol do Chnoc-Mhoire gle thric, is b' aithne
dhomh gu maith doighean Mhgr Bentinck ;
ged nach deanadh muinntir Chnoc-Mhoire
ach am meur a ghearradh rachadh e g' am
faicinn, is leanadh e air dol 'g am faicinn,
gus an rachadh i na b' fhearr. Bha e 'n a
dhuine seanchasach ris an robh e furasda do
gach seorsa dhaoine dol a bhruidhinn ;
treabhaichean agus searbhantan, balaich
agus caileagan ; bha baighealachd nadurra
ann a bhiodh a' tarruing dhaoine 'g a
ionnsuidh mar nach tairngeadh eolas no
talantan-labhairt.
Bha tiidh mhor aige ann an obair na
h- eaglais, aig an tigh agus thar chuantan ;
gus an do thoisich an aois air laighe air cha
robh ministear eile anns an taobh Tuath a
bha dol cho trie ris do Dhixn-eideann, far a
bheil Cinn na h-Eaglais a' cur an comhairle
ri cheile agus a' cur nan cuibhlichean mu'n
cuairt.
Ach ged bha lamh aige ann an obair na
h-eaglais an taobh a muigh de Sgir Dhornoch
cha do rinn e riamh dearmad (mar is trie a
tha tachairt) air a' choimhthional fhein ; a
Shabaid agus a sheachduin bhiodh e air a
thurusan anns a' bhaile am measg bhochdan
agus dhaoine tinne.
Bha ealain aige air airgiod a chruinn-
eachadh, agus thruis e suim mhor a
dheanamh Axd-eaglais Dhornoch cho breagh
agus cho maiseach 's a bu choir dhi bhith.
A thuilleadh air sin sgriobh e leabhar mor
tiugh mu eachdraidh na h-eaglaise Moire
agus mu eachdraidh na sgire, leabhar nach
b' urrainn duine air bith a sgriobhadh gun
mhoran saothair agus rannsachaidh. As a
thigh-tasgaidh bhiodh e a' toirt nithe
nuadh agus sean do Chomunn Gaidhlig
Inbhir-nis.
AIG AN UINNEIG
Mar sheula air obair agus air a
sgoilearachd thug Oilthigh Chill-rimhinn
D.D. dha an. 1925.
B' e an t-Ollamh Tearlach Bentinck am
ministear mu dheireadh a b' aithne dhomh
aig an robh teaghlach mor ; naoinear o'n
cheud mhnaoi, nighean do'n Urramach
Seumas Friseal, M.A., a bha ann an
Earghlais, dluth do Mhanachainn Mhic
Shimidh. Ged nach 'eil cho fada o shiubhail
Seumas Friseal thubhairt e rium uaireigin
gu 'm b' esan a' cheud mhinistear a ehunnacas
riamh air bicycle an lonar-pheofharan ; bha
seana mhnathan anns na dorsan a' glaodhach
ris, " Mo naire, mo naire."
Dithis a bu choire no a b' aoibheile 'n
an tigh fein na Tearlach Bentinck agus a
bhean chan fhaigheadh tu ann an seachd
siorramachdan. Shiubhail ise ann an 1932 ;
ann an deireadh a laithean phos e bantrach
an Urramaich Seoras R. MacGill Fhinnein,
a bha ann an Inbhir-Theorsa.
Anns an uair sin fein.
Ann an soisgeul Lucais (XII., 11-12) tha e
air a radh, " Na bitheadh e 'n a ro-churam
oirbh cionnus no ciod a fhreagras sibh, oir
teagaisgidh an Spiorad naomh dhuibh anns
an uair sin fein na nithean as coir dhuibh a
radh." Chuala mi duine maith uaireigin a'
diteadh mhinistearan a bhios a' leughadh
an searmoin, agus 'g a sheasamh fein leis an
fhacal so a soisgeul Lucais. Ciod air bith
a tha na briathran a' ciallachadh, tha mi an
diiU nach e sin a tha iad a' toirmeasg, oir
ma tha duine air a theagasg leis an Spiorad
naomh is coma do'n luchd-eisdeachd co
dhiubh a leughas no labhras e an ni a fhuair
e o'n Spiorad naomh.
Ach ma tha aon air bith de m' bhraithrean,
ministear no ceistear, a' dol a shearmonachadh
air a' cheann-theagaisg so bu mhaith leam
naidheachd a thoirt dha a chuireas solus air
a' ghealladh so a thug Criosd d'a dheisciobuil.
Uair a bha Seoras I. Holyoake, duine aig
an robh inntinn laidir gheur ach nach robh
a' creidsinn anns a' BhiobuU, no anns a'
chreideamh Chriosduidh, a toirt seachad
oraid ann am baile ann an Sasunn, c6 a bha
anns an Talla mhor anns an robh e a' cur
an aghaidh a' Chreidimh ach am fear nach
maireann, an t-Ollamh loseph Parker, agus
e aig an am 'n a mhinistear 6g.
Cha robh e furasda do loseph Parker uair
air bith a bhi samhach agus argumaid a'
dol air aghaidh, agus is e a thainig as a'
chomhdhail ud gu'n do lean an dithis orra
fad tri oidhchean, a' freagairt a cheile agus
a' reusonachadh mu Dhia, agus mu'n
BhiobuU, agus mu Chriosd.
Fad nan tri oidhchean chaidh an deasbud
air aghaidh gu ciallach agus gu h-uasal, gun
an dara fear ag ^iih' -dad a.bheireadh
oilbheum do'n fhear eile, ach gach fcaj;.
dhiubh a' seasamh a bheachdan fein mar a
b' fhearr a b' urrainn dha.
An uair a chuir Holyoake a' cheist so air
Parker, " An do chuidich Dia le Stephen an
uair a bha e air a chlachadh agus air a
mharbhadh, no an do rinn e dad idir air a
shon ? ", cha robh fhios aige fad ceathramh
na mionaide ciod an fhreagairt chothromach
a bheireadh e do'n cheist, oir cha b' urrainn
e a radh gu'n do shaor Dia Stephen o'n
bhas, no gu'n robh a fhreasdal timchioU air
'n a ch^s. Ach ann an ceathramh na
mionaide sin rinn e mar rinn Nehemiah, rinn e
urnuigh ri Dia nan neamh, agus gu la a
bhais bha e cinnteach gu'n do chuir an
Spiorad 'n a bheul na briathran leis an do
fhreagair e a' cheist. " Ged nach do shaor
Dia 'n a fhreasdal," ars' esan, " Stephen o'n
bhas, agus ged nach cuala agus nach faca na
mortairean dad a dhearbhadh dhaibh gu robh
Dia dluth d'a sheirbhiseach, rinn Dia ni a
bu mhiorbhuiliche air a shon na ged
chuireadh e aingiean 'ga shaoradh, thug e ■!
comas do Stephen a radh, ' A Thighearna, *'
na cuir am peacadh so as an leth.' Sin agad
ciod a rinn Dia air son a sheirbhisich, agus
ma dh' aontaicheas tu gu bheil cumhachd
air bith ann am ministrealachd spioradaU ,
de'n t-seorsa sin, no gu robh buaidh air bith
aig briathran Stephein air cridheachan
dhaoine eUe troimh na linntean, saoihdh mi
gu'n aidich thu gu'n do rinn Dia 'na fhreasdal
ni mor agus miorbhuUeach air son Stephein."
Bha Seoras Holyoake 'n a dhuine onorach,
uasal an deasbud agus an argumaid, agus
cha d'thubhairt e an corr air a' phuing ud ;
dh' fhag e an gnothuch mar dh' fhag Parker
e gun a fhreagairt.
Obair Dhiomhain
An uair a thoisicheas duine air e fhein
fhireanachadh theid aige air dreach na
firinn a chur air a' bhreig.
Tha an dara leth de shluagh an t-saoghail
a' cur seachad an dara leth d' an uine 'g am
fireanachadh fhein.
An uair a chuireas duine roimhe rud air
bith a dheanamh gheibh e fichead lethsgeul \
air son a dheanamh.
Agus gabhaidh e ris an lethsgeul a ni e
fhein ged nach gabhadh e ris na'ni b' e
duine eile a rinn e.
Chan 'eil mealltair air an t-saoghal as
miosa na an fhdin-speis a tha ann an cridhe
gach duine.
M'COK^ODALE
Aireamh 4
1940
Co ris a tha Dia coltach?
" Ciod 'ur barail ? Ma bhitheas ceud caora aig duine, agus gu'n teid aon diuhh air
seachran, nach fag e na naoi caoraich dheug agus ceithir fichead air na beanntaibh, agus
nach teid e dW iarraidh na caorach a chaidh air seachran." — Mata xviii. 12
SIN agad, a leughadair, ceist a bha daoine a'
cur bho thoiseach an t-saoghail, agus a bhios
iad a' cur gu deireadh an t-saoghail, " Co ris
a tha Dia coltach ? " Chan fhaca siiil duine
Dia riamh, agus chan fhaic gu brath, oir is
Spiorad Dia, neo-fhaicsinneach, neo-chrioch-
nach, gun toiseach laithean agus gun deireadh
beat ha aige.
Cha ruig thu leas a' cheist so a chur air an
luchd-ealain, oir chan e mhain nach 'eil
freagairt aca dhi ach their iad riut nach e
an gnothuch-san freagairt a thoirt do cheist
de'n t-seorsa so. Their iad gur ann ri nithean
faicsinneach a tha gnothuch aca-san, nithean
a ghabhas tomhas agus dearbhadh leis an
t-siiil, no leis a' chluais, no leis an eanchainn.
Cha mho a bhiodh feum ann dhuit a'
cheist so a chur air na feallsanaich, oir chan
'eil freagairt aca-san dhi ach briathran a
bhios iad a' sniomh as an inntinneah fein.
Their iad gur e Dia tobar na beatha anns a'
chruthachadh, no tobar na firinn, no tobar
na maise, no mar sin eile ; rud a tha fior
gu leoir ach anns nach 'eil biadh do'n anam.
Is e am BiobuU an aon aite anns am
faighear freagairtean do'n cheist so a riar-
aicheas inntinn agus anam an duine, agus
anns a' BhiobuU fhein gheibhear na freagair-
tean as fhearr ann an teagasg nam faidhean,
agus an fhreagairt as fhearr air fad ann an
teagasg losa Criosd, air a mhineachadh agus air
a shoUlseachadh le a bheatha agus a bhas fein.
Cuidichidh an luchd-ealain agus na fealls-
anaich leinn an t-eolas air Dia a fhuair sinn
anns a' BhiobuU a cheangal agus a choth-
romachadh gu h-6rdail ris gach eolas no
fiosrachadh eile a tha againn mu'n chruth-
achadh le rannsachadh na h-inntinn, agus
an t-eolas sin a chur ann an doigh anns an
gabh e teagasg, ach cha bhiodh eolas idir
againn air Dia mur b' e gu'n d' fhoillsich
Dia e fein. Gus an labhair e fein tha Dia
air fholach bhuainne.
Teagasg nam faidhean.
Mar thubhairt mi cheana is e faidhean
Israeli a fhuair an t-eolas a b' fhearr air
Dia a bha aig daoine air bith anns an t-seann
t-saoghal ; an uair a bha feallsanaich agus
ard-sgoilearan ann an diithchannan eile, a
bha a' saoilsinn gu robh iad fada air thoiseach
air na h-Iudhaich, ag aoradh do dhiathan de
iomadh seorsa, bha na faidhean a' toirt
fianuis nach 'eil ann ach Aon Dia, an Dia
beo agus fior a tha uile-chumhachdach agus
uile-leirsinneach ; ceart 'n a uile shlighibh
agus naomh 'n a uile ghniomharaibh.
"Ciod leis an tig mi ann am fianuis an
Tighearna : leis an striochd mi mi fein
an lathair an Dia as airde. An tig mi 'na
fhianuis le iobairtibh-loisgte . . . Dh'fheuch
e dhuit, 0 dhuine, ciod a tha maith ; agus
ciod a tha an Tighearn ag iarraidh ort,
ach ceartas a dheanamh, trdcair a ghradh-
achadh, agus glusaad gu h-iriosal maille ri
d' Dhia.' '—{Micah vi. 6-8.)
" Is iad iobairtean Dhe spiorad briste ;
air cridhe briste agus bruite, a Dhe, cha
dean thusa tair."- — (Salm li. 17.)
Tha corr agus da mhile bliadhna o bha na
briathran sin air an sgriobhadh, ach nach e
so na smuaintean a tha againn mu Dhia an
diugh fhathast, agus nach e so na h-iobairtean
spioradail a bhios sinn a' feuchainn ri thoirt
'n a lathair ?
" Co as Dia ann cosmhuil riutsa, a mhaith-
eas aingidheachd, agus a ghabhas seachad
air easaontas iarmaid 'oighreachd ; cha
ghleidh e a chorruich gu siorruidh a chionn
gur toigh leis trdcair ? " — (Micah vii. 18.)
" Ghradhaich mi thu le gradh siorruidh,
agus le coibhneas-graidh tharruing mi thu J" —
(leremiah xxxi. 3.)
"Dealaichidh na sleibhtean ri 'm bunaitean,
agus atharraichear na beanntan as an aite,
ach cha dhealaich mo choibhneas riutsa, agus
chan atharraichear coimhcheangal mo shithe,
deir an Tighearn aig am bheil truas dhiot." —
(Isaiah Iviv. 10.)
Teagasg nan sagartan.
An uair a bha na sagartan a' teagasg do'n
t-sluagh nach biodh Dia toilichte no reidh
riu mur tairgeadh iad iobairtean dha, agus
mur leanadh iad cleachdaidhean follaiseach
na diadhaidheachd, dol do'n teampuU, feillt-
ean agus laithean-traisg a choimhead, agus
mar sin eile, theasgaisg na faidhean gu robh
nithean eile a bu taitniche le Dia na bhi 'g
am faicinn a' seinn agus ag urnuigh anns an
teampuU.
CO RIS A THA DIA COLTACH ?— AN CU
" Clod e Uonmhoireachd bhur n-iobairtean
dhomhsa ? deir an Tighearna. Tha mi
sgith dhiubh ; ann am full tharbh agus uan,
agus bhoc-ghaibhre, chan 'eil mo thlachd.
Co dh'iarr so oirbh, an uair a thig sibh 'g
'ur taisbeanadh fiin ann am lathair-sa ?
Na tugaibh tabhartas diom.hain uaibh na's
mo ; bMir gealaichean ura, agus bhur feill-
ean suidhichte, is fuath le m' anam, agus an
uair a ni sibh iirnuigh chan eisd mi, tha
bhur lamhan Ian fala. Nighibh, glanaibh ;
cuiribh air falbh olc 'ur deanadais as mo
shealladh ; sguiribh de'n olc. Fdghlumaibh
maith a dheanamh ; cuiribh roimhibh
ceartas a dheanamh ; cumaibh coir ris an
dilleachdan ; tagraibh cuis na bantraich."
— (Isaiah 1. (air a ghiorrachadh).)
Cha robh teagamh air bith aig an fhear a
sgriobh sin co ris a bha Dia coltach.
Ciamar a fhuair e an t-eolas sin ? An ann
as a cheann fein a thainig e, no o bheachdach-
adh fein ?
Cha do labhair gin de na faidhean mar so,
" Bha mi a' smuaineachadh o chionn fada
mil Dhia, agus co ris a tha Dia coltach, agus
is e so an comh-dhtmadh a thainig mi thuige."
Chan fhaigh thu a leithid sin a dh'fhacal
anns a' BhiobuU o thoiseach gu deireadh.
Tha na faidhean uile ag radh nach e iadsan
a bha a' labhairt ach Dia. Chual iad guth an
Tighearna, agus b'e an cuid-san innseadh
do'n t-sluagh ciod a labhair Dia. Bha facal
an Tighearna mar theine 'n an cnamhan,
agus cha leigeadh e leo a bhi 'n an tosd.
Teagasg Chriosd.
" Dia a labhair o shean gu minic, agus air
iomadh doigh ris na h-aithrichean leis na
faidhean, labhair e anns na laithean deireann-
ach so ruinne tre a Mhac." — (Eabh, I. 1-2.)
Bha losa air a thogaU ann an teaghlach a
mhathar ann an Nasaret air teagasg nam
faidhean mu Dhia, agus an uair a thoisich
e air teagasg e fein is e na ceart bheachdan
a bha aca-san mu Dhia a thug e do'n t-sluagh
ach a mhain gu robh e na bu ghaolaiche na
bha na faidhean air a bhi a' gairm air Dia
mar " ar n- Athair neamhaidh." Sin an t-ainm
leis am biodh e daonnan a' gairm air Dia,
agus lean an t-ainm agus an dealbh sin air
Dia ann an cuimhne nan abstol agus na
h-eaglais. Ach chan ann le aimn sonruichte
no le briathran sonruichte mu Dhia a dhuisg
Criosd aithreachas agus creideamh agu.s
gradh do Dhia ann an cridheachan dhaoine
ach leis a' choibhnsas-graidh a bha ann
fein, coibhneas-graidh a bha cho nadurra
dha 's gu robh iad a' faireachduinn gu robh
Dia maille riu armsan.
Dh'fhalbh na faidhean, agus chan 'eil
fhios againn an diugh co ris a bha iad
coltach, ach tha dealbh Chriosd — an ni a
bha e agus a rinn e — ann am broilleach
muilleanan de dhaoine air thalamh, agus
is e an dealbh sin a tha a' toirt dhuinn nan
smuaintean a tha sinn ag altrum mu Dhia.
" An ti a chunnaic mise," ars' e fein, " chunn-
aic e m' athair," aon de na facail a labhair
e anns a bheil beatha mhaireannach. An ni
a labhair Criosd. ri grunnan beag dhaoine ann
an Galile anns a' cheud linn tha Dia a'
labhairt ri clann-daoine uile gu siorruidh.
B' esan am Facal siorruidh,, agus a chionn
gu robh e air fhoillseachadh anns an fheoil,
cha bhi daoine gu brath gun fhios aca co ris
a tha Dia coltach.
Cha d' thubhairt Criosd riamh r'a dheisciob-
uil no ris an t-sluagh, Thigibh agus innsidh
mi dhuibh mu Dhia, co ris tha e coltach.
Cha b'e sin a dhoigh, ach dh'innis e naidh-
eachdan beaga gaolach dhaibh a chuir an
inntinnean fein air ghluasad. " Ciod 'ur
barail fhein ? " ars' esan, "ma bhitheas ceud-
caora aig duine, agus gu'n teid aon dhiubh
air seachran, nach fag e na naoi caoraich
dheug agus ceithir fichead air na beanntaibh,
agus nach teid e a dh'iarraidh na caorach a
chaidh air seachran . . . mar so chan e toil
bhur n-Athar-sa a tha air neamh, gu'n
rachadh aon neach de 'n mhuinntir bhig so
a chall."
Aon as a' cheud !
Nach beag an caU sin !
Cha bheag ann an suilean an Tighearna ;
chan 'eil peacach anns an t-saoghal cho
iosal no cho truagh 's nach 'eil Dia 'g a
ionndrainn agus 'g a shireadh. Agus tha e
'ga ionndrainn cho mor 's gu'n do chuir e a
Mhac gradhach a bhasachadh air a chrann-
cheusaidh air a shon. Sin agad co ris tha
Dia coltach.
An Cu
Lets an Ollamh Colla Ddmhnullach, Lagan-
mo- Choid.
AIG a' cheart uair so ann an eachdraidh an
t-saoghail, chan ann gun naire a bheir mi a'
cheud aite anns a' chruthachadh do'n chinne-
daonna. Tha sinn a' mort agus a' marbhadh
a cheUe air muir agus air tir agus anns na
speuran. Tha clach-mhuUaich an teampuill
air tuiteam gu lar agus esan a chruthaicheadh
ann an iomhaigh Dhe a' di-chuimhneachadh
AN CIT
a Chruithfhear. Is e a' cheist a tha mi a'
cur rium fein, c6 an creutair is fhaisge thig
ann an gliocas agus ann am buaidhean
beusail eile do chrun a' chruthachaidh ?
Their cuid gur e an t-each an caraid is
dilse a tha aig duine, agus tha treubhan ann
an cearn no dha de'n t-saoghal a tha cinn-
teach gur e an t-each righ ainmhidhean an
domhain. Theagamh gun tagair ah t-Inns-
eanach a' cheud aite do'n elephant, an
ceithir-chasach is mo air thalamh ; agus
air son dilseachd agus tuigse nadurra is
airidh an elephant air cHii.
Air mo shonsa bheir mi a' cheud aite do'n
chu. Tha gradh agus dilseachd a' comharr-
achadh caraid anns gach suidheachadh. Tha
an cu dileas agus cairdeil. Ma tha a mhaigh-
stir sgith, agus gu'n suidh e air creig no torn
a leigeil dheth a sgitheas, laidhidh an cii
aig a chasan mar gu'n abradh e, gabhaidh
sinn fois comhla. Ma tha a mhaighstir fo
mhulad leigidh an cu a thaic ri ghliiin agus
seallaidh e 'na ghnuis le suilean tlath coibh-
neil. Ma tha thu tinn chan fhag an deagh
chu thu gus an tig feabhas ort. Co nach
cuala mu'n abhag bheag, Grey-friar's Bobby ?
Lean e a mhaighstir chum na h-uaighe, agus
rinn e faire air an tulaich gus an do ghlac
am bas e fein.
An cu-chaorach.
Tha iomadh seorsa chon 's an t-saoghal
agus cuid dhiubh air gle bheag feuma mar
na coin bheaga a bhitheas mnathan proiseil
a' giiilan 'n an uchd agus 'n an achlais. Cha
toir mi tuilleadh iomradh air na peasain sin.
Is e an cu-chaorach is fhearr is aithne
dhomhsa, agus tha mi a' creidsinn gu'n d'
thug e barr air gach cu air son dilseachd
agus tuigse. Bha mi gle eolach air ciobair
ann an laithean m'oige. Chan fhaca mi
riamh e gun da chu aig a shall. Bha fear
dhiubh air son cruinneachadh agus fear air
sou fuadach. Bu leoir sealltainn air a' chii
agus facal no dha a radh agus air falbh
ghabhadh " Ready," agus dh-iomaineadh e
na caoraieh thar raontan no taobh beinne.
Tha ainm a' choin a' toirt gu m' aire gu 'n
robh ainmean Gallda aig na ciobairean
Gaidhealach air an coin, agus bha an seoladh
trie ann am Beurla ged bu bheag eolas a'
chiobair air a' chainnt sin. Is docha gur
e na ciobairean a thainig o'n deas leis na
GoiU an uair a chaidh a' Ghaidhealtachd fo
chaoraich a thug air buachaillean an coin a
stiiiireadh le " away by " agus " wide off."
Sedrsachan eile.
Chunnaic mi coin bhuidhe laidir ann am
Belgium a' tarruing chairtean-bainne da-
chuibhleach bho na croitean do'n bhaile
mhor. Tha iad gu trie a' fagail tigh an
tuathanaich aig bristeadh an latha agus a'
tilleadh. ann am beul an anmoich. Ann am
Belgium bha na coin a' deanamh obair nan
each eutrom anns an duthaich so, agus, gun
teagamh, tha an cii na's fhasa a bheathachadh
na each agus foghnaidh oisean beag mar
thigh-comhnuidh dha.
Tha coin mhor ghasda aca ann an New-
foundland ach chan 'eil agam orra ach eolas
nan leabhraichean. Tha iad fo dheagh chliu
air son dilseachd agus caomhalachd. Leigidh
iad le clann bheaga am beubanachadh gun
ghreann a chasadh no fiacaill a rtisgadh.
Leugh mi mu f hear de na coin so a dh'f hagadh
mar dhion air leanabh a bha 'na chadal ann
an creathaill. Thainig coigreach an rathad,
agus le neonachas gun gho sheall e anns a'
chreathaill. Ach ma sheall bu daor dha a
neonachas. Bha e am feum lighiche agus
taillear mu'n do ghabh e sraid a rithist.
Ann an duthaich nan Eskimo far am bheil
sneachd agus reothadh mor, is e coin a tha
tarruing nan slaod dhaibh. Cuiridh iad sia
no ochd coin ann an acfhuinn agus seolaidh
an t-seisreach thathunnach thar sneachd
agus eighe gun sleamhnachadh ceum. Is
e an seorsa chon so a chuidich Peary air
a thurus buadhach do'n chearn as fhaide
tuath air an t-saoghal. Is e coin Eskimo
a bha aig Amundsen an uair a rainig e an^
gob as fhaide deas.
Coin nam manach.
Tha aon seorsa eile air an togainn sgeul.
Is e sin na coin a tha air an ainmeachadh
air an Naomh Bernard. Tha bealach ard
anns na beanntan mora a tha eadar Suitser-
land agus an Eadailt. M' an do thoUadh
na beanntan a dheanamh rathad do'n each
iaruinn bha moran a' siubhal thar bealach
Bhernaird. Faisg air mullach a' bhealaich
tha tigh-mhanach anns am bheil daoine
caomha a ni cobhair air luchd-turuis ann an
latha na h-eiginn. Thig cur is cathadh gun
fhios, gun rabhadh, air na beanntan arda,
agus is trie a thuiteas fir-astair ann an
cuidhe shneachd. Le cungaidh-leigheis ann
am botul mu'n amhaich agus le earasaid
mhor bhlath air an druini falbhaidh na coin
an toir air allabain bhochda a thuit anns an
t-sneachd. Tha an cuinnean cho geur agus
gu'n lorgaich iad duine ged a tha an sneachd
thairis air. Ma theid aig duine air a'
chungaidh-leighis 61, agus an cleoca a chuir
mu ghuaillean chan 'eil aige ach an cii a
leantuinn chum tigh-nam-manach far am
bheil blaths agus biadh a' feitheamh air gus
an tig feabhas air an t-sid. Ma tha an
4
AN CI'
t-astarach claoidhte agus ann an cunnart
meileachadh fanaidh an cu leis, agus ni
e tathunn gus an tig manach coir a ni cobhair
air. Bha aon chii ainmeil aig na maaaich
do'm b'ainm Barry. Bha sean-chuinneadh
an crochadh ri chrios amhaich ag innseadh
gun do thearuinn e da fhichead pearsa.
Nach bu ghleusda Barry! Tha meas mor
air ball oir no airgid o laimh an righ. Is
ann air son treunadas anns a' chogadh, gu
trie air son aireamh naimhdeanamharbhadh,
a choisneas neach sean an righ. Nach b'
fhearr a choisinn Barry a dhuais na iomadh
M.C. no D.S.O. !
Is aithne do'n chii an uair a thoilleas e
moladh a mhaighstir. Thig e 'ga ionnsuidh
le ceann, le cluasan, agus ear ball ard. Is
fior an sean-fhacal a tha ag radh — is aithne
do'n chu a lochd fein. An sin thig e 'g ad
ionnsuidh le ceann crom, ceum mail, agus
earbaU eadar a chasan. Tha e fo sprochd
gus am faigh e maitheanas. Thoir maith-
eanas dha agus an sin le roid iollagach, agus
le leum mhireagach, innsidh e gu soilleir
gu'm bheU e ann an daimh chairdeil d'a
mhaighstir. Chan 'eil ann an cu ach cii,
ach bu mhaith na'n robh sinn uile cho
dileas agus umhail ris.
Cu an tailleir.
O chionn beagan mhiosan thug thusa,
fhir-deasachaidh nan^jouilleagan ; Gaidhlig,
^'^'' cuireadh do d' Ouchd-leughaid£> sgeul
fhirinneach air tapadh choiT a cEur 'g ad
ionnsuidh. Chan fhaca mi gu'n do chuir
aon leughadair sgeul thugad. Chan e idir
nach 'eil iad cho gaolach air coin riut
fhein agus cho eolach air dilseachd, gaisge,
agus teomachd chon. Ach tha eagal orra,
ged a sgriobhadh iad smear na firinn gu'n
saoileadh thu gur braithrean iad do Chalum
na Croige.
Tha co-fharpais coin-chaorach air a
ghleidheadh os cionn Bhaile-chloichridh anns
an fhoghar, agus chi thu an sin tuigse,
teomachd, agus tapadh a chuireas iongantas
air daoine. Chan 'eil feum air boilich ;
foghnaidh an fhirinn. Air a shon sin, theid
cuid thar na cailce an uair a thoisicheas iad
air an coin a mholadh. Chan 'eil teagamh
nach robh Bran, cu na Feinne, luath-chasach,
ach an robh e cho luath agus gu'n tilleadh e
aig an aon am feidh aig da bhealach ?
B' aithne dhomh taiUear, duine tuigseach
am bitheantas, ach cha chuala e sgeul riamh
nach crunadh e. Bha cu beag laghach aig
an taillear, ach ann an suilean a mhaighstir
cha robh a leth-bhreac anns an diithaich.
Bha slighe nan carbadan-iaruinn a' dol
seachad tigh an tailleir aig astar coig ceud
slat, agus thilgeadh fear-faire na " train "
paipear-naidheachd an tailleir anns an dol
seachad. Thogadh an cu gu dileas dleasd-
anach paipear a mhaighstir agus liiibhradh
e am paipeir gach maduinn.
La de na laithean thill an cit gun phaipeir-
naidheachd. Le trod agus smadadh chuir
an taillear a theachdaire a rithist air son a'
phaipeir ach ged a bheachdaich agus a
shronaich an cu gu dliith cha chuireadh e
fiacaiU air a' phaipeir. Sios ghabh an
taillear a rannsachadh na ciiise, agus ciod a
chunnaic e ach gu'm b'e paipeir an la de a
thilgeadh ann am mearachd !
An cii cutach cam.
A nis chan e sgeul fhirinneach a dh'innis
an tailleir ; cha leughadh an cu cutach
agamsa, agus cha labhradh e Gaidhlig no
Beurla, ach, cleas piorraid an t-seoladair,
bha breithneachadh ann. Theagamh gu'n
robh mi a' leughadh Charlyle aig an am.
Thug mi Tom mar ainm air, agus bha an
t-ainm na bu fhreagarraiche na b'aithne
dhomh.
Bha Tom cutach agus air dath a' ghriithain.
Tha amharus agam gu'n robh fuil chon
sheilg ann. Bha ceann leathann laidir air.
Bha e math air fuadach agus air buachaill-
eachd spreidhe, ach cha b'e fheum mu
chrodh-dubh no meanbh-chrodh a rinn Tom
'na fhior chompanach dhomhsa. Bha e air
leth mar chii sealgair. An uair a ehitheadh
e an gunna 'n am achlais bha saod agus
sunnd air ; leanadh e air mo shall gu cladach,
agus is iomadh tunnag riabhach agus lach
Cholasach a thug sinn dhachaigh. Chan
aithne dhomh eun cho fuireachail agus cho
amharusach ri tunnag mhara, agus cha b'ann
gun seoltachd a gheibhinn ann an astar
urchrach dhaibh. Rachadh na h-eoin fo
thuinn agus ruithinn fhein agus Tom gu
fasgadh creige mu'n tigeadh iad an uachdar.
Thachradh falach-fead de'n t-seorsa so uair
no dha.
Bhiodh Tom air chrith ri m' thaobh le
mi-fhaidhidinn, ach mu dheireadh thigeadh
cothrom air spreadhadh. Mu'n gann a bha
an urchair as a' ghunna bha Tom air an
t-snamh agus an tunnag 'na ghiall.
Sedltachd a' choin.
Air uairean bhiodh eagal orm gu'n do
leon mi lach gun a marbhadh. Is ann an
sin a bha seoltachd Thorn ri fhaicinn.
Chumadh e cho dliith ris an lach gu'n
sgitheachadh e i agus mu'n eireadh i fada
o'n chladach bha i an greim agus Tom a'
snamh gu laidir gus an leagadh e i ri m'
thaobh.
AN CU— BEACHDAN MU'N CHOGADH
Ged bhiodh e 'na shineadh taobh an teine
cha robh ach a radh, " tha Colla air falbh
leis a' ghunna," agus thigeadh a bhigeil gu
tathunn gus am fosgladh an dorus. A mach
bha Tom, a shron ri talamh gus an lorgaich-
eadh e an sealgair.
Bha mi aon fheasgar le Tom a' siubhal a'
chladaich, agus chunnaic sinn deile air sgeir
far nach fhaighinn am fagus dhi. Ghabh
Tom a' mhuir, agus rainig e an deile, ach bha
i trom, agus ged a bha beul farsuinn aig a'
chu, cha deanadh e greim oirre. Ach
dhirich e an sgeir agus sheas e air an deile
agus le turaman agus cudthrom a' choin
thuit i 's an t-saUe. Cha b' fhasa a' chilis
do Thorn. Bha an deile tiugh agus chan
fhaigheadh e fhiaclan innte. Shnamh e mu'n
cuairt oirre agus rinn e air a' chladach, ach
mar gu'm bristeadh solus iir air thiU e agus
chaidh e air ctil na deile agus le uchd chuir
e roimhe i gu tir.
An abhag chasnnagach.
Bha abhag bheag mhoUach agam aig an
aon am agus is trie a thog i caonnag a dh'
fheumadh Tom a reiteachadh. Bha an cu
mor coir, agus bha an rathad-mor saor do
gach cu air a shon-san, ach aon chu cha
leigeadh an abhag seachad gun ruith 'ga
ionnsuidh agus, mi-mhodhaH mar mhaor a'
togail CIS, cha leigeadh e an coigreach
seachad gun iorghuill. Ged a thogadh e
caonnag is e Tom a leagadh i. Cho luath
agus a rachadh Tom ann an greim theicheadh
an t-eucoireach beag dhachaigh cho luath
agus a bheireadh a chasan gearr e. Bha Tom
reidh cairdeil ri sheorsa, ach an uair a
rachadh e ann an greim, ghiiilaineadh e e fein
gu gaisgeil. Is trie a bhuail e 'n am inntinn
gu'n robh Tom de'n bheachd gu'n robh e fo
chomain do'n chii bheag.
Bhithinn 'g an toirt le cheile an deidh
bheiste-dubha a bha gabhaH fasgaidh am
measg chlachan mora ri muir-traigh. Bha
Tom ro-mhor a ruigheachd faiche na beiste-
duibhe, ach mar cheannard-airm a' cur cath
ann an ordugh, chuireadh e an abhag ann,
an toU cumhann, agus sheasadh e fein gu
furachaU mu choinneamh an tuill. Dheanadh
an abhag agus a' bheist caonnag, agus ged
bhitheadh cluasan a' choin bhig 'na stroicean
cha gheDleadh e gus an teicheadh an dobhran.
Bha Tom air thoiseach air a' bheist, agus le
aon ghlamhadh bhristeadh e caol-droma an
iasgair. Bha bas obann aig a' bheist.
Na'm biodh Paras chon ann, cha b'e
saoghal gun mhuir, mar a mhiannaich Eoin,
a dh' iarradh Tom ach eilean beag anns an
aird an iar le cladach corrach sgeireach far
an tadhladh an lach agus an tachradh beist-
dubh air ri isle mara.
Beachdan mu'n Chogadh
Leis an Urramach Alasdair MacFhionghuin, Ph.D., an Cill-mo-naomhaig.
" BRISIDH sinn an cridhe air a chcann mu
dheireadh." Sin mar a labhair Winston
ChurchiU a thaobh nan Gearmailteach beagan
sheachduinnean air ais ; agus is e a tha ann
an ChurchiU duine aig am bheil eolas agus
tuigse, creideamh agus misneach, a tha a'
toirt soluis agus togaU do'n dvithaich uile,
cho trie is a labhras e ruinn.
Chuir a bhriathran ann am chuimhne
faidheadaireachd a rinn duine iomraiteach
eile aig am a Chogaidh Mhou- (1914-1918) ;
fear a tha 'g ar neartachadh gu h-eifeachdach
an drasda cuideachd — an Seanalair Iain
Smuts, Ard Mhinistear Africa mu Dheas.
Aig am de'n chogadh anns an robh ctiisean
gu maith dorcha, agus moran dhaoine de'n
bharail nach robh e 'n ar comas an gnothuch
a dheanamh air an namhaid, dh'eirich Iain
Smuts ann am fianuis comhdhail mhor
sluaigh ann an Lunnain, ma's maith mo
chuimhne, agus Kubhair e dhaibh teach-
daireachd a thug comhfhurtachd dhaibh.
Ann an ciirsa na h-6raid, labhair e am facal
so : — " Tha sluagh Bhreatuinn an diugh
trom-inntinneach, iomaguineaeh ; ach biodh
deagh mhisneach aca ; oir coltach ris na
h-uile chiontaich mhora, thig na Gearmailtich
mar oirleach do bhuidheann, agus caillidh
iad gu buileach."
Misneach lairdir.
Bha eifeachd iongantach dhomh fhein co
dhiubh anns na briathran ud ; bhuail iad
orm mar a ni an Sgriobtur. Chan 'eil
teagamh idir agam nach ann as an Sgriobtur
a dh' eirich iad gu bilean an fhir-labhairt,
oir tha na Diiitsich eolach anns a' Bhiobull.
Thugaibh fan ear gu'm b' ann a chionn gu'm
bu chiontaich mhora na Gearmailtich a bha
Iain Smuts dearbhta gu'n cailleadh iad.
Bha an cionta cho soilletr do'n t-saoghal aig
an am ud is a tha e an diugh ; oir nach do
bhris iad am facal do'n t-saoghal, an
cumhnant soluimte a bha eadar iad fein agus
an Fhraing, agus Breatunn, a' boideachadh
nach cuireadh aon seach aon dhiubh dragh
gu brath tuilleadh aii- duthaich Bhelgium
air son aobharan cogaidh. Mar nach cluinn-
BEACHDAN MU'N CHOGADH
eadh iad facal rianih mu'n ghealladh ud,
bhris an armailtean mar thuil a stigh do'n
duthaich ud, a bha uile gu leir neo-chiontach ;
agus rinn iad sgrios air a bailtean. Cha bu
mhotha leo-san an Ciimhnant na seann
sgeulachd. Bha e gasda, fhad is a mhealladh
e each ; a'ch gu'n seasadh e a chur stad air
an armailtean, no gu'n seasadh sluagh beag,
suarach 'n an rathad-san an an shghe gu
Buaidh. Cha robh an sin ach aobhar fanoid
dhaibh. Ciod air bith an seorsa creidimh a bha
aca, cha b' ann anns an Dia bheo a bha iad ag
earbsa, d' an gne Fireantachd, leis am
fuathach aingidheachd, agus a ni dioghaltas
air son droch-bheirt, ach ann an dia fallsa, a
cheadaicheadh a' bhreug, euceart, agus
bruidealachd do shluagh taghta, cumhachd-
ach mar bha iadsan. Ach bha Iain Smuts
de atharrachadh beachd, coltach ris na
h-uile a their : " Dean an t-olc agus fan ri
dheireadh."
Ughdar an Lagha.
Chan 'eil fhios agam-sa ciod is fior chreud
do'n duine ionnsaichte ud. Leugh mi
oraidean a Hubhair e bhadhnachan air ais
ann an CoUaist Sasunnach ; agus chan
abrainn gu'n d'thainig e faisg annta air doigh
breithneachaidh Chriosduidhean a thaobh
Dhe. Ach co dhiubh, tha e soilleir, ma
labhras duine mar a rinn esan, mu " chion-
taich mhora," gu bheil e a' creidsinn ann an
Lagh moralta a tha ann an gne na Cruith-
eachd, air an d' rinn na Gearmailtich tair,
agus nach ceadaicheadh dhaibh buidheann,
ach a bhriseadh iad mu dheireadh.
Ach ma tha a leithid sin de lagh ann, nach
feum mar an ceudna gu bheil Neach air a
chill is iighdar dha ? Chan 'eil ann ach
mealladh a bhi a' creidsinn ann an Lagh
fireantachd mur 'eil sinn aig a' cheart am a'
creidsinn anns an Dia bheo. Chan 'eU lagh
air bith ag eirigh, mar cheo, as an talamh,
no as a' chuan ; is ann daonnan a inntinn a
thig e. Ma tha lagh fireantachd ann, a tha
searbh an aghaidh bhreugairean, luchd-foiU,
euceartaich, agus spuinneadairean, is cinn-
teach nach ann as inntinn mhic an duine
" a dh'olas euceart mar uisge " a fhuaras e,
ach gu bheil e a' ruigheachd oirnn uile a
chionn gu'm buin sinn do'n Dia bheo, d' an
gne Fireantachd, agus d'am bheil a'
Chruitheachd uile, agus beatha dhaoine agus
rioghachdan fo ordugh. Mar sin, ged tha
esan foidhidneach, a' ceadachadh do dhaoine
drochbheart a ghniomhachadh, agus dulain
a thoirt dha-san, fhathast ann a bhi a'
cogadh an aghaidh lagha agus riiin Dhe is
fheudar dhaibh call agus smachdachadh
fhulang ; oir cha deanar fanoid air Dia.
Cul ris an t-solus.
Is gnothuch uamhasach do rioghachdan a
chaidh a shoillseachadh le eolas Dhe, mar a
thachair do'n GhearmaUt, cul a chur ris an
t-solus, agus an dorchadas a roghainneachadh
a rithist. Gus na bliadhnachan deireannach
so, bha sinn toileach a bhi a' creidsinn gu
bheil ni-eigin de uaisle, de phrionnspal
ceartais, agus de ghras a shiiigh thuca as na
Sgriobturan ann an luchd-riaghlaidh riogh-
achdan mora agus beaga na Roinn Eorpa,
nach ceadaicheadh do uachdranachd air
bith innte, buntuinn gu h-euceartach, searbh
ri rioghachd eile, gu sonruichte ri coimh-
earsnach lag. Nach sinne a bha air ar
mealladh !
Chan urrainn briathran ach faileas fann a
nochdadh de'n diol a tha a' Ghearmailt a'
deanamh aig an dearbh am so air sluagh
briste Pholand ; a' riisgadh dhiubh an
codach, a' glacadh an airgid, 'g an cur a
machasandachaidheanagus as an croitean,los
an cinneadh fein a shuidheachadh 'n an aite.
Tha miltean de na daoine truagha air an
sgiurrsadh air faondradh feadh nan coilltean,
moran dhiubh a' basachadh le acras is fuachd
am feadh is a tha an tighean is am beo-
shlaint aig an naimhdean. Feadhainn a bha
gu doigheil 'n an tuathanaich, gheibhear iad
a nis 'n an sgalagan d' am maighstirean iira ;
agus tha an oigridh air an cur ris gach.
saothair is truime agus is sailche na cheile,
air son an eigeannais as truaighe de bheath-
achadh. Ma dhiultas iad, tha an gunna ri
'm bathais. Cha d' rinneadh a leithid eile
de fheannadh is de shaltairt air sluagh o
chionn mhoran linntean. Tha na Gearmail-
tich an diugh a' leantuinn comhairle na
beiste a theagaisg nach coir fhagail aig
sluagh ceannsaichte ach an siiilean air son
caoinidh.
Breitheanas an De bheo.
Tha an dol a mach cho fiadhaich is gu
bheil am Pap fein a' glacadh misnich agus
ag eigheach an aghaidh foirneirt a chaidh
thar tomhais. Is ann a tha iad a' gluasad
mar dhaoine a tha leagta ri diilain a thoirt
do gach prionnspal cothromach, agus do gach
cleachdadh cneasda a tha air an teagasg ann
am facal Dhe, agus a tha air an aideachadh
ann an coguis agus gnaths dhaoine maithe
feadh an t-saoghaU fharsuing. Gu'n deanadh
Jia Gearmailtich a leithid so a dh' eucoir air
na Polaich ; gu'n deanadh na Russianaich
a leithid de dh' ainneart air na Finnich, gu'n
deanadh iad le cheUe fochaid fhollaiseach
air Criosd, a' roghnachadh an fhir-reubain,
Barrabas 'n a aite — 's e sin leamsa co dhiubh,
fior uamhas a' ghnothuich.
BEACHDAN MU'N CHOGADH— AIG AN UINNEIG
Mur d' atharraich Dia a dhoighean 'na
Fhreasdal, mur d' thug e a suas aobhar a
rioghachd am measg rioghachdan an domh-
ain, mur d' fhag e riaghladh an t-saoghail
aig na creachadairean as treise armachd,
agus as cruaidhe cridhe, chan ann aca-san a
bhitheas am facal mu dheireadh. Cho mor,
laidir is 'g am bheil iad, chan fhaod iad dol
as o bhreitheanas an De bheo na's mo na
chaidh duthchanna mora foirneartach an
t-seann t-saoghail as. Cha do chaomhain
breitheanas Dhe eadhon a shluagh taghta,
air dhaibh an dorchadas a ghradhachadh
na's mo na'n solus.
Aig an Uinneig
Fanaidh an talamh gu brath.
BHA e air a theagasg dhomh 'n am oige
meas a bhi agam air eolas is sgoUearachd,
agus urram a thoirt do sgoUearan, agus ma's
aithne dhomh mo chridhe fein cha do thuit
mi riamh air falbh o'n teagasg sin a fhuair
mi 'n am bhalach. Ach ged nach robh e
duilich dhomh aig am air bith de m' bheatha
suidhe gu h-iriosal aig casan Rabbaidhean
an Fhoghluim, mar is sine a tha mi a' fas,
is ann as mo a tha teagamh a' tolladh a
steach do m'inntinn nach 'eil na sgoilearan-
mora a bheag air thoiseach oirnn fein a
thaobh tuigsinn crioch araidh a' chruth-
achaidh, agus an daimh a tha aig na nithean
a tha follaiseach, ri Dia no ri cheile.
Re mo bheatha ghoirid leugh mi iomadh
leabhar m' an robh e air a radh gu'n
atharraicheadh e beachdan dhaoine gu
buileach, agus gu'n cuireadh e smuaintean a'
chinne-daonna ann an claisean ura ; ach an
uair a sheallas mi air m' ais, tha an saoghal
a' dol air aghaidh mar bha e riamh, agus mar
nach biodh gin de na leabhraichean ud air
an sgriobhadh idir, na leabhraichean a bha
dol a dheanamh revolution, no a' dol a
thilgeadh saoghal na h-inntinn bun os cionn.
Tha mi an dull gu robh an duine geur a
sgriobh leabhar Ecclesiastes air a sgitheachadh
le leabh aichean (no le daoine) de'n t-seorsa
so 'nuair a thubhairt e ' Tha aon ghinealach
a' siubhal, agus ginealach eile a' teachd ;
ach fanaidh an talamh gu brath 1 Mar gu'n
abradh e nach robh anns an ni ur ach an seann
ni air teachd air ais ; a h-uile gineal a' stri
gu laidir agus a' tighinn bed ann an dochas
gu'n do shuidhich i an saoghal air bunaitean
ura, ach fad na h-uine an talamh a' fantuinn
gu brath mar bha e.
An ni a bha ann, is' e an ni sin fein a
bhitheas ann ; agus an ni sin a
rinneadh, is e an n\ sin fein a nithear;
agus chan 'eil n\ sam bith nuadhfo'n
ghrein. A bheil ni ann mu 'mfeudar
a radh, Feuch, tha so nuadh ? Bha
e ann cheana 's an t-sean aimsir a
bha ann romhainn.
Saoilidh na sgoilearan-mora agus na
speuradairean a bhios a' sgriobhadh mu'n
ghrein agus mu'n ghealaich agus mu'n talamh
nach rachadh an saoghal air aghaidh gu ceart
mur tugamaid geill do na tha iadsan ag
radh, ach theid am beachdan-san as an
fhasan, agus ri uine theid iad air dichuimhne,
ach mairidh a' ghrian, agus a' ghealach, agus
an talamh fein, gu brath, a' cur mhic an
duine gu smuaineachadh !
Air moran leabhraichean a dheanamh
chan 'eil crioch, agus tha moran leughaidh
'na sgios do'n fheoil, ach an duine air a
bheil eagal Dhe, agus a choimheadas
aitheantan, is coma dha co dhiu a tha e a'
leantuinn Mhaois no a' leantuinn Einstein
'n a bheachdan.
Achan Duthcha.
Bha an t-achan so air a sgriobhadh air
son nan duilleagan so an 1914, aig toiseach
a' chogaidh, leis an Ollamh Coinneach
Mac Leoid, ministear Ghiogha, is tha mi 'g
a toirt am follais an drasd, a chionn gu "
bheil an iirnuigh cho freagarrach agus
feumail an diugh 's a bha i an de.
A Righ nan Dul
A b' iul d' ar daoin' o chian,
Ri m' iarrtus eisd ;
Thar tir mo ghaoil 0 sgaoil do sgiath
Is dion i Dhe,
Is dion i Dhe.
Ta iad air chein
'G an iobradh fein 's a bhlar,
Na h-armuinn 6g — •
An gair nan cath O dion o'n tuil
Ar fuil 's ar feoil.
At fuil 's ar feoil.
Ri uchd gach oillt
O'n oidhche gus an la,
Bi ghnath 'n an cc ann ;
Gach iosal dhaibh, ma's buaidh no bas,
Mar aird 'n am beann.
Mar aird 'n am beann.
A Righ nan gras
Ma's cupan Ian de leon
Do dheoin d'ar taobh ;
Mur till gu brath ar fuil 's ar feoil
Gu cors' an gaoil,
Gu cors' an gaoil.
Gu'n seinn sinn salm
Mu'm falbh sinn air an sail
Thar fair o'n ghleann
Do'n Ti a dheonuich dhaibh am bas
An aird nam beann.
An aird nam beann.
AIG AN UINNEIG
Am baillidh agus am ministear.
Ann an aite nach ruigear a leas ain-
meachadh bha baillidh a bha 'na dhuine
fiadhaich, gun eagal Dhe no dhaoine air.
Cha robh eagal Dhe air oir cha robh e a'
creidsinn gu robh Dia ann. Bhitheadh e a'
niagadh air daoine a bhiodh a' dol do'n
eaglais, agus an iiair annamh a rachadh e gu
tiodhlacadh sheasadh e a mach o dhaoine
eile los gu'ni faiceadh an sluagh nach robh
e a' creidsinn ann an iirnuigh no ann an
aiseirigh.
Uair a lionnaich amhach a' bhaiUidh gu
dona, agus a dh'at a' chioch-shlugain aige
oho mor 's nach robh deo analach aige,
chaidh ministear na sgire 'g a fhaicinn.
Leis an deo bheag analach a bha aige thuirt
e ris a' mhinistear nach robh urnuigh no dad
de'n t-seorsa sin a dhith air, ach gu'm biodh
e 'na chomain na'n rachadh e gu dorus an
dotair anns an dol seachad, agus na'n
abradh e ris gu robh esan air son fhaicinn.
" Shaoilinn-sa," ars' am ministear, " nach
'eil aobhar agad dragh a chur air an dotair,
agus gu'n deanadh an Vet an gnothuch!"
An uair a chual am baiUidh sud leum e as an
leabaidh le leithid a dh'ardan 's gu'n do
bhris am meall-lionnachaidh a bha 'na
amhaich ; b'e sin toiseach fheadhais, is cha
robh feum aige air dotair no air Vet.
Car son nach toigh le daoine nach 'eil a'
creidsinn ann an Dia gu'm biodh iad, an
deidh am bais, air an tilgeadh ann an toll
mar nach robh annta ach beathach ? Tha
mise an duil gur e an t-aobhar nach 'eil iad
ach a' cur mar fhiachaibh orra fein nach 'eil
iad a' creidsinn ann an Dia. Na'm bu
bheathach a mhain a tha ann an duine
bhiodh e ceart coma ged thilgteadh ann an
toll e, ach tha ni-eigin 'n a chridhe, a
thuUleadh air doighean agus fasain an
t-saoghail, a tha ag innseadh dha gu bheil
Dia ann. Cha d' fhag Dia neach riamh gun
fhianuis air chor-eigin air fein 'n a chridhe.
An Raidheachan Soisgeulach.
Mar is abhaist tha bainne agus mil anns an
Raidheachan so, agus tha cuid de'n aireamh
mu dheireadh air a sgriobhadh cho soilleir
's gu'n gabhadh e cur ann an Gaidhlig gu
reidh, gu sonruichte na sgriobh an t-OUamh
R. I. Drummond mu " Ghxith Dhe." Sin
an seorsa seanchais a b' fhiach do mhinis-
tearan oga Gaidhealach anns a h-uile eaglais
feuchainn ri chur an Gaidblig, chan ann a
mhain air ghaol inntinnean an t-sluaigh a
bheathachadh, ach air ghaol ealain ionn-
sachadh leis an rachadh aca air a' cheart
theagasg a bhios iad a' toirt dhaibh ann
am Beurla a thoirt dhaibh ann an Gaidhlig.
Chan 'eil e 'n comas duine air bith asbhuain
na meanbh-sgoilearachd a chur an Gaidhlig,
is theagamh gur maith nach 'eil, ach a mach
bhuaith sin, tha sinn uile a' seachnadh
moran chuspairean 'n ar teagasg follaiseach
a chionn gu'm biodh e duilich dhuinn labh-
airt orra an Gaidhlig gun dragh a ghabhail.
Gheibhear anns an aireamh so o sgoilearan
an Albainn, an Lunnainn, an America, agus
an New Zealand, iomadh rud as fhiach a
leughadh, seanchas is beachdan cothromach
mu " Mhiorbhuilean agus laghanna a' Chruth-
achaidh," " Esra agus Nehemiah," " Am
faidh Amos," " Dara teachd an Tighearn,"
agus mar sin eile, agus tha iomradh coibhneil
air a dheanamh ann leis an Fhear-dheasach-
aidh fhein air an leabhar a bha air a chur
a mach o chionn ghoirid leis an OUamh
Iain Baillie, " Ar n-E61as air Dia." Anns
an iomradh so tha firinn agus coibhneas a'
pogadJi beul ri beul, an fhirinn air sgath an
leabhair fhein, agus an coibhneas air sgath
athair an fhir a sgriobh e.
Deadhan Lios-mor.
Chan urrainnear a radh gu'n do rinn an
Comunn ur a tha a' cur a mach sgriobhaidh-
ean Gaidhlig dearmad air Deadhan Lios-
mor, no air a' bhardachd a chruinnich e, oir
b' ann as an t-sean thigh -tasgaidh sin a bha-
a' cheud leabhar a chuir an Comunn a mach
air a tharruing, agus is ann as a thugadh an
treas leabhar cuideachd, a thainig a mach o
chionn ghoirid, agus a bha air a dheasachadh
leis an Ollamh Niall Ros, an Lagan Bhaid-
eanach.
Tha naoi dain fhichead anns an leabhar ;
tha a' Ghaidhlig agus a' Bheurla mu choinn-
eamh a cheile air na duilleagan, air chor
agus gu'm faod neach air bith fhaicinn ciod
is fhiach a' bhardachd so innte fein, agus
gu'm faod luchd na Gaidhlig fhaicinn ciod
an t-atharrachadh a thainig air ar canain o
chionn ceithir cheud bliadhna. Bha a'
bhardachd Ghaidhlig so air a cruinneachadh
am meadhon Albann, agus air a litreachadh
leis a' chluais, air chor agus gu bheil e
duilich a bhi cinnteach air uairean gu bheil
a h-uile facal ceart.
Bha an obair so anns a' bheairt aig an
Ollamh Ros o chionn uine mhaith, is ghabh
e dragh mor ris, ach b' fhiach dha a shaothair,
oir tha an leabhar a nis air a chur a mach
ann an doigh a thoilicheas an t-suil agus an
inntinn.
Tha e air a chur a mach o'n chlodh le
Oliver & Boyd, an Dun-eideann, agus is e
sia tasdain deug a phris.
M^CpR£^ODALE
Aireamh 5
1940
An t-OUamh DdmhnuU D6mhnullach,
Uidhist-a-Tuath
AIR Di-domhnaicli Casg chriochnaich an
duine gaolach so a thurus air thalamh is
chaidh e steach do'n t-Solus.
Bha uaisle agus irioslaclid ann am Maighstir
Domhnull gu nadurra, ach bha a bhuadhan
nadurra air an deanamh na bu mhaisiche le
companas na diadhaidheachd.
Rugadh e an 1855 : bha e air oileanachadh
an OUthigh Ghlaschu ; air a chur air leth gu
dreuchd na ministrealachd le Cleir MhuUe an
1885 : 'n a fhear-cuideachaidh an Tiriodh suas
ri da bhhadhna, agus air a shuidheachadh
ann an 1887 an Uidhist-a-Tuath, far an do
chuir e seachad a bheatha uile am measg a
dltaoine fein.
Coltach ri Mordecai bha e mor am measg
nan Uidhisteach, taitneach do mhor chuid-
eachd a bhraithrean, ag iarraidh maith d'a
shluagh, agus a' labhairt sith ri shliochd
uile.
Cha robh dh'eolas agam-sa air ach gu'n
do thachair sinn air a cheile aig an t-Seanadh
an Dim-eideann uair no dha 'n a sheann aois,
agus gu'n robh mi anns an sgoU Shabaid
aige an uair a bha e 'n a fhear-cuideachaidh
an Tiriodh. Ach bha duUichinn orm riamh
nach ann an Tiriodh a bha e air a shuidh-
eachadh seach an Uidhist. Ach cha robh
sinne cho fortanach ri muinntir Uidhist, no
theagamh cho toillteanach air tiodhlacan an
fhreasdaU.
Bha dithis de na tha a' sgriobhadh uime
air an duilleig so air an togail anns a'
choimhthional aige, is bha Coinneach Mac-
Leoid ag obair comhla ris, air chor agus gu'm
b' aithne dhaibh uUe gu maith an seorsa
duine a bha ann am Maighstir Domhnull.
Leis an Ollamh Coinneach MacLedid, an
Giogha.
O chionn beagan linntean bha gille 6g an
Uidhist a Tuath ris an abradh na coimhear-
snaich Calum na Gealaich. Bha a mhathair
'n a bantraich agus a chuid eile de'n teaghlach
gle 6g, agus is ann air Calum a bha uaUach
an tighe. 0 mhoch gu dubh bhiodh e
buachailleachd crodh a' bhaile, agus an uair
a bhiodh a' ghealach ann, dh' obraicheadh e
gu meadhon oidhche air fearann a mhathar.
Is e sin a b' aobhar gu'n d' f huair e an t-ainm,
Calum na Gealaich. Dh' fhag e dileab
eireachdail aig a shliochd.
Tha an sliochd sin an da chuid lionmhor
agus ionaraiteach anns an Eaglais. B'
aithne dhomh fhein seachd deug dhiubh,
agus ma's maith mo bheachd, bha no tha
uiread eUe dhiubh ann. Bha iad uile 'n an
deagh mhinistearan, uasal 'n an doigh agus
durachdach 'n an dreuchd, agus bha cuid
dhiubh a choisimi cliu ann am bardachd
agus an eachdraidheachd.
'N am measg air fad cha robh fear eile a
bheireadh barr air Maighstir Domhnull, mar
theireamaid ris mu'n do rinn OUthigh
Ghlaschu OUamh dheth. Ged nach d'fhag
e leabhar no sgriobhadh sam bith as a
dheidh,is f heudar gu'n robh meudachd annsan
a fhuair a leithid de ghreim air an sgireachd
anns an do rugadh e, agus anns an robh gach
darnacha teaghlach cairdeach dha fhein.
Ach bha na h-Uidhistich riamh 'n an daoine
leirsinneach, agus cha robh fear no te 'n am
measg nach aidicheadh, ma's e fear diubh
fhein a bha so, gu'n robh e o'n chridhe gus a
cheann na b' kirde na iad fhein. Thoisich
iad le dlighe ministeir a thoirt da : chrioch-
naich iad le h-uile dhghe a bha ann a thoirt
da. Bhiodh e an diugh 'n a bhreitheamh,
am maireach 'n a chomhairliche, an earar
'n a ionmhasair, agus 'na phears-eaglais fad
na h-iiine. Cha b' ann le smachd na cleire a
thug e mach dha fhein gaol agus earbsa an
t-sluaigh, ach leis a' chridhe bhlath, leis an
laimh fhosgailte, agus leis an toinisg sin anns
a bheil faite gaire.
Bha mi fhein comhla ris an latha sin a
thainig fear g'a ionnsaigh an imcheist mhoir,
a chionn gu'n tug e bold ni sonraichte a
dheanamh nach biodh idir chum maith na
h-Eaglaise. " Seadh, a ghraidhein," arsa.
Maighstir Domhnull, " an cuala tu riamh an
seanfhacal, ' Boid nach coir a thabhairt cha
choir a chumail.' " " Ach a bheU sin ceart,
a mhinisteir ? Nach fiachan air duine rud a
gheallas e ? " " Saoil, a ghraidhein, an robh
AN T-OLLAMH DOMHNULL DOMHNULLACH, UIDHIST-A-TUATH
Herod ceart an uair a thug e an ceann de
Eoin Baiste, los a ghealladh a chumail ? "
" Cha robh, a mhinisteir, cha robh idir idir —
agus, le'r cead, bidh mi nis a' falbh, agus m'
eallach dhiom."
Ged a bha Maighstir Domhnull an da
chuid dichioUach agus cothromach anns gach
dleasdanas a bhuineadh do'n sgireachd, cha
robh e idir aig fheabhas gus an seasadh e
anns a' chrannaig. Cha chuala mi sear-
monaiche riamh a b'fhe^rr leam eisdeachd
ris o thoiseach gu deireadh na bHadhna.
Bha tabhachd 'n a theagasg agus loinn air
a chainnt. Gun teagamh cha robh e deas-
bhriathrach, ged a bha sin 'n a chomas
cuideachd, 'n am b'e thoil e. B' fhearr leis
gu mor a bhi labhairt ri coimhthional mar
gu'm biodh e a' reusonachadh ri caraid taobh
an teine. Bheireadh e mach ceann-teagaisg,
chuireadh e a chorrag air a' phriomh-
smaointinn anns a' cheann-teagaisg sin, agus
leanadh e an smaointinn so tre luban agus
tre chama-luban gun a lorg a chall, gus an
cairicheadh e i gu seimh socair arm an
eanchainn agus an cridhe an luchd-eisdeachd.
Cha bu dana dhomh a radh nach robh moran
eaglaisean an Albainn anns an cluinnteadh
teagasg cho fallan no cho farsuing is a
chluinnteadh an Eaglais Chille-Mhoire an
Uidhist a Tuath. Agus bha bhuil ann. Mar
thuirt fear de'n choimhthional, " Far an d'
fhuair an t-uan am bainne, theid e rithisd
ann."
Ach bha iad ann, eadhon an Uidhist,
daoine a bhiodh a' gearan nach robh
Maighstir Domhnull cruaidh gu leor no idir
bagarrach gu leor 'n a theagasg. Chaidh
am freagairt aon Domhnach co-dhiu.
" Faodaidh e bhith gu bheU cuid anns an
eisdeachd a their nach 'eil mi cruaidh gu
leor air daoine, no eu-dochasach gu leor d' an
taobh." Thainig togail air a cheann agus
lasag 'n a shuil. " Rachaibh do'n chladh ud
shios, mata, agus abraibh an sin, os cionn
luchd bhur gaoil, nach 'eil ministeir ChiUe-
Mhoire cruaidh gu leor a thaobh nam beo
no eu-dochasach gu leor a thaobh nam
marbh. Abraibh e, ma theid agaibh air."
Ma's maith an sgathan an t-siiil, thainig
tiomadh, mur tainig fiamh cuideachd, air gach
cridhe anns a' choimhthional.
An deidh adhlacadh Chalum-cille, chaidh
fear de na manaich a steach do'n Eaglais
Mhoir a dheanamh iirnuigh. An uair a dh'
amhairc e mu'n cuairt, thainig rachd
caoinidh air ; " Is fuar falamh an eaglais
an diugh, gun esan innte."
Leis an Urramach Aonghus Mac-a-Bhiocair,
M.A., an Cinntire,
'S e duine sonraichte a bha ann am
Maighstir Domhnull, duine air an do bhuUich
Dia talantan neo-chumanta, agus a bharrachd
air na gibhtean nadurra a bha aige, bha e 'n
a dhuine spioradaU, Ian de ghras agus de
spiorad na diadhaidheachd. Bha e 's an
t-saoghal ach cha robh e de'n t-saoghal so.
Bha 6 ciuin, coibhneU, teo-chridheach,
cairdeil, f ialaidh, agus foidhidinneach; stuama,
measarra, agus faicilleach, 'n a chaitheamh-
beatha agus 'n a ghluasad ; ghc ann an
gnothuichean na h-eaglaise agus na diithcha.
An aoigheachd a bha 'n a aodann blath bha
e 'n a chridhe cuideachd.
Bha e mion-eolach 's an Fhirinn agus ann
an litreachas nan Athraichean agus ann an
eachdraidh nan Naomh, agus cha bhiodh
duine turail sam bith fada 'n a chuideachd
gun fhaicinn gu soilleir gu'n do leugh e a
h-uile leabhar nuadh agus sean a b' fhiach
a leughadh.
Bha e 'n a dheagh shearmonaiche ann am
Beurla agus ann an Gaidhlig, gu h-araidh
anns a' Ghaidhhg, canain a mhathar agus a
shinnsearachd. B' e searmonaiche Gaidhlig
a b' fhearr agus a bu tlachdmhoire eisdeachd
ris a chuala mise riamh. Bha e soisgeulach,
grunndaU, ordail, agus deas 'n a chainnt.
Bha rud-eigin ur aige air son an t-sluaigh a
h-uUe Sabaid, agus cha deachaidh e riamh
do'n chubaid gun fhios aige ciod e a bha e
dol a bhruidhinn air. Gradh Dhe ann an
Criosd agus sith, sin na cuspairean a bu
dluithe d'a chridhe. Co a chuala Maighstir
Domhnull a' frithealadh bord comanachaidh,
no ag Iirnuigh aig tiodhlacadh, no aig posadh,
no aig baisteadh, a dhi-chuimhnicheadh a
dhiirachd agus a bhriathran taitneach snas-
mhor. Cha robh guth laidir aige, ach, a'
cronachadh peacaidh obann agus an uilc, b'
abhaist dha a bhith gu math smachdail agus
sgairteil.
Cha robh aite au' an t-saoghal a bu docha
leis na Uidhist, agus cha robh sluagh air
thalamh a bu docha leis na muinntir Uidhist.
Mar a b' abhaist dha fhein a radh gu math
trie, " Na daoine gaolach laghach : na daoine
gaolach laghach! "
Thubhant ar Slanuighear " uach tainig
mac an duine gu'n deantadh frithealadh dha
ach a dheanamh frithealaidh." O'n latha
's an do phosadh e ri eaglais Chille-Mhoire
gus an latha an do leag e dheth a dhreuchd
dh' fhaodadh Maighstir Domhnull a radh le .
firinn nach tainig; esan eu'n deantadh
AN T-OLLAMH DbMHNULL dJ)MHNUI.LAOH, UIDHIST-A-TUATH 3
fritliealadh dha ach gu'n tainig e a dheanamh
frithealadh do na h-uile : oir cha robh ach
aon ni 's an amharc aige riamh — 's e sin
math spioradail agus timeil an t-shiaigh.
B' e sin an latha sona do mhuinntir Uidhist
agus an latha fortanach do dh' Eaglais na
h-Albann an latha a thill Domhnall mac
Alasdair 'ic Dhomhnuill 'ic Chaluim 'n a
rahinistear 6g air ais do'n Eilean Fhada!
Tha bron is ionndrainn an diugh ann an
iomadh tigh an Uidhist bho BhaUaidh gii
Grimsaidh, bho Phort nan Long gu Machair
lollaraidh, oir chaill a h-uile duine 's an
sgireachd sgaoilte fharsuing sin caraid gradh-
ach seasmhach agus ministeir diadhaidh
dileas. B' aithne dhasan gach teaghlach
agus an cor, agus cha robh duine 's an eUean,
beag no mor, nach robh eolach airsan, agus
na 'm bitheadh rud sam bith a dhith orra,
ge b'e air bith eaglais do'iii buineadh iad,
's ann thuige-san a rachadh iad air son
comhairle, no cuideachaidh, no iasad-airgid,
agus cha deachaidh duine riamh do Bhaile-
locha nach d' fhuair iochd agus fuasgladh.
Tha mise a' creidsinn nach b' urrainn
Maighstir Domhnull duine bochd lorn ocrach
a thionndadh air falbh falamh, agus tha mi
lan-chinnteach nach tug e cridhe goirt sam
bith le fhiosrachadh. Beannachdan nam
bochd, agus beannachdan na cloinne, lean
na beannachdan sin e re a thuruis air thalamh
gus an latha mu dheireadh.
Bithidh " cuimhne agus iomradh math "
air Maighstir Domhnull ann an Uidhist fad
iomadh latha 's bliadhna.
Sith d'a anam.
Leis an Urramach Sedras MacConnich, B.D.,
an Grianaig
CHUALAS osna dhuilich an Uidhist-a-
Tuath o chionn ghoirid ; chaochail Maighstir
Domhnull.
Tha e duilich a chreidsinn fhathast gu'n
tainig a' chrioch air, oir is gann gu'n urrainn
duine smaointeachadh air Uidhist as aonais.
Fad leth-cheud bliadhna bha e "mar ionad-
fasgaidh o'n ghaoith, agus mar dhidein o'n
doininn " do shean is 6g. 'S e ruigte leis gach
ceist a bha feum a reiteach, is gach caradh a
bha feum a leasachadh. Glic, ttirail, ciallach,
dh' eisdeadh e ris gach cas le foidhidinn, is
cha bhiodh aithreachas air an dream a
ghabhadh a chomhairle. Com a' choibhneis
's a' chairdeis, cridhe na h-aoigheachd 's
na fialachd, cha bhi fios gu la bhrath air an
liuthad eiginn d' an tug e fuasgladh, oir cha
tachradh a theanga air. Fritheilteach an
tigh a' bhroin, easgaidh a dh' fhiosrachadh
an dilleachdain 's na bantraich 'n an trioblaid,
choimhead e e fhein gun smal o'n t-saoghal.
" 'S i so an diadhaidheachd fhior-ghlan."
Bhiodh e doirbh duine fhaighian a bu
fhreagarraiche air a dhreuchd na Maighstir
Domhnull. Bha maise na naomhachd 'n a
ghniiis chiuin, choir ; agus cha b' urrainn
duit a bhi comhla ris gun a bhi faireachail
air buaidh chiatach an t-saoghaU neo-
fhaicsinnich. Bha e siobhalta 'na ghiulan;
bha e siobhalta 'n a theagasg. Shearmonaich-
eadh e gu socair, reidh, le guth druidhteach,
a' nochdadh do'n t-sluagh gradh Dhe ann
an losa Criosd. An comhnuidh a' cumaU air
chuimhne gu bheU cridhe ciiirrta, goirt, 's
a' h-uile coimhthional, bha misneach, dochas,
is comhfhurtachd, a ghnath 'n a theachd-
aireachd.
Bha inntinn geur, soilleu' gu nadurra ;
bha toil aige dh'ionnsachadh ; agus uime
sin, ged a bha chrannchur an eilean iomallach
a' chuain, bha e cho fiosrach ri fear 's an
t-sreath. Bheireadh e mach as 'ionmhas
nithean nuadh agus scan. Searmonaiche
maith am Beurla, cha chuala mi riamh
searmonaiche Gaidhlig a bu taitniche, agus
chan f haca mi idir, idir fear a chuartaicheadh
bord Comanachaidh cho ordaO ris.
Agus abair Gaidhlig! Bha a chainnt cho
deiseil, simplidh, achdarra, is nach e mhain
gu'n robh a sheanachas furasd a thuigsinn,
ach bha dreach air a bheireadh aoibhneas
do'n chridhe. Bha mi uair-eigin an cuideachd
seana mhinisteir a bha 'n a shearmonaiche
Gaidhlig air leth comasach, agus thachair
dhuinn tarriiing a thoirt air searmonachadh
Gaidhlig. " Cha chuala mi," ars' esan, " ach
da shearmonaiche Gaidhlig riamh." B' e
Domhnull DomhnuUach, ministeir Ceann-a-
Tuath Uidhist, fear dhiubh !
A bharr air uallach na sgu-eachd, bha
Maighstir Domhnull 'n a chleireach agus 'n
a chomhairliche glic an Cleir Uidhist air
son suas ri da fhichead bliadhna. Is iomadh
turns udalach a bha aige, a' freasdal air
coimhthionalan gun mhinisteir ; dh'fhaoid-
teadh a radh gu'n robh ro-chiaram nan
eaglaisean uile a' teachd air o uair gu uair.
Fo mhor speis aig a bhraithrean 's a' Chleir,
bha earbsa is creideas aig Eaglais na h-Alba
gu leir ann. Thug Oil-thigh Ghlaschu an
D.D. dha, agus, a ghraidh an t-saoghail, 's
e b' au'idh oirre !
Ged a b' e dleasnas a dhreuchd a bu
dliiithe do chridhe an duine choir agus
chliuitich so, bha lamh aige ann an cuisean
AN T-OLLAMH DOMHNIJLL DbMHNULLACH— CR^OCH XrAIDH AN DUINE
aimsireil na sgire gus an tainig ciaradh an
fheasgair is lapaiche na h-aoise. Far am
biodh e bhiodh rian is riaghaUt, is leas na
duthcha air altrum gun ghuth mor no droch
fhacal. Bha e de'n bheachd gu'm b' fhearr
a bhi samhach na'n fhirinn innseadh le
farran.
Ged a bha an t-Ollamh Domhnull Domh-
nullach stolda, citiin 'n a dhol a mach 's
'n a theachd a steach, bha e ceanalta, suairc,
gaolach air comhradh inntinneach is fealla-dha
gun gho. Co b' airrasiche dh' uidheamaich-
eadh sgeul, c6 b' aoibheile an ceann a'
bhiiird ?
Air a chrunadh le urram 'n a thir fein, cha
chualas riamh na bu mhiosa uime na
"Maighstir Domhnull" bho chomh-luchd-
duthcha, no " Baile-'n-loch " bho'n choig-
reach. Bidh cuimhne is ionndrainn air fhad
's a bhios a' ghineal so bed.
Seimh gu'n robh chadal.
Crioch araidh an duine
Leis an Urramach Aonghus Mac-an-Fhleisdeir, B.D., am Bothwell.
" Uime sin co dhiubh dh'itheas no dh'dlas sibh, no ge b'e ni a ni sibh, deanaibh na
h-uile nithean chum gldire Dhe." — I. Cok. x, 31.
" DEANAIBH na h-uile nithean chum gloire
Dhe."
Tha cuimhne againn uile air a' cheist agus
air an fhreagairt a dh' ionnsaich sinn nuair
a bha sinn 6g. " Ciod is crioch araid do'n
duine ? "
Tha Leabhar Aithghearr nan Ceist a' cur
na ceist sin oirnn anns a' cheud dol a mach.
Tha sin a' leigeil fhaicinn dhuinn cho glic 's
a bha na daoine a chuir r'a cheile na ceistean
a tha 's an leabhar bheag sin. Tuigidh a'
chlann 6g a' cheist so. Nach i so direach a'
cheud cheist a bhios iad fhein a' cur, nuair
a chi iad ni sam bith nach fhaca iad riamh
roimhe ! " Ciod e tha so ? " bithidh iad ag
radh. " Car son a rinneadh e ? De 's feum
da ? " Agus ma tha sinn 'n ar creutairean
reusanta idir, chan fhaod e bhi nach do
chuir sinn a' cheist so, "Mise mi fhein;
car son a rinneadh mi 1 De 's feum d' an
bheatha so ? Car son a chruthaich Dia an
duine ? "
Da mhile bliadhna roimh so, bha na
daoine glic am measg nan Greugach a'
beachd-smuaineachadh air na ceistean sin.
Thubhairt iad riu fhein 'n an smuaintean,
" Cha do rinneadh gun aobhar sinn. Chan
'eU beatha an duine gun chiall, gun chuis,
gun fheum. Cha chreid sinn gu'n robh sinn
air ar cur 's an t-saoghal chum 's gu'n ith
sinn, agus gu'n 61 sinn, agus gu'm bi sinn
marbh am maireach, Tha ar n-inntinn agus
ar n-anam cho mor agus cho iongantach 's gu
bheil feum na's fearr na sin air an son."
Fath na beatha so.
Bha feadhainn ag radh— mar a tha feadh-
ainn ag radh riu fhein aig an la diugh — ■
" Rinneadh mi chum 's gu'm biodh mi
sona. 'S e sin fath na beatha so." Ach bha
feadhainn eile a' freagairt, " Chan 'eil sin
ceart. Is fhearr a bhi dileas na bhi sona.
Is fhearr a bhi fulang air son do chair dean,
no air son do dhiithcha, ma bhios sin feumail,
na bhi sireadh do shonais fhein."
An sin dh' eirich feadhainn eUe, agus
thubhairt iadsan, "Dh' fhaodadh gu'n do
rinneadh sinn gu bhi sona, ach chan fhiach
sonas no solas idir, ach an sonas agus an
solas a thig an lorg ar dleasanais. Ma bhios
suil againn daonnan r' ar sonas fhein a
mhain, caiUidh sinn e ; ach ma bhios suil
againn air nithean eile, nithean as fhearr, 's
ann an sin a bhios sinn sona da rireadh."
Tha sinn coltach ri daoine a rachadh a
mach le bogha no le gunna, a thilgeil air
comharradh no air targaid. Mur h-eU sinn
glic, faodaidh sinn ar beatha a chaitheamh
a' tilgeil, a' losgadh, a' leigeU urchrach, gun
fhios CO dhiti 's e 'n targaid cheart a tha
romhainn, no nach e. Is mairg a bhi tUgeU
air targaid chearr, ged a dh' amaiseadh sinn
air, agus mar sin a bhi a' call cothroim air
an targaid cheart a bhualadh agus air duals
fhaotainn.
Tilgeil air comharradh.
Bha na smuaintean so am beachd nan
daoine glic am measg nan Greugach, oir am
facal a bha aca air son peacaidh, b' e sin
facal a bha ciallachadh " tilgeil air comh-
arradh gun a bhualadh." Ma bha na saigh-
dean a' dol seachad no a' tuiteam gu lar an
^ite an targaid a ruigheachd, b' e " hamartia "
— peacadh, am facal a bha aca an son sin.
Mar sin tha an t'abstol Pol ag radh, " Pheac-
aich na h-uUe, agus tha iad air teachd gearr
air gloir Dhe."
Agus bha na Greugaich a' foighneachd,
c'kit an robh an targaid cheart ; ciod an
CR^OCH ilRAIDH AN DUINE
oomharradh air am bu choir dhaibh a bhi
tilgeil ? Ciod e am math as airde, am math
as fhearr air ar son ? No, mar a tha Leabhar
nan Ceist ag radh, " Ciod i crioch araid do'n
duine ? "
Chan e na daoine glic a mhain a bha, no
a tha, a' cur na ceist so, agus a' toht freagairt
dhi. Tha gach duine 's an t-saoghal a' toirt
freagairt do'n cheist so anns gach la d'a
bheatha. Dh'fhaodadh nach 'eil fhios aige
gu bheil e deanamh sin, ach tha e tilgeil air
oomharradh aii- choireigin, bitheadh e math
no olc. Is iomadh oomharradh feumail a tha
air a chur romhainn anns a' bheatha so ;
biadh, aodaoh, airgiod, slainte ohorporra, agus
a leithid sin. Tha iad sin uUe 'n an criochan
matha, nach bu chou' dhuinn a dhichuimh-
neachadh. Ach chan 'eil anns na criochan sm
ach meadhonan gu crioch na's mo a ruigh-
eachd. Chan 'eil sinn a' tighinn beo chum
's gu'n ith sinn : tha sinn ag itheadh chum
's gu'm bi sinn beo. Tha airgiod gle mhath
'n a aite fhein ; ach ma bhios long air a
briseadli air eilean beag fada o'n tir, agus
ma bhios na seoladairean a' dol as cho math
's a dh'fhaodas iad ; ged a bhiodh storas mor
de dh'airgiod agus de dh'or air an luing,
nach biodh na daoine gorach na'm biodh iad
a' toirt an oir led agus a' fagaU arain agus
gach seorsa bidh gus an sluigeadh na h-uisg-
eachan suas iad !
Tha gach duine a' our targaid no oomh-
arradh air choreigin roimhe, co dhiu tha
fhios aige fhein gu bheil e deanamh sin,
no nach 'eU, agus tha e a' sireadh, agus a'
feuohainn, oomharradh a bhualadh anns gach
ni a tha e deanamh. Is e so a tha cur eadar-
dhealachadh eadar gHocas agus amaideaohd,
gu bheil fhios aig an duine ghHo ciod a tha
e our roimhe, ciod a' chrioch a tha e sireadh :
chan 'eU e a' caitheamh a bheatha mar
dhuine dall a' coiseaohd 's an dorohadas. Is
beag, is boohd, is olc beatha an duine sin
naoh 'eil a' sireadh criche moir agus priseil.
Feumaidh sinn bhi 'g iarraidh nithean air ar
son fhein, no cha teid againn a bhi tighinn
beo idir ; ach ma bhios sinn beo uLle gu leu-
air ar son fhein, chan fhiach ar beatha ach
beag.
Cinnich agus duthchanna.
Tha sin f ior, ohan e a mhain mu thimchioll
dhaoine, ach mu thimchioll nan cinneach
agus nan dtithchannan cuideachd. Bu choir
do dhuine bhi 'g iarraidh math a theaghlaioh
fhein, no leas agus math a choimhearsnaich,
amhuU mar a tha e ag iarraidh maith air a
shon fhein. Bu choir do'n duine agus d'a
theaghlach agus d'a choimhearsnach a bhi
'g iarraidh math dhaoine eile, agus math na
dtithcha. Ach ma bhios muinntir na diithcha
gun suim do dhiithchannan eile, mur bi iad
ag iarraidh math do na cinnich eile, agus
mur h-eil iad, oho fad 's is urrainn daibh, a'
our air aghairt leas dhaoine eile, chan 'eil
iad glic : ohan 'eil iad a' deanamh oeartais
eadhon d' an duthaioh fhein. Chan 'eil e
oeadaiohte do dhuine sam bith no do ohinn-
each sam bith, a bhi beo dha fhein a mhain.
Mar a tha e sgriobhta, " Na seallaibh gach
aon air na nithean a bhuineas da fein, ach
gach aon air na nithean a bhuineas do dhaoine
eile mar an ceudna."
Sinn f^in.
Cha tig sith oheart agus chinnteach air an
talamh, gus am bi muinntir gach diithoha
feadh an t-saoghaU a' cuimhneaohadh -leas
agus math nan diithchannan eile. Tha e
ceart gu leoir a bhi glaodhaich, " Suas le ar
canain : suas le ar duthaioh : suas leis a'
Ghaidhlig ; " tha sin opart : bu choir
dhuinn meas a bhi againn air ar duthaioh
fhein ; ach feumaidh simi a bhi toirt an
aire, nach 'eil e oeart idir a bhi 'g eigheach,
" Sios le daoine eUe: sios le tir air bith
eUe."
" Co e mo choimhearsnach ? " thubhairt
am fear-lagha ri losa, agus dh'innis losa dha
gu'm faodadh e bhi duine de na Samaritan-
aich, muinntir a bha 'n an naimhdean do
Israel roimh sin.
An targaid air am bu choir dhuinn a bhi
tilgeil, an oomharradh bu choir dhuinn a bhi
cur romhainn, " crioch araidh " do gaoh
duine, ciod e tha sin ? Chan e biadh no aodaoh
no airgiod air ar son fhein. Tha iad math gu
leoir agus feumail 'nan aite fhein ; ach tha
a' chuis na's mo na sin. Chan e ar teaghlach,
ged is e ar dleasanas curam a ghabhail d' ar
tigh fein. " Mur dean duine solar air son a
chuideachd fein, agus gu h-araidh air son
muinntir a theaghlaioh, dh' aicheadh e an
creideamh, agus is miosa e na ana-oreideach."
Chan e ar diithaioh : is e feinealaohd gach
cinnich an cunnart as mo a tha 's an t-saoghal
air an la 'n diugh. Ni 's mo na sin, ohan e
an oinne-daoine gu leir. Iad sin uile, chan
'eil iad ach pairt na criohe moire so. Agus
an t-ainm a ohuir an t-abstol air a' chrich
sin, a' chrioch anns am bheil gach crioch
laghail eUe a' faotainn aite : 's i Gloir Dhe
a thug e mar ainm oirre. " Deanaibh na h-uile
nithean chum gloire Dhe." — " Pheacaich na
h-uile, agus tha iad air teaclid gearr air
gloir DM,." " Ciod i crioch araidh do'n
duine ? Is i crioch araidh do'n duine, Dia
a ghldrachadh."
6
CRIOCH XrAIDH an DUINE-
-RABHADH ROIMH LAIMH
Gloir Dhe.
Ciod a tha sin a' ciallachadh ? Qloir DM :
ciod i sin ?
Bha aon bheatha anns an t-saoghal so,
anns an deachaidh a' chrioch sin a choimh-
lionadh. Agus tha cuimhne agaibh, a chair-
dean, tha sibh a' cuimhneachadh a' chunntais
a thug losa e fhein air, nuair a bha e ri
iirnuigh air an fheasgar roimh a bhas.
Thubhairt e 'na urnuigh ; — " Ghloraich mise
thusa air thalamh." Agus an sin, mar gu'm
biodh e a' mineachadh nam briathran sin,
thubhairt e, " Chriochnaich mi an obair a
thug thu dhomh r'a dheanamh." Bhi
deanamh na h-oibre a thug Dia dhuit r'a
dheanamh ; is e sin a bhi glorachadh Dhe.
Tha fhios againn gu bheil na nithean a
chruthaich Dia 'g a ghlorachadh. Tha " na
speuran ard as aille dreach " a' seinn d' an
Cruithear eo-sheirm bhinn. " Tha 'ghrian
gun sgios o la gu la, a' sgaoileadh cliii a
Dia 's gach ait."
Ciamar tha iad 'g a ghlorachadh ? Tha
iad a' deanamh na thug Dia dhaibh mar
obair. 'S ann mar sin a tha iad 'g a chliiith-
achadh. 'S ann mar sin a tha iad a' cur an
ceill a ghloire. Is ann mar sin a dh'fhaodas
sinne cuideachd bhi 'g a ghlorachadh. Bha
losa a' deanamh sin nuair a bha e a' teagasg
agus a slanachadh luchd-aiteachaidh Ghalile
agus Jerusalem. Bha e a' deanamh sin nuair
a bha e air chrann-cheusaidh. Agus, a
thuilleadh air a sin, bha e a' deanamh an ni
ceudna nuair a bha e 'na shaor ann an
Nasaret. Ge b' e ni a ni thu, ma bhios tu
cinnteach gur e toil Dhe gu'n dean thu sin,
tha thu 'g a ghlorachadh.
Obair gun deanamh.
Is iomadh duine a tha bronach nuair a
chuimhnicheas e an obair a thug Dia dha
r'a dheanamh ; obair a dh'fhag e gun a
dheanamh. Tha e a' deanamh aithreachais
nuair a smuainicheas e air na nithean sin.
Cha do ghloraich siim ar Dia mar bu choir
dhuinn. Faodaidh e bhi nach bi an cothrom
againn na's mo air an dleasanas a chur an
gniomh a dhichuimhnich sinn an de. Ach
tha obair aig Dia air ar son an diugh. Tha
e a' toirt cothroim eUe dhuinn a nis ; obair
eile a tha e ag iarraidh oirnne a dheanamh.
Is math a bhi duihch air son ar mearachdan,
ach chan 'eil math sam bith a bhi caoidh
mearachdan an de, agus a' fagail obair an
latha diugh gun oidhirp a thoirt 'g a deanamh.
Tha obair aig Dia air do shon an diugh.
Bi cinnteach as a sin. Theagamh nach 'eU
sinn comasach air nithean mora a chur an
gniomh, ach tha feum aig Dia air nithean
beaga cuideachd. Ged nach 'eil thu ach ag
itheadh agus ag 61 le cridhe taingeil, tha thu
a' toirt seirbhis dha. larr air innseadh dhuit
ciod e a thoil gu'n deanadh tu a nis. Agus
ma thuigeas tu ciod is coir dhuit a bhi
feuchainn a nis, agus ma bhios tu ag obair
air na gnothuichean sin, faodaidh tu bhi
creidsinn gu bheil thu a' cliuthachadh an
Tighearna do Dhia, comhla ris na neamhan
agus na h-ainglean as aird an gloir, a tha
cur an ceill a mhoralachd agus a naomhachd
o shiorruidheachd gu siorruidheachd.
'' Ge b'e ni a ni sibh, deanaibh na h-uile
nithean chum gloir e Dhe."
Rabhadh roimh laimh
Leis an Urramach Iain Mac-a-Phearsoin, M.A., an Tigh-an-UilU.
THACHAIR duine orm bho chionn ghoirid a
tha a' creidsinn gu mor ann an rabhaidhean
a bhios daoine a' faotainn roimh laimh air
nithean a tha dol a thachairt.
Tha iomadh neach ann an diugh nach 'eil
idir a' creidsinn gu'n teid aig duine air
rabhadh mar so fhaotainn. 'S ann timchioU
air aon a bha aon uair gle ainmeil an Sgir
Mhuc-arna a tha an naidheachd a leanas air
a h-innseadh. Tha i air a sgriobhadh ann
am Beurla mar tha, uair no dha, ach cuiridh
mise sios an so ann an Gaidhlig i. Bidh a
bheachd fein aig gach neach a leiighas i.
Fear Inbhir Atha.
Tha tigh mor Inbhir Atha an- a thogail air
bruachan Abhainn Atha ann an aite cho
boidheach 's air an dearc do shuil air taobh
siar na Gaidhealtachd. Tha e an aithris gu
robh Donnchadh Caimbeul, uachdaran
Inbhir Atha aig an am, aon fheasgar 'na
shuidhe 'na aonar aig an teine ann an aon
de na seomraichean nuair chual e gnogadh
cruaidh aig an dorus. An uair dh' fhosgail
se e chunnaic e duine ciontach an sin, eudach
sroichte, fheUeadh dearg le full, is anail an
aird a chleibh, agus ghuidh e air gu
durachdach aite-dion a thoirt da ; gu'n do
mharbh e duine ann an streupaid agus gu'n .m
robh an luchd-toir gu dian as a dheidh. ^
Gheall an Caimbeulach sin dha, ach cha
robh e ach gann air an duine a chur ann an
aite-falaich nuair chual e an ath ghnogadh
RABHADH ROIMH LAIMH
aig an dorus. Nuair dh'fhosgail se e
chunnaic e dithis fhear fo Ian armachd 'n an
seasamh air an aird-bhuinn, is thubhairt iad
a beul a cheile, " chaidh do cho-ogha a
mhort an diugh, agus tha sinne an toir a'
mhortair." Chuimhnich an Caimbeulach
air a' ghealladh agus cha do ghabh e air gu'n
robh fhios aige c'aite an robh am fear a bha
fo'n choill. Thog na seoid orra.
An taibhs.
An oidhche sin fein bha an t-uachdaran
'na chadal ann an seomar mor farsuinn.
Air feadh na h-oidhche dliuisg e le uamhas
is eagal, oir chunnaic e an taibhs aig
Domhnull, a cho-ogha a bha air a mhort, 'na
sheasamh aig taobh a leapa, is thuirt e ann
an guth garg na briathran so, " Fhir Inbhir
Atha! Fhir Inbhir Atha! Tha fuil air a
dortadh, na teanachd thusa am mortair."
Anns a' mhaduinn, air an ath latha chaidh
an Caimbeulach gu aite-falaich a' mhortair
's thuirt e ris nach b' urrainn da fhalach na
b' fhaide. " Cuimhnich," ars am fear eile,
" gu'n d'thug thu t' fhacal air do bhiodaig."
Chuir so dragh nach bu bheag air inntinn an
uachdarain agus gun fhios aige de b' fhearr
dha a dheanamh. Bha a chogais 'g a
dhiteadh agus fhathast bha e air son fhacal
a chumail, agus 's e rinn e gu'n do threoraich
e am mortair gu uamh am Beinn Cruachain,
a bha dluth air laimh, agus dh' fhalaich e an
sin e.
An ath oidhche, nuair ghabh e mu thamh
bha e a' carachadh 's a tionndadh agus e
cho mi-shocair 's nach b' urrainn da cadal.
Chual e a ris an aon ghuth garg, agus nuair
dh'fhosgail e a shiiilean chunnaic e taibhs
Dhomhnuill an dara uair agus e 'na sheasamh
ri taobh na leapa aige, agus chual e na h-aon
bhriathran eagallach bho bhilean, " Fhir
Inbhii- Atha! Fhir Inbhir Atha! tha fuil
air a dortadh, na teanachd thusa am
mortair." 'Nuair shoUleirich an latha
chaidh e le cabhaig is e fo throm iomgain
dh' ionnsuidh na h-uamha, ach bha i falamh
fas 's an coigreach air tarruing.
Ticonderoga.
An oidhche sin fein nuaii' chaidh e do'n
leabaidh cha b 'urrainn da cadal, ged bha
sannt gu leor aige air. Chunnaic e an taibhs
an treas uair is aodann cho gruamach ged
bha a ghuth moran na bu chiiiine na chleachd
e bhith, agus labhair e na briathran so,
" Slan leat, Fhir Inbhir Atha, gus an
comhlaich sinn le cheile aig Ticonderoga ! "
Cha deach an t-ainm neonach ud riamh air
dichuimhne air a' Chaimbeulach. Beagan
an deidh sin ghabh e anns an arm, agus bha
e 's an reisimeid ainmeil sin ris an abrar
" Am Freiceadan Dubh," a bha a' cumail
smaig air na Gaidheil a bha buaireasach 's
an am^
Re uine fhuair e 'na Mhaidsear, agus
bliadhna no dha an deidh sin bhris cogadh
mor a mach eadar Breatunn agus an Fhraing,
agus chaidh esan air cheann na reiseimeid
aige do America gus an talamh a bha aig an
Fhraing an sin a thoirt a mach. Chaidh
crith 'na fheoil 'nuair chual e gu robh aca ri
ionnsuidh dhaicheil a thoirt air Gearasdan
ris an cante Ticonderoga.
Bha fhios aig na h-oifigearan a bha maUle
ris air naidheachd Inbhir Atha agus air-
briathran na taibhse, is chuir iad an cinn ri
cheile gus a char a thoirt as le bhith cur an
ire dha nach e Ticonderoga a bha iad a
dliithachadh air ach Gearasdan Dheorsa.
Anns a' mhaduinn, an ath latha ghabh iad
beachd air cho mi-thuarail agus cho mi-
shunndach 's a bha e. Chuir e failt orra anns
na briathran so. " Thug sibh an car asam.
Is e so Ticonderoga. Thainig e do'n champ
agam an raoir ; so latha mo dhunach-sa."
Mar thubhairt b'fhior.
Chuir an naidheachd so 'n am chuimhne
naidheachd a tha againn ann an Leabhar
Dhaniel air an rabhadh a fhuair Belsasar
roimh uair a bhais. Rinn e fein agus na bha
maUle ris dichuimhne air Dia, is bha iad ag
aoradh do dhiathan eile. Tha e coltach gu'n
do rinn e cuirm mhor agus chruinnich e
chuice mile d'a thighearnaibh agus bha iad
ag 61 a soithichean oir a ghoid athair
Nebuchadnesar a teampuU Dhe ann an
lerusalem. Ann am meadhon na cuirme
thug an righ siiil air a' bhalla, is chunnaic
e ni a chuir eagal is dragh air, dh'atharraich
a choltas, is bha a chasan air chrith fodha,
cho luath ri slait an sruth.
Sgriobhadh air a' bhalla.
Chunnaic e lamh duine a' tighinn a mach
as a' bhaUa, agus sgriobh a mheoir air a'
bhaUa na briathran so " Mene, Mene, Tecel
Upharsin." Cha d' fhuaradh duine anns an
rioghachd aige a mhinicheadh na briathran
dorcha so ach Daniel, braighdeanach a
ludali. B' e ciall nam briathran so gu'n
robh an rioghachd gu bhith air a toii-t
uaithe. Air an oidhche sin fein chaidh
Belsasar a mharbhadh agus ghabh fear eUe
aite.
Ma tha na bheil sinne a' leughadh 's a'
cluinntinn timchioU air Hitler 's air a
chuideachd uile fior tha iad moran na' s
miosa na bha Belsasar. Tha an sluaoh air
RABHADH ROIMH LAIMH— AG URNUIGH GUN SGUR
an cumail aca an dorchadas, tha Soisgeul
Chriosd gle shuarach 'n an sealladh ; na
h-eaglaisean 'g an dunadh agus na minis-
tearan nach geill d' an toil-san air an tilgeil
ann am priosan. Faodaidh gu mair so greis
bheag ach thig an latha, luath no mall,
nuair gheibh an sluagh cothrom eiridh agus
an cuibhrichean a thilgeil dhiubh; anns an
latha sin bidh coltas is casan Hitler mar bha
coltas is casan Bhelsasar.
Chan 'eil teagamh sam bith nach do rinn
Hitler obair mhor anns a' Ghearmailt bho'n
fhuair e 'na cheannard oirre, ach ghabh e
'na cheann gu rachadh aige air an t-saoghal
gu leir a cheannsachadh. Cha b' esan 'a
cheud fhear a smuainich sin agus theagamh
nach e am fear mu dheireadh.
An Dia nach do ghloraich thu.
Mu'n do thoisich an cogadh mor so tha
cuimhne agam air oraid a Hubhair fear de
mhinistearan a' chriiin againn fein anns an
d' thug e cliu mor do Hitler air son na rinn
e air son na Gearmailt. Ach aig a' cheart
am thug e rabhadh dha e a ghabhail leis na
bha aige cheana, agus gu'm biodh meas air
mar dhuine mor ach mur gabhadh gu'n
eireadh gu h-olc dha.
Tha mi a' smuaineachadh gu bheil na
briathran a sgriobhadh mu Bhelsasar fior
d'a thaobh-san mar an ceudna, " Mharbhadh
e an ti a b' aill leis, agus an neach a b' aiU
leis chumadh e beo, agus an neach a b' aill
leis chuireadh e suas, agus an neach a b' aiU
leis chuireadh e sios."
Chuir e ann an neo-bhrigh gaoh rabhadh
a fhuair e agus a nis tha meur a'
sgriobhadh air a' bhaUa — " An Dia aig a
bheil t'anail 'na laimh cha do ghloraich thu ;
uime sin criochnaichidh e do rioghachd."
Ag urnuigh gun sgur
Leis an Urramach Niall G. Ddmhnullach, an Aird-nam-murchann.
SO agaibh naidheachd a fhuair mi an la
roimhe bho sheann charaid air an do thadhail
mi air chuairt am measg muinntir a' choimh-
thionail. Tha i fior oir bha 'athair gu math
eolach air na daoine ann an laithean oige.
Is coltach gu'n robh duine anns an sgir
aig an am a bha gu math caoin-shuarach
mu'n eaglais is mu gach ni air son an robh
i a' seasamh am beachd dhaoine. Bha so
a' cur curaim air a chairdean, is bha iad air
am maslachadh le dhol air adhart. Dh'fheuch
iad gach doigh air am b'urrainn dhoibh
smuaineachadh gu thaladh gu Tigh na
h-Urnuigh, is dh'fheuch iad ri a cho-
eigneachadh, ach dhiult e am muigh is am
mach cas a chur a stigh air dorus na
h-eaglaise.
'S e thainig as gu'n do chuir a chairdean
an cinn ri cheile, agus air an ath Shabaid
thog iad leotha e a dheoin no dh'aindeoin.
Nuair a chunnaic e nach robh dol as ann
dha, chaidh e leotha ceum air cheum, agus
cha bu bheag an t-ionghnadh do mhuinntir
an aite a bhi 'ga fhaicinn a' gabhail aite
suidhe maille ri chairdean. Cha d' thubhairt
e facal, is cha do ghluais e gus an do
thoisich an t-seirbhis, agus an sin sparr e a
chorragan 'na chluasan. Dh'fhuirich e mar
sin fad na h-tiine gus mu mheadhon an
t-searmoin an d' thainig cuileag a laigh
air a shroin. B'fheudar dha an sin aon d'a
lamhan a thoirt bho chluais a chum a cur
air falbh. Air dha sin a dheanamh chual e
am ministear ag radh — " Bithibh ag urnuigh
gun sgur." Chuir na briathran sm iongantas
air, agus is e thainig as gu'n deach Iain far
an robh am ministear aig crioch na seirbhis
feuch an innseadh e dha ciamar a bha e
comasach do dhuine a bhi ag iirnuigh gun
sgur. Thug am ministear fanear gu'n d'
rinn na briathran so beothachadh air inntinn
Iain, is ged nach do thuig e iad, gu'n robh
iad a' cur dragh air. Bu mhath a bha fhios
aige cuideachd gu'n robh Iain deas gu dol
an deasbud mu'n deighinn, is smuainich e
gu'm b'e an rud a b'fhearr a' ghabhadh
deanamh leigeil leis a bhi a' beachdachadh
orra leis fhein car tacain fhathast.
Dh'iarr e air Iain a lethsgeul a ghabhail
oir gu'n robh e car trang aig an am le obair
an latha, '" ach," ars' esan, " rach thusa far
a bheil Alasdair DhornhnuUl 's a' mhaduinn,
agus is e mo bharaU gu'm fuasgail esan a'
cheisd sin dhuit."
B' fhada le Iain gus an d' thainig a'
mhaduinn, agus air dha bhi cinnteach gu'n
robh Alasdair air a chois, thog e air a nunn
gu tigh a charaid. Cha bu bheag an t-iongh-
nadh a ghabh e Alasdair fhaicinn is e trang
a' ruamhar. Ghabh e nunn far an robh e
agus a' cur faUte air ; ars' esan : — " Tha
sibh trang ag obair, Alasdair." " Trang ag
obair agus ag urnuigh," fhreagair Alasdair.
B' ann mar sin a fhuair Iain fuasgladh do'n
cheist a chum cadal na h-oidhche uaithe, agus
tha e ri aithris gu'n robh atharrachadh ri
fhiosrachadh an caitheamh beatha Iain
bho'n latha sin.
Aon eUe de na meadhonan a tha Dia a'
cleachdadh gu bhi a' diisgadh spiorad an
aithreachais an cridheachan dhaoine.
NfCORf^ODALE
Aireamh 6
1940
Cairdean losa
Is sibhse mo chairdean-sa. — Eoin XV., 14.
vJHAN 'eil teagamh nach d' thug e toil-
inntinn mh6r do na deisciobuil an uair a
thubhairt losa riu, " Is sibhse mo chairdean-
sa," oir b' ion daibh moit a bhi orra. Cha
fhreagradh e dhaibhsan a rkdh gu'm b'e losa
an caraid-san, agus cha mho a thubhairt iad
e, no a rinn iad boilich as an d^imh anns an
robh iad do losa. Ciod air bith na faihngean
eile a dh' fhaodadh a bhi anns na h-abstoil
cha robh an f haihng annta dol ro dh^na air
losa. Ged bha iad cho eolach air, agus ged
bha caidreamh cho dltith eatorra, cha do
dhichuimhnich iad riamh an t-urram a bha
dhgheach a thoirt da. Bha cuid de na
h-abstoil cairdeach dha a thaobh na feola ;
bha Seumas agus ludas air an togail anns an
aon teaghlach maille ris, ag itheadh aig an aon
bhord ris, agus a' cadal, theagamh, anns an
aon leabaidh ris ; bha iad 'n an cairdean dha
ann an da dhoigh, le ceangal na fala agus le
bann na deisciobuileachd, ach ma bha, an uair
a thoisich iad air Htrichean a sgriobhadh a
chum na h-eaglais cha d' thuirt iad aon fhacal
uime sin ; sgriobh iad mar sheirbhisich an
Tighearn losa. " Tha Seumas seirbhiseach
Dhe, agus an Tighearn losa Criosd, a' cur
beannachd chum an d^ threubh dheug a tha
air an sgapadh o cheile." Ach ged nach do
ghabh na deisciobuil orra fein dol ro dhana
air am Maighstir agus an Tighearna, chan 'eU
teagamh air bith nach do leum an cridhe le
moit is gairdeachas an uair a thubhairt e
fein an rud nach freagradh dhaibh-san a radh,
" Is sibhse mo chairdean-sa."
Daimh bhlath.
Uair eile thubhairt e riu, " Tha sibh ag
radh, Maighstir, agus Tighearna, riumsa ;
agus tha sibh ag radh gu maith ; oir is mi
sin " ; ach an so tha e ag radh gu bheil
daimh eUe agus daimh as blaithe na sin
eadar e fein agus iadsan, daimh a' chairdeis
agus a' ghraidh. Bha e air bheul an saoghal
f hagail ; bha e dol a chur nan abstol a mach
gus an saoghal a chosnadh dha, agus a' fagaU
rioghachd Dhe air thalamh air an ciiram ;
ach m'an do chuir e a mach iad ghabh e an
cothrom air innseadh dhaibh gu robh e 'g
an cur a mach, chan ann mar sheirbhisich a
mhain ach mar chairdean. B'e sin an doigh
a ghabh e au' innseadh dhaibh gu robh Ian
earbsa aig annta ; earbsa 'n an dilseachd
agus 'n an dichioU.
Bho thaobh Chriosd tha an cairdeas so a'
ciallachadh gu'n toir e solus d'a shluagh ;
gu'n dean e 'inntinn agus a ruintean soiUeir
dhaibh, agus gu'n toir e dhaibh eolas nan
nithean sin a tha e feumaU dhaibh eolas a bhi
aca. " Ghairm mi cairdean dibh ; oir na
h-uile nithean a chuala mi o'm Athair, rinn
mi aithnichte dhuibh-sa iad." Ma bu mhaith
leat fhaotaian a mach, mata, a bheil thusa am
measg cairdean Chriosd, ceasnaich thu fein
feuch a bheU thu a' faotainn an t-soilleireach-
aidh so a thaobh nan nithean a bhuineas do
rioghachd Dhe agus do'n t-saoghal neo-
fhaicsinneach. Ma tha thu an diugh far an
robh thu fichead bliadhna roimhe so, gun dol
aon cheum air t' aghaidh ann an eolas, no
ann an creideamh, no ann an gliocas, is ion
dhuit eagal a bhi ort nach 'eil thu 'g ad
chumaU fein ann an co-chomunn Chriosd.
Bho ar taobh-ne tha an cairdeas so a'
ciallachadh gu'm feum sinn umhlachd a
thoirt d'ar Slanuighear. Sin an ctimhnant
air an aidich e sinn mar a chairdean, " Is
sibhse mo chairdean-sa ma ni sibh na nithean
a tha mi ag aithneadh dhuibh." Tha Criosd
ag iarraidh da ni shonruichte o shluagh, gradh
is iimhlachd ; agus as eugmhais nan nithean
sia cha bhi e riaraichte, eadhon ged a dhean-
adh iad an teanga tana a' moladh 'ainme
anns na sraidean. Chan urrainn duine
dearbhachd no comhfhurtachd a bhi aige a
thaobh a sheasaimh an lathair Dhe, mur
bheU a chasan agus a lamhan luath gu toil
Dhe a dheanamh. " Rinn mi cabhag," ars'
an saLmadair, " chum t'aitheantan a choimh-
ead."
Da shedrsa iimhlachd.
Tha mughadh mor eadar seirbhiseach agus
caraid. Faodaidh e bhith nach 'eil anns an t-
seirbhiseach ach inneal ann an laimh a
Mhaighstir. Ni e an car a gheibh e r'a dhean-
amh, agus oibrichidh e na h-uairean, ach chan
'eil caidreamh no companas eadar e fein agus
a Mhaighstir ; chan fhosgail a Mhaighstir
'inntinn dha agus cha mh6 a chuireas e a
chomhairle ris. Chan e sin an daitnh fhuar
a bu mhaith le losa a bhi eadar e fein agus a
dheisciobuH; gheall e gu'm fosgladh e 'inntinn
dhaibh, agus bu mhaith leis gu'n tuigeadh iad
a riiintean. Chleachd e gach innleachd a
ghabhadh chleachdadh gus diomhakeachdan
na rioghachd fhosgladh dhaibh, agus bu
CAIRDEAN lOSA
mhaith leis gu'n tuigeadh iad uile na nithean
a bha aige 's an amharc.
Tha dk she6rsa timhlachd ann a dh' fhaodar
a thoirt do Dhia, timhlachd mharbh agus
umhlachd bheo. Tha na reiiltan a' toirt
umhlachd dha, oir tha iad a' leantuinn an
otirsa anns na speuran gun dol lend na
roinneig a null no naU. Ach ma tha, chan
'eil ann an Umhlachd nan reultan ach
timhlachd mharbh, ou- chan urrainn iad an
corr a dheanamh. Ach tha e ann an comas
mhic an duine roghainn a dheanamh co dhiu
a bheir e timhlachd do Dhia no nach toir, air
chor agus ma roghnaichneas e lagh Dhe a
choimhead, gu bheil e 'g a dheanamh le saorsa
a thoile, agus mar sin gu bheil 'umhlachd
beo. Sin an timhlachd as toigh le Criosd,
umhlachd bheo o dhaoine saor ; o dhaoine air
nach 'eU cuing air bith ach cuing a' chairdeis
agus a' ghraidh.
Gumhachd Chriosd.
0 bheatha nan abstol agus o bheatha
mhiltean anns an 1^ diugh tha e furasda gu
leoir fhaicinn gu bheU cumhachd is eifeachd
ann an c^irdeas Chriosd nach 'eU ann an
c^irdeas eUe air an t-saoghal. Ann an laithean
fheola dh' aithnich eadhon an naimhdean air
cuid de na h-abstoil gu robh iad maille ri losa.
Gabhaidh sin aithneachadh air daoine an
diugh cuideachd. Tha e a' deanamh nan uUe
nithean nuadh anns na cridheachan a ghabhas
ris, agus a' cruth-atharrachadh nan daoine a
ghluaiseas maille ris. Tha e a' deanamh
maiseach is glormhor gach ni no neach ris am
bean e. Eadhon ged nach beanadh duine ach
ri iomaU 'fhaUuinn gheibh e beannachd air
chor-eigin an cois a thighinn dltith dha. Tha
cuid de dhaoine ann agus miUidh an cairdeas
ar beusan agus ar beatha, ma ni sinn cairdean
dhiubh. Anns gach comunn anns am bi iad,
tha iad mar a' ghaoth fhuar reota a chrionas
feur is fochann ; is misd thu aileadh an
analach fhaotainn. Ach tha daoine eile ann
a tha mar bhlaths caomhail na greine no mar
ghaoth bhog an earraich a bheir fas is toradh ;
is fheatrrd thu a bhi 'n an comunn eadhon
coig mionaidean, oir bheir iad dhuit call ur
air son nan nithean a tha fior-ghlan agus
ion-mholta. Sin, mata, a' bhuaidh a tha aig
Criosd thairis air a chairdean. Dtiisgidh e
annta gaol nan nithean air a bheil gaol aige
fein.
Droch chompanaich.
Ma tha e ceart dhuinn caraid maith a
thaghadh tha e ceart dhuinn cuideachd
cairdean dona a sheaohnadh. Tha moran de
dhaoine oga a'gabhail a' cheud cheum ann
an slighean ain-diadhaidh a chionn nach do
thagh iad an companaieh gu ctiramach.
Nach mor an t-aobhar eagail a tha ann do
ph^rantan an uair a chi iad am mac, no gu
sonruichte an nighean, a' deanamh companach
de leithid Absolom. Ged bha Absolom
maiseach 'n a phearsa cha robh ann ach diu
nan gUlean. B' fhada bho cheUe e fein agus
'athatr. Ged bha f^ihngean mora agu?
uamhasach ann an Daibhidh, bha cridhe ann, "^
agus gr^dh ; chuireadh e e fein mu'n cuairt
air son dhaoine eile agus bha e 'n a charaid
dileas is blath. Bha Daibhidh 'n a dhuine
baigheU ; an cairdeas a bha eadar e fein agus
lonatan chaidh e os cionn gaol bhan. Ach
cha robh baigh no births ann an cridhe
Absolom ; bha a chridhe cho fuar 's a bha
e cho dubh ; chuir e a chompanaich uile air
seachran cho maith ris fein. Tha facal an
Tighearn ag r^dh, gu'n sgriosar companach
nan amadan, agus esan ata 'n a chompanach
do luchd-craois, gu'n naraich e 'athair. Nach
sona, mata, na parantan a chi an clann a'
deanamh mar a rian an salmadair ; " is fear-
comuinn mi," ars' esan, " dhaibh-san uUe
air am bi t' eagal, agus dhaibh-san a ghleidh-
eas do reachdan."
luchair a' ghraidh.
An uair a bhios sinn a' smuaineachadh air
losa mar ar caraid agus ar brathair cuimh-
nicheamaid cuideachd air na cairdean dltith
is dUeas a bha aige ann an laithean fheola,
agus guidheamaid air Dia gu'n deanadh e
sinne coltach riu anns a' ghaol a bha aca air
losa ; gu'n deanadh e coltach sinn ri Eoin a'
Bhaistidh, a bha coma ged bhiodh e fein air
isleachadh na'm biodh Criosd air ardachadh ;
coltach ri Tomas a bha toUeach dol maille ris
gu bas, agus coltach ri Eoin agus Muire, an
dithis a f huair cho dltith dha, mar dhuais an
gaon air. Tha iad ag radh gu bheil an gaol
daU, ach an aite sin a bhi fior, is e an fhirinn
gu bheU mile stiU aig a' ghaol. B'e na c&,irdean
a bu mhotha gaol air losa a bu mho a chunnaic
d'a ghloir. Bha Eoin air thoiseach air daoine
eile ann an diomhaireachd na diadhaidheachd
a thuigsinn, a chionn gu robh e air thoiseach
orra ann an gradh. Is maith an gloin-amhairc
an grMh gus nithean spioradaU fhaicinn.
Ged nach b' aithne do Phol losa ann an
laithean fheola bha e 'na charaid cho dileas 's •
a bha riamh aige. Agus air an laimh eile dh'
fhiosraich Pol 'n a anam fein cairdeas losa a
cheart cho fior 'sab' aithne do Pheadar a
chompanas ann an GaHle, rud a tha dearbh-
adh dhuinn nach robh cothrom no sochair
air bith aig na ceud dheisciobuU a thaobh
cairdeas an t-Slanuigheir nach fhaod a bhi
againne. Faodaidh Criosd a bhi annainn,
agus sinne annsan, faodaidh ceangal cho
CAIRDEAN lOSA— DALTACHAM A' CHRUAIDH FHORTAIN
dluth a bhi eadaruinn agus esan 's gur
h-urrainn dhuiiin a radh, " Tha mi air mo
cheusadh maille ri Criosd, gidheadh ata mi
beo ; ach cha mhise, ach Criosd a ta beo
annam ; agus a' bheatha ata mi nis a'
caitheamh 's an f heoil, tha mi 'g a caitheamh
tre chreideamh Mhic Dhe, a ghradhaich mi
agus a thug e fein air mo shon."
Companas losa.
7s sibhse mo chdirdean-sa. Nach b'e sin
an t-urram, 'ga chuir air daoine peacach !
Ach is e smior na firinn a tha ann, radh fior
a tha airidh air gabhaU ris, oir tha e air a
dhaingeachadh le facal an Tighearna, agus
cha duine Dia gu'n dean e breug. Ciod a'
ghne ghraidh a thug an t-Athair dhuinne
gu'n goirteadh cairdean a mhic dhinn! Bu
neoni truagh mar dhiol do'n ghradh so, ar
n-anam agus ar beatha a thabhairt dha mar
bheo-iobairt.
Tha Fear caomh ann thar nan uile ;
0, meud a ghraidh !
Thar gradh brath'r tha ghradh-san duinne;
0, meud a ghraidh !
Faodaidh each fas umainn suarach,
Tlath an diugh 's am maireach gruamach;
Annsan gheibh sinn gaol nach fuaraich;
0, meud a ghraidh !
losa! caraid nan naomh agus caraid nam
peacach — ni a chompanas rathad fada goirid,
agus rathad duilich reidh, agus a h-uile
rathad sona.
Daltachan a' chruaidh fhortain
Leis an Urramach Iain Mac-
BEAGAN IMthean mu'n do dh'eigheadh an
cogadh, deireadh an Fhoghair so chaidh,
dh'fhag na miltean de chloinn na bailtean
mora mu dheas agus rinn iad air a' Ghaidheal-
tachd oir bha fhios aca gu'm biodh iad
te^ruinte 's a' cheann sin na'n tigeadh na
soithichean-gaoithe aig Hitler a nail luchd-
aichte le shgean-millidh chum ar baUtean a
sgrios.
'S arm air d^ bhalach bheaga 'n am measg
sin tha mise dol a sgriobhadh ; b'e DomhnuU
ainm a' cheud fhir agus Alasdair ainm an
fhir eile : bha iad eadar deich is dusan
bhadhna dh' aois.
Nuair thMnig iad a dh' ionnsuidh Manse
Ceann a' Gh^raidh ghabh am ministear 's a
bhean beachd air mar bha na h-aodainn aca
cho geal ris a' chailc, mar nach faigheadh iad
gu leor de'n bhaiime bhlath an tus an oige.
Bha am ministear 'na dhuine coir truasail,
agus cha robh a bhean bonn air dheireadh air.
Thog iad fein teaghlach, dk mhac is caileag,
agus mar sin bha fhios aca ciamar bu choir
dhaibh gabhaU ri daltachan a' chruaidh
fhortain a bha air iir thighinn d' an ionnsuidh.
Cha mhor gu robh tigh 's an sgir, ma bha
dad de mheudachd idir ann, nach d' fhuair
clann aig an am ud.
Saoghal ur.
Nuair ghabh iad greim de bhiadh math
blath, bho 'n bha latha math ann, chaidh
am ministear sr^id a mach mu'n cuaut leo.
Cha deach an da bheul comhla fad na tide
ach a' feoraich cheisdean dheth mu'n rud
ud agus mu'n rud ud eile, oir bha a h-uile
ni mu'n cuairt cho ur dhaibh agus annas
aca de gach ni. Dh'fhag iad am baile mor
le thogaU arda 's le shraidean comhnard as
a-Phearsain, an Tigh-an-uillt.
an deidh 's bha iad a nis air an dtithaich far
an robh cnuic is creagan, easan is uiUt, eoin
is beathaichean, is cuileagan, nach faca iad
riamh roimhe.
Bha am ministear a' dol 'g an treorachadh
gu cnoc ard far am faigheadh iad sealladh
fada reidh air an diithaich mu'n cuairt orra,
ach chuimhnich e gu'n d' fhag e a' phiob 's
an tombaca air an dasc aige. Dh'iarr e orra
deanamh air a' chnoc mhor a sheaU e dhaibh
agus fuireach an sin gus an ruigeadh esan ;
gu robh e a' dol air ais do'n Mhanse, ach nach
biodh e ro fhada.
Bha na craobhan aig an am ud de'n
bhliadhna 'n an Ian mhaise 's na meangain
aca a' liibadh le truimead an duillich. Bha
craobhan mora aluinn a' fas mu'n Mhanse,
agus smuainich DomhnuU, an gille bu shine,
gu'm bu ghasda streap suas ann an dliiths
nam meangan mar bhiodh e a' streap ris
na staidhrichean anns na clousachan air
Rathad Phaislig.
A' chuileag bhdidheach.
Cha do dhirich e fada nuair chunnaic e
cuileag mhor bhdidheach, crios orbhuidh
m'a meadhon agus srann aice mar gu'm
biodh seUlean ann. Ghabh e beachd oirre
greis bheag agus thug e an aire gu'n deach
i a steach ann an cos mor cruinn uibhir ri
baU coise a bha an crochadh ri meangan
direach os a chionn. " Cha chreid mi fein
nach e baU sioda tha'n so, Alasdair," ars
esan, " ach chan fhada gu uair fhios," agus
e cur a stigh a laimhe ann. Mu'n canadh
tu " bodach teth " bha na miltean de na
cuileagan mora 'na chraisg is iad 'g a lot
gu h-olc. Bho nach robh air ach briogais
fharsuinn, ghoirid, chaidh iad suas 'nabroiim
DALTACHAN A' CHRUAIDH FHORTAIN
is lot iad e gu ruige na masan. Thuit e 'na
ghlag air an lar ach a dh'aindeoin sin cha
d'fhag na cuileagan e, is fhuair am fear a
bha gu h-iosal a lot cuideachd, ged bha e
neochiontach.
Rinn iad air a' Mhanse le cheile, agus
ran-bhais 'n am beul. Choinnich am minis-
tear iad 's an dorus a muigh, is cha robh
fhios aige air an t-saoghal de bha cearr, ach
nuair fhuair iad an anail is cothrom bruidhinn
thuig e gur iad na speachan a bha 'g an
oUeanachadh. Chuir e fein agus a bhean
bhinicir air na lotan aca is thug e rabhadh
teann dhaibh gun ghnothuch a bhi aca ri ni
no neach air nach robh iad mion-eolach, ge
b'e cho boidheach 's 'g am biodh e. Ma bha
iad ban a' dol a mach bha iad dearg gu leor
a' tighinn a steach.
An ath Di-domhnaich dh'innis am minis-
tear an sgeul a dh'innis mise mar tha, agus
thuirt e " tha mi cinnteach gu bheil cuid
agaibh an so an diugh a their gun mhoran
smuaineachadh nach d' fhuair na gillean
ni ach na thoill iad, ach bu mhiann learn
gu'n seaUadh sibh air a' chuis ann an doigh
eile. 'S e b' aobhar gu'n do dh'eirich cho
olc do na gillean gu robh iad air an aineol,
agus a h-uile ni cho iir dhaibh, agus cha do
smuainich iad riamh gu robh gath ann an
creutairean a bha cho boidheach ris na
speachan. Shaoil iad gux e cuileagan a
bha aca a bha a' comhnuidh ann am pailliun
sioda.
Nach ann mar sin a tha am peacadh a'
faotainn greim air iomadh duine ; tha e gle
thric cho breagha air an taobh a mach is
tha an duine dol 'na dh^il gun mhoran
smuaineachaidh, agus mu bheil e tighinn
chuige fein tha a chaU deanta, is faodaidh
e bhith gu'm fag e larach air gu latha a
bhais.
An riochd aingU.
Na'n tigeadh an Donas a dh'ionnsuidh
dhaoine le adhaircean air, agus a' beucail
gu h-oiUteil, theicheadh iad luath gu leor
as an rathad air, ach chan ann mar
sin a tha ; thig e cho breagha is cho ciuin ;
bidh a chainnt cho niUis ; cha ghabh eadhon
an leanabh beag eagal roimhe. Nach 'eU
e air innse dhuinn anns an Thirinn gu'n
cuir se e fein ann an riochd aingil soUlse.
Nach trie a tha daoine air am meaUadh le
nithean tha boidheach gealltanach air an
taobh a mach, Bho chionn ghoirid bha
tuathanach aig margadh ann am baUe-mor.
Reic e chuid bheathaichean 's bha e deas
gu falbh dhachaidh nuair thachair ah duine
bruidhneach gasda air dheagh chur uime,
's dh'fheoraich e dheth an robh margadh
math ann. Thuirt an tuathanach gu'm
faodadh e bhith moran na b'fhearr, nach
robh tuathanaich ach air an droch ghioUachd;
gu robh iad a' briseadh an cridhe is gle
bheag aca air a shon.
Thuirt am fear gasda gu robh e fein gle
dhuilich air a shon ach na'n gabhadh e a
chomhahle-san gu'm faigheadh e airgiod gu
leor gun obair idir 's gu'm biodh e a' siubhal
feadh na dtithcha ann an car 'n a dhuin-
uasal. Chuir e an ire do'n tuathanach gu
robh e suas ri luchd-reisidh agus gu robh
fhios roimh laimh aige c6 na h-eich bu
luaithe, agus mar sin gu robh a soirbheachadh
leis gu math, 's gu'n leigeadh e fhaicinn
dhasan mar bha an gnothuch ag oibreachadh
na'n tugadh e dha not. Rinn an tuathanach
mar dh'iarradh air 's dh'fhalbh am fear eile
leatha, 's bha e air ais an ceann da uair an
uaireadair is shin e sia notaichean dha an
aite na h-aoin te.
Chuir sin fonn math air an tuathanach, oir
bha e an diiU gu robh aran fuinte 's nach
cuireadh an saoghal ctiram tuiUe air. Thug
e oeud not an ath uair do'n fhear nach b'
aithne dha 's dh' aontaich iad coinneachadh
an aite araidh ann an ceann da uair a thide.
Rinn an tuathanach so, ach ged dh'fheitheadh
e fathast cha tigeadh am fear eUe. Bha an
duine truagh air a mhealladh. A chionn gu
robh an duine bruidhneach 's air dheagh
chur uime cha do shaoil e gur e cealgair a
bha ann.
Feum air fear-iuil.
Nuau tha duine dol an d^il ni tha ur dha
tha e fsumail dha seoladh fhaotainn bho
neach a tha eolach chum gu'm bi fhios aige
ciod is coir dha a dheanamh. Ciod am feum
a bhiodh ann an sgiobair bata mur b' aithne
dha cursa ceart a leagail ?
Aig an am so dltith air na cladaichean
againn fein tha ^itean araidh ann far am
bheil na mUtean de mheinean air an cur ah
son dragh is call a chur air an namhaid.
Nuair thig sgiobair a tha aineolach ah na
dearbh aitean sin an rathad feumaidh e
fear-iuU a thoht air bord a bheir am bata
gu cala reidh ; mur dean e sin tha e a'
gabhail a bheatha fein is beatha na bheU ah
bord aige 'na laimh.
Tha fear-iuil againne air shghe na beatha ;
ma leanas sinn e cha tuisUch sinn agus cha
dean Satan ar lot. Bha e fein ah a bhuah-
eadh, ach cha do gheiU. e. x4nn an latha a'
bhuahidh mata bidh tu tearuinte ma dh'
earbas tu thu fein ris.
Mineachadh air Philip. II^ 6-8
Le Calum MacGilleathain, M.A.
" Neach air bhi dha ann an cruth DM, nach do mheas e'n a reubainn efdin a bhi comh-
ionann ri Dia : ach chuir se e fi.in ann an dimeas, a' gabhail air fdin cruth seirbhisich,
air a dheanamh ann an coslas dhaoine : agus air dha bhi air fhaghail ann an cruth
mar dhuine, dh' irioslaich se e fdin, agus bha e umhail gu bas, eadhon bd,s
a' chroinn-cheusaidh."
ANNS a' chuibhrionn so de 'ii fhirinn tha
aon de f hocail mhora na firinne agaimi, agus
tha am focal mor so a' leum a mach o chridhe
duine a tha a' sparradh ceuman dleasdanais
air daoine eile. Agus sin mar a tha focail
mhora na Beatha aig Pol gu minic. Is ann
direach mar sin, agus e a' sparradh dleasdanais
na fialaidheachd agus an tabhartais, a
sgriobh e an aite eile, " Is aithne dhuibh
gras an Tighearna losa Criosd, ged a bha e
saoibhir gidheadh gu'n d' rinneadh bochd e
air 'ur son-se, chum gu'm biodh sibhse
saoibhir tre a bhochdainn-san." Is ann mar
sin a tha e a' cur eisimpleir Chriosd air
beulaibh nan Philipianach, agus a' feuchainn
daibh ciod a bha fior a thaobh an Tighearna.
" Uime sin biodh an inntinn cheudna
annaibh-se a bha ann an losa Criosd, neach
air bhith dha an cruth Dhe — ." Agus is iad
na dleasdanais araidhe a bha e a' sparradh
orra-san,na Philipianaich,aonachd ghradhach,
bhraithreil, agus trioslachd inntinne a chuireas
eadar duine agus fheinealachd fein ; " Na
deanar aon ni tre chonnspoid, no tre ghloir
dhiomhain, ach ann an irioslachd inntinne
measadh gach aon gur fearr neach eUe na e
fein : na seallaibh gach aon air na nithean
sin a bhuineas da fein, ach gach aon air na
nithean a bhuineas do dhaoine eUe mar an
ceudna. Uime sin biodh an inntinn cheudna
annaibhse a bha ann an losa Criosd.
Teagasg Chriosd.
So teagasg Spiorad an Tighearna, agus an
dearbh theagasg a bha aige fein an l^ithibh
na feola. Ma bhios sibh feineil agus ma bhios
sibh gu maith do bhur cuid fein, ciod am
barrachd a tha agaibh ? Nach e sin fior
nadur agus fior chleas an t-saoghaU ? Ach
gr^dhaichibh-se bhur naimhdean agus dean-
aibh maith dhaibh-san a tha 'g 'ur cr^dh.
Sin am barrachd a chruth-atharraicheas an
saoghal ; agus sin am barrachd a thaisbeanas
agus a dhearbhas gur sibh mic Dhe ; oir is e
nadur Dhe bhi maith do na h-uile ; tha grian
Dhe a' dealradh air a' mhaith agus air an
olc, agus tha frasan Dhe a' tuitean araon air
fearann an duine cheairt agus air fearann an
duine mhi-cheairt.
Tha facal aca 's a' Bheurla, gu bheil an
Diabhol maith d'a chuid fhein, agus chan
'eil fhios agam de am maitheas a tha 'n a
mhaitheas ; ach is e tha fior mu Dhia gu
bheil e maith do na h-uile ! Agus sin, a nis,
ceum agus dleasdanas a' Chriosduidh, agus
Criosdalachd gu h-iomlan. Agus a reir an
abstoil sin mar a bha Criosd e fein. Sin
inntinn Chriosd. Bha Criosd gu maith do
ludas ; agus ni a b'iongantaiche le Pol na
sin bha e gu maith do Phol, " Ghradhaich e
mise agus thug se e fein air mo shon." Sin
barrachd Dhe anns an duine losa ; agus sin
Dia ann an losa Criosd.
I. "An cruth Dhe." Bha na h-aobhair
aig Criosd a bhi mor. Co dha a bhuineadh
gloir agus urram agus morachd cosmhuil ris ?
Anns a' cheud seaUadh a bha aig Pol air
Criosd an so tha e aige agus crim Dhe air.
Arsa Eoin, " Anns an toiseach bha am Focal,
agus bha am Focal maille ri Dia, agus b'e
am Focal Dia." Tha am facal so cruth e
fein Ian brigh an so. Is e ni buan a tha 's a'
chruth so, chan e ni tir ach ni bha ann o
chian. Bith bhuan a tha 's a' chruth so.
An cruth Dhe, sin Dia 'n a bhith-bhuantachd.
Agus sin, a ris, beachd an Tighearna air
fhein, " mu'n robh Maois idir ann tha mise."
Agus foghnaidh duinne so, bha an Tighearna
ag iarraidh air son a dheisciobuU fein gu'm
faiceadh iad a' ghloir, k' ghloir a bha aige
maille ri Dia mu'n do leagadh bunaitean an
domhainn. Bha Criosd Mor, agus chan e
sin uile e, ach tha e mor an comhnuidh ; chan
'eU leagadh no beagadh air morachd an Ti
Naoimh. Tha e mar sin a ghnath ann fein
agus dheth fein. Ach, arsa Pol, " cha do
mheas e 'n a reubainn e fein a bhi comh-
ionann ri Dia."
Agus so mineachadh air na briathran sin.
Cha do ghreimich e ris a' chUu sin mar a
ghreimicheas an gaduiche no an creachadair
ris a' chreich. Is e cleachdadh a' ghaduiche,
agus cleachdadh a h-uile duine saoghalta eUe
cho maith ris, gu'm bidh na h-innean cruaidh
an sas 'n a chuid. Chan ann gun fhios cia
mar a bheirear as a lamhan e. Cha dealaich
e ris. Cha dealaich e idir idir ris. Ach cha
b'e sin do Chriosd. Dhealaich esan ris an
airde a bhuineadh dha fein. Arsa an t-abstol,
an aite eile, dh'fhalamhaich se e fhein.
Dh'fhag se e fein lom. Arsa an t-abstol,
" rinneadh bochd e." Rinn se e fein boohd.
" Rinneadh am Focal na fheoil."
6
MINEACHADH AIR PHILIP
II. " An coslas dhaoine." Tha am facal so
coslas a' comh-fhreagairt do'n fhacal cruth
mar a ta am facal Dia a' comh-fhreagairt
do'n fhacal daoine. Agus dareach mar a
tha Dia ^rd os cionn dhaoine tha cruth ard
OS cionn coslas. Chan 'eil ann an coslas ach
ni neo-bhuan ; ni diomain ; ni tha ann air
son seal. Sin cHil beatha an duine air an
talamh. Ciod e bhur beatha ? Ceo nam
beann ! Feur na machrach ; deatach ! Ciod
e an saoghal fein ? Coslas, tha an fhirinn
ag radh, ni do nach 'eil siorruidheachd air a
gealltainn. An coimeas ri beatha duine tha
an saoghal fada gun teagamh. " Tha al a'
dol agus kl a' tighinn ; ach mairidh an talamh
gu br^th." Cha mhair gu siorruidh. Chan
'eil 's na briathran sin ach coimeas eadar
dh^ choslas.
Ach a' bruidheann air coslas so an t-
saoghail a tha dol as an t-sealladh is e tha
luchd-mineachaidh an cuid a' toirt as gur e
coslas an t-saoghail an saoghal a tha aig
daoine dheth air an talamh agus nach e an
talamh e fein, no an cruinne e fein ; agus tha
feum againn air a bhi cumail eadar-dhealach-
adh a tha eadar na nithean sin 'n ar cuimhne.
Ach is e tha aig an abstol gu cruinn
cothrom an so daonnachd Chriosd. 0 bhi
anns na h-ardaibh maille ri Dia agus compairt
aige de n^dur agus de bhith-bhuantachd na
diadhachd thainig a cho iosal ris an talamh
agus b' esan, a nis, losa o Nasaret. Ach
cuimhnich cha do rinn sin beag e ann fein ;
ged tha an coslas beag agus a shaoghal a
nis beag. Chan ionghnadh ged chuireadh
sin ionghnadh air P^druig Grannd.
" An ti bha ann o shiorruidheachd
A' fas na chiochran truagh."
Bu cheum na h-irioslachd e. Thuirt an
ceannard-ceud, " chan airidh mise air gu'n
tigeadh tu dha mo thigh." Bu mhodh dha
a radh ; ach cha d' thuirt e riamh na b'
fhirinniche. Cha b' airidh an saoghal air,
agus cha b'airidh an cinne-daonna air. Ach
sin far a bheil gras an Tighearna, maitheas
an Tighearna ; agus sin an inntinn a bha ann
an Criosd.
III. " Cruth Seirbhisich." Tha sinn a nis
air ais, a ris, aig an fhacal cruth. Car son a
tha am facal so air a chleachdadh comh-
cheangailte ri seirbhiseach 1 Agus an seorsa
seirbhisich, duine a bha air a thoirt suas gu
h-iomlan do sheirbhis, agus e air a ghlacadh
beo aice. Theagamh gu'n robh da ni a'
leum cuideachd aig an abstol ; agus, a ris,
is docha leam gu bheil comh-fhreagradh
seaghannan eadar coslas agus cruth, agus
eadar daoine agus seirbhiseach. Tha fhios
againn gu bheil an t-abstol Pol gu minic
cho l^n agus cho lipnta leis an fhirinn a tha
aige agus nach ruig a chainnt oirre gu ro-
fharsuinn. Is e sin ri r^dh, tha barrachd
mor air ctil gach facail de bhrigh air na tha
am facal comasach air a chiu- an ceill dheth
fein. Agus saoUidh mi gu bheil dk ni air
aire an abstoU, agus an da fhacal so aige,
da ni mhor chudthromach. Air tiis tha fior
dhaonnachd Chriosd 'g a dhaingneachadh
aige. Leis an fhirinn so fhagaU crochte ri
coslas nach biodh e cunnartach gu'n canadh
daoine eUe gu'n d' thuirt Pol nach bu duine
(no fior dhuine) Criosd, nach robh ann ach
coslas duine ? Agus tha an t-abstol 'g a
chur thar gach teagamh, agus tha cruth aige
air a chtd a' nochdadh dhuinn gu'n robh fior
n^dur na daonnachd aig an Tighearna.
" An duine losa Criosd." Chan e ni nach
robh riamh roimhe ann a ghlac se chuige
fein ach cruth mar dhuiue. Agus tha sin a'
cur an urraim air fhein an ceum na h-
irioslachd : cha b' e coltas an ni a bha ann
ach ni a cheart da riribh, seadh duine, agus
fior dhuine leis an fhior dhaonnachd choit-
chionn (ach as eugmhais peacaidh). Agus 's
e an dara ni nach e mhain gu'n robh Dia
mar sin 'n a dhuine ach gu'n do thogair e
bhith 'n a dhuine de 'n t-seorsa is lugha air a
bheil urram air an talamh.
C aite a nis a bheU t' uaill, a Mhic an
Philipianaich ? A chuis smaoinich ! Na 'm
bu righ bu rud-eigin ; na 'm b' uachdaran
bu rud-eigin ; ach seirbhiseach de 'n t-seorsa
a bha cho bochd agus nach robh coir aca
air sion !
Tha inbhean am nieasg dhaoine. Tha e 's
an duine, gu nadurra, bhi dol thar a nabuidh.
Feuch, an diugh, an cogadh ; agus feuch, an
diugh, na carrachan-cuimhne 's a' chladh !
"Is e bhith dhiubh," arsa Aonghas nam
Beann ; ach is e bhith mor, arsa a h-mle
Aonghas! Is iomadh smuain a tha againn
an so agus a bhitheas. Tha so ann, chuir an
seirbhiseach so ni 'n ar tuigse nach 'eil e
furasda do 'n t-saoghal le a mheud-mh6ir a
thoirt aisde ; nach e dreuchd, no crannchur,
no suidheachadh, duine ; agus nach ionann iad
is gr^dh, coibhneas, maitheas, macantas,
irioslachd, uaisle ; nach ionann iad agus
inntinn an Tighearna. Is ann 's an inntinn
a tha an duine, agus 's a' chridhe. Biodh
an seirbhiseach os cionn nan uUe ! Is e am
fear is mo a ni de mhaith am fear is fearr ;
agus is e an seirbhiseach m6r am fiughalach.
Bha an Tighearn iriosal agus bha e umhail.
" Dh'irioslaich se e fein, agus bha e umhail
gu bas, eadhon bas a' chroinn-cheusaidh.
" Uime sin biodh an inntinn cheudna
annaibhse."
Aig an Uinneig
An t-Urramach Eachann Camshron.
BHA moran dhaoine air feadh na G^idhealt-
achd uile, agus gu sonraichte an siorramachd
Earra-Gh^idheal, duilich a chluinntinn gu'n
do shiubhail Eachann Camshron, ministear
na Moighe, an* a' mhios a chaidh seachad.
Ged nach robh e gu maith o chionn bhadhna
eha do chaill e fhein no daoine eile dochas
gu 'n rachadh e na b' fhearr, ach an aite
feabhais thainig naidheachd a bhais. Bha
e tri fichead bliadhna dh' aois.
Rugadh e ann an Tixiodh an 1880 ; bha e
air oUeanachadh an OUthigh Glaschu ;
bliadhna 'n a fhear-cuideachaidh an eaglais-
Chaluim Cille, an Glaschu ; air a shuidheach-
adh an Cumlodden, an.Cleir lonar Aora, an
1907. A Cumlodden chaidh e do Chill
Mhartainn an 1912 ; a CiU Mhartainn chaidh
e do'n Oban, agus as an Oban do sgir na
Moighe, an Cleir lonar Nis.
Ach b'e an t-Oban an t-aite air am b'
fhearr a bha e a' freagairt agus a b' fhearr a
bha a' freagairt air, oir a mach o Chornaig
far an do thogadh e, cha robh Mte eUe (mur
robh Glaschu) anns am faigheadh e uiread
chompanach aig an robh tiidh anns na
nithean anns an robh inntinn agus a chridhe
fein, GaidhHg agus bardachd agus comunn
dhaoine seanchasach. Bu toigh leis cuid-
eachd ; bha cur-a-mach ann fhein ann an
cuideachd, agus cha do thachair duine riamh
orm aig an robh uiread naidheachdan
abhacach mu f hacaU neonach a chual e, agus
mu dhaoine neonach a b' aithne dha. Bha
cuimhne mhaith aige, agus gean-maith d'a
cho-chreutairean, is cha robh cron, no go,
no mi-rtin, 'n a sheanchas no 'n a nadur.
Bha e gaolach air obair nam bard ;
chruianich e obair nam b^rd Thiristeach ann
an leabhar mor tiugh o chionn bhliadhnachan,
ach tharruing e a steach d'a lion droch eisg
nach b' fhiach an cur ann an soitheach, agus
a b' fhearr dha fhagail anns a' chladach aig
na faoUeannan. Tha barrachd a dh' anaU
na bardachd anns na dain a rinn e f heia na
tha ann am moran de 'n ranntaireachd a
chruinnich e cho ctiramach. Ach cha robh
duiae eUe a bhuineadh do'n eilean a b'
urrainn an cruitmeachadh ud a dheanamh
cho maith ris.
Chuir e fhein agus Eachann DiighaUach a
mach leabhar beag mu Cholla agus mu
Thiriodh, leabhar a bhios luchd-turuis do na
h-eUeanan sin taingeil air a shon.
Bha Eachann Camshron 'n a dhuine
laghach sitheU ; ged nach robh a bhodhaig
riamh laidir chuir e seachad na bhadhnachan
a b' fhearr d'a bheatha ann an eaglais anns
an robh obair anabarrach trom, seann eaglais
an Obain, ach ged a bha gu leoir aige ri
dheanamh 'n a choimhthional fhein cha
b' ann doicheallach a bhitheadh e an uair a
ruigeadh daoine nach buineadh dha agus
nach b' aithne dha a dhorus a dh' iarraidh
air sud no so a dheanamh air an son ;
baisteadh, no posadh, no tiodhlacadh.
Dh' fhag e bantrach agus coignear de
theaghlach ; ceithir mic agus nighean.
An dealbh ionraic
{Tha na rannan so air an cur anns an
aireamh so mar chuimhneachan air an fhear a
rinn iad mu eilean a ghraidh, an t- Urramach
Eachann Camshron nach maireann.)
An teampuU diomhair balbh mo smuain
Tha dealbh os cionn na h-altrach
Ri 'n tog mo chridh' an urnuigh bhuan
Gach uair bhios mi an gaiantear
'N a dhaithean aigh tha muir is traigh
An aiUeachd thlachdmhor, ghreannmhor ;
Tha eoin air sgeith ; 's a' mhachair spreidh,
'S an al a' leum le annsachd.
Gach uair do'n t-saogh'l bheir mi mo chM
Gu dol do chiiirt na pailliun,
O'n altair seaUaidh mi a suas
Gu dealbh mo luaidh as airde ;
Mo chridhe trom gu'n duisg gu fonn,
Gach feart am chom ni gaire —
Measg chairdean 's chompanach as ur,
'S iad fiughail, muirneach, faUteil.
Tir mo ghaoU a ris fo m' bhonn,
Gach muir is fonn cho oirdhearc,
Air bheagan ciiraim 'ruith mo churs'
An neart 's an sunnd na h-6ige ;
Ach dtiisgidh mi a neul na sith,
'S mi fad o m' thir is m' eolais,
Gu iomairt spairn an t-saoghail gun bhaigh
Le charraid bh^smhor, leonaidh.
Ach mar phlathaidhean de'n ghrein
An dtidlachd bhreun a' gheamhraidh,
A' cur an cuimhn' na bheU 's a chre
Nan laithean .eibhinn samhraidh ;
Mar sin thig dochas dhomh as tir,
Ge diiinte bhios mo theanntachd ;
Thig misneach, treuntachd, agus miiirn,
Nuair thig gu m' chuimhn' na b' anns'
leam.
CUMHA AIR AILEAN jytACLEOID— ACHAN AN DEORAIDH
Cumha air Ailean MacLeoid^ am Bearnaraidh
na Hearadh
Lt Eachann
Gu bheil Bearnaraidh gu ttirsach
'S e ri ionndrainn MhicLeoid,
An fhianuis laidir bha clitiiteach
'S ann 'n a ghiWan 's na dhdigh,
'S tha na cairdean bha dluth dha
'S trie an siiUean fo dheoir,
Bho nach cluinn iad a bhriathran
Anns an fhion-Hos ni's mo.
Fhuair thu aiseag bha siothchaU
Dh'ionnsuidh Fion-Hos a b' aird'
Do'n a' chomunn tha siorruidh
Far 'n do mhiannaich thu tamh,
Leis an trusgan gian oirdhearc
Ni do chomhdach gu lar,
Culaidh rioghail na gloire
Chunnaic Eoin i air each.
Tha sinn bronaeh 'g ad ionndrainn
'Caoidh nan iirnuighean blath,
A bha taitneach is drtiidhteach '
'Cur do ehiiisean 'n a lath'r,
Fhuair thu gibhtean bha sonraicht
'Cur an ordugh do dhain
Rinn do bhriathran eho maiseaeh
Air an sailleadh le gras.
Thu mar gheug anns an f hionain
A bha eiataeh fo bhlath,
'Gillian toradh gach bUadhna
Cha b' e erionadh aeh fas,
Cha do ehaill thu na fhuair thu
Rinn thu luaidh air 'n ad' la,
Leis an talant bha luachmhor
'S ann a bhuanaich thu dh&.
MacFMonghuin, hhrd an eilein.
Tha thu nis anns an Aros
Leis na braithrean chaidh bhuainn,
Anns an dachaidh tha glormhor
Aite eomhnuidh a shluaigh,
Cha d'tig sgleo air do leirsinn
'S cha d'tig deur air do ghruaidh,
'S chaidh do chlarsaeh a ghleusadh
'Seinn laoidh eibhinn an Uain.
Chan e saoghal thug duals dhuit
'N a do thuarasdal ard,
Aeh an Ti anns do ghluais thu
'S a ghabh truas dhiot is bMgh,
Chum E suas thu an comhnaidh
Le do lochran bha Ian
Gus an deaeh thu thar Jordan
Steaeh do sholas a ghraidh.
Gu bheU Bearnaraidh 'g ad ionndrainn
Tigh na h-iirnuigh 's an sluagh,
ChaUl i rionnag bha muirneaeh
Ghabh a ciu'sa nis uainn,
Bho nach faie sinn an t' aodann
Air an taobh so de'n uaigh
Bha le maise na naomhaehd
'Nuair a b' aosmhor do shnuadh.
Gu 'm bi iomradh is cuimhne
Air an fhirean gu brath,
Bithidh an chii-san ri innse
Do gaeh linn agus al.
Bithidh an teisteas mar dhileab
Air a sgriobhadh air clar,
'S gu robh Ailean MacLeoid dhiubh
Air 'n do thoisich mo dhan.
Achan an Deoraidh
Leis an Urramach Goinneach MacLeoid, D.D.
Tha each a' triaU d' an aros fein
Mar dh' iarras eun d' a chos ;
Am fardaichean 'nan saoghal-cetn,
Gun bhlath 'na ghrein do 'n Deor,
Gun toman fraoich an sin e thaobh,
Gun bhraon a ni e 61 —
An ceol tha togaU inntinn chaich
A' giulan d^-san broin.
Co dh' ionnsuidh thig mi 's mi fo leon
Aeh dh' ionnsuidh Teo-Mhie Dhe ?
Bha Thus' ad dheoraidh iomadh bliadhn'
Ag iargain fior-uisg Neimh ;
Ad ghairdean sheunadh mi 'na m' oig,
Is fhuair mi coir do threud —
'S ge trie bha grainealachd am Ion,
Tha bias do phoig' am bheul.
Ctim teagasg m' oige ghnath fo m' shuil.
Mar shruthan-iuU 's a' cheo,
Is urnuighean mo shluaigh am cheum,
A reir gaeh feum a chr6 ;
Biodh gair do chuain a ehaoidh am chluais,
'G am nuaUan thun do Ghloir —
Is long nam miann 'g am fheitheamh
siar,
'S an llonadh anns an 6b.
M^CORQUODALE
CI.ASCOWV LONDON
Aireamh 7
1940
A' Ghucag shearbh
Chuidich gach fear a choimhearsnach, agus thuhhairt e r'a hhrathair, Bi misneachail.
Isaiah XLI., 6.
ANNS na IMthean so, ged bhios sinn uile an
geall air an naidheachd mu dheireadh as an
Fhraing fhaotainn o'n Radio no o'n phaipear-
naidlieachd, chan e guth an Radio no
briathran a' phaipear-naidheachd a bhios a'
seinn 'n ar cluasan agus 'n ar cridheachan an
uair a bhios sinn leinn fhein, ach guth a'
Bhiobuill agus briathran an t-Salmadair agus
nam f^idhean ... "Is iad mo dheoir as
biadh dhomh a 1^ agus a dh' oidhche, an uair
a theirear rium, C ^ite a bheil do Dhia ? "
... " Nochd thu do d' shluagh nithean
cruaidh ; thug thu oirnn f ion a' bhuaireis
51." . . . " Dhearbh thu sinn a Dhe 's an
teine mar a ghlanar airgiod ; thug thu steach
's an lion sinn ; chuir thu teine air ar
leasraidh ; thug thu air daoine marcachd
thar ar cinn ; chaidh sinn troimh theine agus
troimh uisge."
Chan 'eil teagamh air bith nach 'eil
breitheanas Dhe air an talamh an diugh.
Is e so aon de l^ithean Mhic an duine ;
laithean soluimte agus laithean cunnartach ;
laithean anns a bheil e air a' mheidh co
dhiubh a bheir an saoghal leum iir air
aghaidh, no thuiteas e air ais mile bliadhna.
Mar sin bu choir dhuinn uUe a bhi ag iirnuigh
gun sgur agus ag oibreachadh gun sgur, ag
^rnuigh gu 'm bi Breatunn onorach agus
uasal a thaobh nan riiintean a tha aiee
anns a' chogadh, agus gu 'm bi a cridhe
laidir agus misneachaU.
" Na bitheadh eagal ort, oir tha mise maille
riut ; na bitheadh geilt ort oir is mise do
Dhia ; neartaichidh mi thu ; seadh cuidichidh
mi thu ; seadh cumaidh mi suas thu le deas
laimh m' fhireantachd." Chan fhaod sinn
an gealladh so a Facal an Tighearna a thagar
dhuinn fhein mur bheil sinn onorach a
thaobh na criche a tha 's an amharc againn
anns a' chogadh ; nach e fuath no farmad ris
a' GhearmaUt a thug oirnn eirigh 'n a h-
aghaidh, ach eud air son ceartais, agus
corruich an aghaidh an lamhachais -laidir a
rinn i air rioghachdan beaga, agus a bha i a'
maoidheadh air a h-uile duthaich a bha anns
an rathad oirre.
Tha baigh aig a h-uile duine ri dhuthaich
fhein, ach chan e a' bhaigh a tha againne ri
ar diithaich a mhain a tha toirt oirnn a
chreidsinn gu bheil sinn a' toirt geiU do thoil
agus do lagh Dhe ann a bhi seasamh an
aghaidh na Gearmailte ; tha coguis an t-
saoghail uile 'n a h-aghaidh, agus chan 'eil
rioghachd bheag no mhor anns an t-saoghal
nach 'eil 'ga diteadh ach a mhain an
fheadhainn a tha ann an co-bheinn rithe anns
an olc. Ged tha eagal aca roimhpe tha iad a'
deanamh tkii oirre 'n an cridhe.
Mur bheil misneach ri fhaotainn anns na
laithean so o na paipearan-naidheachd cha
ruig thu leas a bhi gun dochas ma leughas tu
am Biobull, gu sonraichte na Sailm, no ma
mheomhraicheas tu air eachdraidh an t-
saoghaU, oir tha iad le cheile a' togail fianuis
nach soirbhich le neach, no le rioghachd, no
le innleachd, a tha dol an aghaidh rioghachd
Dhe. Bha na faidhean ann an Israel agus
na naoimh anns a h-uUe linn a' creidsinn sin
eadhon 'nuair a bhiodh ionghadh orra nach
robh Dia a' sgrios an aingidh. Ach tha
faidhidinn aig Dia agus leigidh e leis an
aingidh e fein a sgrios. Chuir e buadhan
agus cumhachdan iocshlainteach ann am
beatha mhic an duine, agus ann an aoraibh
a' Chruthachaidh, a chuireas casg air an olc
ri uine daonnan.
B' uaibhreach agus bu laidir Pharaoh, agus
Alasdair Uaibhreach, agus Nebuchadnesar,
agus Napoleon, daoine a mhaoidh cuid
mhaith de 'n t-saoghal a chur fo 'n casan,
ach chan e mhain gu robh dubhan air a chur
'n an sroin, agus crioch air a chur air an
ardan agus air an lamhachas-laidir, ach
thionndaidh Dia an t-olc a rinn iad chum
buannachd an t-saoghaU. Thuig Hitler gu
maith neart agus cumhachd Czecko-Slovakia
agus Pholaind agus Bhelgium agus na
h-Olaind, ach cha do thuig e neart agus
cumhachd an De bheo, no neart agus
cumhachd an spioraid a tha ann an daoine
aig a bheU gaol air ceartas, agus firinn, agus
saorsa. Faodaidh e duthchannan a sgrios
agus cuirp mhuilleanan de dhaoine a sgrios
leis na h-innealan-marbhaidh a dhealbh e
agus a dh' uUaich e air son a' chogaidh so,
ach mur bris e spiorad Bhreatuuin bithidh a
shaothair gun tairbhe dha, ged nach bi i gun
naire dha. Leighsidh creuchdan a' chuirp ri
tiine ma dh' fhanas an spiorad beo.
Chan ann le caU dhaoine, no le call
ghunnachan, no le caU acfhuinne, a mhiUear
rioghachd, ach le call misnich. Gun
mhisneach, no gun chreideamh laidir gu
A' GHUCAG SHEARBH— AN NAOMH CIARAN
bheil Dia leinn a ohionn gu bheil sinn a'
seasamh na c6rach, chan urrainn dhuinn
teas agus uallach a' chogaidh uamhasaich
so a ghitilan. Tha laithean cruaidh air
thoiseach oirnn, laithean a chuireas dearbhadh
air ar dUseachd agus air ar misnich agus air
ar seasmhachd. Chan 'eil teagamh air bith
aig daoine a nis gur ann aig a' Ghearmailt a
tha an t-arm as l^idire air an t-saoghal, agus
is ciiis-eagail an t-arm sin a bhi ann an
laimh agus fo ordugh duine anns nach 'eU
rian no coguis ; duine nach urrainnear fhacal
a ehreidsinn ; duine a chuir as d'a chompan-
aich fhein mar gu'n cuireadh e as do radain ;
duine aig nach 'eil ach aon fhreagairt do 'n
h-uUe ceist a tha ag eirigh ann an riaghladh
an t-saoghaU, a bhi a' maoidheadh air
rioghachd air bith nach seas as an rathad
agus nach leig leis a' GhearmaUt a toil fhein
a dheanamh ; agus duine aig a bheil uiread
grkia air Breatunn 's nach soradh e a bheatha
fh^in agus beatha mhuilleanan a chall air
ghaol lompaireachd Bhreatuinn a le6n, Tha
fhios aige gu maith gur e Breatunn an
rioghachd as duUiche dha a cheannsachadh,
ach tha e suidhichte air buUle-bhais a thoirt
dhi.
Bithidh an cogadh fada agus fiadhaich,
agus faodaidh e ar dorsan a ruighinn ;
bithidh am biadh gann agus theagamh
connadh ; bithidh aig daoine ri barrachd
oibre a dheanamh agus bithidh an rioghachd
na 's bochda aig a dheireadh, ach chan
fhaodar gearan no failneachadh, oir cha b'
fhiach an saoghal a bhi beo ann na 'm
faigheadh Hitler lamh-an-uachdar oirnn.
" Bithibh laidir agus bithibh misneachail,
na bitheadh eagal agus na bitheadh faitcheas
oirbh roimh Asiria, no roimh an t-sluagh
mhor so uUe a tha maille ris ; oir is mo na
tha leinne na leis-san. Leis-san tha g^irdean
feola, ach leinne tha an Tighearn ar Dia."
An Naomh Ciaran
Leis an Urramach Calum Mac Gilleathain, M.A., an Tdisigheachd.
DO bhrigh agus gu'n robh Alba fo chomain
mh6r aig Eirinn air son nithean tarbhach 's
na Unntean eachdraidheU agus, gu sonraichte,
an ni so, gur ann a Eirinn a th^inig roinn
mh6r de na daoine a chraobh-sgaoU an soisgeul
air tiis an Albainn, daoine m6ra urramach
naomh mar Calum CiUe a bha an I agus
Maol-Rubha, no Mo Ruibhe, a bha air a'
Chomraich, theagamh nach 'eil e as aite
dhuinn beagan a bhreacadh sios air suidh-
eachadh na h-Eaglaise mh^thaireU an
Eirinn, an Eaglais a thug an soisgeul do na
fir sin agus a thog iad.
Tha daoine an Albainn agus an uair a
bhitheas iad a' seanchas saoHidh tu orra gu
bheU iad an dtiU nach robh an creideamh
ceart an Albainn gu ruige 1893, no 1843, no
1688, no 1525. Ach bha, agus is maith agus
is br^agh gu'n robh.
Bha cuid de na daoine iomraiteach a bha
's an Eaglais GhMdhealaich, anns na laithean
a leagadh a bunaitean an Eirinn, de shhochd
nan righrean. Bha Calum CiUe chan e
mh^in uasal, a reir na feola, ach bha e
rioghaU. Agus bha companaich aige eadhon
's a' mheud sin. Ach bha feadhainn eUe ann
agus bha iad air a chaochladh ; agus, buidh-
eachas do Dhia, is e aon de bheannachdan
nan gr^s nach 'eil " saor " na " daor " an
losa Criosd. Is trie a sheinneadh le firinn
an rann so 's an Eaglais Ghaidhealaich,
Togaidh e 'n deoiridh truagh o'n dust
'S am bochd o'n otraich bhreun
'G an cur 'n an suidhe le prionnsaibh m6r
Prionnsaibh a phobuUl fein.
Ged nach do rugadh Ciaran mor rugadh
coir glan e. Is e saor a bha 'n a athair.
Ach cha robh a dhaoine gun fhios aca c6 bu
daoine dhaibh. Is iomadh ni ^raid a tha
air innseadh o'n t-seann saoghal sin. So a
h-aon aca. Bha athair agus mkthair Chiarain
a' gabhaU seachad, an carbad, air kite 's an
robh seann draoidh dall. "So," arsa an
daU, " fuaim carbaid 's a' bheil righ." Rum
a' mhuinntir a bha 'n a chuideachd g4ire
fanoid, agus gun ri fhaicinn ach an saor agus
a bhean, agus fhreagair an daU, " Tha
leanabh 's a' charbad sin a shaoghalaichear
agus a bhios 'n a righ cumhachdach ; agus
mar a tha a' ghealach a' soillseachadh am
measg reultaibh nan neamhan soillsichidh
esan leis na miorbhuilean agus na h-iong-
antais nach gabh luaidh." Chreideadh na
seann daoine Gkidhealach a leithid sin, agus
mur do chaochail iad uile, tha iad ann
fhathast a chreideadh e,
Anns an sgoil.
Rugadh Ciaran 's an earrach 's a' bhhadhna
coig ceud agus a coig deug, agus chuireadh
gle thrkth do'n sgoil e, agus tha iomradh is
iomradh eile air sin an Leabhar Deadhainn
Lios-mor. An uair a dh' fhks e na bu
mhotha chuireadh gu sgoil eile e gu Cluain
Ard. An uair a bha e a' fkgail na dachaidh \
dh' iarr e bo air athair is air a mhathair, agus
cha d'fhuair. Chaidh e do'n bhathaich agus
bheannaioh e a roghainn de'n chrodh, agus
lean i sin e gu Cluain Ard ; agus bha de
bhainne aice na bu leoir do mhuinntir na
AN NAOMH CIARAN
sgoil uile, agus an uair a chailleadh i bha a
seiche air a gleidheadh gu ciiramach an
Cluain Ard.
Chan iarrainn air duine a' chuid sin a
chreidsinn ; ach tha uinneag bheag againn
's an naidheachd trid am faic sinn an seorsa
saoghail a bha aca dheth 's an t-seann aimsir
an Eirinn.
A reir aithris, thug ceann na sgoile gean
m6r do Chiaran. So naidheachd eUe air
an sgoil. Th^inig sgoilear bochd gu Cluain
Ard, agus e gun airgiod gun mhaoin gun
leabhar, agus dh'iarr e iasad air c^ch agus
dhiult iad e gus na rainig e Ciaran. Bha
Ciaran 's an am a' leughadh an t-soisgeU
a reir Mhata VII. 12, "uime sin gach uUe
ni bu mhiann leibh daoine a dheanamh
dhuibh-se deanaibh-se a leithid dhaibh-san
mar an ceudna : oir is e so an lagh agus na
faidhean ; " agus thug Ciaran da an leabhar.
An la 'r-na-mh^ireach cha robh ach leth an
leabhair aige air fhoghlum agus thug na
h-6ganaich eile " Ciaran Leth-Mhata " air.
" M h-e leth-Mhata," arsa Ciaran, " ach
Ciaran leth-Eireann oir aige-san a mhain bidh
dara leth Eireann ; agus cha bhi ach an
leth eile agaibh gu leir ! "
An uair a dh'fhag Ciaran Cluain Ard bha
ceum ard aige air a thoirt a mach 's an
eaglais, agus chaidh e cuairt air muinntirean
eile bha ainmeil an Eirinn. Chaidh e gu
EUeanan Arann, agus gu ^iteachan iomallach
eUe, ach gu luath roghnaich e maghan m6ra
l^r na h-Eireann. 'S an dara ^ite a shuidhich
e dh'fhan e corr is tri bUadhna, ach air do
Dhonnan tighinn, is e a' sireadh baile air
son seirbhis Dhe, dh'fhag Ciaran am baUe
sin, Innis Aingin, aige agus thog e fhein air
gu Aird Mhanntain, aite a bha cho ion-
mhiannaichte agus gu'n do ghabh Ciaran
eagal gu'n deanadh a mhaitheas a cheangal
ro dhliith ris an t-saoghal. Dh'fhag e Aird
Mhanntain agus stad e aig Cluain Mac Nois,
^ite farsuinn fasail, agus thog e a theintein
air cnocan air an robh Ard Tiprait, no Aird
an Tobair, an tus na bhadhna 548. A reir
an t-seanchais, chuidich gaisgeach a bha
gabhail an rathaid Ciaran 's e cur suas puist
a thighe ('s e tighean fiodha bha 's an fhasan
an uair ud) agus gheaU Ciaran righ-chathair
na h-Eireann dha agus, ma's fior, b'e
Diarmad Mac CearbhaUl an duine, agus bha
e 'n a righ an Teamhair ceithir bliadhna
deug.
An abhainn mhor.
An uair a thoisicheadh leithid Chiarain air
baUe a dheanamh air son Dhe agus an t-
soisgeil bha nithean ^raidh a' gabhail aite.
Air tus, mar so, bha e a' roghnachadh kite
air son baUe. Tha e soilleir nach b' ann gun
sealltainn geur air aite a dheante an taghadh,
agus lom agus gun moran maise do'n t-stiU
agus mar a bha Cluaiu Mac Nois bha nithean
'n a f habhar. Bha e dltith air bruaichean na
Sionainn, an abhainn mhor a tha 'n a slighe
uisge air feadh earrainn mh6r de Eirinn.
Tha slighe 's an abhainn ; agus tha iasg 's an
abhainn. Agus tha feurach agus Mteach gu
leoir 's a' chearnaidh ; agus chan 'eU an
t-^ite gun tarruinn ann, tha ni eigin de
bheannachd an t-samhchair gu pailt ann ;
agus rud eile a tha comhnadh Dhiarmaid a'
cur 'n ar tuigse, bha an cumhachd tahnhaidh
'n a fhabhar ; agus rud eile tha againn o na
h-ainmeannan, cha robh an t-^ite gun chliti
o shean. Cha b' ann idir a' seachnadh seann
laraichean phaganach a bhiodh leithid
Chiarain ach 'g an sireadh agus 'g an ath-
thogail a chum gloir Chriosd.
Rud eile bhiodh fior, cha bhiodh leithid
Chiarain 'n a aonar. An uair a thainig Calum
CUle gu Alba bha " a mhuinntir " cuide ris,
na daoine taghta bha comhla ris mar theagh-
lach Dhe, daoine diadhaidh agus daoine
fiosrach de gach seorsa a b' urrainn cosnadh
agus saoithreachadh, air ball agus a chaoidh,
mar gu'm biodh daoine a bhiodh a' bristeadh
talamh ur.
Cha bhiodh a' mhuinntir sonraichte mor
air tus, ach bhiodh iad sonraichte taghta,
agus bhiodh so aca am measg gach buaidh is
ealainn, bha iad de 'n aon inntinn agus de 'n
aon spiorad ris an duine bha 'n a cheann orra.
Agus so cuid de na daoine a bha de mhuinntir
Chiarain an uair a shuidhich e baUe air
Cluain Mac Nois ; Oengus, Mac Nisse ; Cael-
Colomb ; Mo Beoc ; Mo Lioc ; Lugna mac na
h-ui Moga Laim; agus Colman mac Nuin.
Chuir iad sin agus each tus air an obair agus
thog iad bratach air son na firinne. Thog
iad ^ite aoraidh, caibeal beag cloiche de'n
mheudachd agus de'n togaU a bha air an
seann teampuUl, na seann chaibeU, agus na
seann chillean, a bha uair-eigLu an deidh sin
cho lionmhor anns gach 4ite 's an robh an
cinneadh Gaidhealach.
B^s Chiarain.
Cha robh Ciaran buan. Chaochail e an
Cluain Mac Nois mu'n d'thainig ceann na
bhadhna, aig aois tri bliadhna deug thar
fhichead. Dh'fh^s e fann la 's an eaglais
bhig ud, agus thug e orra a ghitilan a mach,
agus chairich iad air a dhruim-direach e air
a' bhlar amuigh. An sin labhair e air
uamhann a' ch^is 's an robh e, agus an t-sHghe
a nis roimhe, ach arsa esan, " esan a bhuan-
aicheas a chum na criche te^rnar e." Thug
AN NAOMH CIARAN— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
iad an sin air ais do'n eaglais e. An sin thog
e a lamh 'g am beannachadh agus chaochail e.
Chan 'eil an eachdraidh sin mor. Tha
beagan eile ri aithris mu Chiaran, ach chan
'eil moran'. Gidheadh dh'fhag Ciaran cliu
ni6r 'n a dheidh. Agus faodaidh sinn a bhi
cronteach gu'n robh aobhair air. Ma tha
cuid de na naidheachdan do-chreidsinn tha
eolas, beag no mor, anns gach sgeul. Feuch
mar a tha 'n draoidh an sud, agus e 'n a
fhiosaiche ; agus feuch mar a tha buaidh sin
an fhiosaiche aig Ciaran e fhein, ged is fior
Chriosduidh e ; agus feuch mar a lean sin ris
na GaidheU, eadhon gu ruige ar la fein, agus
gach saoidh is Criosduidh mor 'n a dhraoidh
's 'n a fhiosaiche. Tha againn a ris rainn a
rinn ceann na sgoile, an Criosduidh, au'
Ciaran a' feuchainn duinn gu'n do thaobh
an Eaglais Ghaidhealach an fhUidheachd
agus gu'n robh cHti an fhihdh 'n a ni ris nach
cuireadh ceann 's an eaglais cul. Agus bha
Colum Cille e fhein mar sin. Is e chi sinn a'
Chriosdalachd a' comhdach na tke ach a'
glacadh chuice fein gach ni maith agus
tarbhach, agus gach oilean a bha cheana 's
an tir, oir paganach agus mar a bha na
Gaidheil cha robh iad gun adhartas agus gun
nithean a ghabhadh an aite maith fein eadhon
am measg Chriosduidhean. Feuchamaid a
ris air an dachaidh aig Ciaran ; athair a
meadhon na tire agus a mhathatr a ceann-a-
deas na tire ; athair 'n a shaor, ach e cho
inbheach agus gu'n robh a chapuU 's a
charbad fein aige (paUt na's fhearr dheth
mar sin na fear aig a bheil motor-c^r a nis),
agus a bhuaUe fein aige, agus comas aige a
mhac a chur gu sgoil gun eis. Feuch a ris an
gaisgeach a' coinneachadh ri pearsa eaglais
agus iad a' togail aitreabh le cheile ; agus
feuch an ainmeannan nan daoine comharra air
teaghUchean anns an robh parantan CriosdaU,
agus comharran eUe gu'n robh daoitie f hathast
an Eirinn nach robh fo bhuaidh an t-soisgeU.
Is e fear a dh'iompaich Ciaran, is e 'n a
oganach paganach an Innis Ainginn, a ghabh
aite Chiarain, mar Aba, an Cluain Mac Nois
an uair a chaochail Ciaran.
Eud nan Criosduidhean.
Rud eUe tha 's an eachdraidh, eud nan
Criosduidhean an Eirinn. Bha ceathrar
bhr^ithrean aig Ciaran agus bha triuir
pheathraichean aige agus chaidh an coisrig-
eadh do'n eaglais gu h-iomlan ach a h-aon
a phos, agus bha ise i fhein iomraiteach an
deireadh a latha mar bhantraich dhiadhaidh.
Rud eile a tha airidh air suil 's an eachdraidh
ainmeannan nan daoine. Is ann air dathan,
is docha dath an fhuilt, a bha cuid de na
Gaidheil air an ainmeachadh an uair a
thainig a' Chriosdalachd gu freumhachadh, i
Ciaran, Donnan, Gorman (sin o'n t-stiil is 1
docha). ^
Cha tug Ciaran bUadhna iomlan an Cluain
Mac Nois ; ach sheas Cluain Mac Nois mile
bliadhna, fo bhuaidh agus fo chUu, agus is e
meud cliu an aite a dh'fhag ainm Chiarain
cho mor agus a tha e, oir is e Ciaran a las an
solus an Cluain Mac Nois, agus dh'fh^s an
solus sin anabarrach mor.
Anns a' Choille Bheithe
AN uair a shiubhaU UiUeam Leishman a bha
'n a thuathanach an Leacamas, an CiQe-
sgumain, thug a nighean dhomh bocsa mor
a bha Ikn de leabhraichean-sgriobhaidh anns
am b' abhaist dha a bhi cur sios gach rud
mu'n fhearann a bu mhaith leis a chumail air
chuimhne ; na prisean a bhiodh e a' faotainn
air beathaichean ; an todhar a bhiodh e a'
cur air na h-achaidhean, bhadhna an deidh
bliadhna ; an obair a bha dol air aghaidh o
Ik gu la air an fhearann, agus fichead rud eUe
de 'n t-seorsa sin, air am maith leis a h-uUe
tuathanach ctiramach cunntas a ghleidheadh.
Anns a' chuid mh6r de na leabhraichean
cha robh dad ach prisean cruidh agus
chaorach ; tuarasdal ghiUean ; an guano agus
an t-aol a bhiodh e a' faotainn a Grianaig ;
agus treathlaich eile mar sin. Ach an
deireadh a l^ithean bhiodh UUleam Leishman
a' cur sios 'n a leabhar-la a smuaintean agus
fhaireachduinean mu chursa a bheatha fein,
mu Dhia agus mu'n t-saoghal, mu'n eaglais
agus mu dhiadhaidheachd, agus mu iomadh
rud eUe a bhuineas do bheatha mhic an
duine, agus bu mhaith leamsa cuid de na
smuaintean agus na beachdan a chuir e sios
anns na leabhraichean-sgriobhaidh ud a
thoirt am foUais air na duiUeagan so, an
dochas nach sgithich iad an luchd-leughaidh.
Tha mi an duU gur e so a bha 's an amharc
aig nighean Uilleam Leishman an uair a
thug i dhomh am bocsa.
Ach an toiseach bu mhaith leam beagan
innseadh mu UiUeam Leishman, a bha 'n a
righ am measg thuathanach agus 'n a dhuine
sonraichte an iomadh doigh eile.
Thainig a sheanair, Amos Leishman, o'n
chrich Shasunnaich an 1802 gu bhi 'n a
chiobair aig Tomas Elliot, aig an robh c6ig
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
bailtean-fearainn ann an tri siorramachdan,
air an stocachadh le caoraich-mhaola. Bha
Amos Leishman 'n a dhuine glic agus 'n a
dhuine dichiollach, aig an robh bean a bha
cho glic agus cho dichiollach ris fhein ; an
uair a thog e a theaghlach ghabh e dha fhein
agus d'a thriuir mhac a dh' fhan aig an tigh
comhla ris Leacamas, an Cille-sgumain. Cha
robh ann an Leacamas aig an am ud ach
baile beag agus baile bochd, ach thug an
oighreachd cead do Amos Leishman uiread
agus a thoihcheadh e de'n fhearann fhliuch
agus chlachach a bha timchioll air a thoirt a
steach. An uair a thoisich na Goill air
creagan a sgoltadh agus air clachan a thoirt
an uachdar le geimhleagan, ag oibreachadh
o mhoch gu dubh, fliuch no tioram, fad na
bliadhna, bhiodh muinntir Chille-sgiimain a'
magadh orra agus ag radh 'n am measg
fhein nach b' fhearr iad na na famhan-
thahnhainn. Ach coma leat, b' aithne do na
Leishmanaich an gnothuch, agus ann an
deich bliadhna fichead bha Leacamas air a
chunntas mar aon de na bailtean-fearainn a
b' fhearr anns a' Ghaidhealtachd. Thiormaich
iad an talamh-aitich agus am monadh le
pioban-uisge agus digean ; thog iad miltean
de gharraidhean leis na clachan a thug iad
as an talamh ; far nach robh aon uair ach
luachair agus rainneach agus fraoch bha a
nis coirce agus bunt^ta agus tiiirneap a' fas ;
th^inig Leacamas fo bhl^th mar an ros le
obair Amois Leishman agus a mhic.
Bha am bailHdh cho toilichte leis an
atharrachadh a rinn iad air an ^ite 's gu'n
tug e dhaibh a h-uile crioman fearainn a bha
mu reir an crich ris a' bhaile gus mu dheireadh
an robh Leacamas 'n a bhaile mor a thuilleadh
air a bhi 'n a bhaile maith.
Shiubhail Amos Leishman ann an 1853 ;
chan 'eil facal de na thubhairt e riamh air
chuimhne an diugh ach an aon fhacal so,
" nach e peirceall na caorach a chuir an
crann air an sp^rr anns a' Ghaidhealtachd idir
ach an leisg." Tha na garraidhean-chlach a
thog e fhein 'n an seasamh an diugh fhathast
cho dionghmhalta 's a bha iad an la a chuir
e a' chlach-mhullaich orra.
An deidh a bhais phos am fear bu shine
d'a mhic, Uilleam, ach cha do rinn sin
atharrachadh air bith air beatha na dithis
eile ; dh' fhan iad ann an tigh an athar
comhla ri 'm brathair agus ri mhnaoi, is
bha iad cho laghach rithe agus cho furanach
rithe ri Uilleam fhein. Ach ma bha ceann
ur air an tigh, agus ma 's e ainm Uilleam a
bha anns an rinnteal, bha obair a' bhaile a'
dol air aghaidh mar b'^bhaist, is bha a dha
bhrathair na bu deine air obair na bha iad
riamh. Bha Uilleam 'n a dhuine aig an
robh inntinn fharsuing ; beachdail agus
sgileil am measg stuic, agus suas ri ghnothuch
ann am malairt ; agus eadar sin agus gu
robh obair a' bhaile air a cumail air aghaidh
leis an dithis eile gun stad, bha Leacamas aig
airde a chHti agus a thorachais mu na
bliadhnachan 1860-1878. 'N a dheidh sin
cha robh na timeannan cho maith, agus cha
mho a bha an da bhrathair a chuir dreach
agus coltas air a' bhaile le 'n obair cho
comasach air obair a dheanamh.
Cha robh aig Uilleam ach aon mhac, mac
air an robh ainm fhein, agus is ann airsan a
tha mo naidheachd. Bha e 'n a sgoilear
maith ; an Oilthigh Dhim-eideann fhuair e
M.A. leis an urram as ^irde, agus bha athair
agus br^ithrean- athar an geaU air gu'n
gabhadh e os l^imh dreuchd na ministreal-
achd ann an eaglais na h-Alba. Ach
thubhairt Uilleam 6g riu nach robh gairm na
ministrealachd aige o Dhia, no 'n a chridhe
fhein, ach gu robh gaol aige air a h-uile ploc
de Leacamas far an do rugadh e agus far
an do shaothraich a shinnsear, agus mar sin
gu 'n robh e a' cur roimhe a bhi 'n a
thuathanach.
Is ann mar sin a bha ; ghabh an t-ogha
aonta iir ann an 1874 air a' bhaile anns an
do thoisich a sheanair air tuathanachd an
1822, agus bha e ann gus an do shiubhail e
an 1922. Mar sin bha Leishmanaich ann an
Leacamas ceud bhadhna ; an seanair, an
t-athair, agus am mac ; tri ginealan de
dhaoine l^idir anns nach robh boinne de 'n
leisg. " Ma chi thu neach a bhios ealamh
'n a ghnothuch seasaidh e an lathair righ-
rean." Le eanchainn agus le obair rinn
na daoine ud baile maith de bhaile bochd,
agus gus an la mu dheireadh a bha iad ann
chomharraicheadh tu Leacamas air a dhath
aig astar mhiltean. Ach chan 'eil am fear
a thainig 'n an deidh a' cur croinn anns an
talamh ; chuir e caoraich air an talamh-
aitich, agus ged nach 'eil e fhathast fichead
bhadhna ann tha am feur a bha gorm agus
goirid air ciaradh agus air fas glas, agus tha
an rainneach agus an coinean a' togail an
cinn a ris. Ged a rinn na Leishmanaich
airgiod agus beoshlaint mhaith ann an
Leacamas cha robh motor-car aig gin dhiubh,
ach bha geimhleagan aca ; chan 'eil a leithid
a dh' inneal agus geimhleag aig an tuathanach
a tha ann an diugh, ach tha motor-car aige,
anns an bi e reiseadh o choinneamh gu
coinneamh, o Pheairt gu lonar-nis, ag
iarraidh air luchd-riaghlaidh na dilthcha an
rainneach a ghearradh air a shon.
6
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Mar thuathanach bha Uilleam Leishman,
M.A., (an t-ogha) a cheart cho maith ri
athair no ri sheanair, agus theagamh
na b' fhe^rr, oir rachadh aige air
sealltainn roitnhe na b' fhaide na rachadh
acasan, agus bha e daonnan deas air a
dhoighean-tuathanachais atharrachadh a reir
nan timeannan. Mar sin chaidh aige air a
cheann a chumaU an uachdar anns na droch
bhhadhnachan (1879-1889) a chuir ceann-
criche air ni6ran thuathanach eUe.
Ged nach gabhadh e dreuchd na ministreal-
achd OS laimh bha e 'n a fhoirbheach ann an
eaglais Chille-sgumain suas ri leth-cheud
bhadhna, is thug a chHii agus a dhiadhaidh-
eachd agus a ghUocas tighdarras dha anns
an sgireachd nach robh aig duine air bith
eile. Bha e 'n a dhuine gaolach gu nadurra,
ach a mach o 'n ghaol a bha aige air a
theaghlach b'e an gaol a bha aige air
Leacamas agus air tiir agus aileadh na
talmhainn an gaol a bu IMdrre 'n a chridhe.
Uair a ghoirtich e a chas anns an f hoghar
agus nach b' urrainn dha a sheomar fhagaU
sgriobh e mar so 'n a leabhar-sgriobhaidh, —
" Ged nach fhaod mi gluasad as an t-seomar-
chadail so tha sealladh agam fad an la air na
h-achaidhean buana, agus chi mi fada bhuam
mar tha an obair a' dol air aghaidh. A bheil
fuaim eile anns an t-saoghal as ceolmhoire ann an
cluae tuathanaich na fuaim chlis nan sgeanan-
ghearraidh an uair a bhios an inneal-bhuana ag
oibreachadh air ghleus maith, no sealladh eile anns
an t-saoghal as b6idhche na bhi a' faicinn nan
diasan abuich a' tuitean roimh na sgeanan, agus
an ath mhionaid air an ceangal gu teann ann an
sguaib ! Chan 'eil raidh anns a' bhliadhna cho
togarrach ri raidh an fhoghair, no obair eile anns
an cuir e lamh a bheir uiread toileachaidh do 'n
tuathanach ri bhi faicinn sguaban buidhe troma
air an cur 'n an seasamh air an achadh air latha
ciiiin grianach, agus na h-adagan tiugh agus 'n an
seasamh ann an sreathan direach. Ged a bhios mi
daonnan toilichte ma gheibh mi am feur cruinnichte
gun uisge, a chionn gu bheil fhios agam gu'n dean
fras uisge barrachd cron air feur na ni i air coirce,
tha cruinneachadh an arbhair a' toirt barrachd
toileachaidh dhomh a h-uile bliadhna na cruinn-
eachadh an fhe6ir. Theagamh gur e aobhar an
toileachaidh so gu bheil ni-eigin 'n am chridhe ag
innseadh dhomh gur e an siol a tha fas as an
talamh biadh nadurra mhic an duine. Ged tha
aobhar aig an tuathanach air a bhi trom 'n a
inntinn barrachd laithean anns a' bhliadhna na
tha aig daoine eUe tha sonas aige air laithean eile
nach aithne dhaibhsan, agus chan 'eil am de 'n
bhliadhna cho togarrach no cho sona ri feasgatr
mhaith anns an fhoghar air achadh-buana. Tha
dath air a' ghrein fhein agus caomhalachd anns
an t-solus nach fhaicear aig am eile. Go ach duine
gun chiaU a bhiodh 'n a fhear-lagha no 'n
a chleireach na 'm faodadh e a bhi 'n a
thuathanach ? "
Phos Uilleam Leishman te a bha ceum os
a chionn, ach air a shon sin bha am posadh
sona. Am bitheantas tha e glic do dhaoine
gun dol fada os an cionn no fad fodhpa,
ach tha mi an duil, ma ni duine roghainn a
mach as a sheorsa fein, gur fhe^rr dha dol
suas na dol sios, a chionn nach 'eil e cho
furasda do bhoirionnaich an craicionn ath-
arrachaidh 's a tha e do fhir, agus is e
sreath no class na mnatha sreath an tighe
agus an teaghlaich uUe air a' cheann mu
dheireadh.
Bha ochdnar de theaghlach aca, tritiir
mhac agus coignear nighean, ach bha e 'n
a chrois agus 'n a charraid d' an athair nach
robh gaol an fhearainn ann an cridhe gin
dhiubh. 'N a sheann aois, an deidh bks a
mhnatha, agus gun comhla ris ach an aon
nighean a dh' fhan gun phosadh, sgriobh
e so ann am fear de na leabhraich-
ean-sgriobhaidh a bha anns a' bhocsa. —
" Chuir a h-iule aon de m' theaghlach litir-
ghaoil chugam aig an NoUaig, ach tha iad sgapte air
feadh an t-saoghaU is tha mise agus Se6naid gu
maith onrachdach leinn fh6in, ag ionndrainn am
mathar. Th^inig naidheachd mhaith bhuapa uile,
agus tha iad uile a' faotainn air an aghaidh anns
an t-saoghal ; Amos 'n a cheann air banca ann an
China ; Ailean 'n a Bhrigadier anns an arm anns
na h-Innsibh an Ear ; Iain 'n a Ch6irneal air
r^iseamaid anns an Eiphit ; ach air a shon sin tha
e a' goirteachadh mo chridhe nach 'eil aon aca
toUeach fuireach ann an Leacamas an uair a thig
crioch ormsa. Tha ionghnadh mor orm gu 'm
biodh tarruing cho beag aig Leacamas air mo
theaghlach agus uiread gaoil agam fh^in air, ach
tha amharus agam gur e an t-aobhar gu 'n
deachaidh iad uile ri cuideachd am mathar.
Bha am mathair o dhaoine nach do rinn riamh
dad ach saighdearachd, no comanndaireachd
ann an soithichean-cogaidh, no seirbhis do 'n righ
anns na duthchannan thall, agus mar sin is beag
aig mo mhic am baUe-fearainn so ann an CiUe-
sgumain, a tha mar ubhal mo chridhe dhomhsa,
an coimeas ri fuaim na druma agus iomairt nan
lann. Ach tha fuU chiobairean annam-sa aguS
gaol na talmhainn, agus b' fhearr learn aon
fheasgar a' dol mu 'n cuairt gu socrach learn
fh^in air an h-achaidhean a r6itich agus a thug
mo sheanair agus m' athair agus braithrean-
m'athar a steach o'n t-sliabh le geimhleagan agus
neart an gairdeana na bhi 'n am chomanndair as
airde aig an righ. Chan 'eil ploc no clach no
oisean no iomaire ann an Leacamas, no ctiil no
sedmar anns an tigh, no anns na saibhlean, nach
aithne dhomh agus air nach 'eil gaol agam, a
chionn gur e lamhan mo dhaoine fhein a rinn iad
agus a thug cumadh dhaibh, agus tha mulad orm
nach urrainn mi innseadh do m' mhic (a chionn
nach tuigeadh iad e) gu 'n tuit Leacamas ann
am beagan iiine air coigreach air chor-eigin aig
nach bi sutm air bith arm ach a mhain an smior
agus an siigh a chuir mo sheanair agus m' athair
agus mise ann a thoirt as cho luath 's is mrainn
dha." . , . ,
(Bi kantmnn.)
Aig an Uinneig
Caschemu nam bkrd.
SIN an t-ainn a thug Lachlann Mac-
Fhionghuin, M.A., a tha a' teagasg ann an
sgoil a' Ghearasdain, do leabhar beag cuimir
anns an do chruinnich e a iomadh ce^rn agus
o iomadh linn b^rdachd mhaith Gh^idhHg a
bhios freagarrach do sgoilearan a tha ag
ionnsachadh G^idhlig ; orain de gach seorsa
agus gun ghin ann nach gabh seinn.
Tha e ag innseadh c6 rinn iad, agus a'
toirt cunntas goirid air an fheadhainn a rian
iad, ach tha cuid mhaith dhiubh " gun
urraion," agus chan e idir an fheadhainn as
miosa ach cuid de 'n fheadhainn as fhearr.
Tha Faclair aig deireadh an leabhair anns
a bheil ochd fichead 's a deich taobh-duUleig
uUe gu leir. Chan 'eil fhios agam ciod a tha
e a' cosd, ach shaoihnn gu 'm biodh a' phris
mu leth-chrtin ; is tha e cho aotrom anns an
14imh 's gur fhiach do dhuiae fhaotainn ged
bhiodh a h-uile oran a tha ann aige cheana
ann an leabhraichean eUe. Chan fhaca mise
dad iiT ann nach b' aithne dhomh cheana, no
CO dhiu anns na leugh mi dheth, ach thug e
toUeachadh dhomh fad uair an uaireadair, a'
tionndadh nan duilleagan agus a' stad an
dr^sd 's a ris a leughadh as iu- sreathan agus
rannan air a bheU bias mihs.
Ann an aon doigh tha an leabhar so coltach
ris na ceUidhean a bhios aca aig a' Mhod, far
am faic thu maithean agus mithean na tire,
uachdarain agus iochdarain, 'n an suidhe
comhla air an tirlar, no 'n an seasamh gualann
ri gualainn aig an dorus ; tha Mac Mhaighstir
Alasdair agus Donnchadh Ban agus DiighaU
Bochanan agus Niall MacLeoid aims an aon
chuideachd ri Iain Mac Phaidein agus
Donnchadh MacCuian agus Aonghas Mac-
Eacharn, agus car son nach bitheadh ? Tha
an uaisle mar a chumar i.
Tha uidheamachadh agus htreachadh an
leabhair bhig so ag innseadh gur e sgoUear
maith Gaidhhg a chuir a mach e.
Sgeulachdan na GaidhealtacM Shiar.
Anns na Hnntean a dh' fhalbh, an uair
nach robh leabhraichean aig muinntir na
G^idhealtachd agus nach b' urrainn dhaibh
an leughadh ged bhiodh iad aca, bha
uirmeagan na h-inntinn air an cumaU
fosgailte leis na sgeulachdan a bha air an
cumail beo le beul-aithris na feadhnach aig
an robh cuimhne mhaith. Bha Iain F.
Caimbeul, He, cho gaolach agus cho measail
air na sgeulachdan sin 's gu 'n do lean e air
an cruinneachadh uUe laithean a bheatha.
Ann an 1860-62 thug e am foUais cuid de
na sgeulachdan sin ann an ceithir leabh-
raichean tiugh a chuir e mach, leabhraichean
air a bheil iarraidh mh6r an diugh fhathast.
Ach bha moran eile aige air chtil a Biimhe, agus
bha iad air an toirt thairis do 'n leabhar-lann
Naisinneach, an Dun-Eideann, gu bhi air
an gleidheadh gu ciiramach.
As an ulaidh sin thagh Iain G. MacAoidh
dorlach eile de Sgeulachdan, agus tha iad a
nis air an cur a mach le Oliver & Boyd ann
an leabhar a tha taitneach do 'n t-suU, agus
a tha a' cosd coig tasdain fhichead. Tha
leabhar eUe ris an fhear so a leantuinn.
Cha bhiodh e furasda cunntas cothromach
a thoirt air leabhar de 'n t-seorsa so gun dol
an ceann seanchais a ghabhadh iiine. Ach
ged nach 'eil mi a' dol a dheanamh seanchais
uime air an duUleig so bu mhaith leam an
leabhar a mholadh mar leabhar maith a tha
l^n de nithean a chuireas inntinn duine air
ghluasad, co dhiu a tha e' n a sgoUear no
nach 'eil, no co dhiu a tha Gaidhhg aige no
nach 'eU. Chan e idir cnamhan tioram a tha
ann ach cnamhan air a bheU gu leoir a dh'
ithimiich mhaith.
Bha e air a dheasachadh air son a' chlodh
leis an OUamh Uilleam I. Mac Bhatair ; an
t-OUamh DomhnuU Mac Gill-Eathain ; agus
an t-Ard Fhear-teagaisg H. I. Rose ; ach is
ann air Iain G. MacAoidh a thuit an roinn
bu mhotha de 'n obair, oir is e esan a thagh
na Sgeulachdan as na paipearan a dh' fhag
an Caimbeulach, a sgriobh iad as ur air son
a' chlodh, agus a thionndaidh gu Beurla iad,
a thuiUeadh air iomadh fiosrachadh eile mu
na Sgeulachdan a thoirt dhuian. Tha Iain
G. MacAoidh 'n a sgoilear agus 'n a urrainn
mhaith anns an t-seorsa htreachais so.
An t-aiseag iongantach.
Ann an deireadh MhMgh bha eagal air
sluagh Bhreatuinn gu 'm biodh an t-arm
againn uile, agus iad ion 's air an cuartachadh
anns an Fhraing mar ann am fang chaorach,
air an glacadh agus air an toirt do 'n
Ghearmailt 'n am priosanaich, ach le fabhar
M-Maith agus an diorras fein agus misneach
is tapachd ar seoladairean fhuair a' chuid bu
mho dhiubh gu cladach, is bha iad air an
toirt dhachadh gu sabhaUte do Shasunn.
Chan fhacas cabhlach bhataichean de 'n
t-seorsa ud cruinn comhla riamh roimhe ;
geolachan ; sgoithean ; gabartan ; b^taichean-
luath; bataichean-aiseig; tr^lairean; bataich-
ean-cruidh ; bataichean-bathair, agus Para
Handy leis an Vital Spark, a thuilleadh
air bataichean a bu mhotha, agus na soith-
ichean-cogaidh 'g an dion, a' ruith 'n am
measg agus mu 'n cuairt orra mar gu 'm
8
AIG AN UINNEIG
biodh ooin-ohaoraoh, agus na soithichean-
adliair ag itealaich os an cionn agus a' tapaid
ris an n^mhaid a bha a' feuchainn ri stad a
chur air an aiseag le bombs. Bu shealladh e
nach fhacas a leithid riamh, ach tha aobhar
againn a bhi taingeil do Dhia nach do chuir e
oirnn, a thuilleadh air gach briseadh-duil agus
deuchainn a th^inig oirnn anns a' chogadh
so, crois a bu mhiosa na crois air bith eile, agus
gu 'n robh an t-arm air a shaoradh a ribe an
eunadair. Thug Hitler rabhadh do 'n
t-saoghal uile da uair gu robh arm Bhreatuinn
cho math 's air a ghlacadh le arm fhein, agus
uair eile gu 'm biodh e air a sgrios gu buileach
am beagan tiine, ach ghabh an t-arm an
t-aiseag, is dh 'fh^g iad Hitler a' casadh
fhiaclan.
An uair a bhios eachdraidh a' chogaidh so
air a sgriobhadh cha rachainn an urras nach
e naidheachd an aiseig an sgeul as fhaide a
chumar air chuimhne, agus an sgeul a gheibh
^ite anns a h-uile leabhar a bhios air a
sgriobhadh uime, ged is e Hitler a fhuair a'
bhuaidh agus a' bhuannachd, agus nach robh
sinne ach mar bha Pol agus sgioba a' bhata
a chaidh air tir, " tharladh gu 'n deachaidh
iad tearuinte gu tir, cuid dhiubh air claraibh,
agus cuid eile air miribh briste de 'n luing."
Eireamaid agus togamaid.
Chan 'eil duine anns an duthaich so a
chreideadh an uiridh, no ann an toiseach an
earraich so fhein, gu 'n rachadh aig a'
GhearmaUt air buiUean cho laidir no cho
cUs a thoirt do rioghachd as deidh rioghachd
's a thug i dhaibh, no gu 'n rachadh aice air
an droch bhuille a thug i dhuinn fhein agus
do 'n Fhraing a thoirt dhuinn ; Poland air a
chur fo casan ann an se Ik deug ; Lochlann
ann an tri seachduinean ; Denmark ann an
uair an uaireadair ; arm na h-Olaind air a
chiosnachadh leatha agus air a ghlacadh ann
an ceithir laithean ; Belgium air a chur fo
casan ann an tri seachduinean, agus righ
Bhelgium agus tri cheud mile d'a arm 'n
am priosanaich aice ; bealach air a dheanamh
troimh arm na Frainge leis a' cheud bhuille
a thug i orra, agus an t-arm againne air a
chuartachadh leatha agus air a chur an
coinneamh a chtiil gu cladach gus am b'
f heudar dhuinn na bha beo de na saighdearan
a thoirt dhachaidh agus na gunnacha mora
agus gach armachd is acfhuinn eile a bha
againn f h^gail air an raon aig an namhaid !
Co chreideadh gu 'n tachradh a leithid so,
no gu 'n robh a' Ghearmailt cho laidir, no
gu 'n deanadh oganaich agus balaich Hitler
ahn an tri seachduinean an rud a dh'
fhairthch air feachd a' Chaesair fad cheithir
bUadhna, an cladach a ruighinn agus puirt
a' Chaolais a thoirt bhuainn. An ionghnadh
ged theireadh a' Ghearmailt gur e neart a
g^irdean fhein is lagh dhi ?
Ach thachair e, agus chan 'eil fodhainn a
nis ach ar leasraidhean a chrioslachadh gu
duineil, agus cuideachadh a thoirt d' ar
dtithaich le obair, ag rkdh ri c^ch a cheile
mar thubhairt an sluagh ri Nehemiah,
Eireamaid agus togamaid.
Fear-buaireis Israeli.
Ann an sgir Uige, an Le6dhas, o chionn
dorlach bhhadhnachan, bha ministear air a
shuidheachadh ann an eaglais na sgireachd
a bhiodh a' deanamh uiread cainidh air
eaglais na h-Alba 's nach robh fhios aig a'
choimhthional no aig a' Chleir fad tiine c'
aite an robh a sheasamh aige ; co dhiubh
a bha e leatha no 'n a h-aghaidh. Bhiodh
e ag uisneachadh cainnt laidir mu 'n phuinns-
eachadh a bha diadhairean na h-eaglais a'
deanamh air inntinnean dhaoine le 'n teag-
asg, agus air uairean 'g an ainmeachadh
gu nimheil air an ainm.
Mhill a sheanchas agus a shearmonachadh
sith a' choimhthionail ; bha gearan air a
dheanamh uime ri cinn na h-eaglais an
Dtm-eideann, agus bha teachdairean air an
cur do Leodhas uair no dh^ a bhruidhinn
ris, agus a dh' fheuchainn an gabhadh sith
deanamh. Ach air a' cheann mu dheireadh
dh' fhag e Eaglais na h-Alba is thug e leis
cuid mhaith de 'n choimhthional. Ged nach
toigh le eaglais air bith cuid d'a sluagh a
chaU bha sinn uile leagta ris a' chaU ud a
chionn gu 'n d' fhuair sinn cuidhte 's am
ministear a bha 'n a fhear-buaireis an
Leodhas.
An sin bha ministear sitheil air a shuidh-
eachadh ann an Uig, is tha cothrom aig
aobhar Chriosd air soirbheachadh an uair a
tha sith ann an coimhthional.
Ach am bhadhna bha athchuinge o fhear-
buaireis Uige air beulaibh an t-Seanaidh ail
Dun-eideann, ag iarraidh air ais do Eaglais
na h-Alba, agus rud gle iongantach, bha e
air a radh gu 'n do chomhairlich Cleir an
EUein Sgitheanaich a ghabhail air ais. Ach
gu fortanach bha an t-Urramach Ruairidh
Moireasdan, an Eaglais Ard Steornabhagh,
anns an t-Seanadh an uair a thainig a' chuis
air a bheulaibh ; dh' innis esan gu reidh
socrach, ceum air cheum, mar bha sith am
measg braithrean agus choimhearsnach agus
eaglaisean air a miUeadh leis a' mhinistear
a bha ag iarraidh air ais, agus air a' cheann
mu dheireadh b' e binn an t-Seanaidh nach
leigteadh a steach e. Binn ghlic agus
chothromach.
M^QOBQUOQUE
clascowVlomdom
Aireamh 8
1940
Saorsa tre fhuil
THA moran dhaoine ann a ghabhas oilbheum
ma chluinneas iad am facal full ann an
searmonachadh an t-soisgeil, agus a thionn-
daidheas air falbh le tair bho theachdaire
sam bith a chuireas cudthrom air eifeachd
full an t-Slanuigheir. Tha iad an duil nach
'eil anns an teagasg gur ann o dhortadh fuil
an t-Slanuigheir a tha uile bheannachdan na
reite a' sruthadh ach cuing a chuir an t-abstol
Pol agus diadhairean eile mu amhach a'
chinne-daonna, agus their iad nach 'eil na
tiodhlacan spioradail a tha an saoghal a nis
a' sealbhachadh o Dhia an ceangal ri fuil
Chriosd na's mo na tha an t-sid an ceangal
ris a' ghealaich.
Ach anns a' chixis so tha Pol ceart, mar
tha e anns gach ni diomhair is domhain eile
air an do mheomhraich 'inntinn ; tha an
fhu-inn a theagaisg e air a deargadh anns na
laithean bronach so air cridheachan dhaoine
mar le peann iaruinn, an fhirinn nach gabh
saorsa ceannach as eugmhais dortadh fala.
Ciod air bith eile a tha an cogadh uamhasach
a tha an diugh a' fasachadh na Roinn-Eorpa
a' teagasg dhuinn, tha e a' teagasg dhuinn le
soluimteachd gu 'm feum aon duine bas
f haotainn a chum gu 'm bi beatha aig daoine
eile.
Sin lagh seasmhach a tha a' riaghladh anns
an t-saoghal spioradaU ; lagh nach robh air
a dheanamh le Pol (ged a leugh Pol e leis an
tuigse a thug Dia dha) ach lagh a tha air
f hilleadh a steach ann am beatha chloinn nan
daoine o thoiseach tim gu deireadh an
t-saoghail. Tha an lagh sin ag oibreachadh
gun sgur ann am freasdal Dhe air an talamh,
a' toirt fianuis do 'n fhirinn a tha tighinn
thugainn o Chalbhari, ' saorsa tre fhuil,' agus
" as eugmhais dortadh fala chan'eil maith-
eanas peacaidh ann."
lobairt agus adhartas.
Gun iobairt cha bhi adhartas. Cordadh
no na cordadh sin riut cha ghabh e seachnadh,
oir is lagh e a tha ag oibreachadh araon anns
an t-saoghal nadurra agus anns an t-saoghal
spioradaU ; lagh a tha a nis a' labhairt ann
an eachdraidh an t-saoghail le guth caol fann,
agus a ris le guth a tha mar thoirm mhoran
uisgeachan, ach a tha labhairt ann an crann-
ceusaidh Chriosd le cumhachd a thug eadhon
air na bodhair eisdeachd. Cha d' thug an
saoghal riamh leum air adhart gun neach air
chor-eigin a thabhairt a bheatha air a sgath ;
maith a' mhorain a' tighinn o fhulangais a'
bheagain ; daoine anns a' bheil uaisle a'
basachadh los gu'm biodh am braithrean beo ;
faidhean agus ionracain agus martaraich a'
meas am fulangais mar neo-ni a chum gu 'm
biodh slighe dhireach air a dheanamh do
fhirinn, do cheartas, agus do shaorsa.
Mar so tha lagh na h-iobairt air fhigheadh
a steach ann an dluth is inneach ar beatha,
an lagh air a' bheU crann-ceusaidh Chriosd 'na
shamhladh agus 'na shuaiicheantas siorruidh ;
agus ged tha an lagh so ann an aon seagh
gruamach is cruaidh, oir tha e 'na mheadhon
air fulangas is bristeadh-cridhe a thoirt air a'
ghaisgeach agus air an neo-chiontach, tha e
ann an seagh eile maiseach agus Ian geaUtanais
do 'n t-saoghal, oir tha e 'na mheadhon air
na beannachdan as airde a thoirt do 'n
mhor-chuideachd nach b' urrainn an cosnadh
air an son fein. Na tiodhlacan a tha deanamh
ar beatha-ne an diugh socrach is comh-
fhurtachail is sabhaUte, — bha iad air an
ceannach dhuinn le saothair anama is fuU ;
tre obair is fulangas is fein-aicheadh dhaoine
eUe, a tha nis eadhon an ainmean air an
dichuimhneachadh, thainig beannachdan thu-
gainn air son nach do shaothraich sinn.
Athailtean na h-iobairt.
Tha e air a radh gu 'n do mharbhadh aon
duine co dhiu mu choinneamh gach mile de
'n rathad-iaruinn a rinneadh anns an
diithaich ; faodar a radh le firinn gu 'n
deachaidh iad sin iobradh a chum gu 'm
biodh rud maith air a thoirt dhuinne. Na 'n
robh stiil gheur is cridhe tuigseach againn
chitheamaid air gach beannachd a tha sinn
a' sealbhachadh athailtean na h-iobairt ;
braonnan dearg fuil-chridhe nan daoine a
choisinn na beannachdan sin dhuinn. Leon-
adh daoine eile a chum gu 'm bitheamaid-ne
gun leon ; chaidh iad a steach do ghleann
dorcha a' bhais a chum sinne a thoirt do
ionad tearuinte is farsuinn. Gun iobairt
chan 'eil adhartas, agus gun dortadh fala chan
'eil saorsa.
Cha deachaidh an saoghal riamh aon
cheum air aghaidh, cha d' fhuair sinn marth
as fhiach maith a radh ris gun duine air
choreigin no daoine a bhi air an ceusadh agus
air an gonadh thun an cridhe le moran
dhoilgheasan. Sin lagh nach 'eil dol as air ;
SAORSA TRE FHUIL— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
ma lorgaicheas tu cursa an t-srutha a tha
giulan eolais agus sith agus saorsa gu sliochd
Adhaimh chi thu gu bheil an sruthan daonnan
ag eirigh a tobar d' an ainm Calbhari. Ma
bu mhaith leat dearbhadh f haotainn gu bheil
teachdaireachd an t-soisgeil fior, a' comh-
fhreagairt do fhein-fhiosrachadh mhic an
duine, ciod an dearbhadh as cinntiche na so,
gu bheil an Tiomnadh Nuadh a' cur fa
chomhair an t-saoghail mar Shlanuighear
neach aig a' bheil Crun-droighinn air a cheann.
Deo beag soluis.
Anns na smuaintean so, ma ta, gheibhear
leus beag de sholus anns na laithean bronach
anns a' bheU sin beo ; agus c6 aig nach 'eil
feurtl air gath soluis anns an tiugh-dhorchadas
a tha ag iadhadh umainn. Ma tha Dia 'na
fhreasdal ag oibreachadh leis an lagh so,
ma's e so aon de na doighean anns a' bheil e
ag oUeineachadh a chloinne ann am fireant-
achd, feumar a chuimhneachadh nach 'eil e
ag iarraidh air mac an duine ni a dheanamh
ach an ni a rinn E fein. Is e sin r'a radh, tha,
a' cheart lagh a tha ag oibreachadh ann am
beatha dhaoine ri f haicinn anns an Diadhachd
fein, oir ann an tabhartas a Mhic tha Dia a'
nochdadh gu'n d' fhuiling e bron agus
saothair anama a chum gu'm biodh saorsa
agus oighreachd shiorruidh againne mar
thoradh fhulangais.
Chan ann mar sheann naidheachd a bu choir
dhuinn naidheachd Chalbhari a leughadh; mar
ni a thachair o chionn f hada nan cian agiis aig
nach 'eil buintealas no daimh ris na nithean
a tha lathair, no ri beatha dhaoine anns an
la an diugh ; ann am bas Chriosd air Calbhari
tha sinn a' faicinn an lagha 'na mhaise agus
'na iomlanachd, gur ann tre fhuU a thig
saorsa ; tha e 'na dhealbh air nithean a bha,
agus a tha, agus a bhitheas gu siorruidh, fior
ann am beatha mhic an duine agus ann an
eachdraidh an t-saoghail. Tha iobairt a' call
a maise an uair a tha i air a tabhairt a dh'
aindeoin, oir is e maise na h-iobairt gu 'm
biodh i air a tabhairt le saor thoil agus teas
ghradh.
Iobairt uasal.
Bha tabhartas Chriosd as leth a bhraithrean
uasal agus eifeachdach do bhrigh gu'n do
choisrig e e fein gu toileach a chosnadh saorsa
tre fhuil. Cha b'e na tairngean a chuireadh
'na chasan agus 'na lamhan a chiim air a'
chrann e ach a thoil uasal fein. Cha b'e
daoine a thug bhuaith a bheatha a dh'
aindeoin ; thug e seachad i le a shaor thoil
mar eiric air son mhorain. Sin an t-aobhar
gu bheil eifeachd shiorruidh 'na fhuU ; air a'
chrann- cheusaidh an uair a bhais bha e na
bu chumhachdaiche na bha e riamh 'na
bheatha. " Mise ma thogar suas o'n talamh
mi tairnigh mi na h-uile dhaoine a'm'
ionnsaigh."
Dhoirteadh fhuil phriseil-san o chionn nan
ceudan bliadhna, ach tha i fhathast a' ruith
troimh na Unntean mar abhainn iocshlaint-
each anns a' bheil cumhachd dhiomhair is
bheo. Tha i a' teagasg do 'n t-saoghal mar
nach b' urrainn briathran duine no aingil a
theagasg, gur e fulangas pris na saorsa. Sin
leasan a tha ar duthaich ag ionnsachadh as
tir ann an calldachd a' chogaidh ; leasan a
bha i a' cur an suarachas ann an laithean a
suaimhneis ; ach air shghe nach do shaoil
sinn tha Dia 'g ar toirt air ar n-ais gu Calbhari
agus gu teachdaireachd na fala air an do
rinn sinn dearmad.
Anns a' Choille Bheithe
{air a leantuinn)
AN uair a ghabh Uilleam Leishman aonta
ur air Leacamas ann an 1874 bha timeanna
maith aig tuathanaich, Bha prisean maith
air crodh agus air caoraich, air buntata agus
air coirce, agus bha prisean ag eirigh. Bha
e na b' fhasa seirbhisich f haotainn na tha
e an diugh, agus cha robh tuarasdal ghillean
cho mor. Ach ged nach robh an tuarasdal
mor ann an airgiod bha na gillean a' faotainn
rud a b' fhearr d'an teaghlach na airgiod,
biadh agus connadh. So an tuarasdal a bha
aig na gillean aig Uilleam Leishman ann
an 1875.
Da not air fhichead (anns a' bhliadhna)
Tigh gun mhal agus garadh
Tri tunna guail
Se ceud deug slat de thalamh buntata
Ochd bolla de mhin-choirce
Se bolla de mhin-eorna
Feurach agus fodar do mhart.
Cha robh aig na ciobairean ach se notaich-
ean deug anns a' bhliadhna, ach bha da
bholla a bharrachd aca de mhin-^oirce
(theagamh air son nan con) agus feurach da
mhart agus se caoraich dheug.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Bha tri bailtean-fearainn aige fo chaoraich
a thuilleadh air Leacamas ; a h-uile bliadhna
bhiodh e a reic suas ri da cheud deug molt
aig Feill na h-olainn an Inbhir-nis, cuid
dhiubh maol ach a' chuid mhor dhiubh
dubh-cheannach. So na prisean a fhuair e
air na caoraich ann an 1874-75-76-78-79-80.
Caoraich Mhaola
Muilt Crogaichean
TJain
1874 ..
43/9
35/-
17/-
1875 ..
. 47/-
35/-
21/.
1876 ..
51/3
34/-
23/6
1877 ..
50/-
39/-
23/-
1878 ..
48/-
36/-
21/6
1879 ..
. 43/-
35/-
20/-
1880 ..
42/-
30/-
20/-
Dubh-cheannaich
Muilt Crogaichean Uain
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
34/6
35/6
37/9
36/-
35/-
34/9
37/-
19/-
20/3
23/9
24/-
22/-
22/9
22/-
13/-
15/-
18/3
20/9
20/-
10/-
18/-
Anns na bliadhnachan mu dheireadh, o
1914 gu 1922 b' e so na prisean a fhuair e
air na caoraich dhubh-cheannach a reic e
ann am Peairt. Bhiodh e a' reic nan caorach
mhaola ann an Inbhir-nis.
Muilt
Crogaichean
Uain
1914 ..
37/-
34/-
24/-
1915 ..
41/-
38/6
25/6
1916 ..
45/-
42/-
27/9
1917 ..
49/-
46/3
30/-
1918 ..
53/-
50/9
32/3
1919 ..
59/-
54/3
35/-
1920 ..
79/-
62/3
41/-
1921 ..
60/-
61/9
45/-
1922 ..
62/-
72/6
43/-
Ann an 1915 (chan 'eil am mios no an la
air ainmeachadh) sgriobh Uilleam Leishman
so 'n a leabhar-sgriobhaidh : —
" Chaochail an ciobair a 6' fhearr a
bha agam riamh an raoir, Alasdair
Friseal. Thainig e chugam-sa a Gleann
Moireasdan, ach tha mi an duil gu'm
buineadh e do Ghearr-loch, ach ma bha
cuideachd aige an sin, cha deachaidh e
riamh air ais 'g am faicinn. 'N a phearsa,
'n a inntinn, agus 'n a dhdighean, bha e
air leth o dhaoine eile, Ian nednachais,
Ian ghisreagan, agus cho cas ris na
drisean, ach sgileil agus beachdail am
measg chaorach, agus na bu churamaiche
umpa na bha e uime fhein. Chan fhacas
riamh cdta-uisge no breacan air, air cho
fuar no cho fiiuch 's 'g am bitheadh an
latha, agus cha mho a chunnacas riamh
cdmhdach-cinn eile air ach ad chruaidh.
Bhiodh an ad air ann an teas an t-samh-
raidh, a' cruinneachadh nan caorach air
a' mhonadh, is bhiodh i air, ag obair anns
an fhang ; co dhiubh a bha ann turadh
no uisge, grian, no gaoth, no sneachd, bha
ad chruaidh air ceann Alasdair. W am
measg fhein, far nach cluinneadh e iad,
bhiodh na balaich agam-sa agus na dob-
air can oga a' cur gheall mu dhath na
h-aide, no an e an aon td a bha air o
dh' fhag e Gleann Moireasdan, no am
biodh i air anns an leabaidh, ach co
dhiubh a bha an ad ciar no uaine, bha
barrachd tiiir anns a' cheann a bhafoidhpe
na bha ann an ciobair eile eadar Cuach
agus Cille-sgumain.
" Bha e maith air comharraidhean na
h-aimsir a leughadh, agus fad na h-uine
a bha e agam cha do rug stoirm air gun
fhios da, no gun na caoraich a bhi ann am
fasgadh. Aon gheamhradh mu thri
seachduinean an ddidh na Nollaige thainig
droch stoirm a rinn call mor do thuath-
anaich-chaorach anns an t-siorramachd so.
Bha an t-sid maith aig an am, agus gun
choslas atharrachaidh oirre, is bha na
caoraich fada mach. Cha robh Alasdair
Friseal gu maith aig an am ; bha mise
air falbh o'n tigh, air ghnothuch air
choireigin an Diin-eideann, ach an uair
a thainig an sneachd agus gun duil ris,
agus a chunnaic mi anns na paipearan-
naidheachd gu'n robh rathaidean air an
dunadh, agus caoraich air an tiodhlacadh,
agus cuitheanna- sneachd ri fhaicinn anns
an robh ceithir troighean deug a dhoimhn-
eachd, ghreas mi orm dhachaidh agus
fhios agam gu robh an ciobair air a
leabaidh. Ach bha an rathad-iaruinn air
a dhiinadh cho maith ri rathaidean eile,
agus a dh' aindeoin mo chabhaig cha
d' fhuair mi dhachaidh gu Di-ciadaoin
an deidh na stoirme, a bha air Di-haoine
agus Di-sathuirn.
"An uair a choinnich fear de na balaich
mi leis an each b' ea' cheud fhacal a thuirt
mi ris, ' An cuala sibh dad mu na
caoraich air Cuach, no mu'n chiobair ? '
" Tha na caoraich air Cuach," ars esan,
ceart gu ledir ; " chuir Alasdair Friseal a
mhac a dh'innseadh dhuinn gu robh na
caoraich sabhailte.'
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
" Bha na caoraich sabhailte gun teag-
amh, le cur am agus dilseachd a' chiobair.
''N a shineadh aims an leabaidh mu
choinneamh na h-uinneig mu dha uair
feasgar Di-haoine chunnaic e coslas air
an speur nach do chord ris, agus gun dad
a radh ri mhnaoi, dh'eirich e is sheall
e a mach. Anns a' mhionaid thill e
steach is chuir e an ad agus a bhrdgan
air, ag radh gun iomagain air bith a bhi
oirre ach gu'n robh esan a' dol a dh'fhaicinn
c'aite an robh na caoraich. Rinn i na
b'urrainn dhi 'g a chumail o dhol a mach
agus e 'n a chrioplach bochd, ach bha cho
maiih dhi feuchainn ri Cruachan a
charachadh. Thug e leis an da chii is
thuirt e rithe iarraidh air a mhac a
leantuinn, an uair a thigeadh e dhach-
aidh. Mu leth uair an diidh tri thdisich
an sneachd air tuiteam, is dh'eirich a'
ghaoth le toirm eagallach anns na coir-
eachan, agus m' an do dhorchaich an
oidhche bha cur is cathadh gabhaidh ann.
Lean an stoirm oirre gun tiobradh gu
feasgar Di-sathuirn. Bha Alasdair Friseal
agus a mhac a muigh fad na h-oidhche,
agus gu meadhon-la Di-sathuirn, ach
chaidh aca air na caoraich a thuirt a
cunnart gu fasgadh le droch ghiollachd a
thoirt d' an cuirp fhdin agus am beatha
fhein a chur an cunnart.
" Bu dona am maighstir aig nach biodh
meas air seirbhiseach de'n t-sedrsa so,
chan ann a mhain mar sheirbhiseach ach
mar charaid dileas.
" Chan fhaca Alasdair Friseal caora
riamh nach aithnicheadh e a ris, na'n
socruicheadh e a shuil oirre gu sdnruichte j
an uair a bhitheamaid a' cur nan uan fo
dheoghal agus a' cur air leth nan uan
boirionn a bha ri bhi air an gleidheadh air
son stuic rachadh aige air am mathrichean
a chomharrachadh dhomh ann an da mhi-
onaid ma bha teagamh agam am 6' fhiach
an t-uan a ghleidheadh. Cha bu toigh
leis uan a chumail mar chaora-stuic ma
bha dad idir de choslas muilt oirre 'n a
h-aodann no 'n a cumadh. Theireadh e
gur e Dia a rinn ' firionn ' agus ' boir-
ionn iad,' agus na nithean a dhealaich
esan, nach bu choir dhuinne a mheasgadh."
Bha bliadhnachan a' chogaidh (1914-1918)
'n am bliadhnachan soirbheachail do thuath-
anaich, oir is fhada o chualas am facal gu'n
cuir rongan cogaidh spreigeadh anns a'
mhargadh. Ach cha b'e rongan beag cogaidh
a bha anns a' chogadh mu dheireadh ach
tuil agus crith-thalmhainn a theab an Roinn-
Eorpa a sgrios. Bha an cogadh a' laighe gu
trom air cridhe Uilleam Leishman, agus anns
na bhadhnachan mu dheireadh d'a bheatha
bha e a' sgriobhadh uime na bu trice na bha
e a' sgriobhadh mu chuspair air bith eile.
Theagamh gu bheil cuimhne aig cuid de
na leughas an duilleag so air an aimsir
chiiiin agus bhreagh a bha againn anns an
fhoghar an 1914, an August agus September.
Bha mise ann an Sasunn aig an am, is bidh
cuimhne agam gu brath air na laithean
grianach ud, agus air maise na duthcha, is
bha car de na ceart smuaintean 'n am chridhe
a bha ann an cridhe Uilleam Leishman an
uair a sgriobh e so 'n a leabhar-la.
" Chan 'eil eagal no iomguin orm am
bliadhna an uair a chaidleas mi anns an
oidhche gu'm bi an dile ann anns a'
mhaduinn, oir tha a h-uile la a' toirt
barr air an la a bha roimhe. Tha a h-uile
ni maith agus mar a dh'iarramaid ach a
mhain gu bheil uamhas a' chogaidh maille
ruinn 'n ar diisgadh agus 'n ar cadal. Car
son a tha daoine a' marbhadh a cheile
agus gun fuath aca d'a cheile ? Car son
a ghabhadh rioghachdan oilbheum a thaobh
nithean nach tugadh oilbheum do dhuine
glic ? An ann o Dhia a tha cogadh, no an e
obair Shatain a tha ann uile gu leir ?
Co as urrainn a radh ? Tha daoine glic
agus daoine diadhaidh a' feuchainn ri
cogadh a chur as, ach chan e mhain gu
bheil sin a' fairtleachadh orra ach tha
iad fein air an tarruing a steach ann,
agus air a' cheann mu dheireadh tha
lamh aca ann. Agus chan e sin a mhain
ach cha bhiodh an coguis reidh riu mur
biodh lamh aca ann, a chionn gu bheil
iad cinnteach gu bheil iad a' seasamh na
cor ach. An e cogadh aon de na meadhonan
leis a bheil Dia a' cur an geill a thoile
agus a ricintean anns an t-saoghal ? Chan
urrainn mi a radh. Tha e 'n a dheacair-
eachd dhomh. Tha m' inntinn ann an
ceo, mar dhuine a' gluasad an rathad ud
agus an rathad ud eile, agus gun e a'
faicinn ach sgailean. Is e an aon ni as
urrainn mi a dheanamh le m' uile
chridhe, a bhi ag urnuigh ri Dia air son
sith, agus a bhi ag urnuigh gu'n tigeadh
a rioqhachd." ,r,-i ^ ■ x
^ {Ri leantuinn.)
Chan 'eil ni nuadh fo'n ghrein
An ni a hha ann is e an ni sin fdin a bhitheas ann ; chan 'eil ni sam hiih nioadh
fo'n ghrein." — Ecclesiastes I. 9.
THA facal an Tighearna sean agus ur, fior
agus seasmhach, anns an t-seagh so, nach 'eil
dad a thachras ann am beatha dhaoine no
ann an eachdraidh rioghachdan nach 'eil
rudeigin anns a' Bhiobull coltach ris ; seann
ni a tha coltach ris an ni nuadh.
Is fhada Asiria o'n Fhraing, agus is fhaide
na sin Heseciah o cheannardan na Frainge,
ach ma leughas tu an ochdamh agus an
naoieamh caibideU deug de Dhara Leabhar
nan Righrean chi thu nach 'eil Hitler a'
deanamh air an Fhraing (no oirnne cuideachd
ma theid aige air a dheanamh) ach mar rinn
Senacherib, righ Asiria, air ludah.
Innsidh mi an naidheachd, facal air an
fhacal, ach a mhain gu'n giorraich mi i.
B' fheudar do Heseciah a chuid a b' fhearr
a dheanamh de'n chuid bu mhiosa, oir cha
b' urrainn dha seasamh ri Senacherib, a
ghlac bailtean ludaih. " Ma bheir thu air
ais t' arm," ars esan, " bheir mi dhuit suim
airgid air bith a dh' iarras tu."
Sin mar bha ; b' fheudar dha a chain a
chuir Senacherib air a phaigheadh, gu ruige
or an teampuill. Tharruing Senacherib an
t-arm air falbh o Jerusalem, ach ma tharruing,
cha do sheas e ri fhacal ; thainig e air ais a
ris, agus cumhachan ura a dhith air.
Chuir e teachdairean gu Heseciah (an uair
a leughas tu ciod a thubhairt Rabsaceh nach
saoil thu gur e Goebbels a tha thu a' cluintinn
a' moladh treunadas Hitler!) ag radh ris,
" Ciod am feum a tha ann dhuit a bhi seasamh
am aghaidh-sa, no ciod an tairbhe a tha ann
dhuit earbsa a chuir an Dia do nach urrainn
or a theampuill fein a dhion."
An sin thoisich Rabsaceh air bruidhinn ri
muinntir ludaih uile, air chiil an righ, mar
tha a' Ghearmailt a' deanamh air an Radio
anns na laithean so : " Chan 'eil ann an righ
Heseciah ach righ gun arm, righ anfhann an
coimeas ri Senacherib aig a bheil arm a
cheannsaicheas an saoghal ; chan urrainn
Heseciah bhur saoradh a laimh righ Asiria ;
mar sin bithibh glic agus na seasamh a mach
an aghaidh Shenacherib, ach geillibh dha."
An uair a dh' innseadh do Heseciah na
cumhachan a bha Senacherib a' dol a chur
air fhein agus air a dhaoine, agus a' bhoilich
agus am maoidheadh a rinn Rabsaceh mu
Shenacherib agus an t-arm cumhachdach a
bha aige, reub e 'aodach, agus chaidh e do
thigh an Tighearna.
Ann an tigh an Tighearna f huair e solus
agus comhairle, is chuir e fios gu Isaiah, am
faidh, a' caoidh cor a dhiithcha, agus an tair
agus am masladh a rinneadh oirre, agus ag
iarraidh air iirnuigh a dheanamh air a son.
Fhreagair am faidh e, Mar so tha lehobhah
ag radh, Na biodh eagal ort roimh na briathran
a chuala tu, leis an d' thug oglaich righ
Asiria masladh dhomhsa ; feuch cuiridh mise
spiorad ann, agus duinnidh e iomradh, agus
pillidh e d'a thir fein, agus bheir mise air
tuiteam leis a' chlaidheamh 'n a thir fiin.
Chan e mhain gu bheil a' Ghearmailt an
diugh na 's laidire na bha Asiria ach tha i a'
deanamh tair agus masladh air rioghachdan
eile nach do rinneadh riamh air daoine no
air duthchannan. Chan 'eU cainnt aig daoine
reidh anns an gabh gniomharan olc na
Gearmailte innseadh ; breugan, mort, sannt,
foirneart air comhearsnaich lag agus neoch-
iontach, agus maoidheadh gun sgur air gach
duine, no comunn, no duthaich, air am
maith leatha eagal a chur ; na'n robh sin
air a dheanamh le duine a b' aithne dhuit
cha bheireadh tu air laimh air, is theireadh tu
nach biodh de. bhathais aige e fein a
nochdadh am measg dhaoine criosdail. Ach
chan fhearr ach gur miosa an gnothuch,
agus gur mo an naire, gu bheil so air a
dheanamh chan ann le aon duine ach le
ceithir fichead muillean Gearmailteach a
tha a' deanamh umhlachd do Hitler mar dhia.
Ach buidheachas do Ni-maith tha aon
diithaich agus aon sluagh anns an t- saoghal
air nach 'eil eagal seasamh an aghaidh
foirneart agus lamhachas-laidir na Gear-
mailte. Chan e nach 'eil ciiis-eagail ann, oir
tha an namhaid laidir, agus innleachdach,
agus diorrasach, agus borb, ach b' fhearr le
muinntir Shasuinn agus Albann an cuid
agus an inbhe a chaU na gu'n cailleadh iad
an saorsa, no gu'm biodh iad fo chasan
sptiinneadairean .
Ma tha e 's an dan gu'n teid iompaireachd
Bhreatuinn sios ciod an doigh anns am b'
fhearr dhi dol sios na buille-bhais fhaotainn
a' cothachadh air son nan nithean d' an robh
i riamh dileas, a dh' aindeoin a h-uile
sheachranaibh, firinn agus saorsa ?
Ach tha dochas maith againn nach teid
Breatunn sios, ach bithidh an cogadh fada
agus uamhasach, agus feumaidh sinn uile
misneach a bhi againn agus gun sinn fhein
a ghearan ged thigeadh na soithichean-
adhair m' ar cinn. Ciod e ar beatha-ne
seach gu'm biodh buaidh aig Breatunn anns
an obair uasal ris an do chuir i a lamh le
eagal ach gun gheilt no ath-chomhairle ?
■I
Ceist an ludhaich
Le W. B. H.
CHA do dhichuimhnich mi riamh rud
neonach a thachair dhomh o chionn moran
bhliadhnachan ann an carbad-iaruinn eadar
Dixn-eideann agus Glaschu. 'N a shuidhe
laimh rium bha ludhach 6g tapaidh as na
Gorbals, an Glaschu, agus m'am choinneamh
soisgeulaiche a China, duine 6g talantach a
bha aig an tigh air forlach.
Chaidh an dithis an seanchas ri cheile mu
nithean spioradail, agus chord e rium gu
h-anabarrach a bhi cluinntinn an t-soisgeul-
aiche a' toirt fianuis mu Chriosd do dhuine
a bha a chridhe cruadhaichte an aghaidh
firinn an t-soisgeil. ■
" An urrainn thu innseadh dhomh," ars an
t-Iudhach, " aon rud a rinn an Criosd so a
tha thu a' moladh air do shon fein ? "...
" Is urrainn," ars an soisgeulaiche.
" Ciod ma ta, a rinn e dhuit ? " ars an
t- ludhach.
Anns a' mhionaid f hreagair an soisgeulaiche,
agus cha do dhichuimhnich mi riamh an rud
a thubhairt e, " Thug Criosd," ars esan, " gu
Dia mi, is theagaisg e dhomh co-chomunn
fhaotainn ri Dia."
" An aithne dhuit-sa 'n ad fhiosrachadh
fein," ars esan ris an ludhach, " ciod a tha
e a' ciallachadh do dhuine co-chomunn a
bhi aige ri Dia ? "
Rinn an t-Iudhach snodha gaire, is chrath
e a cheann ; " chan aithne," ars esan.
" O, chan aithne," ars am soisgeulaiche,
" agus chan fhaigh thu fhios air gu brath an
taobh a mach de»Chriosd, oir thubhairt esan,
" Is mise an t-slighe . . . cha tig neach air
bith chum an Athar ach tromham-sa."
Cuimhnich, a leughadair, gu bheil sin a
cheart cho fior d' ad thaobh-sa 's a bha e a
thaobh an ludhaich ud. Is ann tre losa
Criosd, agus tre losa Criosd a mhain a
gheibh thu co-chomunn ri Dia.
Tha feum agad air Dia.
Bu mhaith leam, mata, anns a' cheud aite a
radh riut gu bheU feum agad air Dia. Is e an
t-uireasbhuidh as mo 'n ad bheatha, Dia.
Tha thu a' faireachduinn gu bheil fichead
rud 'g ad dhith anns an t-saoghal so, is
theagamh gu bheil sin fior, ach tha aon ni
feumail, agus gus an dean thu roghainn de'n
ni sin cha bhi do chridhe riaraichte gu brath.
Is e an t-iarrtas a tha ann an cridhe mhic
an duine air Dia an comharradh as cinntiche
air an uaisle agus an inbhe a bhuineas dha
gu nadurra ; is e an t-iarrtus sin a tha 'g
a dhealachadh o na h-ainmhidhean. Chan
urrainn mac an duine gun bhi a' smuain-
eachadh air Dia, chan urrainn e gun bhi 'g
a iarraidh, oir is ann bho Dhia a thainig e,
is cha bhi a chridhe aig fois gu brath gus
am faigh e fois ann an Dia.
Is e sin an t-aobhar gu bheil daoine cho
neo-fhoisneachail 's a tha iad. Chan 'eil,
creutair eile air aghaidh na talmhainn cho
neo-fhoisneachail ri mac an duine. Car son ?
Tha, a chionn gu bheil tart 'n a anam an
geall air Dia. Tha creutairean na machrach,
crodh agus caoraich, riaraichte agus fois-
neaehaU ma gheibh iad biadh gu leoir agus
comhfhurtachd, oir cha do chruthaicheadh
iad air son crioch as airde, ach cha riaraich
sin mac an duine, oir bha esan air a chruth-
achadh air son na criche so, Dia a mhealtainn
agus co-chomunn a bhi aige ris.
Tmaighe an duine.
Tha truaighe an duine ag eirigh o'n an-
f hois a tha 'n a chridhe, a chionn gu bheU
tart 'n a chridhe angeaU air Dia, ach tha an
truaighe so fhein 'n a chomharradh air an
inbhe a tha aig mac an duine gu nadurra os
cionn nan uile chreutairean uile. A dh'ain-
deoin gach ni eile a dh' fhaodas e fhaot-
ainn anns an t-saoghal so cha bhi e gu
brath toilichte no aig fois gun Dia.
Na h-abair, a leughadair, nach 'eil an so
ach cainnt mhinistearan ; chan 'eU mi ag
radh facal ach an fhirinn lorn, firinn a tha
air a dearbhadh ann an eachdraidh an
t-saoghail, o laithean an fhir a sgriobh
leabhar Ecclesiastes gus an la diugh. "Diomh-
anas nan diomhanasan," ars esan, " is diomh-
anasan na h-uUe nithe."
0 chionn beagan iiine chunnaic mi dithis
dhaoine nach fhaca mi riamh roimh. Is e
an solus a bha dealradh 'n an gniiis a tharr-
uing m' aire 'g an ionnsuidh, solus a bha ag
innseadh gu soilleir gu robh sith agus
suahmmeas aca 's an taobh a stigh. Agus
na'm feoraicheadh tu de'n dithis ud c'aite
an d' fhuair iad an sith agus an sonas
theireadh iad le aon ghuth, " Fhuair o losa
Criosd." Ach a thuilleadh air an dithis ud
tha na miltean anns an t-saoghal a b' urrainn
a radh,
Chum losa thainig mi mar bha,
Sgith, saruicht', agus trom.
Is fhuair mi ann-san ionad-taimh,
'S air m'aigne chuir e fonn.
Ni Criosd sin air do shon-sa, a leughadair,
ma leigeas tu leis. Car son nach leigeadh tu
leis a dheanamh an diugh fhein !
Aireamh 9
1940
Crann nam buadh
Tha Dia a' moladh a ghraidh fein dhuinne, do bhrigh an uair a, bha sinn faihast 'n ar
peacaich gu'n d'fhuiling Criosd has air ar son. — Rom. v, 8,
BHO chionn mile bliadhna, seadh bho linn
nan abstol, tha daoine glic is ionnsaichte a'
feuchainn ri thuigsinn ciod an ceangal a tha
aig bas Chriosd ri maitheanas peacaidh, no
ciod an seagh anns am faodar a rAdh, gur
e bas Chriosd clach-steidh ar creidimh agus
ar barantas gu'n do choisinn e dhuinn reite
ri Dia. Ach ciod air bith an fhreagairt a
bheirear do na ceistean sin, tha so fior co dhiu,
nach robh agus nach 'eil cumhachd eile air
an t-saoghal cho laidir ris a' chumhachd a
tha anns a' chrann-cheusaidh. Chan'eil aig
daoine ach a dhealbh fhaicinn ri taobh an
rathaid, crois a chuireas Calbhari 'n an
cuimhne, agus ni e maoth cridheachan a tha
cho cruaidh ri cloich.
Tha smuaintean dhaoine mu phuingean
creidimh agus mu'n aite a tha aig bas
Chriosd ann an obair na slainte ag atharrach-
adh o hnn gu linn, ach chan ann ann an
smuaintean dhaoine a tha cumhachd-tearn-
aidh ach ann an crann nam buadh e fein.
Ann an stri am beatha agus aig uair am bais
togaidh daoine an siiilean ris a' chrann sin,
oir tha iad a' faicinn ann lamhan Dhe sinte
a mach ann an gradh, a' beannaehadh a
chloinne agus a' gul os an cionn. An neo-
ni e dhuibhse, a sibhse uile tha gabhail
seachad ? amhaircibh agus faicibh a bheil
doilgheas sam bith cosmhuil ri mo dhoilgheas-
sa, deir an Tighearna.
Tha Dia a' dearbhadh a ghraidh dhuinne
do bhrigh, an uair a bha sinn fathast 'n ar
peacaich, gu'n do bhasaich Criosd air ar
son. Chan urrainn daoine teagamh a chur
ann an cumhachd Dhe no ann an gliocas Dhe
oir tha cumhachd is gliocas an Tighearna air
an sgriobhadh air aghaidh na talmhainn ;
anns na creagan, agus anns na neamhan, cho
soilleir 's gur leir do gach siiil iad. Ach
tha e furasda gu leoir do dhaoine teagamh
a chur ann an gradh Dhe oir chan'eil fianuis
a' chruthachaidh idir cho soilleir uime sin.
An dara uair saoilidh tu gu bheil an cruth-
achadh ag innseadh gu bheil baigh is gradh
is caomhalachd ri cloinn-daonna ann an
cridhe a' Chruithfhir, ach an uair eile saoilidh
tu gu bheil an cruthachadh ag radh gur coma
leis a' Chruithfhear co dhiu a tha cridh-
eachan chloinn-daonna sona no leonta, no co
dhiu a roghnaicheas iad f u-eantachd no eucoir.
Mar sin thug Dia comharradh cinnteach do'n
t-saoghal air a ghradh siorruidh fein, crann-
ceusaidh a mhic.
Cia an-mhor trocair Dhia nan gras :
Cia pailt a ghradh is 'iochd,
A thug a mhac mar iobairt suas,
A dh' fhulang truaigh 'n ar riochd.
Aig an Uinneig
An t-Urramach Daibhidh MacDhonnchaidh.
BHA moran Ghaidheal, gu sonraichte an He
agus an Dim-eideann, duilich a chluinntinn
gu'n do shiubhail an duine coir so ann an
Craoibh o chionn ghoirid. Bha e tri fichead
's a deich.
Rugadh an He e ; bha e air oileanachadh
an Glaschu agus an Dun-eideann, agus thug
Cleir Mhuile cead searmonachaidh dha an
1897. An deidh dha bhi greis 'n a fhear-
cuideachaidh an Cinn-chardain, an sgir Obar-
neithich, bha e air a shuidheachadh an
Uidhist a Deas an 1900 ; a Uidhist chaidh
e do eaglais an Naoimh Tomas an 1908 ; a
Glaschu chaidh e do Dhim-tochar, an Cleir
Dhim-Breatunn an 1913, agus ceithir bliadhna
'n a dheidh sin chaidh e do North Esk, dluth
air Dun-eideann, far an do shaothraich e gus
an do shiubhail e.
Bha e posda da uair, is dh' fhag e teaghlach
'n a dheidh, da nihac tha mi an dull.
'Na phearsa bha e 'n a dhuine eireachdail,
mor agus fuasgailte agus direach, agus bha
e a cheart cho gasda 'n a nadur. Cha robh
aige ach seasamh air ard-iirlar aig coinneamh
Ghaidhealach air bith agus thigeadh gean
air a chuideachd cho luath 's a chitheadh
iad am flath a bha air aodann. Bha e 'na
fhior Ghaidheal, eudmhor anns gach cuis a
bhuineadh d'ar tir no d'ar canain, agus
bithidh ionndrainn air ann an iomadh
Comunn Gaidhealach an Dim-eideann anns
an robh e 'n a thaic agus 'n a chomhairliche
maith.
AIG AN UINNEIG— LITIR GAISGICH GU A MHATHAIR
Cha do chuir Daibhidh MacDhonnchaidh
a mach air duine eile riamh ; bha e cho
suairce agus cho reidh 'n a nadur 's gu'm
fasadh daoine cas sitheil 'n a chuideachd a
dh' aindeoin an cridhe. Cha do leig e riamh
le ro-churam no usaid a shith no a shocair
a mhilleadh ; cha mho a bhiodh a shiail
daonnan air an uaireadair an uair a bhiodh
e fein no neach eile a' seanchas, ach mur
robh suim aige do'n uaireadair bha suim
aige do nithean as fhearr, companas agus
braithreachas agus caidreamh blath.
Cha b'e a shearmonachadh no a thalantan
a choisinn dha gean-maith mhinistearan eile,
no am meas a bha aig a choimhthional fein
air, ach an cridhe bl4th agus a' ghne uasal
a bha ann gu nadurra. Duine gaolach reidh ;
gun cheilg, gun chabhaig, gun gho, b'e sin
Daibhidh MacDhonnchaidh.
Seoras Marjoribanks, an Sonachan.
Ged nach bu Ghaidheal Seoras Marjoribanks
a thaobh a dhiithchais bha a leithid de ghaol
aige air ar diithaich agus air ar canain 's
gu'm bu mhaith leam a chuimhneachadh gu
blath air an duilleig so. Fior dhuin-uasal a
bha gaolach agus treibhdhireach 'n a nadur,
gun mheud-mhor no spagadagliog, agus cho
seasmhach 'n a fhacal ri Cruachan.
Chuir e seachad a' chuid mhor d'a bheatha
anns na h-Innsibh an Ear, ach an uair a leig
e dheth obair, agus a rinn e a chomhnuidh
anns a' Ghaidhealtachd, chuir e roimhe gu'n
ionnsaicheadh e Gaidhlig, agus an iiine ghoirid
labhradh is sgriobhadh e Gaidhlig cho maith
's gu'n saoileadh tu gu robh i aige riamh.
Tha gu leoir de dhaoine leis am bu toil
Gaidhlig a bhi aca ach leis nach toil dragh
no saothair a ghabhail 'g a h-ionnsachadh,
ach dhearbh Seoras Gallda, mar theireadh
e ris fhein, gu robh gaol aige air a' Gh^idhlig
leis an an t-saothair a ghabh e 'g a
h-ionnsachadh.
Bithidh ionndrainn againn uile air an
duine ghrinn so, ach bithidh ionndrainn as
mo air anns a' Chomunn Ghaidhealach agus
am measg " Clann an Fhraoich." Tha
aobhar aig a " chloinn " a bhi a' caoidh an
athar, oir bha iad dha mar anail a bheatha.
Litir Gaisgich gu a Mhathair
( Air a tionndadh gu Gaidhlig leEachann MacDhughaill, an Glaschu)
BHA an litir a tha air a foillseachadh an
Gaidhlig an so air a sgriobhadh le gille 6g a
bha am Feachd-adhair an Righ anns a'
chogadh a tha a' dol air aghaidh an ceartair.
Sgriobh e i an uair a bha e gun chnead gun
dochunn, le inntinn bhreithneachail, steidheil,
a' cath as leth a dhuthcha. Is ann, mar a
chithear, gu a mhathair a bha i air a
sgriobhadh ; ach cha do chuir e chuice i
aig a' cheart am anns an d'thainig i bho a
laimh. An aite sin dh'fhag e ordugh is
seoladh gu'm biodh i air a cur 'na laimh
na'm b'e agus gu'n cailleadh esan a bheatha
anns a' bhlar.
Bho chionn beagan uine air ais fhuaras
farbhais bho Riaghaltas an Fheachd Adhair
gu'n robh an gille so gun sgeul-mhaireann
air, agus gur docha gu'n do chaill e a bheatha
anns an stri ; agus mar sin, a reir an orduigh
a runaich e fein, chaidh an litir a dh'fhag
e a chur gu a mhathair. Chaidh an sin a
foillseachadh anns a' phaipear naidheachd,
an " Times," agus is coltach gu'n do tharruing
i mor aire, le buadh anabarrach aig a briath-
rachas air na leugh i. Chaidh eadhon a
foillseachadh am paipearan eile 'na dheidh
sin ; agus tha i an so a nis air a toirt am
follais ann an Gaidhlig, oir tha sinn am
beachd gu bheil smuaintean innte is cinnteach
a ruigeas cridheachan, agus a thig a reir
inntinnean iomadh mathar eile, parantan an
coitcheannas cho math ri cairdean eile a
dh'fhag iadsan a thuit anns a' bhlar 'nan
deidh. So agaibh, mata, an litir. —
" A Mhathair Ghradhach, — Ged nach 'eil
mise a' toirt fa-near aon smuain no dull air
droch ni sam bith a bhi anns an dan dhomh
aig an am, tha mi a' faicinn gu bheil atharr-
haichean is gluasadan a' tighinn oirnn cho
ealamh agus gu bheil mi a' gabhail eala air
an litir so a bhi air a cur chugaibh ma's e
agus gu'm faod e tachairt nach till mi bho
aon no aon-eigin eile de na cuairtean adhair
anns am bi sinn ag gabhail ciiis an iiine
ghearr. An deidh dhuibh an litir so fhaotainn
'n ur laimh feumaidh sibh bhur dochas a
ghleidheadh beo fad miosa ; ach aig deireadh
na h-uine sin faodaidh sibh a ghabhail gu
cridhe gu'n do dh'aisig mise mo dhleasnas
do lamhan coilionta mo chompanach anns
LITIR GAISGICH GU A MHATHAIR
an Fheachd Rioghail Adhair, eadhon mar a
rinn iomadh sonn suairce a bharr orm
mar tha.
Anns a' cheud aite, is cinnteach mi gu'm
bi e 'na mhor chomhfhurtachd dhuibhse fios
a bhi agaibh gu'n robh dleasanais arda an
earbsa riumsa anns a' chogadh so. Chuidich
na buidhnean anns an robh mi am mach
anns a' Chuan Thuathach ann a bhi a'
gleidheadh nan sHghean malairt fosgaUte do
ar luingeis is do'n chabhlach-mhara ; agus
air aon tarruing dhearbh an fhorbhais a bha
sinn comasach air a sholar a bhi 'na mheadhon
air beatha dhaoine a thearnadh ann am bata-
freasdail nan tighean-soluis a bha air a cur
bho fheum.
Ged a tha lan-fhios agam gu'm bi an ni sin
duUich dhuibhse a dheanamh, dh'aslaichinn
oirbh a nis a ghabhail gu cridhe gu'n cuireadh
e campar ormsa a bhi a' smaoineachadh gu'n
sealladh sibhse air ciiisean mar a thig iad
mu'n cuairt an doigh sam bith eUe ach le
inntinn shuidhichte ; oir bithibh cinnteach
gu'n dean mise mo dhleasanas cho fada 's
a bhios sin 'n am chomas : chan 'eil aon ann
is urrainn an corr a dheanamh, agus cha
mho is Ian dhuine esan leis am foghainn
na's lugha.
Bha meas mor agam riamh air bhur n-ard
mhisneach ann a bhi a' cur aghaidh air gach
cnap-starra a thigeadh 'n ur rat had, an
doigh anns an d'thug. sibh dhomhsa sgoil is
ionnsachadh cho deas 's a bha air a luigh-
easachadh do aon eile anns an duthaich ;
agus fad na h-iiine sibh ag cumaU suas bhur
cinn fein de'n amal gun bhur n-earbsa no
bhur duil a chall a thaobh an ama a bha
air thoiseach oirnn. Ach, ged tha, na saoiHbh
gu bheil mo bhas-sa a nis a' ciallachadh gu'n
robh bhur stri as mo leth gun sta ! Is fada
bhuaith sin e. Is ann a tha e a' ciallachadh
gu'n robh am fein-aicheadh a rinn sibhse
eadhon co-ionnan ris na rinn mise as leth
mo dhiithcha. Is e mo shar-bheachd nach
bu choir gu'm biodh siiil aon sam bith a
dh'iocas ni air sgath a dhixthcha ri duals a
thighinn 'na chois : tha sinn a' call ar meas
oirnn fein mur 'eil sinn a' sealltainn air ar
duthaich air mhodh na's airde na mar ionad
anns an ith is an caidil sinn !
Tha sinn an diugh le ar n-aghaidh ris an
teugmhaU is an dubhlain as dobhaidh a sheas
riamh far comhair, is sin bho namhaid a
dh'eirich gu cath a chur ruinn le aonachas
a tha ana-cneasda, agus gu coicheid a chur
air a' chreideamh Chriosdaidh is gach
calachadh a rinn an cinne-daonna bho'n a
chruthaicheadh an saoghal ; agus tha mise
'g am chunntas fein an ceum an rath ann a
bhi aig aois duinealais is lan-uidheamaichte
gus mo neart a thoirt do'n stri air taobh a*^
cheartais. Agus an so, mar an iomadh seol
eile, tha mo bhuidheachas agaibhse a dh'aiseig
dhomh is a chuir fo m' chuimrig an comas sin.
Ach fathast tha an tuiUe saothair ri a
tagar bhuaibhse. Tha an dachaidh r'a
cumail gun bheum is gu laidir air a bunait,
agus aonaichte re nam bliadhnachan a tha
air thoiseach oirnn an deidh do'n bhuaidh-
laraich a bhi air a toirt a mach anns a' chogadh.
A dh'aindeoin gach ni a theirear 'na
aghaidh, is e mo bheachd-sa gu bheil fheum
fein anns a' chogadh. Tha an comas aig
gach aon fa-leth, co-ionnan ris na martaraich
bho shean, gu seasamh suas le a bheatha 'na
14imh, agus as leth a' cheartais an aghaidh
an droch cumhachd so a thuirling oirnn.
Agus ciod air bith cho fada 'g am bi an uine
gus an crath sinn dhinn an cumhachd so a
leum oirnn, tha aon ni nach gabh atharrach-
adh, agus is e sin gu bheil mo bheo agamsa
mar Bhreatannach ; agus coinnichidh mi ri
m' bhas anns an spiorad sin. Chan fhiach
dad eile tromp gun teanga, agus chan
atharraich e ni !
Chan 'eU math dhuibh a bhi ri bron 'g am
thaobh, oir ma tha sibh a' ereidsinn anns an
diadhachd agus gach ni a tha ar creideamh
a' ciallachadh dhuinn, chan 'eil ann aicheadh
air brigh ar beachdan. Chan 'eil eagal sam
bith ormsa roimh an bhas ; is ann a tha
nadur de thogail inntinn is de fhiughair air
coir a ghabhail air m'aigne, agus chan
iarrainn a bhi an atharrachadh beachd.
Tha an cruthachadh is an cruinne-ce cho
farsuing agus cho aos-lathach agus nach 'eU
ach aon aobhar air gu'm biodh duine a'
faotainn cothrom air a bhi beo idir, agus is
e sin am feum a ni e dhe fein, is an doigh
anns an iobair e suas a bhith air sg^th
ceartais. Tha sinn air ar suidheachadh anns
an t-saoghal so gu a bhi a' faotainn bith is
shubhailcean, agus gu ar cuid fein a
dheanamh dhiubh a chum is nach gabh
iad toirt bhuainn. Chan 'eil iadsan a tha
direach ag itheadh 's a' cadal, a' faotainn
air an aghaidh, is a' gintinn an gne fein gu
sitheil, gun dragh air an t-saoghal, agus gun
an corr ach sin, ach mar na h-ainmhidhean
is briiidean na machrach.
Tha mi de'n lan-bheachd is de'n chinnt-
bheachd gu bheil an t-olc air a chur do'n
t-saoghal gu ar dearbhadh, gu bheil e air a
chur a dh'aon run leis a' Chruitheir air a'
LITIR GAISGICH GU A MHATHAIR
cheann shonraichte so, a chionn gur aithne
dhasan gu bheil ar dearbhadh mar so gu ar
math. Tha am Biobull loma-lan de eise-
amplairean air far a bheil an doigh fhurasda
gu faotainn am mach a staing air a tilgeadh
an leth-taobh, agus an t-slighe a tha ceart,
ach duilich, air a roghainn air sgath
fireantachd.
Tha mi 'g am chunntas fein fortanach ri
linn is gu'n d'fhuair mi sealladh air moran
de'n tir so, agus gu'n d'fhuair mi eolas air
daoine de gach ceird is inbhe. A nis, leis aji
uidheamachadh a rinn an cogadh air m'aigne
mar cheann-finid do m'oileanachadh, tha mi
am beachd gu bheil mi air mo lan-fhoghlum.
Mar sin, eadhon aig an aois aig a bheil mi,
tha crioch mo dhleasanais anns an t-saoghal
so anns an amharc ; agus tha mi deas air
cheann bais — ma's e sin mo dhan — gun
aithreachas, gun mo shuil am dheidh ach
air aon aobhar a mhain. Is e sin nach do
luigheasaicheadh dhomh a bhi air m'fhagail
gu bhur laithean deireannach fein a bhi
beagan na b'fhasa dhuibh le mi a bhi 'nur
comunn is 'nam chul-taic dhuibh ann am
feasgar bhur la. Ach bidh a nis bhur beatha
saor dhuibh, agus bidh sith agaibh ; agus
anns an t-suidheachadh sin anns a bheil
sibh, bha mise rud beag 'n am mheadhon
air sin a bhi mar bheannachadh agaibh.
Chan 'eil an corr, a nis, bhuam ; agus mar
sin cha robh mo chuairt anns an t-saoghal
idir gun sta.
Bhur Mac Gradhach."
Sin agaibh, mar a tha mise a' creidsinn,
smuaintean diomhair cridhe mic — gaisgeach
gu chill, ri aghaidh blair. Is e gille Sasunnach
a bha ann, aon de iomadh mile eile a bha
is a tha a' cath anns an stri ; agus tha a'
mhacraidh Albannach againn fein uasal as
an luigheasachadh a rinneadh dhoibh seasamh
ri an taobh-san as leth a' cheartais. Seadh,
sin agaibh smuaintean cridhe a' mhic
Shasunnaich ; agus gus an dealbh a tha
mise a' feuchainn ri a tharruing a chur fo
bhur comhair-se 'na lanachas, nach faodainn,
a nis, smuaintean na mathar Ghaidhealaich,
le a mac fein a' tarruing gu blar, a chur sios
maille ris an litir ud. Chan fhios domhsa c6
a' mhathair a bha an so, c' uin a bha i bed,
no ciod am blar ris an robh a macan a'
cuimseachadh a cheuma ; ach tha dochas
againn gur ann as leth duinealais is air
taobh a' cheartais a bha e air ti a lann a
tharruing.
ACHAN MATHAR ROIMH AN CHATH
( Laoidh a fhuair am fear nach maireann,
Alasdair MacGhille MMcheil, an ait-eigin.)
" Tha an iubhrach 's a' chuan, a ghraidg ;
Tha an traigh Ian de m' dheoir ;
Tha Cnoc na Faire 'na ghual, a ghraidh,
Tha farum nan ramh 'san 6b.
Am fear nach tiU, a ghraidh,
cha bheo, cha bhed !
Am fear nach till, a ghrMdh,
cha bheo, cha bheo !
Tha sair 'nan siubhal, a ghraidh,
Mar ghairich nan tonn ;
Is balbh an tuiream, a ghraidh,
Is ard am fonn ;
'S mur till thu tuillidh, a ghraidh,
is geal bas nan sonn.
Cha bhi mathair mo mhic 's an streup,
Ach bidh Mathair Mhic Dhe 's an streup !
0, a Mhathair nan gras,
Fhuair do Mhac-sa tair agus teum :
Na leig air macan mo ghraidh
lapan am blar nam beum !
Cha bhi athair mo luaidh 'san ar,
Ach bidh Athair nam Buadh 'san ar.
0, Athair na caoimh,
Air sgath do Mhic Naoimhe Cheusd',
Na leig air gineamhuin mo chuim
masladh air luim an eig !
Cha bhi comhdhalta m'ogain 'sa' bhlar,
Ach bidh Comhdhalt' nan onrach' sa' bhlar.
0, losa, a Mhic mo Dhe,
Ort fein rinneadh an tair :
Na leig air muinghinn mo chleibh
reubadh am beum nam blar !
Cha bhi Brianag mo ruin 's an triall,
Ach bidh Spiorad an iiiil 'san triaU.
0, a Spioraid Naoimh na treoir,
A lochrain foil nam fial,
Na leig air ionmhuinn mo chro
Bhi 'na dhaUaran-ceo 'san triaU !
Dh'fhalbh thu, a mhacain mo ghraidh,
Tha do dhan an sgaU an sgeo ;
Tha reul na h-oidhche fo smal, a ghraidh,
Tha Caoineag nan earn fo bhron.
Ma's bas dhuit, a leanaibh mo ghraidh,
biodh do chadal air laimh na h-Oigh ;,
Ma's bas dhuit, a leanaibh mo ghraidh,
biodh do chadal air laimh na h-Oigh ! "
Sceillig Mhicheil
Le Calum MacGilleathain, M.A., anns an Toisigheachd
SO aon de fhior eileanan iomallach a chuain
a tha mu astar mile a mach o Cheann
Bholais an Ibh Rathach air fior cheann an
iar^dheas Eireann. Ach tha da eilean araid
ann, an Sceillig Mhor agus an Sceillig Bheag.
Chan 'eil 's an Sceillig bhig ach staca lorn
corrach builleach, agus ged nach 'eil moran
talaimh air an Sceillig Mhoir chan 'eU i idir
cho beag lorn sin. Agus is ann air an eilean
is motha tha a' chunntais bheag so agam.
Comhnard farsuinn aite air barr togte calaid
creige.
Chan 'eU fhios agam de a b'aobhar dha
ach tha eileanan beaga creagach an caochladh
aiteachan air corsa an iar na h-E6rpa air an
ainmeachadh air Micheal. Tha iad so an
Eirinn ann, tha carraig eile de eilean aca air
ceann an iar-dheas Shasuinn, an Cornual ;
tha a samhuil eile air cladach Frangach, agus
a samhuil eile air cladach Eadailteach. Chan
'eil fhios agam, ach a reir coltais bha na
h-aiteachan ud ainmeil mu'n robh iad riamh
Criosdail. Is docha gur e an t-Ard-aingeal
Micheal a tha 's an ainm. Cionnus, ma ta,
a thigeadh a leithid de ainm chuca uile ?
Co is urrainn a radh ? Ach chan 'eU teagamh
nach robh eolas glan aig maraichean Thiruis
agus Shidoin agus aig an sliochd, is e sin na
Phoenicich agus na Cartagaich, air na
cladaichean so againne air a bheil na
h-ainmeannan.
Aitean aoraidh.
Tha eachdraidh na h-Iar-E6rpa againn 's
na sgoUean a' toiseachadh gu ro-mhinic le
teachd nan Romanach agus le lulius Caesar,
ach tha fhios againn gu'n robh am Muir
Meadhoin, agus eadhon iomallan a' Chuain
Shiar, fo na raimh aig seorsachan eile dhaoine
mu'n do thogadh riamh ramhach 's an Roimh.
Faodaidh e bhith, ceart gu leoir, gu'n robh na
h -eileanan creagach iomallach aig maraichean
air tus, mar a tha iad aca cheana fhein, 'n an
comharran 's 'n an treoir 's iad a' seoladh
thairis. Tha tigh-soluis maith air Sceillig
Mhicheil a nis, fear cho feumail agus a tha
air cladach Eireannach, agus tha amharus
agam fhein nach ann 'na ni tur iir a tha solus
na Sceillige. Agus is docha, a ris, gu bheU
comh-cheangal eadar sin agus ni eUe, gu'n
robh an Sceillig Mhor 'na aite aoraidh, cian
roimh Hnn Phadraig. Tha ni eigin de
ionghnadh agus de uamhann an taice ri
sealladh aite mar an Sceillig, agus bu chruaidh
an cridhe air nach cuireadh araon an Sceillig
agus laraichean loma eile fas a dh'fhag na
Draoidhean an Ciarraighe an Eirinn smuain.
An sud feadh cheudan bliadhna bha daoine
cho dliith air a' Chruithfhear agus a bheireadh
na nithean a tha faicsinneach iad ; mor-
dhalachd is neart nan sleibhtean ; farsuinn-
eachd is meud a' chuain ; aonaranachd is
airde is tearmunn binn cuan-eilean air a
chuairteachadh air gach taobh le creagan
cruaidhe ag eirigh o dhoimhne an dubh-
aigein, agus a' toirt an diibhlain do ionn-
saighean gar bha borba a' Chuain shiar air
nach tig clos. Co is urrainn a radh nach
robh daoine 'n am measg sud, iomallach agus
aineolach air moran a tha aig clann na sgoUe
bige nis agus mar a bha iad, a thainig a
steach fo'n fhacal aig Pol agus e sgriobhadh.
" Oir riamh o chruthachadh an t-saoghaU
tha a nithe-san nach faodar fhaicinn, eadhon
a chumhachd siorruidh, air am faicinn gu
soilleir, air dhaibh bhith so-thuigsinn o na
nithean a rinneadh." " Ach anns gach uUe
chinneach tha an neach air a bheU eagal-san,
agus a tha ag oibreachadh fireantachd,
taitneach dha."
Ach thainig, a reir a' gheallaidh, " Solus
Mor," agus fhuair sliochd na draoidheachd
eolas air " Gloir Dhe an gnuis losa Criosd,"
agus ri linn Phadraig dh'iompaicheadh
Gaidheil na h- Eireann gu Criosd. Bha
aiteachan ann bu luaithe a thionndaidh na
a cheUe, agus is docha nach robh An Sceillig
air an aite bu luaithe, ach thainig " muinntir
na carraige " gu bhith seinn cliu an
t-Slanuigheir le an uile chridhe, agus thainig
an Sceillig gu bhith iomraiteach 's an Eaglais
Eireannaich. Ghabh na manaich aite nan
draoidhean. Bha mu thri acraichean de
thalamh reidh air an fhior mhullach agus
e uair-eigin 'n a thalamh-aitich, ach is docha
gur ann a tir-mor a bha a' mhor-roinn de am
beo-shlaint a' tighinn. Cha robh an tir sin
fad air falbh ; agus cha robh iasg na mara
ach mu na creagan an comhnuidh. Tha
fior-uisge ri fhaotainn an tobraichean air an.
fhior mhullach.
Tha an Sceillig Ian de sheann laraichean,
cuid aca, reir coltais, na 's sine na linn na
Criosdachd ; laraichean bhothan ; laraichean
chaibeal ; larach manaistir ; agus clachan
aig am biodh naidheachd da riribh na'n
gabhadh i sgriobhadh. Tha clach ann agus
bhithte a' dortadh fion aon uair 'sa' bhliadhna
oirre ; agus tha mi an duil nach b'ann 's an
t-soisgeul a fhuaireadh an cleachdadh sin,
agus tha mi an duil gu'n robh an cleachadadh
sin, ged is e bainne chruidh bu trice bhiodh
aig daoine, a' dol air feadh na Gaidhealtachd
's gach linn, agus cha d' rachainn an urras
6
SCEILLIG MHICHEIL— AN TIGH MOR NAN UISEAG
nach 'eil e deante fhathast, ged nach 'eil
fhios aig daoine car son. Is e pairt de'n
t-seann aoradh phaganach a bha ann. Agus
bha, agus tha, tuilleadh dheth ann. Sin aon >
ni bha duilich cur as da gu tur, gu h-araid an
uair a ghlac a' Chriosdachd seann ionadan
aoraidh nan draoidhean.
An turns.
Tha ni aca an Eirinn gu ruige so air a
bheil " an Turus " aca. Bha sin cumanta
riamh an iomadh crabhadh ge b' e air bith
de an t-ainm a bhiodh air. Is e an turus is
iomraidiche 's an t-saoghal an diugh an turus
aig luchd-leanmhainn Muhamaid gu Mecca.
Is iomadh seoladair Gaidhealach a dh-inn-
seadh duinn an t-amhghar a tha aig daoine
dubha is buidhe dheth a' dol 'n am miltean
mile, agus cuid aca air fairge stoirmeil, feuch
an ruig iad, aon uair de am beatha, priomh-
chathair an crabhaidh. Tha fhios againn
gu'm bu ni coitchionn so's a' Chriosdachd 's
an mheadhon-linn. Tha cuimhne againn air
mar a bhiodh daoine a Albainn, mar sin, a'
dol gu lerusalem agus air mar a dh'fhairtlich
sin air Brus. Tha cuimhne againn air an
iomradh a dh'fhag Chaucer air an turus gu
Canterbury. Chan 'eil na turusan sin ann,
mar sin, 's an Eaglais Phrostanaich, agus
tha mi an duil nach 'eil an call mor ; tha e
cho furasda iodhol-aoraidh a dheanamh de
aite agus a tha e dheanamh de ni eile ; agus
is e an t-Abstol Pol a thuirt am facal deiridh
mu'n iodhol " Chan 'eil 's an iodhol ach
neg-ni."
Cha robh Turus na Sceillige 'n a shugradh.
Gun tighinn air an aiseag bu ghnothuch
gabhaidh e cas is beatha fhaotainn air tir
's a' chreig, agus bu streup thapaidh e dhol
suas aghaidh na creige gu a barr, gu h-araid
aig seann daoine is mnathan.
B'e deireadh iomlan an turuis seasamh air
a' Bhior — stob caol fada mach o bharr an
eilein os cionn na fairge, agus gun ach leud
do dha bhroige 's a' bhior ! Bha uair a bha
an turus so cumanta an Deas-mhumhainn.
Chan 'eil a nis.
Laithean iargalta.
Tha seanchas nach beag o shean air an
Sceillig. A reir sgeul nan seann Ghaidheal
orra f hein is ann as an Spainnt a thainig iad
gu ruige Eirinn, agus air an turus eile sin
bhathadh Ir mac Milidh aig an Sceillig. Co
dhiu bhath no nach do bhath, is iomadh
maraiche crodha a chaidh a bhathadh aig an
dearbh Sceillig. Chunnaic an Sceillig la
garbh iargalta eile an uair a thug na Loch-
lannaich ionnsaigh oirre, mar a thug iad air
gach nead Chriosdail eile air an ruigeadh iad.
Is eigin nach robh e mar chleacdadh aig
manaich a bhith deanamh cath no comhrag,
oir bu bheag a' ghaisge aig fir air an Sgeillig
daoine eile thigeadh o mhuir a chumail shios.
Thug iad a' cheud ionnsaigh oirre an 812.
A' chuid de na manaich nach do mhort iad
fhuair iad bas leis an acras. An 823 thug
iad an dara ionnsaigh oirre agus thug iad
leotha an t-Ab, Eitgal, agus fhuair e bas 'n
am measg. 'S a' bhHadhna 838, air an treas
ionnsaigh, loisg is sgrios iad gach ni a
ghabhadh miUeadh air an eilean. Ach cha
do chuir sin crioch air cliu na Sceillige. Agus
an uair a dh'iompaicheadh na Lochlannaich,
mar a rinneadh, thug iadsan iad fhein urram
do'n aite. Tha cuid ag radh gur ann air an
Sceillig a bhaisteadh Olabh Trigbhason, aon
de righrean mora Lochlainn ; agus tha a
leithid eile air aithris air Olabh 6g, a mhac,
neach a bha cho ainmeil mar Chriosdaidh
agus gu'n robh a chliii air feadh an t-saoghail.
Chan 'eil iomradh cinnteach againn air c'uin
no car son a threigeadh an Sceillig fa
dheireadh. A reir coltais bha daoine innte
gu ruige 1300 is corr.
Tha aon ni comh-cheangailte ris an Sceillig
a chum ainm an eilein riamh buan an Eirinn.
Is e manaich na Sceillige na daoine mu
dheireadh an Eirinn a sheas an aghaidh na
cunntais uire a chuir a leithid de dhragh
air an Eaglais CheUtich, agus a rinn a
leithid de bhuaireadh innte mu laithean
feiUe na Caisge. Agus d' fhag sin uaireannan
a' Ch4isg air an Sceillig seachduin no dha,
is uairean eadhon tri, air dheireadh air a'
Chaisg anns a' chuid eile de Eirinn.
Cha deante posadh, 's an t-seann Eaglais,
ri linn a' Charghais ; ach duine nach biodh
riaraichte leis an lagh sin an Eirinn cha robh
aige ach a dhol chun na Sceillig far nach
cuireadh an t-am grabadh air ; agus is
ionnan " a dhol chun na Sceillig " an Eirinn
agus a bhith trath gu leoir ! No bhith an
am an an-am.
An Tigh Mor nan uiseag
Leis an Urramach Iain Mac-a-Phearsoin, M.A., an Tigh-an-uillt
am bochd 's ani beartach a' comhradh ri
cheile cho braithreil 's gu bheil na seann
gharaidhean-criche a bha eatorra air am
briseadh sios.
THA fhios gu'n d'thug daoine eile cho
math riumsa an aire cho cairdeil 's a
tha daoine ri cheile aig am mar so nuair
tha sinn uile ann an cumiart : gheibh thu
AN TIGH MOR NAN UISEAG
Thachair a cheart ni anns a' Chogadh Mhor
bho chionn sia bliadhna fichead air ais ;
gheibheadh tu an t-iochdaran 's an t-uach-
daran 'nan seasamh ri guaillibh a cheile
ri aghaidh na namhaid mar gu'm biodh
braithrean ann ; 's e an aon seorsa eididh
a bha 'g an comhdach 's chan fhaiceadh tu
eadar-dhealachadh sam bith eatorra, ach cho
luath 's a bha an cunnart seachad bha na
seann gharaidhean-criche air an togail a ris.
Ann an laithean na sithe chan 'eil an aon
chairdeas 's an aon bhraithreachas idir eadar
am bochd 's am beartach.
Ach ma tha na nithean sin soilleir anns na
bliadhnachan so, bha iad moran na bu
shoilleire bho chionn leth cheud bliadhna
air ais ; is gann a shealladh uachdaran air
duine bochd, 's cha bu mhath leis idir gu'm
biodh am bochd a' togail a chinn anns an
t-saoghal, ach dh'fhalbh an latha sin 's cha
till e. Car son nach coinnicheadh am beartach
agus am bochd a cheile mar bhraithrean, nach
e an Tighearn a rinn iad gu leir ?
Am ministear Gaidhealach.
Is e thug dhomh tighinn thairis idir air na
na nithean a dh'ainmich mi, sgeul a chuala
mi bho dhuine firinneach bho chionn ghoirid
air na droch laithean a dh'fhalbh ; sgeul a
dh'fhag iomadh neach ann an sgir an
Lagain-Mhoir fo phramh.
Bha an sgeul air a h-innseadh le fear a
chuir seachad iomadh bliadhna ann an tigh
ris an canadh each Tigh Mor nan Uiseag, a'
toirt an aire air luchd-cuthaich. Air an
aireamh aca bha ministear Gaidhealach, 's
bhiodh e air uairean a' dichuimhneachadh
c'aite an robh e, 's bheireadh e dhaibh
searmon math Gaidhlig mar gu'm biodh e
a' teagasg ann an cdbaid Eaglais an Lagain-
Mhoir.
Cha robh anns a' mhinistear ach duine a
thainig bho dhaoine bochda 's bhris air a
shlainte le anacothrom is cion airgid mu'n
d'thug e mach foghlum is aran glan. Uime
sin bha e a' tuigsinn gu math cor nam bochd
a bha ann an sgir an Lagain-Mhoir far an
robh e air a shuidheachadh mar mhinistear
an t-Soisgeil.
Cha robh e idir a' creidsinn gur e ni cearr
a bha ann do dhuine a dhol gu loch no gu
abhainn a dh'iasgach, 's breac no bradan a
thoirt dhaehaidh. Bha e fein gle dheidheil
air iasgach 's cha robh cothrom a gheibhadh
e nach biodh e mach le shlait, 's cha do
smuainich e riamh gu'n robh e a' deanamh
ni ce^rr. Theireadh e fein, " nach e Dia a
chuir am fiadh anns an fhireach, an t-iasg
anns an uisge, 's an t-eun air sgeith, air son
biadh do'n duine, 's chan'eil speis aige do
phearsa duine seach a cheile ?
Chual an t-uachdaran na beachdan a bha
aig a' mhinistear agus an teasgag a bhiodh
aige air feidh 's air brie is bradain, 's bhoidich
e na'm faigheadh esan greim air, air na
h-uisgeachan aige-san, gu'n deanadh e ball-
sampuill dheth ann an Tigh-na-Ctiirte.
Am Ministear agus am bradan.
Aon latha thug am ministear leis an
t-slat-iasgaich aige, 's gu'n sireadh gun
iarraidh thog e air gu Abhainn-nam-Breac
Reamhar. Bha gaoth is grian 'n a fhabhar,
's an t-iasg a' gabhaU gu mhiann, ach mar
bha mi-fhortan an dan thainig an geamair
air, 's thug e uaithe an t-slat 's an t-iasg.
Chan f hoghnadh ach am ministear a tharruing
gu cuirt.
Nuair thainig an latha mor chruinnich gach
sean is 6g 's an sgir do Thigh-na-Ciiirte feuch
am faiceadh 's an cluinneadh iad air an son
fein gach ni a thachradh. Nuair shuidh a'
Chuirt labhair fear-lagha an uachdarain gu
sgaiteach an aghaidh a' mhinisteir, 's thuirt
e gur e ni narach maslach a bha ann fear a
chota 's a dhreuchd a bhi air a ghlacadh ri
gadachd, 's chan e a mhain sin ach bha e a'
cur dhaoine eile air seachran le teagasg nach
robh aon chuid ceart no faUain. Thuirt e
nach biodh ceartas air a riarachadh na'm
faigheadh e as le earn. Is e am bun a bha
aig a' chuis gu'n d'fhuair am ministear coig
latha deug priosain.
Nuair chunnaic e mar dh' eirich dha
thoisich dragh inntinn air, 's cha robh e a'
faotainn cadal na h-oidhche air leaba chruaidh
a' phriosain, 's mu'n d'thainig ceann nan coig
latha deug chaidh e as a rian, 's dh'fhalbh
iad leis do Thigh-mor nan uiseag far an dp
chuir am fear a dh'innis an sgeul air tus
eolas air.
Bha e gun lochd do neach fo'n ghrein,
ach nuair bhiodh a' ghealach na h-aird
dh'fheumadh iad suil a chumail air mu'n
deanadh e cron air fein. Bhiodh iad 'g a
chluinntinn air am mar sin a' glaodhaich gu
h-oillteil, " tha thu agam a nis, so an turus
air nach teid thu as, bidh am bradan daor
dhuit, eucoraich tha thu ann!" An sin
leumadh e air fhaileas fein leis na diiirn, 's
dull aige fad na h-uine gur e an t-uachdaran
a bha aige.
AN TIGH MOR NAN UISEAG
Na gillean Gaidhealach.
Bha dithis de ghillean Gaidhealach 's an
Tigh Mhor a bhiodh a' dol a mach air sraid
le mu dha fhichead de na daoine air son gu'n
cnamhadh iad am biadh agus gu'm faigheadh
iad fein is each fois na h-oidhche. Air
amannan gheibheadh iad cead suidhe ri taobh
an rathaid mhoir a leigeil an analach, oir ged
bha na cinn aca uile gu math eutrom bha na
casan aig moran dhiubh air fas slaodach
trom. Thainig iad do Thigh-M6r nan uiseag
a h-iomadh aite agus air iomadh doigh ;
cuid a chuir an gaol ann, 's cuid a chuir an
saoghal ann ; cuid a chuir an daorach ann,
's cuid a chuir an daolaireach ann, cuid a
chuir an creideamh ann, 's cuid a chuir an
teagamh ann ; cuid a chuir amghhair ann 's
cuid a chuir tamailt ann, 's air aireamh na
feadhnach mu dheireadh bha fath mo sgeil,
fear na casaig. Gle thric nuair gheibheadh e
each 'n an suidhe cruinn comhla bheireadh
e searmon dhaibh anns a' Ghaidhlig bhinn
bhlasda a f huair e leis a' bhainne 'n a
dhuthaich fein.
Aon latha Sabaid ann am meadhon an
t-samhraidh bha an da cheannard a mach
air sraid le mu dha fhichead dhiubh, 's bha
am ministear air an aireamh. Nuair chaidh
iad mu thri mile f huair iad cead suidhe.
Bha am baile-mor a bha mu thri mile uatha
'na laighe gu tosdach, oir b'e Di-domhnaich
a' chadail mhoir a bha ann. Bha samhchair
an aigh thairis air an diithaich gu leir mar
gu'm biodh i 'n a cadal ; cha chluinneadh
tu glag uird no tipraid air bith ; cha robh
ni r'a chluinntinn ach torman binn nan allt,
no ceol nan eun air bharraibh nan geug.
Searmon a' Mhinisteii.
Thuirt cuideigin, " nach toir thu dhuinn
searmon, a Mhinistear, o'n tha a' Ghaidhlig
aig a chuid mhor dhinn ! "
Dh'eirich am ministear gu stolda, 's ghabh
e null gu tolman uaine beagan air leth bho
chach, agus thuirt e gu soluimte, " deana-
maid iirnuigh."
" 0 Dhe naoimh agus uile hheannaichte,
ar n- Athair a ta air nmmh, tha sinne 'g
ar sleuchdadh fiin 'na do lathair air an
latha an diugh 's 'g ad chliiithachadh air
son gach coibhneis a tha thu nochdadh
dhuinn gach la.
Chruthaich thu sinn ann ad iomhaigh
fein, agus chuir thu anama bed air ar
siubhal a chum edlas a ghabhail ort, ach
ghluais sinne mar dhaoine air an toil fiin.
Tha sinn 'g ad mholadh nuair dh'
amhairceas sinn mu'n cuairt oirnn air
obair do lamh ; chruthaich thu an talamh
is a Ian, an domhan 's na bheil ann ;
chuir thu gach eun is iasg is beathach eile
a chruthaich thu fo cheannsal mhic an
duine, s mar sin thug thu coir dha orra.
Chuir thu a' ghrian anns na speuraibh air
son soluis re an la, agus a' ghealach 's na
reultan air son soluis re na h-oidhche.
Tha sinn 'g ad chliiithachadh air son
maise nan craobh, 's air son gach lus is
flur tha fas air raontan gorm an aigh ;
air son samhchair nam, beann is toradh
trom nan gleann.
0 Dhe ghrasmhor, tha sinn a' togail ar
suilean suas le taingealachd air son gach
sochair a tha thu a' buileachadh oirnn, ach
OS cionn gach ni a thug thu dhuinn tha sinn
'g ad mholadh air son mac do ghraidh a
thainig a dh'ionnsuidh an t-saoghal 's a
dh'fhuiling am bos air ar son-ne, ach a tha
bed aig do dheas Idimh gu bhi a' deanamh
eadar-ghuidhe air ar son ann an cuirtibh
na gldire.
Thoir dhuinn an diugh a bhi togail ar
suilean suas a dh'ionnsuidh nan nithean a
ta shuxis air nach tig atharrachadh no
caochladh a chaoidh. Anns an t-saoghal
so tha sinn a' faicinn caochlaidhean air
gach taobh dhinn, ach cha tig caochladh
ortsa, oir is tusa an t-aon ceudna an dd,
an diugh, agus gu siorruidh.
Athair na trocair, stiur agus tredraich
ar ceum am feadh a ta sinn a' triall troimh
an bheatha so gus an ruig sinn do lathaireachd
ghlormhoir flin, far nach bi peacadh, no
bron, no bos, agus far an tiormaich thu
fdin gach deur bho ar siiilibh.
A nis dhasan as urrainn ar coimhead
bho thuiteam, agus ar nochdadh gu neoch-
oireach an lathair a ghldire le-h-aoibhneas
ro mhor ; do'n Dia a ta mhain glic, ar
Slanuighear gu robh gloir, agus moralachd,
neart, agus cumhachd, a nis agus gu
siorruidh. Amen."
Nuair bha an urnuigh criochnaichte sheall
e mu'n cuairt air a' choimhthional, agus
thuirt e gu soluimte, " bu mhiann learn an
diugh facal no dha a radh ribh air a' cheann-
teagaisg, so."
" Feuch tha mi a' m' sheasamJi aig an
dorus agus a' buuladh ; ma dh' iisdeas
neach sam bith ri m' ghuth, agus gu'm
fosgail e an dorus, thig mi a steach d'a
ionnsuidh, agus gabhaidh mi mo shuipeir
maille ris agus esan maille riumsa."
\
i
Aireamh lo
1940
Stiil a' choigrich
Ciod a chunnaic iad ann ad thigh ? — Isaiah xxxix., 4.
UAIR a bha Heseciah tinn ehuir Merodach-
baladan, righ Bhabiloin, teachdairean agus
tiodhlac 'g a ionnsuidh, a dh'innseadh dha
gu robh e toilichte a chluinntinn gu robh e a'
dol na b' fhearr. Rinn Heseciah beatha nan
teachdairean gu suairce, agus mar chomharr-
adh air fhabhar agus a ghean-maith, dh'
fhosgail e dhaibh a liichairt agus a thigh -
armachd agus a thigh-tasgaidh, agus leig e
fhaicinn dhaibh gach ni kiachmhor a bha
aige 'n a rioghachd.
Theagamh gur e sin a bha 's an t-sealladh
aig Merodach-baladan an uair a chuir e na
teachdairean gu Heseciah, gu'm faiceadh iad
ciod an t-ionmhas agus an armachd a bha
aige.
Ach cha do thaitinn e ris an fhaidh Isaiah
a chluinntinn gu'n d' thainig teachdairean
a Babilon air a leithid de thurus, agus chaidh
e gu Heseciah is thubhairt e ris, " Ciod a
chunnaic iad ann ad thigh ? " " Chunnaic
iad," arsa Heseciah, " a h-uile ni a tha 'n
am thigh ; chan 'eil ni ann nach d'fheuch
mi dhaibh." " A dhuine ghoraich," arsa
Isaiah, " thig an Ik anns am bi do mhic agus
ionmhas do rioghachd air an giulan air falbh
2U Babilon "
Sin an t-seann naidheachd ach saoilidh mi
gu'm faodar car hr a thoirt dhi gun na
Sgriobturan fhiaradh.
Na'n tigeadh coigrich as an aird an Ear
do Bhreatunn, abair daoine crabhach de'n
chreideamh Hinduach, a dh'fhaicinn ciamar
a tha an creideamh Criosduidh air a nochdadh
ann am beatha laitheil an t-sluaigh, agus
na'n robh e air iarraidh ort-sa aoigheachd a
thoirt dhaibh fad seachduin, ciod a chitheadh
iad 'n ad thigh ?
An e so an cunntas a bheireadh iad do na
daoine aca fein an deidh dhaibh dol
dhachaidh ? " Bha sinn seachduin anns a'
Ghaidhealtachd, a' fuireach le teaghlach
grinn, a nochd gach coibhneas dhuinn a
ghabhadh deanamh ; daoine cho laghach 's
a thachair riamh oirnn. A reir choslais bha
iad air an deagh dhoigh ; air gach trath-
bidh bha am bord air ar beulaibh an a
ch^rnadh suas le biadh is deoch, agus air a
dheanamh riomhach le soithichean airgid
agus lin-anart geal. Bha leaba mhaith
againn, agus seomraichean-cadail glan, agus
gach comhfhurtachd eile a bha feumail.
Ach chan fhaca sinn dad de'n chreideamh
no de'n t-seorsa-aoraidh a tha aca, ma
bhitheas iad ag aoradh do dhia air bith.
Tha leabhar aca ris an abair iad " leabhar
naomh," ach chan fhaca sinn iad 'ga
leughadh ; tha teampuiU aca ris an abair iad
eaglaisean, tighean fuar agus bochd, ach ged
chunnaic sinn daoine eile a' dol a steach
annta, cha deachaidh gin do'n teaghlach ud
do'n eaglais fad na h-iiine a bha sinn comhla
riu. Cha mho chunnaic sinn iad ag urnuigh,
no ag aoradh 'n an teaghlach, no ag aideach-
adh Creideamh air bith. Tha la naomh aca
ris an abair iad Di-domhnaich, no Sabaid, no
la an Tighearna, ach an aite dol do'n teampull
air an la sin thug iad a mach sinn ann am
motor car a dh'fhaicinn na dtithcha, is chuir
sinn seachad an la gu toilichte a' reiseadh
sios is suas le luathas eagaUach. Bha aii
teaghlach ud a thug aoigheachd dhuinn
anabarrach coibhneil agus blath 'n an cridhe,
ged nach faca sinn comharradh air bith gu
robh iad a' creidsinn ann an dia, no ann an
spiorad, no ann an saoghal eile."
Is maith coibhneas fhein, agus is maith
gu'm bitheamaid blath- chridheach agus deas
gu aoigheachd a thoirt do'n choigreach, oir is
toradh an Spioraid iad ann an seagh fior,
agus theagamh nach 'eil neach air bith a'
nochdadh spiorad Chriosd 'n a chaitheamh-
beatha laitheil na's cinntiche na'n duine aig
a bheU cridhe gradhach coibhneil. Ach air a
shon sin, chan abrainn teaghlach Criosduidh
ri teaghlach air bith anns nach 'eU facal Dhe
air a leughadh agus ixrnuigh air a deanamh
ri Dia. Cuir thusa, a leughadaii", a tha'n ad
cheann-teaghlaich a' cheist so riut fein, Ciod
a chitheadh coigreach ann am thigh-sa ?
Am faiceadh e tigh gun aoradh, agus gun
iomradh air Dia ; tigh anns nach faca a'
chlann am parantan riamh air an gluinean
ag urnuigh. Mo thruaighe a' chlann aig
nach 'eU an cuimhneachan sin o l^ithean an
oige.
SUIL A' CHOIGRICH— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Cuir car eile anns an naidheachd, Ciod a
chluinneadh duine 'n ad thigh na'n robh e
ann fad seachduin ? An ckiinneadh e thu a'
bruidhinn gu cas agus gu crosda ri d' mhnaoi ?
No am faiceadh e nach 'eil thu furasda cur
suas leat 'n ad thigh fein, ged tha thu min
agus siobhalt gu leoir ri coimhearsnaich agus
coigrich.
Duine nach 'eil laghach ri mhnaoi, a
labhras rithe gu crosda no gu salach, no nach
labhair idir le dhroch nadur fein, sin agad
duine nach 'eil 'n a Chriosduidh ged
dh'fhaodas e a bhi crabhach.
Theagamh gur tearc a' charaid-phosda a
chuireas seachad am beatha comhla gun
rudeigin a thighinn eatorra uair no uaireigin.
Ach ma thachras sin, is ann aig a' bhoir-
ionnach a tha ceann trom na ctiise daonnan.
Tha obair laitheil fir 'g a thoirt a mach as an
tigh, air falbh o'n dachaidh air an do thuit
an neul, is theid aige air na bha eatorra anns
a' mhaduinn a dhichuimhneachadh. Ach
chan urrainn ise sin a dheanamh. Feumaidh
i fantuinn aig an tigh, agus tha iiine aice dol
thairis fichead uair 'n a h-inntinn air a
gearan agus a goirteas gus mu dheireadh a
bheil a goirteas anns an fheasgar na's goirte
seachd uatrean na bha e anns a' mhaduinn.
Mar sin bu choir do'n fhear tighinn as a
dhroch nadur na's luaithe na'm boirionnach,
maitheanas iarraidh agus reite a dheanamh
gu h-uasal. Ma's e dlighe nam ban am facal
mu dheireadh a bhi aca ann an connsachadh
is e dleasdanas nam fear a' cheud fhacal a
bhi aca ann an deanamh reite.
agus do'n choinneamh-urnuigh. Ach an
deidh dha a lamh a chall stad e a dhol do'n
eaglais agus leig e seachad uile chleachdanna
follaiseach na diadhaidheachd. Chan e sin a
mh^in ach dh'fhas e canranach agus crosda
'n a nadur, a' saoilsinn gu robh cuis-ghearain
aige an aghaidh Dhe agus an aghaidh a
fhreasdail.
Gun teagamh tha e oruaidh do fhear-oibre
a lamh a chall, a tha an urra ri cheaird agus
ri phaigheadh-seachduin, ach tha e na's
miosa air fad gu'n leigeadh e le tinneas no
cruaidh-fhortan air bith a reite no dhaimh
ri Dia a mhilleadh, no searbhadas a dhiisgadh
'n a chridhe. Duine air bith a tha ag altrum
searbhadais 'n a chridhe, co dhiu is ann an
aghaidh Dhe no an aghaidh choimhearsnach,
sin agad duine a tha cheana ann an ifreann,
dubh-aite na truaighe.
Ciod, ma ta, a chunnaic coimhearsnaich
ann ad thigh-sa an deidh do'n tubaist ris
nach robh diiil agad tighinn ort ? Am faca
iad nach do leig thu le farmad no le sear-
bhadas aite fhaotainn 'n ad chridhe, agus
nach do mhill thu sonas dhaoine eile le do
shior ghearan. Is e aon de chomharraidhean
na h-inntinn Chriosdail duine a bhi toilichte
agus geanail am measg a theaghlaich fein, oir
cuiridh aon duine toilichte sunnd air daoine
eile. Chan 'eil e furasda do mhnaoi no do
chloinn a bhi anns an aon tigh ri duine "a
bhios a' caoidh mar na dragoin, agus ri
cumha mar nigheanan na caillich oidhche."
(Micah 1, 8.)
Aon char eUe anns an naidheachd so agus
an car mu dheireadh ; an uair a bha thu gu
tinn, no chaUl thu do shlainte, no thainig
camadh 'n ad chrannchur, ciod a chunnaic na
coimhearsnaich 'n ad thigh ?
Bho chionn bhliadhnachan chaUl fear a
b'aithne dhomh a lamh ann am muileann-
fiodha. M' an do thachair an driodfhortan
\\d dha bha e 'n a fhear-aideachaidh gealltan-
ach, agus fritheUteach air dol do'n eaglais
Tha fichead rud 'n ar beatha laitheil a
ghabhadh ceartachadh na'n cuireamaid
romhainn nach faiceadh an coigreach a thig
a steach air ar geata dad tuathal no neo-
sgoinneU, no idir idir dad cronail no peacach 'n
ar tigh, o'n gheata fhein a bhios gu goirid 'n
a bhiorain mur cuirear tarrang no dha ann,
gus an droch nadur a dh'fheumas sinn a
chasg ma bu mhaith leinn fas anns a' bheatha
dhiadhaidh. A mach agus a stigh tha feum
againn uile air ar tigh a chur an ordugh.
Anns a' Choille Bheithe
{Air a leantuinn)
MAR thubhairt mi cheana bha uidh aig
Unieam Leishman ann an iomadh rud eile
a thuilleadh air tuathanachd ; ann an
deireadh a laithean gu sonraichte cha robh
uiread 'n a leabhraichean-sgriobhaidh mu
phrisean no mu obair an fhearainn 's a bha
annta mu obair an Spioraid Naoimh anns an
anam. Bha e a' creidsinn gur e an Spiorad
Naomh an tiodhlac as iongantaiche ^gus as
luachmhoire a thug Dia do dhaoine, agus
gur e iadsan a mhain a tha air an teagasg leis
an Spiorad aig a bheil fior eolas air Dia.
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
Air Di-domhnaich na Cuingis anus a'
bhliadhna 1910 sgriobh e mar so 'n a
leabhar-la : —
" Anns a' mhaduinn, man deachaidh mi
do'n eaglais, leugh mi an cunntas a tha ann
an Gniomharan nan Abstol mu theachd an
Spioraid Naoimh, agus thainig an smuain
'n am inntinn nach bu mhaith learn duine
aig nach 'eil ach inntinn mhaol a chluinntinn
a' bruidhinn uime. Is tearc na ministearan
as urrainn teagasg simplidh agus buanach-
dail a thoirt do choimhthional mu'n Spiorad
Naomh. Tha mi an diiil gu'm b'fhedrr
dhaibh an cuspair so a sheachnadh uile gu
leir agus leigeil leis- an Spiorad Naomh f4in
na tha feumail de'n fhirinn fhoillseachadli
do dhaoine. Tha na smuaintean agus na
faireachduinean a chuireas an Spiorad
Naomh ann an cridhe neach fada na's fire,
an uair nach feuchar ran cur am briathran,
na tha iad an uair a chuirear an cainnt iad.
Chan 'eil ann an cainnt ach oidhirp bhochd
air nithean a tha diomhair a chur an cdill.
Ach ged nach 'eil e soilleir do mo thuigse
nadurra ciod e an Spiorad Naomh, no
ciamar a tha e ag oibreachadh, tha fhios
agam air a shon sin gu'm bi e a' stri rium
fdin gun sgur, agus nach biodh edlas idir
agam air Dia as eugmhais. Dh'fhairtlich
e orm riamh a thuigsinn le m' reuson ciod
an daim.h a tha eadar am Biobull agus an
Spiorad Naomh, no ciod a tha diadhairean
a' ciallachadh an uair a bhios iad ag radh
gu bheil am Biobull air a dheachdadh leis an
Sjyiorad Naomh, ach ged tha so dorcha do m'
reuson tha m' fhiosrachadh fein a' dearbhadh
dhomh gur ann troimh bhriathran a'
Bhiobuill is trice a bhios an Spiorad Naomh
a' labhairt rium-. Chan 'eil mi a' creidsinn
gu bheil an Spiorad air a cheangal ris an
Fhacal air a leithid de dhoigh 's nach gabh
iad dealachadh, oir tha litir an Fhacail air
uairean cho marbh dhomh ri seana chnamh
gun smior, ach an ath uair a leughas mi e
tha a' cheart litir sin mar theine bed 'n am
chridhe, a' toirt dearbhachd dhomh mu Dhia
agus mu fhireantachd agus mu bhreitheanas.
Mar sin tha mi an duil nach, 'eil an Spiorad
Naomh air a ghlasadh anns a' Bhiobull
mar gu'm biodh ionmhas air a ghlasadh ann
an ciste, ach gu bheil e saor, a' falbh agus a'
tighinn an cois an Fhacail mar is aill leis.
Tha moran shamhlaidhean air an cleadchadh
anns a' Bhiobull mu'n Spiorad Naomh, agus
tha sin fhein 'n a chomharradh cinnteach gu
bheil e diomhair 'n a ghne agus 'n a obair ;
tha e 'n a Sholus, 'n a Theine, 'n a Ghaoith,
'na Dhruchd, 'n a Chalaman ; cbig nithean
a tha fada o chdile, agus gun ghin idir
dhiubh an aon ni daonnan. Their thu gaoth
ris an osaig bhlath chaomhail a bheir chugad
aile cubhraidh nan coilltean agus na
machrach, ach their thu gaoth mar an
ceudna ris an doinionn ghabhaidh a spionas
craobhan as am bun, no a bhathas mairichean
air a' chuan. Their thu teine ris a' ghriosaich
chair deil a chi thu ann ad thigh fein, ach
their thu teine cuideachd ris na lasraichean
oilUeil a dh'eireas o bhuth mdr a chaidh air
theine. Mar a' ghaoth no an teine tha
tiodhlacan agus buadhan an Spioraid eadar-
dhealaichte, ach tha an Spiorad fein neo-
fhaicsinneach, bith-bhuan, agus diomhair."
An uair a bha Uilleam Leishman anns an
Oilthigh bha dithis ghillean eile a Cille-
sgumain ann comhla ris ; Eachann Domh-
nullach agus Eric Smeaton. Ged nach robh
an triuir coltach ri cheile 'n an nadur bha
cairdeas agus companas dltith eatorra, agus
chum iad suas an cairdeas sin an deidh
dhaibh Dun-eideann fhagail agus toiseachadh
air obair ; Uilleam Leishman 'n a thuathanach
anns an aite anns an do rugadh e ; Eric
Smeaton, 'n a mhinistear de'n Eaglais
Shasunnaich, an Carlisle ; agus Eachann
DomhnuUach 'n a chleireach-lagha an Dim-
eideann.
De'n triuir b'e Eric Smeaton am fear a bu
chrabhaiche agus a bu lugha de'n olc ann
gu nadurra ; b'e Eachann DomhnuUach am
fear aig an robh na talantan a b'fhearr agus
an inntinn a bu gheire, ach bha talc is
seasmhachd agus tur nadurra ann an Uilleam
Leishman a thug dha seorsa ceannardais 'n
am measg o oige.
Fad bhHadhnachan bhiodh iad a'
sgriobhadh gu each a cheile, ag innseadh
mar bha a' dol daibh, ach an sin stad
Utrichean Eachainn DhomhnuUaich, is cha
chuala Eric Smeaton no UiUeam Leishman
bhuaith fad da bhliadhna, agus a thaobh 's
gu'n d' fhag a chuideachd Cille-sgumain, cha
robh fhios aca co dhiu a bha e bed no marbh.
Uair a bha Eric Smeaton a' tadhall air
UiUeam Leishman dh'innis e dha gu'm faca
aon de mhinistearan oga na h-Eaglais
Shasunnaich a bha ag obair ann am Margadh-
an-Fheoir, an Dim-eideann, Eachann Domh-
nuUach ann am fear de Thighean-nam
Faondrach, air a leabaidh agus coslais a'
bhais air. Leig e leis fein falbh leis an t-sruth
gu buUeach, ag 61 agus ag iomairt agus air
an ran-dan, gus mu dheireadh an do chaiU
e 'aite agus a shlainte agus a chliu agus na
chuir e mu seach, agus na bu mhiosa air fad,
a mheas air fein.
Chun an dithis romhpa gu'n rachadh iad
a Dhim-eideann 'g a fhaicinn, ged bhios
4
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
naire air daoine caomhail a' dol a cLh'fhaicinn
seana chompanach a chaill a naire fein.
Cho luath 's a rainig iad taobh a leapa
dh'aithnich e iad, ged bha neul a' bhais air
aodann, agus a ghuth cho lag 's nach nior
gu'n cluinneadh iad e. Cha robh Uilleam
Leishman 'n a leithid de shuidheachadh
riamh, is cha robh fhios aige ciod a dheanadh
no dh'abradh e ; bha a chridhe goirt air son
a sheana charaid. Chaill e a chainnt, agus
cha b'urrainn dha dad eile a dheanamh ach
breith air lamh Eachainn Dhomhnullaich
agus toiseachadh air caoineadh.
Bha Eric Smeaton na bu chruaidhe agus
na b'eolaiche air a' bhas agus air toradh is
tuarasdal a' pheacaidh, agus thoisich esan
air bruidhinn ris an fhear a bha air an
leabaidh mar bha e an dull bu choir do
mhinistear labhairt ri peacach a bha dol a
steach do'n t-siorruidheachd ann an tiine
ghoirid, ag iarraidh air sealltuinn ris an
t-Slanuighear a thug maitheanas agus dochas
do'n ghaduiche beagan mhionaidean m'an
do dhtiin am bas a shuilean.
Ach leis an deo analach a bha aige chuu'
Eachann Domhnullach stad air. " Rinn
mise mo leaba, Eric," ars esan, " agus cha
ghabh cuisean atharrachadh a nis, ach
bhithinn "'n ad chomain na'n leigeadh tu
learn am beagan ixine a bhios againn comhla
ri cheile, guri a bhi a' bruidhinn mar sin."
Shiubhail e anns an oidhche, agus a lamh
fhathast ann an laimh an duine ghaolaich
nach b'urrainn a bheul fhosgladh no
smuaineachadh au' earailean no comhfhurt-
achd a thoirt dha ach a mham a lamh
bhlath agus a dheoir. Chuir Uilleam Leish-
man fo'n uir e au' a chosdus fein.
Theagamh gu robh leaba-bhais Eachainn
Dhomhnullaich 'n a inntinn an uair a
sgriobh e so 'n a leabhar-sgriobhaidh.
" Is ann f lor uair annamh a bhios mi a'
cluinntinn mhinistearan an diugh a'
searmonachadh mu'n truaighe a tha a'
feitheamh air peacaich neo-aithreachail anns
an ath shaoghal, agus a reir m' fhiosrachaidh,
chan e an fheadhainn as fhearr agus as
turaile a bhios 'g a dheanamh an uair
annamh sin fhein. Theagamh gur e an
t-aobhar nach 'eil iad fein cinnteach ciod a
thachras do neach air bith anns an t-saoghal
eile, no gu bheil eagal orra am beachdan a
liubhairt gu saor air eagal gu'n tugadh e
oilbheum do dhaoine nithean iir a chluinntinn.
Ach air mo shon fhein dheth chan "eil rud
air an t-saoghal a b'fhearr leam na bhi ag
iisdeachd ri sgoileardn diadhaidh a' toirt
dhuinn am beachdan fdin gu saor mu'n
t-saoghal eile, agus tha mi Ian chinnteach gu
bheil a' mhor-chuid de dhaoine ciallach de'n
aon bheachd rium, agus gu'm b'fhearr leo
seanchas de'n t-seorsa so seach moran de'n
ghleadhraich eile ris am, bi sinn ag eisdeachd.
Tha a' cheart uiread de na daoine a bu
docha leam a nis anns an t-saoghal eile 's a
tha anns an t-saoghal so, agus air uairean
bithidh e a' cur eagail orm. gu'm faod daoine
air an robh gaol agam a bhi ann am piantan
ifrinn, ged nach 'eil mi idir a' creidsinn
anns an loch theine agus na lasraichean
fiadhaich a bhithear a' maoidheadh air
paisdean. Ach tha e moran na's fhasa
dhomh beachdan leanabail a chur a mach a
m'inntinn na chur a mach as mo chnamhan.
" Ma's maith mo bheachd, chan e argumaid
no solus reusoin a thug atharrachadh air
beachdan dhaoine a thaobh cor dhaoine anyis
an t-saoghal eile, ach ni-eigin ann an
cnamhan agus ann am faireachduin dhaoine
nach leig leo a chreidsinn gum, biodh e ceart
do Dhia uasal agus cothromnch giollachd a
dheanamh air peacaich nach deanadh athair
air bith air a mhac seachranach. Chanfhan
beachd air bith bed ann an inntinn ?nhic an
duine mur bheil e a' comh-chdrdadh ris na
beachdan eile a tha aige, agus mar sin tha an
creideamh a bha aig an eaglais Ghriosduidh
a thaobh ifrinn anns na seann laithean air
fas fann an diugh a chionn gu bheil an
eaglais fhein a' teagasg bheachdan mu Dhia
nach 'eil a' comh-chdrdadh ris. Tha mi
a' creidsinn gur ann o'n Spiorad Naomh a
tha so a' teachd, oir tha an Spiorad a'
treorachadh dhaoine troimh na linntean as
an dorchadas a steach do'n t-solus.
" Ach ged nach urrainn daoine turail
creidsinn anns na lasraichean litireil no ann
an ddruinn shiorruidh tha e cho fior 's a
bha e riamh gu bheil coguis mhic an duine
a' mairsinn bed anns an t-saoghal eile, agus
far a bheil coguis bheo an sin tha ' piantan
ifrinn,' ach piantan aig a bheil e mar chrich
an t-anam a ghlanadh agus a shoillseachadh
agus a thoirt gu Dia. Ach ged bhios mi a'
rannsachadh nan nithean so 'n atn inntinn
fein agus anns a' Bhiobull is e am facal air
am bi mi daonnan a' taiceachadh air a'
cheann mu dheireadh, ' Nach dean
Breitheamh na talmhainn uile ceartas? '
{Genesis xviii., 25). Tha Dia uasal agus
trdcaireach, iomlan 'n a naomhachd agus 'n
a ghliocas agus 'n a ghradh, air chor agus
nach 'eil ifreann fhein an taobh a mach d'a
thighearnas no d'a chumhachd."
Anns a' Chathair
06 a shaoileadh gu'n tugadh an Cogadli
bhuainn clag na h-eaglais, an comharradh as
follaisiche a tha againn gu bheil ar comhnuidh
aim an duthaich Chriosduidh ?
Theagamh gvi'n abair cuid nach call mor
e an clag a bhi 'n a thosd agus gu'n deanar
feiim gu maith as eugmhais, ach air a shon
sin tha barrachd ionndrainn agam fhein air
na tha agam air goireasan eile a dh'f has gann.
Gred nach toigh leam straighhch agus
gleadhraich a' bhaile-mhoir rachainn astar
maith a chluinntinn cluig nan eaglaisean a'
bualadh air maduinn na Sabaid, an Glaschu
no an Dim-eideann.
Sin fuaim cho boidheach 's a chluinnear
air thalamh, co dhiu a tha thu air an dtithaich
no anns a' bhaile. Ann an gliocas an Tigh-
earna chunnaic e iomchuidh corp mhic an
duine a dhealbh air a leithid de dhoigh 's gu
bheil uile bhuadhan a' chuu-p, cluas, is stiil,
is sron, a' tabhairt solais dha. Bhiodh e
duilich a radh c6 dhiubh sin a tha toirt
duinn am barrachd toil-inntinn, ach ged is e
sealladh nan sul an rud mu dheireadh a bu
mhaith leam a chall, chan 'eil latha de mo
bheatha nach 'eil mi taingeil do Dhia air son
nan solasan air a bheil mi a' ruighinn le mo
chluais.
Fuaimean binn a' Chruinne.
Ann an samhchau' na duthcha tha fuaim-
ean sonruichte ann a tha caomh do anam
duine ; guthan baigheil a thogas suas do
chridhe an uair a tha do chridhe fo leon ;
dranndan sheUleanan anns na craobhan
leamhain, no anns na crainn theUe ; seideadh
anail gaoth na h-oidhche anns an luachair ;
cronanaich nam meanbh-bhiasdagan anns
an f heur ; torman nan eas agus nan allt ; sin
na h-6rain agus na h-6rgain de nach fhasar
sgith. Ged nach bu mhaith leam a radh gu
bheil guth binn an ceann an rocais is baigheil
agus is aoibhneach guth an rocais air
maduimi earraich agus is e a' toiseachadh
air neadachadh ; ach fada fada na's baigheile
agus moran na's binne tha guth a' ghille-
Bhride, oir bha mi eolach air-san 'n am oige,
agus a h-uile bliadhna a thig e anns a' Mhart
tha e a' toirt chugam beannachd mo dhaoine
as na h-eileanan. Cha do theoigh mo chridhe
riamh ri coc-coc-coc nan coUeach-fraoich ;
ach far am bi an coileach-fraoich bidh an
fheadag, agus guileag eile as milse agus as
bronaiche na guileag na feadaig cha chualas
riamh air monadh no machair, Bidh mi air
uairean a' saoilsinn nach 'eU coimeas eile
ann do dhurdan a' chalamain anns a' Choille
Bheithe ach na plasdan sin a bhios na dotair-
ean a' cur air feoil dhaoine an uair a bhios
am feoil a' lionnachadh. Ged bhiodh tu fo
phramh, agus do chridhe trom, tuitidh coo-
roo iosal a' chalamain air do chridhe mar
gu'm biodh pl^sd o laimh an Lighiche ata
shuas, no mar gu'm biodh an t-uisge no an
druchd air fearann tioram.
An guth caomhail.
Ach ged is toigh leam eisdeachd ri gaoth
is uillt, ri feadagan is calamain, is fhearr
leam fuaim a' chluig air la na Sabaid na iad
uile. Sin an fhuaim de nach fas mi sgith gu
brath ; guth a tha labhairt nithean diomhaii"
ri m' anam a h-uile uak a chluinneas mi e.
Cha mhor mhinistearan air- nach bi faitch-
eas an uair a dh' eireas iad a labhairt aii-
beulaibh sluaigh ; bidh crith 'n an guth agus
'n an gluinean. Dh' fhairich mise an t-eagal-
cridhe sin mar a dh' fhairich daoine eile,
ach is e an leigheas as fhearr a fhuair mi
riamh air a shon, eisdeachd ris a' chlag an
uair a thoisicheas e air bualadh. Tha
cuimhne agam air amannan anns an robh mo
chridhe a' ploscartaich agus mi dol suas gu
tigh an Tighearna, an impis leum as a cho-
chuU, air chor agus gu'm bu mhaith leam
teicheadh, ach a cheart cho luath 's a thoisich
an clag agus a chuala mo chluas an fhuaim
bhaigheil, dh' fhalbh an t-eagal agus a
chrith, is chaidh mi an ceann na seirbhis le
cridhe foistinneach.
Theagamh gu'n saoil cuid de na leughas
an duilleag so nach robh gnothuch air bith aig
a' chlag ris an t-saorsa cridhe is inntinn a
fhuair mi ,agus gur h-ann o mhac-meanmainn
na h-inntinn agam fhein a thainig iad. Ach
ciod a tha ann am mac-meanmainn na
h-inntinn ach aon de na buadhan a thug Dia
do'n duine a chum gu'm biodh e comasach
dha na feartan leis a bheil Dia 'g a chuartach-
adh fhaireachduinn, agus guth Dhe a
chluinntinn annta. Chan 'eil Dia air a
chumhannachadh ri meadhonan sonruichte
ann a bhi labhairt ri cridheachan dhaoine ;
tha fichead is ceud is mile teachdaire aige
leis a bheU e a' labhairt ri clann nan daoine ;
ciirsa a f hreasdail, oibrichean a' chruthachidh,
grian is gealach is reultan, gaoth is ceo is
sneachd ; — tha iad uile 'nan teachdairean
agus 'n an seirbhisich dha, a' deanamh
'iarrtuis agus a' coimhlionadh a tlioile. Agus
car son nach labhradh e ri cridhe duine le
6
AISTNS A' CHATHAIR
fuaim a' chluig ! Nach 'eil e a cheart cho
eoltach gu'n labhradh Dia ri duine le clag a
thighe fein 's gun do labhaii' e ri Daibhidh
le fuaim-siubhail ann am mullach chraobh
nan smeur !
Tha clag na ih-eaglais a' labhairt riumsa
ged nach bithinn a' dol do'n chubaid idir.
Tha e rud beag annasach ri radh, ach is e a'
chuid as fhearr learn de'n t-seirbhis gle
bhitheanta, na coig mionaidean m' an toisich
i. Is toigh learn, an uair annamh a gheibh
mi cotbrom air dol do'n eaglais gun mi fhein
a bhi a' searmonachadh, is toigh learn dol a
steach trath ; an uair a thoisicheas an clag air
bualadh tha mo chridhe air a thoirt fo
chumhachd an t-saoghail neo-fhaicsinnich
ann an doigh nach bitheadh e air a thoirt
ann, ma dh' fhaoidte, le guth duine. Cha
do ghabh mi riamh fadachd gus an sguireadh
an clag ; is ann a bha e daonnan a' sgur ro
luath, oir tha e a' labhairt sith is solas ri mo
chridhe.
Do Tbigh an Tighearna.
Do mhoran dhaoine chan 'eil an clag ag
radh dad ach ag innseadh na h-uaire ; gu
bheU an t-am aig an eaglais dol a steach.
Ach do dhaoine eile tha e a' deanamh tuill-
eadh is sin ; tha e a' cur soluimteachd air an
smuaintean agus air am faireachduinean ;
'g an deasachadh air son seirbhis an De
naoimh a dh'ionnsuidh a bheil e 'g an gairm.
Ann an sgir shonruichte as aithne dhomh
bha clag na h-eaglais air a bhualadh a h-uUe
Sabaid aig ochd uairean 's a' mhaduinn, agus
theagamh gu bheU an cleachdadh maith sin
(oir is e cleachdadh maith a bha ann) air a
chumaU suas fhathast ann an sgirean eile.
Bha bualadh a' chluig a' toirt na h-uaire do
na h-uUe teaghlach a bha mar astar da
mhile do'n eaglais ; ag innseadh dhaibh gu
robh an t-am aca an cuisean saoghalta a
leigeU seachad agus deanamh deas gu dol
suas do thigh an Tighearna. Ach ar learn
gu robh feum eile ann a thuilleadh air sin ;
bha e a' naomhachadh na Sabaid do na
daoine a bha cleachdte ri chluinntinn o'n
oige, agus a' ceangal an cridheachan ri
nithean naomh is maiseach ; bha e a' toirt
cuiridh dhaibh dol suas le h-aoibhneas do
thigh an Tighearna ann an cuideachd a
shluaigh.
Maith agus Dona.
Tha cluig nan eaglaisean mar tha guthan
dhaoine, maith agus dona ; cuid dhiubh anns
a' bheil ceol agus cuid dhiubh nach fhearr na
seann tromb bhriste, no an ciombal a ni
gleangarsaich. Is ann de'n t-seorsa so a
tha a' chuid mhor de na cluig a tha againn
ann an eaglaisean na G^idhealtachd ; a
thaobh citiil no binneis bha cho mhaith
dhuit a bhi bualadh maide-buntata air seana
phoit, ach air a shon sin tha an guth cruaidh
critheannach, caomh 'n ar cluasan fhein,
agus chan 'eil uair a chluinneas sinn iad nach
diiisg iad smuaintean 'n ar inntinn is fair-
eachduinean 'n ar cridhe nach bu mhaith
leinn a chaU air son an t-saoghail.
Ged nach h-abair mi gu bheil e cho dona
droch chlag a bhi anns an ttir ri droch shear-
monaiche a bhi anns a' chubaid, bu mhaith
leam clag maith fhaicinn aig a h-uile eaglais
anns an duthaich, agus an clag a bhi air a
bhualadh air laithean na seachduin cho
maith ri la na Sabaid.
An fhianuis fhollaiseach.
An diugh chan 'eil air f hagail ach gle
bheag de chomharraidhean follaiseach gur
dtithaich Chriosduidh a tha ann an Albainn ;
gle bheag de fhianuisean air na nithean ata
neo-fhaicsinneach agus siorruidh ; tha samh-
chair na Sabaid air a call oir ~ tha na
rathaidean-mora cho trang air an t-Sabaid
's a tha iad Di-luain ; tha aoradh-teaghlaich
air a leigeil seachad leis a' mhor-chuideachd,
agus eadhon altachadh roimh bhiadh — an
fhianuis mu dheireadh a gheibhear ann an
teaghlaichean nach ana-creidmhich iad —
tha sin fhein an diugh air dol as an fhasan,
air chor agus gu bheil e comasach do dhaoine
laighe agus eirigh o mhoch Di-luain gu
anmoch Di-sathuirne gun aon chleachdadh
crabhach fhaicinn, no aon ghuth a chluinn-
tinn a chuireas '-n an cuimhne gu bheil Dia
air neamh, no gu bheil saoghal eile ann.
Theagamh nach biodh anns a' chlag ach
guth a' glaodhach anns an fhasach, ged
bhiodh e air a bhualadh, ach co dhiu cha
ruigeadh e le daoine na nithean anns an do
thogadh iad a dhichuimhneachadh gu
buileach.
Ach ged nach biodh ann do dhaoine eile
ach fuaim nach duisgeadh barrachd ionn-
drainn 'n an cridhe na dudach bata no f ideag
oillteil nan caraichean, labhradh e ri fior
shluagh an Tighearna, na daoine a bhios ag
urnuigh, agus a' togail suas an cridheachan
ri Dia fichead uair 's an latha. Agus sin na
daoine a tha cumail beo na diadhaidheachd
anns an t-saoghal.
Ciod a' chrioch a bhios aig a' chogadh
uamhasach a tha maoidheadh an Roinn-
Eorpa uile a chuir 'n a lasraichean teine ?
ANNS A' CHATHAIR— MURCHADH DOMHNULLACH— AIG AN UINNEIG
Aig Ni-maith a tha brath, ach bidh e air
uairean a' tighinn a steach orm nach bi an
iiine fada gus an tuit Uachdaran an
dorchadais as a sheasamh le cion analach,
agus an sin thig an latha a chunnaic Pol
fada air falbh, an la anns an toir na naoimh
breith. Agus an uair a chuirear na naoimh
air cathair-breitheanais, sealbhaichidh na
daoine macanta an talamh mar oighreachd.
An uair a thig an la beannaichte sin
buailear na cluig aon uair eile, agus bithidh
Tearuinteachd do'n t-sluagh air a sgriobhadh
air an dara taobh dhiubh agus Naomhachd
do'n Tighearn air an taobh eUe.
Murchadh D6mhnullach nach maireann
Le Calum Mac Gill- eathain, M.A., an Toisigheachd.
ANN an toiseach an Fhoghair chaochail an
duine grinn so, ach ged nach d'fhuair e an
rim a bha 'n a chridhe a chur an gniomh, tha
e fior airidh air a bhi air ainmeaehadh anns
na duilleagan Gaidhlig, oir bha e 'g a
uUachadh fein air son dreuchd na minis-
trealachd.
Rugadh is thogadh e an Cro Leatha, an
Leodhas, ach a thaobh 's nach robh e laidir
'n a bhalach, agus nach robh sgoil dltith dha
cha robh e la riamh an sgoil. Fhuair e aig
leac an teinntein aig athair na fhuair e
riamh de sgoil, ach air a shon sin bu tearc
iad 'n a latha 's an Eilean Fhada aig an
robh eolas Mhurchaidh, an t-eolas air a bheil
eolas cinn ach air an fhearr a thig eolas
leabhraichean.
Bha e deidheU air ministearan is searmoin
o bha e beag. Chan fhaiceadh e ministear
ach cor-uair, is docha tri uairean 's a'
bhliadhna. Bha an t-agh air gu'n robh
Mghr MacNaoimhein an Uig agu« e fas suas,
agus an duine beag a thachradh ris an duine
mhor sin gheibheadh e gradh is eolas lom-lan.
" An uair a bha mise 6g," arsa OUamh rium,
" cha robh a dhith oirnn air son sgoil ach
duine aig an robh fhios air rud agus balach
agus e air son fios a bhith aige air rud."
Ma ta, bha sgoil na diadhachd air son la no
dha gach bliadhna an Ceann Loch Reiseasort;
agus an uair a dh'fhalbhadh Mghr Mac-
Naoimhein coir bhiodh a shearmoin aig
Murchadh !
Cionnus, arsa am Facal, a chreideas iad
mur cluinn iad agus cia mar a chluinneas iad
gun searmonaiche ?
Thainig Murchadh gu bhi creidsinn, agus
gu bhi fas ann an gras agus ann an eolas
ar Tighearn losa Criosd. Rinn e feum de na
chual e, agus rinn e uidhir eile de na leugh e.
An uiridh rinn e sgioblachadh air son a
dhol do'n Oil-thigh agus e air son a bhi 'n
a mhinistear. B'eigin dha tarruinn air ais
agus na dorsan fosgailte. Thainig air a dhol
fo churam dhotairean agus mu dheireadh
chuireadh fo operation an Stornabhagh e.
Agus, sgeul a' bhroin, cha do shoirbhich leis
a' chilis bu mhiann le daoine, agus chaochail
e air an ochdamh la de'n Lunasdail.
Bha an toil aig Murchadh ; agus thairg e
na bha aige. Cha robh an t-slainte aige.
Ach CO air nach deanadh an toil agus an
dicheall a rinn e agus a threubhantas,
druidheadh. Cha robh broinein gun uallach
air.
Bha e air aithris mu na Ceiltich o sliean
gu'm bu ghaisgeil na daoine iad, an uair
a thuiteadh fear ghrad leumadh fear eUe 's
a' bhearna-baoghail 'n a aite. Agus c6 aige
tha fhios nach tig an la fhathast anns am
faicear giUe eile ag eirigh le bratach Mhurch-
aidh agus e deanamh an ni ud a bha an
cridhe Mhurchaidh a chum gloir Dhe.
Bu laghach
DomhnuUach.
an t-6igfhear Murchadh
Aig an Uinneig
AN drasd 's a ris bithidh caraid a' cur chugam
An Raidheachan Soisgeulach, leabhar a tha
air a chur a mach ceithir uairean 's a'
bhliadhna le buidheann de sgoilearan aig a
bheil taobh ris an teagasg a bha aig Aith-
richean Rois, teagasg ris nach do dhealaich
an Eaglais Shaor fhathast. Tha an Raidh-
eachan Soisgeulach air a dheasachadh leis
an Ard OUamh DomhnuU MacGill-eathain, an
Dtm-eideann, agus naoi no deich de luchd-
cuideachaidh a iomadh diithaich, agus chan
'eil e uair air bith a' tighinn a mach gun rud
ann as fhiach a leughadh. Anns an aireamh
mu dheireadh tha seanchas ciallach ann mu
chuspair no dha a bhuineas an dara cuid do
sgoilearachd a' BhiobuiU, no do bheatha a'
AIG AN UINNEIG
chreidmhich, ach is e a thug orm tarruing a
thoirt air an drasd, gu bheil iomradh fada
agus cothromach ann air a' gheur-leanmhuinn
a rinneadh air na h-Iudhaich aims na
linntean o shean.
Tha na h-Iudhaich 'n an sluagh iongantach,
agus feumaidh e bhith gu bheil obair
shonraichte aca ri dheanamh anns an
t-saoghal fhathast ann am freasdal Dhe,
oir ged tha lamh gach rioghachd 'n an
aghaidh tha iad cho laidir 's a bha iad riamh.
Ach am measg an luchd-saruchaidh thug
Hitler barr air each uile.
An t-Urramach Artur H. Dunnett, B.D.
Tha iomadh bliadhna o naeh d'thainig call
cho mor air Eaglais na h-Alba 's a thainig
oirnn le bas Mghr Dunnett, duine feumail a
bha suas ri ghnothuch agus a bha daonnan
a' toirt an aire air a ghnothuch. Bha e 'n
a fhear de na cinn a tha aig an eaglais ann
an Dun-eideann, a' riaghladh thairis air a
h-obair aig an tigh. Thoisich e air riaghladh
gu maith trath 'n a bheatha, agus bha
ughdarras mor 'n a laimh, ach cha do mhill
sin an duine iriosal a bha ann gu nadurra,
is bha e cho companta agus cho falamh de
mhorchuis anns na bliadhnachan mu dheir-
eadh, 'n a shuidhe anns a' chathair as airde
ann an 121 Sr4id Sheorais, 's a bha e an
uair a bha e 'n a ghille-frithealaidh aig Mghr
Dunlop. Seirbhiseach cho ceart agus cho
glic agus cho neo-thruaillidh 's a bha aig
an eaglais riamh ; duine gun sodal, gun
bhrosgul, gun charachd ann, b' e sin Mghr
Dunnett. 'N a fhacal agus 'n a riaghladh
agus 'n a dhoighean bha e cho direach agus
cho cinnteach ris an t-slait-thomhais.
Ged nach robh boinne de fhuil nan
Gaidheal ann bha taobh blath aige ris a'
Ghaidhealtachd, agus eud mor a thaobh
obair na h-eaglais anns a' Ghaidhealtachd
agus anns na h-Eileanan, air an robh e gu
maith eolach. A h-uile samhradh bhiodh e
mios anns a' Ghaidhealtachd, an aite-eigin
a' searmonachadh eadar eUean I agus abhainn
lubh. Bha e 'n a charaid maith agus 'n a
chomhairliche maith do mhiossionaraidhean
na Gaidhealtachd.
DomhnuU MacLeoid, nach maireann.
Chaochail an duine gasda so ann a'
Bhatarnis anns an EUean Sgitheanach.
Thainig e gu ruige Trumpain o chionn deich
bliadhna air dha fearann ur a ghabhail anns
an aite sin. Bhuineadh e do Phaible, an
Uidhist a Tuath. Bu duine e air an robh
mor mheas ann an Uidhist agus anns an
Eilean Sgitheanach, oir bha e coibhneil,
cothromach na ghne ; bu duine e mar an
ceudna bha seimh, socair, agus modhaU, nach
togadh a ghuth ro ard as a leth fhein. Leugh
e moran agus bha e air leth tuigseach agus
farsuinn 'n a inntinn. Bha e 'n a eildeir ann
an sgire Phaible, agus choimhHon e an
dreuchd cheudna le mor chliii ann an
coimhthional Bhatarnis. Duine coir, grinn,
air am bi mor ionndrainn ann an Uidhist
agus an Eilean a' Cheo.
Facal Dhe
AN uair a bha an t-Ollamh Urramach
Gilleasbuig Domhnullach 'n a mhinistear
6g thug Tearlach Grey Spittal, a bha 'n a
Shiorram an Steornabhagh, Biobull Beurla
dha a bha air a chur an clodh an 1679. Air
clar-toisich a' Bhiobuill bha rannan Beurla
air an sgriobhadh, rannan a ghleidh an
t-Ollamh Domhnullach aig a laimh fad tri
fichead bliadhna. 0 chionn seachduin no
dha thainig e thairis orra, is chuir e an
Gaidhlig iad gu bhi air an toirt am follais air
an duilleig so.
An so tha sruth an uisge bheo,
Bheir tirachadh nach treig ;
An so tha craobh an eolais f hior,
Bheir teagasg dhuit 'n ad fheum.
An so tha 'm Breitheamh uile ghlic
A' reiticheas gach stri ;
An so tha 'n Ion a bheathaicheas,
'S nach teirig dhuit a chaoidh.
An so tha Sgeul an aoibhneis mhoir
Tigh'nn gu do chridh' le buaidh,
Do dhaingneach laidir is do sgiath
Gu d' dhion 's gach uile chruas.
Mar sin na bi-sa ann ad ghniomh
Mar ainmhidh dall gun cheill,
A shaltras air an neamhnaid ghrinn
'8 tha thlachd 's an amar bhreun.
Jjcugh so a mhain le fradharc glan
Is ionracas gun gho,
Ag iirnuigh air son gras do Dlie
Clium tuigsinn mar is coir.
CUiCCVlONPin*
Aireamh ii
4>^'
••'^>^
^0
fs
'^'N:i
Ws'
■:iM
.g>^
1940
Aig do dhorus
Leis an Urramach Iain Mac-a-Phearsoin, M.A., an Tigh-an-uilU.
Feuch, tha mi am sheasamh aiq an dorus agus a' bualadh ; ma dh' iisdeas neach
sam hith ri m' ghuth, agus f; .-i fosgail e an dorus, thig mi a steach da ionnsuidh,
agus gabhaidh mi mo shuipeir maille ris, agus esan maille rium-sa.
Taisbean, iii. 20.
" MA chi thu uair air bith gu bheil duine
ann an cunnart tha thu a' glaodhach ris air
son gu'm bi e furachail 's gu'n seachain e an
cunnart.
Tha Dia gle thric a' glaodhach ri mac an
duine nuair tha e air thuar tuiteam ann am
peacadh no ann am buaireadh. Feuch!
Feuch !
Tha Dia 'na sheasamh aig dorus gach aon
againn 's tha e a' bualadh air iomadh doigh.
Aig cuid de dhorsaibh tha e a' bualadh gu
socair citiin. Aig cuid eile tha e a' bualadh
gu math cruaidh. Nuair tha aon do'n d'
thug thu gr^dh air a mharbhadh 's a'
chogadh, air muir no air tir, no a' siubhal <
aig an tigh, tha Dia an sin a' bualadh aig
do dhorus. Tha cuid ann 's chan 'eil suim
aca do nithean spioradail gus am buail Dia
gu math cruaidh aig an dorus aca leis a'
bhas ; an sin tha iad air an dusgadh, 's
tha iad a' guidhe air Dia air son cobhair
agus trocair.
Tha neach eile ann 's nuair bha e l^idir
treun cha sealladh e air eaglais, 's cha robh
e a' faicinn feum ann an aoradh no ann an
tirnuigh, ach nuair tha e air a leagail sios le
tinneas craiteach sgitheil their e riut " Ma
chaomhnas Dia mi air an turns so, cha bhi
mi cho mi-shuimeil tuille mu mheadhonan
nan gras." Nach 'eil e feumail gu'm biodh
na daoine sin air an dusgadh air doigh air
choireigin a chum gu'n cluinn iad Dia a'
labhairt riu, agus a' bualadh aig an doius aca !
Bho chionn ghoirid chuala mi mu sheann
duine a bha a' fuireach leis fein. Aon latha
chan fhaca na coimhear&naich a mach mu'n
cuairt e, ni mo a chunnaic iad ceo as an
luidheir aige ; dh'fheuch iad an dorus ach
bha e glaiste ; an sin ghairm iad air, air
ainm, agus bhuail iad an dorus gu math,
ach cha d' fhuair iad freagairt. Mu dheireadh
chuir iad a stigh an dorus romhpa 's fhuair
iad marbh gun chrith anns an leabaidh e.
Car son, mata, nach cuireadh Criosd a
stigh roimhe dorus a chri^he, oir tha l^n
choir aige air, nach e fein a rinn 'sa dhealbh
e ! Ged dheanadh e sin ciod e an tlachd a
biodh aige ann an ^ite far nach robh iarraidh
air. Cha bhiodh na h-aoidhean eile a tha
stigh toilichte no socair 'na chuideachd.
Dh' fh^g e gach duine aig saorsa a thoile
fein, agus cha teid e gu brath a steach le
lamhachas-l^idir mur faigh e Ian chuireadh,
's gu'm bi an dorus air fhosgladh dha.
Tha mi cinnteach gu'n cual a chuid mhor
a leughas na briathran so iomradh air an
dealbhadair Holman Hunt. Tharruing e aon
uair dealbh agus ged nach tarruingeadh e te
eile gu brath tuille cha rachadh ainm air
dith-chuimhne. Chi thu anns an dealbh sin
Criosd 'na sheasamh aig. an darus 's- lochra^
laiste aige ann an aon laimh, 's leis an te
eile tha e a' bualadh aig an dorus.
Tha e air radh gu'n do leig e fhaicinn an
dealbh so do charaid feuch am faigheadh e a
bheachd oirre. Shaoil e gu'n robh e sonruichte
math, ach bha e a' faicinn aon ni 'ga dith,
cha robh diinadh idir air taobh a mach an
doruis. " 0," ars an dealbhadair, " 's ann air
an taobh a stigh a ta an dunadh, agus 's
ann o'n taobh a stigh a dh' fheumas an
dorus a bhi air fhosgladh . ' ' Mar sin feumaidh
Criosd seasamh gu foidhidneach aig an dorus
gus am bi e air fhosgladh o'n taobh a stigh.
Cho fhad 's a bhios anail a stigh cha chaill
esan a dhochas.
Gle thric tha aoidhean eile stigh, 's tha
iad air an doigh gu math ; chan 'eil iad 'g a
iarraidh, 's mar sin tha iad a' toirt cluas
bhodhar dha. ' ' Feuch tha mi 'n am sheasamh
aig an dorus agus a' bualadh."
An gealladh.
" Ma dh'fhosglas neach air bith an dorus
thig mi a steach agus gabhaidh mi mo
shuipeir maille ris, agus esan maiUe ruim-sa."
Nuair tha an dorus air fhosgladh tha na
h-aoidhean eile a' teicheadh a mach, 's tha
Criosd a' dol a steach. Ann an uine ghoirid
tha atharrachadh mor air a' chridhe ud, 's
tha sith is solas ann nach robh ann riamh
roimhe.
Ach cuimhnich nach tig e gu br^th a
steach mar aon de na h-aoidhean eile :
X
AIG DO DHORUS— CEANNAIRCEACH AGUS AM BIOBULL
feumaidh e a' cheud ^ite fhaotainn, an
seomar uachdrach. Ma chuireas tu an sin
e, tha gach ni mar is coir. C'aite bheil
Criosd an diugh 'na do bheath-sa ? a bheil
e 's an t-seomar uachdrach, no bheil a cheann
flinch le dealt na h-oidhche 's e 'n a sheasamh
a muigh, a' bualadh aig an dorus ?
An t-Suipeax bheannaichte.
Tha mi a' smuaineachadh nach 'eil ^ite
eile ann far an driiidh na briathran so air
cridhe duine mar dhrtiidheas iad aig bord a'
Chomanachaidh .
Tha am bord cuirnichte ; tha na samh-
laidhean air an caradh air ; tha e air a
chuartachadh ; tha gach smuain agus gach
cridhe togta suas ; tha aoibhneas a' lasadh
suas anns gach gniiis.
" So fSn an la a dh'drduich Dia,
'S am hi sinn suilbhir ait ;
Fdir, guidheam, guidheam ort, a Dhe'
Nis soirbhich leinn gu pailt."
'S e an sluagh a chual a ghlaodh 's a dh'
fhosgail an dorus dha, tha cruinn mu'n
bhord. Bhlais iad gu bheil an Tighearn
grasmhor, 's tha an coimhcheangal ris air a
dhaingneachadh aig a' bhord. Tha iad a'
faicinn nan samhlaidhean fan comhair, 's
tha iad ag iocadh am bold do Dhia as ur.
Mar tha na bliadhnachan a' dol seachad tha
iad a' dol o neart gu neart gus an nochdar
iad fa dheoidh ann an lathair Dhe nam feart.
Am biadh mu dheireadh.
'Sea shuipeir am biadh mu dheireadh a
ghabhas duine mu'n teid e a chadal. Tha
gach comanachadh a tha dol seachad 'na
shuipeir mu dheireadh do chuideigin. C'aite
an diugh a bheil an neach a bha ri do thaobh
aig a' Chomanachadh mu dheireadh. Ghair-
meadh dhachaidh e 's tha e a' triall romhainn
air an t-sUghe gu tir an 4igh. Chan fhaic
sinn aig Suipeir an Tighearn gu brath tuille
air an talamh e, ach an uair a bhriseas an
la 'sa theicheas na sgailean bidh e maille ri
Criosd ann an gloir far nach bi dealachadh
no eadar-sgaradh na's mo. " Gabhaidh mi
mo shuipeir maille ris agus esan maUle
riumsa."
Ceannairceach agus am BiobuU
Le S.M.
THEAGAMH gu'n cual a h-uile duine a
leughas an duUleag so mu'n ar-a-mach a
rinn sgioba na luinge, Toirbheartas, bho
chionn corr agus seachd fichead bliadhna,
nuair a chuir iad an sgiobair agus ochd duine
deug ann an geola bhig agus a leig iad air
falbh iad air iomadan air a' chuan. Chaidh
na ceannaircich air tir an Tahiti, is thuinich
iad anns an eilean sin.
An ceann bliadhna, air eagal gu'n tigeadh
toir air agus gu'n rachadh a chur an sas,
dh' fhag Fletcher Christian an t-eilein, is
chaidh e fada anns an aird an ear-dheas gu
eilean a b' iomaUaiche. Thug e leis naoi
seoladairean Breatunnach, sia daoine dubha,
agus dha dheug de mhnathan dubha ; agus
m' an deachaidh iad air tir chuir iad toll
anns an luing is chaidh i fodha.
Eadar tinneas agus an ruidhtearachd fein
cha d' fhuair na daoine geala ach saoghal
goirid anns an eilean ; an ceann naoi
bliadhna cha robh beo ach aon duine geal,
coignear de na boirionnaich dhubha, agus
naoi deug de chloinn.
An sin thoisich am Breatunnach ud, Iain
Adams, air eagal a ghabhail oir chunnaic e
gu soilleir nach robh air thoiseach air ach
am bas.
An la na h-6iginn.
An sin thug e lamh air a' BhiobuU ; ged
nach robh e fhein no a chompanaich a'
riaghladh am beatha le teagasg a' Bhiob-
uill, lean Fletcher Christian, ceann-feadhna
nan ceannairceach, ris an leabhar fad na
h-uine. Gus mo naidheachd a ghiorrachadh
rinn am BiobuU duine ur de Iain Adams,
agus chan e mhain gu robh e fhein air
atharrachadh ach bha each air an athar-
rachadh cuideachd. Fad dheich bliadhna
fichead bha e 'n a cheann agus 'n a aodhair
thairis orra, 'g an teagasg ann an eolas na
Firinn agus a' riaghladh an eilein a reir
laghannan a bha air an tarruing as a' Bhiob-
uU.
M' an do chaochaU e ghairm e cinn nan
teaghlaichean 'g a ionnsuidh agus shonraich
e aon dhiubh gu bhi 'n a cheann air an
eUean.
Eilean Pitcaim.
Sin an t-eilean ris an abrar eUean Pitcairn
an diugh, eUean a bhuineas do Bhreatunn
a nis, agus is ann o sgioba na luinge ud a
thainig na daoine a tha anns an eUean. Bha
iad uUe air dol as an t-seaUadh mur b'e
gu'n d' fhosgaU Iain Adams, an seoladair
CEANNAIRCEACH AGUS AM BIOBULL
neo-dhiadhaidh ud, am Biobull 'n a eiginn,
agus gu'n d' fhuair e ann a' bheatha agus an
gliocas a tha o shuas.
Tha a' cheart chumhachd so anns a'
BhiobuU an diugh fhathast, is chithear
na nithean tha e a' deanamh anns na
laithean so fhein. Bho chionn ghoirid reic
missionaraidh ann an ceann a Deas America
Biobull ri boirionnach a cheannaich an
leabhar a chionn gu robh e saor. Chuir i air
an sgeUp e, far an robh e an iiine bheag air
a chomhdachadh le stur is salchar. An sin
bha e air a thilgeadh a mach air an diinan,
far an do thoisich na duilleagan air cnamh.
La de na laithean thainig ban-choimhearsnach
'g a faicinr;, agus paisde aice. Bha am paisde
a' cluicheachd mu'n cuairt an dunain ;
faicear an leabhar ud air an dunain is togar
e. Chaidh i a steach leis is dh' fhaighnich
i am faodadh i a thoirt dhachaidh leatha.
Thubhairt am boirionnach gu'm faodadh,
oir nach robh feum air bith aice-se air. An
uair a chaidh iad dhachaidh sheall mathair
na caUeig air an leabhar, agus is e an smuain
a thainig 'n a h-intinn gu'm biodh na
duUleagan gasda a dheanamh cigarettes.
Sin mar bha ; bhiodh i a' sracadh duilleig
as a' Bhiobull a h-uile uair a dheanadh i
cigarette dhi fhein. La a bha i a' sracadh an
leabhair thug an duine aice as a laimh e a
dh' fhaicinn ciod an seorsa leabhair a bha
ann, no ciod a bha air a sgriobhadh arm.
Labhair an Spiorad Naomh a tha anns an
Fhacal ri cridhe an duine, is air a' cheann
mu dheireadh bha e fhein agus a chompanach
— duine ain-diadhaidh eile^ — air an iom-
pachadh. Dhearbh Facal an Tighearn orra
am peacaidhean, ach fhuair iad anns na
duilleagan sracte eolas air slighe na slainte,
is ghabh iad ris an t-saorsa a tha Dia a'
tairgsinn dhuinn ann an Criosd. Bha iad
air an cur air lath mar fhoirbhich anns a'
cheud eaglais a chuireadh air chois anns
an aite, is shaothraich iad gu dileas ann an
seirbhis an Tighearn ; gun mhissionaraidh
eile 'g an teagasg ach a mhain an Spiorad
Naomh a tha labhairt anns a' Bhiobull,
bha iad air an toirt a steach do rioghachd
Dhe.
An Fhianius shiorruidh.
Tha fianuis d'a fhirinn fein ann am Facal
Dhe ; ciod air bith canain a thionndar
innte e labhraidh e ri coguis dhaoine a
leughas e. Bheir e air daoine seasamh an
lathair Dhe agus iad fein fhaicinn an solus
a lagha-san. Cluinnidh iad an coguis fein
a' labhairt ann, 'g an diteadh. Ach an uair
a dhiteas e iad, an sin togaidh e suas m' an
coinneamh an Slanuighear a chuir Dia, do'n
t-saoghal 'g an te^rnadh.
Ach gus tilleadh gu eilean Phiteairn, dh'
fhas muinntir an eUein na bu lionmhoire
(bha mu choig fichead anam ann), is dh'
fhas am Biobull a bha aca an urram agus
an cumhachd.
Thoisich bataichean a bhiodh a' dol
seachad air an eilean air tadhall ann, a chur
seachad na Sabaid agus a ghabhail pairt
ann an aoradh Dhe. B' ann leis a' bhan-
traich aig Fletcher Christian a bha am
Biobull, ach bha an clodh meanbh agus a
sealladh a' dol air ais. Mar sin rinn i iomlaid
ri sgiobair a bha air soitheach Americanach ;
ghabh esan an Biobull anns an robh an
clodh meanbh is thug e dhi BiobuU a bha
aige le clodh garbh a b' fhasa dhi leughadh.
An uair a chaidh e air ais a dh' America
thug e am Biobull aig Fletcher Christian do
mhinistear araidh, am Boston. Chuir esan
clair ura air, agus thug e e do'n leabhar-lann
an New York, far a bheil e a nis air a
ghleidheadh gu sabhailte.
Gun choimeas ris.
Chan 'eil leabhar air an t-saoghal an diugh
a tha air a leughadh le uiread dhaoine ris
a' Bhiobull. Ged tha cleachdanna dhaoine
ag atharrachadh chan 'eil cumhachd a'
Bhiobuill ag atharrachadh, no aireamh nan
daoine a tha 'g a leughadh, — righrean is
ceaird, uachdarain is iochdairean, sgoilearan
Is daoine gun sgoU, seann daoine is daoine
oga, ministearan, clachairean, cleirich. Leugh-
ar e anns a' phriosan, leughar e ann an
seomar an Righ. B' abhaist do Alecsandra
nach maireann, mathair Righ Deorsa, a
clann a chruinneachadh timchioU oirre air
feasgar Sabaid a sheinn laoidhean Shankey ;
an uair a bha an Righ 'n a bhala'ch gheall
e dhi gu'n leughadh e caibideal de'n Bhiobull
a h-uile latha.
Ceasnaich thu fein.
Tha mi cinnteach, a leughadair, gu bheil
Biobull agad-sa dhuit fein. A bheil thu 'g
a leughadh ? Sin an gnothuch. Chuala
mi mu ghille 6g a bha cho eolach air Htir
a' Bhiobuill 's gu robh e an duil nach robh
feum ann dha leantuinn air a leughadh.
Ach leth-cheud bliadhna 'n a dheidh sud
bha e fhathast 'g a leughadh, 'g a rann-
sachadh, agus 'g a shearmonachadh, agus
a' faotainn ann saoibhreas grais agus
gliocais. An uair a sgriobh Pol gu Timoteus
thubhairt e ris, " O bha thu ad leanabh b'
aithne dhuit na sgriobturan naomha a tha
CEANNAIRCEACH AGUS AM BIOBULL— NA TRI LEABHRAICHEAN
comasach air do dheanamh glic chum
slainte tre 'n chreideamh a tha ann an losa
Criosd" (2 Tim. iii. 15).
An teachdaireachd so.
Sin an teachdaireachd a bu mhaith leam
a thoirt do luchd-leughaidh na duilleig so,
gur ann tre Fhacal Dhe, agus tre shoill-
seachadh an Spioraid Naoimh, a tha daoine
air an tarruing gu losa Criosd agus a' faotainn
beatha nuadh bhuaith.
Ma dh' fhaoidte gu'n leugh cuid-eigin an
duilleag so nach 'eil a' dol do'n eaglais ;
cuid-eigin nach 'eil riaraichte leis an eaglais.
Feuchadh an duine sin, ma ta, ciod a tha
aig a' Bhiobull ri radh ris mu Dhia. Chan
urrainn sinn teicheadh ' bho Dhia, oir feum-
aidh sinn uUe cunntas a thoirt dhasan.
Ann am baile beag am Brazil bha sagart
'n a sheasamh aon la a' sracadh a' Bhiobuill
'n a chriomagan agus a' tUgeadh nan
criomagan ann an teine. Cha robh an sluagh
a chruinnich timchioU air idir toilichte leis
an obair a bha e a' deanamh, oir beagan
roimh sud cheannaich iad na Biobuill o
shoisgeulaiche a bha 'g an reic anns a'
bhaile, ach cha leigeadh an sagart led an
gleidheadh no an leughadh.
Thog a' ghaoth aon duilleag as an teine,
agus air a sgiathaibh bha i air a giulan a
steach air uinneig araidh air an t-sraid.
Thog bean-an-tighe an duilleag ; leugh i
cuid de na bha air a sgriobhadh oirre, is
thubhairt i rithe fhein, " Leigidh mi so
fhaicinn do mo cheUe, oir is ann a leabhar
naomh a tha e." " 'S ann gun teagamh,
ars' an duine, ma dh' fhaoidte gu'm faigh
sinn an corr de'n naidheachd la air chor-
eigin."
Chaidh bliadhna seachad. La a thadhaill
fear a bha reic leabhraichean aig an dorus,
leig am boirionnach fhaicinn an duilleag
dha, is dh' fheoraich i dheth c' aite am
faigheadh i an corr de'n naidheachd.
" Gheibh anns an leabhar so," agus
thionndaidh e suas dhi an treas caibideil
de shoisgeul Eoin far a bheil e air innseadh
mar thainig Nicodemus gu losa anns an
oidhche, oir b'e na briathran a bha air an
duiUeig, " Oir is ann mar so a ghradhaich
Dia an saoghal gu'n d' thug e aon-ghin
Mhic fein chum agus ge b'e neach a chreideas
ann, nach sgriosar e, ach gu'm b'i a' bheatha
shiorruidh aige."
Cheannaich i an leabhar, agus le othail
dh' innis i uime d'a ceile an uair a thainig
e dhachaidh bho obair. Thoisich iad ak
a' BhiobuU a leughadh, is fhuair iad ann
saorsa d' an anam agus sith Dhe. Aon as
deidh aoin bha an teaghlach uUe air an
toirt gu Dia, air chor agus gu robh an tigh
ud mar choinneal anns an aite.
Togaibh an sgeul, a ghaoithean,
'S a thonnan aobhach mor,
Bho thraigh gu traigh 'ga sgaoileadh,
Mar aon chuan boillsgeach gloir.
Ann an Htreachas an t-saoghaU b'e roghainn
an fhir nach maireann, an t-Ollamh Iain
Stiubhard Blackie, bardachd Homer, sailm
Dhaibhidh, agus orain Bhurns. B'e an
t-salm so a' cheud te a dh'ionnsaich e air
a theangaidh 'n a phaisde, agus b'i an te
mu dheireadh a bha au- a bhUean m'an do
shiubhail e. Leis an anaU mu dheireadh a
bha aige bha e ag aithris shalm gu beag ris
fhein.
Eadhon am measg nithean mora tha an
t-salm so mor agus maiseach ; bha ionghnadh
agus moladh ann an cridhe an duine a rinn
i, oir ciod air bith taobh an tionndadh e
bha e a' faicinn comharraidhean air gloir
agus cumhachd agus gliocas an Ti a chruth-
aich na neamhan agus an talamh.
Tha na neamhan ag aithris gloir Dhe,
Agus na speuran a' cur an dill gniomh
a lamh.
Na tri leabhraichean
(Salm xi.)
Tha na neamhan a' cur an ceill gloir Dhe (1).
Is iomlan lagh an Tighearna (7).
0 lochd diomhair glan thusa mi (12).
A' cheud leabhar.
Fada m' an do thoisich na faidhean, no na
salmadairean, no na h-abstoU, air searmon-
achadh bha na neamhan ag innseadh do
chloinn-daonna gu bheil Dia ann, agus ged
bhiodh gach fianuis eile a tha aig Dia anns
an t-saoghal air an cur 'n an tosd, leanadh
na speuran agus na reultan air fianuis a
thoirt d' an Cruithear, ag radh gun sgur,
" Nach mor an Ti a thug dhuinn ar bith ! "
SaoUidh ministearan, agus luchd-teagaisg,
agus maighstirean-sgoile, gur e iadsan a tha
a' Qumail dhaoine cuimhneachail air Dia,
agus chan 'eil teagamh nach 'eil iad 'g a
dheanamh ann an tomhas beag, ach tha
daoine air an cumail cuimhneachail air Dia
le fonn is cuan, leis na speuran os an cionn
agus an talamh fo 'm bonn, agus mile guth
eile leis a bheil obair a' Chruitheir a' labhairt
riu.
NA TRI LEABHRAICHEAN.
Co is urrainn sealltuinn air a' ghrein a'
dol as an t-sealladh anns a' Chuan Shiar
air feasgar ciuin, agus an iarmailt uile os a
cionn a' dearrsadh le daithean oirdhearc
nach fhacas riamh anns a' bhreacan as
riomhaiche a dhealbh lamhan, gun a chridhe
a thoirt leum as le gairdeachas, no gun
faireachduinn a bhi aige gur e Dia agus nach
e duine a thug a h-aithne agus a cursa do'n
ghrein.
Nach bu mhaith an sgoil-oidhche do
dhaoine seasamh air an raon air oidhche
shoilleir, a' dearcadh le ionghnadh agus
tuigse air na lochrain dhealrach a tha . ri
fhaicinn 'n am miltean anns an speur,
reultan a tha cuid dhiubh cho fad air falbh
's gu bheil an gath soluis a thig bhuapa a'
siubhal da mhile bliadhna m'an ruig e an
saoghal so,
Samhach is ciuin ged tha an. triall,
Mu'n talamh dhorcha so ag iadh,
Guth ged nach cluinnear f 6s no fuaim
'N an imeachd dealrach tosdach shuas ;
Gidheadh le cluasaibh tuigse glic
Cluinnear am fonn 's an ceol gu trie,
A' seinn gun tamh air feadh gach linn,
" Is tusa, Dhia, a chruthaich sinn."
Ged tha na neamhan tosdach agus ged
nach 'eil cainnt no briathran aig na reultan
tha iad na's drdidhtiche mar fhianuisean
do Dhia na na searmonaichean as briath-
raiche air thalamh ; tha an teachdaireachd
air a liubhairt ann an cainnt dhiomhair a
thuigear anns gach tir agus leis gach cinn-
each. Cha ruig facal Spurgeon ach air
Sasunnaich no air muinntir na Beurla ach
ruigidh facal a' Ghrioglachain gu criochan
an domhain.
An dara leabhar.
Ach ged tha na neamhan agus oibre a'
Chruthachaidh a' cur an ceill gloir agus
cumhachd agus gliocas an Tighearna b'
aithne do'n t-Salmadair leabhar eUe anns
am faighear fianuis do Dhia a tha na's
fhearr agus na's cinntiche na gheibhear
anns na speuran, am Biobull ; leabhar anns
a bheil reachdan iomlan air son na beatha
so, a ni daoine simplidh glic, agus a shoUl-
sicheas an siiilean.
Ciod a bha an Salmadair a' ciallachadh
le " lagh lehobhah," " fianuis lehobhah,"
" orduighean lehobhah," " aithne lehobh-
ah," " breitheanas lehobhah ? " Bha lagh
Mhaois, ach a thuilleadh air lagh Mhaois,
gach foillseachadh a rinn Dia air fein le
faidhean do na h-aithrichean. Ged bha lagh
Mhaois gu maith teann cha robh e 'n a
uallach do'n t-Salmadair no do dhaoine air
bith air an robh eagal lehobhah, oir bha
fhios aca gu'n robh an lagh iomlan agus gur
mor sith na muinntir aig a bheU gradh dha.
Thoir an aire, a leughadair, an cHii a
tha an Salmadair a' toirt air lagh Dhe no
air a' Bhiobull ; tha e iomlan, agus cinnteach,
agus ceart, agus glan, agus cho fiachaU 's
gu bheil saoibhreas mor aca-san aig a bheU
tart 'n an anam air a shon.
Ach ged bu mhaith am BiobuU a bha aig
an t-Salmadair tha Biobull as fhearr againne ;
BiobuU anns a' bheil an soisgeul cho maith
ris an lagh, agus foillseachadh air a dheanamh
air Dia, chan ann a mhain ann am facal, ach
ann am beatha. Binneadh am facal 'n a
fhedil, agus chunnaic sinn a ghloir Ian grais
agus fir inn.
Tha na neamhan a' foillseachadh cumh-
achd agus m6rachd Dhe ; tha an lagh a'
foillseachadh a thoU naomh, ach ann an
losa Criosd chithear a ghras. " Is aithne
dhuibh gras an Tighearn losa Criosd, ged
bha e saoibhir, gidheadh gu 'n d' rinneadh
bochd e air bhur son-se, chum gu'm biodh
sibhse saoibhir tre a bhochdainn-san."
An treas leabhar.
" Is ann tre an lagh tha eolas peacaidh,"
tha Pol ag radh, rud a b'aithne do'n t-Salma-
dair fada roimh la Phoil. Chuir an lagh gu
fein-cheasnachadh e, agus an uair a rannsaich
e a chridhe fein chuir na chunnaic e 'n
a chridhe fein air a ghluinean e, ag urnuigh
ri Dia, " o lochdan diomhair saor thusa mi."
Tha lochdan diomhair fada na's miosa
na peacaidhean foUaiseach, ach ciod air
bith a dhuisgeas coguis duine agus a bheir
a lochdan diomhair gu chuimhne tha an ni
sin 'n a mhaighstir-sgoil 'g a thoirt gu
Criosd.
Gle thric cluinnear diadhairean a' cur
dealachaidh eadar peacaidhean aineolais,
peacaidhean anmhuinneachd, agus peacaidh-
ean danadais ; ged tha Facal Dhe agus ar
coguis ag innseadh dhuinn gu bheil gach
seorsa peacaidh toillteanach air fearg Dhe
tha peacaidhean danadais na's miosa na
each. Tha aobhar an aineolais anns an
inntinn, aobhar na h-anmhuinneachd anns
a' chridhe, ach aobhar an danadais anns an
toil. Gus am bi toil duine air a ciosnachadh
agus air a cosnadh do Dhia cha bhi e gu
brath tearuinte.
Duine a theid le comhairle shuidhichte
do aite no do chomunn far a bheU fhios aige
gu'n tachair buaireadh air, sin agad duine
a tha air bheul tuiteam ann am peacadh
danadais. " Roimh sgrios theid uabhar ;
agus roimh leagadh spiorad ardanach,"
"Clann Shioin"
CHA toigh learn a bhi cluinntinn duine air
bith a' cur sios air Breatunn, no a' bruidhinn
gu suarach no gu magail mu'n obair fhiachail
a rinn i cheana, agus a tha i fh-athast a'
deanamh anns an t-saoghal. Ged nach 'eil
ann am Breatunn ach eilean beag air uchd
a' chuain, thigeadh call a bu mhotha air an
t-saoghal uUe, na'n rachadh Breatunn sios,
na thainig air an uair a chaill a' Ghreig agus
an Roimh an cumhachd agus an inbhe,
Ged nach biodh dad aig duine as an deanadh
e uaill ach a mhain gu'n do rugadh e ann
am Breatunn bu leor an t-aobhar-uaill sin
fhein ; tir na saorsa, tir an t-soisgeil, tir a'
cheartais, far a bheil Coinneal a' dealradh o
chionn tri cheud bliadhna a thug solus do'n
t-saoghal uUe. Sin agad an fhirinn agus
gun dad ach an fhirinn. Duine air bith a
bhios a' faotainn coire do Bhreatunn, no a'
cur sios oirre, is e lan-di a bheatha an
t-eilean so fhagail, agus dol do rioghachd as
fhearr, ma' s aithne dha i. C'aite an rachadh
tu ?
M' an do thoisich an cogadh bha daoine
sonraichte 'g ar bodhradh gus an robh sinn
sgith dhiubh, ag innseadh dhuinn gur ann
againn fhein a bha a' choire a' Ghearmailt
agus an Eadailt a bhi cho neo-thoiUchte agus
cho caonnagach 's a bha iad, agus gu'm b'e
na cumhacha-sithe a rinneadh an Versailles
a bu mhathair-aobhair do gach trioblaid a
thainig air an t-saoghal o chionn bhliadhn-
achan. Chan urrainnear gu brath cumhacha-
sithe a dheanamh a riaraicheas an da thaobh,
no a shaoileas iad le cheile ceart agus
cothromach ; na'm b'urrainn car son a bha
iad a' tapaid idir ? Ach ged nach robh bann-
sithe Versailles 'n a h-oilbheum do m'
choguis fern riamh chan ann a dh'fhireanach-
adh nan cumhachan a bha innte a tha mi 'g
a sgriobhadh so, ach a radh gu'n tainig
barrachd trioblaid air Breatunn an cois aon
de na cumhachan a b'fhearr a rinneadh an
Versailles na thainig oirnn an cois na
feadhnach a bu mhiosa. Air chor agus nach
urrainn dhuit a bhi cinnteach co dhiu as
fhearr, sud no so.
Glic agus uasal. /
Rinn Breatunn rud ceart agus uasal, agus
rud a bha sinn an duU a bha glic, an uair a
thug i rabhadh do rioghachdan eUe gu'm bu
mhaith leatha dachaidh a bhi air a dheanamh
do na h-Iudhaich ann am Palestin, duthaich
an sinnsir. B' e am Morair Balfour a' cheud
fhear a thagair gu'm biodh an cothrom so
air a thoirt dhaibh, agus tha cuimhne agam
fhathast mar leum ar cridheachan le toUeach-
adh aig an am, an diiU gu'm biodh a nis dochas
agus dachaidh air a thoirt do shluagh
bochd a dh'f hulling barrachd geur-
leanmhuinn troimh na linntean na dh'f hulling
daoine eile air thalamh. Bha an rioghachd
uile toilichte lamh a bhi aig Breatunn anns
a' chilis, agus bha e 'n a fhaochadh d' ar
coguis cothrom fhaotainn air cor agus
coirichean nan ludhach anns an t-saoghal
a chur ceart. Ach is e a thachair gu'n do
loisg sinn ar meuran anns an teine, agus gu
bheil sinn fhein agus na h-Iudhaich an diugh
air ar mallachadh an uair a bha dull againn
ri beannachadh. Dh'fhaodamaid a radh mar
thubhairt am faidh leremiah, " Bha siiil
againn ri sith, ach maith sam bith cha
d'thainig ; ri aimsir slainte, agus feuch
uamhas."
Saorsa no smachd.
Tha e duilich sith a dheanamh ri
muilleanan de dhaoine nach 'eil de'n aon
inntinn, ach a tha dannarra gus an toil fhein
fhaotainn. Rinn am fear beag ud anns a'
Ghearmailt a bhios a' magadh air Breatunn
air an Radio magadh gu leoir oirnn a chionn
nach robh a' dol againn air sith a dheanamh
ann am Palestin, no an duthaich a riaghladh
le sgoinn is smachd. Chan 'eil teagamh nach
b'urrainn Breatunn smachd a chumail air
na h-Arabaich na'n togradh i, leis a' ghunna
no eadhon le bata laidir, ach chan e sin doigh
Bhreatuinn, agus a h-uile uair a dh'fheumas
i roghainn a dheanamh is fhearr leatha gean-
maith dhaoine a chosnadh le saorsa a thoirt
dhaibh seach iimhlachd fhaotainn le smachd.
Air uairean tha an doigh-riaghlaidh so a'
toirt air droch dhaoine agus air daoine
dannarra brath a ghabhaU air Breatunn (ni
a clann fhein e cho maith ris na coigrich) ach
air a shon sin tha i a' leantuinn air, gineal an
deidh gineil, a chionn gu bheil i cinnteach
gur e so an doigh as fhearr air a' cheann mu
dhetreadh. Co an rioghachd eile a bheireadh
saorsa facail do Ghandi agus do Phacifists
mar tha Breatunn a' toirt dhaibh. Ach
chan 'eil sin 'n a chiiis-naire dhi, agus cha
mho tha e a' milleadh a cKti no a neart, agus
a dh'aindeoin a' mhagaidh a rinneadh oirre
le Sanbalat agus a shliochd a chionn gu'n d'
fheuch i ris na h-Iudhaich a shuidheachadh
as iir 'n an seann dachaidh, agus a chionn
gu'n do ghiulain i gu faidhidneach leis na
h-Arabaich a bha air son a cumail a mach,
bha an run a bha 'n a cridhe uasal agus
cothromach. Ma dh'fhuiling i air a shon
dh'fhuiling i air son na corach.
CLANN SHIOIN
Nithean narach.
Ciod an ceann-criche a bhios aig a' gheur-
leanmhuinn a thatar a' deanamh air na
h-Iudhaich ? Agus car son a thatar 'g a
dheanamh ? Tha e duilich a radh ; air
uairean saoilidh mi gur h-aithne dhomh an
t-aobhar, ach air uairean eile thig teagamh
'n am inntinn nach 'eil mi ceart, agus gu
bheil diomhaireachd anns a' chuis nach 'eil
mi a' tuigsinn.
Ma's ann a chionn gu'n do cheus na
h-Iudhaich Criosd a dh'fhuathaich na
Criosduidhean iad anns gach linn, shaoileadh
tu gu'm feuchadh na Criosduidhean ri
maitheanas a thoirt dhaibh mar rinn an
Slanuighear fein. Chan 'eil aon phuing anns
a' Chreidimh Chriosduidh as soUleire na
gu'm feum esan a fhuair maitheanas
maitheanas a thabhairt.
Ach ciod air bith an t-aobhar, rinneadh
cheana, agus thatar a' deanamh an diugh
fhathast, geur-leanmhuinn air na h-Iudhaich
a chuireas naire oirnn, naire cho mor 's gu'm
bu mhaith leinn ni-eigin a dheanamh as an
leth a dh'aotrumaicheadh ar cionta.
Clann Shioin.
Am measg nan ludhach fhein chan 'eil
ach aon bhuidheann a tha ag iarraidh dol
air ais do thir a' gheallaidh, am buidheann
ris an abrar " Clann Shioin." Is fearr le
each fuireach ann an duthchanna as reamhra.
Chan 'eil ann am Palestin ach fearann
bochd ; tha e cho duilich tuath a shuidh-
eachadh air 's a tha e anns a' Gh^idhealtachd.
Tha e a' cosd mu mhile not aon teaghlach a
shuidheachadh air an fhearann, agus is ann
o ludhaich bheartach ann an America a
tha a' chuid mhor de'n airgiod a' tighinn.
Ged nach rachadh iadsan air an ais iad
fhein is maith led gu'n rachadh am
braithrean bochd ann.
Ciamar a tha a' dol daibh anns an oidhirp
a tha iad a' deanamh air dachaidh ilr a
chur suas dhaibh fein ann am Palestin ?
Chan 'eil e furasd a radh ; tha e ro thrath
breith cothromach a thoirt air an cor, ach
chan ann gun dicheall no gun saothair a
tha dol aca air an casan a sheasamh, agus
fad na h-uine tha na h-Arabaich, am follais
agus an uaigneas, a' feuchainn ri 'm beatha
a dheanamh searbh dhaibh.
Bho chionn ghoirid bha mi a.' bruidhinn
ri duine tuigseach a tha ann an seirbhis
Bhreatuinn ann am Palestin, is dh'fhoighnich
mi dheth am b'urrainn e innseadh dhomh
car son a tha na h-Arabaich cho guineach
ris na h-Iudhaich ? " Tha sin," ars' esan,
" furasda gu leoir a thuigsinn ; tha fearann
aig an Arabach ach chan 'eil airgiod aige,
agus tha airgiod aig an ludhach ach chan
'eil fearann aige. Air ghaol airgJod-uUamh
fhaotainn 'n a laimh agus a bhi iollagach
diomhaineach cho fad 's a mhaireas e,
reicidh an t- Arabach a' chroit ris an ludhach,
agus air ghaol fearann fhaotainn ann an tir
a dhaoine bheir an t-Iudhach pris oirre nach
fhiadi i. Ann an uine ghoirid cosdaidh an
t-Arabach an t-airgiod, agus tha e gun
airgiod gun chroit, agus an sin tha naimhdeas
aige ris an fhear a cheannaich i, agus bu
mhaith leis an gunna a chur ris. Ach tha
lagh Bhreatuinn a' dion an ludhaich."
Daoine crionna.
Tha fhios aig na h-Iudhaich agus aig na
h-Arabaich le cheile gu bheil gliocas agus
crionnachd, sgoinn agus dicheall, anns an
ludhach nach 'eU anns an Arabach, agus is
e sin a tha a' toirt air an ludhach a bhi
taireil air an Arabach agus air an Arabach
a bhi amharusach agus gamhlasach do'n
ludhach.
Is ann a Poland agus a Russia a thainig
a chuid mhor de na h-Iudhaich a chaidh air
an ais do Phalestin. Tha iad 'n an daoine
deanadach sitheil, ach air uairean bithidh na
ceannardan aca (ceannardan " clann
Shioin ") a' deanamh bpUich amaideach, agus
bithidh a' bhoilich sin a' cur nan Arabach
air a' chuthach dhearg. Bithidh iad a'
boilich gur ann dhaibhsan a bhuineas an
duthaich agus nach ann do na h-Arabaich.
Bithidh na h-Arabaich fhein a' deanamh
boilich cuideachd ; a' boilich gur e iadsan
a thug a mach buaidh do Bhreatunn anns a'
chogadh mu dheireadh, ach nach d'fhuair
iad an duals a bu choir dhaibh fhaotainn
air a shon.
Eadar boilich na dithis agus an naimhdeas
a tha aca d'a cheile tha e duilich do Bhreatunn
sith a chumail ann am Palestin gun
toiseachadh air an smachdachadh.
Ach tha cuid mhaith de na h-Arabaich
reusanta gu leoir ; tha iad a' faicinn gu
bheil na h-Iudhaich a' maitheachadh na
duthcha le airgiod a thoirt innte ; gu bheil
beoshlaint na's fhearr aca a nis le obair agus
sgoinn nan ludhach na bha ?ica roimhe,
agus mar sin tha iad air son a bhi reidh ri'n
coimhearsnaich .
Creideamh an aithrichean.
Tha moran dhaoine an dixil gu bheU na
h-Iudhaich a' leantuinn ri creideamh an
aithrichean na's dluithe na sluagh air bith
eile. Chan 'eil sin fior. Ged tha buidheann
dhiubh a' seasamh gu laidir fhathast air
creideamh an aithrichean tha a' chuid as mo
CLANN SHIOIN— ATREAMH NAN lUDHACH
dhiubh cho roinnte a thaobh creidimh ri
daoine eile, agus eadhon 'n an dachaidh uir
chan e altair do lehobhah a chuir iomadh
teaghlach suas ach altair air a bheil dealbh
Karl Marx, athair nan Communists uUe.
Tha e air a radh gu bheil barrachd de ana-
creidich am measg nan ludhach na tha am
measg cinneach air bith eile, agus barrachd
dhaoine a tha ag aicheadh gu bheil Dia ann.
Am measg " clann Shioin " a tha nis air
tuineachadh ann am Palestin gheibhear
teaghlaichean a tha cho diadhaidh a reir
gnaths an aithrichean 's gu'n do thraisg iad
agus gu'n do chomhdaich iad an cinn le
luaithre a chionn gu robh e air a cheadachadh
Eabhra a chleachdadh mar mheadhon-
teagaisg anns an Oilthigh, a' chainnt naomh
nach bu choir a chleachdadh ach ann an
iirnuigh a mhain. Air an laimh eile
gheibhear am measg " clann Shioin " ann an
tir a' gheallaidh ludhaich a tha na's gaolaiche
air muic-fheoil na tha iad air aran neo-
ghoirtichte, agus nach toir ho-ro air Abraham
no air lagh Mhaois. Chan e creideamh ach
duthchas agus fuil a tha a' cumail an
t-sluaigh so dileas d'a cheile agus dealaichte
o chinneach eile.
An ceann-criche ?
Ma shoirbhicheas an run a bha an inntinn
Bhreatuinn a thaobh nan ludhach is maith
an gnothuch, ach mur soirbhich cha ruig i a
leas naire a bhi oirre gu'n d'fheuch i ri
baigh a nochdadh dhaibh.
Aig am eile 'n an eachdraidh bha na
h- ludhaich air an toirt air an ais do
Jerusalem, a thogail nam ballachan briste.
Bha naimhdean aca anns na laithean sin a
dh'fheuch ri bacadh a chur orra, ach le
diorras agus dicheaU chum iad orra gu
misneachaU, agus chaidh led air a' cheann
mu dheireadh. Agus is maith do'n t-saoghal
gu'n deachaidh, oir tha sinn uUe a' mealtainn
toradh na buadha sin, agus ma theid leo air
an turns so, c6 aige tha fhios nach meal an
saoghal beannachdan ura an cois na buadha sin.
Bha Pol cinnteach gu'n tig an la anns am
bi Israel uUe air an tearnadh : mar tha e
sgriobhta, " Thig am Fear-saoraidh o Shion,
agus tionndaidhidh e mi-dhiadhaidheachd
o lacob."
Aireamh nan ludhach
ANNS a' chunntas mu dheireadh a chunnaic
mi air aireamh nan ludhach bha e air a
radh gu bheil se muilleana deug dhiubh anns
an t-saoghal, air an sgapadh air feadh nan
rioghachdan uile, a' chuid as mo dhiubh
ann an criochan shear na Roinn Eorpa.
Anns an Roinn Eorpa.
Breatunn
Poland -
Ukraine
Rumania
A'Ghearmailt
Russia -
Huftgary
Staidean na Baltic
Czecho Slovakia
Austria -
An Fhraing -
An Olaind
An Eadailt
Belgium
An Tuirc
A' Ghreig
Bulgaria
An t-Suain
An Spainnt
Lochlann
An America.
Na Staidean -
Canada -
Argentine
Meadhon America
Na h-Innsibh an lar
320,000
2,900,000
2,400,000
1,000,000
800,000
690,000
550,000
460,000
380,000
350,000
155,000
110,000
72,000
50,000
90,000
89,000
40,000
6,500
5,000
1,500
4,000,000
160,000
145,000
17,000
6,500
Anns an Asia.
Am Palestin -
Russia
An Tuirc
Irak . -
Arabia -
lapan
An aitean eile
An Astralia -
An Africa
180,000
100,000
79,000
87,000
25,000
180,000
26,000
460,000
An Obar Dheathain . . - - 0
Tha barrachd dhiubh ann an America
na ann an duthaich air bith eile ; tha dorsan
America farsuinn agus fosgailte daonnan.
Am bitheantas tha iad a' bruidhinn cainnt
na duthcha anns a bheil iad a' fuireach,
ach is e Yiddish an cainnt mhathaireil,
an diithchanna shear na h-E6rpa. Chan
'eil ach fior ludhach annamh a thuigeas
Eabhra.
Is ann as a' Ghearmailt, a Russia, agus
a Poland, a dh'fhalbh a chuid as motha de
na h-Iudhaich a tha ann an America.
Ged tha ludhaich ann a tha anabarrach
beartach chan 'eil anns a' chuid mhor dhiubh
ach daoine bochd.
Anns a' chogadh mu dheireadh bha iad
ri 'm faotainn anns a h-uile arm a bha
mach, a tapaid an aghaidh a cheile.
B' e an t-Iudhach a b' ainmeUe anns an
t-seann t-saoghal, Maois ; agus an t-Iudhach
as ainmeUe anns an t-saoghal ur, Hitler.
Aireamh 12
1940
Gu Cluaintean Gorma
Agus an uair a thainig iad gu Mar ah, cha b' urrainn iad uisgeachan
Mharah ol, oir bha iad searbh ; uime sin thugadh llarah mar ainm air. Agus
rinn an sluagh gear an an aghaidh Mhaois, ag radh, Ciod a dh' olas sinn.
Agus dh' eigh esan ri lehobhah, agus nochd lehobhah fiodh dha agus thilg e
anns na h-uisgeachan e, agus rinneadh na h-uisgeachan milis. Ecsodus xv, 23-25.
Agus thainig iad gu Elim far an robh da thobar dheug uisge, agus deich agus
tri fichead craobh phailnie ; agus champaich iad an sin laimh ris na
h-uisgeachan. Ecsodus xv, 27.
NA'N do rinn clann Israeli air tir a'
gheaUaldh lorn is direach an deidh dhaibh
an Eipliit fhagail, rachadh aca air a ruigh-
Inn ann am beagan sheachduinean. Ach
ghabh iad da fhlchead blladhna air an turns.
Cha b' ann gun aobhar a sheacliain iad an t-
slighe ghoirid, " Cha do threoraicli Dia lad
air slighe tire nam PhUlsteach, ged bha 1
am fagus ; olr thubhau-t Dia, Air eagal gu'm
bl althreachas air an t-sluagh an uair a chl
iad cogadh, agus gu'm pUI lad do'n Elphlt."
{Ecsodus, xlil, 17).
Bha na PhUistlch 'n an sluagh borb, air an
cleachdadh ri alrm lomchar ; agus bha e
glic do Mhaois an seachnadh, oir bha splorad
chloinn Israeli air a bhrlseadh gu buileach
leis an lamhachas-laidir a rinneadh orra le
Pharaoh, air chor agus nach seasadh lad an
larach ri aghaidh namhaid iir. Air an
aobhar sin threoraich Dia an sluagh mu'n
cuairt air slighe fasaich na Mara Rualdhe,
a' taghadh an rathaid dhaibh a relr an neirt.
Bha e 'n a dheuchalnn air am faldhldlnn na
bliadhnachan ud a chur seachad anns an
fhasach ; ach b'e an rathad fada an rathad
a bu ghlorra dhachaidh air a shon sin. Ged
bha an t-sllghe fadalach, thug 1 a steach lad
mu dheireadh do thir a bha a' sruthadh le
balnne is mil.
An rathad fada glan.
Tha daoine an diugh fhathast a' faotainn
a mach 'n am beatha fein a' cheart ni a tha
air a theagasg dhuinn le eachdraldh chloinn
Israeli, gur fhearr an rathad fada glan na 'n
rathad goirld salach. Tha sinn uile ag
iarraidh tir a' gheallaldh air chor-elgin ;
saoibhreas, toll-inntinn, Inbhe shaoghalta,
eolas, sonas — ^is lad sin am balnne agus a'
mhil au' a bheU a' mhor-chuideachd an totr.
Chan abair ml gu bheil e cearr do dhaoine na
nithean sin a chumail fa chomhau' an siil ;
ach seachnadh iad an t-ath-ghoirld salach
chuca, agus gabhadh lad an rathad glan.
" Tha slighe ann a shaoilear direach le dulne,
ach Is e a crioch sllghean a' bhais."
An uair a nl daoine cabhag gu bhl beartach,
gabhaidh iad gle bhitheanta ath-ghoirid
salach a bheir a steach iad do thir a' bhais
an alte tir an t-sonais a bha iad ag iarraidh.
Cha ruig dulne a leas drill a bhl alge gu'm bl
beannachd is dion Dhe thairls air ma tha e a'
giuasad air sllghean nach do cheadaich
Dia ; ma chuireas e rolmhe a cheann-uldhe a
rulghinn le eucoir agus innleachdan agus
breugan.
An uair a shaor Dia clann Israeli o laimh
Pharaoh agus a chaidh lad air cheann na
slighe gu Canaan shelnn lad oran-molaldh
dha, ach m'an do ralnig iad Marah cha robh
ceol 'n an cridhe no 'n am beul. Shaoil iad
gu robh laithean an saruchaidh seachad agus
chuir iad an aghaidh air an t- slighe mar
chuideachd a' cumail latha feiUe. Ach an
uair a chunnalc lad nach robh an t-sllghe
cho furasda 's a shaoil lad, 's a thoisich iad
air fannachadh le pathadh agus teas an
fhasalch, rinn lad gearan an aghaidh Mhaois,
ag radh ris gu'm b' fhearr dhaibh daorsa na
h- Elphlt seach bas fhaghail anns an fhasach.
" Agus dh' eigh esan ri lehobhah, agus nochd
lehobhah fiodh dha, agus thUg e anns na
h-uisgeachan e, agus rinneadh na h-uisgeach-
an mills."
A sholus glan.
Tha e air a radh le daoine a bha thall 's a
chunnalc e gu bheil seorsa craoibhe a' fas
gu nadurra anns a' chearn ud de Arabia aig
a bheil a' bhuaidh so air uisge, an uair a
thilgear sguinn dhi ann ; agus ma tha sin
fior, cha do thachair miorbhuU air blth aig
Marah ach a mhaln gu robh Maols air a
sheoladh le Dia gus eifeachd na craoibhe so
fhaotalnn a mach. Tha facal an Tighearna
ag radh, " Treoraichidh e na daoine cluln
ann am breitheanas," {Salm xxv, 9 ;) agus
aig lomadh am 'n a bheatha dhearbh Maols
GU CLUAINTEAN GORMA— ANNS A' CHOILLE BHEITHE
air a shon fhein gii bheil an gealladh so f ior ;
gu bheil Dia a' toirt soilleireachd inntinn
cho maith ri beannachdan spioradaU dhaibh-
san a dh' iarras comhairle air, agus a dh'
aidicheas e 'n an uUe shlighean. Dh' aidich
Maois Dia 'na uile shHghean.
Air gach duUleag de'n* eachdraidh so
leughar na briathran, " Dh' eigh Maois ri
lehobhah." Anns gach duUeadas is cunnart
a thachair air dh' iarr e solus is conihnadh
o Dhia. Thug e gach ciiis chuige ann an
iirnuigh, agus thug Dia freagairt dha.
Bheir Dia gu cinnteach solus do'n duine a
dh' eigheas ris gu diirachdach an uair a tha
e ann an iom-chomhairle, agus a bu mhaith
leis seoladh fhaotainn. Cuiridh e mach
chuige a sholus agus fhirinn.
Cha d' fhag Dia a shluagh ann am Marah
ag 61 an uisge a bha searbh ; threoraich e air
an aghaidh iad gu Elim far an robh da thob-
ar dheug uisge agus deich agus tri fichead
craobh phailme ; agus champaich iad an sin.
Bha Elim do'n luchd-turuis sgith mar
gharadh an Tighearna ann am meadhon an
fhasaich ; dh' aisigeadh am beatha agus am
misneach air ais dhaibh an uair a chaisg iad
an iotadh aig fhuarain, agus a fhuair iad
fasgadh bho 'n teas fo sgaile nan craobh.
Eiseimpleir dhuinne.
Ann a bhi mmeachadh an t-Seann
Tiomnaidh cha teid sinn fada cearr ma
leanas sinn an t-abstol Pol, agus tha Pol ag
radh (1 Cor. x. ii.) gu'n do thachair na nithean
ud do chloinn Israeli mar eiseimpleir dhuinne.
Faodar an imeachd anns an fhasach a
ghabhail mar shamhladh air beatha mhic an
duine agus air turns a' Chriosduidh anns an
t-saoghal. Tha Marah air chor-eigin ann
am beatha gach duine, fiosrachadh no
freasdal a tha searbh. Chan 'eil e solasach
a bhi ag 61 uisgeachan searbh, ach ann an
d6ighean iongantach ni Dia mills iad d'a
shluagh. " Tha smachdachadh, am feadh
a tha 6 lathair, doilgheasach : gidheadh, 'na
dheidh sin bheir e mach toradh siochail na
fireantachd dhaibhsan a bha air an cleachd-
adh leis." Leighsidh feartan diomhair Dhe
an cridhe leonte, agus cuiridh e 6ran nuadh
ann am beul an dream a bha ri caoidh. Ma
dh' fhanas neach ann an co-chomunn Dhe
bidh e61as aige air a chaomhalachd. " Tha
a dhol a mach cinnteach mar a' mhaduinn ;
agus thig e d' ar n-ionnsuidh mar an t-uisge."
{Hosea, vi, 3.) An deidh Mharah tha Elim,
agus tre6raichidh am Buachaille Maith a
chaoraich laimh ri tobraichean fionnar agus
ann an cluaintean gorma. Ma dhearbhas
Dia a shluagh ann am Marah, iiraichidh e
an neart agus an d6chas ann an Elim ; agus
ni e am fasach coimheach dhaibh 'na aite
thobraichean.
Ann an turus a' Chriosduidh air thalamh
bheir an t-slighe e troimh ghleann Bhaca
agus gu Beinn a' ChruadaU, ach tha Elim air
an cul, agus an uair a ruigeas e na tobraich-
ean fionnar agus na craobhan pailme cha bhi
cuimhne aige air deacaireachd na slighe na's
Anns a' Choille Bheithe
AN drasd 's a ris 'n a leabhraichean-
sgriobhaidh tha Uilleam Leishman a' tighinn
thairis air an aireamh mhor de thuathanaich
a thug bas-sgiorraidh orra fhein leis an deoch.
Ged nach 'eU an 1^, no am mios, no a'
bhliadhna, air an ainmeachadh tha mi an
dull gur ann ann am bliadhnachan a'
Chogaidh (1914-18) a sgriobh e so :
" Ged tha cridhe leomhainn aig Lloyd
George ri uchd na namhaid tha eagal orm
nach 'eil de mhisnich aige na chuireas as do
na tighean-seinnse, ged tha e a' hruidhinn
uime 0 chionn greis. Sin namhaid do
Bhreatunn as miosa na'n Caesar. Bhithinn
a' cluinntinn m'athar ag radh an uair a bha
mi 'n am bhalach, gu'm biodh an dara leth
de na tuathanaich mhora a bha dol gu Feill
na h-Olainn an Inbhir-nis air an daoraich
a h-uile oidhche, agus air an giulan do'n
leabaidh. Bho na ghabh mi aonta air
Leacamas chunnaic mi aon deug de na
tuathanaich anns a' choimhearsnachd a' dol
a dhith leis an uisge-bheatha, agus a' toirt
an teaghlaichean gu bochdainn no gu brdn.
Chuir fear dhiubh lamh 'n a bheatha fMin ;
bha triiiir dhiubh air am marbhadh air an
rathad-mhdr agus iad air an dalladh ; bha
dithis air an toirt do Cheann Loch Gilb ;
agus an fheadhainn eile air an cur a mach
as an fhearann a chionn gu'n d'ol iad na
bha aca de'n t-saoghal. 'N am dige cha
robh e air a chunntas 'n a ni narach gu'm
biodh duine airfhaicinn a' tighinn dhachaidh
o'n mhargadh agus an daorach air, agus
chan 'eil mi an diiil gu'n d'fhuaras riamh
coire do thuathanach sdnruichte a bha 'n a
fhoirbheach an eaglais Chille-sgumain ged
bhiodh na foirbhich eile, agus an coimh-
thional, 'g a fhaicinn a h-uile Di-haoine a'
tighinn dhachaidh o'n mhargadh agus e cho
Ian ri buideall. Mur bheil daoine an diugh
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
3
na's cairdeile no na's coibhneile ri cMile
na bha iad o chionn tri fichead hliadhna
iha iad na's stuama co dhiu, agus na's
naraiche a thaobh daorach a ghabhail."
B'e Uilleam Leishman a' cheud fhear ann
an Cille-sgumain, agus anns na h-4itean eile
anns an robh fearann-chaorach aige, a stad
de bhi toirt uisge-beatha do'n chuideachd a
bhiodh cruinn aig am lomaidh, no am
tumaidh, agus bha magadh gu leor air a
dheanamh air an fhasan ur so an toiseach.
Ach bha an t-ullachadh eile bhiodh e a'
deanamh air son chiobairean agus choimhear-
snach cho gasda agus cho neo-ghann 's nach
do chuir duine riamh as a leth gur e an
spiocaireachd a thug air seana chleachd-
aidhean an fhaing a threigsinn. Ach cha
do lean ach gle bheag de na tuathanaich eile
am fasan m ; cuid dhiubh a chionn nach
robh de mhisnich aca dram a chumail o
dhaoine eile leis am bu toil e, agus cuid
dhiubh a chionn nach faca iad fang riamh
gun uisge-beatha air la rusgaidh, agus gu'n
saoUeadh iad nach robh an gnothuch ceart
mur biodh dram uime.
Anns a' chuid mhor de'n Ghaidhealtachd
tha an t-uisge-beatha a nis air a chur as aig
tiodhlacadh nam marbh, a chionn gu bheil
am mac agus an t-ogha na's turaile (anns a'
cheum so co dhiu) na'n t-athair agus an
seanair, agus bu mhaith an gnothuch na'n
robh e air a chur as cuideachd aig gach
cruinneachadh far am bi ciobairean agus
geamairean agus sealgairean a' coinneachadh;
aig faing a riisgadh chaorach ; aig an tigh-
mhor a thilgeadh chearcan-fraoich ; air a'
bheinn a ruagadh shionnach ; no aig ceann
an tighe-sheinnse a ghunnaireachd. Ged tha
na Gaidheil gaolach air soda a ghabhail ann
an spainn an deidh am bidh (tha dotairean
ag radh gu bheU barrachd soda air a ghabhail
mar so anns na h-Eileanan an lar na ann an
aite eile am Breatunn) tha iad anabarrach
t^ireil air soda mar dheoch, agus taireil air
dibheanna anns nach 'eil smuais no beirm
no breab.
" A bheil tigh-osda maith anns an aite so
anns a bheil leaba ri fhaotainn ? " arsa
coigreach ri fear de mhuinntir an aite.
" Chan 'eil gu dearbh," ars an duine,
" chan 'eil ann ach tigh-uisge-soda (Temper-
ance Hotel), tigh nach fhiach dhuit dol ann."
Bhiodh Uilleam Leishman a' dol a h-uile
bhadhna gu Cattle Show a' Chomuinn
Ghaidhealaich ; anns na leabhraichean-
sgriobhaidh aige tha iomradh an sud agus
an so air daoine a thachair air aig an t-Show,
agus air beathaichean a chunnaic e. Ged
nach robh e fhein a' gleidheadh ghearran,
no a bheag de chrodh Gaidhealach air gin
de na fearainn a bha aige, is ann air an oisean
far an robh an crodh Gaidhealach agus na
h-eich Ghaidhealach air an tarruing air
beulaibh nam Breitheamhna a bheireadh e
aghaidh an toiseach an uair a rachadh e a
steach do'n t-Show. Ann an 1914 sgriobh
e so ann am fear de na leabhraichean.
" Bha mi aig an ^Show ann an Hawick,
agus b'e an rud a b'fhearr a thaitinn rium
companas a bha agam fad la agus oidhche
ri Astralianach a thainig a dh'aon ghnothuch
a cheannach leih-dusan loth Clydesdale agus
leth-dusan agh Oallda a bheireadh e a mach
a mhathachadh an stuic a bha aige air
fhearann. Thachair sinn ri cheile anns an
tigh-osda anns an robh mi a' fuireach ;
thubhairt e rium nach robh aige ach aon
seachduin ann an Albainn, agus anns an
t-seachduin sin gu'm bu mhaith leis (1)
uaigh 'aithrichean fhaicinn ann an Obar-
eathain, (2) an stoc aig Uilleam Dunlop agus
Seumas Howie fhaicinn an lonar-ar, agus
an comhairle agus an cuideachadh fhaotainn
anns a' mhalairt a bha foidhe a dheanamh ;
(3) Lloyd George fhaicinn agus a chluinntinn
na'n gabhadh e deanamh, agus (4) sealladh
fhaotainn air caisteal Dhun-dideann agus
Eilean I.
Thubhairt mi ris gu robh eagal orm gu'm
feumadh e eilean I a leigeil seachad, ach
gu'n gabhadh an corr de na bha air aire a
dheanamh, a chionn gu robh Uilleam
Dunlop agus Seumas Howie aig an t-Show,
agus gu'm faodadh e a shiubhal agus a
ghnothuch a dheanamh aig an aon am.
Bha mi toilichte e bhi 'n am chomas turus
a' choigrich a dheanamh rud beag na bu
reidhe dha na bhitheadh e as m'eugmhais,
ach bu duine e a reir mo chridhe fein, ach
a mhain gu robh a leithid de chabhaig air.
Cha b'urrainn e a bheul fhosgladh gun rud-
eigin anns an robh siigh no neonachas a
radh. An uair a bha sinn a' dealachadh
thubhairt mi ris, na'n tigeadh e air ais uair
eile a dh' Albainn, gu'm bithinn ro thoilichte
fhaicinn ann an Leacamas, agus gu'm
faigheadh e an griim bu mhilse air mo
bhord. Cha robh anns an fhacal ach facal
fMin, facal a thainig gu'm theangaidh
ann an larach nam bonn, ach cheap an
t- Astralianach am facal, agus anns a'
mhionaid thubhairt e, " Agus ma dh'fhaodas
mi fharraid ciod an greim as milse air do
bhord ? " Ged nach robh 'n ar seanchas ach
cleasachd agus ' buille mu seach ' fhreagair
mi gu sdluimte, " Thafhios aig an t-saoghal
gur e an greim as milse air a' bhord aig
tuathanach-chaorach crioman de shliasaid
tri bhliadhnach muilt." " Chan e an
ANNS A' CHOILLE BHEITHE
t-sliasaid ach an slinnean," ars esan,
" an crioman as fheair, nach 'eil am
Biohull ag innseadh dhuinn gu'n d'thtig
Samuel aithne do'n chdcaire an slinnean a
chur air beulaibh Shauil, an righ, agus iha
an greim as milse air a thoirt do righrean
daonnani " Bha.mi duilich dealachadh ri
companach cho inntinneach.
Cha robh na h'-eich Ghaidhealach faisg air
a bhi cho maith am bliadhna 's a bha iad
an uiridh, agus cha mhd a bha an crodh
Gaidhealach cho maith, ach ma bha a' chuid
so de'n ^Show air ais am bliadhiia cha robh
na h-eich throma air an ais ; chan fhacd mo
shuil riamh leithid nan each a bha aig
Uilleam Dunlop. Chan fhasainn sgith ged
chuirinn seachad leth an la a' dol mu'n
cuairt air capull searraich a bha aige ann,
" Dunure Chosen." Bha U eile ann le
Kerr ann an Harvieston nach robh dad air
dheireadh oirre, mur robh i na bu bhoidhche,
"Harvieston Phyllis."
Bha Aonghas Stiubhard, an Allt Bheithe,
an Ros, 'n a Bhreitheamh air na h-eich
Ghaidhealach agus Rob MacDhiarmaid 'n
a Bhreitheamh air a' chrodh Ghaidhealach,
ach ged thug an Stiubhardach an t-urram a
b'airde do thri-bhliadhnach donn, " Moun-
taineer " le Rob Montgomerie, am Both-
rainich, dliith do Bhaile-chloichridh, cha bu
toigh learn an t-each idir, ged bhiodh a 'n a
each-diollaid gle ghrinn na'n robh e air a
ghearradh. Bu mhairg a choimeasadh e ris
a' chapull lurach a bha air thoiseach an
uiridh am Paislig agus searrach 'n a cois,
"Lady Louise," le Diuc Atholl. Ach cha
b'e an Diuc fhein a thog i ; thdinig i as a'
Mhanachain, an Aird Mhic Shimidh.
Is e tarbh le larla Southesk a choisinn an
t-urram a b'airde, ach 6'e an crodh Gaidheal-
ach a by hear r learn ann an Hawick an
crodh agus na h-aighean aig Craig Sellar
an Aird-tdirinnis. Ged bhithinn a' cluinn-
tinn m'athar agus Para Robastanach, am
Bldr, agus daoine eile a bu sgileile na mi
fhein, ag rddh nach fhacas riamh crodh
Gaidhealach a b'fhedrr na seana stoc
Bhraghad-Albann {as an robh stoc Dhiuc
Atholl air a tharruing) chan 'eil uair riamh
a chunnaic mi crodh Aird-tdirinnis cdmhla
riu n%ch b'e feadhainn Aird-tdirinnis mo
roghainn. Theagamh gu robh crodh Pheairt
na bu tiugha agus na bu truime, agus na bu
laidire anns a' chndimh, agus anns an
fhionna, ach bha iad na bu truime anns a'
cheann agus na b'fhaide anns an aodann,
agus cha robh iad cho aotrum no cho uasal
no cho curaideach 'n an coiseachd agus 'n
an gluasad ri crodh Aird-tdirinnis. Bha
cinn ogu-9 bus agus amhaichean air a' chrodh
aig Valentine Smith a chuireadh farmad
air ban-phrionnsa. Bhiodh m'athair ag
rddh giir e an tarbh a b'fhedrr a chunnaic e
riamh " Galum Riabhach," a bha am
buaile Diuc Atholl m'an deachaidh e do
Phol-talloch, ach ma bha e na b'fhedrr na
" Laoch," a rugadh am buaile Iain
Stiuhhard, an Eathasaidh, feumaidh gu
robh e maith da-rireadh. Ach de na
chunnaic mise riamh de chrodh Gdidhealach
bheirinn an t-urram do mhart dubh a Aird-
tdirinnis a bha cho bdidheach agus cho uasal
'n a coslas 's gu'm bu mhaith learn a h-ainm
" Sgiathach " atharrachadh agus " Dealbh
na maise " a thoirt oirre.
Mar thubhairt mi cheana bha Uilleam
Leishman 'n a fhoirbheach amis an eagiais
agus bhiodh e a' dol innte air da cheann an
la a h-uUe Sabaid, agus air uairean bhiodh
e a' sgriobhadh 'n a leabhar-la ma chuala e
anns an eagiais ni-eigin a chuir gu smuain-
eachadh e. Air an la mu dheireadh de'n
bhliadhna ann an 1916 sgriobh e so.
Cha robh na ministearan ag rddh uiread
's a bu chdir dhaibh mu pheacadh an duine
roimh Idithean a' chogaidh, ach a nis tha
iad ag rddh na's lugha air fad ; tha eagal
orm gu bheil iad a' creidsinn 'n an cridhe
an rud a bhios clann an t-saoghail ag rddh
le am bilean, nach 'eil ann am peacadh ach
facal leis am bi diadhairean a' cur eagail
air inntinnean leanabail. Och, och, mo
thruaighe /, chan urrainn mise gun bhi a'
smuaineachadh air mo chor fhein mar
pheacach, oir a h-uile Id a dh'eireas mi tha
mo pheacadh fein a' tighinn eadar mi agus
Dia, am peacadh a tha 'n am bhuill agus 'n
am inntinn agus 'n am thoil, a' milleadh
mo thuigse agus mo bhreithneachdidh, air
chor agus nach 'eil 7ni a' gluasad no a'
tighinn bed anns an t-solus ghlan sin anns
am bu chdir do chloinn Dhe imeachd. Cha
ruig mi a leas sealltainn bhuam air son
lorgan a' pheacaidh ; tha e maille rium a
ghndth ann an cruas agus ann an
luaineachas mo chridhe fein, ann an
ceannairceas mo thoile an aghaidh ditheantan
naomha Dhe, agus anns a' ghaol a tha aig
m'fhedil air fantuinn air falbh o Chalbhari
air eagal crois an t-Slanuigheir a ghiidan.
Chan e am peacadh as md a bhios a' cur
eagail orm am peacadh a tha ann am buill
mo chuirp ach am peacadh a tha an lobar
mo thoile agus ann an cuibhlichean mo
smuaineachaidh, air chor agus gu bheil e
eu-comasach dhomh earbsa air bith a chur
'n am fhireantachd fein, no edlas eile
fhaotainn air Dia ach an t-edlas a tha
peacach a' faotainn air mar Fhear-saoraidh.
Anns a' Chathair
BLIADHNACHAN mu'n do shiubhail e
thubhaii't mi ris an t-Siorram Iain Mac-a-
Mhaighstir Caimbeul gu'm bu choir dha
ni'am failnicheadh a chuimhne cunntas
firinneach a sgriobhadh mu obair na Land
League amis a' Ghaidhealtachd. Dh'aontaich
e leam gu'm b'fhiach an rud a dheanamh, ach
nach freagradh e dhasan, a bha ann an
seirbhis a' Chrtiin mar Bhreitheamh, each-
draidh nan laithean ud a chur an clodh, co
dhiu cho fad 's a bhiodh e 'n a shuidhe ann
an Cathair na Cuirte.
Dh'flialbh an Siorram coir, agus tha a nis
gineal ur ag eirigh suas anns a' Ghaidheal-
tachd nach cuala riamh iomradh ceart air
na daoine a thug air a' Pharlamaid laghannan
an Fhearainn anns a' Ghaidhealtachd
atharrachadh, ged is e Achd nan Groitearan
an leasachadh as fhearr a rinneadh riamh
air cor na tuatha anns a' Ghaidhealtachd,
agus gu sonruichte anns na h-Eileanan. 0
chionn da bhliadhna chuala mi oUeanach 6g
a eilean Thiriodh a' seinn orain a bha air a
dheanamh do DhomhnuU MacPharlain le
fear de bhaird na Land League, bard Bhaile
Mhartainn, ach an uair a dh'fhaighnich mi
dheth an robh fhios aige c6 e DomhnuU
MacPharlain thubhairt e nach robh. Sin
mar tha seanchas agus eachdraidh ar sluaigh
a' dol as ar cuimhne. Eirionnach uasal a
bha anns an Ridire DomhnuU MacPharlain,
a sheas gu laidir air taobh nan Groitearan,
agus a bha air a chur do'n Pharlamaid le
muinntir Earra Ghaidheal. Chan 'eil ach
gu bheil cuimhne agam gu'm faca mi e, agus
chan 'eil de chuimhne agam air ach gu robh
peiteag gheal air, agus an fheusag a b'fhaide
a chunnaic mi air duine riamh.
An diugh tha gu leoir de dhaoine air fas
cho suarach mu riaghladh na diithcha 's
nach cuir iad de dhragh orra fhein dol
a mach a chur an crois air paipear, mur
cuirear carbad a dh'ionnsuidh nan dorsan
aca 'g an iarraidh, agus tha gu leoir de
dhaoine cuideachd aig a bheil guth-taghaidh
aig nach 'eil fhios gu bheil. Ach anns na
laithean ud bha an fheadhainn aig an robh
guth-taghaidh mor asda fhein a chionn gu
robh e aca ; chumadh iad suas an cinn, is
chuneadh iad orra an aodach Sabaid is
choisicheadh iad fichead mile a dheanamh
an dleasdanais do'n rioghachd.
An am na Land League dh'fheumadh
muinntir Thiriodh dol do'n Ros Mhuileach,
astar fichead mile thar chuan, mur bheil an
corr, a chur an crois air a' phaipear, ach bha
full dhaoine teth a thaobh chiiisean an
Fhearainn, is rachadh iad do'n Ros a
dh'aindeoin tinneas-mara no stoirm. Aon
de na h-uairean a bhatar a' cur a steach
Dhomhnuill MhicPharlain do'n Pharlamaid
bha an latha cho gabhaidh 's nach deanadh
an Hebridean feum aig a' phort, ach thog na
daoine geola mhor air an guaillean, agus
ghiiilain iad i gu Loch Ghot far an deachaidh
iad air bord. Ged bha an la cho gabhaidh
bha aon seann duine air a thogail as an
leabaidh, le mhac fhein, air a shuaineadh ann
am plaideachan ann an cairt a chaidh
ceithir mile leis, agus an sin air a chur air
bord anns a' bhata. Bha dull aig daoine
nach tigeadh e au' ais beo, ach thainig.
Cha b'ionghnadh ged thug na coimhearsnaich
air mac cho eudmhor an t-ainm Gladstone.
Thug an sluagh le urram speis dhuit
A dK' aindebin luchd-tuaileis breige ;
Is rinn iad aite-suidhe reidh dhuit
An St Stephen ann an Sasunn.
Moch Di-ciadaoin bha sinn debnach
Gu bhi dileas dhuit 's a' chbmhstri ;
Bata V fhearr chaidh riamh a shebladh
Cha tigeadh i a choir a' chala.
Thog sinn bata air uallach-guailne
Gu Loch Ghot 's b'e port a' chruadail,
Dhol gu Muile nam beann fuara
Dh'aindeoin doinnionn cuain is gailUnn.
Tha do chairdean leat 'g ad chbmhnadh
Gu, bhi seasamh taobh na cbrach
Am Frisealach is Mac-an-Toisich
'(S' an t- Urramach bg MacGaluim.
B'e an t-Urramach 6g, DomhnuU Mac-
Galuim a bha 'n a mhinistir an sgir Hinippil,
an Tiriodh, agus 'n a dheidh sin an sglr nan
Lochan, an Leodhus. B' esan agus a
bhrathair a bu shine, Galum, a bha an sgir
Mhucarna, an da mhinistear ann an Eaglais
na h-Alba a b'eudmhoire a sheas a mach air
taobh nan croitearan anns na laithean ud.
'S iomadh litir a sgriobh iad, agus oraid a
liubhair iad, as leth na tuatha anns a'
Ghaidhealtachd, ach faodar- a radh umpa
fein an diugh agus mu na daoine laidir eile a
dh'oibrich comhla riu mar thiTbhairt an
Searmonaiche,
An cuimhne dh'fhalbh, is dh'fhalbh an
ainm,
Ghan aithnichear iad, 's chan aithne
dliaibh.
Go an diugh am measg oigridh na Gaidheal-
tachd d'an aithne ach gle bheag de na daoine
so ? Iain Murdoch (Murchadh an Fheilidh) ;
Alasdair MacGoinnich (Glach na cudainn) ;
Aonghas Sutharlan ; I. G. MacAoidh, Port-
righ ; Iain Mac-a-Phearsain, an Gleann-
dail ; Maolisa MacAonghais, am Port-righ ;
DomhnuU MacRath, am Bail-Ailein ; Ruair-
6
ANNS A' CHATHAIR— AIG AN UINNEIG
idh Ban, an Leodhus, ris an abairte am Papa,
Tormod Stiubhart ris an abairte Parnell ;
Lachlann MacGOl-eathain (CoUach) aig an
robh btith anns an Oban, agus feadhainn
eile de'n t-seorsa sin aig an robh teine 'n
an cnamhan nach leigeadh leo a bhi 'n an
tosd anns a' chomhstri a bha dol air aghaidh
eadar 1880 agus 1890.
Chan 'eil cuimhne agam-sa air ceud
thoiseach na Land League anns a' Ghaidheal-
tachd, oir bha Iain Murdoch a' feuchainn ris
an t-sluagh a dhusgadh as am meatachas
m'an do rugadh mi, ach tha mi an diiil gur ann
an 1881 a bha meuran de'n League air an
cur air chois air feadh na diithcha uUe. Co
dhiu bha glaodh na Gaidhealtachd cho ard
agus cho eiginneach 's gu'm b'fheudar do'n
Pharlamaid Commission no luchd-meas a
thaghadh ann an 1882, agus an cur ' do'n
Ghaidhealtachd a rannsachadh gach ni a
bhuineadh do ghearan an t-sluaigh.
B' e sin an Commission a b'fhearr a
thainig do'n Ghaidhealtachd riamh, ged
thainig iomadh fear eile ann 'n a dheidh ;
MacCoinnich Ghearr-loch, Camshronach
Loch-iaU, Tearlach Friseal Mac-an-T6isich,
M.P., an Siorram MacNeacail, DomhnuU
MacFhionghuin, Ard Fhear-teagaisg na
Gaidhlig, an Oilthigh Dhim-eideann, agus am
Morair Napier air an ceann mar fhear-
cathrach. Ma chuala mi am Professor 'g a
radh aon uair, chuala mi e 'g a radh fichead
uair, nach b'urrainn a' Pharlamaid Ceann a
b'fhearr fhaotainn do'n Chommission na
Napier, anns an robh ceartas agus uaisle
nach gabhadh lubadh.
Cha d'fheuch an Commission ri dad a
thoirt do'n Pharlamaid ach an fhirinn lorn,
mar fhuair iad sin o f hianuisean a bha air am
mionnan, ach bha an sgeul cho bronach agus
cor an t-sluaigh cho truagh 's gu'n do chuir
a' Pharlamaid lamh ann an Achd nan
Croitearan gun moran tiine a chall. Am
bitheantas gabhaidh ubh de'n t-seorsa so iiine
mhaith 'g a ghur, m'an tig an t-eun as, ach
anns na laithean ud bha buidheann de
dhaoine smiorail ann an Tigh nan Cumantan,
daoine a bha air an cur ann leis na siorram-
achdan Gaidhealach a dh'aon ghnothuch gus
an ctiis a thaobh an f hearainn a thag^r ;
Domhnull MacPharlain, an Earra Ghaidheal.
Friseal Mac an Toisich, an Inbhir-nis ; an
Dotair Mac-a-Chleirich, an Gallaibh ; agus
fear no dha eile.
An uair a bha an t-Achd 'g a dheanamh
anns a' Pharlamaid, fo chiiram agus fo laimh
Thearlaich Trevelyan, thog na GaidheU an
guth 'n a aghaidh a h-uile latha air a' bhonn
nach robh e a' sguabadh as gu buUeach
cumhachd nan tighearnan thairis air an
f hearann. Ach fad na h-tiine bha iad toHichte
gu leor leis, oir thug e do'n chroitear an da
rud a bu mho a bha dhith air, (1) coir air
a' chroit cha fad 's a phaigheadh e am mal,
agus (2) am mal a bhi air a shuidheachadh le
luchd-meas. A thuUleadh air sin feumaidh
an t-uachdaran eiric reusonta a thoirt do'n
chroitear air son mathachadh air bith a bha
air a dheanamh air a' chroit no air na
tighean, ma tha e 'g a fagail.
Ach ged bha fuU dhaoine anns a' Ghaidheal-
tachd teth anns na laithean ud, agus ged
chuir cinn na Parlamaid soithichean-cogaidh
agus saighdearan do'n eilean Sgitheanach
agus do Thtriodh air eagal gu'n eireadh
tuasaid, cha do rinn an sluagh dad a ruigeadh
a leas naire a chur orra an deidh laimhe. Cha
robh tighearna, no baillidh, no maor, air a
mharbhadh no air a dhochunn, ged bu mhor
fearg an t-sluaigh ris an t-Siorram Ivory.
Cha b'ann mar sin a bha ciiisean an Eirinn.
Ach ma bha fuU dhaoine teth anns na
laithean ud a thaobh cuisean an Fhearainn
chan 'eU am fuil teth an diugh, agus ged
sheideas Lachlann Grannd an fhideag chan
'eU a' mhor-chuideachd a' gabhail suime ;
tha e mar ghuth a' glaodhach anns an
fhasach. Ciod an t-aobhar gu bheil an
sluagh leth-choma no lan-choma ? Tha, a
chionn nach 'eil gearan aca. Anns na
laithean ud bha eucoir air a dheanamh orra,
agus bha gearan aca, ach chan 'eil foirneart
air a dheanamh orra, agus cha mho a tha
gearan aca an diugh, ach a mh^in gu bheU
an sluagh a' fas tana, agus nach 'eil
barrachd a dh'airgiod na rioghachd air a
chosd air a' Ghaidhealtachd. Ach cha ghearan
sin a chuireas teas ann am fuU dhaoine.
Aig an Uinneig
An t.Urramach Alasdair Mac an t.Sagairt,
M.A.
AIR an taobh-duHleig so tha iomradh air a
dheanamh gle thric air na mairbh ach anns
an aireamh so tha e iomchuidh gu'm biodh
iomradh air a dheanamh air a' bheo, seana
mhinistear Ghlinn-eilge a tha fhathast an
deagh shlainte ged tha e leth-cheud bliadhna
an dreuchd na ministrealachd.
Bha e da fhichead bUadhna 's a tri 'n a
Chleireach aig Cleir Loch Carrann, agus mar
chomharadh air a' mheas a bha aig a'
Chleir uile air thug iad dha o chionn ghoirid
dinnear fhollaiseach, aig an robh tabhartas-
AIG AN UINNEIG
gaoil air a thoirt dha ann an airgiod, agus
cl^r riomhach air an do rinn a' Chleir luaidh
air a thalantan, agus air a chliii, agus air
obair.
Bha e 'n a Chleireach ann an Seanadh
Ghlinn-eilg o 1911 gus an robh an Seanadh
sin air a shlugadh suas aig am an Aonaidh
le Seanadh Rois, Chataibh, agus Ghallaibh.
Shaoileadh tu gu'n giorraicheadh obair a'
Chleirich beatha a' mhinisteir as laidire anns
a' Chleir, ged nach biodh ann ach gu bheil
aige ri bhi sitheil agus faidhidinneach ri
braithrean crosda, ach an aite am beatha a
bhi air a ghiorrachadh tha mi an duil gu
bheil na Cleirich a' faotainn saoghal na's
fhaide na each. Am bliadhna fhein rainig
dithis Chleireach air a bheil mi gu maith
eolach an lubilee, agus tha a choslas orra le
cheile gu'm meal iad an saorsa iomadh la
fhathast.
Bho'n is cuimhne learn bhithinn a'
cluinntinn mhinistearan eile a' bruidhinn air
Mghr Mac an t-Sagairt mar " mhinistear
maith sgire." Thoisich e ann an Gleann-
EUg agus chriochnaich e ann an Gleann-Eilg ;
toihchte le chrannchur, eudmhor anns gach
ctiis a bhuineadh do chor spioradaU an
t-sluaigh, agus easgaidh anns na gnothuichean
aimstreil a dh'f heumas ministearan a ghabhail
OS laimh.
A thuiUeadh air gu'n robh e daomian air
cheann a ghnothuich 'n a sgir fein bha e
fritheUteach cuideachd air dol do na coin-
neamhan an Dim-eideann, far a bheUear a'
seaUtainn thairis air obair na h-eaglais, agus
chan e mhain gu'm biodh e air uairean a'
bruidhinn aig na coinneamhan sin, ach
bhiodh a chomhairle gle thric air a gabhaU.
Gu ma fada a mhealas Mghr Mac an t-
Sagairt a shlainte agus laithean a shaorsa.
Tha an cairdeas mar a chumar e.
Ma thoimhsear na h-Eirionnaich leis an
fhacal so nach beag a tha annta de fhuil no
de spiorad uasal ar daoine-ne. Breatunn
air a h-uUinn agus an Roinn Eorpa uUe an
cunnart saorsa a chaU, ach tha Eirinn caoia-
shuarach, agus is coma leatha ciod a dh'eireas
do Bhreatunn, ris nach 'eil taobh air bith
aice ach gamhlas. A thaobh cron a
dheanamh do Bhreatunn cha rachainn an
urras air De Valera na's mo na rachainn an
urras air Hitler fhein. Tha teachdaire
Hitler 'n a shuidhe ann an Ath-chliath, a'
faotainn fiosrachaidh a tha feumail do'n
GhearmaUt, agus gun naire air bith air na
h-Eirionnaich gu bheU. Bataichean-bathair
Bhreatuinn 'g an cur fodha le bataichean-
fo-thuinn na GearmaUte, a mach o chladach
Eirinn, ach cha leig Eirinn leinn ar daoine
no ar b^taichean a dhion le feum a dheanamh
d' am baUtean-puirt no d'an acarsaidean.
Sin agad cairdeas nan Eirionnach !
An Raidheachan Soisgeulach.
Anns an aireamh mu dheireadh de'n
Raidheachan so tha dha no tri de phaipearan
a leugh mi le ro-aire a chionn gu bheU iad a'
buntainn ri cuspairean a bhios daonnan 'n
an cuspairean beo ann am beatha na
h-eaglais, gu sonruichte da phaipear a bha
air an sgriobhadh leis an Urramach G. W.
Bromileg, M.A., agus leis an Ard fhear-
teagaisg, an t-Urramach G. T. Thomson,
D.D., an Oilthigh Dhim-eideann, mu
fhoillseachadh an Ti Naoimh air fein, agus
mu mhineachadh an Ehacail a tha againn
anns na Sgriobturan.
Tha an anaU aig Karl Barth, diadhair nach
urrainn gearan a dheanamh air an f haidhidinn
leis an d' eisdeadh ris o chionn bhliadhnachan,
a chionn gu bheUear a' saoUsinn gur f aidh e a
tha an da chuid ur agus scan, a' seideadh gu
laidir anns na paipearan sin, ach ged nach
'eU dad annta ris nach 'eil mo chridhe ag
aontachadh tha ni-eigin annta le cheile a
tha mo reuson a' cm- 'n a aghaidh, an
t-amharus a tha aca nach e solus a tha ann
an solus reusoin a threoraicheas mac an
duine gu Dia athair. Ann an seagh tha sin
fior gu leor, ach tha e a cheart cho fior nach
gabh Facal, no FoiUseachadh, no Meadhon,
no Guth eUe ris a bheU Dia a' labhairt ri
duine dealachadh o sholus a reusoin. Cha
toigh leam idir idir am fasan so a tha a' toirt
air diadhairean a bhi a' diomoladh reuson
mhic an duine ann an nithean spioradaU,
agus ag radh nach foiUsich Dia e fein gu
brath anns an t-solus sin. Tha firinn anns
an teagasg sin, ged nach 'eU an fhirinn uUe
ann ; ach b' aithne do dhaoine ciiiin i fada
m'an do thoisich deisciobuU Bharth air a
glaodhach air na sraidean. An uau' a tha
rud air a ghlaodhach ro thric agus ro laidir
tha an rud sin fhein ag atharrachadh a
dhatha. Is maith a' choinneal solus reusoin
anns gach ni fo'n ghrein.
Ach chan ann idir a' faotainn coire do na
paipearan ud a tha mi, oir tha aileadh agus
bias maith na diadhaidheachd annta le
cheUe, ach is maith leam rabhadh a thoirt
dhomh fhein an drasd agus a ris, gu'm bu
cho maith dhomh teagamh a chur ann an
Dia ri teagamh a chur anns an reuson a
thug e dhomh.
Comunn Nan Cairdean
ANN au eaglais Chriosd air thalamh tha
iomadh seorsa dhaoine, ach 'n am measg
uile chan 'eil seorsa idir air a bheil coslas na h-
irioslachd agus na diadhaidheachd cho soilleir
's a tha e air na daoine sin ris an abair an
saoghal na Quakers, ach ris an abair iad fein,
Comunn nan Cairdean. Chan 'eil iad lion-
mhor, ach air a shon sin tha iad cumhachdach
anns a h-uiJe diithaich anns a bheil iad ; na
's cumhachdaiche na eaglaisean eile a tha
fhichead uiread riu. Bheir luchd-riaghlaidh
an t-saoghail geill do no Quakers an iiair nach
eisd iad ri comuinn Chriosdail eile, agus is e
an t-aobhar air sin gu bheil fhios aca gu
maith gu bheil na Quakers daonnan dileas
agus seasmhach 'n an aidmheil, agus nach
Itib iad an glun ann an teampull Rimmoin.
B' e athair a' chomuinn so Seoras Fox,
Sasunnach a rugadh ann an 1624. An uair
a bha e mu naoi bliadhna deug thainig e fo
bhuaidh an t-soisgeil. Dh' f hag e a dhachaidh
agus a chairdean mar a rinn Eoin a' Bhaistidh,
ag iarraidh an t-soluis ann an uaigneas agus
ann an co-chomunn ri Dia. An ceann greis
thoisich 6 air searmonachadh, agus 'na shear-
monachadh labhair e cho laidir ri Eoin fhein
an aghaidh dhaoine agus bheachdan nach
robh a' cordadh ris, gus mu dheireadh an do
chuireadh anns a' phriosan e. Cha bu toigh
leis sagartan, no luchd-lagha, no saighdearan,
oir bha e de'n bheachd gu robh an obair aca
calg-dhireach an aghaidh prionnspalan an
t-soisgeil. Thug e oilbheum dhaibh sin, agus
do iomadh neach eile aig an robh lamh ann
an nithean a bha e a' diteadh, air chor agus
gu robh e air a riiagadh o mhod gu mod,
agus o phriosan gu priosan. Ach cha b'
urrainn da fuireach samhach.
Sin, mata, an duine a chuir air chois
Comunn nan Cairdean, agus gus an la an
diugh is ann ri teagasg Sheorais Fox a tha
iad a' leantuinn, ged a dh' fhaodas rud beag
de atharrachadh a bhi air a dheanamh air a
theagasg ann am puing no dha. Am measg
na feadhnach a b' ainmeile d'a dheisciobuil
faodar iad so a chunntas, Uilleam Penn,
Ealasaid Fry, agus Iain Bright.
A thaobh litir a' chreidimh thea.gamh nach
'eil dealachadh mor air bith eadar na Quakers
agus Criosduidhean eile, ach a thaobh spiorad
am beatha agus an giulan anns an t-saoghal
tha iad comharraichte am measg chaich,
agus faodar a radh culdeachd gu bheil iad a'
leantuinn ann an ccumanna nan abstol na\s
dluithe na eaglaisean eile.
Tha iad a' cur cudthrom mor air an fhmnn
so, gu'n do chuir Dia, tre losa Criosd a mhac,
solus ann an anam an duine, solus a nochdas
dha ciod a tha Dia ag iarraidh air a dheanamh,
agus a bheir dha neart gus aitheantan Dhe
a choimhead. Tha iad a' steidheachadh an
teagaisg so air briathran an abstoil Eoin a tha
ag radh gur e Criosd beatha agus solus dhaoine ;
an solus fior ; a7i solus a tha soillseachadh gach
uile dhuine a thig a steach do 'n t-saoghal. Tha
an solus so ann an anam a h-uile duine, ach
is e a mhain iadsan a tha leantuinn an t-soluis
a tha 'n an cloinn do Dhia. A mheud agus
nach 'eil a' gluasad a reir an t-soluis, cha
bhuin lad do Dhia, ged a dh' fhaodas iad a
bhi 'n an luchd-aideachaidh. Ged tha an
solus so ann an anam an duine chan ann o'n
duine fhein a tha e ach o Dhia ; thainig an
solus 6 Dhia, agus bheir e dhachaidh gu Dia
a mheud agus a bhios 'ga leantuinn.
Do bhrigh gur e an solus so anail agus
Spiorad Naemh an Tighearna, a tha soills-
eachadh inntinn mhic an duine a thaobh an
t-saoghail neo-fhaicsinnich agus diomhair-
eachd na diadhaidheachd, chan 'eil iad a'
creidsinn gu bheil feum aig ministearan air
sgoil no sgoilearachd eile. Tha iad a' cumail
a mach nach 'eil e a reir nan Sgriobturan a
bhi a' cur oileanach oga do Chollaistean a dh'
ionnsachadh Greigis no Eabhra, no a dh'
ionnsachadh urnuigh no searmon a dheanamh.
Mar sin chan 'eil ministearan aca mar tha
aig eaglaisean eile, ach daoine a thoisich air
searmonachadh as an cinn agus as an
comhairle fhein, a chionn gu robh iad a'
faireachduinn gu robh iad air an gairm leis
an Spiorad Naomh. Tha iad a' creidsinn gur
e saor thiodhlac o Dhia a tha anns na
gibhtean a tha deanamh duine comasach air
searmonachadh, agus gur coir do gach duine
a fhuair na gibhtean sin an cleachdadh gu
saor ann an seirbhis a bhraithrean. Chan
'eil iad a' toirt paidheadh air bith do dhuine
a thoisicheas air searmonachadh, ach coltach
ris na h-abstoil, gheibh e aoigheachd is cuid
na h-oidhche ann an aite air bith an teid e.
Anns na coinneamhan a bhios aca chan
'eil iad a' leantuinn foirm ixrnuigh no
aoraidh mar a gheibhear anns na h-eaglaisean
againne. Tha iad daonnan a' leantuinn an
t-soluis, a' labhairt no a' fantuinn samhach
a' reir mar tha iad air an seoladh leis an
Spriorad Naomh. Tha iad a' ceadachadh
do mhnathan labhairt cho maith ris na fir.
{Ri leantuinn.
l-S-if 5i>
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11