Skip to main content

Full text of "Rerum Britannicarum Medii ævi Scripture: Or, Chronicles and Memorials of Great Britain and ..."

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 

to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 

to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 

publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 
We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each file is essential for in forming people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 

at |http: //books .google .com/I 



THEl 



Burton Historical Collection. 



Presented to the Library of the University of 
: Michigan by Clarence M. Burton, of Detroit. 



Date 



^^ 



No. 






\ 



J 

I- 
p 



• 



r 



* 



3s 



Transmitted by direction of tlie 

Master of the Rolls. 



Public Record' Office, 

Rolls House, London, 



REUUM BRITANNICAIIUM MEDll AiVl 

SCIUPTORES, 



OR 



CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN 

AND IRELAND 



DTJBINO 



THE MIDDLE AGES. 



U 23058. Wt. 7669. a 



THE CHSONICLES AND MEHOSIALS 



OK 



GREAT BRITAIN AND IRELAND 

DURING THE MIDDLE AGES. 

rUBLISIlED BV TUK AUTHORITY OF IILK MAJESTV'fcj TKKASLIO, liNEKK 
THE DIRECTION OK THK MASTKR OV THE ROLLS 



On the 26th of January 1857, the Master ol the liolls 
submitted to the Treasury a proposal for the publication 
of materials for the History of this Country from the 
Invasion of the Romans to the reign of Henry VIII. 

The Master of the HoUs suggested that these materials 
should be selected for publication under competent 
editors without reference to periodical or chronological 
arrangement, without mutilation or abridgment, prefer- 
ence being given, in the first instance, to such materials 
as were most scarce and valuable. 

He proposed that each chronicle or historical docu- 
ment to be edited should be treated in the same way as 
if the editor were engaged on an Editio Princeps ; and 
for this purpose the most correct text should be formed 
from an accurate collation of the best MSS. 

« 

To render the work more generally useful, the Master 
of the Eolls suggested that the editor should give an 
account of the MSS. employed by him, of their age and 
their peculiarities ; that he should add to the work a 
brief account of the life and times of the author, and 
any remarks necessary to explain the clironology ; but 
no other note or comment was to be allowed, except 
what might be necessary to establish the correctness of 
the text. 



u 2 



4 

The works to be published in octavo, separately, as 
they were jBnishcd ; the whole responsibility of the task 
resting upon the editors, who were to be chosen by the 
Master of the Rolls with the sanction of the Treasury, 

The Lords of Her Majesty's Treasury, after a careful 
consideration of the subject, expressed their opinion in a 
Treasury Minute, dated February 9, 1857, that the plan 
recommended by the Master of the Bolls "was well 
calculated for the accomplishment of this important 
national object, in an effectual and satisfactory manner, 
within a reasonable time, and provided proper attention be 
paid to economy, in making the detailed arrangements, 
without unnecessary expense," 

They expressed their approbation of the proposal that 
each Chronicle and historical document should be edited 
in such a manner as to represent with all possible couect- 
ness the text of each writer, derived from acoUation of 
the best MSS., and that no notes should be adde4,_except 
such as were illustrative of the various readings. They 
suggested, however, that the preface to each work should 
contain, in addition to the particulars proposed by the 
Master of the Eolls, a biographical accoimt of the author, 
so far as authentic materials existed for that purpose, 
and an estimate of his historical credibility and value. 

Holh HousCf 

December 185 7. 



ROOERI DE WENDOVER LIBER QUI DICITUR FLORES 
HISTORIARUM AB ANNO DOMINI MCLIV. ANNOaUE HENRICI 

AN6L0RUM REGIS SECUNDI PRIMO. 



^^Hoi3 



THE FLOWERS OP HISTORY 



BY 



UOGEll ])E WRNDOVEII: 

FROM THE YEAR OF OUR LORD 1154, AND THE FIRST YEAR 
OF HENRY THE SECOND, KING OF THE ENGLISH. 



^^'. -^ EDITED FROM THE ORIGINAL MANUSCRIPTS 

A/ ^^ \ BY 

tv^^Jj HENEY G. HEWLETT, 

Vl>v. ^''^. KEEPER OF THE ttECORDS OP THE LAND REVENUE. 



VOLUME L 



PUBURHED BY THE AUTHORITY OP THE LORDS COMMISSIONERS OP HER MAJESTY'S 
TREASURY. UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS. 



LONDON: ' 
LONGMAN & CO., Paternoster Row; TRXjBNER & CO., Lubgate Hill : 

ALSO BY 

PARKER & CO., OXFORD ; and MACM1LLA)N & CO., CAMBRIDGE ; 

A. & C. BLACK, AND DOUGLAS AND FOULIS, EDINBURGH; 

AND A. THOM & CO., LIMITED, DUBLIN. 

1886. 



Printed by 

Eire ami SroTTiswoouK, Tier Rfajosly's Printers 
For H»'r Mujesty'H Stationery Olfico. 



CONTENTS. 

I'age 
Prkfack -..--. i_x 

Errata - - - - - - xi 

Ff^RE8 HiSTORlARUM - - - - 1-320 



; 



PREFACE. 



P HE FACE. 



•« \4 ^ «^ V ^ • 



In the preface to volume iii. of his exhaustive 
Catalogue of tlie manuscript materials relating to our 
mediaeval history, Sir Thomas Duffus Hardy has dealt 
consecutively with the succession of chronicles proceed- 
ing from the Scriptoriv/m of St. Alban's Monastery, and 
assigned the important place which belongs to the ''Flores 
" Historian'wn'* of Roger de Wendover. It may be in- 
ferred from the evidence therein adduced ^ that, in or 
about the year 1231, Wendover succeeded a monk 
named Walter in the ofHce of monastic historiographer, 
and resumed the historical narrative which his prede- 
cessots had compUed ftom various early somces. at ihe 
point where it had been left incomplete, viz., at the 
death of king Stephen in 1154. From that period 
Wendover continued and enlarged it by fresh materials 
drawn from more recent writers and from personal 
observation, until within a year before his death in 
123G. "From the accession of Henry IL down to 1235, 
" when the * Florea Hisioriarvmh ' ends, Wendover may 
" be said to assume the character of an original author/*^ 
In conformity with my instructions, the present edition 
is confined to that portion of Wendover's chronicle 
which comprises the materials thus collected by himself. 



> Descriptive Catalogue of Ma- 
terials relating to the History of 
Great Britain and Ireland, by Sir 



ThomaA Duffus Hardy, &c., &c., 
vol. iii., preface, p. xxxvi. 
* /Wrf., p. xlii. 



Vlll PREFACE. 

Two codices of the " Florea " are now known to be 
extant ; one a MS. of the thirteenth century, No. ccvir., 
among the Douce collection in the Bodleian Library ; the 
other a MS. of the fourteenth century, Otho B.V., among 
the Cotton collection in the British Museum. The 
former, which is the more perfect of the two, has 
been taken as the basis of the present text, and is 
referred to throughout the foot-notes as D. The latter 
having been seriously injured in the fire at Ashbum- 
ham House in 1731, was carefully repaired some years 
since under the direction of the late Sir F. Madden, and 
a considerable portion of its later chapters rendered 
legible. The present text has been collated with so 
much of this codex as has thus been recovered, and 
its various readings are distinguished in the foot-notes 
by the afiix C. Except in a few passages which in- 
dicate the revision of a subsequent hand, the Cotton 
codex is far inferior in value to the Bodleian, owing to 
the carelessness of its scribe, who has repeatedly omitted 
words, lines, and even sentences of the original MS. It 
further differs from the Douce codex by discarding the 
use of frequent sectional headings and substituting an 
occasional division into chapters. 

The scholarly and laborious edition of the "Florea 
" Hiatoriai^v/m " prepared by the late Rev. H. O. Coxe 
(Librarian of the Bodleian) for the English Historical 
Society in 1842 was founded almost entirely upon the 
Douce codex. Its editor, in default of access to the 
Cotton MS., which had not at that time been restored, 
was obliged to adopt the various readings, purporting to 
be the result of a careful collation with it, introduced by 
Dr. Wats into his edition of Matthew Paris, published 
in 1684. Although the codex was then in an unin- 
jured state, the collation thus authenticated proves 
when tested by the existing remains of the MS. to have 
been singularly inaccurate. In repeated instances the 
various readings ascribed by Wats to the Cotton codex 



PREFACE. IX 

« 

have no existence there ; and it seems probable that the 
editor may have confounded the MS. in question with 
another which he consulted at the same time. In other 
instances where there can be little doubt that he is 
referring to the Cotton codex, he misquotes it ; owing 
perhaps (as Mr. Coxe has suggested in the case of one 
obviously corrupt passage) to want of familiarity with 
the abbreviations employed by mediaeval scribes. How- 
ever their inaccuracy may be explained, it is certain 
that the citations of this codex made by Wats and 
adopted by Mr. Coxe can seldom be relied upon as trust- 
worthy. 

A lacuTia of two leaves in the Douce codex which 
occurs in the chronicle of the years 1191, 1192, has been 
supplied in the present volume by a collation of Matthew 
Paris (who here substantially follows the narrative of 
Wendover), in Mr. Luard's edition, with the text of C. 

The conditions imposed by the English Historical 
Society upon its editors being probably less stringent 
than those prescribed to the editors of the present 
series, Mr. Coxe exercised considerable latitude in deal- 
ing with the text of Wendover, amending his frequently 
defective Latinity with a boldness which I have not felt 
at liberty to imitate. No mere emendations of style 
have been suggested in this edition, and such alterations 
only have been introduced into the text as were im- 
peratively called for by its obvious corruptness. In 
accordance with the regulations laid down by Lord 
Romilly^ the verbal orthography has been generally 
conformed to the classical mode, and any mediaeval 
peculiarities of spelling, e.g., the substitution of y for 
i in such words as diabolus, idolum, imago, &c. ; 
the addition of an aspirate to the words abwndare, 
ostmvi, &C., its omission from the words hortum, hor- 
deum, &a, and the duplication of p in reperire, &c., have 
been disregarded. I have ventured, however, to pre- 
serve as permissible deviations from classical usage a 




X PREFACE. 

few of the author's idiosyncracies, such as liis almost 
habitual choice of the feminine in employing the 
epicene word dies, and of the diphthong ce in ooebim, 
ccemeterivm,, &c. 

The introduction, which will include a compilation of 
such scanty biographical notices of Wendover as now 
remain, and an estimate of his value as an historian, 
is postponed until the completion of the work. 

H. O. H. 

London, October, 1886. 



- \ 



ERRATA. 



Page 

115, note 1, ^ Aliquotens " read " Aliquotiens." 

341^ note 1, " Belaxebit " read " Kelaxabit. 

250, line 26, ** I>e " read " De-." 

278, line 27, " Prasli " read ** Prajlii." 

285, note 1, dele comma after ** Ilegis." 



ROGERI DE WENBOVER LIBER QUI 
DICITUR FLORES HISTORIARUM : 

AB ANNO DOMINI MCLIV. ANNOQUE 

HENRICI ANGLORUM 
REGIS SECUNDI PRIMO. 



U 23058. Wt. 7669. 



I 
I 

,1 



J 



\ 



i 



^ 



ROGERI DB WENDOVER LIBER QUI 
DICITUR PLORES HISTORIARUM : 

AB ANNO DOMINI MCLIV. ANNOQUE 

HENRICI ANGLORUM 
REGIS SECUNDI PRIMO. 



Be morte regis Stepha/ni et coronatione regis Henrid 

Eodem anno rex Anglorum Stephanus, miles egregias a.D. 1154. 

et mentc piissimus, octavo kalendas Novembris diem 

clausit extremum ; cujus corpus .in monasterio de 
Faveresham, quod ipse a fundamentis construxerat, 
traditur sepulturas, ubi paulo ante Matildis uxor ejus 
et Eustachius eorum filius sunt sepulti. 

Dux vero Normannorum Henricus, audito de morte 
regis veridico nuntio, venit Barbefluvium et ibi per 
mensem unum ad transfretandum ventum congruum 
exspectavit. Erat interim in Anglia pax summa, quod 
rare contingit regibus defunctis, ob amorem et timorem 
ducis Henrici, quem omnes venturum et regem futu- 
rum sperabant. Dux igitur Henricus, octavo idus 
Decembris in Angliam veniens, cum magno deri et 
populi tripudio exceptus est ; et decimo quarto kalen- 
das Januarii, die Dominica ante nativitatem Domini, 
apud Westmonasterium ab omnibus rex acclamatus a 
Theobaldo, Cantuariensi archiepiscopo, in regem est 
consecratus, prsesentibus archiepiscopis, episcopis et 
baronibus regni Anglorum et ducatus Normannorum. 
Qui continuo in regem promotus coepit in jus proprium 

A 2 



4 ROGEBI DE WEXDOVER 

A,D. 1164. revocare urbes, castella et villas, quss ad coronam 
spectabant ; castra adulterina destruendo, alienigenas, 
et maxime Flandrenses, de regno expellendo, et quos- 
dam pseudo-comites, quibus rex Stephanus psene omnia 
ad fiscum pertinentia minus caute contulerat, depo- 
nendo. 

Eodem anno rex Hierosolymarum Baldewinus, copioso 
nimis exereitu congregato, Ascalonam obsidione valla- 
vit, et diutuma urbem afflictione opprimens tali earn 
conditione obtinuit, ut Turci, qui in ipsa erant, cum 
uxoribus, liberis et suis omnibus liberum inde haberent 
recessum; civitate igitur regi resignata, concessit cam 
fratri suo Joppensi comiti de se tenendam. 



Be vita aancti Wlfrici Jteremitoe. 

Eodem anno sanctus anachorita et solitarius Wlfncus 
de Heselberga migravit ad Dominum, postquam viginti 
et novem annis contra hostes humani generis confligens 
felici marte victoriam reportavit ; de cujas vita et 
vii-tutibus, ad historiad decorem, vel parvam utile 
duximus facere mentionem. 

Beatns vir Wlfricus, ex mediocri Anglorum gente 
oriunduB, in Contona, villa a Bristollo octo milliaribus 
distante, natus, nutritus est et conversatus ; ibi etiam 
per annos aliquot sacerdotis officium exercuit, quod in 
setate juvenili levitate potius mentis quam rationis 
desiderio creditur accepisse, quippe nondum cognosce- 
bat Dominum, unde came magis quam spiritu duce- 
batur; nam canum simul et avium curis HoUicitus 
incumbens, dum die quodam in hujus generis exercitio 
non segniter instaret, adfuit vir subito vultum paupe- 
ris gerens et habitum, qui nummum novum ab eo 
supplex in eleemosynam postulavit ; habebat autein 
tunc temporis Anglia novam monetam in diebus Hen- 
rici regis primi, sed adhuc raram, prse numismatis 
novitate. Cui cum Wlfricus se nescire diceret, si 



FLORES HISTORIAHUM. 



novum nummum haberet, " Respice," ait, ** loculum A.D. 1154. 

" tuum, et invenies in eo duos nummos et semis ;" quo * 

ille responso obstupescens inspexit, et, ita ut dictum 

sibi fuerat reperiens, quod petebatur devotus donavit ; 

homo autem ille, cum denarium accepisset, ait, ''Be- 
tribuat tibi is, pro cujus amore hoc fecisti ; et ego 
tibi in nomine ejus denuntio, quia ex hoc loco in 
brevi ad alium migraturus es, et inde ad alium 
transiens requiem tandem invenies, ibi usque in 

" finem in Dei servitio perseverans, et novissime ens 

** ad sanctorum collegium evocandus." 



tc 



tt 



it 



(( 



De converaione aaiicti Wlfrici heremitw et vitw 

asperitate. 

Deinde post paululum in opus sacerdotale Willelmo, 
domino villae in qua natus^ fuerat, adhserens panem 
quotidie in mensa ejus comedit, ubi et in fortitudine 
multa lumbos suos accingens usui penitus camium 
abdicavit. At vir Dei toto jam desiderio solitudinem 
8U3pirans a domino suo, milite supradicto, ad aliam 
directus est villam, nomine Haselbergam, quae ab 
Exonia versus orientem triginta miUiaribus distare 
videtux*, Spiritu Sancto, ut creditur, hoc dictante, ubi, 
in cellula ecclesise coDtigua Christo se consepeliens, 
multo labore multaque carnis ac spiritus afflictione 
Christi sibi gratiam comparavit; nam tanto jejunio 
et abstinentia, tantaque vigiliarum instantia, membra 
sua mortificabat super terram, ut pellis in brevi ossi- 
bus adhserens, non jam carnalem virum, sed spiritua- 
lem in humano corpore, intuentibus exhiberet. Yestitu 
simplici cilicio intus inha^rente contentus erat, quod 
cum ex consuetudine intra dies paucos induraverat, 
usum loric» incipit affectare; quod dominus ejus. 



^ Est iqserted in C. 



6 BOQEBI D£ W£KlX)yEB 

A.D. 1154. miles praafatas, cum cognovisset, loricam unam con- 
tulit viro Dei, et vas belKcum coelesti militise conse- 
cravit. Noctibus in vas quoddam cum frigore et 
nuditate aqua plenum frigida descendere solebat, in 
quo psalmos Davidicos Domino offerebat, et sic ali- 
quamdiu perseverans camis incentiva, cujus acerrimos 
patiebatur stimulos, mortificabat in aquis. Humilis 
erat cunctis in eloquio et jucundus, cujus sermones 
coelestem quandam harmoniam audientibus redolebant, 
licet hominibus semper clausa fenestra loqueretur. 



Miraculum nnemorahUe de inciaione loricce ejus. 

Inter hsec vir Dei Wlfricus, soli Deo cognitus, in 
notitiam hominum ad eorum salutem quasi mane 
novum prorupit; nam lorica, qua induebatur, cum se 
genibus ejus allideret, et genuflexionum ejus instan- 
tiam pnepediret, militem sui conscium secreti advocat 
et apud eum de nimia longitudine loricsB causatur; 
ad quem miles, " Mittetur/' inquit, " Londonias, ut ^ 
" sicut ipse designaveiis incidatur." Respondens vir 
Dei dixit, " Nimiam moram haberet res ista, nee posset 
" ostentationis nota carere; sed tu," inquit, "has for- 
** fices coram Deo apprehende, et manu propria hoc 
" opus absolve ; " dedit itaque in manibus ejus f orfices 
de ipsius militis domo allatas, et militi hsesitanti et 
ipsum delirare existimanti ait, "Constans esto et vide 
" ne trepides, ego vado pro hac re orare Dominum 
" meum, et interim huic operi fiducialiter incumbe." 
Instat uterque miles, unus orationi et alter incisioni, 
et est opus in eorum manibus prosperatum, putabat 
enim miles non se ferrum incidere, sed pannum, dum 
tanta facilitate in ferro forfices incurrerunt; sed, viro 
Dei ante operis consummationem ab oratione cessante, 

1 Et in C. 



FLOBES mSTO^ARUH. 7 

coactus est ab incisione cessare. Adstitit Wlfiicus A.D. 1154. 
militi et, qualiter res profecerit, percunctatur ; " Bene," 
inquit, " hactenus, sed nunc, te adveniente, ruptsa 
" f orfices substiterunt ; " et ille, " Non te moveat hoc," 
inquit, "sed cum eisdem forficibus perfice quod coe- 
" pisti ; " miles itaque, resumpta fiducia, facilitate qua 
prius rem feliciter consummavit, et quicquid insequale 
erat sine difficultate aliqua cosequavit. Ex tunc vero 
vir Dei, absque forficibus, cum digitis suis debilibus 
non fide minori annulos loricse, ad varia sanitatum 
remedia, cunctis caritative petentibus dividens minis- 
trabat ; banc autem miles virtutem videns, admiratione 
ineffabili stupefactus corruit ad pedes viri Dei, quo 
facto Wlfricus confusus erectum militem adjuravit, ne 
dum viveret haec alicui revelaret ; sed rei fama Celebris 
celari non potuit, cum plures viri religiosi de eadem 
lorica annulos se habere gaudeant, et fama Celebris 
viri Dei totius regni fines circumquaque perlustret. 



De hortiine, qui diabolo lioniagium fecerlt, a viro 

Dei liberato. 

In aquilonalibus Anglise partibus homo quidam erat 
valde miserabilis, qui fortunam paupertatis non leque 
ferens diabolo manus dedit et homagium ei fecit. 
Diabolus autem, cum captje prsedje suae aliquamdiu 
incubuisset, miser ille intelligens reatum suum poeni- 
tere coepit, circumspiciens cfc deliberans, cui se patrono 
committeret, qui ilium a morte animsB liberaret. Pos- 
tremo beatum Wlfricum adire deliberavit, in cujus 
manu salus quiescere dicebatur, et de ingressu^ suo 
valde sollicitus, cum cuidam suorum id ipsum reve- 
lasset, adstitit ei diabolus in effigie consueta et nota, 
ilium proditionis arguens castigatione crudeli se ipsum 



* Progressu in C. 



8 BOGERI DE WENDOVER 

A.D. 1154. punire ininatur, si quid tale de csetero atientaret; at 
homo ille sibi silentium imponens vidit manifeste, 
quod inimicus ejus cogitationes cordis sui non cogno- 
visset, nisi eas prius per verbum prodidisset vel sig- 
num. Dissimulato itaque aliquamdiu pcenitentiae susb 
proposito, iter tandem praemeditatum arripuit, ut ad 
Wlfricum Dei amicum veniret, et, transacto longo visa 
spatio, ad vadum quidetn illius fluminis, quod extra 
Heselbergam situm est, accessit, iter suum Domino 
prosperante; vir autem ille, cum vadum fuisset in- 
gressus et de beati Wlfrici subventione spem certam 
concepisset, supervenit diabolus ira gravi succensus, et 
manus in hominem violentas immittens infremuit et 
ait " Quid est," inquit, " proditor, quod facere volu- 
" isti ? Moliris pactum nostrum dissolvere, sed frustra, 
'' quia proditionis, qua olim Deo renuntiasti et qua 
" nunc mihi renuntiare cogitas, solvere poenas modo 
" debes, quia jam miserabiliter submergeris ; " et tenens 
eum diabolus ita immobilem fecit, quod nee procedere 
nee in latus aliquod valuit declinare. Dum haec age- 
rentur in flumine, vir Dei Wlfricus, rebus quse fiebant 
a Deo sibi per spiritum prophetise revelatis, vocavit 
prcsbyterum suum ad se, nomine Brithricum, et ait, 
" Accelera," inquit, " et assumpta cruce cum aqua 
" benedicta occurre homini, quem diabolus in vado, 
" quod extra villam est, captivum tenet, et aspergens 
'' eum aqua benedicta adduces ad me ; '* at ille cum 
summa celeritate ad imperata iter arripiens invenit, 
sicut ei dictum fuerat, hominem in vado equo insi- 
dentem, et ita in aqua immobiliter fixum, quod do 
loco non potuit se movere ; quem ut vidit Brithricus, 
protinus in virtutem magistri sui aqua benedicU 
hominem perfundens in nomine Jesu Christi praedam 
excussit et praedonem fugavit, sicque captivum de 
aquis assumens cum Isetitia duxit ad virum Dei, qui 
interim pro miseria ejus orans manus habebat ad 
Deum. Sequebatur a tergo dsemon quondam hominem 



y- -' 



FLORES HISTORIARUM. 9 

suum, quern videns stantem ante virum Dei appre- A.D. 1154. 
hendit eum clamantem et dicentem, "Serve Dei, sue- 
" curre mihi, ecce invadit me inimicus meus." Sanc- 
tus autem apprehendit manum hominis dextram, et 
diabolus sinistram tenens eum virtute trahebat, et, sic 
trahentibus illis, vir Domini Wlfricus una manu cap- 
tivum tenuit, et altera aqua, quam benedixerat, contra 
faciem iniiuidi aspergens ipsum valde confusum ab 
ffidibus eflFugavit ; at vir Dei hominem tremebundum 
de faucibus mortis ereptum in interiorem cellam suam 
duxit, tenens eum ibi donee per confessionem poeni- 
tens ille virus, quod daemon infuderat ei, ad pedes 
sancti evomuit. Tunc homo, viribus resumptis, corpus 
Domini a sancto Wlfrico sibi oblatum in specie camis 
conspexit, et interrogatus, si ex toto corde crederet, 
" Credo, domine," inquit, "quia corpus et sanguinem 
" Domini mei in manibus tuis sub specie camis video 
ego miser et peccator;" cui vir sanctus, "Deo gra- 
tias," inquit; "nunc simul oremus, ut in specie 
" consueta illud percipcre merearis ; " sicque commu- 
nicatum hominem et in tide confirmatum dimisit in 
pace. 

Obiit autem amicus Dei sanctus Wlfricus decimo 
kalendas Martii, et in oratorio suo sepultus est apud 
Heselbergam, quo in loco, ad laudem Dei et gloriam 
sancti, innumem fiunt miracula usque in diem hodi- 
emum. 



tt 



De genealogicc Henrici regis. 

Anno Domini MCLV. natus est Londoniis pridie A.D. iiw. 
kalendas Martii Henrico, novo Ano:lorum reffi. ex 
regina Alienor filius legitimus et vocatus est Henricus. 
Fuit autem magnificus rex Henricus filius Matildis, 
quae prius fuerat imperatrix Romanorum et postea 
comitissa Andegavensium ; cujus jnater fuit Matildis, 
regina Anglorum, uxor Henrici regis primi et filia 



10 BOQEBI DE WENDOVEB 

A.D. 1155. sanctas Margaretaa Scotorum reginse; Margareta filia 
fuit Eadwardi, quam genuit ex Agatha sorore Henrici 
imperatoris Bomani; Eadwardus fuit filius regis Ead- 
mundi, qui Latus-ferreum dicebatur, cujus pater rex 
Ethelredus, cujus pater rex Eadgarus pacificus, cujas 
pater Eadmundus, cujus pater Eadwardus senior, cujus 
pater nobUis rex Alfredus, qui fuit regis Athulti, qui 
fuit regis Egbrihti/ qui fuit Alcmundi, qui fuit Eofia, 
qui fuit Eoppa, qui fuit Ingels, cujus frater Ine 
famosissimus rex Anglorum, quorum pater fuit rex 
Kenredus, qui fuit regis Ceolwaldi, qui fuit Cutha,^ 
qui fuit Cuthwini, qui fuit Ceaulini, qui fuit Cuth- 
rid, qui fuit Creodda, qui fuit Certic, qui fuit Elesa, 
qui fuit Egla, qui fiiit Wig, qui fuit Frewine, qui 
fuit Freothegar, qui fait Broand, qui foit Beldai, qui 
fuit Woden, qui fuit Fretewald, qui fiiit Freolater,'* 
qui fuit Frethewlf, qui fiiit Fringolduff, qui fuit Getha, 
qui fuit Tatwa, qui fuit Beau, qui fuit Seldwa, qui 
fuit Heremod, qui fuit Itermod, qui fuit Hathra, qui 
fuit Wala, qui fiiit Bedwi, qui fiiit Sem, qui fuit Noe. 

Eodem anno rex Anglorum Henricus exhseredavit 
Willelmum Peverel causa veneficii, quod Banulfo, 
comiti CestrifiB, fuerat propinatus ; in hujus pestis 
consortio plures conscii exstitisse dicuntur. Eodem 
tempore rex Henricus fecit jurare fidelitatem filiis suis 
de regno Angliae, Willelmo et Henrico. 

Eodem tempore defuncto Boberto, Exoniensi epi- 
scopo, Bobertus, Sarisberiensis decanus, successit. Per 
idem tempus Henricus, Wintoniensis antistes, prasmisso 
thesauro suo per abbatem Cluniacensem, absque licen- 
tia regis ab Anglia clam recessit, quapropter rex tria 
ejus complanari fecit castella. 

Circa eosdem dies Hugo de Mortuo-mari, vir arro- 
gantissimus, castella sua contra regem munivit, turrim 



1 Egbrithi in C. | »FirolafinC. 

3 Gaiha in C. I 



FLOBES mSTOBIABUM. 1 1 

scilicet GlovernisB, Wiggemor et Breges, sed rex super- A.D. ii55, 
veniens omnia usqae ad novissimum cepit et sub- ""^ 
vertit \ sed postea ctim rege pacificatus est. 

Sub eisdem diebus Lodowicus, rex Francorum, duxit 
filiam Alfonsi,^ regis Hispaniae, cujus regni caput 
civitas est Toletum ; quem, quia principatur regulis 
Arragonum et Galiciae, imperatorem Hispaniarum ap- 
pellant. 

Eodem tempore Thomas, Cantuariensis archidiaconus, 
Beverlacensis prsepositus et canonicus in diversis per 
Angliam ecclesiis adscriptus, factus est regis can- 
cellarius. 



Qiu)d papa AdHanua HibemicB insulam regi 

Anglonmi dederit. 

Per idem tempus rex Anglorum Henricus nuntios 
solemnes Romam mittens rogavit papam Adrianum, 
ut sibi liceret Hiberniae insulam hostiliter intrare et 
terram subjugare, atque homines illos bestiales ad 
fidem et viam reducere veritatis, exstirpatis ibi plan- 
tariis vitiorum; quod papa regi gratanter annuens 
hoc sequens ei privilegium destinavit; 

" Adrianus episcopus, servus servorum Dei, caris- 
" simo in Christo filio, illustri Anglorum regi, salutem 
" et apostolicam benedictionem. Laudabiliter et satis 
" fructuose de glorioso nomine tuo propagando in 
'* terris, et aeternae felicitatis praemio cumulando in 
" coelis, tua magnificentia cogitat, dum ad dilatandos 
" ecclesiae terminos, ad declarandum indoctis et rudi- 
" bus populis Christianas fidei veritatem, et vitiorum 
" plantaria de agro Dominico exstirpanda, sicut ca- 
•* tholicus princeps intendis, et ad id convenient! us 
" exsequendum consilium sedis apostolicae exigis et 

^ Aldefonsi in C. 



n 



12 ROGER! BE WENDOVER 

A.D. 1155. " favorem; in quo facto qiianto altiori consilio et^ 
' " majori diacretione procedis, tanto in eo feliciorem 

" progressum te, praostante Domino, confidimus habi- 
" turum. Significasti siquidem nobis, fili in Christo 
" carissime, te Hibernise insulam, ad subdendum popu- 
" lum legibus Christianis et vitiorum inde plantaria 
" exstirpaiida,^ velle intrare, et de singulis domibus 
" annuam unius denarii beato Pecro velle solvere pen- 
'* sionem^ et jura ecclesiarum illilis terrae illibata et 
integra conservare ; nos ' autem pium et laudabile 
desiderium tuum favore congruo prosequentes, et pe- 
titioni tusB benignum impendentes &ssensum, gratum 
*^ et acceptum habemus, ut pro dilatandis ecclesisa 
" terminis^ pro vitiorum restringendo discursu, pro 
" corrigcndis moribus et virtutibus inserendis, pro 
" ChristiansB religionis augmento, insulam illam ingre- 
'' diaris et qusa ad honorem Dei et salutem illius 
*' terrae spectaverint exsequaris, et illius terraa populus 
** te recipiat et sicut dominum veneretur, jure eccle- 
'' siarum illibato et integi*o permanente, et salva beato 
" Petro de singulis domibus annua unius denarii* 
" pensione. Sane omnes insulas^ quibus sol justitisB 
" Christus illuxit et qu8B documenta fidei ChristiansB 
" susceperunt, ad jus beati Petri* et sacrosanctse Ro- 
" manse ecclesise, quod tua etiam nobilitas recognoscit, 
" non est dubium pertinere ; si ergo quod animo conce- 
" pisti effectu duxeris prosequente complendum, stude 
" gentem illam bonis moribus informare, et agas tarn 
per te quam per iIlos> quos ad hoc fide verbo et 
vita idoneos esse perspexeris, ut decoretur ibi eccle- 
" sia, plantetur et crescat fidei Christiansd religio, et 
'' qu8B ad honorem Dei et salutem pei*tinent anima- 
" rum taliter ordinentur, ut et a Deo sempitemae 



« 



^ WantiDf; in C. 

^ Plautariis ^xtirpandis in D. and 



3 Wanting in C. 
* Wanting in C, 



FLORES HISTORURUM. 13 



" mercedis cumulum consequi merearis, et in terris A.D. U55. 
" gloriosum nomen valeas in seculis obtinere." 



De inventione tunicca inconautUis Domini Salvatoris. 

Anno Domini MCLVi. in pago Parisiacensi, monasterio a.D. ii56. 
Argentoilo, revelatione divina tunica Salvatoris incon- 
sutilis et subfusci^ colons reperta est, quam, sicut 
literse cum ea repertaa indicabant, gloriosa mater ejus 
fecerat ei dum adhuc puer esset. 

Eodem anno rex Henricus in Normanniam transiens 
cepit longa obsidione castella Mirebellum et Chinonem, 
Losdunum vero antea in jus suum receperat; nam 
paulo ante cum frater ejus Gaufridus, qui, expulso 
comite Britannise Hoelo, Nanneticam, civibus consen- 
tientibus, ceperat civitatem, hac conditione cum rege 
pacificatus est, ut rex daret ei singulis annis mille 
libras Anglicse monetae et Andegavensium duo millia, 
et sic inter eos discordia est sopita mense Julio. 

Eodem anno rex Sicilide Willelmus civitatem Barum 
funditus evertit, Grsecos superavit, civitates et castella 
sibi prius ablata in jus suum revocavit, cum papa 
Adriano pacem fecit, consecrationes episcoporum regni 
sui ei concedondo. 

Tunc Alienor; regina Anglorum, peperit regifiliam, 
quam Matildem ^ nuncupavit. 



De presbytero, qui caatitcUia cmvore aeipaum castravit. 

Circa dies istos heremita quidam, vir modestus et 
sanctus, in Hibemia non longe a purgatorio, de quo 
supradictum est, in loco deserto degebat, in cujus 
horto omni fere nocte daomones visibiliter convenerunt, 
et statini post solis occasum congregati placitum ibi 



I Sabfasi in C. | ' Matildidem in D. and C. 



14 BOGEBI DE WENDOVEB 

AJ). 1156. tenuerunt, ante solis inde ortum recedentes; rationem 
' quoque ibi reddebant daemones piincipi daemonioram, 
quid mail fecerint in hominibus decipiendis, quorum 
confabulationes audivit vir sanctus manifesto et eorum 
figuras deformes visibiliter conspexit. Ad ostium 
cellulse ejus eonveniunt, sed, quoniam intrare non 
possunt, nudas illi ssepe mulieres ostendunt; sicque 
fit ut heremita ille, per confabulationes eorum, vitam 
illius regionis multorum hominum cognoscat. Erat 
autem in patria ilia sacerdos quidam sanctaB vitse et 
honest89, qui parochiam regebat, cujus consuetudo talis,^ 
ut quotidie mane surgens coemeterium circumiret et 
pro animabus omnium, quorum ibi corpora quiesce- 
bant, septem psalmos devotus cantaret; caste praeterea 
vixit, et bonis operibus utque sanctse doctrinse solli- 
cite studium impendit. Daemones vero in concilio suo 
multotiens conquest! sunt de eo, quod nullus eorum a 
proposito ipsum flectere potuisset; increpabat autem 
satellites suos princeps daemonum, quod tam diu pres- 
byter inflexibilis perstitisset. Tunc accedens unus 
eorum, "Ego," inquit, "decipiam eum, quia paravi ei 
" mulierem per cujus pulchritudinem subjicietur nobis, 
" sed hoc facere non potero nisi infra quindecim 
" annos;" "Si infra hunc terminum," ait magister, 
" ilium deceperis, magnam rem faceres." Contigit 
autem eo tempore, ut sacerdos juxta consuetudinem 
mane coemeterium circumiens, infantulam juxta cru- 
cem in coemeterio positam inveniret; quam accipiens 
presbyter, pietate motus, nutrici eam commendavit et 
illam in filiam adoptavit, et, quia sanctimonialem eam 
facere proposuit, literas discere fecit; quae, cum annos 
pubertatis attigisset, erat puella nimis speciosa, unde 
presbyter coepit tentari in concupiscentia ejus, et quo 
secretins, eo frequentius, presbyter tentatus nuper con- 
sensum petiit et invenit, nee tamen adhuc de camis 



1 Talis tali m C. 



FLORES HISTORIARTJM. 15 

immunditia aliquid agebatur. Nocte itaque sequent! A.D. ii56. 
postquam puella actionem presbytero concessisset, 
dasmones, qui in horto heremitsB ex more convenerant, 
magnum de ^ consensu facto gaudium conceperunt ; 
daemon autem, qui sacerdotem decipere promiserat, 
magistro suo dicebat, "Ecce presbyter, quem per 
** mulierem me decepturum dixeram, jam feci quod a 
" virgine, quam in filiam adoptaverat et sanctimonia- 
" 1cm facere decreverat, consensum stupri petens im- 
" petravit, et eras hora meridiana opus nefarium ad 
" effectum perducam ; " gratias ergo ei magister egit 
et viriliter ipsum fecisse dicebat. Die itaque crastino 
presbyter puellam vocans introduxit illam in cubicu- 
lum suum et eam in lecto coUocavit, et stans ante 
lectum in tentatione positus cogitavit quid esset fac- 
turus, et tandem in se reversus jussit, ut puella ex- 
spectaret donee ad illam rediret, et sic ad ostium 
cubiculi divertens cultrum arripuit et propria membra 
virilia abscindens foras projecit. " Quid/' inquit, " pu- 
*' tastis dssmones, quod non intellexerim tentationes 
" vestras? De perditione mea vel filiaa mese non gau- 
" debitis^ quia nee me nee ipsam babebitis." Sequenti 
quoque nocte^ cum diabolus interrogaret discipulum 
quid de presbytero actum fidsset, respondit, se omnem 
laborem amisisse^ et qualiter sacerdos seipsum castra- 
verat, cunctis audientibus, enaiTavit ; jussit ergo 
magister, ut daemon ille graviter flagellaretur, et sic 
conventus solvitur spirituum immundorum ; sacerdos 
autem puellam, quam nutriverat, Deo servituram 
sanctimonialibus commendavit. 



• 



1 Wanting in C. 



16 BOGERI DE WENDOVER 



Qtbod reges Anglorum et Scotorum mutua jura dbi 

ad invicem reddiderunt. 

A.D. 1157. Anno Domini MCLVii. rex Anglorum Henricus 
transfretavit in Angliam, et rex Scotorum Malcolmus 
reddidit ei civitatem Earleolum, Bamburgi castrum et 
Novum-eastellum super Tynam, et totum comitatum 
Lodonensem, et rex reddidit ei Huntendonias comi- 
tatum. Willelmus similiter, filius regis Stephani 
nothus, qui erat comes Moretonii et de Warrenna 
reddidit regi Pevenesel et Norwicum, et omnes muni- 
tiones suas in Anglia et Normannia, quas ex dono 
regis Stephani possidebat, et rex Henricus dedit ei 
quicquid pater ejus rex Stephanus habuit die quo rex 
Henricus primus morbuus fuit et vivus ; et tempore 
eodem Hugo Bigod castella sua regi resignavit. 
Eodem anno rex Henricus magnam paravit expedi- 
tionem, ita ut duo milites de tota Anglia tertium 
invenirent, ad expugnandum Wallenses per terram et 
per mare ; intrans ergo Walliam rex, exstirpatis silvis, 
nemoribusque succisis, atque viis patefactis, castrum 
Boelent firmavit, alias munitiones antecessoribus suis 
surreptas potenter revocavit, castellum etiam Basinge- 
werc restauravit, et, Wallensibus ad libitum subjectis, 
cum triumpho Angliam repetivit. 

Eodem anno natus est Henrico regi ex Alienor re- 
gina filius apud Oxoniam et vocatus est Richardus. 

Et hucusque Robertus, abbas de Monte sancti 
Michaelis, chronica sua digessit. 



Quod rex Henricus coronam pcyrtavit, 

A.D. 1 158. Anno Domini mclviii. rex Anglorum Henricus in 
Dominicse nativitatis die apud Wigorniam coronatus 
est, ubi post celebrationem divinorum sacramentorum, 
coronam super altare posuit, nee ultra ooronam por- 



FLOBES HlSTORIABUM. 17 

tavit. Eodem anno Alienor reglna filium peperit, A.D. 1158. 
quern Gaufridum vocavit ; et eodem anno nova moneta 
fuit in Anglia fabricata. 

Eodem anno Thomas, re^ris cancellarius, in appatatu ^^ .- 

magno Parisius venit, Margaretam, regis Francorum 
filiam, Henrico, filio regis Anglomm, in conjugem 
accepturus. 

Eodem anno, Gaufrido firatre regis Anglorum de- 
functo, idem rex mare transiens Nanneticam civitatem 
in jus suum recepit ; quo etiam tempore rex Henricus 
a rege Francorum invitatus venit Parisius et receptus 
est in palatio regis, rege Francorum cum regina sua 
in daustro canonicorum beatee Marise virginis hospi- 
tante. 



Qtwd rex Anglorum Henricus Tholosam obsedit 

Anno Domini MCLix. rex Anglorum Henricus duxit A.D. 1159. 
exercitum versus Tholosam et" cepit castella fortia 
vicina ejus, rege Francorum interim in urbe jugiter 
commorante ; sed rex Anglorum ipsam civitatem non 
assiluit, ob reverentiam regis Francorum, cujus soro- 
rem Constantiam comes Tholosanus duxerat in uxorem 
et ex ea liberos susceperat, qua de causa reges inimici 
facti sunt, sicut exitus rerum postmodum declatavit. 

Eodem anno defoncto papa Adriano, schisma oritur 
inter duos, Alexandrum scilicet et Octavianum, nam 
imperator cum clero suo receperat Octavianum, sed a 
regibus Franconim et Anglorum consensum est in 
Alexandrum ; imperator autem ad dictos reges Uteras 
direxit, ut Octavianum reciperent, sed, ipsis contradi- 
centibus, papatum obtinuit Alexander. 



U 28058. 3 



7 



18 BOGERI DE WENDOVEB 



Quod Hermcvs, Anglorum rex juvenia, uxorem 

d/axit 

A. D. 1160. Anno Domini mclx. rex Anglorum Henricus a 
Tholosa reversus Margaretam, filiam regis Francorum, 
quam in sua custodia habebat, Henrico filio suo de- 
sponsari fecit, et castellum de Gisors diu desideratum 
recepit, quod, ut ait rex Francorum, prropropere fac- 
tum fiierat^ [quapropter] indignatus est valde ; unde 
cum auxilio Theobaldi, comitis Flandrensis, ad dedecus 
regis Anglorum Calvum-montem firmavit, sed reX An- 
glorum festinus adveniens, rege^ Francorum et comite.^ 
fugatis, castrum obsedit et infra dies paucos ad dedi- 
tionem inclusos coegit: capti sunt autem intus mUitcs 
quinquaginta quinque. Et sic celebratum est matri- 
monium inter filium regis Anglorum septennem et 
filiam regis Francorum triennem, auctoritate scilicet 
Henrici Pisani et Willelmi Papiensis, presbyterorum 
cardinalium, et sedis apostolical legatorum, quarto 
nonas Novembris apud Novum-burgum. 

Eodem anno Theobaldus, Cantuariensis archiepis- 
oopus, diem clausit extremum. 



De conaecratione B. Exonieums episcopi et de miraxsulo 

quod iddit. 

A.D. 1161. Anno Domini mclxi. Bartholomaeus, vir religiosus 
et' in theologicis disciplinis ad sufficientiam eruditus, 
a Waltero, Roffensi episcopo, consecratus est antistes 
Exoniensis. De hoc Bartholomseo venerabili viro fama 
refert notissima, quod, dum lucris animarum devotus 
intendens parochiam visitaret, in villa quadam cam- 
pestri cum suis clerieis pemoctavit. Dormiens igitur 
de nocte in solario quodam, quod ecclesisd vilbd ac 



1 Begi in D. 1 > Wanting in C. 

s Comiti in D. 



FLORSS HIJ3TORUBX7H. 19 

coemeterio imminebat, cum circa noctis medium ad-^-^^^i- 
noctumam synaxim Deo persolvendam evigilasset, lu- 
men, quod coram illo ardere consueverat, apparebat 
exstinctum ; episcopus autem cubicularium suum gravi- 
ter objurgans, quod in tenebris dormiret, prmcepit ut 
velociter lumen qusereret et inferret. Interea vero 
antistes, dum luminis advenium vigilans exspectarefc, 
audivit voces quasi infantum innumerabilium de coeme- 
terio exeuntcs plangentium et dicentium manifeste, 
" VaB nobis, vae nobis ! Quis amodo pro nobis orabit 
" et eleeraosynas dabit, vel pro nostra salute missas 
'* celebrabit?" Audiens autem has voces episcopus 
obstupuit vehementer, supra modum quid significarent 
admirans. Cubicularius quoque ejus lumen interim 
quserens, cum neque in aula neque in coquina ignem 
reperisset, exivit in villam anxius, et, multis jam sedi- 
bus perlustratis, lumen optatum non invenit; tandem, 
cum quserendo hue illuc quamdiu discurrisset, vidit 
lumen in ultima domo villaB, et illuc se cum festina- 
tione conferens invenit in domo cujusdam hominis 
coi*pus exanime, et cum presbytero villae multos utri- 
usque sexus homines circumstantes et prse dolore de- 
functi flentes et capillos sui capitis detrahentes; at 
cubicularius episcopi, super his quae vidit non multum 
sollidtus, lumen posuit in latema sua, et cum festina> 
tione ad episcopum reversus qufe sibi acciderant per 
ordinem enarravit. Cantatis igitur matutinis, cum eras- 
tina dies illuxisset, fecit episcopus convenire presby- 
terum cum quibusdam homiuibus villse, et sciscitatus 
ab eis diligenter, quis homo ille nuper defunctus esset 
et qualis vitae ante obitum in sseculo exstitisset; qui 
oinnes £a,tebantur de eo, quod esset vir Justus ac 
timens Deum, pater orphanorum et consolatio mise- 
rorum, ut qui omnem substantiam suam in pauperi- 
bus, dum viveret, et hospitibus erogavit; tenuit prae- 
terea in domo sua presbyterum, cui de proprio omnia 
necessaria ministravit, qui commendationes animarum 

B 2 



20 ROGERl DE WENDOVER 

A.D. itei.et missarum suffragia diebus singulis pro defunctis 
fidelibus celebravit Haec autem cum audisset episco- 
pus, intellexit continue voces, quas audierat de coeme- 
terio emissas, nihil aliud esse quam voces animarum 
illorum corporum, quae in coemeterio quiescebant, plan- 
gentes de morte hominis illius et gementes, per quern 
dum vixerat eleemosynarum et missarum habere suf- 
fragia meruerunt. Tunc episcopus, vocato ad se pres- 
bytero, qui sub viro defuncto missas pro defonctis 
celebraverat, dedit ei portionem in ecclesia viUse, 
statuens et illi injungens, ut, quamdiu viveret, missam 
et obsequia defunctorum diebus singulis celebraret. 

Qwod reges. Francorv/m et AngUyi'v/nx in concordiam 

convenerunt 

AD. 1162. Anno Domini MCLXii. Lodowicus, rex Francorum, et 
Henricus, rex Anglorum, armatorum copiis undique 
congregatis, cum jam campestre proelium inter eos 
imminere putaretur prope Fretevallem, amici subito 
sunt effecti. 

Eodem anno Alienor, Anglorum regina, apud Rotho- 
magum filiam peperit et ei nornen suum imposuit. 

Hoc etiam anno Richardus, Londoniensis episcopus, 
viam univers83 carnis ingressus est. 

Per idem vero tempus rex Henricus fecit jurare 
fidelitatem Henrico filio suo de hsereditate sua, et 
inter omnes magnates regni Thomas cancellarius pri- 
mus fidelitatem juravit, aslva, fide regis patris quamdiu 
viveret et regno prseesse vellet. 



Quod ThomaSy regis cancellarius, in archiepiscopum 

eligitur. 

Eodem anno, congregate clero et populo totius pro- 
vinciae Cantuariensis apud Westmonasterium, Thomas, 
regis cancellarius, electus est in archiepiscopum solem- 



FLORES HISTORIARUM. 21 

niter, nemine reclamante; facta itaque electione sab- A.D. 1162. 
bato in Pentecosten, presbyter ordinatus est a Waltero, ""^ 
Rofensi episcopo, in ecclesia Cantuariensi, et sequenti 
die Dominica consecratus est ab Heurico, Wintoniensi 
episcopo, solemniter et inthfonizatus. Nuntiis igitur 
ad papain directis, quern dtra Alpes invenerunt ad 
Gallias descendentem, cum pallio sunt reversi ; quod 
Thomas archiepiscopus, solitis constrictus sacramentis, 
ab altari suscipiens revereuter summi sacerdotis vestes 
induit, et habitum sic mutavit ut et animum permu- 
taret, nam curiae curis interesse renuntians ecclesi89 
SU8B ncgotiis et lucris spiritualibus intendebat; siqui- 
dem nuntios ad regem in Normanniam direxit^ can- 
cellarisB renuntians et sigillum resignans, quod in cor 
regis altius ascendit, in »e solum causam resignationis 
tarn subitie retorquentis. Hdec prima fuit regalis 
animi perturbatio adversus Thomam^ archipraBSulem 
Cantuariensem. Erat autem Thomas iste Londoniensis 
urbis indigena, a primis adolescentiae annis gratia mul- 
tiplici decoratus ; ab ineunte enim setate beatam Dei 
genitricem, tanquam ducem viarum suarum, dulcius 
invocare, et in illam post Christum totam spem ponere, 
consuevit ; liberalium quoque disciplinarum scholas 
tandem egrediens ad Theobaldum, Cantuariensem ar- 
chiepiscopura^ se contulit, et, industria promerente, in 
brevi dignus habitus est, ut ei familiarissimus habe- 
retur. Quot autem et quantos ibi labores pro ecclesia 
Dei pertulerit, quotiens pro expediendis negotiis apos- 
tolorum limina visitaverit, quam felici exitu, quae sibi 
injuncta fuerant,^ expedient, non est facile dictu, praj- 
sertim cum in causis perorandis et decidendis ac 
populis instruendis tota ejus intentio versaretur. 
Primo igitur a praefato archiepiscopo in archidiaconum 
Cantuariensem promotus, post modici temporis inter- 



1 Fuerat in C. 



22 BOOEBI DE WENDOVER 

A.D. 1162. vallum regis cancellarius efficitur, ejus industria pro- 
merente ; cancellarii autem fungens officio audaciam 
milvorum sapienter depressit, qui regi adulantes diri- 
pere conspiraverd.nt tam provindalium quam ecdesisB 
facultates. Hsec de beato Thoma, qualis ante promo- 
tionem in archiepiscopum exstiterit, prsslibavimus, qua- 
tenus ea» quae de ipso sequuntur, lectori clarius eluce- 
scant. 



De Jinali concdrdia facta iivter eccleaiam beati A Ibani 

et eccleaiaTti LincoVaim, 

Hoc anno sopita est discordia et amicabili fine 
terminata inter ecclesiam Lincolniensem et ccenobium 
beati Albani protomartyris Anglorum, Roberto de 
Chaisneto episcopo agente, et Roberto de Gorham, 
abbate de sancto Albano, defendente, in prassentia 
regis Henrici secundi et archiepiscoporum, ThomsB 
Cantuariensis et Rogeri Eboracensis^ et episcoporum, 
Henrici Wintoniensis, Willelmi Norwicensis, Jocelini 
Saresberiensis, Bartholomsei Exoniensis, Hilarii Cices- 
trensis, Hugonis Dunelmensis, Richardi Coventrensis, 
Gileberti Herefordensis^ et Godefiridi de sancto Asaph, 
prsesente etiam Roberto comite Legecestrensi, justici- 
ario Anglise, cum comitibus, baronibus, abbatibus, 
archidiaconis, et innumera turba regni, apud West- 
monasterium, feria quinta proxima ante passionem 
Domini, in hunc modum ; " Robertus, Dei gratia Lin- 
'' colniensis episcopus, .omnibus sanctaB matris ecclesi;e 
" filiis salutem. Notum sit universitati vestrse, quod 
" ego cbntroversiSB illi, quam adversus Robertum, ab- 
'' batem sancti Albani, et fratres ejus moveram, qua 
" monasterium ipsum sancti Albani et quindecim 
" ecclesiati illas, quas in territorio suo privilegiatas 
" habuit, Lincolniensi ecclesiaB et mihi, ut ipsius 
'* episcopo, in subjectionem et obedientiam petebam, 



FLOBES mSTOBIABUX. 



23 



« 



<t 



u 



<( 



it 



« 



it 



a 



it 



" in prsesentia testinm prsBdictornm,^ assensu capittQi A.D. ii62. 
mei in perpetuum renuntiavi; et, ut ab ea in per- 
petuum conquiescam, de manu ipsius abbatis et 
fratrum ejus villain, quae dicitur Tinghurste; cnm 
" ecclesia et omnibus peH^inentiis ejusdem, pro decern 
" liberatis terrsB, libere et quiete ecdesise Lincolniensi 
in perpetuum de csetero possidendam, assensu do- 
mini mei regis et fratrum nostrorum episcoporum 
jam dictorum consilio, capitulo meo in hoc assen- 
sum prsebente, recepi ; et jus, quod jam dicta abba- 
tia, et in persona Boberti abbatis et successorum 
ejus, et jam dictis quindecim ecclesiis, ecclesiae meae 
" et mihi et successoribus meis vendicabam, in manu 
** domini mei regis pro me et successoribus meis in 
" perpetuum resignavi. Sit itaque de caetero liberum 
'' monastcrio^ beati Albani et quindecim jam dictis 
'' ecclesiis chrisma sibi et oleum et benedictionem et 
csetera omnia ecclesisB sacramenta^ a quo'^ voluerit 
episcopo, absque nostra et ecdesisd nostrse redama^ 
tione, accipere, et de caetero in manu regis, sicut 
sua dominica ecclesia, libera remahebit ; reliquse vero 
ecclesiaB ejusdem monasterii passim per episcopatimi 
Lincolniensem constitutsB obedientiam et subjectio- 
nem, quam cseterao debent ecclesise, episcopo Lincol- 
" niensi et archidiaconis exhibebunt. Quod, ne de 
c»tero possit in litem revocari, scripti prsesentis at- 
testatione et sigilli mei et capituli appositione con- 
fimravi, testibus supradictis." Hanc pacem et con- 
coKliam cum rex Henricus et Thomas, Cantuariensis 
archiepiscopus, suis confirmaverant munimentis, papa 
Alexander, eorum vestigia secutus, eam privilegio* 
ecdesise Romanse et subscriptione omnium cardinalium 
communivit. 



(t 



€t 



U 



iC 



it 



t< 



(€ 



ti 



it 



^ Pnedieta in C. 

3 Monasterinm in D. 

' Liceat abbati bqo inserted in D. 



C. 



* Per eam privilegiiim in D, and 



24 ROGEfil DE WEKBOYER 

A.D. 1162. Eodem anno rex Hierosolymarum Baldewinus hu- 
mansB natursB debitum solvit, cui successit frater ejus 
Amalricus. 



SecuTida pertv/rbatio contra 2%omam, Cantuarieiisem 

archiepiacopa/ni, 

A.D. 1163. Anno Domini mclxiii. rex Anglorum Henricus, 
finibus transmarinis pro voluntate dispositis, in Ang- 
liam rediit, et Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, 
illi obviam veniens in osculum receptus est, sed non 
in gratise plenitudinem, sicut ipsius regis vultus 
statim aversus omnibus qui aderant patenter ostendit. 

Eodem anno, rege Anglorum ad hoc instante et 
Alexandro papa id concedente, Gilebertus, Herefor- 
densis episcppus, ad sedem ecclesiae Londoniensis 
translatus est, et quarto kalendas Maii in ilia cathe- 
dra solemniter introdnctus. 

Eodem anno Robertus de Muntfort, cum Henrico 
de Essexia de proditione regis singulari certamine 
congrediens, victoriam reportavit; qua de causa Hen- 
ricus notam infamisB simul et exhsereditationis jactu- 
ram incurrens, indulgentia pii regis, apud Radingum 
habitum monachilem suscepit. 

Hoc etiam anno Thomas, Cantuariensis archiepi- 
scopus, ad instantissimam regis petitionem archidiaco* 
natum Cantuariensem dedit Gaufrido Ridel, derico 
suo; sed gratiam regis sibi prius subtractam non 
plene redintegratam cognovit. Apparuit autem prima 
regis perturbatio contra Thomam archiepiscopum cum 
sigillum regi resignavit ; secunda, cum regi de partibus 
transmarinis venienti occurrens receptus est in oscu- 
lum, et non in gratidB plenitudinem; tertia in hoc 
loco, cum archidiaconatum ad ejus petitionem contu- 
lit, nee tamen gratiam ejus sibi redintegratam cog- 
novit. Eodem anno Clarenbaldus, sancti Augustioi 



FLOBES HISTOKIAKUM. 25 

electus, beDedictionem a Thoma, Cantuariensi archi- A.D. lies, 
episcopo, accipere quaerebat; sed in sua ecclesia et 
sine processione, spe cujusvis subjectionis adempta. 
Consensit autem rex elector consuetudines antiquas in 
regno stare persuadens et archiepiscopo prsedicta exi- 
genti adversans ; et in hoc loco quarto ^ apparuit 
perturbatio regis contra ipsum. Eodem anno facta 
est inquisitio generalis per Angliam, cui quis in ser- 
vitio seculari de jure obnoxius teneretur; inventum 
est in Cantise provincia, quod Willelmus de Ros in 
munere quolibet subeundo regem deberet agnoscere et 
non archiepiscopum, et sic odium piersonse in damnum 
ecclesiae redundavit; et hie quinto loco apparuit per- 
turbatio regis contra ilium. Sexto apparuit, cum 
archiepiscopus vacantem ecclesiam de Aincsford cui- 
dam Laurcntio contulit ; sed Willelmus, villae domi- 
nus, sibi jus vendicans patronatus Laurentium expulit, 
pro quo facto archiepiescopus Willelmum excommuni- 
cavit ; quod, quia rege minime certiorato fecisset, 
maximam ejus indignationem incurrit. Asserit enim 
rex, juxta dignitatem ^ regni sui, quod nullus, qui de 
rege in capite teneat, vel minister ejus, citra illius 
conscientiam sit excommunicandus ab aliquo, ne, si 
hoc regem lateat, lapsus ignorantia communicet ex- 
commimicato, comitem vel baronem ad se venientem 
in osculo vel consilio admittat. Septimo apparuit, 
cum idem rex nuntios ad curiam Bomanam misisset, 
ut consuetudines regni confirmaret, ubi in aliquo pro- 
fecisset; nuntii reversi animum^ regis contra archi- 
episcopum et alios exasperatum non poterant miti- 
gare. 



1 Wimting in C. I > WantiDg in C. 

3 Indignitatem in C. | 



26 ROGKRI BE WENDOVEB 



Quod papa Alexa/nder coTtcUi/u/ni Turonia 

congregavU, 

A.D. 1168. Eodem anno papa Alexander Turonis concilium con- 
gregavit in ecclesia sancti Mauricii duodecimo kaJen- 
das Junii; ad cujus vocationem, permissione regis 
Anglise, venerunt archiepiscopi, episcopi^ et alii Ang- 
li83 prselati, Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, cum 
suis suffiraganeis, ' et ad dexteram papaa in concilio 
sedit, et archiepiscopus Eboracensis Rogerus ad sinis- 
tram, cum solo episcopo Dunelmensi. 

Eodem anno rex Malcolmus Scotorum et Eesus prin- 
ceps Demetise, id est Australium Wallensium,^ cum 
aliis regibus et majoribus Cambrise, kalendis Julii 
apud Wodestoke fecerunt homagium regi Anglorum 
et Henrico filio ejus. Ipso etiam anno Rogerus, 
comes Clarensis, a Thoma, Cantuariensi archiepiscopo, 
apud Westmonasterium vocatus ad &ciendum sibi 
homagium de castello Tunebregge et pertinentiis ejus, 
contradixit ei comes instinctu regis, dicens, feodum 
iUud totum in servitio laicali ad regem potius quam 
ad archiepiscopum pertinere; et hie loco octavo ap- 
paruit regis perturbatio adversus archiepiscopum Can- 
tuariensem. 



Fa>cta est recognitio coTistietudi/n/um AnglicB apud 

Clarendv/nam. 

A.D. 1164. Anno Domini MCLxrv., in prsssentia regis Henrici 

apud Clarendunam octavo kalendas Februarii, praBsi- 

dente Johanne de Oxonia de mandato ipsius regis, 
prsesentibus etiam archiepiscopis, episcopis, abbatibus, 
prioribus, comitibus, baronibus et proceribus regni, 
facta est recognitio, sive recordatio, cujusdam partis 



1 Wanting in C. | ' Walensimn in C. 



FLORES HISTORIARUIL 27 

consuetudinum et libertatum antecessorum suorum, A.D. 1164, 
regis videlicet Henrici avi sui et aliorum, quae ob- 
servari debent ^ in regno ab omnibus et teneri, propter 
dissensiones et discordias ssepe emergentes inter cle- 
rum et justiciarios domini regis et magnates * regni ; 
harum vero consuetudinum recognitarum quaedam pars 
in sexdecim capitulis subsequentibus continetur. 

De advocatione et prsesentatione ecclesiarum si con- 
troversia emerserit inter laicos et clericos, vel inter 
clericos, in curia domini regis [tractetur efc terminetar. 

Ecdesise de feodo domini regis] non possunt in 
perpetuum dari absque concessione ipsius. 

Clerici accusati de quacunque re^ summoniti a jus- 
ticiario regis, veniant in curiam ipsius responsuri 
. ibidem de hoc, unde videbitur curiae regis, quod ibi 
sit respondendum; et in curia ecclesiastica, imde vide- 
bitur, quod ibi sit respondendum; ita quod regis jus- 
tidarius mittet in curiam sanctae ecclesise ad viden- 
dum, quomodo res ibi tractabitur. Et si clericus 
convictus vel confessus fuerit, non debet eum de 
caetero ecclesia tueri. 

Archiepiscopis, episcopis et Claris^ personis regni, 
non licet exire a regno absque licentia domini regis; 
et si exierint, si regi placuerit^ securum eum facient, 
quod nee in eundo nee in redeundo vel moram faci- 
endo perquirent malum sive damnum domino regi vel 
regno. 

Excommunicati non debent dare vadium ad rem- 
anens, nee praestare juramentum, sed tantum vadium 
et plegium standi judicio ecclesiad ubi absolvuntur. 

Laici non debent accusari, nisi per eertos et legi- 
timos accusatores et testes in praesentia episcopi, ita 
quod archidiaconus non perdat jus suum nee quicquam 
quod inde habere debeat; et si tales fuerint, qui cul- 
pantur, quod non velit vel non audeat aliquis accusare 

1 Deberet in C. \ ^ Wanting in C. 

^ Hagnatibns in D. | 



28 ROGEBI DE WENDOVSR 

A.D. 1164. eos, vicecomes requisitus ab episcopo faciat jurare 
duodecim legates homines de visneto sive de villa 
coram episcopo, quod veritatem secundum conscientiam 
suam manifestabunt. 

Nullus qui de rege tenet in capite, nee aliquis 
dominicorum ministrorum ejus, excommunicetur, nee 
alicujus eorum terrsB sub interdicto ponantur, nisi 
prius dominus rex, si in regno fuerit, conveniatur, vel 
justiciarius ejus, si fuerit extra regnum, ut rectum de 
eo faciat ; et ita^ ut quod pertinebit ad regis curiam 
ibi terminetur, et de eo quod spectat ad curiam 
ecclesiasticam ad eandem mittatur ut ibidem ter- 
minetur. 

De appellationibus, si emerserint, ab archidiacono 
debent procedere ad episcopum, ab episcopo ad archie- 
piscopum, et, si archiepiscopus defuerit in justitia 
exhibenda^ ad dominum regem perveniendum est pos- 
treroo, ut prsecepto ipsius in curia archiepiscopi con- 
troversia terminetur, ita quod non debet ultra pro- 
cedere absque assensu domini regis. 

Si calumnia emerserit inter clericum et laicum^ vel 
e converse, de ullo tenemento quod clericus velit ad 
eleemosynam trahere, vel laicus ad laicum feodum^ 
per recognitionem duodecim legalium hominum juxta 
capitalis justiciarii regis considerationem terminabitur, 
utrum tenementum sit pertinens^ ad eleemosynam, 
sive ad laicum feodum, coram justiciario regis; et si 
recognitum fuerit ad eleemosynam pertinere, pladtum 
erit in curia ecclesiastica ; si vero ad laicum feodum, 
nisi ambo tenementum de episcopo eodem vel barone 
advocaverint, erit placitum in curia regis ; sed, si utri- 
que advocaverint de feodo illo eundem episcopum vel 
baroneni, erit placitum in curia ipsius, ita quod propter 
factam recognitionem saisinam non amittat, qui prius 
fuerat saisitus. 

1 Wanting in C. 



FLORES HJSTORIARUM. 29 

[Qui] de civitate vol castello vel burgo vel dominico A.D. 1164. 
manerio regis fuerit; si ab arcbidiacono vel episcopo 
super aliquo delicto citatus fiierit, unde debeat eis 
respondere, et ad dtationes eorum noluerit satisfacere, 
bene licet eis sub interdicto ponere eum, sed non 
debent ipsum excommunicare priusquam capitalis 
minister regis villse illius conveniatur, ut justiciet 
eum ad satisfactionem venire ; et si minister regis 
villae illius^ inde defecerit, erit in misericordia regis, 
et exinde poterit episcopus ipsum accusatum eccle- 
siastica justitia coercere. 

Archiepiscopiy episcopi et universse per8ona3 regni, 
qui de rege tenent in capite, habeant possessiones 
suas de rege sicut baroniam, et inde respondeant jus- 
ticiariis et ministris regis, et sequantur et faciant 
omnes consuetudines regias ; et, sicut csateri barones, 
debent interesse judiciis curiae regis cum baronibus, 
quous<|ue perveniatur ad diminutionem membrorum vel 
ad mortem. 

Cum vacaverit archiepiscopatus, vel episcopatus, vel 
abbatia, vel prioratus in dominio regis, debet esse in 
manu ipsius, et inde percipiet^ omnes redditus et 
exitus sicut dominicos redditus suos. Et cum ventiun 
fuerit ad consulendum ecclesiam, debet dominus rex 
mandare potiores personas ecclesise, [et] in capella 
ipsius regis [debet iieri electio, assensu i^ius regis] ^ 
et consilio personarum regni, quas ad hsBC^ faciendum 
advocaverit ; et ibidem faciet electus homagium ct 
fidelitatem regi, sicut ligio domino suo, de vita sua . 
et membris et de honore terreno, salvo ordine suo, 
priusquam consecretur. 

Si quisquam de proceribus regni disfortiaverit archi- 
episcopo, vel episcopo, vel arcbidiacono de se suisve 
justitiam exhibere, dominus rex debet eos justiciare; 



1 Villce illius wanting in C. 
' Perciperet in C. 



' The six preceding wonU want- 
ing in C. 
* Hoc in C. 



30 BOGEBI D£ WENDOYEB 

AJ). 1164. et si forte aliquis disfortiaxet domino regi rectitudinem 
suam, archiepiscopiy episcopi et axchidiaconi debent eum 
justiciare, ut regi satisfaciat. 

Catalla eoruin, qui sunt in fonsfiaiCto regis, non 
detineat ecdesia vel coemeterium contra justiciarios 
regis, quia ipsius regis sunt^ sive in ecdesiis sive 
extra fuerint inventa. 

Flacita de debitis, quae fide interposita debentur 
vel absque int-erpositione fidei, sint in justitia regis. 

Filii rusticorum non debent ordinari absque assensu 
domini de cujus terra nati dignoscuntur. 

Hanc recognitionem sive recordationem de consue- 
tudinibus et libertatibus iniquis^ et dignitatibus Deo 
detestabilibus^ archiepiscopi^ episcopi, abbates, priores^ 
clerus, cum comitibus et baronibus ac proceribus 
cunctis^ juraverunt, et firmiter in verbo veritatis pro- 
miserunt viva voce se tenendas et observandas domino 
regi et hseredibus suis bona fide et absque malo in- 
genio in perpetuum. 



De pcBnitentia becUi ThonuB archiepiacopi pro oondfoe" 

tvdinibus temere conceads. 

His ita gestis, potestas laica in res et personas 
ecclesiasticas omnia pro libitu^ ecclesiastico jure con- 
tempto, tacentibus aut vix murmurantibus episcopis 
potius quam resistentibus, usurpabat. Thomas igitur^ 
Cantuariensis archiepiscopus, in se reversus^ cum leges 
iniquas et omnibus Christi fidelibus detestandas con- 
cessisset et eas observare juramento firmasset, rem 
temere perpetratam diligenter examinans seipsum 
graviter afflixit, alimentis austerioribus et indumentis 
corpus humiliavit, suspendens se ab altaris officio, 
donee per confessionem et condignos poenitentise fnic- 
tus a summo pontifice meruit devotus absolvi; nam 
illico nuntios ad Romanam dirigens curiam, dum cau- 
sam ecdesuB et suam ad summi pontificis in schedula 



« 
« 



FLOSES HISTORIABUH. 31 

conscriptam transmisisset cognitionem, ab obligatione, a.d. ii64« 
quam inconsulte inierat^ absolutionem petiit et eam^ 
per has sequentes literas impetravit. 

De ahsohitione beati Thomm pro temerario juraTnerUo. 

''Alexander episcopus, et csefcera. Ad aures nostras 
'' fratemitas tua noverit fuisse perlatum^ quod, occa- 
" sione cujusdam excessus, a missarum proposueris 
celebratione cessare et a consecratione corporis et 
sanguinis Domini abstinere ; quod utique quam grave 
sit; prsecipue in tanta persona^ et quantum inde 
" possit scandalum provenire^ sollicita meditatione 
'' .consideres, et hoc ipsum vigilantia tuse discretionis 
" attendat. Debet autem prudentia tua diligenter 
" advertere, quod plurimum interest^ quando ex delib- 
'' eratione et propria voluntate, et quando ignorantia 
" vel necessitate aliqua committuntur ; nam, sicut 
" legitur, Usque adeo voluntaiium est peccatim); quod 
'* nisi sit voluntarium non sit peccatum. Si igitur 
^' aliquid recolis te commisisse, de quo te debeat pro- 
*' pria conscientia remordere, quicquid sit, sacerdoti^ 
"qui discretus et providus habetur,* tibi consulimus 
" per poenitentiam confiteri; quo £acto, miserator et 
" misericors Dominus^ qui multo plus ad cor respicit 
" quam ad actus, tibi consueta pietatis susb misericordia 
" dimittet ; et nos, de beatorum Petri et Pauli aposto- 
" lorum ejusque meritis confidentes, te ab eo quod 
" est commissum absolvimus, et id ipsum fratemitati 
" tu8d auctoritate apostolica relaxamus, consulentes 
** utique ac mandantes, ut postea a missarum celebra- 
" tione propter hoc non debeas abstinere." 



1 Eas in C. | ^ Habeator in C. 



32 ROOERI DE WENDOYER 



Quod rex decrevit, vi a laicis clerici punirerUur. 
A. D. 11 64. Eodem anno rex Henricus volens in singulis, ut 
dicobati maleficia debita^ cum severitate punire, et 
cujuscumque ordinis dignitatem ad iniquum trabi dis- 
pendium, incongruum esse asseruit, clericos a suis 
justiciariis in publico flagitio deprehensos episcopo loci 
tradere impunitos ; decrevit enim, ut quos episcopi 
invenirent obnoxios, prsesente regis justiciario, exauc- 
torarent, et post curiae regis traderent puniendos. In 
contrarium sentiebat archiepiscopus, ut quos exauc- 
torent episcopi a manu laicali postmodum non puni- 
rentur, quia bis in id ipsum puniri viderentur. Huic 
controversise prsastitit occasionem Philippus de Broc, 
canonicus Bedefordensis, qui, tractus in causam propter 
homicidium, in regis justidarium verbum protulit 
contumeliosum ; quod cum negare coram archiepiscopo 
non poaset, prasbendse sua3 beneficio multatus est et 
per biennium a regno pulsus; et hie nono loco ap- 
paruit perturbatio regis contra archiepiscopum. 



Quomodo b€atu8 Thomas, Camtuariensis archiepiscopvs, 
a Norhxi/m/ptona injuriatus a rege receaaerit. 

"Videns igitur archiepiscopus libertates ecclesiae jam 
funditus exspirasse, inscio rege, apud Rumenel navem 
ascendit Eomam profecturus, sed, vento in contrarium 
flante, in Angliam rejectus est, ex quo facto loco 
decimo regis offensam incurrit; quapropter illico trac- 
tus in causam, Johanne Marescballo regi deferentc 
querelam pro manerio ' quodam, quod a multis tem- 
poribus, ut dicebatur, archiepiscopus inconcusse pos- 
sederat, tandem post graves vexationes contrariam 
reportavit sententiam et regi judicatum solvi sufficien- 



^ Wanting in C. 



FLORES HISTORIAKUH. 33 

ter cavit, habita taxatione in quingeutis libm ; et hie A.D. i 
loeo undeciiDo apparuit perturbatio regis adversus " 
archiepbcopum puram conscientiam habentem. Item 
apud NorthamtiOnam tractus in causam super actu, 
quern iu cancellaria egerat, prtesentiam suam exhibuit 
tertio idu3 OcUibris, et quoniam casteUauias de Eya 
et de Berchamestede pluribus annis libera possedisset, 
multum ' consentaneum ratjoni videbatur, u( a capite 
incipieus perceptorum redderet rationem ; sed quoniam 
ante consecnibionem suam archiepiacopus ab Henrico 
tilio regiu et hEerede atque a justiftiario regni liber et 
absoIutu3 ab omn! ratiocinio fuerat assignatuB episco- 
pus, [et,] ne injusto condemaaretar judicio, sedem 
apostoUcam appellavit,^ et, sub pcena anathematis, 
tam suis suffraganeis episcopis quam laicis umverais 
prohibuit ne in patrem suum et judicem sententiam 
proferrent iniquam ; proceres vero et episcopi, qui ad 
hoc vocati erant a rege, in^ eum nihilominus non 
convictum neque confessum, sed privil^um ecclesiie 
sufe et suam protestAntem, sententiam intorserunt; et 
sic arcbiepiscopus in arcto positus et opprobriis laces- 
iiitus, omuique episcoporum solatio destitutus, cnicem, 
quam * maou teoebart, in alttun eroxit et a curia palam 
recessit ; sicque sequent! nocte villam latenter egrediens, 
et ab aspectibus hominum se diebus subtraheUH, et de 
noctibus iter expediens, post dies aliquot ad Sandwtci 
pervenit portum, ubi iu navicula fra^i in Flandriam 
est transvectus ; actus ergo in esilium Christi confessor 
& domiao papa Alexandro Senonis roceptus est et in 
Puntiniacensi monasterio commendatus. 



1 Multiii In D. 

) AppellaTCrit in D. 



34 BOGERI D£ WENDOVER 



AUegatio nv/ntiorum regis contra heaium Thomam^ 
Cantuariensem archiepiscopum, 

A.D. 1164. Missi sunt eodem tempore Duntii a rege Anglorum 
ad papam Senonas,^ qui in consistorio coram eo talia 
allegabant; Inter Thomam^ Cantuariensem archiepis- 
copum, et regem Anglorum controversia versabatur, 
de utriusque voluntate die prsBfixo, ut in eo, justitia 
mediante, ilia controversia terminetur ; ad eundem 
diem, ex prsdcepto regio, archiepiscopi, episcopi et 
cseteri ecclesiarum prselati convocantur, ut quanto ge- 
neralior esset concilii celebratio tanto manifestior fieret 
fraudis et malitisa denudatio. Die constituto catbolici 
principis conspectui se prsesentavit arcbiepiscopus regni 
turbator et ecclesisB, qui, de suorum meritorum quaJi- 
tate non securiis, Dominicas crucis armat se signaculo, 
tanquam ad tyranni praesentiam accessurus; nee ta- 
men regia majestas inde ofTenditur, sed causae suae 
judicium episcoporum fidei coramittit, ut sic ab omni 
suspicione liberetur. Restabat ut judicio episcopi cau- 
sam terminarent, ut sic dissidentes in gratiam foede- 
rarent et dissensionis eorum materiam sepelirent; at 
obviat adversarius et objicit, quoniam ipsum coram 
rege stare judicio, esset apostolicaa sedis et dignitatis 
diminutio ; ac si nesciat, quod, etsi in illo judicio 
aliquantulum derogaretur ecclesiaB dignitati, dissimu- 
landum erat pro tempore, ut pax ecclesiae redderetur. 
Objicit iterum, patris sibi nomen ascribens, quod arro- 
gantiam redolere videtur quod filii in patris damna- 
tionem minime debuerant convenire ; sed necessarium 
erat, ut patris* superbiam filiorum humilitas tempera- 
ret^ ne post patrem in filiis patris odium parentaret. 
Instabant autem ad hoc nuntii studiose, ut duo legati 
mitterentur a papa, qui causam Cantuariensis archi- 



» Senonis in C. | * Patri in C. 



FLORES HISTORIARUM. 35 

episcopi ac regis, omni appellatione remota, diffinirent. ^-^- 1^^^* 
Demum multis promissionibus papam flectere curabant, 
ut consuetudines regni AnglisB et libertates, qnas rex 
ab avo suo rege Henrico avitas appellabat dignitates, 
confirmare et clementer concedere dignaretur ; sed cum, 
reversis legatis, rex in hac petitione sese^ cognovisset 
fuisse repidsum, ira vehementi incanduit et has se- 
qiientes literas singulis Angliae vicecomitibus sub hac 
forma direxit; 



Literce regis ad vicecomitem CanticB contra dericos 

beati Thomoe. 

" Prsecipio tibi, quod si aliquis clericus vel laicus 
" in balliva tua Romanam curiam appellaverit^ eum 
" capias et firmitcr teneas donee voluntatem meam 
" prsBcipiam ; et omnes redditus clericorum archiepi- 
" scopi et possessiones saisias in manum meam^ et 
" omnium clericorum, qui cum archiepiscopo sunt, pa- 
" tres et matres, fratres et sorores, nepotes et neptes, 
'^ pones per salvos plegios, et catalla eorum, donee 
*' voluntatem meam inde pr»cipiam; et hoc breve 
" tecum afferas cum summonitus fueris/' Qileberto 
quoque, Londoniensi episcopo, scripsit in haec verba; 



LitercB regis ad episcopum Londoniensem unde ut 

supra, 

" Nosti quam male Thomas, Cantuariensis archiepi- 
" scopus, operatus est adversum me et regnum meum, 
" et quam male recesserit ; et ideo mando tibi, quod 
" clerici sui, qui detraxerunt honori meo et regni, et 
" qui circa ipsum fuerunt post fugam suam, non per- 
" cipiant aliquid de redditibus suis, quos habuerunt 



1 Se in C. 

c 2 



86 BOGERI DE WENDOVER 



A S>. 11 64. (( Jq^ episcopatu tuo, nisi per me, nee habeant aliquod 
" auxilium vel consilium a te/' Item justieiariis suis 
significavit per literas sub hac forma ; 



Idem rex ad justiciarioa stws contra beatum Thomam 

archiepiacopv/m, 

" Si quis inventus fuerit ferens literas domini papsB 
" vel mandatum, aut Thomas archiepiscopi, coniinens 
'^ interdictum Christianitatis in Anglia, capiatur et 
" retineatur donee inde voluntatem meam pnecipiara. 
" Item, nullus clericus, monachus, canonicus vel con- 
" versus, vel alicujus religionis, transfretare permit- 
" tatur, nisi habeat literas de reditu suo justiciarii 
" vel nostras ; si quis aliter inventus fuerit, capiatur' 
*' et retineatur. Nullus appellet ad papam neque ad 
'' Thomam archiepiscopum, neque aliquod placitum ex 
" eorum mandato teneatur, neque aliquod mandatum 
" eorum in Anglia recipiatur ; et si quia tenuerit, vel 
" receperit, vel tractaverit, capiatur et retineatur. Si 
" episcopi, abbates^ clerici vel laici sententiam inter- 
'' dicti tenuerint^ sine dilatione a terra ejiciantur, et 
'* tota eorum cognatio^ ita quod nihil de catallis suis 
'' secum ferant, sed catalla eorum et possessiones in 
'' manu nostra saisiantur. Omnes clerici, qui redditus 
" habent in Anglia, sunt summoniti per omnes comi- 
« tatus, ut infra tres menses sint in Anglia ad red- 
'' ditus 8U08, sicut eos diligunt et amodo in Angliam 
" redire ; et, si ad terminum prsefixum non venerint, 
'' redditus eorum in manu nostra saisiantur. Episcopi 
" Londoniensis et Norwicensis summoneantur, quod 
" sint coram justieiariis nostris ad rectum faciendum, 
^* quod contra statuta regni interdixerunt terram Hu- 
'' goniH comitis et in ipsum sententiam anathematis 
" intulerunt. Denarii beati Petri coUigantur et ser- 
" ventur, quousque inde vobis dominus rex volunta- 
" tern suam prseceperit.'* Ecclesiam prceterea Cantua- 



FLOBES HISTORIARUM. 37 

riensem et omnia bona archiepiscopi rex et suorum -A-.D. ii64. 
confiscari prsecepit, efc, quod in nullius historiss legitur 
serie, totam ejus cognationem exilio adscriptam ad- 
dixit, sine delectu conditionis^ sexus aut astatis ; et, 
cum ecclesia catholica oret pro hsereticis, schismaticis 
et perfidis Judseis, prohibitiun est a rege, ne quis 
archiepiscopum orationum suf&agiis adjuvaret. 



Allegatio beati Thomce archiepiscopi in prceaentia 

domini papce, 

Beatus igitur Thomas, Cantuariensis archiepiseopus, 
sufiraganeorum suorum, inter tot injurias, omnium 
solatio destitutus^ profectus est ad curiam Romanam, 
et in prsBsentia domini papsB sic loqui exorsus est ; 
" Ad audientiam vestram^ pater sanctissime, confugio, 
" dolens statum ecclesies et jura ejus in avaritiam 
" principum dissipari; quapropter occurrendum credidi 
" morbo venienti. Yocatus autem sum coram rege^ ut 
" de quibusdam custodiis^ quas olim cancellarius regis 
" existens disposueram, in ratiocinium tanquam ^ laicus 
" computarem, qui in promotione mea ad archiepisco- 
'' patum a filio regis primogenito et justiciario regni 
" ab omni ratiocinio et obligatione liber fui episcopus 
" assignatus. Et nunc, unde mibi resistendi sufiragia 
" speraveram, destitutus sum, animadverti enim do- 
" minos et confratres meos episcopos, pro aulicorum 
" arbitrio, in me animadvertere paratos^ et^ cunctis 
'' incursantibus contra me, fere suffocatus ad tuae pie- 
'* tatis audientiam, quae nee in extremis negligit, re- 
** spiravi; sub qua demonstraturus adsto,' me nee 
" ibi fuisse judicandum, nee ab illis ; nam quid aliud 
" hoc esset, nisi jura ecclesia) sibi subtrahere ? Quid 

aliud quam spiritualia temporalibus submittere ? 

Semel hoc natum^ exemplum esset ad multa. Sed 



« 



^ Ut tanquam in D. i « Estu in D. 



38 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1164. " dicunt episcopi^ Reddenda sunt Caesari, quae ejus 
" sunt; sed si in pluribus obtemperandum est regi, in 
" illis tamen obtemperandum non est^ quibus efficitur 
'' ne sit rex ; non enim essent ilia Cs^saris, sed 
<< tyranni, in quibus, etsi non pro me, pro seipsis epi- 
" scopi ei resistere deberent. Quae enim hsec causa 
" tanta fuit odii, ut pro me exstinguendo seipsos ex- 
'' stinguerent? Itaque dum spiritualia pro temporali- 
" bus negligunt, deficiunt in utrisque. Condescende 
" ergo, pater sanctissime^ in fiigam meam et persecu- 
" tionem, et me aliquando tempore tuo reminiscere 
' magnum fuisse et propter te injuriis lacessitum; 
" utere igitur rigore tuo, coerce illos, quorum in- 
" stinctu nomen hujus persecutioms obrepsit;^ nee 
'^ domino regi horum aHquid imputetur, qui hujus 
' machinationis minister est potius quam repertor." 



Quod papa aententiam ah epiacopia in archiepiacopv/m 

UUam m irritum revocavit 

His auditis allegationibus, dominus papa, habita 
cum cardinalibus deliberatione, Thomse, Cantuariensi 
archiepiscopo, tale fertur dedisse responsum ; " Quod 
" minor majorem judicare non possit, et prsBsertim 
*' eum, cui jure prsslationis subesse dignoscitur et 
" obedientiao vinculo tenetur adstrictus, tam divinse 
" quam humanae leges demonstrant, et sanctorum pa- 
" trum statutis id manifestius dedaratur; banc siqui- 
" dem nos, quorum interest errata corrigere, senten- 
" tiam ab episcopis et baronibus praesumptuose in te 
" latam, in qua tibi jam dicti episcopi ac barones 
" omnia mobilia tua, tam contra juris ordinem quam 
'' contra ecclesiasticam consuetudinem, abjudicarunt, 
" praesertim cum nulla mobiUa prseterquam de bonis 
" ecclesiae tuas habueris, irritam penitus esse censemus 

' Obrepissit in D. 



FLORES HISTORIARUM. 39 



<c 



it 
it 



et earn auctoritate apostolica cassamus; statuentes, A.D. 1164. 

ut nullas in posterum vires obtineat, vel tibi aut 
" successoribus tuis, seu ecclesisB tusd gubemationi 
" commissse, aliquod in posterum valeat prsejudicimn 
" generare. Caeterum si hii, qui in possessionibus et 
" bonis ecclesidB tuaj tibi aut tuis vel violentiam vel 
" injuriam intulerunt, legitime commoniti vobis ablata 
'' restituere et satisfactionem congruam exhibere nolu- 
" erint, tu in eos, si opportunum esse videris, ecdesias- 

tieam justitiam non differas exercere^ et nos quid 

inde rationabiliter feceris ratum habebimus atque 
" firmum; verum de persona regis speciale tibi man- 
" datum non dpinus, nee tamen in aliquo tibi jus 
'' pontificale, quod in conseeratione tua suscepisti, adi- 
" mimus, sed ipsum illsesum voluimus conservare." 
Et, his ita gestis, Thomas archiepiscopus ad Pontinia- 
cense coenobium remeavit. 



Quod MatUdis, filia regis, dnce Saxonice Tiiaritatur, 

Anno Domini mclxv. Reginaldus, Coloniensis archi- A.D. lies, 
episcopus, qui schisma Octaviani contra papam fo- 
verat Alexandrum, venit apud Westmonasterium ad 
regem Henricum accepturus in conjugem ' Matildem, 
filiam regis primogenitam, Henrico duci SaxoniaB ; cui 
cum magnates Anglise solemniter occurrissent, Rober- 
tas, comes LegecestrisB et justi<?iarius regis, ilium in 
osculum non recepit, excommunicatus enim erat a 
papa et non absolutus, unde altaria, super quae missam 
ille schismaticus celebravit,^ passim sunt subversa. 

Eodem anno Alienor regina regi Anglorum Henrico 
peperit filiam, quam vocavit Johannam. 

Eodem etiam anno Gode&idus, episcopus de sancto 
Asaph, in basilica sancti Albani protomartyris An- 
glorum ad majus altare iu coena Domini chrisma con- 

1 Illi schiBmatico celebranint in D. 



T » 



40 ROGERI DE WENDOVER 

A. P. 11 65. fg^j^ Qf^ oleum sanctum, fultus auctoritate privilegio- 
rum loci, in prsesentia abbatis BobertL 

Eodem denique anno Noradinus quidam, Turcorum 
princeps potentissimus, in finibus Antiochenis Hareng 
castrum obsedit; quo audito, Boamundus, Antiochenus 
princeps, Beimundus, comes Tripolitanus, Salamannus, 
CilicisB prsasuly et Thoros, Armeniorum princeps, obsi- 
dionem solvere cupientes ad locum accedunt et Nora- 
dinum in fugam propellunt ; quem cum temere fugi- 
entem insequerentur, reversus est contra nostros ipsum 
insequentes, et facta irruptione in ipsos, nobiles cepit 
memoratos, et eos vinculis constrictos apud Halapiam 
custodisB mancipavit; castrum etiam, quod prius obse- 
derat, militaribus copiis circumcingens levi negotio 
subjugavit. 



Qibod beoUua Thomas observatorea conauetudinum 

AnglicB eoccommunicavit. 

A.D. 1166. Anno Domini mclxvi. rex Henricus in initio Quad- 
ragesimaB in Normanniam transfretavit ; quod audiens 
Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, de Pontiniaco 
venit Viceliacura, et in die Dominicse ascensionis, vi- 
dentibus cunctis, qui ad diem festum convenerant, et 
populo civitatis, repente in pulpitum ascendens con- 
suetudinum, quas in regno Anglorum avitaa appellant, 
observatores, defensores et incentores candelis ex- 
communicavit accensis, et inter cseteros nominatim 
Biebardum de Lud, Bichardum, archidiaconum Picta- 
vensem, Jocelinum de Bailul, Alanum de Nevilla, et 
alios quamplures ; sed ipsi absentes et non vocati nee 
convicti, ut dicebant, excommunicati, missis ad archi- 
episcopum legatis, appellaverunt et ecclesiam intrave- 
runt. Sed non multo post Willelmus Papiensis et 
Johannes Neapolitanus, cardinales a latere summi 
pontiiicis destinati, apud Muntmirail regem Henri- 
cum et Thomam, Cantuariensem archiepiscopum, con- 



FLORES HISTOKURUM. 



41 



vocarunt ; et licet eos in partem regis archiepiscopus A> D. 11 66. 
inclinatiores sensisset, tunc tamen in judicium deduct 
ea ratione concessit, residentibus illis in consistorio, 
ut, secundum ecclesiaR formam, tarn sibi quam suis 
prius fieret plena restitutio ablatorum, nee enim spo- 
liatus judicium subire voluiti nee cogi potuit ratione; 
quod cum illi nee facere vellent nee possent, infecto 
negotio, prsedictis excommunicatis prius absolutis, ad 
curiam sunt reversi. Alanum vero de Nevilla absol- 
vit Qilebertus^ Londoniensis episcopus; accepto ab ao 
Sacramento, quod in eundo Hierosolymam transiret 
per dominum papam et ejus pareret mandato. Eodem 
tempore Lodowicus, rex Francorum, verat Fontinia- 
cum; et, ne quid a rege Anglorum fieret in pemiciem 
Cisterciensis ordinis, Thomam, Cantuariensem archi- 
episcopum, cui jam per biennium Pontiniacenses mo- 
nacbi omnem exhibuerant humanitatem, Senonas se- 
cum adduxit, et apud sanctam Columbam ei per annos 
quatuor sufficientiam in expensis invenit. 

Per idem tempus, ad subventiouem terrae sancUe, 
de unaquaque carucata terrse totius Angliae, quatuor 
denarii concessi sunt et collect!. 

Sub eisdem diebus quidam pravi dogmatis dissemi- 
natores apud Oxoniam tracti sunt in judicium, prsB- 
sente rege et episcopis regni ; quos, a fide catholica 
devios et in examine superatos, facies cauteriata nota- 
biles cunctis exposuit, qui expulsi sunt a regno. 

Eodem anno Alienor, Anglorum regina, peperit 
filium, et vocatus est Johannes. 

Eodem anno Robertus^ abbas ecclesise sancti Albani 
octavus decimus, diem clausit extremum in festo apos- 
tolorum Simonis et Judae, postquam ecclesiam pnc- 
fatam annis quatuordecim magnifice gubemasset. 



Epistola beati Thcmwd archiepiscopi ad regem 

AnglorvjTL 

Eodem tempore Thomas, Cantuariensis archiepi- 
copus, sperans se posse regem Henricum humilitate 



It 

it 



42 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1166. vincere^ banc qusa sequitur epistolam inter caotera di- 
rexit; "Desiderio desideravi videre faciem vestram et 
" vobiscum loqui, multum quidem propter me, sed 
" maxime propter vos, ut, visa facie mea, redueeretis 
'' ad memoriam servitia, quae dum essem in obsequio 
'' vestro exhibui vobis devote juxta animi mei con- 
** scientiam; sic me Deus adjuvet in examine ultimo, 
" quando omnes adstabunt ante tribunal ipsius recep- 
" tun prout gesserunt in corpore, sive bonum sive 
" malum; et ut moveremini super me, quern oportet 
" inter alienos vivere mendicando. Propter vos uti- 
*' que tribus de causis, tum quia dominus mens estis, 
" tum quia rex mens, tum quia filius meus spiritu- 
" alis; in eo quod dominus, debeo et offero vobis 
" consiUum meum, eo quod rex, teneor vobis ad reve- 
rentiam et commonitionem, eo quod filius, ratione 
ofiidi ad castigationem et cohortationem. Inungun- 
" tur reges in capite, in pectore, in brachiis, quod 
'' significat gloriam, sanctitatem et fortitudinem ; regi- 
'' bus^ qui temporibus antiquis justificationes Dei non 
" observabant et praevaricati^ sunt mandata ejus, his 
'^ sublata est gloria, sanctitas et fortitudo, exemplo 
" Saulis et Salomonis, qui vero post delictum humiK- 
" averunt se Domino, his Dei gratia accessit, sicut 
** Davidi, Ezechise et aliis quampluribus. Audiat, si 
" placeat, dominus meus consilium servi sui, com- 
" monitionem episcopi sui, castigationem patris sui, 
" ne cum schismaticis habeat de csetero aliquam 
" familiaritatem vel communionem^ nee contrahat aJi- 
" quid cum eis; memoresque sitis professionis, quam 
'* fecistis et posuistis scriptam super altare, de ser- 
*' vanda ecclesiae Dei libertate quando in regem con* 
" secrati fiiistis. Ecclesiam etiam Cantuariensem, a 
" qua promotionem accepistis, in eum statum resti- 
** tuatis et dignitatem, in quibus foit temporibus 
" pnedecessorum vestrorum et nostrorum; alioquin 
" pro certo sciatis, quod divinam severitatem et 
" ultionem sentietis/' 



FLORES HISTORUBUM. 48 



QiLod beatvs Thomas epiacopis habebatur auspecttia, 

Eodem anno su£&aganei Cantnariensis ecclesiae epi- A.D. 1166, 
scopi, cum audissent beatum Thomam, Cantuariensem 
archiepiscopum, consuetudinum regni AnglisB iniqua- 
rum observatores ac defensores ezcommunicationis sen- 
tentia innodasse, in ''qua tarn ipsos generaliter quam 
dominum regem involverat, metuentes ne omnes illos, 
quos in genere per sententiam ligaverat, nominatim 
iterato specificaret, per has sequentes literas in vocem 
appellationis contra juris ordinem proruperunt. 

''Yenerabili patri et domino Thomae, Cantuariensi 
** archiepiscopo, suffraganei ejusdem ecdesias episcopi, 
" et personaa per eorundem dioceses constitutce, de- 
" bitam subjectionem et obedientiam. Quoniam quo- 
'' rundam relatione didicimus, quod ad memoriam 
" anxie revocamus, vos in dominum regem commina- 
" tiones emisisse, quo salutationem omittitis, quo 
" non ad obtentum gratise consilium precesve^ porn- 
" gitis, quo non amicum quid sentitis aut scribitis, 
" sed intentatis minis interdictum, aut prsBcisionis 
'' elogium in eum jam dicendum fore proponitis 
" multa severitate ; quod si quam dure dictum est, 
" tam fiierit severe completum ; quas turbata sunt, 
" non jam speramus ad pacem redigi, sed in perenne 
" quoddam odium pertimescimus inflammari. Insedit 
" alte quorundam mentibus, quod dominus rex vobis 
" tam benignus exstiterit, tamque tota^ mente susce- 
*' pent, et cuncta potestati vestrae adeo subjecerit, ut 
" hos solum beatos reputaret opinio, qui in v&stris 
" poterant oculis complacere; et, ne gloriam vestram 
" mobilitas mundana posset concutere, vos in eis, quae 
'' Dei sunt, voluit immobiliter radicare, sperans se de 
'' caetero regnare feliciter et de consilio vestro summa 
•* seciuitate gaudere. Ne vero in dominum regem et 



I Precise in D. | ^ Lata in D. 



• 44 ROQEBI DE WENDOVER 

A. D. 11 66. " regnum ejus, ne in nos et C5ommiBsas nobis ecdesias 
" et parochias manum vestram aggravare tenietis, re- 
" medium appellationis vobis opponimus, et qui contra 
" metum gravaminum in facie ecclesiaa appellavirous, 
" iterato nunc ad papam appellamus per scriptum, et 
'* appellationis terminum diem ascensionis Dominican 
" assignamus." 



Epiatola beati Thomoe, Gantuariensia archiepiscopi, 
ad episcopoa auffraga/neoa silos. 

"Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, suffraganeis 
*' suis. Fratemiiatis vestrse scriptum^ quod tamen de 
" communi vestro consilio non credimus emanasse, 
" nuper suscepimus, cujus continentia plus habet^ 
" mordacitatis quam solatii ; et utinam magis emissum 
" esset de caritatis effectu, quam de obedientia yolun- 
'' tatis ! Dico vobis, salva pace vestra, quod multo 
" tempore silui, exspectans si forte inspiraret vobis 
" Deus ut resumeretis vires, qui conversi estis retror- 
" sum in die belli, si saltem aliquis ex vobis as- 
" cenderet ex adverse, et opponeret se murum pro 
'' domo Israel, et certamen iniret contra eos, qui non 
" cessant quotidie exprobrare agmini Dei; sed non 
" est qui ascendit. Judicet ergo Deus inter me et 
" vos, et requirat ecclesise confusionem de manibus 
** vestris, quam, velit nolit mundus, necesse est in 
'' verbo stare Dei, in quo fundata est, donee venit 
" hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem. 
" Exciditoie a memoria vestra quid ageretur mecum 
'* et cum ecclesia Dei apud Norhamptonam, cum 
'* iterum judicaretur Christus in persona mea ante 
'' tribunal prsssidis, cum arctaretur prassul Cantua- 
riensis ob injurias sibi et ecdesise Dei passim illatas 
et cogeretur Romanam audientiam appellare ? Quis 



(C 



' Habere in D. 



FLORES HISTOBIABUBf. 45 

" unquam vidit vel audivit Cantuariensem archiepis- ^.D. iiee. 

" copum judicari, condemnari ^ad fidejussionem in 

<' curia regis, et a suis prsecipue sufiraganeis ? Si nobis 

" recedentibus, ut dicitis^ turbata sunt omnia, sibi 

'* imputet qui occasionem dedit; quia facientis procul 

" dubio culpa est et non recedentis, persequentis et 

" non injurias declinantis. Nobis adhuc in curia ex- 

" spectantibus si nobis aliquid forte opponeretur, in* 

*' terdictum est officialibus nostris, ne nobis in tern- 

" poralibus vel in modico obedirent, vel citra mandatum 

'' regis, vel nobis vel nostris aliquid ministrarent ; 

" proscripti sunt clerici nostri cum laicis, viri cum 

'' mulieribus, mulieres cum parvulis lactantibus; ad- 

*' dicta sunt fisco bona ecclesiaB et patrimonium Cru* 

** cifixi, pars pecunise conversa est in usus regios, pars 

" in usus episcopi Londoniensis. Appellatis, ut dicitis, 

" sed hac appellatione auctoritatem nostram sus- 

*' pendere non potestis, ne in vos aut ecclesias vestras 

" animadvertamus, si delicti euormitas id requirat ; 

" scimus enim, quod omnis appellans aut suo nomine 

'* appellat, aut aJieno; si suo, aut a gravamine quod 

" ei infertur, vel quod sibi timet inferri. Certum 

" tenemus per gratiam Dei, quod nullum gravamen 

" adhuc vobis per nos illatum est^ node debeatis ad 

'' appellationis remedium convolare ; si contra metum 

^* gravaminum appellastis, ne quid de csdtero contra 

*' vos statuam vel ecclesias vestras^ non est ista talis 

^' appellatio, quod possit vel debeat suspendere auc- 

'* toritatem meam aut potestatem, quam in vos habe- 

" mus et ecclesias vestras; si domini i-egis nomine 

'' appellastis, nosse debuerat discretio vestra, quod 

'^ introductsB sunt appellationes ad propulsandam in* 

^' juriam et non ad inferendam, ad sublevandos' 

" oppressos et non amplius opprimendos; si vero qui 

'^ subvertit ecclesite libertates, qui bona ejus occupat 



^ Ck>geri inserted in D. | ' Sullendos in C» 



46 BOGEBI DE WENBOVER 

A.D. 1166, « et invadit, appellans non auditur, molto minus pro 
" eo appellantes. Non ideo hoc dicimue, quod circa 
" domini' regis personam vel regnum ejus, vel circa 
" personas et ecclesias vestras quicquam inordinate 
" fecerimus vel f acturi sumus ; unde credebamus a 
" vobis pro longa patientia magis debere culpari, 
« quam de severitatis rigore condemnari. Inde est, 
" quod breviter vobis dicimus et constanter afltona- 
" mus^ dominum nostrum regem nullatenus injuste 
" fore gravatum, si adversus eum a domino papa et 
" a nobis ssepissime ac legitime conventum et satis- 
" facere nolentem processerit severitatis censura.** In 
eisdem sane Uteris Gileberto, Londoniensi episcopo, in 
virtute obedientiae prsBcepit archiepiscopus, quatenus, 
infra dies quadraginta post literarum susceptionem, de 
ecclesiis ac beneficiis clericorum ejus, qui cum eo et 
pro eo proscripti fuerunt a regno, et quae in custodia 
ejusdem episcopi sunt per mandatum regis, quicquid 
inde percepit, vel in usus ecclesiae suae conversum est, 
remota omni occasione et dilatione, infra tempus prse- 
nominatum in integrum sibi restituere non omittat. 
Episcopus autem, cum hujusmodi literas suscepisset, 
regi Anglorum scripsit sub hac forma; 



LitercB episcopi Londoniensis ad regem Henricwrtu 

"Placuit excellentiae vestrae, quod ecdesise cleri- 
'^ corum arcbiepiscopi, quae in episcopatu Londoniensi 
*' sive in Cantia consistunt, sub nostra essent custo- 
'* dia constitutae ; quod onus nos mera, Deus scit, 
" caritate suscepimus, ut, si forte eosdem dericos con- 
" tingeret ad gratiam vestram redire, indemnes eis 
" conservaremus. Archiepiscopus autem in insidiis 
'' sedens adversus meam specialiter personam occa- 
'' siones quaerit, et inde mihi nocere nititur, unde aliis 
" prodesse studebam ; qui, directis Uteris, in virtute 
'* obedientias' prsecepit, ut, quicquid ex eis suscepissem. 



FLOBES HISTORIABUM. 47 

' sibi suisque dericis restituere non omitterem. Hinc A.D. nee. 

" est quod vestras Bublimitati supplico, ut custodiam ' 

" ecclesiarum prsedictarum alii, prout expedire videri- 

" tis, committatis ; pecunia vero, quam inde recepi, 

" ad summam centum et octo librarum et quatuor- 

" decim solidorum sexque denariorum se extendit, 

'* quam peto liceat mihi penes aliquem sub tuto re- 

" ponere, donee Dominus judicaverit ad quem res ista 

" exitum debeat pervenire/' 



LUercB AUxandH papcB ad Thorruim, CantvxirieTiaem 

archiqnscopium. 

Anno Domini mclxvii. Alexander papa Thomas, a.D. lie? 
Cantuariensi archiepiscopo, scripsit in hsBC verba; 
" Pruedecessorum nostrorum f eUcis memoriro Paschalis et 
'* Eugenii Komanorum pontifieum vestigiis inhaerentes, 
" tarn tibi quam tuis legitimis successoribus Cantuari- 
" ensis ecclesisB primatum ita plene concedimus, sicut a 
" Lanfranco et Anselmo aliisque ipsorum praedecessori- 
" bus constat fuisse possessum. Quicquid etiam digni- 
" tatis sive potestatis eidem sanctae Cantuariensi ecclesiae 
*' pertinere dignoscitur praesentis scripti' pagina confir- 
" mamus, sicut a temporibus beati Augustini praedeces- 
'' sores tuos habuisse apostolicae sedis auctoritate con- 
" Stat." 

Eodem anno Robertus, Lincolniensis episcopus, vir 
magnae humilitatis, migravit ad Dominum septimo 
kalendas Februarii mensis. 

Eodem anno Simon, prior ecclesiaB sancti Albani, die 
Dominicae ascensionis in abbatem ejusdem ecclesiao 
electus a Gileberto, Londoniensi episcopo, ante majus 
altare illius coenobii est solemniter consecratus. 

Eodem itaque^ tempore effecti sunt discordes reges 
Francorum et Anglorum, unde Calvus-mons Gizortio 



* Utiqae in D. 



48 ROGERl DE WENDOVER 

A.D. 1167. vicinus succensus est a Normannis, capti sunt ibi 
milites multi et cives; sed in illius rei ultionem rex 
Francorum villam Andeliaci combussit, et ipsa die 
reversus in Franciam plusquam mille de suis in itinere 
amisit, et non. multo post in pago Perticensi milites 
multi de gente Francorum capti sunt a Normannis. 



LUerce regis Henrici ad Regincddum, Colonice 

archiepiacopv/m. 

A.D. 1168, Anno Domini MCLXvni. Henricus, rex Anglorum, 
motus contra papam Alexandrum ex hoc quod Thomae, 
Cantuariensi archiepiscopo, primatum regni Angliae 
concessisset, Beginaldo, schismatico Coloniensi archi- 
episcopo et hosti papiB publico, literas in hsec verba 
direxit : 

*' Diu desideravi justam habere occasionem recedendi 
a papa Alexandro et a perfidis cardinalibus ejus, qui 
proditorem meum Thomam, Cantuariensem archiepi- 
'* scopum, contra me manutenere praesumunt ; unde cum 
" consilio baronum meorum et cleri, magnos viros de 
" regno meo, archiepiscopum scilicet Eboracensem, epi- 
" scopum Londoniensem, archidiaconum Pictavensem, 
'* Richardum de Luci, Johannem de Oxonia, Bomam 
" mi&surus sum, qui publice denuntiabunt, et manifesto 
" ex parte mea et totius regni AnglisB et omnium alia- 
'' rum terrarum quas habeo^ proponent papa) Alexandro 
" et cardinalibus ejus, ne ulterius proditorem meum 
" manuteneant^ sed ita liberent me ab eo, ut alium pos- 
'' sim cum consilio cleri instituere in ecclesia Cantuari- 
" ensi ; denuntiabimt etiam, quod quicquid Thomas fecit 
" in irritum revocent. Hoc etiam postulabunt, ut coram 
" eis papa jurari faciat publice, quod ipse et successores 
sui et mihi et omnibus meis regias consuetudines 
Henrici regis avi mei inconcussas et inviolatas, quan-. 
" turn ad se, in perpetuum conservabunt. Quod si forte 
" alicui petitionum mearum contradicere voluerint, neque 






It 



(I 



FLORES HISTORIARUM. 49 

" ego, neque barones mei, nequexslerus meus aliquam eia a.d. lies. 

" ulterius servabimus obedientiam, immo ipsum papam 

et omnes suos manif este impugnabimus, et quicumque 
in terra mea inventiLs fuerit, qui papa; post hsec adhae- 
" rere voluerit, expelletur a regno. Ea propter rogamus 
" voa, ut carissimum amicum, quatenus fratrem Ernal- 
" dum Hospitaliarium, omni occasione remota, cito ad nos 
*' mittatis, qui ex parte imperatoris et vestra prasdictis 
" nuntiis meis ducatum prsebeat in eundo^ per terram 
" imperatoris; Valete." 

Dictum est autem a clericis et notariis domini regis, 
quod ad ejus petitionem has literas dictaverat Gile- 
bertus, Londoniensis episcopus, in pemiciem domini 
papse et Thomas, Cantuariensis archiepiscopi, et ecclesise 
Anglicanae ; unde contigit, quod nocte quadam, dum 
idem Gilebertus jaceret in strato suo, et studeret circa 
confusionem archiepiscopi puram conscientiam habeniis, 
et tenorem literarum nihil pneter iniquitateni conti- 
nentium, audivit vocem valde terribilem desuper emis- 
sam sibi aperte dicentem "0 Gileberte Foliot, dum 
" revolvis tot et tot, Deus tuus est Astarot." 



LUercB AleaxmdH papce ad Oilebertum, Londoni&nsem 

epiacopv/m. 

Eodem tempore dominus papa Alexander scripsit 
Gileberto, Londoniensi episcopo, pro negotio Cantuari- 
ensis eccIesisB, in haec verba: 

''A memoria tua non credimus excidisse, qualiter 
*' carissimus in Christo filius vester Henricus, illustris 
" rex Anglorum, multa a nobis olim precum instantia 
" requisivit, ut ab Herefordensi ecclesia, cui praeemi- 
" nebas, de te in Londoniensem ecclesiam translationem 
" fieri pateremur. Ut autem suee petitioni nostrum 



^ Et redeundo inserted in C. 
U 28058. D 



50 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1168. '* super hoc impertiremur assensum, necessitatem im- 
"-* " mineniem pariter et utilitatem proponebat, asserens 
*^ quod civitas ilia quasi regia sedes existeret ; et, quia ^ 
*' ie religionis et discretionis virtute crederet prsaemi- 
*' nere, consilio tuo super his, quse saluti animarum 
" expedirent et ad regni augmentum pariter et oonser- 
" vationem spectarent, temporaliter et spirituaUter uti 
'' volebat, et ideo magis proximum te desiderabat ha- 
" here. Unde attendentes quam utiliter prudentia et 
'' religio tua saluti ejusdem regni posset consulere, et, 
" quanta ex ea valeat commoditas provenire, libenter 
<* suis precibus adquievimus et te concessimus in Lon* 
'' doniensi eodesia promoveri; unde quanto benignius 
" ejus beneplacitum et voluntatem complevimus et 
" tuae pariter exaltationi intendimus et honorl, tanto 
" probitas tua circa incrementum et conservationem 
'' eoclesisB amplius deberet eniti et attentius circa hoc 
" laborare, ut £ructum, quern idem rex nobis proposuit, 
*' et nos speramus, exhibitione opens et ipsa rerum 
'' experientia cognoscamus. Quomodo autem rex prae- 
'* dictus a devotione ecclesise, ab eo quod ^ solebat, 
" animum avertit, et jam^ in multis, sicut in appella- 
" tionibus constat et visitationibus nostris, communi- 
*' cando etiam excommunicatiB nominatim et schisma- 
" ticis, et confoederando se eis, et in eo etiam, quod 
" venerabilem fratrem nostrum Thomam, Cantuariensem 
" archiepiscopum, de regno suo exire coegerit, quasi 
" persequi et impugnare videtur, te non credimus 
'* ignorare. Quapropter soUicitudinem tuam rogamus, 
" monemus atque mandamus, quatenus, adjuncto tibi 
" venerabili fratre nostro R. Herefordensi episcopo, 
" eundem regem sollicite commoneas et studiosa ex- 
" hortatione inducas, ut, hujus[modi] proposito prorsus 
" relicto, in eo quod exoessit, sicut d^um est, satis- 



1 Gum inserted in D. 1 ^ Earn in D. 

s Qui in D. | 






« 



FLOBES HISTORIAEUM. 51 

'* faciat, 'a* pravis actibns omnino desistat, Creatorem A.D. lies. 
'* suum puro corde diligat, jnatrem suam Bomanam 
" ecclesiam solita veneratione respiciat, nee earn visi- 
" tare volentes infaibeat, appellationes ad earn fia.ctas 
" nullo modo impediat^ et prsedictum .fratrem noBtrum 
" Thomam, Cantuariensem archiepiscopum, ad sedem 
** suam benignius revocans^ et reducens in beati Petri 
et nostra reverentia firmus immobilisque consistat 
et ad opera misericordise ac pietatis intendat, ut Ille, 
per quern reges regnant, temporale sibi regnum con- 
'' servet in terris et sempitemum largiatur in coelis. 
'' Et nisi ista maturius correxerit, timendum sibi erit, 
'' ne et Deus ei pro hiis omnibus graviter irascatur, 
" et in eum et in suos debeat gravius vindicare, et 
'^ nos ipsi id non poterimus diutius in patientia snsti- 
" nere ; nee ista ^ pro nobis quantum pro ejus salute 
" proponimus, cujus gloriam et honorem totis aifectibus 
" exoptamus." 

Reacriptum epiacopi Londoniensis Oileberti ad papam 
AlexaTidmmj nimis proesumptuoaum. 

** Mandatum vestrum, pater in Christo carissime, 
'' debita veneratione suscipientes, illico filium vestrum 
'' carissimum illustrem Anglorum regem adivimus, et 
" adjuncto nobis venerabili fratre nostro R. Hereford- 
'' ensi episcopo, juxta vestri formam mandati diligenter 
" convenimus; cui singula, quae vestris nobis expressa 
'' sunt literis, ante oculos ponentes, ipsum obsecrando, 
" et, quantum regiam decebat^ majestatem, arguendo, 
" constanter et instanter hortati sumus, ut propositis 
'' sibi satis&ceret, et, si a ratioms tramite deviaverat 
'* ad viam veritatis et justitise redire nostra per nos 
'' revocatus admonitione^ non tardaret, et ut a patre 
" pie commonitus a pravis actibus omnino desisteret, 






> BcTOcatis in D. I ' Bocebat in D. 

^ Ita in C. I ^ Admonitionem in D. 

D 2 



L 



i 52 ROOERI D£ WENDOVER 



A.D. 1168. '^ Deum puro corde diligeret, matrem suam sanctam 
** Romanam ecclesiam solita veneratione respiceret, nee 
'' earn visitare volentes inhiberet, appellationes ad earn 
" factas non impediret, et patrem nostrum dominum 
'^ Cantuariensem archiepiscopum benigne revocans et 
** reducens in beati Petri et vestra reverentia 
" firmus immobilisque persisteret, et pietatis intendens 
" operibus eoclesias et ecclesiasticas personas non gra- 
'* varet, [nee] per se nee per alium gravari permit- 
'' teret» ut Hie, per quern reges regnant, temporale sibi 
" i-egnum eonservaret in terns et retemum sibi largi- 
" retur in eoelis; alioquin, nisi monitis salubribus ad- 
" quiesceret, sanctitas vestra, quae hue usque patienter 
" sustinuit, ulterius in patientia sustinere non posset. 
^ Ipse vero correetionem nostram multa gratiarum 
" aetione suscipiens multaque animi modestia conse- 
" quenter ad singula respondit; in primis asserens, 
" ihentem suain a vobis se nullatenus avertisse, nee 
" id unquam mentis proposito eonoepisse, quin, dum 
" patemam sibi gratiam exbibueritis, vos ut patrem 
" diligat et sanctam Romanam ecelesiam veneretur et 
" foveat, et sacris jussionibus vestris^ salva sibi sua 
" regnique sui dignitate, humiliter obtemperet et obe- 
" diat; quod si vos jam aliquandiu non respexit 
" solita reverentia, banc hujus' rei causam asserit 

• <' esse, quod, cum vobis in necessitate toto corde, tota 

" mente, totis viribus adstiterit, sibi postmodum in 
" necessitate per nuntios recurrenti ad vos digne pro 
" mentis vestra sanctitas non i-espondit, sed in omni 
" fere petitione sua se repulsam sustinuisse conqueritur 
" et erubescit. De patema confisus gratia, quae filium, 
" cum volet, exaudit, vultus speranff et exspectans 
" ketiores, in beati Petri et vestra, ut dictum est, 
'^ fidelitate immobili constantia perseverat; id est,^ 
*' quod sanctitatem vestram visitare volentem nullum 
'' prorsus impediet, sed nee, ut asserit, hactenus im- 



^ Wanting in D. 



FLOBES HISTOBIARUM. 



53 



l< 



(( 



« 



tt 



t( 



tt 



(( 



<t 



u 



ti 



a 



" pedivit. ^In appellationibus, ex antiqiia regni sui A-I^' ii^^- 
" consuetudine, id sibi in eis vendicat et honoris, ut 
ob civilem causam nullus clericorum regni sui, nisi 
fines exeat ^ an ipsius auctoritate et mandato jus 
suum obtinere queat prins experiendo cognoscat; 
quod si nee sic obtinuerit, excellentiam vestram, 
ipso in nullo reclamante, cum volet quilibet appella- 
bit ; in quo, si juri vestro vel honori prsejudicatur in 
aliquo, id se totius ecdesiaa regni sui consilio cor- 
recturum in proximo, juvante Domino, pollicetur. 
Imperatorem ilium, etsi scbismaticum noverit, a 
vobis tamen excommunicatum esse, usque hodie non 
rescivit; quod si denuntiatione vestra resciverit, si 
" fcedus illicitum ciun ipso vel quolibet alio iniit, et 
'^ hoc ecclesise regni sui judicio simul et consilio se 
" correcturum promittit. Patrem nostrum Cantuari- 
'' ensem archiepiscopum a regno suo se nequaquam 
" expulisse assent, unde^ sicut ultroneus recessit, sic 
'' ad ecclesiam suam, cum sibi sederit animo, plena 
pace reverti sibi liberum erit, dum tamen in satisfaci- 
endo sibi super hiis unde conqueritur, regias sibi, 
in quas juratus est, dignitates velit integre conser- 
vare ; siqua vero ecclesiastica persona vel ecclesia 
ab ipso vel a suis se gravatam ostenderit, satisfac- 
tion! pleniB totius ecclesise judicio paratus erit. Hsbc 
a domino nostro rege in responsis accepimus, qui 
causam suam plurimum sibi justificare videtur, cum 
in omnibus, qusd dicta sunt, ecclesiffi et^ regni sui 
" judicio se pariturum promittit. Unde vestrsB sup- 



u 



t( 



(( 



ct 



C( 



« 



u 



t( 



tt 



* In appdlcUionibuM.'] The cor- 
rupt passage following should be 
read thus : " In appellationibue ex 
'* antiqua regni sui institutione id 
*' sibi >indicat honoris et oneris, ut 
*' ob civilem causam nullus cleri- 
<* corum regni sui ejusdem regni 
** fines exeat, nisi an ipsius aucto- 



** ritate et mandato jas saum ob- 
'* tinere queat, experiendo cog- 
'* noscat ; " Chron. Bog. de 
Hoveden, ed. Stnbbs, 70!. i., p. 246. 

*'' Nisi inserted in C. 

3 Wanting in C. 

< Wanting in C. 



« 



64 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1168. " plieandum existimamus excellentiae, quatenus illud 
'^ prsB ocolis habentes calamum quassatum non con- 
" teres, linum fumigans non exstingues, zelum ilium 
" sanctum, qui ad ulciscendam omnem ecclesise Dei 
'' injuriam succensus est, si placet, ad tempus intra 
" fines modesties cohibeatis, ne vel interdicti senten- 
" tiam, vel ultimum illud prsecisionis elogium pro- 
" ferendo, ecclesias innumeras subrerti misere doleatis, 
'' et tarn regem ipsum quam innumeros cum eo popu- 
" los a vestra, quod absit, obedientia irrevocabiliter 
*' avertatis; sanguis regius tum se demum permittit 
" vinci cum vicerit, nee verecundatur cedere cum 
" superaverit. Insipienter attamen in caritate non 
ficta sic loquimur ; sed si hie rei finis exstiterit, ut, 
amissis omnibus, dominus Cantuariensis exilium juge 
'' sustineat, et vestris, quod absit, mandatis ulterius 
'* Anglia non obediat, fuisset satius patienter ad 
" tempus sustinuisse, quam tanto severitatis zelo de- 
" servisse. Quid enim si plures e nobis ab obedientia 
** vestra persecutio • separare non poterit, non deerit 
" tamen qui genua curvet ante Baal, et de manu idoli 
** pallium Cantuariense ^ non habito religionis deloctu,* 
*' suscipiat, nee deerunt qui sedes nostras occupantes 
** et cathedris nostris' insidentes ipsi tota mentis 
" devotione obediant. Jam multi prognosticant ad 
talia, optantes ut veniant scandaia, et directa po- 
nantur in prava; unde, pater sanctissime, non pro- 
" pria plangimus aut ploramus incommoda, sed^ nisi 
" his malis celerius occurratis, foedam ecclesisD Dei sub- 
*" versionem pertimescimus, ne citius, ob vitse tsedium, 
" optemus periisse diem in quo nati sumus/' 

Eodem anno Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, 
Alanum de NeviUa exconimunicavit, quia WiUelmum 
capellanum suum vinculis tenuit irretitum. 



1 CantuariciiKem in D. I ^ Cathedras nostras in D. 

3 Delictu in D. 



u 
it 



FLORES HISTOBIABUM. 55 

Eodem utique tempore Conanus, minoris Britanniae A.D. lies, 
comes, dmn in fata concederet, ex sorore regis Scoto- 
rum, Constantia nomine, filiam reliquit hseredem, quam 
rex Anglorum Henricus Gaufrido filio suo uxorem ac- 
cipiens et in pace statuenda passim per Britanniam 
studiosus existens, animo clerum terrea illius sibi con- 
ciliavit et populum. 



(C 

It 
t< 



Litera Alexandri papcB ad regem HenHcv/m pro 
reconciliatione beati Thomce* 

Anno Domini mclxix. papa Alexander regi Anglo- A.D. 1169. 
rum pro negotio Cantuariensis ecclesias scripsit in hsec 
verba : 

Quam pateme et quam benigne regiam sacpius 
excellentiam convenerimus et per literas ac nuntios 
" frequentius exhortati fuerimus, ut vencrabilem fra- 
trem nostrum Thomam, Cantuariensem archiepisco- 
" pum, tibi reconciliare deberes, et sibi et ^ suis 
" ecclesias cum cseteris ablatis restituere, sublimitatis 
" tuse prudentia non ignorat, cum id toti fere Chris- 
'' tianitati publicum et manifestum existat; unde quo- 
" niam in hoc hucusque minime proficere potuimus^ 
" nee animi tui motum blandis ac lenibus emollire, 
*' trLstes cfficimur et dolentes, et nos saspe hac fiducia 
nostra firustrati dolemus ; prassertim cum te sicut 
carissimum filium sincerius in Domino diligamus, 
cui in hoc grave periculum imminere videmus ; et 
quoniam scriptum est, ' Clama, ne cesses, quasi tuba 
'^ ' exaJta vocem tuam et anuuntia populo meo scelera 
" ' eorum,' duritiam tuam, sicut hactenus, contra justi- 
'' tiam et salutem vestram non duximus ulterius sup- 
portandam^ nee praefato archiepiscopo os de csetero 
aliqua ratione claudemus, quin officii sui debitum 



» Ac in C. 



(I 
it 






56 ROGERT BE WENDOVER 

A.D. 1169. " libere exsequatur, et suam et ecclesise sibi com- 
" misssB injuriam ecclesiasticsB severitatis gladio ulcis- 
" catur." 

Item domino Cantuariensi idem papa literas direxit 
sub hac forma ; " Quoniam regem Anglormn diutiiis 
" in patientia et benignitate exspectavimus, et blandis 
" dulcibusque verbis, et interdmn duns et aspens, ut 
" ad semetipsum rediret sjepe monuimus, si tibi ac 
" tuis et ecclesisB tuse possessiones et honores ablatos 
^' non restituerit, tibi plenam auctoritatem concedimus, 
*^ ut in personas et ecclesias, quae ad tuam pertinent 
** jurisdictionem, excepta regis persona uxorisque ejus 
" et filiorum suorum, ecclesiasticam justitiam exer- 
" ceatis, nullius appellationis obstaculo prohibente ; 
" providentia tamen et circumspectione adbibita, quam 
" modestia sacerdotalis requirit." 

Eodem tempore Gilebertus, Londoniensis episcopus, 
Dominica prima Quadragesima, ad decUnandam sen- 
tentiam ThomsB, Cantuariensis archiepiscopi, convocato 
dero civitatis et populo in ecclesia sancti Pauli, Ro- 
manse sedis audientiam appellavit ; fuerat enim S8epe 
ab eodem archiepiscopo commonitus, ut clericis suis 
ecclesias et beneficia, quse in manu sua ex traditione 
regis tenebat, restitueret cum bonis inde perceptis ; 
sed quoniam in his et in aliis pneceptis canonicis^ 
inobediens perseveravit, archiepiscopus super appella- 
tione sua minime certioratus, in die Palmarum, ipsum, 
ut regiis iniquis consuetudinibus faventem, apud Cla- 
ramvallem solemniter excommunicavit et literas ei se- 
quentes direxit; 



Qtwd Thomas Cantuariensis Oilebertum, Londinenseni 

episcopum, excorwmunicavit 

** Thomas, Dei gratia Cantuariensis archiepiscopus 
" et apostolicse sedis legatus, Gileberto, Londoniensi 
" episcopo, utinam vero fratri, declinare a malo et 



<< 
ft 
t( 
tt 

u 



it 



FLORES HISTORIABUM. 57 

" facere bonum. Excessus vestros dum licuit sup- A.D. ii69. 
portavimus, et utinam mansuetudo patientisB nostrsB, 
qusB nobis supra modum damnosa exstitit^ in totius 
ecdesise pemiciem non redundet; sed quoniam pa- 
tientia nostra semper abusi estis, neque dominum 
papam neque nos in verbo salutis vestriy voluistis 
" audire^ sed obduratio vestra semper in deteriora 
'* excrevit, vos, urgente necessitate officii et ratione 
'' juris id persuadente, ex justis et manifestis causis 
" anathematis sententia percellentes, excommunicavi- 
mus, et a corpore Christi, quod est ecclesia, donee 
condigne satisfaciatis, amputavimus ; prsBcipimus ergo 
" in virtute obedientiaB et in periculo salutis, digni- 
" tatip et ordinis, quatenus^ prout ecclesise forma pree- 
" scribit, ab omnium communione fidelium abstineatis, 
" ne vestra participatio Dominicum gregem contaminet 
" ad ruinam, qui vestra doctrina erudiendus et exem- 
" plis reformandus erat ad vitam." Episcopus vero 
Londoniensis, licet post appellationem sententia in 
ipsum lata fuisset^ mandatum archiepiscopi humiliter 
perferens ab ingressu ecclesias abstinuit patienter; 
archiepiscopus vero decano et clero Londoniensis ec- 
clesise literas dirigens prsecepit in virtute obedientise, 
ut a communione sui episcopi penitus abstinerent. 

Eodem anno Alienor, filia regis Angliiae, nupsit 
Aldefonso, regi Castellae. 



LitercB regis ad Oilebertum, epiacopv/m Londonienaem* 

Per idem tempus^ cum rumor de excommunicatione 
Oileberti, Londoniensis episcopi,^ ad aures regis Anglo- 
rum, eodem episcopo illi significante, pervenisset, scripsit 
ei literas consolatorias in hsec verba ; " Audivi gravamen, 
" quod ille Thomas proditor et adversarius mens intulit 
" in te et in alias personas regni mei, quod non minus 



^ Wantiog in C. 



68 ROGEBI DE WENDOVER 

A.D. ii69»'' segre fero de persona tua, qnam si in meam pro- 
" prlam personam virus suum evomuisset, et ideo pro 
. " certo sciasy quod ego omnem operam dabo per domi- 
" num papam efc per regem Francorum et per omnes 
" amicos meos, quod de csstero non poterit^ nobis 
" nee regno nostro nocere ; unde volo et consulo, quod 
" tu interim nullo modo in animo tuo turberis,* pro 
* certo sciturus,' quod, si Romam adire volueris^ om- 
" nia necessaria ad viam de meo tibi honorabiliter et 
" sufficienter inveniam." 



Qiuxl legati a pa/pa TriittvMur ad pacem reformandam 
inter regem et heatum Tlumwmi, Cantuariensem 
archiepiscopv/m. 

Eodem anno missi sunt duo legati a latere summi 
pontificis, Vivianus et GratianuSi ut pacem inter regem 
Anglise et archiepiscopum Cantuariensem reformarent; 
sed quorum erat potestas sequalis, cos varius dis- 
jungebat affectus, nee finis potuit invenire Concordes, 
qui ab initio vota susceperant tam diversa; sed sicut 
penes regem Gratianus gratiam non inveniti sic nee 
apud archiepiscopum Vivianus. Cum igitur do pace 
tractaturi in Normannia apud Baiocas se regis et 
archiepiscopi conspectibus prsesentarent, et post trac- 
tatus immensos pax esse in januis ab omnibus cre- 
deretur, literas illis direxit Willelmus, Senonensis 
archiepiscopus, in quibus continebatur, ne sine ipsius 
conscientia, sicut a domino papa in mandatis acce- 
perant, in reconciliatione procederent facienda. Sic 
duo legati, infecto negotioj a regis curia recesserunt; 
noluit enim rex cum archilepiscopo aUqua ratione 
componere, nisi salvis sibi consuetudinibus iniquis 



1 Pertinebit in C. | ' Secturus in D. 

3 Tnrbetis in D. I 



FLORES HISTORIARUM. ^9 

regni sni et dignitatibus, quod etiam ipsis legatis A.D. ii69, 
quasi nefas videbatur. 



Literce regis H&nrid ad papcrni Alecoandrum, 

• 

Eodem anno Gilebertus, Londoniensis episcopus, 
transfretavit, suam domino pap» exhibiturus prse- 
sentiam et causas appellationis redditurus ; quo veni- 
ente ad regem Anglorum in Normanniam, tractare 
coeperunt communiter, quomodo beatum Thomam, 
Cantuariensem archiepiscopum, dolo circumvenirent 
et causam ejus justissimam in conspectu summi pon- 
tificis denigrarent. Tandem in hoc consenserunt, ut 
rex Romam mitteret solennes nuntios cum Uteris ipsius, 
in quibus expresse domino papas dwiuntiaret, quod, 
nisi superbiam Thomee, Cantuariensis archiepiscopi, 
severitatis pede contereret, ipse et omnes barones 
Anglise cum viris ecclesiasticis ab ejus obedientia 
recederent; literarum autem tenor hie erat, quas 
domino papse transmisit: 

"Vestrse, pater, satis innotescit serenitati, quanta 
" me et terram meam affligit molestia, quantis me 
" vexaverit injuriis, Thomas ille adversarius mens, 
" cum, teste conscientia, nihil meruerim, nil gesscrim 
" tanta contumelia dignum. Nunc autem innumeris 
" prsecedentibus novam adjecit injuriam, qui affligere 
" non desinit innocentem; vestra siquidem fultus 
" auctoritate, ut asserit, devotes et fideles ecclesiss 
" RomansB fiKos Londoniensem et Saresberiensem epis- 
" copos^ cum quibusdam f amiliaribus meis, anathematis 
" sententia innodavit^ nuUam adversus eos habens 
" rationabilem causam. Hoc autem quam sit mihi 
" intolerabile, quamque famse meae et vestrse generet 
" laesionem, vestrse credo non incognitum prudentise ; 
" videtur mihi etiam, quod me quasi derelictum pro- 
" jecerit patemitas vestra, cum ad ignominiae meae 
". augmentum flagitiosum in me grassari permittit 



60 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1169. <« inimicum, nee reprimit injuriariim vehementiam 
" patemsd • correctionis moderatio. Vestram igitur 
" obsecro suppliciter et adjuro, ut justum est, celsi- 
" tudinem, ut, quern filio debetis, operia exhibitione 
" monstretis affectum, et illatam mihi et personis 
** meis et terrse meas injuriam absque tardatione 
" emendare dignemini, et quicquid adversarius meus 
" contra juris ordinem contra me et personas regni 
" mei, clericos et ]aicos, statuit, irritum habeatis et 
** vacuum ; petitionibus enim^ quas patemitati vestrss 
'^ porrigimuSy assensum de jure praebere tenemini, 
" maxime cum petitionibus vestris, quas mihi nuntii 
" vestri Vivianus scilicet et Gratianus proponebant, 
** quatenus ssepe &to archiepiscopo Cantuariensi ar- 
" chiepiscopatum suum et amorem nostrum reddere- 
" mus, nos, postposito hondre nostro, concessimus 
" coram ipsis legatis et octo archiepiscopis et episQO- 
" pis et abbatibus multis, licet ille absque conscientia 
*' nostra et coactione aliqua a regno exierit, ut bene 
et in pace rediret, et omnes possessiones suas habe- 
ret sicut habuit quando a regno exivit, et omnes 
" qui cum eo vel pro eo exierunt, salvis dignitatibus 
" regni nostri ; serenitatem igitur vestram obnixe 
'' rogamus, quatenus attente consideretis honorem et 
" utilitatem, quam vqbis et curiae vestrse contulimus 
" et in futurum, nisi per vos steterit, conferemus, 
" et sic rem banc ita temperare velitis, ne illius per- 
** fidi proditoris nostri malitiosse blanditise simplici- 
^' tatem nostram circumveniant, sed juxta petitionem 
*' nostram eos, qui excommunicati sunt, absolvatis, et^ 
" ne in alios venenum excommunicationis effundere 
" valeaty provideatis^ ne, si minus in hac justa peti- 
" tione exauditi fuerimus, tanquam de benevolentia 
** vestra desperantes aliter securitati nostrse pros- 
" picere compellamur; et, quoniam singula negotia 
" nostra diflScile sub scripto comprehendentur, raitti- 
" mus ad pedes patemitatis vestrse clericos nostros 



it 
it 



FLORES HISTOBIARUM. 61 

'' £Euniliares R. archidiaconum SaresberienBem et R. A.D. ii6». 
" Bane/ qui pleniua vobis cuncta quae gesta sunt "^ 
" et alia negotia nostra exponent." 



Quod nuntii regis caiimm beati ThomcB plurimum 

depreaserunt. 

Nuntii igitur regis ad Romanam pervenientes 
curiam literas ejus domino papse cum aliis negotiis 
sibi impositis ostenderunt, donaiiis simul et blandis 
sermonibus summopere studentes ad favorem regium 
illius animum inclinaro ; sed quid ibi egerint nuntii, 
Uteris apostolicis, quas vicissim beato Thomse, Can- 
tuariensi archiepiscopo, direxit, continetur expressum. 
In primis Uteris papa eidem ita scribit; 

"Novit industria tua quam ferventem dispoaitionem 
** circa regni sui gubernationem carissimus in Christo 
" fiUus noster Henricus, iUustris rex Anglorum, im- 
** pendat, et eandem, ut firmior habeatur^ vult aucto- 
" ritate Romanse ecclesise roborari, petens ut antiquas 
" regni sui consuetudines et dignitates conservemus 
" iUsBsas. Item, cum legationis officium totius AngUse 
'' postulasset instantius Eboracensi archiepiscopo ' indul- 
*' geri, pensantes tempora periculosa, legationis Uteras 
'^ praefato archiepiscopo concedendas eidem regi conces- 
" simus, licet, antequam inclinaremur ad consensum, 
" nuntii ejus nobis in verbo veritatis promiserunt et 
*' super hoc juramentum obtulerunt, quod nunquam 
** sine voluntate vestra literae Eboracensi archiepiscopo 
" redderentur." 

In aUis autem Uteris suis idem papa dedit in man- 
datis archiepiscopo memorato, in virtute praecipiens 
obedientisB, ne in ipsimi regem aut regnum ejus, vel 
personas regni, interdicti seu excommunicationis vel 



1 Barri in C. I > Wanting in D. 

^ Earn inserted in D. I 



62 ROQEBI DE WENDOVER 

A.D. ii69.'3^P^^s^<>^ sententiam promulgaxet, nisi idem rex in 

sua periinacia per&everans ante initiam Quadragesimae 

sibi gratiam suam non redderet et bona omnia sibi 
et suis restitueret. 



De martyrio merHia beati Thomm, Gcmtuariensis 

archiepiacopi. 

Hoc igitur tribulationis igne et mentis passione 
confossus Thomas confessor invicttis martyrium, quod 
nondum suscepit in corpore, servavit in mente ; videns 
enim ilium, qui caput esse debuit ecclesise militantis, 
quod se non opposuit murum, et staret pro ea in die 
praelii, sed conversus est retrorsum velut aries comua 
non habens, omni humano destitutus solatio ad divi- 
num confugit auxilium, incessanter pro statu ecclesiw 
orans, corpus suum in vigiliis et jejuniis macerans, 
pro se persequentibus et odio habentibus preces fun- 
dens, lachrymosis suspiriis Deum^ sollicitare studuit, 
ut ecclesiam conservare dignaretur, quam redemit et 
proprio sanguine consecravit Quis enim hujus viri 
Dei angustias et mentis poterit exprimeore passiones, 
cujus pater et mater, fratres et sorores, nepotes et 
neptes, clerici et ministri pro eo sunt in exilium 
puLsi, et ipse, qui tam reverenda erat in ecclesia Dei 
persona, panem suum in terra aliena cum dolore com- 
pulsus est mendicare ? Sed fortasse, quia nemo 
repente fit summus, hsBC ejus fuerunt tormenta prsd- 
currentia ad illius animum solidandum et perferendas 
injurias, quousque strictis ensibus ad martyrii gloriam 
pertingere mereretur, cui nondum certus fuerat locus 
martyrii deputatus. 



' Wanting in C. 



FLOBES HISTORIABtJM. 63 



Forma petitionia, quam Thomaa, CantuarieTma archi- 

episcoptid, a rege postvZavit 

Eodem anno, infra octavas beati Martini, procurante A.D. ii69. 
summo pontifice^ habitum est colloquium prope Pansius 
inter reges Francorum et Anglorum, ubi prsesens fuit 
archiepiscopns Cantuariensis, sed se conspectui regis 
Anglorum minime prsesentavit ; ubi cum diu tractatum 
ftiisset de pace reformanda inter regem Anglorum et 
archiepiscopum Cantuariensem, idem archiepiscopns, 
per consilium regis Francorum et episcoporum et pro- 
cerum qui adfiierant, petitionem suam in schedula 
redactam regi Anglorum transmisit hsec verba conti- 
nentem ; '' Hoc petimus a domino nostro rege^ juxta 
" consilium et mandatum domini papsa, quatenus, pro 
'^ amore Dei et domini papse et honore sancUe ecde- 
'' aise et salute sua et hseredimi suorum, recipiat nos 
'' in gratiam suam, et concedat nobis et omnibus, qui 
** pro nobis et nobiscum exierunt de regno suo, 
'' pacem^ et plenam securitatem de se et suis sine 
" malo ingenio ; et reddat nobis ecclesiam Cantuarien- 
" sem^ in ea p]enitudine et libertate, in qua eam 
" melius habuimus postquam facti sumus archiepis- 
" copus, et omnes possessiones quas habuimus,' ad^ 
" habendum et tenendum ita libere et quiete et hono- 
*'. rifice, sicut ecclesia et nos ea liberius habuimus 
" et tenuimus, postquam in archiepiscopum promoti 
" sumus, et similiter omnibus nostris, cum ecclesiis 
" omnibus et prsebendis ad archiepiscopatum perti- 
" nentibus^ quae vacaverunt postquam exivimus de 



^ Saam inserted in C. 
3 Wanting in C. 



(( 



* From ** postquam " to '* haboi- 
mna" wanting in G. 

* Wanting in C. 



64 ROQERI DE WENDOVEB 

A. P. 11 69. a terra, ut faciamus de eis, sicut de rebus nostris, 
^' prout nobis placuerit et uostris." Bex autem Anglo- 
rum duobus articulis non plenum prsebuit assensum, 
non enim nomine restitutionis, cum archiepiscopum 
non expulerit, juxta dignitatem regni sui quicquam ^ 
solvere tenebatur, nee vacantium ecdesiarum posses- 
siones, quas jam certis dederat personis, in irritum 
revocare; sed coram rege Francorum, ut asserebat, 
archiepiscopo satis&cere paratus erat, vel, si contendere 
vellet, judicium ^ in palatio Parisiensi subire, Gallicana 
ecdesia imponente partes suas, seu scholaribus diver- 
sarum provinciarum sequa lance negotium examinan- 
tibus, et ita rex Anglise, qui prius odium in se pluri- 
morum conflaverat, per base verba plurimum adeptus 
est favorem ; itaque^ mediantibus amicis, in qualem- 
cuuque concordiam convenissent rex et archiepiscopus, 
nisi quod rex osculum pacis dare archiepiscopo negavit, 
paratus omnem aliam securitatem prsestare; archiepi- 
scopus autem pacem inire noluit, nisi firma posset 
stabilitate gaudere. 



QvA)d procerea Britannice Henrico regi et Oaufrido 
JUio suo Jidelitatem fecerurvt, 

A.D. 1170. Anno Domini mclxx. rex Anglorum Henricus in 

Natali tenuit curiam suam apud urbem Nanetensem, 

prsBsentibus episcopis et baronibus Britannise minoris, 
ubi fidelitatem omnes juraverunt sibi et filio suo 
Gaufrido ; et in Quadragesima sequenti ad Angliam 
transfretavit; ipse cum omnibus suis in mari fere 
submersus. 



^ Quamcunque in D. | ^ Wanting in D. 



FLORES HISTORIARUM. 65 



De ahsohjtiione Londoniensis episcopi. 

Quo etiam anno Oilebertus, Londoniensis antistes, A.D. 1170. 
dum Alpibus transcensis Bomam tenderet, apud Me- 
diolanum veniens literas domini papas in hsec verba 
suseepit ; " Rothomagensi archiepiscopo et episcopo 
*' Exoniensi dedimus in mandatis ut, recepto a te 
." jiiramentQ, quod nostro stares judicio super his, pro 
'' quibus in te lata erat sententia, nostra te vice ab- 
*' solvant ; ita quidem ut, pro eo quod excommunicatus 
'* fueras, nullum ordinis aut dignitatis periculum aut 
" infamise notam debeas sustinere." Episcopus igitur 
ad absolutionem aspirans apud Rothoihagum in die 
Pascbse est solenmiter absolutus. • 



De vita et vvrtvie sancti Godrid Iieremitce. 

Eodem quoque anno venerabilis heremita Godricus 
ex hac luce transiens pro vita temporali commutavit 
setemam ; de eujus vita et aetibus admirandis ac fine 
glorioso huic historise vel pauca videre libet, quoniam 
injuriam hoc esset facere sancto^ ejus opera tam prae- 
clara sub silentio prseterire. Amicus Dei Oodricus in 
pago Northfolkensi, patre Ailwardo, matre ^ Eadwenna, 
generatus, villa, quae Walepol nuncnpatur^ a prssdictis 
parentibus educatus est et ibidem cum eis aliquamdiu 
conversatus; ubi, puerilibus annis innocenter trans- 
acts, mercator efficitur, et, primo minoris pretii merces 
exercens, tandem cum sociis mercatoribus nundinas 
coepit publicas exercere. Hie die quadam, cum in 
arenis maritimis solus ambularet, ires in sicco del- 
phines invenit, quorum duobus^ adhuc palpi tantibus, 
tertius mortuus apparebat. lUe motus pietate viventes 
reliquit intactos, et de mortuo partem sumens onustus 
recessit; sed, fiuctibus maris de more revertentibus, 



^ Veto inserted in C. | ^ Duabas in C. 

U 28058^ £ 



66 BOGERI D£ WENDOVER 

J 'primo pedes et tibias et demum abyssus caput ejus 

vallavit. Godricus autem fortis in fide et sub aquls 
diutius incedens, Domino ducente, ad siccum pervenit, 
et; parentibus pisce dato, cuncta qu8B sibi acciderant 
enarravit. Solebat autem interdum^ solus agens de 
coelestibus meditari et orationem Dominicam cum sym- 
bolo frequentius ruminare. Sanctum Andream in 
Scotia oratioms gratia devotus petivit, nee minori 
devbtione ductus Bomam perrexit; inde demum re- 
versus quibusdam negotiatoribus adjunctus est et cum 
eis navigio aggressus est mercaturam^ et sic divitias 
congerens unius navis dimidium et alterius quartam 
partem habebat. Erat autem corpore robustus et 
animo strenuus, unde per regiones diversas navigando 
loca sanctorum multa visitabat et eorum se patrocinio 
commendabat. 



De pueUa, quoB heaio Oo<J/rico in peregrinatione 

mi/nistravU. 

Gk)dricu8 itaque, cum jam navalibus lucris sedecim 
annorum tempus compleverat, divitias, quas multis 
laboribus congregaverat, in obsequiis divinis expendere 
disponebat; signum itaque vivificae crucis Hierosoly- 
mam petiturus accepit et Dominicum sepulchrum de- 
votissime visitavit, et inde per sanctum Jacobum in 
Angliam remeavit. Qui iterum post aliquod temporis 
spatium pia devotione succendebatur,* ut apostolorum 
limina visitaret, et propositum suum parentibus indi- 
cavit; mater vero cum se itineris comitem futuram 
assereret, si liceret, filius gratanter annuit, et genitrici 
humiliter obsequens humeris eam portabat, quotiens 
asperitas itineris exigebat. Illis autem urbem Lon- 
doniensium prsetergressis aceessit subito mulier quse- 
dam magni decoris, et hujus peregrinationis comitem 

1 Iter in D. | ^ ^y^anting in 0. 



FLORES HISTOKIARUM. 67 

fieri humiliter supplicavit, quod illi alacriter annue- A.D. ii7o. 
runt; erat quidem eis comes individua et in eorum ' 

obsequiis diligens et devota, nam pedes eorum lavabat, 
oscula pedibus imprimebat, et aliis cunctis obsequen- 
tior habebatjp*. Ita per totum iter in eundo et red- 
eundo se gerebat, nee ab aliquo interrogata fuit quee 
esset vel unde, nee ilia id ipsum aliquando indicabat ; 
cum autem repatriantes Londonias appropinquabant, 
impetravit licentiam recedendi, et in suo recessu hsac 
verba dixit; ''Tempus est ut illuc redeam, unde sum 
'' digressa; vos autem benedicite Deum, qui sperantes 
" in se non deserit, scientes quoniam illud eveniet, 
" quod Romas ab apostolis postulastis." Hanc autem 
midierem de comitatu nemo vidit nisi Oodrieus et 
mater ejus, 

Qwd vir Dei de peregrmoUioris reveravs ad heremum 

corvoclavit 

Cumque patri^ suo matrem restituisset incolumem, 
omnia vendidit quae habebat, et, eorum benedictione 
percepta^ profectus est ab eis, vitam heremiticam prsa 
omnibus concupiscens. Yenit tandem in extremis 
Anglise finibus ad civitatem, quae Earleolum nuneu- 
patur, ubi quosdam homines sibi consanguinitate con- 
junctos inveniens ab uno eorum psalterium sancti 
Hieronymi ipso donante suscepit, quod in brevi didi- 
cit et memoriter recitavit. Tunc silvas, ignorantibus 
amicis, petens silvestribus herbis ibi et fructibus 
aliquandiu victitavit, ad quem serpentes et ferse acce- 
dentes ipsum diu intuebantur, sed mox cum omni 
mansuetudine recedebant; ille solus in heremo diebus 
multis conversatus, nunc genuflexionibus, nunc mani- 
bus in csalum elevatis, nunc humi prostratus, Dominum 
assidue precabatur. Tandem solitarium quendam in- 
veniens et speluncam senis ingrediens, ab ipso con- 

» Filio in C. 

£ 2 



68 ROGER! DE WENDOVER 

A.D. 1170. festim audivit, "Bene venias, f rater Godiice;'* "Et tu 

" bene valeas, pater Ailrice," cum antea prorsus essent 

ignoti. "Tu," inquit senex, "ad hoc missus es a Deo, 
" ut corpus senile sepultursB tradas." ^ Itaque soli per 
biennium commanserunt, nullam omnino substantiam 
possidentes. Sene tandem graviter infirmato, Godricus 
debilem sublevat et transportat, cibos ori ejus applicat, 
presbyterum adducit, qui ei, facta confessione, eucha- 
ristiam subministi*at. Videns ergo Godricus quod 
morbus invalesceret, dixit, *' spiritus, qui ad imagi- 
" nem Dei creatus es, adjuro te per Deum omnipo- 
" tentem, ut me nesciente ex hoc corpusculo non 
" receda^i." Sene autem sine mora animam exhalante, 
vidit velut in similitudinem venti urentis et fervidi 
formam quasi sphsericam et rotundam, quse instar vitri 
lucidissimi tota resplenduit, et illam undique incom- 
parabilis candor obduxit, licet modum qualitatis animas 
nemo valeat explicare. Audito autem obitu viri sancti, 
socii ejus, qui erant in curia beati Cuthberti, inter 
quos fuerat juvenis conversatus, sepelierunt eum in 
coemeterio Dunelmensi. 

Qux>d beatua Qodricvs Hieroaolymam profectvs cum 

proeperitcUe reversus est 

Sepulto itaque ifratre jam dicto, Godricus revertitur 
ad desertum, hsesitans quid de se divinse sit placitum 
voluntati ; dum igitur super hoc attentius Deum oraret, 
vox lapsa de caelo dixit ei, " Expedit tibi ire Hiero- 
*' solymam et reverti ; " sed et sanctus confessor 
Christi Cuthbertus ei apparens dixit, "Vade Hiero- 
" solymam cum Domino crucifigi, , et ego tibi sum 
" fiiturus adjutor in omnibus et patronus, et, itineris 
" hujus labore consummato, sub mea protectione apud 
" FiDcbale Domino militabis." Godricus autem Dun- 
elmum reversus signum crucis cum presbyteri bene- 

' Wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 69 

dictione suscepii In hoc itinere erat ei cibus panis A.D* li7o. 
hordcaceus et aqua potus, non vestes mutavit nee 
abluit, non calceamenta deposuit vel mutavit aut 
einendavit, antequam ad loca sancta veniret ; ad se- 
pulchrum Domini et ad alia loca sancta veniens devote 
oravit, lachrymas fudit, solo adhsesit, oscula fixit, ita 
devotus existens ut vix cuilibet credibile videretur. 
Ad Jordanis fluenta procedens, cum cilicio et scypho, 
quern in pera portabat^ et cruce modica, quam semper 
in manibus ferebat, aquas fluminis introivit. quaa omni 
post tempore quo vixit habuit cariora ; tunc primo 
vestes exuit, de aqua lotus ascendit, calceamenta de- 
posuit et dixit, " Dens omnipotens, qui in hac terra 
'* nudis pedibus ambulasti, et eos pro me in patibulo 
" clavis transfigi permisisti, ego deinceps calceamenta 
" pedibus non apponam." Exacto igitur peregrina- 
tionis voto, in Angliam repedavit. 

Quod becUus Oodrictis apud Finchale locum habita- 
tionis, Deo inspirante, elegit 

Reversus itaque^ in aquilonalibus Anglise partibus 
locum in silva invenit secretum Eschedale nuncupatum, 
et hunc sibi competere judicabat. Hie de lignis casu- 
1am construxit et cespitibus eam texit, ibique per annum 
et menses aliquot habitavit ; sed, cum ibi a dominis 
fundi molestias sustinuisset, discessit et Dunelmum 
pervenit, ubi psalterium ex integro discens tantum in 
brevi profecit, quod in psalmis, hymnis et orationibus 
eruditus est, quantum sibi sufficere videbatur. Igitur 
divina admonitione inspiratus die quadam ad vicinum 
nemus processit, ubi audivit pastorem quendam socio 
sic dicentem, "Eamus in Finchale, greges adaquare." 
Haec audiens Godricus dedit ei solum quem habuit 
obolum, ut ilium duceret ad hunc locum; ubi ad 



* Autem in C. 



70 ROGERI DB WENDOVER 

A. D. 11 70. inteiiorem silvfe densitatem progrediens occurrit lupo 
mirsB magnitudinis ssevienti^ qui in ilium irruit ac si 
vellet dilaniare jfrustatim; intellexit autem Godricus 
versutiam fore hostis antiqui, [et] crucis ei opposuit 
signum dicens^ "Adjuro te in nomine sanctse Trini- 
" tatis, ut festinanier recedas, si meae ^ servitutis 
" obsequium, quod in hoc loco exhibere Domino pro- 
'' posui, sit acceptum ; " et, his dictis, fera . se impiis 
pedibus prostravit, quasi veniam precaretur. 

Qibod sanctua Oodricua apvd Fmchale ferarum et 
serpentiv/m aocius Jiabitavit. 

Advertens igitur mente quod ibidem esset Domino 
serviturus, de licentia Banulphi, Dimelmensis episcopi^ 
juxta ripam Weri fluminis casulam composuit in terra 
defossam, quam cespite contexit, et coepit ibi habitare^ 
serpentium socius et ferarum; magna quidem et hor* 
ribilis aderat serpentium multitudo, mitissimas se 
tamen viro Dei palpabilesque et ipsius ^ obtempe- 
rantes jussionibus exhibebant. Nonnunquam vero, eo 
sedente ad ignem, se inter ipsius tibias extendebant, 
et quandoque in disco aliquo vel scypho rotundo se 
schemate componebant. Cumque hsec annis aliquibus 
pertulisset, visum est sibi, quod ejus orationes. impe- 
diebant ; et die quodam illos solito more reperiens 
jussit, ne amplius domum suam intrarent, et mox 
totum illud vermium genus ita discessit^ quod nee 
ultra casse limen transire prsBSumpsit. Munera quo- 
que sibi oblata plane respuit et cibaria, de laboribus 
manuum vivere disponens ramos et radices herbarum 
in cineres redegit, quos cum farina hordei ita com- 
miscuit, ut partem tertiam cineres continerent ; in- 
sultus libidinis lachrymis, vigiliis arcebat et jejuniis, 
ita quod plerumque per sex dies abstineret a cibo. 



1 Si mesB vantiog in C. | ° Et ipsius wanting in C. 



FLOBES HISTOBIAKUM. 71 

Post fortia luxuriao tentamenta conatus est eum dia- A.D. i no. 
bolus, nunc apparens in urso vel leone, nunc in tauro 
vel lupo, nunc in vulpe vel bufone, terrere, sed ille 
fortis in fide omnia oontemnebat ; ut autem camis 
incendia superaret, cilicio carnem edomabat asperrimo, 
et lorica per quinquaginta annorum curricula utebatur. 
Lapidem latum habuit pro mensa, super quern panem 
collocabat praodictum, quem nunquam comedit, nisi 
gravi necessitate compulsus ; potus illi fuit gustus 
aquse permodicus, nee hunc sumebat, nisi valida siti 
coactus ; nunquam jacebat in lecto, sed in humo nuda 
super cilicio fatigatus decubuit, capite supposito lapide, 
quem pro mensa habebat ; luna lucente operibus in- 
sistebat, et, somno ita discusso, orationibus incumbebat ; 
hieme gelu et nive rigenti, nudus flumen ingressus 
nocte ibi tota vivam semetipsum Domino hostiam 
immolabat, et usque ad collum submersus orationes 
et psalmos cum lachrymis profundebat. Dum vir 
sanctus staret in aquis, apparuit ei saepe diabolus 
membrorum universitate distortus, et, cum in eum 
vellet irruere^ signo sanctae crucis ilium confusum 
fugavit; vestes ejus, quas in ripa reliquerat, asporta- 
vit, quem Godricus ita damore deterruit, quod cuncta 
relinquens effugit. 



QiLod beatus Oodricvs puerwm ex ore imaginis cru- 
cifiod vidU exire et in matria gremiv/m deacendere 
reverenter. 

Die quodam, dum vir Domini Godricus in oratorio, 
suo sedens psalterium ruminaret, vidit ex ore imaginis 
crucifixi puerulum exire, qui ad imaginem beatae vir- 
ginis, quae in parte aquilonis stabat in eadem trabe, 
descendit et gremio ipsius insedit. Ilia vero manus 
contra vcnientem extendens amplexum fere per tres 
horas brachiis confovebat ; . puer quoque, quamdiu se- 



72 ROGERI DE WENDOVER 

AD. 1170. debat in gremio matris, ut vivens in corpore se move- 

bat, et ad ejus adventum pariter et discessum tota 

sacrse virginis imago ita contremuit, ut in^ trabe 
ruinam minari videretur. Putabat autem amicus Dei 
Godricus imaginis membra vitali spiritu compleri, et 
puerum non aliud esse quam Jesum. credidit Naza- 
• renum ; deinde puer eodem modo quo venerat in os 
I'ediit crucifixi. 



Quod mater Domini et Maria Magdalena beato 
Oodrico apparuerunt, et de cantico, quod a matre 
didicit Salvatoris. 

Altera vice, cum vir sanctus coram altari beatas 
virginis et Dei genitricis oraret, vidit duas puellas, 
quasi setate teneras, stantes ad duo comua ipsius 
altans specie pulcherrimas, quarum vestes erant niveo 
splendore fulgentes ; quibus diu invicem se contem- 
plantibus, tacuit Godricus non ausus se movere, sed 
seepius in eas oculos convertebat et quandoque cemuus 
adorabat. Tunc virgines ad Godricum accedentes, ilia, 
quae a dextris erat altaris, ilium taliter est affata, 
" Nunquid me, Godiice, cognoscis?" Et ille, "Do- 
" mina» hoc nemo potest, nisi cui te volueris revelare ; " 
et ilia, " Vere dixisti, quia mater Christi sum, et per 
** me ipsius gratiam obtinebis. Tsta est autem apos- 
" tolorum apostola, Maria Magdalene." Et Godricus 
pedibus Dei genitricis advolutus, "Tibi me, domina 
" mea," inquit, " committo, ut me perpetuo custodire 
" digneris." Tunc utramque manum super caput ejus 
imposuit, et csBsariem complanantes domum odore dul- 
cifluo repleverunt. Post heac autem Dei genitrix canti- 
cum quoddam coram illo musica modulatione prsecinuit 
et ipsum cantare edocuit, quod frequenter repetens 

» De in C. 



FLORES HISTORIARUM. 



73 



GodricuB memoriae firmiter commendavit. Est autem A.D. 1170. 
canticum illud Anglico idiomate compositum sic; """" 

" Seinte Marie, clane virgine, 

" Moder Jesu Christ Nazarene, 

" Onfo, scild, help thin Godrich, 

" On fang, bring heali widh the in Godes rich. 

" Seinte Marie, Christes hour, 

'^ Meidenes elenhed, moderes flour, 

" Delivere mine sennen, regno in min mod, 

" Bringe me to blisse wit thi selfe God."^ 

Hoc canticum potest hoc modo in Latinum transferri> 
" Sancta Maria, virgo munda, mater Jesu Christi 
" Nazareni, suscipe, adduc, sancta, tecum in Dei reg- 
" num. Sancta Maria, Christi thalamus, virginalis 
<< puritas, matris flos, dele mea crimina, regna in 
" mente mea, due me ad felicitatem cum solo Deo/' 
Frsecepit itaque mater Christi, ut quotiens dolori, 
tsedio vel tentationi suocumbere formidaret, hoc se 
cantico solaretur ; " Nam me," inquit, " sic invocans 
'* meum senties conntanter auxilium." Deinde signum 
crucis capiti ejus imprimens, ipso cemente, in coelum 
ascendunt, odorem ei suavissimum relinquentes. 

Quomodo sanctua Oodricua duos mortuoa reeuadtavit 

Venerunt die quodam ad hominem Dei vir cum 
uxore sua, ipsum misericorditer obsecrantes, ut resus- 
citare filiam suam mortuam dignaretur ; et corpus 
exanime de sacco excutientes coram ipso illud pro- 
jecerunt. Vir autem Domini, qui ad tantse virtutis 



^ In C. these verses appear in the 
following fonn : — 

Sainte Marie clane virgine, 
Moder Jesu Cristea Nazarene, 
Onfo, scilo, help thin Godrich, 
Onfang, bring heali widh the in 
Godes rich. 



Seinte Marie, Orestes bar, 
Meidenes clenhad, moderes flour, 
Dilie mine sennen, rixe in min 

mod. 
Bring me to thunne thidh self 

God. 



74 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1170. opus S6 judicabst indignum, nihil respondit, sed in 
agrum processit, ut consuetum exerceret laborem ; iUi 
autem commoti recesserunt, corpus relinquentes in 
oratorio et dicentes, "Habeat cadaver et infodiat, vel 
'' illud vitse restituat, quia posset suscitare si vellet.'' 
Qodricus vespere domum rediens in angulo oratorii 
corpus invenit; ad Deum igitur tota cordis intentione 
conversus orationibus ccepit instare, ut Deus omnipo- 
tens, qui vita onmium est et salus, puellam ad vitam 
revocare dignaretur. Tribus autem diebus et binis 
noctibus hoc agere non cessavit; sed die tertio^ cum 
adhuc esset in lachrymis ante altare procumbens, 
vidit puellam ad altare venientem, et, vocatis cum 
festinatione parentibus, reddidit eis puellam incolu- 
mem, jurantibus illis prius, quod secretum hoc, dum 
Godricus viveret, nemini revelarent. Alio quoque 
tempore viro Dei puerum mortuum a parentibus clam 
oblatum^ jussit super altare in oratorio beatas virginis 
ponere, et parentes consolans lachrymantes ait, " Ne 
" putetis," inquit, "puerum esse mortuum, sed mecum 
" flexis genibus divinam pro puero clementiam exo- 
" rate." Oratione igitur completa, prajcepit ut eum 
tollerent de altari, et accedentes viventem reperiunt 
et ridentem; moxque illos sacramentis constrinxit, ne 
hoc opus ante ipsius obitum propalarent. 

Qualiter monacho vitam ejus scribere volenti 

respondent 

Habidt autem vir sanctus monachos Dunelmenses 
valde familiares, sed tamen inter ca3teros monachum 
quendam nomine N. specialius diligebat. Hie autem, 
cum a multis rogatus fuisset, ut vitam et virtutes 
sancti Godrici posteris profuturas Uteris commendaret, 
ipse pro rerum veritate certius inquirenda accessit ad 



I Ablatam in G. 



FL0RE8 HISTORIABUM. 75 

virum Dei, volens ab eo, quid scribere deberet, fktni- A.D. 1170. 
liarius erudiri. Residens autem ad pedes sancti dixit, 
quod libenter scriberet vitam ipsius si annueret, pro- 
testans quam utile foret, si aetuum ejus notitia ad 
posteros deveniret; ille vero quasi commotus vultum 
convertens ait, '' Yitam Qodrici, amice, talem esse 
" cognoscas ; Godricus primo rusticus pinguis, fomi- 
*' cator, immundus, foenerator, falsarius, deceptor, per- 
'' jurus, adulator, discurrens, petulans et gulosus, modo 
" pulex mortuus, canis fcstidus, viUs vermiculiis, non 
" heremita sed hypocrita, non solitarius sed mente 
" diffusus, devopator eleemosynarum, fastidiosus, deli- 
" ciarum eupidus et negligens, otiosus et stertens, 
*' prodigus et ambitiosus, et qui non esset dignus alii 
" servire, quotidie sibi ministrantes verberat et objur- 
" gat. Haec autem et his pejora scribere poteris de 
" Godrico." Et hiis diotis velut indignatus obticuit, 
et monacbus cum nonnulla confusione discessit. In- 
ter) ectis autem deinceps aliquot annis, nihil de ipsius 
vita monachus ausus fuit inquirere, donee ipse quasi 
misertus ejus, et velut de prsedicta poenitens injuria, 
ultro ccepit dicere quod volebat ; adjUl-avit tamen 
monachum per dilectionem qua ei conjunctus erat, ut, 
eo vivente, nemini libellum ostenderet. 

Qualiter mnctiia Ood/rityiia de eodt^u ammcB et statu 

interrogatus responderit. 

Altera vice, cum idem monachus propter festum 
sancti Johannis Baptistse illuc veniret, ut viro Dei 
missam celebraret, sedens extra limen oratorii ilium 
intus canentem audivit; deinde post vesperas interro- 
gavit eum frater, qualis esset exitus animarum ex 
hoc mundo, ad quod tale fertur accepisse responsum; 
" Sancta," inquit, "anima leniter exit a corpore; sed 
" peccatrix anima^ velut immatura, multis flagris ad 
" exitum perurgetur. Egressa vero ad aeris fastigium 



76 ROGERI DE WENDOVER 

A.b. 1170. " sine mora conscendit, et ibi moram quandoque facit, 
" exspectans quid Deus de ilia facere velit. Est 
" autem ibi quasi qusedam porta ferrea et angusta, 
" hinc inde spirituum bonorum et malorum custodiis 
" circumeincta, per quam animse justorum levi tran- 
'* situ admittuntur, injustse vero graviter angustantur 
" et cruciantur et ad inferiora miserabiliter depri- 
" muntur. Hodie verp conspexi animam cujusdam 
justi liberam transvolare per earn, et ideo cum an- 
gelis eam deferentibus ccepi prse gaudio cantare, 
quod et tu admirans audisti" 



« 



Qualiter aanctus Petrus beato Godrico mismm 

ceUhravit 

' Monachus idem iterum illuc reversus quaesivit ab 
homine Dei, [si] unam missam vellet audire, qui re- 
spondit, "Hodie de sancta Trinitate missam audivi, 
" et communionem de manu viri cujusdam candidati^ 
" suscepi, qui de coelo descendens iterum in coelum 
" ascendit, [et] ut peccata confiterer admonuit, et de 
" meis excessibus dixi ei quicquid mihi occurrit; sic 
" autem absolutus ab illo eucharistiam de manu ip- 
** sius reverenter percepi ; officio quoque peracto, ele- 
" vatis manibus est elevatus in coelum. Laudasne, 
" fili, ut post haec a te modo disciplinam vel com- 
" munionem accipiam?" Et ille respondit, quod hoc 
facere non auderet, sed quaesivit ab eo, quis sancto- 
rum ille fuisset; et vir Dei dixit, hunc fuisse Petrum 
apostolum, qui missus fuerat a Domino, ut ipsum 
absolveret a peccatis ; " Tu missam," inquit, " in 
*' honorem beatse virginis celebrato, ut ejus inter- 
" ventu Filium ipsius habere propitium mereamur," 
et monachus Dominum laudans tetus paruit impe- 
ranti. 



^ Decandidad in D. 



FLOBES HISTORIARUM. 77 



Qualiter saTictua Oodricua per orationea et crucis 
signum fiiit a dcemonibus liberatus. 

Sanctus heremita et amicus Dei Godricus, cum A.D. ii7o. 
annos quadraginta in heremo apud Finchale strenue 
peregisset, morbo confectus et senio ad transitum 
propinquabat, nam per octo fere annos in lecto lan- 
guidus decubuerat, nee unquam nisi alienae manus 
auxilio se in latus aliquod declinabat ; quo utique 
tempore tot sustinuit segritudinum tentationumque 
molestias, quot nee lingua possent vel calamo com- 
prehendi. Venerunt ad eum duo dssmones, deferentes 
lecticam et dicentes, ''Hue venimus, ut te ad inferos 
" deportemus, quia senex delirus es et de sapiente 
" factus insipiens;" ille crucis signaculo se munivit, 
et orans protinus dsemones effugavit. 



Quomodo didbolua aanctwm Oodricum vn ca/pite 
percuaserity et de movie €qu8. 

Postea vero, cum vir Dei vice quadam in lecto 
solus jaceret, ministri, qui foris erant, vocem illos 
vocantem audierunt, et accurrens unus eorum festi- 
nanter invenit eum corpore nudum jacentem in ora- 
torii pavimento, et ilium in lecto reponens qusesivit 
ab eo, quare sic jaceret ; et ille, " Diabolus," inquit, 
" mihi adstitit, et videns me post quietem somni 
'* tepidius agentem, subito de lecto me pepulit impro- 
" visum et scamno caput meum allisit;" et ostendens 
gibbum in capite haec verba subjunxit, "Ita subito 
" me prsevenit inimicus, quod signo crucis me non 
" potui praemunire, et ait. En, Qodrice rastice, de 
" quo non valui hactenus per meos satellites trium- 
" phare, dum lecti mollia quseris et sicca a me modo 
" occideris. Cbgitet ergo unusquisque quam periculo- 
'< sum sit delicias corpori adhibere et moUitie delec- 
" tari, cum non possit Deus in finibus suaviter viven- 



78 BOOERI D£ WENDOVER 

A.D. 1170. " tium inveniri." Obiit autem venerabilis pater 
Godricus duodecimo kalendas Junii, in octavis scilicet 
DominicaB ascensionis, cujus vita et virtutes supra 
homines esse et impossibilia relatu videntur; sepultus 
est autem in oratorio suo, ad plagam septentrionalem, 
ante gradus altaris sancti Johannis Baptist88, cujus 
sepulcbrum usque in diem hodiemum coruscat mira^ 
culis gloriosum. 



De coronatione regis Hemrid juvevds. 

Eodem tempore, id est anno Domini mclxx. idibus 
Julii, convenerunt ad mandatum regis Anglorum 
Henrici apud Westmonasterium Bogerus, Eboiucensis 
archiepiscopus, et omnes suffiraganei Cantuariensis 
ecclesisa episcopi, ad coronationem Henrici filii regis 
primogeniti, qui, patre jubente, coronatus est solem- 
niter a Rogero, Eboracensi archiepiscopo, quarto dedmo 
kalendas Julii, contra prohibitionem domini papa), qi^ 
literas ipsi archiepiscopo et aliis episcopis regni in haec 
verba direxit; " Universitati vestrse auctoritate apos- 
'' tolica penitus inhibemus^ ne quisquam vestrum novo 
'' regi coronando, si forte casus emerserit, absque as- 
" sensu Cantuariensis archiepiscopi et ecclesias Can- 
" tuariensis conniventia^ contra antiquam ejus consue- 
" tudinem et dignitatem^ manum apponere qualibet 
" occasione pradsumat aut id aliquatenus attentare;" 
sed hsec frustra, quia^ antequam litersD essent promul- 
gat88, negotium fuerat consummatum. Et rex statim 
post coronationem filii sui mare transiens convenit ad 
colloquium archiepiscopi Cantuariensis apud Muntmi- 
rail, ubi prsesens erat rex Francorum ; et post diutinum 
de pace tractatum inter eos, cum perventum fuisset 
ad osculum, quia archiepiscopus dixit ad regem, '' In 
" honore Dei vos osculor/' rex recessit ab osculo quasi 
conditionaliter involutus, nam rex semper in verbis 
archiepiaoopi conscientiam habentis purissimam quas- 



FLOBES HISTORIARUM. 79 

dam clausulas causabstur, videlicet, nunc " salvo honore A.D. ii7o. 
" Dei/' nunc "salvo ordine meo," nunc "salva fide 
<' Dei;" arduepiscopus vero re^s cautelas habuit 
semper suspectas, ne^ si concordiam absolute iniret, 
iniquas Anglias consuetudines regi concedere videretur. 



De Concordia facta inter regem Henricum et beatum 
Thomam, 'Oantuariensem archiepiscopwra. 

Convenerunt iterum rex Francorum cum rege An- 
glorum et Willelmo, Senonensi archiepiscopo, et epis- 
copo Nivemensi, apud Fractam-vallem ; cum autem 
rex et arduepiscopus in partem secessissent, bisque 
descendissent et bis equos ascendissent, bis stapbam 
archiepiscopi rex tenuit cum equum ascendisset; sed 
tandem apud Ambasdum, procurante Botrodo, Botho- 
magensi archiepiscopo, rex et Thomas, arcbiepiscopus 
Cantuariensis,^ concordiam inierunt, et, pace confirmata, 
rex Henricus scripsit Henrico Alio suo novo regi 
literas in bsBC verba; ''Sciatis quod Thomas, Can- 
'' tuariensis arcbiepiscopus, pacem mecum fecit ad 
" voluntatem meam, et ideo prsBcipio, ut ipse et 
" omnes sui pacem habeant; et faciatis ei habere et 
" suis, qui pro eo exierunt ab Anglia, omnes res suas 
" bene et in pace et honorifice, sicut habuerunt tribus 
'^ mensibus antequam exiret ab Anglia ; et fadatis 
" venire coram vobis de melioribus et antiquioribus 
" militibus de honore de ^Saltwode et eorum jura- 
'' mento faciatis recognosci quid ibi habetur de feodo 
'' archiepiscopatus Cantuariensis, et quod recognitum 
'' fuerit esse de feodo ejus ipsi fadatis habere. 
« Valete." 

His ita gestis, Thomas, venerabilis Cantuariensis 
arduepiscopus, antequam ad Angliam transfretaret, 



1 CautuariensiB wanting in C. | ^ Saltwde in C. 



I 



« 




80 



ROOERI DE WENDOVEB 



a 



It 



A.D. 1170. Bomam misit, domino papas denuntians^ quod cum 
rege Anglorum pacifice convenisset. Papa autem 
Deum glorificans literas ei rescripsit, quae sequuntur; 
" Anxietate cordis et amaritudine premimur cum an- 
gustias, .onera et. gravamina, quae zelo justitiae et 
pro libertate ecclesiae manutenenda SBquo animo et 
*' invicta fortitudine tolerasti, ad mernoriam reducimus 
" et meditatione sedula cogitamus ; veruntamen, ut in 
te virtutis perfectionem adimpleres, non potuisti 
frangi adversis, nee a tuae constantiffi proposito amo- 
veri, tuam super lioc admirandam commendamus 
virtutem, et tibi super tanta patientia in Domino 
plurimum congaudemus. Caeterum, quoniam regem 
Anglorum diutius in patientia et benignitate porta- 
vimus, et blandis^ duldbusque verbis, et interdum 
" duns et asperis, ut ad se rediret saepe monuimus, 
si paoem, quam tecum fecit, executione operis non 
impleverit, et tibi ac tuis et ecclesias tuse posses- 
" siones et honores ablatos non restituerit, tibi plenam 
** auctoritatem concedimus in personas et in loca, qute 
ad tuam legationem pertinent, ecdesiasticam justi- 
tiam exercere, nullius obstaculo appellationis ob- 
« stante." 



tt 



t€ 



« 



ti 



(C 



«C 



« 



(C 



C< 



tt 



tt 



De adventu beati Thomce, CcmtuarieTisia ardiiepiscopi, 

in Angliam ah exiUo, 

Hac igitur securitate tam a papa quam a rege 
accepta, in Angliam rediit et in ktdendis Decembris 
ad portum applicuit Sandwicensem, qui statim, ut 
nihil de contingentibus omitteret, quibus martyrii 
gloriam, quam ardenter sitiebat, impediret, misit literas 
domini papaa Eboracensi archiepiscopo, haec verba con- 
tinentes ; " Cum filium suum rex vester coronari 
*' voluerit, contempto Thoma, Cantuariensi archiepis- 



^ Et blandis wantiiig in C. 



FLORES HISTORIARUM. 81 



a 
<t 
it 



Cf 



(( 



copo, ad cujus offidum de antique jure dignoscitur A.D. nro. 
pertinere, per manum tuam, frater archiepiscope, in 
aliena provincia diadema regni ei fecit imponi« In 
" coronatione vero illius nulla ex more de conservanda 
** ecclesisa libertate cautio juratoria est prsestita, nee, 
tticut aiunt, a vobis exacta; sed potius juramento 
asseritur confirmatumy ut regni consuetudines iniquie/ 
sub quibus dignitas periclitatur ecdesiaB, iUibatae 
" debeant omni tempore conservari. In quo etsi mul- 
tum prsenominati regis vehementia nos conturbat> 
'' amplius tamen de vestra et aliorum coepiscoporum 
" vestrorum possumus inflrmitate moveri, qui, quod 
" doleutes dicimus, facti sicut arietes non habentes 
" comua, abiistis absque fortitudine ante fadem sub- 
" sequentis; et si forte hoc licere tibi, frater archi- 
" episcope, in propria potuisset provincia, quomodo 
" tamen in aliena et illius prsdcipue, qui ezsulare pro 
" justitia et solus exire voluit et dare gloriam Deo, 
" tibi licuerit, nee de ratione possumus nee de sane- 
" torum patrum constitutionibus invenire ; unde et 
*' post tarn iniquas consuetudines juramento firmatas, 
" non adjecistis sumere scutum fidei, ut staretis pro 
" domo Domini in die proelii. Ne, si diutius tacueri- 
'* mus, una vobiscum in die judidi damnationis sen- 
'' tentia involvamur, auctoritate sacrosanctse RomansB 
" ecclesise, cui auctore Deo ministramus, ab omni vos 
" officio episcopalis suspendimus dignitatis.'^ 

Item sane Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, per 
alias domini papaB literas episcopos Londoniensem, 
Sarisberiensem, Exoniensem, Cestrensem, Bofensem, 
de sancto Asaph, et Landavensem, cum aliis, qui prse- 
fatse coronationi ministerium praebuerunt, ab omni 
episcopali dignitate per has literas subscriptas sus- 
pendit; "Qusb causa venerabilem fratrem nostrum 
'' Thomam, Cantuariensem archiepiscopum et sedis 



* Iniquas in D. 
U 28058. 



L 



»w 



»• - 

L"». ■> 









82 ROGER! DE WENDOVER 



'I 



L« 



"* 



.» I 



A.D. 1170. « apostolicaB legatum, a sua sede exsulare compulerit, 
" non oportet praesentibus annotare, quoniam et vos 
'' prsesentialiter aspexistis, et id per totam fere occi- 
** dentalem ecdesiam fama Celebris divulgavit. Cum 
'' autem piaB memorise Theodbaldus, Cantuariensis archi- 
ll, " episcopus, prsedecessor hujus archiepiscopi, Anglorum 
Ij " regi coronam imposuerit, ac per hoc Cantuariensis 
^1 ' '' ecclesia quasi possessionem hujus dignitatis habuerit, 
tf^ ** vos nunc novi regis coronationi, archiepiscopo non 

•' prsemonito, in ejus provincia ministerium pnebere, 
" Uteris apostolicis id prohibentibus, prsesumpsistis ; 
" et, qui relevare ipsius exilium qualibuscunque solatiis 
" debuistis, aggravastis potius causam ejus, et super 
'* dolorem vulnerum ejus, quod moei*entes dicimus, ad- 
** didistis. In quo facto, si contra personas vestras 
" non quantum culpa exigit moveamur, pertransire 
" tamen hoc sub silentio non debemus, ne forte, quod 
" Dominus avertat, et nos et vos sententia divinas 
" severitatis addicat, si ea, qusB in oculis omnium per- 
" peram acta simt, neglexerimus vindicare. Noveritis 
" itaque vos tamdiu ab episcopali officio commissa 
** nobis a Deo auctoritato suspenses, donee ad sedem 
" apostolicam de tanto excessu satisfacturi accedatis, 
" nisi prsef ato archiepiscopo ita ^ satisfacere curaveritis, 
" ut poenam istam ipse judicet relaxandam." 

Quod mmistri regis beato Thomce proscepefrwnt^ ut 
episcopos excomiminicatos ahsolveret. 

Postquam autem Thomas, venerabilis Cantuariensis 
archiepiscopus, ad ecdesiam suam cum magna cleri 
et populi devotione susceptus pervenit, ilium incon- 
tinenter adierunt regis officiales, denuntiantes ex parte 
ipsius regis ut suspensos episcopos et excommunicates 
absolveret, quia quicquid contra eos factum fuerat, ut 

* Wanting in D. 



i 



FLORES HISTORIARUM. 83 

aiebant, in regis redundabat injuriam et eversionem A.D. ii70. 
consuetudinum regni; quibus respondit archiepiscopus, 
quod episcopi excommunicati,^ si jurare vellent in forma 
ecclesiiB se mandato domini papad parituros, ipse pro 
pace ecclesiffi et revereniia domini regis eos absolveret ; 
quod cum episcopis r^ferretur, responderunt^ juramen- 
turn hujusmodi, nisi ex voluntate regis, se non debere 
prsestare. Et cum paulo post archiepiscopus tenderet 
ad videndum faciem novi regis, qui tunc apud Wode- 
stoke morabatur, venerunt ad eum nuntii ipsius regis 
interdicentes ex parte ejus, ne ultra procederet, sed ad 
suam ecclesiam rediret ; qui Cantiam revertens ibi dis- 
posuit dies Natalitios celebrare. 



De paaaione gloriosa beati Thomce, Ccmtuariensia 

archiepiscopi. 

Anno Domini MCLXxr. beatus Thomas, Cantuariensis A.D. ii7i. 
archiepiscopus, sermonem habiturus ad populum in die 
Dominicse nativitatis pulpitum ascendit, et, sermonc 
completo, Nigellum de Sackevilla, ecclesiaB de Herges 
violentum incubatorem, et ejusdem vicarium ecclesias, 
Robertum quoque de Broc, qui equum quendam ipsius 
archiepiscopi victualia deferentem ad dedecus et igno- 
miniam ejus decurtaverat, solemniter ' excommunicavit. 
Quibus ita gestis, quinta die Dominicse nativitatis, circa 
horam vespertinam^ cum archiepiscopus cum clericis 
suis in thalamo resideret, Willelmus de Traci, Begi- 
naldus filius Ursi, Hugo de Morvilla et' Richardus 
Brito, de Normcuinia venientes, tanquam furia injecti 
subito in^ thalamum irruperunt, denuntiantes ex parte 
regis, ut episcopos Angliao suspensos officio suo resti- 
tueret et excommunicatos absolveret ; quibus respondit 



1 Nominati in C. 
s Wantmg in C. 



» Wanting in D. 
* Wanting in C. 

F 2 



r 



84 



ROOERI DE WENDOVES 



A.I). iiTU archiepiscopus, non esse jndicia' inferioris ut a sen- 
tentia superioris absolvat, et quod nuUi hominum liceat 
infinnare quod sedes apostolica decreverit statuendum ; 
attamen, ai Loadoniensis et Sarisberiensis episcopi et 
alii excommimicati suo mandato se parituros jurare 
vellent, eos pro pace eccIesiEe et reverentia domini regis 
absolveret. Illi vero ira incandescentes, et seel us ne- 
farium, quod in mente conceperant, ad effectum per- 
ducere properanteH, cum impetu recesseruut; archi- 
episcopus vero, mooentibus clericis suis et bora diei 
vespertina orgente, in majorem intravit ecclesiam 
vesperas cantaturua Quatuor itaque satellites nefondi 
supradicti, armis interim induti tnilitaribus, arcliiepi- 
acopnm e vestigio sunt secuti, qui, cum ad ecclesiam 
pervenissent, oatia ejus, ut pneceperat archiepiscopus, 
invenerunt aperta ; " Neque enim," ait, " Christi eccle- 
" siam, quse cimctis debet esae rcfugium, ordine turbato 
" commutabimus in castellum," Turbia quoque imdique 
confluentibus, prsefati quatuor milites ecclesiam irrev- 
erenter ingressi clamare ccepenmt, " Ubi est proditor 
" regis, ubi eat proditor regis,* ubi est archiepiscopua ? " 
Ille autem, cum audisset nomen arcbiepiscopi, a tertio 
vel quarto presbyterii gradu, quem jam ascenderat, eia 
obviam regreasua eat, dicens, " Si quseritis archiepis- 
" copum, ecce me in prompta habetisj" quibus acerba 
proponentibus ei ac mortem comminantibua ait, " Ego 
' mori paratus sum, vitse pneferena aaaertionem jus- 
' titite et ecclesise libertatem ; rogo tamen nt mei non 
' sint obnoxii poeme, aicut non fuenmt incentorea 
' causGe." Dum autem nefaodi camifices strictis ei 
insuigerent enaibus ait, "Deo et beat«e Marife et sane- 
' tifi bujus ecclesite patronis et beato Dionjaio meip- 
' sum et ecclesiffi causam commendo." Immolatus 
itaque martyr gloriosus ante altare beati Benedict! 



■ WKnting in C. 

' Ubi eet proditor regie trautiDg ii 



FLORES HISTORIARUM. 85 

lietalo vulnus excepit in ilia corporis parte, qua olei A.D. ii7i. 
sacri perfusio speciaUus ilium Domino consecraverat ; 
nee satis f uit eis sanguine sacerdotis et nece ecclesiam 
profanare et diem saeratisaimum incestare, nisi, corona 
capitis amputata, funestis gladiis jam defuncti ejicerent 
cerebrum et per pavimentum crudelissime spargerent 
cum cruore. 

Quod lictores beati Tnartyria apolia rapuenmt, et de 

ejus martyrii dignitate, 

Translato ad csBlestia martyre glorioso, ncfandi Jic- 
tores cum suis complicibus supellectilem martyris et 
clericorum ejus vestes et ministrorum officinarum om- 
nium utensilia penitus rapuerunt. Corpus autem sanc^ 
tissimum, quod in ecclesiaa decubuit pavimento, ante 
majus altare est sub ipsius diei crepusculo deportatum 
ubi quod prius ad notitiam solius cubicularii devene- 
rat, adstantibus tunc cunctis venit in lucem; licet 
enim archiepiscopus habitum monachilem, quem a tem- 
pore suae promotionis occulte portaverat, habitu canoni- 
cali suppressisset, camem tamen cilicio attritam cum 
foemoralibus cilicinis, quod fuerat a seculis inauditum 
carnem curaverat edomare; et, ut aliqua breviter per- 
stringamus quae concurrunt, die Martis archiepiscopus 
apud Northamptonam & curia regis recessit, die Mar- 
tis^ recessit ab Anglia exilium subi turns, die Martis 
prsecepto domini papas revertens in Angliam est ap- 
pulsus, et die Martis martyrio consummatus. Se- 
quente'^ vero die Mercurii summo diluculo rumor 
increbuit, quod nefandi camifices corpus archiepiscopi 
abstrahere ab ecclesia condixerant et extra muros civi- 
tatis illud projicere, avibus et canibus discerpendum ; 
sed abbas do Boxleia cum priore et conventu ecclesiae 
Cantuariensis illud maturiori tradiderunt ^ sepulturae ; 



^ From archiepiscopus to Martis 
TraDting in C. 



^ Sequent! in D. 
3 Tradenteg in D. 



86 BOGERI DE WENDOVER 

A.D. 1171. nec abluendum fore illis videbatur, prsBsertim cum 
longa nimis abstinentia fuerat maceratum, cilicio ab- 
stersum et proprio sangaine consecratum. In hoc sane 
multa notabilia concurrant martyrio ; primo, quod 
passus est pro assertione justitise et ecclesiaB lib^rtate ; 
secundo, quod in ecclesia non qualicunque, sed in ilia, 
qusB mater est omnium ecclesiarum gentis Angb'canse; 
tertio, quod non in quolibet tempore, sed in diebus 
Natalitiis, in quibus homicidsB rei laesse majestatis ha- 
bentur ; quarto, quod non simplicem sacerdotem pere- 
merunt, sed utique talem, qui in regno Angli» erat 
summus in populo et pater omnium sacerdotum ; quinto, 
quod non passus est in quolibet membro, sed in eo 
corporis loco, quo tonsuram acceperat, ut in sortem 
Dei admitteretur, et quem sacri perfiisio olei Domino 
consecravit. 



De pcemtentia regis, et quod mmtioa Romam misU, 

qm eum excvsarent. 

Rex^ Anglorum Henricus tunc temporis in Nor- 
iiiannia mombatur apud Argentonium, quando rumor 
inf austus ad eum, quibusdam perferentibus, penetravit ; 
qui in primis ad omnia lamentationum [se] convertens 
genera regiam majestatem prorsus in cinere et cilicio 
commutavit, omnipotentem Deum testem invocans, quod 
opus nefarium nec sua voluntate vel conscientia com- 
missum est^ nec suo artificio perquisitum, nisi forte 
ex hoc reus sit, quod archiepiscopum minus diligere 
videbatur; super hoc quoque se judicio ecclesi» pror- 
sus exposuit, et humiliter se suscepturum quicquid in 
eum foret^ statuendum salubriter compromisit. Misit 
ergo nuntios ad summum pontificem, qui eum excu- 
sarent et ejus innocentiam allegarent, quos nec do< 
minus papa videre voluit, nec ad pedes vel ad oscu- 

^ Autem inserted in C. | > Fieret in D. 



FLORKS HISTORIARUM. 87 

lum admittere dignabatur; sed nuntios, qui seciindo A.D. 1171. 
missi fuenmt, aliqui cardinalium susceperunt, sed verbis 
tantum. Instante tandem quinta feria ante Pascha, 
in qua de consuetudine Bomanse ecclesi» solet papa 
publice vel absolvere vel excommunicare, quibusdam 
domini papae silentiariis ad aures nuntiorum regis 
perferentibus, devenit, quod papa eodem die decre- 
verat in regem Anglic nominaiim, et in omnibus 
terris suis, de communi fratrum suorum consilio in- 
terdicti ferre sententiam, et eam, quee lata fuerat in 
archiepiscopum Eboracensem et alios AnglisB episco- 
pos, confirmare. Sic nuntii regis in arcto positi, qui- 
busdam cardinalibus domino papse suggerentibus, quod 
iidem nuntii a rege Anglorum aceeperant in manda- 
tis, ut jurarent regem Anglorum ejus et cardinalium 
judicio staturum et per omnia pariturum ; sicut etiam 
nuntii regis petierunt, ita juravenmt et interdicti 
sententiam declinarunt. Nuntii vero Eboracensis ar- 
ch iepiscopi et aliorum episcoporum Angliee idem fece- 
runt. Eodem tum die papa excommunicavit scelera- 
tissimos interfectores beati Thomas, Cantuariensis archi- 
episcopi et martyris, et omnes qui consilium, auxilium 
vel consensum prasbuerunt, et omnes qui eos in terra 
sua reciperent aut foverent; ipsi tamen moram fece- 
runt in castello regis apud Cnaresburc^ per annum. 



Quo tempore Deua pro nmrtyre sancto Thorrui 

mir(hcvla inchoaverit. 

Eodem anno circa Paschalem solemnitatem, Dominus 
Jesus Christus, qui in Sanctis suis semper est et ubi- 
que mirabilis, glonosissimi martyris sui Thomas, Can- 
tuariensis archiepiscopi, vitam laudabilem et insupera- 
bilem in morte constantiam crebris coepit irradiare 
miraculis; ut qui pro tuenda libertate periclitantis 

> Maresbarc in C. 



*% . — , -. -- ,- 



88 ROGERI DE WENDOVEll 

A.D. 1171. ecclesia3 auam suorumque proscriptionem tot annis 
sustinuit patienter, dignum pro mentis cognoscatur 
ab omnibus reportasse triumphum. De sepulchro ^ 
quoque martyris gloriosi nullus in fide accedens rece- 
dit vacuus, quacumque sit. infirmitate gravatus ; nam 
restituitur ibi claudis gressus, surdis auditus, ooecis 
visus, loquela mutis, sanitas leprosis, vita mortuis, et 
non solum utriusque sexus honlines, verum etiam 
aves et animalia de morte reparantur ad vitam. Eo- 
dem quoque dimo rex Anglorum Henricus octavo idus 
Augusti in Angliam rediens visitavit Henricum, Win- 
toniensem episcopum, jam in extremis agentem, qui 
eum pro morte Thomsa martyris gloriosi dirissime 
increpans multa ipsum pnedixit adversa passunim ; 
episcopus autem plenus dierum sexto idus Augusti 
migravit ad Dominum. 

Qtwd rex Anglorwm Hibemiam iTigresaua a quibiisdam 

regibus homagiv/ni susceperit. 

Per idem tempus rex Anglorum Henricus decimo 
quinto kalendas Novembris hostiliter Hibemiam in- 
travit, ubi archiepiscopi et episcopi ipsum in regem 
et dominum receperunt et ei fidelitatem juraverunt. 
Regulus de Limeleie, regulus de Chore, et^ regulus 
qui Monoculus dicebatur, ei homagium juraverunt; 
Bodericus autem regulus de Comnat, quia regio quam 
inhabitabat inaccessibilis est, paludibus nimiis inter- 
jacentibus, in quibus nee vada commoda, nee pontes 
pervii, nee navigatio tuta habetur, regi occurrere su- 
persedit. Eodem anno in festo sancti Nicolai, apud 
Albemarliam, Rogerus, Eboracensis archiepiscopus, 
prsestito juramento, quod ante coronationem novi regis 
literas prohibitionis a domino papa nequaquam sus- 
ceperat, et quod se regi de consuetudinibus regni ob- 

1 De sepulchro wanting in D. | ' Regulus de Chore et wanting in C. 



FLOBEB HISTORIARUM. 



89 



servandis non obligaverat, quodque mortem Thomae A.D. ii7i. 
gloriosi martyris nee verbo, nee seripto, nee facto 
scienter procuraverat, ad officii sui est plenitudinem 
restitutus. 



De reconciliatione Carituarienaia eccleaice post Tnortem 

sancti Thomce. 

Post mortem beati ThomsQ martyris anno fere in- 
tegro ecclesia Cantuariensis a divinis cessans obse- 
quiis^ continois perstitit in lamentis, subversum est 
ecclesise pavimentum, sonus est campanarum suspen- 
sus, nudati sunt parietes omamentis, et sic quasi in 
cinere et cilicio exequias in tristitia et moerore per- 
solvit; sed tandem ad matris suae Dorobomensis ec- 
clesias vocationem, in festo sancti Thomse apostoli, 
suffraganei convenerunt episcopi, ut ecclesiam, longa 
suspensione constematam, juxta mandatum domini 
papsB in statum pristinum reformarent. BartholomsBus 
igitur, Exoniensis episcopus, ad petitionem conventus, 
missam celebraturus solemnem et sermonem ad popu- 
lum habiturus, sic exorsus est, "Secundum muititu- 
" dinem dolorum meorum in corde meo, consolationes 
" tu8B loetificant^ animam meam." 



De toiiUrvx) generali et sdtisfactione regis pro niortc 

beati Thomce. 

Anno Domini mclxxii. in nocte natalis Domini A.D. 1172. 
tonitrua audita sunt generalia, in Anglia scilicet, Hi- 
bemia et Gallia, subita et horribilia, orbem fortasse 
i\d nova beati Thomse martyris miracula ex diversis 
partibus invitantia, ut sicut sanguinem suum pro uni- 
versali perfudit ecclesia, ita ejus passio sit generaliter,^ 
ab omnibus piis desideriis recolenda. Eodem tempore, 



^ Lscti in D. 



I ' Generalis in D. 



A 






90 BOGEBI DE WENDOVEB 

I 

A.D. 1172. rege Anglorum moram faciente in Hibemia, Hugo de 
Seinte More et Radulphus de Faie, avunculus Alienor 
reginae, consilio ipsius, ut dicitur, regis Henrici juni- 
oris animum coeperunt avertere a patre suo, asserentes, 
incongruum videri regem quemlibet esse et domina- 
tionem in regno debitam non habere ; sed rex pater, 
antequam ab Hibemia rediret, apud Lissemor concilium 
congregavit, ubi leges Angli» ab omnibus .sunt gra- 
tanter receptee et juratoria cautione prsestita confirm- 
atse. Urbes et castella, quae rex in sua receperat, sub 
fideli custodia deputavit; et, quoniam varia ipsum 
trafaebant negotia, in die Faschae sub ipsius diei cre- 
pusculo navem ascendens in crastino applicuit in 
Walliam, et inde Porecestriam veniens navigatione 
felici in Normanniam est transvectus. Et confestim 
ad cardinales a papa missos, Albertum et Theodinum, 
accedens, post longos tractatus, in praesentia eoinmdem 
legatorum juravit, mortem Thomae martyris gloriosi 
nee voluntate sua vel conscientia perpetratam fuisse, 
nee suo artificio perquisitam ; sed quoniam malefac- 
tores ex verbis, quae rex iracundiae calore succensus 
minus caute protulerat, quod videlicet nequissimos 
commilitones educaverat et clientes, qui ipsum in pro- 
ditorem suum archiepiscopum noluerunt vindicare, 
occasionem virum Dei sumpserant perimendi, rex cum 
summa humilitate absolutionem postulans impetravii 
Fromisit igitur rex ad mandatum legatorum, quod 
tantum daret de pecunia sua, unde ducenti milites 
ad defensionem terras sanctaB possent sustentari per 
annum; promisit insuper, quod permitteret deinceps 
appellationes libere fieri, et quod consuetudines, quae 
suis erant introductae temporibus contra libertates 
ecclesiaB, in irritum revocaret, et quod possessiones 
Cantuariensis ecclesiaa, quae post recessum archiepiscopi 
ablatae fuerant, in integrum redderentur ; promisit prae- 
terea, quod dericis et laicis utriusque sexus, qui pro 
beato martyre de regno exierant, cum pace sua reci- 



FLOBES HISTORIAitUH. 91 

pei^ })onB, omnia et libere redire licebit; et hoc totum A.D. 1172. 
promittere et jurare ac facere ex parte domini papa3 
regi injunctum est in remissionem omnium peocatonim. 
Rex vero juvenis, quicquid rex pater juraverat et 
promiserat, ipse juravit et promisit ; et, his ita gestis, 
rex juvenis cum sponsa sua Margareta mense Augusti 
in Angliam transfretavit, et duodecimo kalendas 
Septembris apud Wintoniam pnefieitam Margaretam 
RothroduSy Rothomagensis archiepiscopus, in reginam 
Anglise, ministrantibus sibi quibusdam sufiraganeis 
Cantuariensis ecclesise, consecravit. Eodem anno Qile- 
bertus, Londoniensis episcopus, prsestito juramento 
quod mortem beati ThomsB martyris nee verbo, nee 
facto, nee scripto scienter procuravit, suo est officio 
restitutus. 



Q^ad Johannes JUius regis uxorem duocvt, et de deo- 
tione Cantuariensis archiepiscopi. 

Anno Domini mclxxiil rex Anglorum Henricus AD. 1173. 
Jobanni filio suo, cognomento Sine-terra, vix septen- "" 
nem filiam Huberti comitis de Moriana primogenitam, 
quam ex relicta Henrici ducis Saxonias sustulerat, in 
sponsam accepit. Eodem etiam anno Robertus^^ abbas 
Beccensis, pridie nonas Martii apud Lamhitham, prce- 
sentibus suffraganeis ecclesise Cantuariensis, in archi- 
episcopum praefataB ecclesisB est electus; sed abbas ille 
electioni factsB penitus contradixit, utrum pusillanimi- 
tatis intuitu, an religionis, incertum. Eodem anno 
rex Henricus juvenis in consilio abiens impiorum 
animum suum a patre divertit, et ad socerum suum 
regem Franoorum secessit; quo facto, Richardus dux 
Aquitannise et Oaufridus comes Britannia), consilio 
matris SU8B, ut dicebatur, Alienor reginsB, fratrem 



> Bogerns in C. 






92 BOGERI DE WENDOVER 

A.D. 1173 potius^ elegerunt sequi quam patrem. Fiunt undique 
conjurationes, fiunt rapinaa^ et incendia, et sic, ut 
creditur, in ultionem beati Thomse marlyris suscitavit 
Deus viscera regis Henrici contra eum, id est filios 
suos, qui ipsum usque ad mortem persecuti sunt, sicut 
sequens historia declarabit. 

Eodem anno Badulphus de Wamevilla^ sacrista Bo- 
thomagensis et thesaurarius Eboracensis, constitutus 
est AnglisB cancellaiius. Per idem tempus, ad instan- 
tiam cardinalium Alberti et Theodini, rex Anglorum 
Henricus liberas fieri electiones vacantium ecclesiarum 
concessit; porro Richardus, Pictaviensis archidiaconus, 
ad Wintoniensem, Oaufridus, Cantuariensis archidia- 
conus, ad Heliensem, Gaufridus, Lincolniensis archidia- 
conus, ad Lincolniensem, Beginaldus, Sarisberiensis 
archidiaconus, ad Bathoniensem, Robertus, Oxoniensis 
archidiaconus, ad Herefordensem, et Johannes, Cices- 
trensis decanus, ad Gicestrensem ecclesias sunt electi, 
regis justiciario assensum preebente. 



De electione Richardi, Cantuarienais archiepiscopi^ 
et ccmonizatione aancti Thomce, 

Eodem anno, pridie nonas Julii, suffraganei Cantuar- 
iensis ecclesiaa et ejusdem loci senior pars conventus do 
electione archiepiscopi tractantes elegerunt Richardum, 
priorem Dovemensem ; igitur, electione facta, electus 
ille regi fidelitatem juravit salvo ordine suo, nulla 
prorsus habita mentione de regni consuetudinibus 
conservandis. Acta autem sunt hsec apud Westmonas- 
terium in capella sanctoB Katherinae, justiciario assen- 
sum prsebente. In hoc quoque concilio recitatse 
fuerunt litersB domini papa) in audientia episcoporum 
omnium ac baronum, haec inter castera continentes; 



.1 



Wanting in C. | ' Wanting in C. 



U 



<c 
it 



<c 



FLORES HISTORIARUM. 93 

" TJniverBitatem vestram monemus et auctoritate qua A.D. 1173. 

fiingimur districte prsecipimus, ut natalem ThomsB 

martyris gloriosi, Oantiiariensis olim archiepiscopi, 
'' diem videlicet passionis ejus, solemniter sub annis 
" singulis eelebretis, et apud eum votivis orationibus 

satagatis peccatorum veniam promereri, ut, qui pro 
" Christo in vita exilium et in morte virtutis con- 
'' stantia martyrium pertulit passionis, fidelium jugi 
'' supplicatione pulsatus apud Deum pro nobis inter- 
" cedat." Apicibus autem vix perlectis, levaverunt 
vocem omnes in sublime dieentes, " Te Deum lauda- 
" mus." Et quoniam suffraganei ejus debitam patri 
reverentiam aut exsulanti, aut ab exilio revertenti, 
vel etiam reverso non exhibuerant, sed potius fuerant 
persecuti, ut suum publice omnibus confiterentur erro- 
rem et iniquitatem, ex ore unius episcopi omnium 
episcoporum est expressa confessio dicentis, ''Adesto, 

Domine, supplieationibus nostris, ut, qui ex iniqui- 
" tate nostra reos nos esse cognoscimus, beati Thomse 
" martyris tui atque pontificis intercesslone liberemur." 

Eodem anno Maria, soror ejusdem sancti martyris, 
rege jubente, facta est abbatissa Berkingensis. 

Per idem tempus rex Henricus juvenis castrum 
Gornaci obsedit, et cepit in eo Hugonem dominum 
castri^ et filium ejus cum viginti quatuor militibus, 
castrum succendit et burgenses ad redemptionem co- 
egit. Quo etiam tempore Robertus, comes Legeces- 
trensis, et cum eo Willelmus de Tankarvilla, cum 
multis aliis comitibus et baronibus, regem patrem 
relinquentes ad regem filium transfugium feceruni 



^ Wanting in C. 



<t 



94 ROGERI DE WENDOVER 



Quod rex Francomm Normcmniam JvostilUer 

invaserit 

A.D. 1173. Eodem anno rex Francorum Lodowicus ad Norman- 
niam penitus devastandum ^ innumerabilem exercitum 
congrcgavit; qui quaniocius Normanniam ingressus 
castrum Albemalense cepit, et Willelmum ejus domi- 
num cum comite Simone et pluribus aliis ad deditionein 
eoegit. Demum cepit castrum Driencurt et custodian 
deputavit ; indeque ad castrum de Archis progrediens 
amisit in itinere Bononise comitem, unde comes Flan- 
drensis de morte comitis fratris sui animo nimis 
constematus ad propria remeavit. Rex Henricus 
senior inter hsec omnia Rothomagi morabatur, sequo 
animo, ut populo visum est, ferens ea quae fiebant, et 
solito frequentiuR venatui indulgens ad se venientibus 
vultum hilariorem prsetendit. DUabebantur autem ab 
eo hii, quos ab annis puerilibus educaverat, credentes 
dominationem filii illico imminere. Sedente quoque 
rege Francorum cum rege filio regis in obsidione 
Vernolu, rex pater nuntios direxit ad regem Franco- 
rum, roandans ut cum festinatione a Normannia rece- 
deret, alioquin ipsum ea die hostiliter visitaret; quod 
audiens rex Francorum, cum sciret re^m Anglorum 
esse potentissimum et animo amarum, fugam inire 
potius quam pugnare decrevit, et sic a facie regis 
Anglorum fugiens intra Gkdliam se cum festinatione 
recepit. 

De Quhveraione Legeceatrice. 

Eodem anno, quinto nonas Julii, rege jubente, ob- 
sessa Legecestria dicitur, eo quod comes dominus urbis, 
rege patre relicto, ad regem filium confiigit ; sed, urbe 
tandem pro maxima parte combusta, cives de pace 



^ Devastandam in D. 



\ 

) 



FLORES HISTORIilRUM. 95 

tractaverunt, datis regi marcis trecentis, ut haberent, A.D. 1178. 
quo vellent, licentiam abeundi. Concessa est ergo eis 
tali conditione licentia, ut in urbibus regiis vel castellis 
locum susciperent habitandi ; illis autem abeuntibus, 
subvers8B sunt portse civitatis, pars murorum destrueta 
est, militibus castello inclusis dantur inducias usque 
ad festum sancti Michaelis, et sic quinto kalendas 
Augusti obsidio est soluta. Quo facto, rex Scotorum 
Willelmus provinciam Northanhumbrorum, qu8B David 
regi avo suo data fuerat et longo tempore possessa, 
illam a rege repetens repulsam invenit ; qui, exercitum 
congregans tarn Wallensium quam Scotorum, per fines 
episcopi Dunelmensis securum habuit transitum, donee 
villis quampluribus succensis, mulieribus et parv^ulis 
interfectis, prsedam impretiabilem congregavit. Ad 
propulsandam ergo tantam injuriam magnates AngliaB 
occurrentes regem Scotorum ad sua redire compulerunt, 
qui ejus vestigia insequentes totum Lodonesium in- 
cendio tradiderunt; quicquid extra muros reperiunt 
Anglis cessit in prsedam ; et sic ad instantiam regis 
Scotorum, datis usque ad festum sancti Hilarii indu- 
ciis, magnates AngliaB curni victoria remearunt. 



Qv/diteT comes Legeceatrenais et Flandrensea capti 

incarcerantur. 

Audiens autem Robertus, comes Legecestrensis,^ qu» 
de civitate sua facta fuerant, tactus dolore cordis in- 
trinsecus, cum uxore in Angliam reversurus per Flan- 
driam transitum^ fedt, ubi Normannorum et Flandren- 
sium, tam equitum quam peditum, plurima sibi 
suffragante caterva, naves ascendit, et, velis in altum 
expansis, applicuit in Suthfolca apud Waletunam 
tertio kalendas Octobris, qui navibus cum festinatione 



^ Legecestriesis in D. 



/ 



96 ROOERI D£ WENDOVER 

A.D. 1178. egressns castnim ejusdem villEe obaedit, sed luhil 
omniDo profecit ; indeque progrediens tertio idus Oc- 
tobris caatellum de Hagenet invaait, cepit at succendit. 
et milites triginta intus captos ad redemptioaem 
coegit. Regrediens inde ad Fremingeham, cum mora 
ejus onerosa Hugoni Bigod castelli domino videretur, 
necessitate ductus n-nimiim direxit et gressum ad 
Legecestriam visitandum. Iter igitur arripiens pro- 
posuit burgum sancti Eadmundi ex industria itinerans 
sinistrare ; qnod exercittis r^s Angliffi, qui ad patriee 
illiuB cuBtodiam fuerat assignatus, non latebat. Sti- 
patua ergo comes Legecestrensis milite copioso, qui 
paratus ad pugnam erat, in tribus miilibus Flandren- 
sium, quoB vise participes tunc habuit, non minimum 
confidebat. Inito itaque certamine, et ictibus ictuum 
assiduitate compressia, post belli varios eventus comes 
et comitissa, Flandrenses, Normaimi et Franci et qui 
cum eis venerant, omnes capiuntur decimo sexto 
kalendajj Novembris. Comitissa vero anuulum babens 
in digito pretiosum in amnem prope Suentem projecit, 
nolens hostibus auis de sua captione tantum habere 
proventum. Tandem pars major Flandrensium occidi- 
tur, pars qusedam submergitur, para minima ad vincula 
trahitur subeunda, quo carcerali custodiie deputatur. 



Quod rex Henrwus mvZtoe hostiwm auom/m. ceperit. 
Rege Anglorum patre apud Botbomagum commo- 
raute, nuntiatum est ei, electam rc^ filii sui militiam 
apud Dolensem urbem a suis Brebantiis et ruptanis 
circumclusam ; qui continuo equos ascendeos sequenti 
mane ad urbem pervenit pnefatam, et militiam filii 
sui repugnantem sibi per dies aliquot comprehendit, 
sed, priusqiiam veniret, bostiutn suorum maxima mnl- 
titudo a suis ruptariis fuerat interempta. Captus est 
ibi comes Cestrensis Bonulphas, qui nuper trausfugium 



■T'»T 



FLOBES HISTORIABUM. 97 

fecit 1 ad filium suum, Radulphus de Fulgeriis, Wil- A.D. ii78. 
lelmus Patricius, Radulphus de Haie, Ebwculpbus de 
sancto HilariOy et cum istis milites quater vigintL 

Eodem tempore magnat-es Anglic cum exercitu in- 
finito ad Hugonis Bigod superbiam reprimendam pro- 
fecti, cum de facili posset expugnari, sicut omnibus 
videbatur, interventu pecuniae, datis et acceptis indu- 
ciis usque ad Pentecosten, quatuordecim millia Flan- 
drensium armatoriim per Essexiam et Cantiam securum 
praebuerunt couductum et apud Doveram naves ad 
transfretandum. 

Eodem anno electus Cantuariensis Bomam profici- 
scens habuit in comitatu Bathoniensem electum. 



De mbversione castri Axiholm et magna militia capta, 

A D. 1174 

Anno Domini MCLXXiv. Bogerus de Molbraio a fide- J — 
litate regis senioris recedens in insula Axiholm cas- 
tellum ab antiquo dirutum reparavit ; ad quem mul- 
titudo Lincolniensium navigio transvecta castellum 
obsedit, constabularium et milites omues ad deditio- 
nem coegit^ et castellum subvertit. 

Eodem tempore, pridie kalendas Maii, rex jlnglorum 
senior, cum audisset miUtiam Bichardi filii sui urbem 
Santonicam occupasse, sumptis^ secum Pictaviensibus, ad 
ejus liberationem processit ; milites illi nee Deo neque 
sanctse ecclesiaa reverentiam exhibentes, majorem in- 
gressi ecelesiaro, ipsamque in castellum redigentes, armis 
et victualibus impleverunt. Cum autem rex hostes in 
tribus munitionibus considere edoctus fuisset, ad eos 
invadendum operam impendit ; duabus ^ igitur muni- 
tionibus illico subjugatis, ad majorem ecclesiam ^ mili- 
tibus armatis et lenocinatoribus refertam accessit, ita 
ut non eam impugnaret, sed a sordibus liberaret ; 
capti sunt autem tam in ecclesia quam in aliis locis 

1 Fecerat in C. I ' Wanting in C. 

' BuobuB in D. | 

IT 33058. Q 



98 ROOERl D£ WENDOVEB 

A.D. 1174. milites sexaginta cum balistariis quadringentia Positis 
igitur in securitate finibus illis, rex in Normanniam 
reversus est necessitate oompuLsus ; Philippus enim, 
comes Flandrensis, prsosente rege Francorum Lodo- 
wico et majoribus regni illius, tactis sacrosanctis reli- 
quiis jnraverat, quod infra dies quindecim post instans 
festum sancti Johannis in manu fobusta Angliam in- 
traret et regis earn juvenis subjiceret potestati. Qua 
fiducia rex junior tractus pridie idu^ ^Julii apud Wit- 
sand^ venit, Badulphum de la Hade in Angliam cum 
multa militia transmissurus ; comes Flandrensis trecen- 
tos et octodecim milites probatissimos ad transfretan- 
dum prsBmisit, sed postquam apud Arewellam in Angliam 
sunt appulsi, decimo octavo kalendas Julii, sociis 
eorum maxima ex parte periclitatis, Hugonem Bigod 
comitem secum illico assumpserunt. Norwicum inva- 
dentes ceperunt [et] infinitam inde pecuniam sustu- 
lerunt, multos abduxerunt captives decimo quarto 
kalendas Julii et ad redemptionem gravissimam com- 
pulerunt ; quod videntes justidarii regis de consilio 
communi miserunt ad regem Bichardum, Wintoniensem 
electum, qui pericula, quas AnglisB imminebant, fideliter 
intimaret ; qui celeriter in Normanniam transvectus^ 
omnia quse fiebant in Anglia, remota falsitate, narravit. 



Quod rex veniens in AngUa/m beatv/m Thomam gratia 

orationia petivit. 

Bex autem talem nuntium debita cum veneratione 
suscipiens et se ad transfretandum prseparans,^ reginam 
Alienor* reginamque Margaretam, filium et filiam 
Johannem et Johannam, secum adduxit ; comitem quo- 
que Legecestrensem et comitissam aliosque quamplures, 
quos habebat in vinculis, ante faciem suam Barbeflu*- 



» Witsant in C. I * Wanting in C. 

2 Prsparatis in D. | 



FLORES HISTORIARUM. 99 

vium pramisit, ubi, navibus congregatis, cum innumera A.D. ii74. 

armatoram copia impiger naves conscendit, sed ventus 

in contrarium veniens transitum ea die nautis redde- 
bat suspectum. Com autem mare rex turbulentimi 
cognoyisset, erectis in coelum luminibus, palam cunctis 
ait, " Si ea qusB ad pacem sunt cleri et populi habeam 
'' in proposito, si pacem in adventu meo dare Bex 
" ccBlorum disposuit, tunc pro sua misericordia indul- 
" geat mihi portum salutis; si autem adversus fuerit 
" et regnum in virga furoris Angliad visitare decreve- 
" rit, nunquam mihi concedat fines attingere regionis." 
Oratione itaque completa, ipsa die tranquilla naviga- 
tione cum rerum indemnitate ad portum Hamonis 
applicuit; deinde in pane jejunans et aqua ab ingressu 
civitatum abstinuit, quousque vota orationum per- 
solveret mente concepta beato Thomss, Cantuariensi 
archiepiscopo ac martyri glorioso. Cum autem Can- 
tuariam appropinquasset, equo desiliens et regiam 
majestatem prorsus deponens, nudus pedes, faciem 
peregrinantis, poenitentis et supplicantis assumens, • 
tertio idus Junii, feria sexta, ad ecclesiam majorem 
pervenit, et cum gemitibus et suspiriis alter Ezechias 
lachrymarumque affluentia petiit sepulchrum martyris 
gloriosi, ubi toto corpore prostratus, manibusque in 
codlum expansis, diutius in oratione permansit. Inte- 
rim per OS episcopi Londoniensis, sermonem ad popu- 
lum habentis, rex Deum et martyrem beatum in 
animam suam invocans publice protestatus est, quod 
mortem martyris nee mandavit nee voluit, nee suo 
artificio perquisivit ; sed quoniam interfectores mar- 
tyris gloriosi ex verbis ejus non satis circumspecte pro- 
latis occasionem sumpserant archiepiscopum perimendi, 
ab episcopis, qui tunc prsesentes erant, absolutionem 
petiit, camemque suam nudam disciplinse vii*ganim 
supponens a singulis viris religiosis, quonun multitudo 
magna convenerat, ictus temos vel quinos excepit. 
Vestibus igitur resumptis, muneribus pretiosis mar- 

o 2 



m^m 












j^f* 



100 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1174. tyrem honoravit, assignans insuper annui census quad- 

r' raginta libras ad luminaria circa sepulchrum martyris 

i^ continuanda, reliquumque die! ac noctis sequentis in 

>, amaritudine mentis transegit. Orationibus igitur, vigi- 

liis et jejuniis deditus usque in diem tertium ab 
<r. alimentis abstinuit; unde beatum martyrem sibi red- 

i'[ dens placabilem, ipsa die sabbati, quo sibi ab eo 

indulgentiam dari postulabat, tradidit Deus regem 
Scotiaa Willelmum in manus suas, apud Richemunt 
castellum custodise mancipatum. Ipso etiam die sab- 
bati rex filius ejus, navibus, quas oongregaverat ad 
transfreiandum in Angliam, ut earn subjugaret, dissi- 
patis penitus et fere submersis, coactus est ad Galliam 
redire. 

De captione Willelmi, regis 8cotorv/m, 

De captione regis Scotorum, ut breviter dicatur ; 
Dum Northanhumbriam intraret, sicut in anno pr«- 
« terito, ut eam subjugaret et suo regno hostiliter copa- 
laret, occurrerunt ei magnates regionis, et, commisso 
campestri prsdlio, ipsum ceperunt et vinculis arctiori- 
bus constrinxerunt ; de formicis autem Scoticis tot 
interfectaB referuntur, quod numerum omnem excedere 
dicebantur. Rege vero apud Richemunt castellum 
carcerali custodias deputato, impleta videtur Merlini 
prophetia dicentis, " Dabitur maxillis ejus frsBUum, quod 
" in Armorico sinu fabricabitur ; '* sinum Armoricum 
vocans castellum de Richemunt, ab Armoricis princi- 
pibus et tunc ab antiquis temporibus hsereditario jure 
possessum. 

Ut autem veraciter perstringamus beneficia, quse 
regi Henrico Deus post satisfactionem, quam sibi ex- 
hibuit et beato martyri, [et] per ejusdem sancti inter- 
cessionem in articulo temporis pr»stitit, intelligamus 
ea qu8B sequuntur. 

Rex autem Henricus, votis orationum completis, a 
Londoniensibus susceptus est reverenter ; inde ad Hun- 



FLORES mSTORIARXJM. 101 

tendonam progrediens castellum obsedit et subjugavit A.D. ii74 
dccimo quarto kalendas Augusii, ubi milites comitis 
Legecestriae ad regem aocedentee reddiderunt castella 
de Grobi et Muntsorell, nt cum domino suo* mitiuB se 
baberet. Undecimo kalendas Augusti, proceres Noren- 
ses, ducem habentes electum Lincobiiensem, regis vide- 
licet filium, Malessart, castellum Rogeri de Molbraio, 
viribus subjugarunt; rex Henricus, turmis militaribus 
undique ad eum confluentibus, cum apud sanctum 
Eadmundum copiosum congregasset exercitum, duo 
castella Hugonis Bigod, Bungeie et Framingeham, 
obsidere decrevit ; comes autem non habens fiduciam 
resistendi, datis mille marcis cum obsidibus, pacem 
regis obtinuit octavo kalendas August!. Tunc multi- 
tudo Flandrensium, quam Philippus comes in Angliam 
miserat, ut praemissum est, prsBstito juramento, quod 
fines Angliae amplius hostiliter non intrarent, cum 
licentia regis ad propria remeavit; militia etiam regis 
juvenis, cui prseerat Badulphus de la Haio, absque 
impedimento ab Anglia recessit. Bobertus, comes de 
Ferrariis et Bogerus de Molbraio, quorum castella tunc 
obsidebantur a rege, Tresc^ et Stuteberi, missis ad 
regem legatis, pacem ejus impetrarunt ; Willelmus, 
comes GlovemisB, et Bichardus, comes de Clare, regi 
occurrerunt, suo mandato in omnibus parituri. Sic 
rex magnificus, per intercessionem martyris gloriosi 
hostibus superatis et rebus Anglit^ pacificatis, septimo 
idus Augusti in Normanniam transfretavit, ducens 
secum regem Scotorum, comitem Legecestrensem et 
Hugonem de Castello, quos in vinculis retinebat. 

Quod rex Francorum ab obsidione Rothomagi recessit 

Cum autem rex Henricus tertio idus Augusti appli- 
cuisset, invenit Bothomagensem civitatem obsessam; 
Lodowicus enim, rex Francorum, et Henricus rex 
juvenis, cum comite Flandrensi Philippo, in absentia 

'TreseinP. 



•M..*:-^ 






*•- 






i 



'} 



,* 



r • 



I • 



I 



i» 



4 






« 



* 









102 BOGERI DE WENDOVER 

A.D. 1174. regis Angloram, cum exercitu copioso supervenerant 

et requiem non dederant civibus obsessis ; sed rex 

Francorum, cum Anglorum regem supervenire didicis- 
set, succeifsis machinis, non sine famsB dispendio re- 
cessit, aique in ejus fuga milites Anglorum arma 
plurima et instrumenta bellica rapuerunt. 

Eodem anno archiepiscopus Cantuariensis a Roma 
rediens pallium et primatum Anglise reportavit ; veniens 
apud Londonias tertio kalendas Septembris vacantium 
ecclesiarum personas principales, quae sibi pastores 
elegerani, convocavit, ubi electionibus confirmatis, Win- 
toniensem, Heliensem, Herefordensem et Cicestrensem 
electos pariter consecravit ; Gaufridus vero, Lincolni- 
ensis electus, quia nondum electio ejus fuerat confir- 
mata, transfretavit, in propria persona Bomam iturus 
vel ad ipsam nuntios transmissurus. 



Quod om/nes JUii regis Anglorum ad pcusem pairis av/ni 

reversi, 

A.D. 1175. Anno Domini mclxxv. Lodowicus, rex Francorum, 
et comes Flandrensium, sumptibus a^ taediosis aflfecti, 
quos pro rege Anglorum juvene impenderant, et damna 
sibi ac suis illata et interf ectiones ad memoriam revo- 
cantes, promiserunt se velle ab infestatione Norman- 
norum animum revocare ; unde filios regis Anglias, 
quos patemam maledictionem, odium cleri, populorum 
imprecationem noverant incurrisse, ut ad patris gratiam 
redire' possent, summopere satagebant. Rex [Angli»] 
igitur, per intemuntios omnes adversarios suos ad 
poenitentiam revocatos intelligens, ipsos Cenomannis 
ad suum venire colloquium procuravit, ubi a Oaufrido 
primitus et Richardo, filiis suis, homagium et fideli- 
tatem accepit. Post dies autem paucos, apud Burum 

1 Wanting in C. 



- •^*. ■ 4 



TT 



PLORES HI8T0RIARUM. 



103 



in Normannia venit ad eum rex filius ejus, cum archi- A.D. 1175. 
episcopo Rothomagensi et aliis episcopis et baronibus 
multis. et cum multa lachiymarum effusione ad pedes 
patris prostratus misericordiam precabatur; rex autem 
motus pietate super filio, quem totis visceribus dili- 
gebat, intelligens eum ex corde loqui, iram et omnem 
ei indignationem remisit, atque ejus homagium, addito 
juramento, suscepit. Omnibus igitur bene pacificatis 
et osculis undique ex corde collatis^ rex pater milites 
nongentos et sexaginta novem, quos tempore belli 
ceperat, sine redemptione a vinculis solvit; paucos 
vero, quorum facinus enorme principem mansuetissi- 
mum ad iracundiam provocaverat, arctiori custodiae 
tradidit mancipandos; rex vero filius eodem modo 
milites quos jure belli ceperat, quorum numerus ad 
centum et eo amplius excreverat, sine pecunia relaxa- 
vit. Tunc rex pater literas in omnes fines suaa domi- 
nationis formam hujus pacis continentes direxit, ut 
omnes, quos generale discrimen belli afflixerat^ com- 
munis laBtitia recrearet ; continebant insuper literse, 
quod omnia castella, qusB munita fuerant tempore belli 
contra ipsum, ad ilium redigerentur statum in quo 
erant quando guerra incepit. 

Willehnita, rex Scotorv/m, pacem fecit cum rege 

Anglorum. 

Eodem anno WiUelmus, rex Scotorum, apud Fale- 
siam tentus in vinculis, cum rege Anglorum pacem 
fecit in hunc modum sexto idus Decembris ; Rex 
Scotorum devenit homo ligius regis Anglorum de regno 
ScotisB.et omnibus terris suis, et homagium fecit ei 
et ligantiam ut domino suo speciali, et Henrico filio 
ejus, salva fide patris sui ; et similit-er omnes episcopi 
cum comitibus ac baronibus de regno Scotise, de qui- 
bus rex Anglorum homagium voluit et fidelitatcm 
habere ; et non solum sibi sed et successoribus regis 



-J 



104 KOGERI DE W£NDOV£R 

A.D. 1175. ipsi et successores sui in perpetuum, sine malo in- 
genio. Rex prseterea Scotorum et omnes homines sui 
nullum amodo fugitivum de regno Angliae i*eceptabunt 
in Scotia, nee in alia teiTa sua ; sed rex Scotise et 
homines ejus eum capient et ilium regi Anglorum vel 
suis justiciariis reddeni Pro hac autem conventione 
et fine firmiter observando dedit rex Scotorum regi 
Anglorum et successoribus suis castella de Berewic, de 
Rokesburc/ in perpetuum possidenda ; et, si rex Sco- 
torum aliquo tempore contra hoc venire tentaverit, 
episcopi Scotise cum comitibus et baronibus contra 
regem suum tenebunt, et episcopi terram ejus sub 
interdicto ponent, donee ad regis Anglorum obsequium 
revertatur. Igitur rex Scotorum> datis obsidibus, rediit 
in Angliam, sub libera deputatus custodia, donee cas- 
tella, quae regi pepigerat, pro illius arbitrio redderen- 
tur. Castella vero per Angliam et Normanniam mul- 
torum, quse tempore discriminis inter patrem et fiUum 
constructa fuerant, passim eversa sunt, rege jubente. 



Regea Anglorv/m, pater et JUivs, beatv/m Thorruim 

petierxji/rU. 

# 

A.D. 1176. Anno Domini mclxxvi. reges Anglori^m, pater et 
filius, in Angliam venientes per dies singulos in eadem 
mensa sunt refecti, et idem thalamus fomenta quietis 
eisdem de noctibus ministravit; et properantes simul, 
ut beatum Thomam martyrem egregium visitarent, 
cum omni humilitate orationum vota et mansuetudine 
peregerunt ; indeque per Angliam pariter profecti pacem 
singulis et justitiam, tam clericis quam laicis, pro- 
miserunt et id opere compleverunt. Eodem anno 
Willelmus de Brausia multitudinem Wallensium in 
castello de Bergevenei callide convocatam prohibuit, 
ne quis cnipulum ferret viator vel arcum, sed, iUis 

^ Bokeburc in C. 



■^ 



FLORES HISTORIARUM. 105 

hujusmodi decreto contradicentibuSy capitftli omnes A.D. 1176. 
sehtentia condemnavit ; qui, ut proditionis su® nequi- 
tiam quasi sub velamine honestatis palliatam intelli- 
gas, hoc fecit in ultionem avunculi sui Henrici de 
Hereford, quern ipsi in sancto sabbato Paschas antea 
peremerunt. 

Eodem anno Ricbardus, Cantuariensis archiepiscopus, 
in diocesi sua, quad ab antiquis temporibus uno tan- 
tum tuerat archidiacono contenta, ultimis hiis diebus 
tres archidiaconos constituit, Savaricum scilicet, Nico- 
laum et Herebertum. Eodem anno Johannes, decanus 
Sarisberiensis, consecratus est antistes Norwicensis.^ 

Nee multo post rex Anglorum fecit complanari cas- 
tella de Legecestria, Huntendonia, Waletonia, de Grobi 
et Stutesberi, de Haie et de Tresc, et alia quam- 
plurima, in ultionem injuriarum, quas ipsi frequenter 
intulerant domini castellorum ; deinde idem rex, per 
consilium filii sui et episcoporum, constituit justi- 
ciarios per sex partes regni, in qualibet parte tres, 
qui juravenmt, quod cuilibet jus suum conservarent 
iUsesum. 



Petro, RoToaaice aedia legato, rex Avglorum quatuor 

capUvZa conceadt 

Veniente eodem tempore in Angliam Petro Leone, 
legato sedis apostolicse, quatuor ei rex concessit capi- 
tula, quae sequuntur, in regno Angliae observanda; 
Primo, quod clericus de caetero non trahatur ante 
judicem secularem personaliter pro aliquo crimine vel 
transgressione, nisi pro foresta et laico feodo, unde 
regi vel alii domino seculari laicum debetur servi- 
tium; secundo, ut archiepiscopatus, episcopatus, vel 
abbatis) non toneantur in manu regis ultra annum, 

^ The four prvoeding words wanting in C. 



106 ROOERI DE WSNDOVEB 

A.D. 1176. nisi pro causa evidenti vel necessitate urgente; ter- 
tio concessit, ut interfectores clericorum convicti vel 
confessi coram justiciario regni, praBsente episcopo, 
puniantur; quarto, quod clerici duellum facere non 
cogantur. 

Eodem anno Johanna filia regis, Siculo regi nup- 
tura, quinto idus Novembris apud sanctum ^gidium 
in conspectu virorum illustrium tradita est marito; 
quo utique tempore universa AnglisB castella sunt ad 
imperium regis custodise deputata. 

Hoc quoque tempore WiUelmus, comes GlovcmiaB, 
cum filium non haberet, segre ferens hsereditatem inter 
filias dividere, Johannem Sine-terra regis filium [sibi] 
constituit successorem. 



QvA}d regea eairanei discordea regis Anglorvmb seee 

arbitrio subdiderunt. 

Circa dies istos Aldefonsus, rex CastellaB, gener 
regis Anglise^ et Sanccius, rex ^avarorum, avunculus 
ejus, discordes ad invicem, missis ad regem Angli» 
legatis, se staturos illius arbitrio juraverunt. Nuntii 
quoque apud Westmonasterium in prsBsentia regis, 
episcoporum, comitum, et baronum, constituti propone- 
bant, illi, qui causam Aldefonsi regis tuebantur, 
Sancium, regem Navarorum, memorato regi Castellae, 
dum adbuc pupillus esset et orpbanus, castella et 
terras, Logtonium videlicet, Navarret, Anthlena, Aptol 
et Agosen, cum pertinentiis suis, quse pater suus, die 
quo decessit, et ipse post aliquot annos quiete posse- 
derat, injuste et violenter abstulisse, unde domino suo 
restitutionem fieri postulabant ; illi autem, quibus causa 
Sancii regis commissa fuerat, nihil eorum quse ab aliis 
proposita fuerant contradicentes, asserebant Aldefon- 
simx prsefatum Sancio prsanominato castella, Login 
scilicet, Portel, et castellum quod tenet Godin, per 
guerram et injuste abstulisse; parte altera in nullo 



FLORES HISTORURUM. 107 

• 

sibi contradicente, eorum domino suo fieri restitutionem A.D. ii76 
pari instantia flagitabant ; nuntii pradterea in jure 
confessi sunt palam, inter reges prsefatos treugas usque 
in septennium, fide interposita, fuisse firmatas. Bex 
igitur Anglorum, babito cum episcopis, comitibus et 
baronibus concilio super querelis prsetaxatis, bine inde 
violenter et injaste ablatis, cum nihil contra violen- 
tiam utrinque propositam a parte alterutra responde« 
retur alterutri, nee quioquam, quo minus restitutiones 
quas petebant faciendse essent, allegaretur, plenariam 
utrique parti supradictorum, qusB^ in jure petita erant, 
restitutionem judicavit; adjunxit etiam, treugas prse- 
fatas inter eos fide firmatas usque ad constitutum 
terminum esse inviolabiliter observandas; judicavit 
etiam pro bono pads, ut rex Aldefonsus donet libera- 
liter Sancio regi singulis annis usque ad decennium 
tria millia marabotinorum, et sic pacem haberent ad 
invicem et perpetuam amicitise firmitatem. In eisdem 
sane diebus nuntii Manuelis, Constantinopolitani im- 
peratoris, nuntii Romani imperatoris Frederici, nuntii 
Willelmi, Treverensis archiepiscopi, nuntii Henri ci, 
ducis Saxonici, nuntii Flandrensis comitis Philippic 
quos varia trahebant negotia, tanquam ex condicto, 
pridie idus Novembris in curia regis Anglorum simul 
apud Westmonasterium convenerunt ; haec ideo dicimus, 
ut notum sit omnibus, quantse rex Henricus sapiential 
fuerit quantaeque magnificentiae, ad cujus audientiam 
totius fere orbis consilia et dubia principum discu* 
tienda judicia pervenerunt. 

De remotione ah ecde&ia de WaUha/m caTionicorvm, 

aeculari/wm. 

Anno Domini mclxxvil, amotis ab ecclesia Wal- a.d. U77 
thamhensi canonids, quos seculares vocant, introducti ""*" 
sunt regulares auctoritate summi pontificis in vigilia 

1 Qui in D. 



« 
tt 



108 ROGERl DE WENDOVER 

A.D. 1177. Pentecostes, rege procurante Henrico et prsBsente ; et 
eadem die Badulphus, Cicestrensis canonicus, de manu 
Londoniensis episcopi curam ecclesisB prsedictse susci- 
piens, ipsi tanquam diocesano de canonica subjectione 
servanda verbis se obligavit expresse, et, fratribus 
cum eo introductis, prior est ab eodem episcopo as- 
signatus, et in sua 6ede solemniter coUocatus. Quo 
.etiam tempore rex Anglorum, regno pro sua volun- 
tate disposito, decimo quinto kalendas Septembris in 
Normanniam transfretavit, et, confestim inter regem 
Francorum et ipsum habito colloquio, hoc modo con- 
cordiam ineunt ^ ; " Ego Lodowicus, rex Francorum, 
et ego Henricus, rex Anglorum, volumus ad omnium 
notitiam pervenire, nos, Deo inspirante, promisisse 
'' et juramento confirmasse, quod simul ibimus in ser- 
" vitium Crucifixi, et ituri Hierosolymam suscipie- 
" mus^ signaculum sanctae crucis^ et amodo volumus 
" esse amici ad invicem, ita quod uterque nostrum 
" alteri conservabit vitam et membra et lionorem 
" terrenum contra omnes homines ; et, si qusecumque 
" persona alteri nostrum malum facere prsesumpserit, 
" ego Henricus juvabo Lodowicum, regem Francorum, 
" dominum meum. contra omnes homines; et ego Lo- 
** dowicus juvabo regem Anglorum Henricum contra 
" omnes homines, sicut fidelem meum, salva fide quam 
" debemus hominibus nostris quamdiu nobis fidelitatem 
'* servabunt." Acta autem sunt haec aqud Minantcurt 
septimo kalendas Octobris. 

De fundatione Toonaaterii de Westwode, 

A.D. 1178. Anno Domini MCLXXViu. Richardus de Lud, Angliaa 

justiciarius, tertio idus Junii fundamenta. jecit ad con- 

struendam ecclesiam conventualem in honorem beati 
ThomsB martyris in loco, qui vocatur Westwode, in 

' Intereunt in C. | ' Sascipimns in D. 



FLORES HISTORIARXTM. 109 

territorio Rofensi. Eodem anno rex Anglorum Henri- A.D. ii76. 
cus, cum per omnes provincias suse potestatis, quae 
vel Francorum limitibus, vel montibua PyrensBis, vel 
Britannico vicinantur oceano, tnunitiones obtinuisset 
et omnia pro velle disposuisset, idibns^ Junii beati 
Thomse martyris visitavit sepulchrum ; et, paueis inde 
diebos evolutis, Graufridum filium suum octavo idus 
Augusti aqud Wodestoke cingulo militari donavit. 

Be revekUione aomcti Amphibali ov/ida/m vi/ro facta. 

Eodem anno vir quidam, beati Albani martyris bur- 
gum inhabitans et loci illiuB indigena, inter convica- 
neos suos sine querela vixit. Hie ab ineunte aetate, 
quantum substantise mediocritas permittebat, honeste 
vivens, devotus ecclesiee exstitit frequentator. Dum 
igitur una noctium in strato jaceret, circa gallicinium 
intravit quidam decori vultus et statura procerus ejus 
cubiculum, ut sibi videbatur, qui vestibus indutus 
candidis virgam in dextra pulcherriraam bajulabat, in 
cujus ingressu domus coufestim tota resplenduit et 
quasi daritas Solaris interiora cubiculi perlustravit ; 
qui lecto appropinquans jacentem vocavit, et, si dor- 
miretj leniter requisivit ; " Roberte," inquit, "dorm is?" 
Expavit autem^ Robertus timore vehementi, et supra 
modum admirans ait, ** Quis es^ domine ?" Et ille ; 
"Ego sum martyr Albanus, qui ad hoc venio, ut an- 
" nuntiem tibi Domini voluntatem de magistro meo/' 
inquit, " clerico videlicet illo, per quem [fidem Christi] 
" suscepi, [de quo] inter homines sermo frequens ha- 
betur, et, cum spes fideUum sit quod futuris tem- 
poribus debeat revelari, locus tamen ejus sepul- 
" tune ab omnibus ignoratur. Surgens ergo velociter 
" circunda tibi vestimentum tuum et sequere me, et 

1 Idas in D. | ' Wanting in C. 






110 ROGEBI DE WENDOVER 

A.D. 1178. '' ostendam tibi sepulchrum pretiosis ejus reliquiis 
" insignitum." Surgens ergo Robertus, ut sibi vide- 
batur, secutus est eum, et versus aquilonem in strata 
publica gradientes perrexerunt pariter, donee ad pla- 
nitiem quandam ab antiquo incultam, qu£B sita est 
juxta viam regiam, pervenemnt ; habebat autem locus 
ille gratam planitiem, tarn pascuis quam fessis in via 
hominibus ad pausaadum aptam, in villa, quse Red- 
bumia nuneupatur, tribus ferme milliaribus a sancto 
distans Albano. In hac sane planitie duo coUiculi 
eminebant, qui "Oolles vexiUorum" dicebantur, eo 
quod circa illos populares fiebant concursus^ quando 
populus fidelis e± antiqua traditione solemnem pro- 
cessionem annuatim ecdesise sancti Albani debita cum 
veneratione persolvit. Tunc sanctus Albanus a via 
paululum declinavit, et, apprehensa manu viri, duxit 
eiua ad unum de colliculis, qui sepulchrum beati ma- 
rtyris continebat. Deinde, converso ad eum vultu, 
"Hie," inquit, "locus magistri mei reliquias tenet, hie 
'' ejus ossa contegit et conservat;" et sic fatus pollice 
viri terram instar crucis aperuit,^ et, eversa cespitis 
modica portione, quoddam scrinium reseravit, ex quo 
splendor nimius exiens orbem occiduum illustravit et 
primo lucis sues radios in mundi latitudinem copiose 
diffudit; quo facto, capsula recluditur et loci planities 
in statum pristinum reformatur. Stupet vir ille, et, 
quid sibi super his sit agendum, a sancto postulat 
edoceri; ad quern beatus Albanus, "Signa locum dili* 
" genter, et, quse meo tibi sunt revelata ministerio, 
" firmius adbsereant menti tusB ; veniet enim e pro- 
" ximo tempus, quando hsBC instructio tua specialis 
" generali prof ectui militabit ; " et hiis dictis, " Surge," 
inquit, "eamus hinc, et ad locum unde recessimus 
" revertamur." Illis autem per viam qua venerant 



^ Becnnos in G. | ^ Appaniit in D. 



FLORES HISTORURUM. Ill 

revertentibus, sanctus suam intravit ecclesiam, et A.D. 1178. 
homo ille domum suam ingressus proprio sese lecto ""^ 
recepit. 



Qvx)d vir prmfatua viaionem aibi ostenaam revda/verit. 

Yir autem mane expergefactus, in ancipiti positus, 

fluctuabat, utrum sub silentio prseteriret, an aliis, qusa 

in visu, vel potius, ut prsBSumebat, re, corporaliter 

gesta didicerat, revelaret; si enim sileret, peccare 

metuebat in Deum; si rem publicaret, sannas^ homi- 

num verebatur. Ista tandem animo saspe revolvens 

homo, timore Dei humanum absorbuit; et, licet adhuc 

verbum hoc communibus esset auribus absconditum, 

domesticos tamen suorum et privates effecit conscios 

secretorum. Uli autem, quod dicebatur in tenebris, in 

lumine proferebant, et, [quod] in aure audierant, super 

tecta prsadicabant. Factum est autem, ut ' hoc anno 

yerbum istud per totam disseminaretur provinciam, 

adeo quidem ut ipsius frequentia monasterii beati 

martyris Albani claustrum intraret. Denique fama 

desiderata ^ quibusdam perferentibus, ad . abbatem Si- 

monem penetravit, cujus post Deum auctoritate nego- 

tium illud robur erat specialiter habiturum ; qui pro- 

tinus gratiae Dei laudes persolvit, et, communicato 

consilio, electos de conventu fratres aliquot ad locum, 

quem vir ille ostensurus erat, eodem viro prsevio, 

destinavit. Conventus domi devotis orationibus in- 

cumbebat, et fratres ductorem suum sequentes, videre 

martyrum reUquias properabant; quo demum perveni- 

entes invenerimt ibidem fidelium multitudinem, quos 

Spiritus Sanctus de diversis provinciis in unum coUe- 

gerat, ut inventioni martyris interessent. Illis even^ 

turn rei preestolantibus, saepe dictus homo prsBcedebat, 



1 Sanas in C. 1 * Wanting in C. 

3 In in C. 



k- 

h 

? 



112 



ROQERI DE WENDOYEB 



C. 



»f^ 



I./ 



A.D. 1178. fratribus planitiem ostendens sanctorum corpora con- 
tinentem. Erat autem feria sexta ante solemnitatem 
beati Albani quando haec facta sunt, qua ejusdem 
sancti passio celebratur. Ab illo ergo die, usque quo 
elevati fuerunt sancti, loco illi custodia non defuit, 
sed fratres jugiter cum laicis adfuerunt. Conventus 
interim continentiam vitsB suscepit arctioris, et, statuto 
cum processione orationum sufiragio, solemne jejunium 
populo prasdicatur. Jam locus ille futurse inventionis 
nundinarum similitudinem prseferebat, et recedentibus 
aliis, quos fervor devotionis adduxerat, alii quotidie 
succedebant 



De duabvs mtUieribvs ibi curatiSf d/wm sanctua 

^[tioBreretv/r. 

Porro signorum initia, qusd adhuc sancti martyres 
in corde terrse latentes in auspicium spei melioris 
patrabant, multoi*um poterunt testimonio confirmari; 
mulier namque qusedam de Qatesdene, scapularum et 
renum debilitate per decem annos detenta, jam prop- 
.ter segritudinis turpitudinem marito despectui habe- 
batur; quae, proprios egressa fines et per Bedbumiam 
transitum fadens, juxta sanctorum mart3nnim decubuit 
sepulturam, nee de loco surrexit donee sanitati pris- 
iinsb redderetur. Altera de Dunestaplia, nomine Cecilia, 
in hydropisis sdgritudine annis sexdecim^ transactis, 
habentis in utero similitudinem preeferebat hsec ad 
loca prsedicta suae salutis avida perveniens iUico opta- 
tam recepit sanitatem. Item puella quinquennalis, quse 
nunquam a nativitate pedes incesserat, semper paren- 
tum ministerio portabatur; haec, quod multi fidelium 
conspexerunt, juxta locum praetaxatum coUocata, cum 
paululum obdormisset, exsiliit et incessit, parentumque 
suspiria in laetitiam commutavit. 



^ Sedecim in C. 



FLORES HISTORIARUM. 113 



De mi/mciUo dalii, et diUgentia qucermdi, 

lUuxit interea sancta solemnitas beati Albani mar- A. D. 11 78. 
tyrio consecrata, quam, in se claram, istorum publicatio 
miraculoruin reddidit clariorem. Admonentur fideles 
ad eleemosynas largiores, singulis usus parcior alimen- 
torum indicitur, et iterata in crastinum processio 
instauratur, sed interpositi quoque dies nequaquam 
otioso trapusiere discursu; sed usque in horam inven- 
tionis sanctorum niiraculis evidentibus coruscabat. 
Nempe vir quidam de Kingesberia, fodientes et sanctos 
quaerentes irridens, nocte cum aliis venit ad locum, 
pari quidem via, sed voluntate diversa ; qui confestim 
arreptus a dsemonio furiosum evidenter expressit, et 
vestes dirumpens abjecit, et, qui alios deridens spectare 
venerat fodientes, s]}ectaculum omnibus est efiectus ; 
cumque, cunctis videntibus, diutius torqueretur, corri- 
pientis Dei manus cessavit, et demum castigatus in- 
columis ad propria repedavit. Alius autem sanctos 
qusBrentes verbis subsannatoriis iUudens statim divines 
subjacuit ultioni, nam inter loquendum gravi correptus 
incommodo in brevi blasphemum spiritum exbalavit. 
Algarus de Dunestaplia, cum ad locum eundem dolium 
celia plenum ad vendendum rheda portari fedsset, 
accessit ad eum asger quidam et pauper, rogans sim* 
pliciter ob martyris amorem, cujus inventionem popu- 
lus exspectabat, ut sitim, qua premebatur, potu modico 
relevaret ; incauduit Algarus ad verba aegroti ira vehe- 
menti, asserens se illuc non causa martyris advenisse, 
sed ut lucrum quocumque modo augeret. Adhuc illo 
pauperem in hunc modum convifciante, et ecce utroque 
fundo dolii impetuose evulso, in ^ platea cervisia fundo- 
batur, sicque factum est, ut cujus portiunculam, mar- 
tyris nomine spreto, negaverat, procurante sancto, non 



^ Wanting in C. 
U 28058. 



114 BOGEBI DE WENDOVER 

A.D. 1178. solum pauper ille, sed et alii multi cum eo, fixis in 
terram genibus, suffidenter, nullo prohibente^ potarent. 
Repressa igitur, martyre procurante, perversorum ne- 
quitia, devotio fidelium redpit quod meretur; nam 
tribus continuis qui sequebantur diebus decern utrius- 
que sexus homines a diversis infirmitatibus, ad laudem 
Dei et beati martyris, receperunt pristinam sanitatem. 



De immTUione sa/ncti AmphihaU ctcm navem sociis 

avds. 

Clarescente interim die, quem sanctorum inventio 
consecrabat, venerabilis pater Simon abbas locum adiit 
sanctissimum, et celebratis in capella, loco illi con- 
tiguo,^ in venerationem beati martyris, nostrsB redemp- 
tionis mysteriis, monachis, qid aderant, ut diligenter 
qusBrerent, et pluribus adhibitis fossoribus ut coeptis 
insisterent, imperavit. Fuerat autem capella ilia anti- 
quitus in honorem martyris fabricata propter frequentes 
coelestis radios lucis, qui pastoribus vigiliaa noctis super 
gregem suum agentibus ibidem apparuerant ; unde dic- 
tus abbas, in eodem loco divina celebrans sacramenta, 
super instanti negotio beati martyris auxilium im- 
ploravit. Reverso itaque domum abbate et jam cimi 
conventu ad prandium sedente, legebatur passio beati 
martyris, quem queerebant, et sociorum ejus, per 
quam camis ergastulo soluti promeruerunt gloriam 
sempitemam. Dum igitur ssevitia judicis, lictorum 
immanitas, martyrum patientia, et mors prolixius re- 
citata pias mentes conventus in fletus et suspiria 
commovisset, beatum Amphibalum cum tribus sociis 
suis repertum, accurrens aliquis nuntiavit. Quid 
ergo? Suspiria mutantur in laudes, et tristitiae suc- 
cessit IsBtitise magnitudo. Exsurgens a mensa congre- 



1 Contigoa in D. 



FLORES mSTORIABUH. 115 

gatio ad eccleaiam festmanter procedit, et Iffititiam AJ>. 1178. 
Gorde conoeptam elevatis laudibus protestatur. Inven- ""'"' 
tus est autem beatus martjrr Amphibalus inter duos 
socles medius et coUateraliR ambobus, tertio socio 
quasi ex transverso et ab opposito locum solitarium 
occupante. Inventi sunt etiam prope locum ilium 
numero sex ex sodis martyrum prsadictorum, ita quod 
beatus martyr Amphibalus decimus habebatur. Inter 
reliquias athletee Christi Amphibali cultelli duo magni 
inventi fuerunt, unus in testa capitis et alter circa 
prsBCordia^ ut verum esse insinuent quod in libello 
passionis ejus scripto antiquis temporibus continetur. 
Ut enim habet passionis illius textus, alii occubuerunt 
gladiis csesi ; ipse vero, visceribus prime patefactis 
et intestinis ejectis, et post lanceis confossus et cul- 
tellis, occubuit tandem lapidibus conquassatus, unde 
nullum fere ex ossibus ejus integrum apparebat, cum 
sociorum ipsius ossa illaesa penitus exstitissent. 

• 

Qaod reliquicB swndi Amphibali apud mnctwm 
Albanum sunt tranalatce. 

Abbas autem, ut diximus, audito nuntio desiderate, 
adjuncto sibi priore [cum] aliquot ftatribus de con- 
ventu, sanctorum celeriter adiit sepulturas, et effossas 
reliquias erigens in linteaminibus idoneis collocavit; 
metuensque supra modum fraudem plebis et vim 
turb» undique confluentis, quam a compressione in- 
venti thesauri arcere non poterat, unde placuit abbati, 
ut martyres sancti in beati Albani basilicam portaren- 
tur, ubi custodia diligentior et securitas amplior po- 
terat adhiberi. Quid multa? Redeunt cum abbate 
&atres separatim sanctorum corpora deferentes. Fro- 
cedit martyribus obviam cum processione conventus, 
corpus secum beati Albani maftyris deportantes, quod 
cum aliquoties^ consueverit, prout ejus portatoribus^ 



^ AUquotens in C. | ^ Portitoribus in D. 

H 2 






4 4' 






116 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1178. constat, Ratis existere ponderosum, tantam 8ui facilita- 
""^ tern ilia hora exhibuit, ut volare potius quam humeris 
ferentium incumbere videretur ; occurrit ergo martyr 
martyribus, magistro discipulus, et jam palam magis- 
trum recepit revertentem, quem habebat olim clam 
fidei doctorem in tugurio latitantem. Sed miraciilum, 
quod in elementis suis Dominus ostendere dignatus 
est cum obviantes se primitus reliquiae pariter con- 
venerunt, non debet sub silentio pneteriri; cum enim 
siccitas prolixior, exiistis herbis et fructibus, diutius 
perdurasset et agricolas desperatos reddidisset, eodem 
momento, cum in aere nee minima appareret nube- 
cula» tanta pluviarum inundatio prorupit, ut copiose 
descendentes imbres terram irrorarent et desperates 
messis spem promitterent Isetiorem. Inventus est au- 
tem pretiosus martyr Amphilialus cum sociis suis, et 
in ecclesiam beati Albani cum canticis et laudum 
prasconiis solenniter delatus anno a passione sua oc- 
•tingentesimo octuagesimo sexto, ab incarnatione Do- 
mini mlUesimo centesimo septuagesimo septimo, die 
sabbati, septimo kalendas Julii. In praesentia autem 
sanctarum reliquiarum ipsius, necnon et in loco sepul- 
tura3 ejus, ad laudem Dei et gloriam martyi*is, adi- 
versis infirmitatibus sanantur aegroti, membra paraly- 
tica solidantur, mutorum ora ad loqueudimi laxantur, 
oecis tribuitur visus, surdis auditus, claudis firmatur 
gressus, et, quod magis magnificum est, arrepti a dse- 
monio liberantur, epileptici^ sanantur, leprosi mun- 
dantur, et ad vitam mortui revocantur. Si quis autem 
miraculorum, quae per sanctos suos divina operatur 
dementia, notitiam habere desiderat, libellum legat, 
qui de signis ejus et virtutibus clarus habetur, et nos 
ad alia fcstinantes a lectore veniam postulamus. 



1 Epilentici id D. 



FLORES HISTORIARUM. 117 



QvA)d'juveni8 rex Henricvs tomea/menta exercuerit. 

Anno Domini MCLXXix. Henricus, rex Anglorum A.D. 1179 
junior, mtkre transiens in conflictibus Gallicis et pro- 
fusioribus expensis^ triennium peregit, regiaque ma- 
jestate prorsus deposita» totus est de rege translatus 
in militem, et, flexis in gyrum frssnis, in variis con- 
gressibuA triumphum reportans sui nominis famam 
circumquaque respersit ; sic igitur, cum nil ei deesset 
ad gloriam, rediit ad patrem et ab eo honore debito 
est receptus. 

Eodem anno Lodowicus, rex Francorum, beatum 
Thomam martyrem orationis gratia visitare decemens, 
Angliam, quam nee ipse nee suorum aliquis anteces- 
sorum aliquo tempore visitaverat, devotus intravit. 
Rex autem Anglorum, navem apud Doveram egredi- 
enti Francorum regi, undecimo kalendas Septembris 
festinanter occurrit, cui, quicquid honoris ab aliquo 
excogitari potuit vel impendi, tarn ipsi quam suis 
comitibas est in^nsum ; concurrentibus enim archi- 
episcopo Cantuariensi cum suis suffiraganeis episcopis, 
cum comitibus et baronibus, cum clero et populo, 
solennis processio in tanti adventum principis ma- 
jorem ecdesiam illustravit. Quantum auri vel argenti 
GallicanaB nobilitati itex Henricus contulerit, quantum- 
que in vasis et lapidibus pretiosis omnes honoravit, 
cum non sit qui hoc sciat, desit qui scribat. Centum 
vini modios rex Francorum annuatim in perpetuum 
Parisius solvendos ob reverentiam martyris gloriosi in 
usus collegii Cantuariensis convertit. Bex aut^m ^ 
Henricus gazas totius regni sui, quicquid ipse et an- 
tecessores ejus in divitiis congesserant, regi Franco- 
rum et suis exposuit ; sed, ne Franci aliud quam 
martyrem qusesisse viderentur, manum a munere cohi- 
bentes, martyrium forsitan ex oblatis pertulerunt in 

1 Post inserted in D. | - Wanting in C. 



118 ROOEBI DE WENDOYEB 

A.D. 1179. mente. Sic rex Francorom, cum in vigiliis, jejuniis 
et orationibus CantuarisB triduum complevisset et 
xeniola qusedam parva a rege Anglorum in signum 
dilectionis accepisset, septimo kalendas Sepiembris ad 
(Jalliam transfretavit. 

Eodem anno Rogerus, Wigomiensis episcopus, obiit 
quinto idus Augosti. 



De concUio BorruB hahito, prceaidente papa 

Aleaxindro. 

Eodem anno habitum est Romse concilium generale 
trecentorum et decem episcoporum decimo quarto ka- 
lendas Aprilis in patriarchio Lateranensi, cui prsBsedit 
dominus papa Alexander tertius, cujus statuta omni 
laude dignissima sub viginti octo> quas sequuntur, 
capitulis continentur: De electione summi pontificis; 
De hsoreticis Albegensibus et diversis eorum appella- 
tionibus ; De ruptariis et Brebantiis prsedonibus, qui 
fideles affligunt; Quod nullus promoveatur in episco- 
pum vel ad aliquem ordinis gradum, nisi legitime sit 
sdtatis et de legitimo matrimonio susceptus; Ne/ vi- 
ventibus personis, ecdesias conferantur, nee, illis de- 
functisy ultra sex menses vacen^; De appellationibus ; 
Ne infra sacros ordines constituti, vel qui ecclesiasticis 
sustentantur stipendiis, rebus se immisceant seculari- 
bus ; De treugis statuendis et temporibus treugarum ; 
Quod clerici unam habeant tantum ecdesiam, et quod 
episcopus, si aliquem sind certo ordinaverit titulo, 
tamdiu necessaria inveniat donee ei in aliqua ecdesia 
stipendia assignet ; Ne patroni vel quilibet laid ec- 
clesias opprimant aut ecclesiasticas personas; Ne Ju- 
dsei vel Sarraceni Christiana mandpia permittantur 
habere, sed, ad fidem Christi si converti voluerint, a 



» Ve in D. ; De in C. 



FLOBES HISTOBIABUM. 119 

possessoribus^ suis nullatenus exdudantur; Ut leprosi, A.D. 1179. 
si excluduntur a cohabitatione hominum, oratorium ha- 
beant et proprium sacerdotem ; Ne bona ecdesiastica 
in usus alios convertantur, nee deeani pro certa pe- 
cuniaB quantitate jurisdictionem exerceant episcopalem ; 
nt^ in electionibus vel ecelesiasticis ordinationibus 
consequatur effectum, quod a majoris et senioris^ cOn- 
eilii parte fuerit constitutum ; Quod usurarii manifesti 
ad communionem altaris non admittantur, nee Chris* . 
tianam habeant i^epulturam ; Ut agricoIaB et viatores, 
et omnia quae sua sunt, plena ubique pace et securi- 
tate Isetentur ; Ut ordinationes a schismaticis factaa 
irritee habeantur et inanes, et beneficia ab eis collata 
revocentur; Ne pro ecelesiasticis instituendis personis, 
seu mortuis sepeHendis, aut nubentibus benedicendis^ 
vel aliis ecclesiae sacramentis, aliquid exigatur; Ne 
viri religiosi vel quilibet alii ecclesias vel decimas 
prsdsumant de manu suscipere laioorum sine auctori- 
tate episcoporum, et non semel in anno Templarii sive 
Hospitalarii oodesias sub interdicto positas apeiiant, 
nee corpora sepelire tunc prsasumant; Ne quis inter- 
ventu pecunisB habitum religionis usurpare prsBSumat, 
nee conversus peculium habeat, nee £ftcti prselati non 
nisi pro dilapidatione ^ vel incontinentia degradentur, 
Ne Christiani Saracenis arma vendant, nee patientes^ 
naufragium quisquam spoliare prsesumat; Ut derid 
infra sacros ordines constituti continenter vivant, et si 
in ilia continentia, quae contra naturam sit» depre- 
hensi fuerint laborare, excommunicentur et a clero ab- 
jidantur ; Ut archiepiscopi parochias vel ecdesias 
visitantes quadraginta vel quinquaginta equorum nu- 
mero sint contenti, episcopi viginti vd triginta, legati 
viginti vel viginti quinque, archidiaconi quinque vel 



^ PoBsesaonibns in D* 

? Et in C. 

' Saniorifl in C. 



^ Dilapidationem in D. 
* Patientibas in D. 



120 ROQERI D£ WENDOVEB 

AD. 1179. aeptem, decani duarum> evectionem numerum non 
excedant ; Ut nuUus tomeamenta exercere pnesumat, 
et mortui in tomeamentis Christiani careant sepul- 
tura; Quod unaqusBque cathedralis ecclesia magistrum 
habeat, qui pauperes Bcholares et alios doceat, nee pro 
licentia docendi aliquis pretium exigat; Ut praelati 
unam tantum regaftt ecclesiam, et quod patroni ab 
ecdesiis in suo fundo oonstitutis, exactiones non faci. 
ant ; Ne episcopi seu viri ecclesiastici stare compellan- 
tur judicio laioonun, nee laici laicis decimas conferre 
prsBsumant; Si quis ab aliquo, commodata pecunia, 
lx>8se8siones in pignus acceperit, si, deductis expensis, 
sortem suam receperit ex fructibus possessionis, pignus 
restituat debitori. 



Epistola papcB AlexandH contra luBresi/m Petri 

Lv/mbardi. 

Delatum fuit prssterea ejusdem papaB apostolatui, 
quod magister Petrus Lumbardus in quibusdam scriptLs 
suis ab articulis fidei deviavit, unde Willelmo, Seno- 
nensi archiepiscopo, literas sub hac forma direxit : 
" Alexander episcopus, servus servorum Dei, Willelmo, 
^' Senonensi arcliiepiscopo, salutem. Cum in nostra 
" olim esses prsBsentia constitutus, tibi viva voce 
" injunximus, ut, sui&aganeis tuis Parisius tibi ascitis^ 
" ad abrogationem pravse doctrinaB Petri, quondam 
'' Parisiacensis episcopi, qua dicitur. quod Christus, 
" secundum quod est homo, non est aliquid, omnino 
*' intenderes^ et efficacem operam adhiberes.^ Inde 
** siquidem est, quod fratemitati tuad per apostolica 
** scripta mandamus, quatenus, quod tibi, cum prse- 
'' sens esses, prsBcepimus,^ sulfraganeos tuos Parisius 
" con voces, et una cum illis et aliis viris religiosis et 



1 Duomm in D. I ' Adhibeils in D. 

3 Intendens in D. | ** PnecipimaB in D. 



FLORES HISTORIARUM. 



121 



" prudentibuB prsescriptam doctrinam studeas penitus A. P. 11 79. 

'^ abrogare, et a magistris scbolaribas ibidem in theo- 

*' logia studentibus Christum, sicut perfectum Deum, 

" sic et perfectum hominem ac verum hominem ex 

" aniroa et corpore consistentem, prsBcipias edoceri; 

" universis firmiter et districte injungens, quod doctri- 

'* nam illam de cadtero nequaquam docere pra^sumant, 

*' sed ipsam penitus detestentur." 

De libdlo abbatia Joachi/m, quern acripsU contra 

Petrwm Lvmbardvmt. 

Scripsit etiam eisdem diebus contra eundem Petrum 
Lumbardum abbas Joachim Florensis coenobii libellum, 
vocans eum hsereticum et insanum, eo quod in libro 
sententiarum, quern composuerat, idem Petrus de uni- 
tate sive essentia Trinitatis dixit, Quoniam qusedam 
summa res est, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et 
ilia non est generans, neque genita, nee procedens. 
Contra banc assertionem opposuit abbas prsBfatus, quod 
non tam trinitatem adstruebat in Deo, quam quater- 
nitatem, tres videlicet person as et illam communem 
essentiam quasi quartam manifeste protestans; quod 
nulla res est quae sit Pater et Filius et Spiritus 
Sanctus, nee essentia, nee substantia, nee natura, quam- 
vis concedat, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus 
sunt una essentia, una substantia, et una natura; et 
banc suam assertionem idem Joachim his quse sequun- 
tur auctoritatibus affirmat, " Tres sunt, qui testimonium 
" dant in c<b1o» Pater, Verbum et Spiritus Sanctus, et 
" hii tres unum sunt; et tres sunt, qui testimonium 
*' dant in terra, spiritus, aqua et sanguis, et hii tres 
" unum sunt;" item, "Volo, Pater, ut sint unum in 
" nobis, sicut et nos unum sumus." Unde videtur, 
quod seepe dictus Joachim hujusmodi unitatem non 
veram et propriam, sed quasi coUectivam et similitu- 
dinariam esse fateatur, quemadmodum multi homines 
dicuntur unus populus, et multi fideles una. ecclesia. 



122 ROGEBI DE WENDOYEB 



Quod papa Innocentiua libellum Joachim damnavU. 

A.D. 1179. Stetit autem hsec indeterminata altercatio a diebus 
Alexandri papae uaque in tempora Innocentii papsp 
per annos multos, sedentibus inter eos in cathedra 
Romana Lucio, Urbino, Gregorio, Clemente et Caeles- 
tino, pontifieibuB Romanas ; quibus succedens Inno- 
centius tertius, anno Domini millesimo ducentesimo 
decimo quinto^ BomaB generale concilium celebrans, 
libellum abbatis Joachim, quern contra Petrum et 
articulum ediderat preedictum, his verbis damnavit: 
" Nos," inquit, "sacro et universali approbante con- 
*' cilio, credimus et confitemur cum Petro, quod una 
*' quaedam summa res est, incomprehensibilis quidem 
" et ineffabilis, quaa veraciter est Pater et Filius et 
" Spiritus Sanctus, tres simul persons ac sigiOatim^ 
'' quselibet earundem; et ideo in Deo solummodo 
" trinitas est et non quatemitas, quia quadlibet trium 
" personarum est ilia res, substantia videlicet, essentia 
" seu divina natura, quae sola est universorum piin- 
" cipium, prsBter quam aliud inveniri non potest; et 
*' ilia res non est generans, neque genita, neque pro- 
" cedens, sed est Pater qtd generat, et Filius qui 
'* gignitur, et Spiritus Sanctus qui procedit, ut dis- 
*' tinctiones sint in personis et unitas in natura. 
" Licet enim alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus 
'* Sanctus, non tamen aliud; Pater enim ab aetemo 
'' Filium generando suam substantiam ei dedit, juxta 
" quod ipse testatur, Pater quod dedit mihi, majus 
" omnibus est. Et dici non potest, quod partem suae 
" substantisB illi dederit, et partem retinuerit ipse 
" sibiy cum substantia Patris indivisibilis sit, utpote 
" simplex omnino ; sed nee dici potest, quod Pater in 
'' Filium transtulerit suam substantiam generando 

1 SiDgillatim in C. 



FLOBES mSTOBIABUM. 123 

" ilium/ quasi sic dederit earn Filio, quod non retinu- AJ). 1179. 

" erit ipsam sibi, alioquin desiisset esse substantia ; 

" Filius vero substantiam Patris integram nascendo 

^ accepit, et ita Pater et Filius eandem habent sub- 

'' stantiam, et eadem res est Pater et Filius, necnon 

" et Spiritus Sanctus ab utroque procedens et in utro- 

" que manens ; non enim, ut ait abbas Joachim^ fideles 

'' Christi sunt unum, id est^^ una qusBdam res quBB 

'' communis sit omnibus, sed sunt unum in unione 

*' caritatis, in gratia; pro personis vero divinis, ut 

" attendatur^ identitatis unitas in natura. Damnamus 

" igitur et reprobamus libellum Joachim sive doctri- 

" nam, ita ut, si quis ejus sententiam in hac parte 

*^ defendere vel approbare prsesumpserit, tanquam hse- 

*^ reticus ab omnibus habeatur/' De hoc papa et 

concilio memorato latius suo loco dicetur. 



QiLod PhiUppua consecratur in regem Francorum. 

Eodem anno Philippus^ filius Lodowici regis Fran- 
corum, in solemnitate Omnium sanctorum per manum 
Willelmi, Remensis arehiepiscopi, in eadem civitate 
consecratur in regem, patre adhuc vivente et tantae 
coronationi omnia necessaria ministrante. 

Eodem tempore Ca^w&llAiaiuSj princeps Wallensium, 
coram rege Anglorum tractus in causam et multorum 
querelis impetitus, dum sub regis conductu remeasset^ 
in itinere hostium perpessus insidias interfectus est 
dedmo kalendas Octobris, quod plurimum in regis 
redundavit scandalum, licet non deliquerit; undo auc- 
tores csedis graviter puniri prsecepit. 



1 Wanting in D. 



124 ROGERI DE WENOOVER 

Confederatio facta inter reges Anglorwm et Ffuncorv/iri. 

A.D. 1180. Anno Domini mclxxx.. habito inter regem Franco- 
rum Philippum, nuper coronatum, et regem Anglorum 
Henricum^ colloquio inter Qisortium et Triam^ sic 
convenit inter eos: "Ego Philippus, Dei gratia rex 
'' Francorum, et ego Henricus, eadem gratia rex An- 
" glorum, ad omnium volumus pervenire notitiam, 
" quod foedus et amicitiam fide media innovavimus 
'' et Sacramento ; ^ et, ut omnis amodo inter nos aufe- 
'' ratur occasio discordias^ concessimus ad invicem, ut 
'* de terris nostris et possessionibus, et de omnibus 
'' aliis rebusy quas habemus modo, alter adversus 
'' alterum nihil amodo petet, excepto de Avemia, de 
** qua inter nos est contentio, et excepto feodo de 
" castro Badulphi, et exceptis minutis feodis nostris 
" et divisis terrarum nostrarum de Berri. Si autem 
" super his, quae excepta sunt, per nosmetipsos con- 
*• venire non poterimus, ego Philippus tres elegi epi- 
" scopes et barones, et ego Henricus totidem, qui inter 
^ nos dicent, et nos eorum judicio stabimus firmiter 
" et bona fide." Eodem tempore Lodowicus, rex Fran- 
corum, Parisius diem clausit extremum decimo quarto 
kalendas Octobris, et sepultus est in monasterio Cis- 
tercensis ordinis, Barbellum nuncupatum, quod etiam 
propriis sumptibus inchoatum >idem rex laudabiliter 
consummavit. 

Quod Bichardvs, cornea Pictavenaia, terras Gaufridi 

de Liziniaco graviter ajfliodt 

Per idem tempus Aquitannorum dux Richardus et 
Henrifii regis filius, per superbiam Gaufridi de Ran- 
cona multis saepe lacessitus injuriis, collectis undique 
militaribus copiis, Taileburc, castellum ejusdem Gau- 



> Confinnavimus inserted in C. 



FLOBES HiSTORIAKtM. l25 

fridi, obsidione vallavit, opus desperatissimum et quod A.D. iiso. 
suorum nullus antecessorum attentare prsesumpsit ; 
castrum enim illud ante dies illos hostium cuneis 
prorsus ineognitum, triplici fossato totidemque moeniis 
vestitum^ seris, armis et repagulis sufficienter instruc- 
tum^ turribus per intervalla dispositis insignitum, 
comportato lapide in propugnaculis munitum^ abun- 
dans in victualibus, refertum militibus et hominum 
millibus^ ad pugnam idoneis, ducis Richardi non 
expavit adventum; sed, postquam dux^ ipse leonibus 
audacior regionem hostiliter introivit, fructus pras* 
diorum abduxit, vites succidit, villas succendit, omnia 
demoliendo contrivit, prope castellum tentoria fixit, 
machinas prope murum erexit, oppidanosque nil tale 
suspieantes exterruit ^ vehementer. Inclusis autem, 
quia res ignominiiie plena videbatur, tot elatsB mentis, 
tot probatee virtutis milites^ intra muros sine recla- 
matione valida circumcingi, placuit de consilio com- 
munis ut foras erumperent et impetereut ducis exer- 
citum improvise; quod cum animose satis attentas- 
sent, dux suos in armis ruere docuit, et retrorsum 
cedere compulit oppidanos; sed in illo portarum in- 
gressu, cum dux insequeretur terga dantes, fit gravis- 
simus hinc inde conflictus, dum ibi, quid equus, quid 
lancea, quid ensis, quid arcus, quid galea, quid ba- 
lista, quid umbo, quid lorica, quid sudes, quid clava 
certantibus conferant, experitur. Oppidanis itaque 
assultus ducis acerrimos ultra ferre non valentibus, 
sed intra moenia se recipientibus, dux impiger cer- 
tatim se pariter intra villam immiscet cum hostibus, 
et^ cum ipsis nusquam locus [pateret] diffugii, per pla- 
teas hinc inde discurritur, rapinis insistitur et incen- 
diis, et ab hiis oppidanis, - quos a mortis discrimine 
felix fortuna eruit, ad castellum confugitur princi- 



1 



Et hominum milliboi wanting 



in a 

^ Dux wanting in C. 



' Exercuit in C. 
4 MiUtis in D. 



126 ROOERI DE WBNDOYISR 

A.D. 1180. pale ; castelli dominus ad deditionem compellitar, 
facies murorum pulcherrima complanator, alia passim 
castella rebellionis conscia par in&a mensem subiere 
discrimen. Omnibus igitur ad votum completis, dux 
transfretavit in Angliam, maximo cum honore recep- 
tus a patre. 



Quod rex FraTicoru/m PhUippus regnum 8uv/m sub 
diapositione regis Anglim comm/isit 

A.D. 1181. Anno Domini mclxxxi. cum rex Francorum Philip- 
pus^ quibusdam de suis sibi ad memoriam reducenti- 
bus, cognovisset qualiter rex Anglorum regnum suum 
tarn late diffiisum a tarn barbaris nationibus, Scotis 
scilicet et Wallensibus, pacifice gubernaret^ de com* 
muni consilio domesticorum suorum prsedicti regis 
dispositioni omne regnum suum et se ipsum com- 
misit; hoc etiam exemplo rex Anglorum ductus, cum 
totam Normanniam filii sui regis dispositioni suppo- 
neret, octavo kalendas Augusti in Angliam transiens 
beatum Thomam martyrem orationis gratia visitavit 

Eodem anno Bogerus, Eboracensis archiepiscopus, 
diem clausit supremum duodecimo kalendas Decem- 
bris^ qui adhuc vivens a papa Alexandro privilegium 
impetraverat, nt, si clericus sum jurisdictioni suppo- 
situs, agens in extremis, testamentum conficeret et 
propriis manibus bona sua moriens non distribueret, 
archiepiscopus haberet facultatem injiciendi manus in 
bona defuncti; et, quoniam quod quisque juris in 
alterum statuerit, uti debet eodem jure, post mortem 
archiepiscopi qusecumque reperta sunt in thesauris 
ejus justo sunt Dei judicio confiscata, quorum summa 
fuit undecim millia librae argenti et aurei trecenti, 
[una] cuppa aurea et argentese septem, scjrphi argentei 

' Cam inserted in D. 



» FLOBES HISTORIABXTH. 127 

novem, tria salsaria argentea, tres cuppse murtinaay ^^' ^^^^^ 
cochlearia quadraginta, octo scutellaB argentese. pelvoA 
argentesB et discus magnus argenteus. 



Epistola AlexandH papce ad Joharmem Preabytervmi, 

regem Indorv/m, 

Circa eosdem dies papa Alexander scripsit Presby- 
tero Johanni, Indorum regi, in hsac verba; "Alexan- 
'' der episcopns carissimo in Christo filio salutem et 
'* apostolicam benedictionem. Audieramus jampridem, 
" referentibus multis, quomodo, cum sis Christianam 
** religionem ^ prof essus, piis veils operibus incumbere 
'' diligenter; sed dilectus filius nosier Philippus me- 
'' dicus, qui de intentione propria et prd]^osito tuo 
** cum magnis et honorabilibus viris tui regni se in 
** partibus illis verbum habuisse proponit, sicut vir 
'' providus constanter nobis retulit, se manifestius ab 
** his audivisse^ quod tuse voluntatis sit et propositi 
" erudiri in catholica et apostolica disciplina, et ad 
'' hoc ferventer intendas, ut tu et cuncta plebs tuss 
" sublimitati commissa nihil unquam videamini in 
" fide vestra tenere, quod a doctrina sedis apostolicss 
'' dissentiat. lUud etiam ad commendationem tu89 
" virtutis accedit, quod, sicut prsedictus Philippus se 
'* a tuis asserit audivisse, ferventi desiderio cuperes 
" in urbe habere ecclesiam et Hierusalem altare ali- 
" quod, ubi viri religiosi de regno tuo et prudentes 
'' manere possent et apostolica plenius instrui disci- 
*' plina, per quos tu et homines tui doctrinam ipsam 
" facilius reciperent et tenerent. Nos autem vos ab 
'' hiis articulis, in quibus erratis a Christiana et 
** catholica fide, revocare volentes, prsefatum Philip- 
" pum ad tuam mittimus magnitudinem ; per quern 



-^ WintiDg in C. 



128 BOGERI X>£ W£NDOy£R 

A.I). US}. ** de articulis fidei ChristiansB^ in quibus tu et tui a 

" nobis discordare videmini, in proximo per fidei ^ 

'' gratiam eruditus nihil prorsus timere poteris, quod 

" de errore tuam vel tuorum salutem prsepediat, vel 

" in vobis nomen Chrisiianitiatis obfascet." 



Quod papcB Alexand/iv Lucius aucceaait 

Eodem anno obiit papa Alexander posiquam sedisset 
in cathedra Bomana annis viginti duobus ; successit ei 
Hunbaldus, Hostiensis episcopus, et vocatas est Lucius 
tertius, sedens in ecclesia apostolica annis quatuor. 
Eodem tempore Philippus, rex Francoi*um, duxit uxo- 
rem Margaretam filiam Baldewini, comitis Hamaucen- 
sium, ex Margareta sorore Philippi, comitis Flandren- 
sia, siisceptam. Eodem anno, moneta veteri in Anglia 
reprobata, nova successit in festo sancti Martini. 
Eodem anno Baldewinus, abbas Fordensis, Cistercien- 
sis ordinis, successit Bogero episcopo ad ecclesiam 
Wigomensem. 



Quod Oaufridua, Lincolniensia eledus, renuTiiiavit 

eUctioni} 

A.D. 1982. Anno Domini MCLXXXii. Qaufridus, Lincolniensis 
electus et regis Anglorum filius, cum ejus electio esset 
a domino papa confirmata, postquam per septennium 
eidem ecdesias^ pacifice prsBfuisset, prsesente rege et 
episcopis regni, in epiphania Domini apud Marle- 
bergiam electioni^ renuntiavit, nemine compellente. 
Eodem tempore rex Henricus apud Waltham, in prse- 
sentia procerum regni, ad subventionem terree sanctag 
quadraginta duo millia marcas argenti et quingentas 



> Dei in C. I s Wanting in C. 

' Electionem in D. I ^ Electionem in D. 



FLORES HISTORIARUM. 129 

marcas ^ auri liberaliter assignavit, et sic in Norman- A.D. 1182. 
niam transfretavit. 

Quibus utique^ diebus dux Saxonum Henricus et 
gener regis ab imperatore in exilium pulsus in Nor- 
manniam venit ad regem, ducens secum ducissam et 
duos filios ejus, Henricum et Othonem; et per tres 
annos exhibitus est a regali munificentia in omnibus 
vitiB necessariis abondanter. 

Eodem anno Walterus de Constantiis, archidiaconus 
Oxoniensis, consecratus est episcopus Lincolniensis a 
Kichardo, Cantuariensi archiepiseopo, Andegavis, in 
ecclesia sancti Laudi. Eodem anno obiit Walterqs, 
Rofensis episcopus. 



De morte Simonia ahbatia et aucceaaione Quarvai, 

Anno Domini MCLXXXiil., defuncto Simone, abbate A.D. 1183. 
de sancto Albano, Warinus, ejusdeni ecclesise prior, 
successit, et in die nativitatis Dei genitricis abbatis 
benedictionem suscepit. 



Be morte Henrid, regia juvenia. 

Circa dies istos rex Henricus diligentem operam 
impendit, ut filii ejus, Gaufridus de Britannia et 
Richardus de ducatu Aquitannire, homagium facerent 
filio suo primogenito regi Henrico. Quod quidem 
pater petiit, Qaufridus de comitatu Britannia gratan- 
ter complevit: Richardus vero, cum rogatus a patre 
id ipsum facere debuisset, ira incanduit vehementi, 
incongruum esse dicens, cum eodem patre et ex eadem 
matre ducerent originem, si, patre vivente, fratrem 
primogenitum aliqua subjectionis specie superioi'em 
agnoscerent; sed. sicut fratri primogenito bona deben- 



' The four preceding words want- I ' Wanting in C. 
ing in D. | 

U 23058. 







A • < . 

• "ii ■ .■ 



130 



ROOERI DE WENDOVEB 



A.D. 1188. tor patema, sic in bonis matemis Richardus succes- 
sionem legitimam vendicabat. Haec audiens rex pater, 
iraciindise calore succensus, adversus- Richardum dura 
propoBuit, et, ut rex junior ad edomandam firatris 
superbiam totus insurgeret, constanter indixit. Habi- 
tis igitur inter se colloquiis frequenter, cum nulla spes 
de pace haberetur, rex juvenis nndique copiosum con- 
gregavit exercitum, et, dum congredi cum fratre suo 
decrevisset, preecisa est, velut a texente, vita ejus, qui 
spem multorum deficiens prsecidit; siquidem in flore 
juventutis suae, cum annum setatis vigesimum octavum 
complevisset, intra Oasconiam, in illo tractu terrse 
quae Turonnia dicitur, apud castellum Martel in festo 
sancti Barnabad apostoli rex junior e medio est sub- 
tractus; corpus autem in lineis vestibus, quas habuit 
in consecratione sacro chrismate delibutas, regaliter 
involutum apud Rothomagum delatum est, et in ec- 
clesia cathedrali prope majus altare cum honore tanto 
Principi congruo tumulatur. 

Eodem anno Qirardus, cognomento Fuella, conse- 
cratus episcopus Coventrensis, qui, cum decem septi- 
manis sedisset, in fata concessit. 

Eodem tempore Walterus de Constantiis, Lincolni- 
ensis antistes, in Angliam veniens in sua sede est 
solenniter collocatus. 

A.D. 1184. Anno Domini mclxxxiv. Richardus, Cantuariensis 

archiepiscopus, apud Hallingum, villam Rofensis epi- 

scopi, diem clausit extremum. 

Eodem anno rex Henricus duxit in Angliam Saxoniae 
ducem cum familia sua, et infra dies paucos ducissa 
apud Wintoniam peperit filium, quem vocavit Wil- 
lelmum. 

Eodem anno Baldewinus, episcopus Wigomiensis, 
electus est archiepiscopus Cantuariensis, et Walterus 
Lincolniensis electus est archiepiscopus Rothomagensis, 
qui, susceptis palliis, in suis sunt sedibus solenniter 
coUocati. 



FLOBES HISTORIARUH. 131 



n 



Eodem tempore Philippus, archiepiscopus Coloniensis, A. D. 11 84. 
et Philippua, comes Flandrensis, venerunt in Angliam i 

vota orationum beato Thom» martyri soluturi, quibus 
rex Anglorum occurrens petiit ut Londonias venirent 
visuri regiam civitatem ; in quorum adventu, quod 
ante non erat visum, civitas coronata resplenduit, 
gaudium et tripudium per omnes plateas intonuit 
civitatis. Archiepiscopus vero Coloniensis et cum eo 
comes Flandrensis in ecdesia sancti Fauli suscepti 
sunt processione solenni ; et die eodem simili honore 
sibi exhibito, tandem per quinque dies in palatio regis 
expensis sunt effusioiibus hospitati, sed, an multis 
muneribuB donati recesserunt, quserere superfluum 
videretur. 

Eodem anno obiit Jocelinus, Saresburiensis episcopus. 



QiLod Saraceni Hispanke GhristiaTios i/nvadentes 

confusi recesaeruTd. 

His denique diebus, circa festum beati Johannis 
BaptistaB, rex Saracenorum qui sunt in Hispania, 
Gamius, duxit regem regum Saracenorum, nomine 
Macemunt, intra fines Ghristianorum cum regibus 
triginta septem ; qui inprimis obsederunt sanctum 
Hirenseum, et tribus diebus cum totidem noctibus 
pugnaverunt^ et tandem, dejectis moeniis, intraverunt; 
qui autem interius muros defendebant se intra ' turrim 
receperunt, ut protegerentur ibidem. Nocte vero 
sequenti venit antistes Portugalensis cum filio regis, 
et quindecim millia peremerunt Saracenorum et regem 
Gamium, et posuerunt corpora defimctorum ubi murus 
dejectus erat, ut per ea loco muri defenderentur. In 
crastino autem. in die scilicet sanctorum Johannis et 
Fauli, archiepiscopus sancti Jacobi viginti millia con- 
duxit armatorum, et in aurora diei de Saracenis tri- 

i Infxa in D. 

12 



S&?^>-. 



















132 ROGERI DE WENDOVER 






A.D. 1184. ginta millia interfecit. In die postea beatse Margarebe 
apud Alcubaz peremerunt Saraceni decern millia mu- 
lierum et infantum ; sed illi, qui fuernnt in oppido 
Alcubaz, exeuntes tres reges cuth omni eorum exercitu 
percusserunt. Postea, in vigilia beati Jacobi, rex 
Macemunt audivit quod rex Gallicise venerat, ut solus 
cum solo dimicaret ; Macemunt, cum pnepararet se ad 
pugnam, dum equum vellet ascendere, ter ab eo lapsus 
interiit ; quo mortuo, totus ejus exercitus fugit, omni 
pecunia relicta. Rex vero Portugalensis ex captivis 
Saracenis dedit servos, qui cementariis ministrarent 
ad ecclesias reparandas, ot de pecunia sancto Vincentio 
auream fecit thecam. Venerunt postmodum galeise 
infinite Saracenorum apud Ulixebonam, ducentes dro- 
mundum, in quo talis erat machina, quod per ipsam 
Saraceni poterant ire et redire ultra muros civitatis 
nrmati; sed, Deo disponeute, quidam in aqua se dro- 
mundo supposuit, et, eo perforato, submersit Saraceni 
autem se delusos esse cognoscentes fugerunt, omnia, 
quae sua fuerant, relinquentes. 



Quod Ouido de Liziniaco regni Jerusalem constituitar 

procurator. 

Regnavit sub hiis diebus in Hierusalem Baldewi- 
nus, Amalrici quondam regis filius, qui ab initio 
regni elephantino laborans incommodo jam lumen 
amiserat, et, putrescentibus membrorum extremitati- 
bus, pedes ei et manus suum officium denegabant ; 
regiam tamen administrationem, licet corporo debilis 
esset animo fortis, supra vires nitebatur implcre. 
Convocatis itaque principibus suis, matre pnesente et 
patriarcha, Guidonem de Liziniaco,^ comitem Joppen- 
sem et Ascalonitanum, regni constituit provisorem. 
Habuit idem Guido sororem regis uxorem, nomine 

^ Briniaco in C. 



FLORES HISTORIARUM. 133 

Sibillam, quae prius marchisio do Monte-Ferrato nia- A. D. ii 84. 
irimonio copulata filium ex illo susceperat nomine 
Baldewinum ; sed cum, aliquanto tempore Guidone 
procuratore existente, Hierosolymitanum non prospe- 
raretur regnum, rex, amoto eo, Reimundo^ comiti Tri- 
politano, regni curam commisit. 



QiLod Scdaadinus, Soldanua Babyhnis, plures civitates 

Christianorum deati^tuxdt 

Contigit hac tempestate, ut Salaadinus, Soldanus 
Damasci, subjugatis omnibus regibus Saracenis in 
iinibus totius orientis, ita ut diceretur rex regum et 
dominus dominantium, cum ci obedirent omnium gen- 
tium nationes, adjiciens ergo ut universam sibi Chris- 
tianitatem subjugaret, intrante Julio mense, Jordanem 
transivit, terram circa castrum Crach, quod antiqua 
appellatione Petra deserti dicebatur, devastavit, ciba- 
ria collegit. Deinde Neapolim transiens villam spo- 
liavit et postea concremavit ; inde progrediens ad 
urbem Sebastsaam pervenit, ubi episcopus civitatis 
villam et ecclesiam suam octoginta captivis redemit; 
inde Arabiam veniens earn destruxit, viris et mulie- 
ribus captivatis. Ad magnum inde Gerinum tran- 
siens castrum diruit, et, quibusdam captivatis, mulieres 
et parvulos interfecit; inde ad parvum Gerinum, quae 
villa est Templi, eam vastavit, et recedens per cas- 
trum quoddum Hospitalis, quod Belverium dicitur^ 
quibusdam captis et quibusdam interfectis, recessit. 



Qvxxi rex Anglorum eligitur in regem Hieroaoly- 

matnim. 

» ^^ ^^^ 

Mortuo interea Baldewino, rege Hierosolymarum 
leproso, regnavit pro eo Baldewinus, puer quinquo 
annorum, nepos ejus ex sororc Sibilla et Willelrao, 
marchione Mgntis-ferrttti, genitus ; qui statim in 




ir 



134 ROQEBI BE WENBOVER 



A.D. 1184. regem coronatus Reimundo, comiti Tripolitano, com- 
^i*^v mittitur nutriendus. Videntes igitur clerus et popu- 

jjf ' lus regnum in eum devenisse statum, in quern non 

posset diu subsistere, quid facto opus sit, diligenter 
. pertractant; et cum^ pax Salaadini haberetur sus- 
pecta, et de rege puero nihil remedii sperabatur, tan- 
dem unum erat omnibus consilium, ut ad Henricum 
regem Anglorum legatos mitterent, qui ei ex parte 
universitatis regni Hierosolymitani regnum offerrent 
et claves sanctse civitatis et sepulchri Domini sanc- 
tasque resurrectionis solemniter deportarent. Heraclius 
patriarcha officium legationis rogatus suscepit, qui, 
adjuncto sibi magistro Hospitalis et quibusdam aliis, 
Mediterraneum mare transivit, et Romam usque per- 
veniens ad regem Anglorum literas a papa Lucio 
precatorias impetravit. 



Quod Heradiua patriarcha in Angliam veniens regi 
eledionem de se fadam publicavit 

A.D. 1185. Anno Domini mclxxxv. Heraclius, patriarcha sane- 

t8B resurrectionis, et dominus Rogerus, magister domus 

Hospitalis Hierusalem, venerunt ad regem Anglias 
Henricum apud Bedingum ; qui, cum sui itineris 
causas cum Uteris apostolicis exposuissent, sanctsa 
civitatis Hierusalem et terrsa promissionis desolatio- 
nem per ordinem enarrassent, regem et omnem multi- 
tudinem, quse convenerat, in lachiymas et suspiria 
provocarunt ; deferebant enim ad regem memorabilia 
SU8B petitionis signa, nativitatis Jesu Christi, passio- 
nis, resurrectionis, turris David, sanctique sepulchri 
claves et vexillum regni, qusB omnia rex non medioc- 
riter honoravit. Literse vero domini papie haec inter 
csetera continebant; 



'*■ WaDtingin C. 






u 
tt 



FLOBES HISTORIABUM. 135 

Epiatola I/udi papce ad regem Anglorwm. 

"Lucius episcopus, servus servorum Dei, et caetei-a, A.D. ii85, 
" Cum cuncti prsedecessores tui pr© cseteris terraB 
principibus armorum gloria et animi nobilitate 
longe retro claruerunt, eosque fidelium populus ha- 
bere^ in sua didicerit adversitate patronos, merito 
" ad te, non tantum regni sed patemarum heeredum 
virtutum, quadam securitate prsesumpta recurritur, 
ubi populo Christiano inuninere perieulum immo 
exterminium, formidatur, ut per brachium regi© 
'' magnitudinis [Ejus] membris impendatur pnesidium, 
" qui te ad tantsa gloriae apicem pervenire sua pie- 
" tate, concessit, et te contra sui nominis impugna- 
'^ tores nefarios murum inexpugnabilem ordinavit. 
" Porro noverit vestra serenitas, quod Salaadinus ille, 
'' sancti nominis Crucifixi immanissimus persecutor, 
'' ita nunc in spiritu furoris contra Ghristi fideles 
'^ terrse sanctsd adeo inyaluit> quod, nisi immanitatis 
** ejus impetus objectis obicibus reprimantur, liabet 
'' fiduciam, quod influat Jordanis in os ejus," et 
caetera. 

QvA)d rex Heni'icus regnv/in HierosolyTnarvmi 

recusdvit 

His auditis, rex Anglorum, convocato clero regni 
ac populo, convenerunt Londoniis apud Fontem-cleri- 
corum decimo quinto kalendas Aprilis^ cum universa 
nobilitate regni, ubi dictus rex, audientibus patriarcha 
et magistro domus Hospitalis, omnes fideles suos mul- 
tis adjurationibus astrinxit, quatenus proferrent in 
medium, quid super hiis saluti animsB suas viderint 
expedire; ad hoc enim asserit animum suum inclina* 
tum, ut, quod ex eorum consilio acciperet, modis 



1 Wanting in C. | * Ilex inserted in D. 



•f: ■*■■ 




■r 



s ..■ 



I-'- 



' I 



i 






I 

.1' 



136 ROQERI DE WENDOVER 

^^- .„..,. o™>.. o^,.„. Tune eo-co.....^.. up.. 

prsemissis coUoquentes, sanius visum est^ et animaa 
regis multo salubrius, ut regnum sunm debita mode- 
ratione gubernet et illud a barbarorum imiptione 
tueatur, quam orientalium consulat in propria persona 
saluii; de filiis regis quidem, quorum aliquem petiit 
patriarcha si rex venire recusaret^ quicquam statuei'e, 
cum essent absentes, incongruum videbatur. 

Eodem anno Johannes, filius regis, a patre militari- 
bus accinctus armis apud Wyndleshoram pridie ka- 
lendas Aprilis, in Hibemiam transfretavit ; quo facto, 
rex Henricus cum patriarcha, mari tiunsito, diem 
Paschse apud Rothomagum celebravit. Bex Franco- 
rum, audito regis Anglorum adventu, cum festinationo 
venit apud Vallem-Ruil castellum, ubi reges in coUo- 
quiis famUiaribus triduo perstiterunt et in eorum 
prsBsentia multi nobiles cruce signati sunt; sed ipsi 
reges patriarchae nihil aliud in responsis dederunt, 
nisi quod uterque terras sanctdd festinum promiseiiint 
auxilium, non enim leve eis videbatur ab extremis 
finibus occidentis rem tam arduam attentare; patri- 
archa vero, cujus negotium in arcto erat positum, spe 
frustratus ad propria remeavit. 

Eodem anno Hugo de Lacio, dominus provinciae 
quse Media dicitur, interfectus est octavo kalendas 
Augusti. 

Eodem tempore Simon comes Huntendon, cum abs- 
que liberis decessisset, rex Anglorum dedit comitatum 
ilium* regi Scotorum Willelmo cum pertinentiis suis. 

Eodem anno Gilbertus de Glanvilla, archidiaconus 
Luxoniensis, consecratas est episcopus Rofensis tertio 
kalendas Octobris. 

In eodem tempore dux Saxonum Henricus licentia 
imperatoris rediit ad propria, suo tantum patri- 
monio contentus. 



* Cuoctis inserts in C, | ' lUnd m P, 



FLOBES HISTORIARUM. 137 

Qtiod Baldewinvs, Cantuarien^is archiepiacopus, 
paUiwm et legatiam suscepiL 

Anno Domini mclxxxvj. Baldewinua, Cantuariensis A.D. use. 
arcbiepiscopuB, pallium cum legatione in provincia 
sibi Bubdita accepit. 

Eodem anno Willebnus de Yer, in fesio beati Lau- 
rentii, Herefordensis est consecratus antistes. 

Eodem anno QaufriduR, comes firitannise et filius 
regis AnglisB, diem cl^^usit supremum decimo quarto 
kalendas Septembris, et sepultus est Parisius in eccle- 
sia beataB MarisB in ^ choro canonicorum ; reliquit autem 
duas filias> quas genuerat ex Constantia uxore sua, 
filia scilicet Conani comitis Britann'ise, quse etiam 
tempore quo vir ejus obiit gravida fuit^ quee postea 
filium pariens Arturum ilium vocavit. 

Eodem anno Hugo, genere Burgundus et prior Car- 
tliusiensis ordinis in Anglia, consecratus est episcopus 
Lincolniensis in festo sancti MatthsBi ; et eadem die 
Willelmus de Norhale consecratus est Wigomiensis 
episcopus. Eodem anno, defuncto papa Lucio, Urbanus 
successit. Per idem tempus Johannes,' pnecentor 
Exoniensis, ejusdem ecclesise consecratus est antistes. 



Qiwd papa Urbanus Baldewino, Cantimrienai archi- 
episcopo, concessit ut^ constmeret ecclesiam apud 
Akintonam. 

Eodem tempore papa Urbanus Baldewino, archiepi- 
scopo Cantuariensi, scripsit in hsBC verba; "Praesen- 
" tium tibi auctoritate mandamus, ut liceat tibi 
" ecclesiam in honorem beatorum martyrum Stephani 
" et Thomse construere, et de idoneis jam omare 
" personis, quibus beneficia, qusB ad eorum sustenta- 
'' tionem constitueris, canonicc debeas assignare. Item 



» Jutia io D. I « Wanting in D. 




I 



i 



138 BOGKBI B£ WENDOVER 

A.D. 1186. " firatemitati tusB mandamus, ut quarta parto oblatio- 
num, qusB ad reliquias beati Thomse martyris offe- 
runtur, monachorum usibus concessa, quarta fabricis 
'^ ecdesise deputata, quarta pauperibus erogata, quartam 
'' portionem liceat tibi in alios usus bonos pro tusd 
" voluntatis arbitrio erogare." 



it 



Qwod SibiUa in reginami Hierosolymarum 

coronatv/r. 
Circa dies istos, Baldewino puero rege Hierosolyma- 
rum defuncto, non erat qui ei in regnum succederet, 
prseter Sibillam, uxorem Guidonis comitis Joppensis, 
quae soror erat regis leprosi et regis pueri nuper de- 
functi mater ; sed quoniam tempus instabat, ut treugsB 
inter Salaadinum et populum Christianum constitutaB 
solverentur, regni provisio jam in arcto posita erat, 
nee differri potuit quin de illius ordinatione illico 
tractaretur. Convocato igitur procerum concilio, in 
hoc pariter consenserunt, ut Sibilla, Guidonis uxor, 
tanquam hseres justissima regum prsedictorum corona- 
retur in reginam, ita tamen quod Quidonem, qui regno 
insuflBciens erat regendo, solemniter repudiaret. Re- 
spuit Sibilla regnum sibi sub tali conditione oblatum, 
donee proceres id generaliter illi concesserunt et jura- 
mento firmaverunt, ut, quern ipsa maritum eligeret, 
omnes ipsi sicut regi et domino fideliter obedirent; 
Guido etiam vir ejus suppliciter postulabat, ne pro 
suo damno regni provisio differretur. Ilia tandem 
cum lachrymis tamen adquiescens coronata est solem- 
niter in reginam, et omnium fidelitatem, adhibito 
juramento, suscepit; et Guido vir ejus, sine spe con- 
jugis et regni, ad sua divertit. Nuntiatur interea 
Salaadini hostilis adventus, quod nee a vero distabat, 
unde regina, convocatis edicto regio tam viris eccle- 
siasticis quam secularibus, de rege habuit eligendo 
tractatum ; et quoniam id sibi prius ab omnibus con- 



FLORES mSTOBIAHUM. 



139 



cesisum Aierat, ut quern vellet maritum eligeret, ex- A.D. ii86, 
spectantibus rei exitum universis, regina Guidoni, qui ■ 
inter alios adstabat, voce clara dixit, "Domine mi 
" Guido, ego te in maritum eligo^ et me simul cum 
" regno tibi tradens te regem futurum publico pro- 
** testor." Ad banc vocem omnes stupefacti admira- 
bantur valde, quod tot viros prudentes una mulier ita 
simplex delusit. Laudabilis plane foemina et tam pu- 
dicitise quam prudentiae prseconiis extollenda ; sic enim 
negotium temperavit, et regnum viro ut^ sibi virum 
obtineret. 

Factus est his diebus per orbem imiversum terrse- 
motus magnus et horribiHs, ita ut etiam in Anglia, 
ubi raro contingit, multa sedificia subverterentur. 

Contigit autem his diebus matrem Salaadini ab 
^gypto in partes transire Damascenas in apparatu 
magno et divitiis copiosis, quae de fide treugarum 
prsesumens per fines regionis, quae trans Jordanem 
sunt, secure perrexit; in cujus comitatum Reginaldus 
de Castellione temere irrumpens divitias diripuit uni- 
versas, veruntamen mater Salaadini fuga periculum 
declinavit. Commotus inde Salaadinus restitutionem 
ablatorum et super injuriis satisfadtionem sub pactione 
foederis postulavit, conventus autem super hiis Regi- 
naldus de Castellione a Salaadino dure nimis et con- 
tumeliose respondit; Salaadinus vero, laetus supra 
modum, quod in parte Christianorum diruptse erant 
treugsB, ad vindictam provocatus accingitiu* ad cer- 
tamen. 



Quod Scdcuxdmua terram mnctam depopvZcUur. 
Anno Domini mclxxxvii. Salaadinus contra Chris- a.d. i187. 

tianos indignatione succensus Parthos, Bedewinus, 

Turcos, Saracenos, Arabes, Medos convocat et Cordinos, 
et his omnibus cum iEgyptiis stipatus fines Christia- 
norum content et conturbat ; et jam, non contentus 



r 



> Et in D. 



1 



140 noOEUI DE WENDOVEE 

s;. quod parva quradam in Qalileea occup&verit pra^idia, 
Calvariatn obsiiJere proponit. Cum omnium igitur 
inachinarum genere illiic properaret, Magistnim militiae 
Templi cum fratribuB sexaginta et Christianorum mul- 
titudioe itiDer&ndo peremit et cum palma maityrii ad 
ceelestia regna transmisit; hac igitur Salaadinus vic- 
toria exhilaratus ad obsidionem Calvarias festinans 
contendit Hex autem Hierusalem, ut urbem audivlt 
ol«sidione vallatam et inclusos veheinenter affiigi, edicto 
regio omne regni robur convocavit ; illis solummodo 
in caatrorum pnesidio relictis, quos fetatis et sexus 
iafirmitas armorum proraus babebat immunes. Castra 
igitur moventes a fonte ^ Sephoritano, ubi convenerant, 
t^tipati militum vigiuti millibus incesserunt. Frsefccto 
itaque exercitui Reimundo, comite Tripolitauo, versus 
Tiberiam * sunt profecti ; cumque funesta dies ccrtami< 
iiis instaret, camerario regis visio trcmcnda contigit, 
\'idGlicet quod aquila quaidam Christianum transvolarct 
oxercitum, qura missilia septem gerena in pedibus voce 
tembili peraonaret, "Vro vobis Hierusalem, vie vobis!" 
Ad hujus visionia expositionem sufficere tiimirum cre- 
(limus, quod Spiritos Sanctus de reprobix loquitur per 
prophetam, "Tetendit Domimia arcum suum, et in eo 
" paravit vasa mortis." 



De ccvpUone aa/nctce crucia et reffia Hierusalem 

a SaXaadiTio. 
Audiens autem Salaadinus, quod rex in succursuoi 
veniret obsessomm, venientibus audacter occurrit, et, 
cum eos in scopulis angustia et prseruptis incluaos 
cognovisset, non longe a Tiberiade,* in loco qui 
Marescallia dicitur, in regis exercitum irruit confi- 
denter ; igitur Cbrj&tiani hoatea viriliter exceperant. 



• Monlo in C. 
« Tnbviam in U. 



FLORES HISTORIARUM. 141 

quaatum locoram angusliae permittebant. Pugnatum a.D. ii87. 

est acriter hinc et inde et multi corruerunt interfecti, 

sed tamen, exigentibus Christianorum peccatis, prae- 

valuit tandem para adversa; nam, ut aiunt, comes 

Tripolitanus, militise princeps, vexillum regis in terram 

proditiose demittens Christianos fecit fugam meditari, 

sed quo fugerent^ nisi in hostes, non habentes. Rex 

Guido captus est cum cruce sancta, et omnis multi- 

tudo eorum capta fuit vel gladiis interfecta ; evaserunt 

tamen ab hac clade comes Tripolitanus licet omnibus 

suspectus, dominus Keginaldus Sydonis patronus, atque 

dominus Balianus cum paucis fratribus militia) Tem- 

pli. Facta est autem haec misera belli congressio 

quinto scilicet et quarto nonas Julii, infra octavas 

apostolorum Petri et Pauli. Evasit etiam ab hac 

clade Theodoricus, Magister militise Templi, qui ipsa 

die ducentos et triginta do fratribus amisit. Comes 

Tripolitanus hoc quod sine sanguinis effusione eva- 

serat, in argumentum sumebatur contra ipsum, quod 

in regem et populum Dei proditiose egisset. Capti 

sunt etiam cum cruce ejus bajulatores episcopus Aco- 

nensis et prsecentor Dominici sepulchri, ille csesus et 

iste captus paritei* cum ipsa succumbunt ; sicque capi- 

tur crux sancta propter peccata hominum, et/quro 

nos a veteri captivitatis jugo absolvit, pro nobis 

captiva ducitur et profanis gentilium manibus con- 

trectatur. 



Quod sancta civitaa cwnt tota fere terra Hieroaoly- 
mitana a Salaadmo aiibjugatur. 

Salaadinus itaque victoria potitus Tiberiadem re- 
vertitur, et, solo prsesidio quod supererat capto, regem 
cum caiteris quos ceperat Damascum transmisit. 
Deinde Qalilseam invadens universa pro libitu occu- 
pavit, et veniens Ptolomaidam sine sanguinis eam 
effusione suscepit. Inde Hierosolymam festinans urbem 



142 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1187. obsidet, machinas in gyrum locat; cives quas.possunt 
defensiones objiciunt, sed arcus, balistae, petrariae 
eftectu carent et inutiliter contrectantur ; valgus vero 
pavidum ad patriarcham et reginam, qui tunc urbi 
praeerant, flebiliter supplicans instat, ut cum Salaa- 
dino de urbe tradenda conveniant. Pactio tandem 
intercedit magis dolenda quam memoranda, nam, sin- 
guli capitis sui censum statuentes, vir bisantios decem, 
mulier quinque, infans unum persolveret, et quisquis 
qui ad [haec] non sufficit tenetur. captivus ; erant 
autem in civitate^ quatuordecim millia utriusque 
sexus hominum, qui ad hoc non sufficientes jugum 
subierunt perpetuae servitutis. Beddita est civitas 
sancta inimicis Christi, et sepulchrum possident, qui 
persequuntur Sepultum ; crucem . tenent^ qui Cruci- 
fixum blasphemant. Ingressus itaque civitatepi Salaa- 
dinus cum strepitu tympanorum et tubicinum ad 
templum properabat, et cruce quae in eo erecta stabat 
deposita, ejectisque quaB Christiani venerabantur, tem- 
plum intus et extra aqua lustrabat rosacea, et sic 
erroris sui superstitiones per quatuor angulos templi 
magno fecit strepitu conclamari; ecdesiam sanctaa 
resurrectionis et sepulchrum Dominicum cum locis 
aliis venerabilibus quibusdam Syrianis sub certo con- 
stituit tributo; et inde festinanter progressus urbes 
omnes circumquaque positas et oppida subjugavit, 
praater Ascalonem et Tyrum, et Crach ultra Jordanem, 
quod alio nomine dicitur Mons-regalis. 

Prohibitio papoB Tie ecdesid de AkiMona construatur. 

Eodem anno papa Urbanus scripsit Baldewino, Can- 
tuariensi archiepiscopo, pro negotio conventus ecclesiae 
ejusdem in haec verba; "Dilecti filii nostri, prior et 
" conventus ecclesiae tibi commissae, ad nostram praa- 



^ Ad inserted in C. 



ti 



ft 
tt 
(( 



FLORES HISTORIABUM. 143 

" sentiam literas et nuntios destinantes proposoerunt A.D. 1187. 
** de ecdesia, quam aedificare coepisti, tantum sibi et 
ecclesise dispendium proventurum, quod, nisi fuerit 
ab ejus eonstructione cessatum, prsescripta ecclesia 
" 8U8B honestatis et status miserabile suscipiet detri- 
mentum ; nos autem sollicite providere volentes, ne 
inter te et fratres tuos materia remaneat jurgiorum, 
cum non possunt convenienter intendere divinis 
" obsequiis, qui sunt in contentionibus, de consilio 
*' fratrum nostrorum monemus fraternitatem et dis- 
" tricte prsecipimus, quatenus, donee causa cognita 
'' statuamus quid de ipsa fieri debeat, omni occasione 
" et appellatione postposita, ab illius ecclesiad con- 
" structione desistas, Uteris aliis non obstantibus a 
" sede apostolica impetratis." 

Eodem anno, mortuo papa Urbano, Gregorius suc- 
cessit, qui, cum sedisset duobus mensibus, defunctus 
est, et Clemens tertius decimo tertio kalendas Januarii 
surrogatur. Eodem anno Qilebertus, Londoniensis 
episcopus, naturse debitum solvit. 

Eodem anno Bichardus, comes Pictaviensis, cum 
audisset calamitatem terrse sanctse et de capta cruce, 
non exspectata alicujus prsedicatione vel patris sui 
consilio aut voluntate, primus inter proceres trans- 
marinos signaculum crucis suscepit de manu archi- 
episoopi Turonensis. 



QuocZ ad prcedicationem crucia rmilti cruce 

aignantur. 

Anno Domini mclxxxviii. Fredericus, Bomanorum ^d, ngg, 

imperator, ad prsedicationem Henrici, Albanensis epis- 

copi et apostolicse sedis legati, que a papa Clemente 
missus fuerat, crucem Christi suscepit; et eodem tem- 
pore rex Francorum Philippus et rex Anglorum Hen- 
ricus in Normannia pro subventione terrae sanctsB ad 
colloquium venientes inter Triam et Qisortium, post 



I*-* ROGERI DE WENDOVEK 

A.D. 1168. longos tractatus, prsesente comite Flandrensi Philippo, 
in hoc pariter consenserunt, ut, siimpto crucis signa* 
culo, iter Hierosolymitanum socialiter expedirent. 
Rex igitur Anglorum primo crucis signaculum susce- 
pit de manibus arcbiepiscoporum Bemensis et Willelmi 
Tyrensis> quorum ultimus a domino papa super nego- 
tio crucis officium legationis susceperat in partibus 
occidentis. Deinde rex Francorum et Philippus, comes 
Flandrensis, crucem sumentes exemplum aliis potissi- 
mum praebuerunt; unde tam in imperio, quam de 
utroque regno regum prsedictorum, archiepiscopi, epis- 
copiy duces, marchiones et comites^ barones, milites et 
mediae manus homines vulgusque promiscuum crucem 
animosius susceperunt. Provisum est etiam inter eos, 
ut omnes de regno Fmncorum cruces rubeas, de tends 
regis Anglorum albas, de terra comitis Flandrensis 
virides haberent cruces. De terris autem^ castellis et 
rebus omnibus usque peracta peregrinatione, et qui- 
libet eorum in terra sua quadraginta diebus moram 
fecisset, omnia essent in eo statu quo fuerunt in die 
quo crucem susceperunt. 



Quare Richardua^ cornea Pictaviensis, animv/m 6uum a 

patre aUenaverit 

Circa dies istos Gaufridus de Liziniaco quendam 
Richardo, comiti Pictaviensi, familiarem structis insidiis 
interfecit ; in tanti vero ultionem delicti comes ad arma 
provocatur, sed acceptae crucis non immemor omnibus 
hominibus Gaufridi crucis signaculo insigniri^ volenti- 
bus pepercit, alios in ore gladii interfecit, et in dedi- 
tionem plura castella suscepit; sed Gaufridus, regis 
Anglorum fultus pecunia et* auxilio, ut dicebatur, 
Richardo comiti restitit et parum profecit, unde idem 
comes animum suum a patre alienavit. Gaufrido 

^ Insignium iti D. | ^ In in C. 



FLORES HISTORIARUM. 145 

itaque superato, comes terrain comitis Tholosani hos- A.D. iiss. 
tiliter ingressus, injuriatus ab ipso, intra breve tem- 
perls spatium castella ejus septendeeim subjugavit 
Rex autem Francorum indigne ferens quod comes 
Richardus terram comitis Tholosani ingressus fuisset, 
eo non certiorato, castellum Radulphi latenter ingres- 
sus^ est et omnes in illo repertos ad fidelitatem sibi 
faciendam coegit; quod factum tanto principi ignom- 
iniosum videbatur, cum praBsertim rex Anglorum post 
crucem susceptam translturus in Angliam regi Fran- 
corum totius terrse suae custodiam tradidisset Deinde 
rex Francorum castellanos quosdam regi Anglorum 
subjectos in suum favorem tam minis quam promissis 
attraxit; et sic, instinctu diabolico, post crucem sus- 
ceptam reges discordes effecti mutuis sese damnis ad 
invicem afflixerunt, unde rex Anglorum Francorum 
ingressus regnura a Vemolio usque Meduanain uni versa 
contrivit. 

Eodem anno Richardus, Wintoniensis episcopus, ubiit 
undecimo kalendas Januarii et Wintonise sepultus est. 



Epistola Frederici, iTnperatoria Roinani, ad 

Salaadinv/m. 

« 

Eodem anno Fredericus, Romanorum imperator, Salaa- 
dino scripsit pro negotio terrae sanctae sub hac forma ; 
" Fredericus, Dei gratia Romanorum imperator semper 
" augustus et hostium imperii magnificus triumphator, 
" Salaadino, Saracenorum prsBsidi, Hierusalem fugere 
" exemplo Pharaonis. Quoniam terram sanctam nuper 
" profanasti, cui aeterni Regis imperio imperamus, in 
" tanti sceleris praesumptuosam plectibilemque audaciam 
" debita animadversione decemere imperialis celsitudo 
" et officii solicitudo nos admonet ; quapropter, nisi 



^ The eight preceding words wanting in C. 
U 23058. 



• 1 . 



«« 



« 



146 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1188/' occupatam terrain et omnia restituas, adjuncta satis- 
" factione sacris constitutionibus pro tam ncfandis 
" excessibus taxata, [ut] non legitimum minime vide- 
amur indicere bellum, a capite kalendarum Novem- 
brium evoluto anni spatio terminum constituimus 
" ad experiendam belli fortunam in campo Tahpneos, 
" in virtute mirificae crucis et in nomine veri Joseph. 
" Vix enim credere possumus hsec te latere, quod ex 
" scriptis veterum et in historiis nostri temporis factum 
** redolet; numquid scire dissimulas, ambas iEthiopias, 
" Mauritaniam, Fersiam, Syriam,' Farthiam, Judseam, 
" Samariam, maritimam Arabiam, Chaldssam, Mgyptmn 
'' et Armeniam, cum innumerabilibus terris nostrse 
" ditioni subjectas? Norunt haec reges, qui cruore 
" gladii Romani sunt crebrius ebriati ^ ; ^t tu quidem, 
" auctore Deo, intelliges quid nostrse victrices aquilae, 
" quid cohortes diversarum nationum, quid furor 
" Theutonicus etiam in pace arma movens, quid caput 
" indomitum Bheni, quid juventus qui nunquam novit 
" fugam, quid procerus Bavarus, quid Suey^s astutus, 
" quid Franconia circumspecta, quid in gladio ludens 
" Saxonia, quid Thuringia, quid Westphalia,* quid 
'' agilis Brabantia, quid nescia pacis Lotharingia, quid 
" inquieta Burgundia, quid Alpinae salices, quid Fri- 
" sonia in armento praevolans, quid Boemia ultro 
" mori gaudens, quid Folonia* suis feris ferior, quid 
" Austria, quid Sturia, quid Bugresia, quid partes 
" Illyricee, quid Leonardia, quid Tuscia, quid Archarit- 
" hana,*^ quid vetus Proretha, quid Spinacius nauclerus ; 
denique dextram nostram, quam senio 'arguis, qua- 
liter gladium vibrare dedisceret, dies ilia lastitise 
plena et jocunditate triumpho Christi prsBfixa te 
" docebit." 






1 I^ersiam repeated in D. 
3 Debriati in D. 
' Wcstphalkia in C. 



* Bolenia in D. 

' Archarutana in C. 



tt 
tt 






FLORES HISTORIARUM. 147 

Mescriptum ScUaadini ad Fredericum imperatorem, 

"Illi regi sincere, amico, magno, excelso Frederico, A.D. iiss. 
" regi Alemannia3, in nomine Dei miserentis, per gra- 
tiam Dei unius, potentis, exsuperantis, victoris, per- 
ennis, cujus regni non est finis. Gratias ei agimus 
" perennes, cujus gratia est super omnem mundum, 
" deprecamur eum, ut infundat orationem suam super 
" prophetas suos, et maxime super instructorem nos- 
trum nuntium suum Mahumet prophetam, quem 
misit pro correctione rectae legis, quam faciet appa- 
" rere super cunctas leges. Attamen notum facimus 
" regi sincero, potenti, magno, amico, amicabili regi 
" Alemanniae, quod homo quidam, Henricus nomine, 
" venit ad nos dicens se esse nuntium vestrum, et 
" detulit nobis quandam chartam, quam dixit esse 
" vestram; nos legi fecimus chartam, et audivimus 
" eum viva voce loquentem, et verbis, quae ore dixit, 
" verbis respondimus, et hoc est responsum charta?. 
" Quod si computatis, qui vobiscum concordant veni- 
" endi super nos, et nominatis, et dicitis, rex talis 
" terrsB, et rex alterius terrse, et comes talis, et tales, 
'' et tales archiepiscopi et marchiones et milites; si 
" nos vellemus dinumerare eos, qui sunt in nostro 
" servitio, et qui sunt intendentes nostro prsecepto et 
** prompti nostro sermoni, et qui dimicarent coram 
" nostris manibus, non possent hie in scriptum redigi ; 
" et si Christianorum computatis nomina, Saracenorum 
** sunt plura et abundantiora quam Christianorum. Et 
" si inter vos et eos quos nominastis Christianos mare 
" est, inter Saracenos, qui non possunt sestimari, non 
" est inter eos et nos mare nee uUum impedimentum 
" veniendl ad nos. Et nobiscum ^ habentur Bedewini, 
" quos si opponeremus inimicis nostris, sufficerent; 
" habemus et Turkemannos, quos si effunderemus super 

I Et nobiscum wanting in C. 

K 2 



it 



148 KOOERI DE WENDOVER 

A.D. 1188. '' inimicos nostros, destruerent eos; habemus rusticos, 
'* qui dimicarent strenue, si juberemus, contra gentes 
" qu8B ventursd sunt super terram nostram, et ditaren- 
'' tur de eis et exterminarent eas; habemus soldarios 
*' bellicosos, per quos terram apertam habemus et ad- 
'' quisitam et expugnatoa inimicos ; et hii et omnes 
** reges paganismi non tardabunt cum eos summonue* 
" rimus et vocaverimus. Et vos cum fiieritis congre- 
*' gati, sicut charta vestra dicit, et ducetis multitu- 
« dinem vestram, ut narrat nuntius vester, obviabimus 
" vobis per potentiam Dei et obtinebimus terras forti- 
" tudine Dei ; nam, si veneritis, cum toto posse vestro 
venietis et prsBsentes eritis cum omni gente vestra, 
et scimus quod nullus remanebit in terra vestra, 
** qui se defendere possit nee terram tueri; et quando 
" Deus victoriam nobis sua fortitudine de vobis donave- 
" rit, nihil amplius erit quam ut terras vestras libere 
*^ capiamus fortitudine sua et voluntate. Adunatio 
« enim legis Ohristianorum bis venit super nos in 
'' Babylone, una vice apud Damietam et altera apud 
" Alexandriam, et nostis qualitej Christiani utraque 
" vice redierint et ad qualem exitum venerint ; et Deus 
" adjuvavit nobis regiones affluentius, et adunavit eas 
" longe lateque sub potestate nostra, Babyloniam cum 
" pertinentiis suis, terram Dama^i et maritimam, 
" Hierusalem, terram Qethsure et castella ejus, terram 
'* Roasise cum pertinentiis, regionem Indisd cum perti- 
" nentiis ; et per gratiam Dei hoc totum est in mani- 
" bus nostris, et residuum regum Saracenorum nostro 
'* est imperio. Nam si mandaremus excellentissimis 
** regibus Saracenorum, non retrahent^ se a nobis; et 
" si summoneremus Calipham de Baldac, quem Deus 
" salvet, de sede excelsi imperii sui exsurgeret et 
" veniret in auxilium excellentise nostras; et nos per 
" virtutem Dei obtinuimus Hierusalem et terras ejus, 

> Betraherent in C. 



(( 



FLOBES HISTORIARUM. 149 

*' et remanent adhue in manibus Christianorum tres a.d. iisg. 

civitaies, Tyrus, Tripolis et Antiochia, et de hiis 

non est aliud nisi ut capiantur. Attamen si bellum 
** vultis et si Deus voluerit, ut sit per voluntatem 
'' snam^ et quod totam terram Christianorum adquira- 
" mus, obviabimus sicut scriptum est in charta vestra ; 
** yerum si nos de bono pacis requisiveritis, ma.ndabitis 
" procuratoribus istorum trium locorum praedictorum, 
" ut ea nobis sine contradictione resignent, et vobis 
'' sanctam crueem reddemus, et liberabimus omnes 
" captivos Christianos, qui sunt in terra nostra tota^ 
" et permittemus vobis ad sepulehrum unum sacer- 
*' dotem^ et reddemus abbatias quae solebant esse in 
" tempore paganismi, et bonum eis faciemus, et per- 
'* mittemus venire peregrinos in tota vita nostra, et 
'^ habebimus vobiscum pacem. Charta haec scripta 
" fuit anno adventus prophet89 nostri Mahumet quin- 
'' centesimo octuagesimo quarto, gratia Dei solius." 



Quod Ouido, rex HieroaolymaruTriy a carcere liberatv/r. 

Eodem anno Guido, rex Hierosolymanim, cum apud 
Damascum per annum detentus fuisset in vinculis^ 
Salaadinus sub tali ilium pactione absolvit, ut, abjurato 
regno, mare quam citius proscriptus transiret; banc 
pactionem cassandam clerus regni deliberate nee ibi 
fidem esse servandara, ubi periclitatur religio, dum 
terra promissionis omni solatio destituta caput non 
habeat nee recfcorem, nee peregrini venturi ductorem, 
nee populus defensorem. Bege itaque a vinculis 
soluto, confluxerunt ad eum multi peregrini, qui nuper 
advenerant, cum populo regionis, et copiosum exer- 
citum confecerunt, qui Tyrum ingredi volens a mar- 
chisio non admittitur ; licet eo pacto civitas ei 



* Wanting in C. 



I 



150 BOGERI DK WENDOVEE 

A.D. 1188. commiflsa Aiisset, ut regi repetenti et regni haeredibus 

redderetur ; sed post dies paucos, eodem marchisio 

defuncto, hsec pestis cessavit. Mortuus est etiam 

eodem tempore Reimundus, comes Tripolitanus, cui 

imputabatur totus sinister eventus terras promissionis, 

[quo] minus Christiane, ut dicitur, quasi ex mentis 

alienatione, in extremis viaticum non percepit.^ Et 

his ita gestis, rex cum exercitu baronum regni, qui 

sibi adhseserant, sociatis sibi Templariis et Hospital- 

ariis, Yenetianis etiam, qui nuper advenerant, et Janu- 

ensibus peregrinis, iter versus Ptolomaidam, quae alio 

nomine Achon dicitur, arripuit; cujus robur veraciter 

numeratum' ad novem millia armatorum excrevit. 

Rex itaque Hierosolymitanus, cum Ptolomaidam per- 

venisset, fecit omnes suos in collem ascendere civitati 

vicinum, quem, eo quod instar turns erectus sit in 

sublime et rotundus, Turonum a vulgo nuncupatur; 

mons autem iste a parte urbis orientali consurgit 

editior, et in circuitu longe porrectus ^ in plana diffun- 

ditur.* Die.igitur tertio post suum adventum urbem 

Christiani obsident, quae postea non defecit usque ad 

tempus quo capta fuit a regibus Francorum et Anglo^ 

rum, Philippo et Bichardo. Adeo quidem peregrini 

simplices et mediaQ manus homines bellatores concepto 

devotionis fervore ducuntur, quod, suis regibus vel 

dominis non exspectatis, ab extremis mundi partibus 

confluunt Domino servituri. 



Quod Salaadinv^ ab Achon confusiis recessU. 

Rex autem Hierosolymarum peregrinorum multitu- 
dine v'allatus fecit suos omnes de Turono descendere, 
et una cum peregrinis, qui nuper advenerant, ante 
civitatem castra locavit. Post dies autem paucos 



> Pepercit in D. • I ' Porrectum in D. 

' l^ameratuB in D. | ^ Difiundit in D. 



FLORES HISTORIARUM. 151 

siiperveniens Salaadinus^ in manu robusta impctum A.D. 1188. 
in Christianos fecit acerrimum, ut qui putabat eos 
insultu primo vincendos; at fideles Christi in unum 
conglobati, quasi pro animabus decertantes, viriliter 
restiterunt, quos Salaadinus circumcingi jubens, pro 
impossibili, quod ex omnibus pes unus evaderet, judi- 
cabat, sed aliter visum est Ei qui dissipat consilia 
reproborum. Nam cum per triduum* insultus infi- 
delium undique venientium pertulissent, et jam quasi 
debiUtati ab hostibus deficere coepissent, ecce aspiciunt 
classem cum duodecim millibus Danorum et Fiisonum 
veils sinuantibus accedere ad portum, quern, Deo 
opitulante, cum prosperitate optata intraverunt. His 
et hujusmodi, quse fiebant assidue, visionibus permotus 
Salaadinus confusus ad teiTSs su89 inferiora descendit 



De Tnagno i/mpedmiento terrce aanctce, 

« 

Accessit autem his diebus ad terrse sancta) magnum 
impedimentum discordia, quae nuper, et post crucem 
susceptam, inter regem Francorum et comitem Picta- 
viensem Richard um ex una parte et Henricum, regem 
Anglorum, surrexit ex altera, adeo quidem ut mutua 
ad invicem castella surriperent et multa mala in homi- 
cidiis et spoliis perpetrarent ; qui tandem pro bono 
pacis in Normanniam ad colloquium convenientes, 
diabolo superseminante zizania in medio tritici, dis- 
cordes ab invicem recesserunt. 



> Superveniente Salaadino in D. | ' Trium in C. 






152 



BOO£RI D£ WENDOVER 



A.D. 1189. 



Ut Joha'tVTies, AnagnicB ^ cardinalis, pdcem inter 
PhUippum Fra/ncorv/m et Henricuni Anglorwni 
reges fecerit 

Anno Dominicse nativitatis mclxxxix. rex Henricus 
in partibus transmarinis moram faciens infestationcs, 
quas sibi rex Francorum Philippus et comes Jficta- 
vorum Richardus filius ejus faciebant, graviter nimis 
et moleste ferebat ; fnit autem ad natale Domini in 
Andegavia apud Saumur et solemne festum ibi tenuit, 
licet quamplures de comitibus et baronibus suis ab eo 
recessissent et Richardo filio suo adhassissent. Post 
festum sancti Hilarii ruptis treugis, quae erant inter 
reges, Philippus, rex Francorum, et comes Richardus, 
congregatis copiis militaribus, intraverunt terras regis 
Angliae et eas devastare coeperunt; Br\tones etiam,* 
relicto eo, Richardo comiti adhaeserunt; sed papa 
Clemens, admirans nondum pacem inter reges fuisse 
reformatam, misit Johannem de Anagnia^ cardinalem 
cum plena potestate ad lites regias dirimendas^ qui 
cum ad eos venisset, et ipsos nunc asperis nunc 
blandis sermonibus ad pacem commovisset, ipsi ttindem 
reges, prsestita cautione, juraverunt quod starent judi- 
cio Bituricensis, Rothomagensis et Cantuariensis archi- 
episcoporum, ita ut, si quis eorum deficeret, quo minus 
inter eos pax solida firmaretur et iter Hierosolymita- 
num impediretur,* in eum tanquam in Dominicao crucis 
et totius Christianae religionis subversorem auctoritate 
domini papaD sententiam excommunicationis promul- 
garent ; statimque cardinalis sententiam tulit in omnes, 
tarn clericos quam laicos, per quos staret quo minus 
pax fieret inter reges, salvis tantummodo eorundcm 
regum personis. 



^ AgnaniflB in D. 
3 Wanting in C. 



' Agnania in D. 
^ Expediretor in D. 



1 ^ 1 !■■>! »»»■ 



FLORES HISTORIARUM. 153 

Epistola filii marchionis de oiypressione tei^ce aanctcB, 

" Cantuariensi archiepiscopo Baldewino, Conradus, -^- P- ^^ ^^- 
" filius marchionis de Monte-Ferrario, salutem. Tur- 
'* bantur elementa et catholica) fidei derogatur, cum 
" sedes Hierosolymitana apostolicae sedi subtrahitur. 
" Periit enim Hierosolyma et inertia Christianorum a 
" Saracenis vilissime pertractatur ; foedant naraque 
" Dominicum sepulchrum, destruunt Calvarife locum, 
" nativitatem Christi contctimunt, et beatae Virginia 
" Mariae eradicant sepulchrum ; sedes Constantinopoli- 
'' tana Romana^ sedi nuUam exhibet reverentiam ; 
" Antiochena quidem laborare dignoscitur in extremis. 
" Haec autem omnia Christianorum noscuntur desidia 
" contigisse. Lugenda est autem civitas Hierusalem 
" sancta atque lamentanda, quje suis cultoribus spoli- 
" ata, ubi Christus per horas diei ac noctis constitutas 
" deprecabatur, nunc Mahumet excelsa voce laudatur. 
" VestrsB igitur celsitudini preces cum lachrymis por- 
" rigo fusas, quatenus calamitatum terrse sanctse mise- 
" rcri dignemini, ut confortetis reges, commoneatis 
" fideles, ut, canibus expulsis a patrimonio Jesu Christi, 
" misericorditer subveniant, vincula solvant, ut terra 
" Sanctis pedibus Salvatoris calcata de potestate infi- 
" delium liberetur. Accedit etiam ad cumulum iniqui- 
" tatis ac desolationem Christianitatis familiaritas, quae 
" viget inter Salaadinum et imperatorem Constan- 
" tinopolitanum, cui tradidit idem Salaadinus omnes 
" ecclesias terra? promissionis, ut in eis serviatur per 
" suos secundum ritum Graecorum. Insuper etiam et^ 
" idem Salaadinus misit idolum suum ConstantinopoUm 
*• imperatoris assensu, ut ibi publice coleretur, sed per 
" gratiam Dei captum est in mari a Januensibus et 
" cum ipsa navi perductum est Tyrum. Nuper etiam 
" exercitus constructus est ante urbem Antiochiae et 



^ Wanting in C. 



154 ROGERI DE WENDOVEB 

A.D. 1189. " imperator promisit centum galeias Salaadino ; ac 
" Salaadinus dedit ei totam terrain promissionis, ita 
" ub impediat viam Francorum ad succursum terra; 
'* sanctse ; nee est aliquis apud Constantinopolim, qui 
" crucem aceipiat, quin statim capiatur et in carcerem 
** detrudatur. Hoc autem nobis solatium est, quod 
** nuper frater Salaadini et filius ejus ante Antiochiam 
^' capti sunt et sub salva custodia deputati. Valete/' 

Quibm de causis comes Richardus a fidelitate patria 

8ui recesaerit 

Eodem anno post Faschalem solemnitatem bis inter 
reges habitum est colloquium prope Feritatem-Ber- 
nardi; sed ad ultimum, in hebdomada Pentecostes 
ibidem convenientes, postulavit rex Francorum Alesiam 
sororem suam, quam rex Angliae habuit sub custodia 
sua, donari Richardo comiti in uxorem, et aliquam 
securitatem sibi fieri de regno Anglise post decessum 
suum; petiit^ insuper, ut Johannes filius ejus crucem 
susciperet Hierosolymam profecturus, nam Richardus 
frater ejus iter illud nullatenus sine ipso arriperet;* 
sed, quia rex Angliae huic petitioni assensum praebere 
noluit, discordes ab invicem recesserunt. In hoc 
autem colloquio cardinalis prsefatus constanter assere- 
bat, quod, nisi rex FranciaB et comes Richardus cuiu 
rege Anglorum ad plenum componerent, omnes terras 
eorum sub interdicto concluderet. Cui rex Fran- 
corum respondit, se ipsius sententiam non timere, 
cum nulla sequitate niteretur ; addidit etiam, ad ec- 
clesiam Romanam non pertinere in regem vel reg- 
num Francorum per sententiam animadvertere, si rex 
Francorum in homines suos demeritos et regno suo 
rebelles injurias suafi' ulciscendi causa insurgit; ad- 
junxit insuper, quod cardinalis prsenominatus jam 

1 Wanting in C. I * Wanting in C. 

3 Arripiet in D. | 



FLOHES HISTORIAKUM. 155 

sterlingos regis Angliie olfecerat, unde ilium judicem A.D. 1189. 
suspectum habebat, Archiepiscopi vero aliique mag- 
nates, his auditis, regi Anglorum dederunt consilium, 
ut petitionibus filii sui prsBberet assensum ; dignum 
enim esse dicebant ut filio suo et heeredi legitime, 
militique tarn strenuo, aliquam securitatem faceret de 
haei'edi bate sua habenda si ipsum supervixisset ; quibus 
respondit rex, se nuUatenus hoc in tali statu fac- 
turum, quoniam id coactus potius quam spontaneus 
facere videretur. Comes vero Richardus, cum talia 
cognovisset, videntibus* cunctis, homagium fecit regi 
Francorum de toto tenemento patris sui, quod ad reg- 
num Francise pertinebat, salvo patri tenemento quam- 
diu viveret eb salva fide quam patri debebat. Sicque 
finito colloquio reges et tota mulbitudo recessit. 

Ut rex Francorum quatum^ caMeUa regis Anglice 
cepit ipmrnnque a Cenomannica urbe fugavit 

Rex Francorum cum coraite Richardo in hunc mo- 
dum recedens cepit Feritatem-Bernardi, Montem-fortem, 
Baalverque' castella regis Angliae, et post captionem 
illam moram trium dierum fecit ibidem. Deinde 
Cenomanniam veniens, fingensque se Turonis ituinim, 
proxima die LuniB, cum rex Angliae et sui * viderentur 
ibidem esse securi, rex Francorum acies suas disposuit 
in civitatem Cenomannise insultum facturus; quod 
videns. Stephanus de Tumham, tunc Andegavise regis 
Anglorum seneschallus, in suburbio ignem conjecit, 
sed ignis accensus muros transcendens fere civitatem 
totam in faviUam redegit. Hoc Franci cognoscentes 
ad quendam pontem lapideum pervenerunt, ubi Gau- 
fridus de Bruilun et multi cum eo ex parte regis 
Angliae eis occurrerunt pontem dirumpere cupientes, 
factoque ibi conflictu maximo, multi hinc et inde 



^ Baalum in C. | ' Et sai wanting in C. 



JJ^P^ 



a" 



■• .) 



•I ? • 



156 BOQERI DE WENDOVER 

A.D. 1189. gladio corruerunt. In hoc autem conflictu captus est 
GaufriduB prsedictus, in cervice vulneratus, cum aliis 
multis; cseteri autem volentes in civitatem fiigere, 
Franci una cum illis ingressi sunt civitatem; quod 
videns rex Anglorum^ de se desperans, cum militibus 
septingentis aufugit. Rex vero Francorum et Richardus, 
comes Fictavorum, per tria ilium milliaria insecuti 
sunt ; et nisi vadum, per quod transitum fecerunt, 
altum esset et immensum, omnes de familia regis 
AnglisB milites caperentur; in iUa denique fuga multi 
sunt Wallensium interfecti. Rex autem Anglorum 
Turonis cum paucis veniens, ibi se in munitionem 
recepit ; residui vero, qui remanserant de suis, in turrim 
sese CenomannicB receperunt. Rex Francorum illico 
turrim obsedit; et tum per effossores suos,^ tum per 
machinarum insultus, infra diem tertium reddita est 
ei turris cum militibus triginta et servientibus sexa- 
ginta. Inde recedens cepit Montem-duplicem per 
deditionem; deinde reddita sunt ei castella de Troia, 
de Rupibus, Montarium, castrum Carceris et de Leir, 
castrum Calvi-montis, cum castro Ambaciae,^ castrum- 
que de Rupibus-carbonis et Monsbellus. 

De captions SUvice civitatis, 

Eodem anno multae naves a partibus aquilonis 
Britannicum mare sulcantes cum pcregrinis AnglisB 
fcedus inierunt ; itaque de consilio communi, decimo 
quinto kalendas Junii de Dertemue exeuntes, naves 
videlicet multum oneriferae numero triginta septem 
sese pelago commiserunt, quae post varies rerum even- 
tus Ulixibonam venerunt. Rex autem Portugalensis, 
intelligens quod naves praemunitsB essent tam armis 
quam hominibus ad pugnandum idoneis, supplicavit 
ut ei venirent in auxilium ad subjugandam civitatem 



1 Wanting in C. | ' Ambasias in C. 



FLOBES HISTORIARUM. 157 

nomine Sylviam ; promisit etiam eis in adjutorium A.D. ii89. 
galeias triginta septem et alias naves plurimas ; pac- 
turn etiam cum eis iniit, prsestito sacramento, quod 
quicquid auri vel argenti, sive cnjuscunque generis 
lucri, eivitate subaeta, possent adquirere, in usus suos 
redigentes urbem solummodo regi concessissent. Igi- 
tur ab Ulixibona recedentes velis prosperis in brevi 
portum Sylvi» intraverunt, impulsisque ad terram 
navibus, tentoriisque fixis, urbem obsidione vallave- 
runt ; erat autem numerus Christianorum ad' pugnam 
prseparatorum tria millia quingenti. Deinde die tertio 
muris appr9pinquantes insultum fecerunt acemmum, 
suburbium irruperunt, fontem etiam duplipi muro 
circumdatum, habentem barbecanam novem turribus 
circumseptam, a quo cives haurire solebant aqusB 
abundantiam, terra, fimo et lapidibus obstruxerunt. 
Gentiles vero aqu8B penuria laborantes^ animo sunt 
constemati ; princeps civitatis, Alchad nomine, regem 
adiit Fortugalensem reddiditque ei dvitatem, ignoran- 
tibus Christianis. Subaeta itaque mirabiliter urbe a 
peregrinis Crucifixi, inventa sunt in ilia paganorum 
plusquam sexaginta millia, qui omnes in ore gladii, 
prseter solummodo tredeeim millia utriusque sexus, 
periemnt. Sic ^omnipotentis Dei virtute, sine damno 
Christianorum, triumphatum est de paganis; et^ civi- 
tate sordibus et idololatriis emundata, Fortugalensis 
episcopus mahumereiam magnam in honorem Dei 
genitricis dedicavit, praeficiens ibi episcopum quen- 
dam, qui de partibus Flandrise gratia peregrinationis 
advenerat. 

Ut rex Henricus cum Richardo JUio mw pacem 

coactua fecerit, 

Eodem anno, in crastino festivitatis apostolorum 
Petri et Pauli, comes Flandriae Philippus, et Willelmus, 
Remensis archiepiscopus, et Hugo, dux Burgundi®, 



158 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1189. venerunt apud Saumur ad regem Anglonim ad coin- 
ponendum inter eum et regem Francorum et Richardum, 
comitom Pictavorum. Habuit autem comes Riehardus 
Britones confcederatos cum Piciaviensibus, qui a rege 
Frtocorum literas patentes acceperant, quod ipse nul- 
latenus cum rege Anglorum componeret, nisi et ipsi 
in pace fuerint coraprehensL Interea vero rex Fran- 
corum et Riehardus, comes Pictavorum, civitatem 
Turonicam obsidione cingentes, proximo die Lunse post 
festum pnefatum, ex parte Ligeris fluminis, praB modi- 
citate aqu88, scalis muro applicatis, violenter civitatem 
ceperunt et in ea milites sexaginta novem et centum 
servientes. Tunc rex Anglorum in arcto constitutus 
pacem sibi turpissimam facere compulsus est in hunc 
modum ; Rex Anglorum se posuit ex toto in consilio 
regis Francorum, ita quod, quicquid idem rex provi- 
deret vel fieri judicaret, rex Angliae sine conti'adictione 
compleret. Tunc rex Anglorum regi Francorum fecit 
homagium, quia in principio hujus guerrse homagium 
suum reddiderat regi Francorum. Provisum est in- 
super, ut Alesia, soror regis Francorum, redderetur in 
custodia comitis Richardi usque ad reditum suum dc 
peregrinatione terrsB sanctse, ut tunc illam duceret in 
uxorem. Provisum est etiam, quod gomes Riehardus 
acciperet homagia hominum de omnibus terris patris 
sui citra mare et ultra ; et nuUus baronum sive mili- 
tum, qui in hac guerra adhaesit comiti Richardo, de 
csBtero redibit ad regem Angliae, nisi in ultimo mense, 
ante motionem regum versus terram sanctam, cujus 
terminus in media Quadragesima erit. Dabit prseterea 
regi Francorum pro laboribus suis in obsequio comitis 
Richardi impensis viginti millia marcas argenti ; et rex 
Francorum et comes Riehardus tenebunt civitates 
Cenomannicam et Turonicam, cum castellis de Leir 
[etj de Trou, donee omnia fiant quae sunt praelocuta. 

In hoc autem eventu videtur prophetia Merlini 
completa, quae dicit, " Dabitur maxillis ejus fraenum. 



FLORES BISTOKIARUM. 159 

" quod in Armorico frinu f abricabitur ; " &aenum quo- A.D. 1189. 
que maxillia ejus, videlicet regis Anglise, datum est, 
dum, quod prsedecessores sui hsereditario jure in 
Avemia^ tenuerant, dominio subjecit alterius ; dum 
transfugas suos, Gaufridum scilicet de Meduana, Gui- 
donem de Valle, Radulphum de Fulgeriis, intra sinum 
habitantes Armoricum, id [est] Britannicum, qui sinus 
transitum facientibus a Britannia versus Frandam se 
pacificum et commeabilem offerebat, vitatis finibus 
Noimannorum, in ligantiam et potestatem filii sui 
Bichardi, vellet noUet,* transire concessit. 



Vt imperatqr RoTnanus iter peregrinationis arripuit 

Circa dies istos, in festo sancti Georgii, Fredericus, 
imperator Romanus, loca Dominicse passionis visitatu- 
rus peregrinationis iter arripuit apud Remesburgum, 
transitum per Hungariam et Bulgariam, sicut propo- 
suerat, habiturus. 

De Tnorte regis Henrici, 

Rex Henricus de colloquio moestus ad Chinonem 
veniens, gravi tactus incommodo, maledixit diei in quo 
natus fuerat ; et sic in angaria positus infra triduum 
post concordiam factam diem clausit extremum. Obiit 
autem postquam regnaverat annis triginta quatuor, 
mensibus septem, diebus quinque, in octavis apostolo- 
rum Petri et Pauli. In crastino itaque cum portaretur 
ad sepeliendum, regio indutus apparatu, coronam in 
eapite gerens auream, habensque chirothecas in mani- 
bus, calceamenta auro contexta in pedibus, calcaria, 
annulum in digito aureum et in manu sceptrum, ac- 
cinctusque gladio, discoopertum habens vultum jacebat. 
Quod cum Richardo filio suo nuntiatum fuisset, festi- 



> Arrernia in D. | * Nollet wanting in C. 



160 



ROOERI DE WENDOVER 



A.D. 1189. nanter ei venit obviam; quo superveniente, confestim 
manavit sanguis ex naribus regis defuncti, ac si in- 
dignaretur spiritus regis in adventu ejus, qui mortis 
ipsius causa esse credebatur ; quod videns comes 
Richardus amarissime flere coepit, et insastimabili per- 
turbatus angustia usque ad Fontem-Ebraudi feretrum 
sequens corpus patris sui, ab archiepiscopis Turonensi 
et Treverensi^ divinis celebratis mysteriis, fecit hono- 
rifice tumulari. Et quoniam idem rex adhuc viveJis 
saepe dicera consueverat, orbem universum uni non 
sufficere debere pro voto principi, inscriptio illius 
tumuli talis erat; 

" Rex Henricus eram, mihi plurima regna subegi, 

" Multiplicique modo, duxque comesque fui 
" Cui satis ad votum non essent omnia terrse 

" Climata, terra modo sufficit octo pedum. 
" Qui legis hsBc, pensa discrimina mortis, et in me 
" HumauBB speculum conditionis habe." 
Leges autem, quas idem rex ad utilitatem regni com- 
posuit, hoc in loco scriberem, si non lectorem ofFendere 
dubitarem.* 

Per idem tempus Matildis, uxor ducis Saxonise et 
filia ejusdem regis, defimcta est. 



^ Ut comes Richardus ducatum Normannim 

acceperit 

Defuncto itaque rege Henrico, Richardus filius ejus 
statim injecit manus in Stephanum de Turnham, 
sehescallum Andegavise, et mittens eum in custodia 
exegit ab eo castella et thesauros patris sui, quos 
habebat. Deinde omnes servientes patris sui,* quos 
fideles noverat, honorifice secum retinuit, et unicuique 



* Et Treverensi wanting in C. 

2 Wanting In C. 

3 In C. the following heading is 
prefixed : — Capitolom 91. De hiis 



que gesta sunt tempore quo regna- 
vit Bex Bicardus in Anglia. 

* The seven preceding words are 
wanting in C. 



FLORES HISTORIABUM. 161 

servitium, quod patri suo longo transacto tempore fece- A.D. 1189, 
rat, secundum cujusque meritum recompensavit. Jo- *"^ 
hannem vero fratrem suum ad se venientem honorifice 
suscepit. Tunc pergens in Normanniam Bothomagum 
venit, atque decimo tertio kalendas Augusti, pwBsentibus 
episcopis, comitibus, baronibus ac militibus, per mini- 
sterium archiepiscopi de altari beatse yirginis Marias 
ducatus Normannise gladium suscepit; reoeptaque fide- 
litate tam cleri quam populi, Johanni fratri suo omnes 
terras, quas pater suus ei dederat in Anglia, terram 
videlicet quatuor millium marcarum, cum comitatu 
toto Moretonij, dapsiliter confirmavit. Concessit etiam 
Gaufrido fratri suo, ecclesise Lincolniensis quondam 
electo, arcbiepiscopatum Eboracensem; qui continuo, 
missis clericis suis cum Uteris ducis, accepit archiepis- 
copatum in manu sua, expulsis custodibus regis et 
Huberti Walteri, ejusdem ecdesisB decani et a quibus- 
dam canonicis ecdesise illius electi. Dux igitur tertio 
sui ducatus die, babuit colloquium cum rege Franco- 
rum inter Oalvum-montem et Trie, in quo colloquio 
rex Francorum postulavit Gisortium castellum et totam 
provinciam adjacentem; sed, quoniam dux accepturus 
erat Alesiam sororem regis in conjugem, sustinuit ad 
tempus, promissis a duce quatuor millibus marcis^ 
pneter supradictam pecuniam, quam promiserat pater 
suus. 



Ut rex Richardu8 matrem 8uam de longo carcere 

liberavit 

Interea mater ejus, regina Alienora, quae per annos 
sexdecim a toro patris separata sub arcta cai'ceris 
custodia tenebatur, statuendi^ in regno quae vellet a 
filio potestatem accepit, datumque est regni principibus 
in mandatis, ut omnia disponerentur ad votum reginae ; 

^ Statuendo in C. 
U 23058. L 



162 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1189. quae continuo, accepta potestate, omnes captivos per 
Angliam a carceribus liberavit, sicut quad experimento 
didicerat, carcerales custodias hominibus nimis esse 
molestas. Hiis profecto diebus venit in lucem pro- 
phetia Merlini, ubi dicitur, "Aquila rupti foederis 
" tertia nidilicatione gaudebit." Aquila siquidem 
regina est appellata, quia duas alas super duo regna, 
Francorum videlicet et Angiorum, expandit. Hsec a 
rege Francorum disjuncta fiiit propter consangainita- 
tern per divortium, a rege Angiorum segregata exstitit 
per suspicionem et custodiam carceralem ; sic aquila 
rupti foederis utrobique fuit. Quod autem addidit, 
" et tertia nidificatione gaudebit," sic intelligere 
potes; primogenitus reginae filius, nomine Willelmus, 
in puerili 89tate decessit ; Henricus secundus in regem 
sublimatus, hostiliter cum patre congressus, natursB 
debitum solvit; Bichardus, filius ejus tertius, tertia 
nidificatione denotatus, matri gaudium fuit, qui cam, 
ut dictum est, a squalore carceris liberavit. 



Ut dv^ Richardus in Angliam corcmand/us vemt. 

His ita dispositis, dux Richardus, singulis hominum 
suorum jura sua reddens, usque Barbefluvium venit, 
ubi navibus ascensis,^ apud Portesmuthe * idibus Au- 
gusti applicuit ; cujus adventus cum esset per Angliam 
divulgatus, gavisi sunt clerus et populus de^ adventu 
ipsius, et, licet quidam moleste tulissent mortem patris 
illius, solatium illis fuit, quod quidam ait, 

"Mira canam, Sol occubuit, nox nulla secuta est." 

Statim itaque dux ut applicuit, Wintoniam veniens 
fecit ponderare et in scriptum redigere omnes thesau- 
ros patris sui, et inventa sunt plusquam nongenta millia 



» Concensis in C. I » In in D. 

* Portesmue in C. 



FLORES HISTOBIARUM. 163 

librarum in auro et argento, prseter lapides pretiosos. A.D. 1189. 
Deinde apud Salesberi veniens, et inde de loco ad 
locum pergens, unicuique jus petitum reddidit et ter- 
ras multas non habentibus dedit. Dedit prseterea 
Johanni fratri suo filiam Boberti, comitis GloverniaS; 
cum comitatu illo et castellis de Merleberge, de Lute- 
gareshale,^ de Bolesoveres, de Notingeham et de Lan- 
castre, cum honoribus ad ea pertinentibus, cum honors 
Willelmi Peverel, et ei omnia confirmavit ; quo facto, 
comes Johannes desponsavit prsefatam comitis filiam, 
contra prohibitionem Baldewini, Cantuariensis archi- 
episcopi, eo quod parentes erant in tertio gradu con- 
sanguinitatis. 

Circa eosdem dies ouidam canonicorum Eboracensis 
ecclesiae elegerunt Qaufridum fratrem ducis, et, cantato 
hymno, sigillis suis electionem factam solemniter con^ 
firmaverunt ; sed magister Bartholomaeus, Huberti Wal- • 
teri oiBcialis, ejusdem ecclesiaa decani, qui unus erat 
de primis electis, ne id fieret in absentia Dunelmensis 
episcopi et Huberti Walteri, decani scilicet, quorum de 
jui-e erat illi interesse electioni, domini papre prsesentiam 
appellavit. 



0. Elienais intestatvs deoessit. 

Eodem tempore Gaufridus, Eliensis episcopus, duo- 
decimo kalendas Septembris int-estatus decessit, undo 
ex reliquiis ejus confist^ata sunt tria millia marcsB 
argenti, additis marcis ducentis [auri]; numerus vero 
supellectilis suae in annulis et vasis aureis et argen- 
teis, bladi, vestibus* festivis et instauramentis, crevit 
in immensum. 



^ Lutegareshalle, de Peec, in C | ^ Festibus inseTted in D. 



L 2 



164 ROGERI DE WENDOVER 

De Ca7^07iatione regis Riduirdi et modo coronandi. 

A.D. 1189. Dux Richardus, omnibus necessariis ad coronationem 
suam prseparatis, Londonias venit, ubi congregatis 
archiepiscopis Oantuariensi, Rothomagensi et Treve- 
rensi, a quibus absolutus fuerat in partibus trans- 
marinis, eo quod arma moverat contra patrem suum 
post susceptam cnicem ; adfuit et archiepiscopus 
Dublinensis, cum omnibus episcopis, comitibus, baroni- 
bus et magnatibus regni ; congregatis igitur omnibus, 
ordine subscripto diadema suscepit. In primis vene- 
runt archiepiscopi, episcopi, abbates et cleri, cappis 
induti, prsBcedentibus cruce, aqua benedicta et thuri- 
bulis, usque ad ostium thalami interioris, ubi aecepto 
duce duxerunt eum in ccclesiam Westmonasteriensem 
usque ad majus altare cum processione solemni. In 
medio autem episcoporum et clericorum procedebant 
quatuor barones portemtes candelabra cum cereis; post 
quos veniebant duo comites, quorum primus portabat 
Bceptrum regale, in cujus summitate erat signum crucis 
aureum, et alter portabat virgam regalem,^ habentem 
in summitate columbam ; et post iUos veniebant duo 
comites, et tertius in medio eorum, portantes tres 
gladios cum vaginis aureis, de thesauro regis sumptos ; 
sequebantur autem istos sex comites et barones por- 
tantes scaccarium unum, supra quod posita erant 
regalia insignia et vestes, sequente eos comite uno in 
excelso coronam auream portante. Ad ultimum venit 
dux Richardus habens episcopum unum a dextris et 
alium a sinistris, et supra illos umbraculum sericum 
portabatur ; et ad altare, ut diximus, pervenientes, 
coram clero et populo, propositis sacrosanctis evan- 
geliis cum plurimorum sanctorum reliquiis, juravit, 
quod pacem, honorem ac reverentiam omnibus diebus 
vitae suae portabit Deo et sanctse ecclesiae et ejus ordi- 



* Wanting in C. 



FLORES HISTORIAHUM, 165 

natis ; juravit etiam, quod in populo sibi commisso A.D. ii89. 
rectam justitiam exercebit, et quod roalas leges et 
iniquas consuetudines, si aliqusB fuerint in regno suo, 
delebit et bonas observabit. Deinde exuerint eum 
omnibus indumentis suis praeier braccas et camisiam, 
qu8B in scapulis dissuta erat propter unctionem. Bal- 
dewinus, Cantuariensis archiepiscopus, sandaliis calcea- 
turn auro textis, in tribus locis eum unxit iu regem, 
videlicet in capite, in scapulis et in brachio dextro, 
cum orationibus ad hoc constitutis; posito deinde 
super caput ejus panno lineo sacrato, pileum desupcr 
posuit, et regalibus indutum vestimentis, cum tunica 
et dalmatica, tradidit ei archiepiscopus gladium ad ma- 
lefactores ecclesise deprimendos ; quo facto, duo comites 
calceaveruDt ei calcaria, indutusque mantea conjuratus 
est ab archiepiscopo ex parte Dei et prohibitus, ne 
hunc honorem accipere prsesumat, nisi in mente Labeat 
sacramenta tenere quae fecit ; et ipse respondit, se per 
auxilium Dei bona fide observaturum omnia supradicta. 
Deinde coronam de altari accipiens rex tradidit archi- 
episcopo, quam ipse capiti regis imposuit, sceptrum in 
manu dextra et virgam regalem in sinistra; et sic 
coronatus ductus ^ est ab episcopis et baronibus, prsB- 
cedentibus candelabris, cruce et tribus gladiis supra- 
dictis^ et, cum perventum fuisset ad oflTertorium missas, 
praefati duo episcopi duxerunt eum et iterum reduxe- 
runt. Tandem, missa cantata et omnibus rite peractis, 
saepe dicti duo episcopi reduxerunt^ coronatum,^ scep- 
trum in dextra, virgam vero regalem in sinistra 
bajulantem, et ordinata processione iu chorum re- 
versi sunt ; quo cum pervenisset rex, depositLs regali- 
bus indumentis, leviores coronam et vestes resumcns 
perrexit ad prandium, ubi archiepiscopi, episcopi. 



* Ducens in D. 

2 The twelve preceding words wanting in C. 

' Eum in C. 






\* ■ 







' f 

I- -■ 
. I. 



I-"' 



i". 



166 BOGERI DE WENDOVER 

A.D. 1189. comites et barones, cum clero et populo, unusquisque 
secundum ordinem et dignitatem suam ad mensam 
coUocati, epulabantur splendide, Baccho per pavimen- 
tum et parietes palatii discurrenie. Acta autem sunt 
hsec die Dominica, tertio nonas Septembris. 



De peraecutione Jvdaica. 

Huic coronation! multi Judseorum interfuerunt^ con- 
tra regiam prohibitionem, qui die prsBcedente communi 
edicto interdixerat, ne Judsei aut mulieres interessent 
propter magicas incantationes, qu83 fieri solent in 
coronationibus regum; sed curiales, quamvis occuite 
venissent, injectis manibus spoliaverunt eos et diris 
verberibus aflfecerunt, et ab ecclesia illos ejicientes 
quosdam interfecerunt, quosdam semivivos reliquerunt. 
Audiens autem vulgus civitatis quod curiales ita sa^vi- 
ebant in JudaBos, irruerunt in illos^ qui in civitate 
remanserant, multisque utriusque sexus ex eis inter- 
fectis, et domibus subversis et succensis, aurum eorum 
et ai'gentum, chartas et vestes pretiosas rapuerunt; 
qui autem ab hac clade evaserunt, f ugerunt ad turrim 
Londoniarum, et in domibus amicorum suorum in locis 
diversis latitantes de suo damno multos divites red- 
diderunt. Haec persecutio in ortu jubilsBi sui, quem 
annum remiasionis appellant, inchoata vix per annum 
conquiescere potuit, nam, contraria ratione, qui debuit 
eis annus esse remissionis f actus est illis jubilseus con- 
fusionis. In crastino autem, cum rex talem cogno- 
visset injuriam eis illatam, quam propriam reputabat, 
quosdam eorum fecit comprehendi, quorum tres cul pa- 
biles deprehensos per. judicium curias su89 jussit sus- 
pendi ; unum vero, quia furtum fecerat de re cujusdam 
Christiani ; duos, quia incendium fecerunt in civitate, 
unde domus Christianorum sunt combusted. Audientes 
autem Christiani per Angliam in locis diversis con- 
stituti, quod apud Londonias actum est de Judseis, 



FLOBES HISTORIARUM. 167 

irruerunt in eos ubique, maximamque ex eis stragem A.D. nee, 
facientes et eorum spolia diripientcs multos immiseri- 
corditer peremerunt ; sed rex Richardus in crastino 
coronationis suae, cum bomagia et fidelitates a regni 
magnatibus suscepisset, prohibuit ne quisquam JudseiH 
forisfaciat, sed pacem suam habeant per omnes Anglise 
civ^iiates. 

De munificentia regis Richardi. 

Rex Richardus monachis Cisterciensibus, ad capitu- 
lum generale de diversis terrarum locis eonvenientibus, 
singulis annis centum marcas argenti contulit et 
charta sua confirmavit. 

Ut rex Richardus ecclesiis vacantlbus per Amgliam 

pcbstores concesserit 

Rex Richardus in crastino exaltationis sanctsd Cru- 
cis apud Pipwelle, archiepiscoporum et episcoporuiu 
consilio, conventu magno congregato, dedit Gauirido 
fratri suo archiepiscopatum Eboracensem, Godefrido de 
Luci episcopatum Wintoniensem, Richardo, Eliensi archi- 
diacono, Londoniensem, Huberto Walteri Salesburiensem, 
Willelmo de Longo-campo Eliensem; sed Baldewinus, 
Cantuariensis archiepiscopus, factis electionibus, pro* 
hibuit Gaufrido, Eboracensi electo, ne ab alio quam 
a se ordinem sacerdotalem vel consecrationem episco- 
palem susciperet, et super hoc sedem apostolicam 
appellavit. 

Ut HugOy Dvmelmensis episcopvs, data pecunia, 
Tiomen comitis usurpavit 

Eodem tempore rex Richardus deposuit a ballivis 
suis Ranulphum de Glanvilla, AnglisB justiciarium, et 
fere omnes vicecomites Anglise et ministros eorum, 
quos omnes ad gravem redemptionem coegit, et, ut 



'i 




x'V ••••V ■'-'... 



168 



BOQERI DE WENDOVER 



A.D. 1189. terrain promissionis ab infidelium dominatione eripe- 
ret, omnia ei venalia erant, dominationes videlicet, 
castella, villsa, prssdia, silvsB, vicecomitatus, et his simi- 
lia; nnde factum est, quod Hugo de Pusaz, Dunelmen- 
sis. episcopus, emit sibi et ecdesise sum villam regis, 
quae Segesfeld appellatur, cum wapentac et omnibus 
pertinentiis suis, ac Northanhumbriaa comitatum in 
vita sua> qui a rege gladio comitatus accinctus nomen 
sibi comitis usurpavit; quo gladio accincto, rex cum 
cachinno adstantibus ait, "Juvenem feci comitem de 
" episcopo veterano/' Tandem vero ad cumulum subs- 
annationis dedit eidem regi mille marcas argenti, ut 
esset justiciarius Anglise et ut ab itinere terrse sanctsB 
remaneret, et, ne a quoquam redargui posset, data 
pecunia infinita, a sede apostolica, qusa nulli deest, 
impetravit licentiam remanendi ; sicque crucem Domi- 
nicam terrenarum ambitu rerum seductus deposuit, 
qus9 omnibus et prsecipue episcopis portanda prsedica- 
tur. In hoc quoque episcopi facto venit in lucem 
prophetia sancti Gtodrici heremitsa, qui eidem episcopo 
in su» promotionis initio ad se venienti, et de statu 
suo future et vitas suae longaevitate quaerenti, tale 
. fertur dedisse responsum; "De statu vestro futuro,*' 
inquit, ''et de vitae vestrae diutumitate diffinire, sanc- 
torum est apostolorum et eorum consimilium, et 
non meum; quia hie pro peccatis poenitentiam ago 
'' et adhuc me miserum et peccatorem esse doleo; sed 
" iUud vobis dico, quod ante mortem vestram per sep- 
" tennium dolendam incurres coecitatem.*' Episcopus 
autem a viro Dei recedens saepius in animo i-evolvit 
ea qusB audivit, et, quasi securus de dictis sancti effec- 
tus, cum maxima sollicitudine medicorum oculis de- 
inceps medelam adhibuit, ut visu et vita diutuma 
frueretur; sed cum per multa annorum curricula 
invaletudine, qua et mortuus est, pressus jaceret, et 
a medicis quid sibi esset agendum sollicitc requireret, 
unanimi omnes consensu episcopo dedere consilium, ut 



cc 



t€ 



^' 



FXiORES mSTORIARUM. 169 

animsB susb salubriter provideret saluti, et eo diligen- A.D. ii89. 
tius, quo se sciret maturius a vita corporis dissol- 
vendum ; quod audiens episcopus adstantibus ait, 
" Decepit me Qodricus, qui septennem mihi coeci- 
" tatem ante mortem promisit;" sed non immerito 
ccecus dicebatur, qui, data pecunia comitis et» jus- 
ticiarii nomen sibi inaniter usurpans, curis se se- 
cularibus immiscens, peregrinationem terras sanctse 
postponens, curam animarum penitus et sollicitudinem 
pa^toralem parvipendens, non solum mentis lumino 
privatus, verum etiam totus efficitur tenebrosus ; sic- 
que episcopus, secundum hominis Dei arbitrium, sep- 
tem annis expletis ex hac vita decessit. 

Eodem tempore comes Willelmus de Magnavilla 
apud Bothomagum diem clausit extremiun. 

De pugna laudahili a ChrietiaTds contra paganos 

commissa. 

Eodem anno, quarto die mensis Octobris, bellum 
inter Christianos et Sarracenos apud Antiochiam 
commissum est in hunc modum; rex Hierusalem, 
Templarii, Hospitalarii, marchio de Monte-Ferrario, 
Francigenae, Theobaldus prasfectus et Petrus Leonis 
landegravius, cum Theutonicis et Pisanis, simul omnes 
collecti quatuor millia militum et centum peditum in 
exercitu Cbristi fuerunt; Salaadinus autem habebat 
centum millia militum et peditum multitudinem nu- 
merosam. Christiani vero signo sanctas crucis armati 
circa horam diei tertiam bellum inchoantes, Deo 
partem Ulorum fovente, paganos usque ad tentoria 
fugaverunt, et in ore gladii eos insecuti septem acies 
infidelium turpiter confringendo dissipaverunt, Balde- 
winum Salaadini filium interfecerunt, Thacaldinum 
firatrem ejus lethaliter vulneraverunt, quingentos prae- 
tor eos Salaadini milites peremerunt. Dum in hxmc 
modum laudabiliter pugnaverunt, quinque millia mili- 
tum ex improviso exeuntes insultum in Christianos 



170 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1189. fecerunfc; Salaadinus vero, hoc viso, vires suas vehe- 
menter exacuit; Christiani autem ex utroque latere 
angariati, vellent nollent pagani, passim sese in ten- 
toriis viriliter receperunt: Magister tamen Templi et 
plures Christianoruiu eodem die perempti fuerunt. 
• 

Nuntii ex parte regis Francorv/m venerunt ad regem 
RicharduTTij postidantes ut peregrinationeTn terrce 
sanctcB simvZ expedirent. 

Eodem mense Oefcobris Rotrodus, comes Perticensis, 
ex parte regis Francorum venit in Angliam ad regem 
Richardum, nuntians ei et baronibus Anglise, ipsum 
et proceres regni Franciae in generali conventu Pari- 
sius jurasse, quod idem rex cum suis baronibus im- 
mutabiliter, Deo volente, erit apud Vizeliacum^ ad 
clausum Pascba, inde Hierosolymam prof ecturus ; . et 
in testimonium hujus sacramenti idem rex misit 
chartam suam regi Anglorum, petens ut ipse similiter 
cum suis magnatibus faciat eum securum ad ilium 
terminum de suo itinere prosequendo ; unde rex 
Anglorum, convocatis episcopis et regni proceribus 
apud Westmonasterium, a nuntiis prsedictis accepto 
Sacramento regis Francorum, quod immutabiliter iter 
suum expediret,^ fecit jurare Willelmum, comitem 
et mareschallum suum, in animam suam, quod ipse, 
Deo volente, ad terminum prsefixum erit apud Vize- 
liacum * contra regem Francorum, ut inde simul peterent 
terram promissionis ; quo facto, nuntii ad propria sunt 
reversi. 

Eodem anno, kalendis Novembris, Godefridus de 
Luci, Wintoniensis, et Hubertus Walteri, Saresburien- 
sis electi, apud Westmonasterium in capella sanctse 
Katherinae per manum Baldewini, Cantuariensis archi- 
episcopi, munus consecrationis susceperunt. 

* Vigiliacum in D. * I ' Vigiliacum in D. 

^ Hex inserted in D. I 



FLORES HISTORIARUM. 171 

De Concordia facta inter archiepiacopum Cantuarien- 
sem et mondchoa ejusdem loci, et rebus aliis. 

Eodem mense Novembiia Johaimes, Anagniae^ cardi- A.D. 1189. 
nalis, applicuit in ADgliam apud Doverani, et, quia 
rex in partibus erat aquilonis, prohibitum est ei ex 
parte Alienor reginee, ne ulterius procederet nisi per 
mandatum regis; unde per dies tredecim ibidem sub- 
stitit sumptibus archiepiscopi, donee de capelia de 
Akintuna pax inter archiepiscopum et monachos Can- 
tuariae firmaretur. Sed rex sapientissimus Bichardus 
a partibus vocatiis accessit et eodem mense Novem- 
bris finalem inter eos concordiam in hunc modum 
fecit; In primis, Rogerus prior, quem idem archiepis- 
copus contra monachorum voluntatem priorem fecerat, 
deponeretur, et capelia, quam archiepiscopus in su- 
burbio pneter eorum assensum construxerat, proster- 
neretur, et monachi prsedicti facerent arcbiepiscopo 
canonicam obedientiam et subjectionem secundum 
regulam sancti Benedict!, sicut facere consueverant 
praedecessoribus suis ; et rex dedit ad petitionem 
archiepiscopi priori deposito abbatiam de Evesham. 
Provisum est etiam quod capelia praefata non habebit 
baptisterium vel coemeterium, neque administrationem 
nisi.de uno tantum presbytero seculari. 

Willelmus, 7*ex Scotorum, apud CaTUuariam fedt 

homagium regi Richardo. 

Eodem tempore Willelmus, rex Scotorum, apud 
Cantuariam fecit homagium regi Anglorum de jure 
suo in Anglia^ et rex Bichardus reddidit ei castellum 
de Rokesburc et castellum de Berewic ; et pro hac re- 
demptione castrorum, et quieta clamatione fidelitatis 
et liganciaa de regno Scotiae, et chartsB suae confir- 
matione, dedit regi Anglorum decem millia m areas 
argenti. 

* AgnanisB in D. 



■ 



172 ROGERI DE WENBOVER 



De munificentia regis Richardi. 

A.D. 1189. Eodem tempore rex Bichardus dedit Johanni fratri 
suo comitatum Comubiae et comitatam Devonise et 
comitatum de Sumersete et de Dorseto;^ dedit etiam 
Alienor matri suse dotarium consuetum, et, in aug- 
mentum, terras multas et honores. 

Ut rex Richardus in Normanniam trcmafretavit 

Eodem tempore, quinto die Decembris, rex Richar- 
dus a civitate Cantuariensi recedens profectus est ad 
Doveram ad transfretandum, et in vigiUa sanctae 
LueisB virginis transfretavit in Flandriam, et ibi 
receptus est cum gaudio et Isetitia a comite Fhilippo, 
quern etiam rex in Normanniam secum duxit. Bex 
autem dimisit custodes regni Anglise^ Hugonem, Du- 
neimensem episcopum, et Willelmum. Eliensem^ can- 
cellarium suum, Hugonem Bardulphum et Willelmum 
Briwere, qui tenerent leges AnglisB et consuetudines 
reetas, ut unicuique conquerenti rectam justitiam ex- 
hiberent; sed inter csBteros pr^eminebant Hugo Du- 
nelmensis et Willelmus Eliensis episcopi, quorum epi- 
scopus Dunelmensis habuit justiciariam a magno 
flumine Humbrse usque ad Scoticum mare, Willelmus 
vero Eliensis obtinuit justiciariam a flumine praddicto 
ad plagam australem usque ad mare Gallicanum, cum 
sigillo regis et turre^ Londoniensis ; quod Hugo, Du- 
nelmensis episcopus, nimis moleste ferebat, tunc primo 
intelligens, quod rex ilium justiciarium fecerat, non 
zelo justitifiB, sed ut pecuniam, ut prsedictum est, ab 
eo extorqueret; unde ipse et cancellarias in paucis 
unanimes erant, secundum iUud, 

" omnisque potestas 

" Impatiens consortis erit." 



1 Deserto in D. | * Turris in D. 



I 

y 



. 






FLORES HISTORIAEUM. 173 



Archiepiacopua terram Johannis fratris regis inter- 
dAxity sed cardinalis earn relaxamt 

Per idem tempus Johannes, frater regis, coram A.T). 1189. 
legato et episcopis gravem deposuit querelam, quod 
archiepiscopus, post appellationem ad sedem apostoli- 
cam factam, totam terram suam posuerat sub inter- 
dicto, quia filiam comitis Glovernise, in tertio gradu 
consanguineam suam, duxerat in uxorem ; quod au- 
diens^ legatus appellationem suam confirmavit et 
terram suam ab interdicto relaxavit. 



Dednia pars rerum ad svhvervtwmem terrce sancto& 

in Anglia datv/r, 

Eodem tempore decima pars rerum mobilium gene- 
raliter concessa per Angliam, et coUecta ad subven- 
tionem teiTse sanctce, tam clerum quam populum 
exactione violenta perteiTuit, quae sub eleemosynso 
titulo vitium rapacitatis inclusit. 

Eodem tempore Bichardus Londoniensis et Willelmus 
Eliensis electi pridie kalendas Januarii apud Lamheiam^ 
munus conseerationis acceperunt. 



Ut reyes conf(Bderati terram sanctam simul petere 

decreverint 

Anno Dominiese nativitatis Mcxc. rex Anglorum A.D. ii9o. 
Richardus ad natale Domini fuit in Normannia apud 
Burum, et ibi tenuit solemne festum cum primatibus 
terrse illius ; et post natale habitum est colloquium 
inter reges Anglorum et Francorum ad vadum sancti 
Bemigii, ubi inter eos convenit, quod iter Hierosoly- 
mitanum simul, ducente Domino, expedirent. Forma 



■ 



^ Auditus in C. | ^ Lamhetam in C. 



174 KOGERT DE WENDOVER 

A.D. 1190. autem pacis in festo sancti Hilarii, prsesentibus epis- 
copis et magnatibus utriusque regni, cautione jura- 
toria firmata est et in scriptum in hunc modum 
redacta ; " Ego Philippus, rex Francorum, Richardo, 
" regi Anglorum, bonain fidein servabo, ut fideli meo 
" et amico, de vita et membris et honore terreno; 
" et ego rex Anglorum Richardiis idipsum regi Fran- 
" corum facere promitto de vita et membris, nt do- 
" mino meo et amico. Statuimus etiam, quod uter- 
" que nostrum alteri auxilium faciet, si necesse fuerit, 
" ad terram suam defendendam, sicut alter nostrum 
" propriam defenderet et illibatam servaret." Comites 
et barones utriusque regni juraverunt, quod a fideli- 
tate regum non discederent nee guerram moverent, 
donee de peregrinatione redierint, et per dies quadra- 
ginta in terns suis cum pace moram fecerint ; et 
idem uterque regum pro se ipso juravit. Archiepis- 
copi et episcopi utriusque regni juraverunt, quod in 
transgressores hujus pacti excommunicationis senten- 
tiam promulgarent. Statutum est prasterea,^ quod, si 
alter regum in itinere decessisset, alter, qui super- 
vixerit, pecuniam defuncti et gentes haberet ad Dei 
servitium faciendum, flgec constitutio inter reges 
habita, quia ad terminum pra^fixum robur firmitatis 
habere non potuit, distulerunt negotium usque ad 
festum nativitatis sancti Johannis Baptistas, ut tunc 
tarn reges quam universi cruce signati immutabiliter 
apud Vizeliacum^ conveniant, peregrinationem terrae 
sanctse expleturi. ''Si qui autem contra banc consti- 
" tutionem nostram venire attentaverint, terne eorum 
" ecclesiastico subjicientur interdicto, et personae poena 
*' excommunicationis punientur/' His ita gestis, a 
colloquio recesserunt. 



1 Wanting in C. | ' Yireliacum in D. 



FLORES HISTORIARUM. 175 

WiUdmiiSf Eliensis episcopus, legcUiam AnglicB 

impetravit 

Rex Anglorum Richardus cum nuntiis Willelmi, A.D. 1190. 
Eliensis episcopi, [nuntios suos] ad papain Clementem 
destinavit, a quo rescriptum hujusmodi impetravit ; 
" Clemens episcopus, et csetera. Juxta commendabile 
'' desiderium carissimi in Domino filii nostri Richardi, 
" illustris Anglorum regis, fratemitati tuse legationis 
" officium in tota Anglia et WaUia, tarn per Cantuari- 
" ensem quam per Eboracensem archiepiscopatum, et 
" in illis Hibemi89 partibus, in quibus nobilis vir 
" Johannes, comes Moretonii, frater ipsius regis, potes- 
*' tatem habet et dominium, auctoritate apostolica 
" duximus committendum. Datum ij. Junii, pontifi- 
" catus nostri anno tertio." 



Ut Cantuariensis archiepiscopus Hugonem episcopv/m 

auspendit, 

Eodem anno BaldewinuS; Cantuariensis archiepiscopus, 
Richardo Londoniensi episcopo scripsit in haec verba; 
" Cum essemus apud Rothomagum, Hugonem fratrem 
" nostrum Coventrensem episcopum, qui contra digni- 
" tatem ordinis episcopalis oflScium sibi vicecomitatus 
" usurpaverat, suspendimus a divinis; qui postmodum 
" nobis firmiter promisit, quod vicecomitatus curam 
" in manus regis resignabit, nee se de csetero hujus- 
'*' modi officiis immiscebit, unde a nobis beneficium 
" absolutionis promeruit. Mittimus igitur ad vos 
" eundem episcopum cum Uteris nostris^ mandantes 
" quatenus, vobis Rofensi episcopo cum clericis nostris 
" adjuncto, eidem certum diem et locum statuatis et 
" super articulis, pro quibus a nobis suspensus fuit, 
" quod justum fuerit statuere non omittatis." 



* FatentibaH inserted in C. 



176 BOGEBI DB WENDOVER 



De mteritu JvdcBorum i/n diveraia lods. 

A.D. 1190. Eodem anno mnlti, per Angliam Hierosolymam 

properantes, prius in Juds&os insurgere decreverunt ; 

Judsdi igitur, quotquot inventi sunt^ in domibus pro- 
priis apud Norwicum trucidati sunt, quidam vero 
habuenint refugium ad castelliim. Deinde nonis Martii 
apud Stanford tempore nundinamm multi perierunt ; 
item quinto decimo kalendas Aprilis apud sanctum 
Eadmundum quinquaginta septem/ jugulati dicuntur ; 
itaque, ubicumque reperti sunt Judsei, manibus cruce 
signatorum percussi sunt,* prseter illos qui municipa- 
lium prsesidio tuebantur. Sed necem Judaeorum tarn 
exitiabilem viris prudentibus plaeuisse credendum non 
est, cum scriptum sit, "Ne occidas eos, nequando ob- 
" liviscantur populi mei." 

De Jvdcda apvd Eboracum mirabUiter interfectis, 

Eodem anno tempore Quadragesimali, decimo septimo 
videlicet kalendas Aprilis, Judsei Eboracensis civitatis, 
numero quingenti, exceptis parvulis ac mulieribus, 
timentes impetum Chiistianorum, infra turrim civita- 
tis, assensu vicecomitis et castellani ipsius turris, sese 
incluserunt ; quam cum 3 custodes repetissent, JudsBi 
eam reddere noluerunt. At illis insultum in turrim 
facientibus diebus et noctibus, Judsei in se reversi 
obtulerunt pecuniam magnam pro vita habenda, sed 
populus * eam recipere recusavit. Tunc surgens quidam 
legis peritus ait, " Viri IsraelitsB, audite consilium 
" meum. Melius est nobis mori pro lege nostra, quam 
" incidere in manus inimicorum nostrorum, sicut lex 
" nostra prsecepit." Omnes itaque assensum illi prae- 

* Sex in C. [ ^ There is a lacuna in the Cot 



^ The six preceding words want 
ing in C. 
" Wanting in C. 



tonian Codex at this point. The 
text is resumed at the word Hissol 
done, p. 178. 



FLORES HISTORIARUM. 177 

buerunt, et accedens unusquisque patei-fiamilias cum A.D. 1190. 
novacula acuta inprimis inciderunt guttura uxorum et 
filiorum et filiarum suarum et inde totius familisB 
SU8B, projeceruntque mortuos suos, quos sacrificaverunt 
daemoniis, super Ohristianos extra murum ; alios autem 
interfectos et seipsos incluserunt in domo regia, et, 
apposite igne, seipsos. cum domibus regiis combusse- 
runt. Quo facto, cives et milites asdificia Jud^orum 
concremantes, cum cbartis debitorum, thesaurum eorum 
sibi retinuerunt. 



Oaufridus, EhorotiCenais electua, presbyter eat ordvnatus. 

Circa dies istos Willelmus episcopus, regis cancel- 
larius et Anglise justiciarius, cepit ad opus regis de 
singulis civitatibus Anglise duos palefridos et totidem 
summarios, et de abbatiis singulis imum palefridum 
et summarium unum. 

Eodem tempore Johannes, episcopus Candidsecasas, 
Eboracensis ecclesiae suffraganeus, Gaufridum, Ebora- 
censem electum, in presbyterum ordinavit. Per idem 
tempus electio prsedicti Gaufridi a papa Clementc 
confirmatur, qui inter csBtera, qua) capitulo Eboracensi 
scripsit, in fine subjumdt, " Monemus igitur universi- 
" tatem vestram, et per apostolica scripta mandamus, 
" quatenus ipsi ceu praelato vestro reverentiam et 
" honorem impendere studeatis, ut propterea valeatis 
" apud Deum et homines commendabiles apparere. 
" Datum Laterani, nonis Martii, pontificatus nostri 
" anno tertio." 



De diapositione exercitua Chriatianorum in obaidione 

v/rbia Achon. 

Eodem tempore exercitus Christianorum ante Achon 
in hunc modum locatus est; Ante montem Musardi 
supra mare Januenses, post illos Hospitalarii, post quos 

U 28058. M 



178 ROaERI DE WENDOVER 

A.D. 1190. marchio Montis-Ferrarii ; deinde oomes CampanisB Hen- 

ricus, post ilium Quido Duinperc, post quern comes 

Brenensis ; deinde comes de Barro, post ilium comes 
Calunsis, post quem comes B>obertus de Drius et epi- 
scopus Beluacensis ; post illos episcopus Besencenas^ 
juxta quem versus planum comes Theobaldus, et comes 
de Claro-monte, et Hugo de Gtomai, et Otho de Tre- 
soni, Florentius de Haugi, et Walkelinus de Ferrariis ; 
deinde Florentini, post eos episcopus Cambracensis, 
juxta quem episcopus Saresberiensis et cum eo omnes 
Angli ; deinde dapifer Flandrise cum Johanne de Neele, 
et Odone de Hame et Flandrensibus ; post eos dominus 
Hissoldone et vicecomes Turonise, juxta eos rex Hie- 
ruoalem et Hugo de Tabari cum fratribus eorum ; 
deinde Templarii, Jakes de Avenues, post eos Lande- 
gravius et comes Qalres cum Alemannis, Dacis, Theu- 
tonicis et Frisonibus,^ inter quos ad mahumeriam 
posuit tentoria sua dux Suaviae; post, super turrem, 
patriarcha et episcopus Acharon et episcopus Bethleem 
et vicecomes de castello Eraud et Beginaldus de 
Sagitta, AmMdus de Turona, et sub Turone escambia- 
tores ; ad extremum, super portum, archiepiscopus 
Pisanus cum Pisanis; tandem Lumbardi. 



Ca/peUa in honorem beati ThomcB martyris a/pud 

Acharon fdbricata est. 

Circa dies istos, cum primum obsessa fiiisset Achon, 
capellanus quidam, nomine Willelmus, natione Angli- 
cus, Radulfi de Diceto, Londoniensis decani, familiaris, 
dum tenderet* Hierosolymam votum vovit, quod, si 
prospero cursu portum Achon intraret, beato martyri 
Thomae sumptibus suis eapellam construeret, et pro- 
curaret ibidem ad honorem martyris coemeterium con- 

1 Frozonibus in C. J ^ Xeneret in C. 



FLORES HISTORIARUM. 179 

secrari, quod ita factum est. Multis igitur ad capellse a.D. ii9o. 

servitium undique concurrentibus, judicio Christiani- 

tatis idem Willelmus prions nomen accepit, qui, ut 
se militem Christi devotum ostenderet, pauperum praa- 
cipue curam gerebat, et sepeliendis corporibus, tarn 
fataliter decumbentibus quam gladio interfectis, operam 
diligenter impendere satagebat. 



De pHncipibvs exercvtus ScUcuxdi/ni. 

In Achon civitate sub Salaadino hii principes fue- 
runt ; Caracos, quern Corbaran in obsidione AntiochisB 
militem fecerat, qui etiam Salaadinum nutrivit, et cum 
eo Gemaladin, Gurgi, Suchar, . Simcordoedar, Belhages- 
semin, Fecardincerus, et Cerantegadin. In exercitu 
autem ejus hii principes fuerunt; quatuor fratres ejus, 
Saphadin, Felkedin, Sefelselem, Melkalade ; tres filii 
Salaadini, Miralis, MelcaJeth, MelcaJezis ; duo nepotes 
ejus, Techaedin,^ Benesemedin, Coulin, Elaisar, Bederim, 
Mustopk HazadinnerseL Bii omnes habent in sua potes* 
tate has provincias, Joramenses, Botasienses, Birenses, 
Persas, Turcos, Hemsienses, Alexandriam, Damietam, 
Halapitos, Damascenos, totam terram ultra Euphratcm 
usque Mare rubrum et ultra versus Barbariam. Meta- 
lech^ sub se habet Babyloniam, et quatuor fratres 
Salaadini habent sub se Abesiam, Leemen, et Mauros, 
et Nubiam, Caisar, Ascalonie, Amiras, Bedredin, Ami- 
rasen,^ et Nazareth, et Neopolin, et Kamele, Mustop 
Idee, et Maruch ; Hazadinnelser, Montis-regalis et 
Gracei, Corisin, cujusdam partis Armenise; et hiis 
omnibus pneest et dominatur Salaadinus. 



^ Techabedin in C. I ' Amiras in C. 

s Mechaleb in C. | 

M 2 



^*- 




ii 



180 



ROGERI DE WiSNDOVER 



,'\ 



Ut mcLchincB Christianorv/m a Saracenis sv/at 

combustcB, 

A.D. 1190. Eodem anno ignis Graecus a Saracenis, intra Achon 
civitatem obsessis, extra projectus tres macbinas, quas 
Christiani magnis sumptibus construxerant ad urbein 
subjugandam, in momento temporis bi*evissimi funditus 
concremavit, et omnia tertio nonas Maii in cinerem 
redegit. 






De prodiioribuB Christianitatis. 

Eodem tempore An3erius de Monte-regali detexit 
proditionem, quam fecerant ipse et episcopus Belua- 
censis, comes Bobertus, frater ejus, Guido Dunperc, 
Landegravius, et comes de Gelres, unde ceperant a 
Salaadino triginta duo millia bizantiorum et centum 
marcas auri, et praeterea Landegravius habuit quatuor 
camelos, duos leopardos et quatuor accipitres ; his et 
aliis donis corrupti distulerunt insultum et castella 
sua comburi permiseruni 



LUercB regis Richardi pro cancellario auo. 

Eodem tempore Richardus, Anglias rex, omnibus 
fidelibus suis per Angliam constitutis literas in hsec 
verba direxit ; " Richardus, Dei gratia, et csBtera 
" Mandamus vobis et prsBcipimus, quod, sicut nos et 
regnum nostrum diligitis et vos ipsos et omnia quad 
possidetis, sitis omnino intendentes dilecto et fideli 
cancellario nostro, Eliensi episcopo, super omnibus 
quad ad nos spectant, et pro ipso faciatis, sicut pro 
" nobis faceretis si essemus in regno, de omnibus quae 
*' vobis ex parte nostra dixerit. Teste me ipso apud 
" Baionam." 



«( 



(C 



« 



« 



FLOBES HISTOBIABUM. 181 



De rectoribua navigii regis Richardi, et legibvs in 

transgressorea statiUis. 

Circa dies- istos Richardus, rex Anglorum, per con--A..D. ii90. 

silium magnatum suorum elegit Qirardum, archiepis- 

copum Auxiensem, et Bemardum, episcopum de Barvia, 

et Bobertum de Sabulis, Richardum de Canvilla [et] 

Willelmura de Foret, et constituit eos justieiarios super 

totum navigium Angliae, NormannieB, BritannisB et 

PictavisB, quod iturum crat ad terrain sanctam, et tra- 

didit illis chartam suam in hac forma ; " Richardus, 

" Dei gratia rex Anglorum,^ omnibus hominibus suis 

'* per mare ad terram sanctam ituris, salutcm. Sciatis 

" nos de proborum consilio virorum has justitias sta- 

" tuisse ; Qui hominem in navi interfecerit, cum mor- 

" tuo ligatus prqjiciatur in mare ; si in terra inter- 

*' fecerit quemquam, cum mortuo ligatus confodiatur; 

*' si quis convictus fuerit, quod cultellum ad alium 

'' percutiendum extraxerit, aut quod alium ad sangui- 

" nem percusserit, pugnum perdat; si autem nalma 

" percusserit, tribus vicibus mergatur in mari; si 

" quis. in socio opprobrium, convitium, aut odium 

" Dei objecerit, quot vicibus ei convitiatus fuerit, tot 

" imcias argenti reddat; latro convictus de furto, pix 

" bulliens super caput ejus effundatur et pluvia pul- 

" vinaris super caput ejus excutiatur* ad cognoscen- 

** dum eum,^ et in prima terra, qua naves applicuerint, 

" projiciatur." Has autem constitutiones ab omnibus 

fore conservandas,^ et quod singuli prsefatis justiciariis 

obedirent, fecit sacramento confirmari ; quo facto, prse- 

cepit rectoribus navigii sui, ut protinus mare sulcantes 

apud Marsiliam venirent ad eum. 



> Angliie in C. 
s Wanting in C. 



s lUnm in C. 

* Obseryandas in C. 




182 ROGERI DE WENDOVER 

Ut rex Richardvs apud Vizeliacum pera/ni et 

bdculum suscepit 
A.D. 1190. Eodem tempore duo reges, Francorum videlicet et 
Anglorum, convenerunt apud Vizeliacum, ubi corpus 
beatse Marian Magdalenae requiescit, in octavis sancti 
Johaimis Baptists, et per duos dies ibi moram fece- 
runt; et rex Anglorum ibi peram recepit et baculum, 
in ecclesia sancti Dionysii. Deinde reges cum tota 
multitudine profecti venerunt ad Lugdunum super 
Rhodanum, ubi, cum ipsi et maxima pars exercitus 
sui pontem Rhodani pertransissent, pons ille corruit et 
multos utriusque sexus submersit. Postea vero reges 
divisi sunt ab invicem propter nimiam bominum mul- 
titudinem, non poterat enim locus unus ambos conti-' 
nere ; unde rex Francorum versus Januensem civitatem 
iter arripuit, et rex Anglorum versus Messanam ; quo 
cum pervenisset, invenit ibi multos peregrinos, qui 
jam propter diutumam moram, quam ibi fecerant, 
totum aes suum expenderant, quorum multos rex 
Bichardus retinuit et illos exercitui suo conjunxit. 
Cumque rex ibidem per dies octo moram fecisset, 
sperans quotidie adventum navigii sui, fraudatus a 
desiderio suo buccas decem magnas, novem galeias 
bene armatas, conduxit, quas propter moram navigii 
anxius intravit ; et, ne otiosus interim esse videretur, 
transivit cum manu armata et robusta per insulam 
sancti Stephani, et per Aquileiam, et per Montem- 
nigrum, per insulam sancti Honorati, per civitatem de 
Meis, et per civitatem quae dicitur Wintilimine. 
Deinde transitum fecit per castellum, quod Seine nun- 
cupatur, et eodem die locutus est cum rege Francorum, 
qui ibi infirmabatur. Quarto decimo die mensis 
Augusti venit rex Anglorum ad portum Delphini et 
ibi per dies quinque moram fecit ; et ibi misit ad eum 
rex Francorum rogans ut accommodaret ^ quinque 

> Ei inserted in C. 



FLORES HISTORUBUM. 183 

galeias, et rex Anglorum obtulit illi tres, quas rex A.D. 1190 
Francorum recusavit. Deinde vigesimo quarto die 
August! venit rex ad portum, qui Porteswere^ appel- 
latur, qui media via est inter Marsiliam et Messanam, 
sicque loca pertransiens diversa intravit Tyberim, ad 
cujus introitum turris pulcherrima sita est ; et ibi venit 
ad regem Octavianus, Hostiensis episcopus^ rogans eum 
ex parte domini papsa ut ilium visitaret; quod facere 
renuens rex improperavit illi turpia de symonia et 
concupiscentia Eomana et alia convitia multa, dicens 
quod acceperant septies centum marcas pro consecra- 
tione epiacopi Cenomanniee, et pro legatione Willelmi, 
Eliensis episcopi, mille et quingentas marcas argenti, 
necnon ab archiepiscopo Burdegalensi^ qui a elericis 
suis accusabatur de crimine, pecuniam iniinitam ; 
sicque Bomam visitare renuens prope Capuam Apu- 
liam intravit. 



Ut rex Richardus Arthunmi, nepotem miwm, 
h/jeredem aibi constituit 

Per idem tempus rex Sicilise Tancredus, qui WiU 
lelmo regi successerat, ut regi Bichardo pacificaretur, 
dedit eidem regi pro relaxatione omnium rerum quas 
petebat viginti millia unciarum argenti, et totidem 
uncias auri pro quieta clamantia testamenti, quod rex 
Willelmus fecerat Henrico regi patri suo, et pro ma- 
trimonio quod erat contrahendum inter Arthurum, 
ducem BritannisB, et filiam regis Tancredi ; ubi etiam 
rex constituit eundem Arthurum hseredem suum legi- 
timum si sine hserede morifetur ; quo facto, rex viam 
SU89 peregrinationis explere maturavit. 

» 

1 Porteswerre in C. 



184 BOGERI DE WENDOVER 

Ut regi/aa Alienor, a fiUo recedens, Berengaria/m cwm 

eo reliquerit 

A.D. 1190. Eodem tempore regina Alienora, filii sui regis iter pro- 
secutura, et transitum faciens per montem Jani et per 
Italiae plapa, tandem ad filium pervenit ; cum quo qua- 
tuor dierum mpram faciens licentiata versus Angliam 
recessit, relinquens ibi Berengariam filiam regis NavarrsB, 
quam idem rex ducturus erat uxorem; dederat nam- 
que rex Richardus regi Francorum decem millia libras 
pro quieta clamatione ^ de sorore sua ducenda, quo 
etiam pacto rex Francorum calumniam, quam habebat 
in castello de Gisorz et de toto Vegesin, in perpetuum 
relaxavit. 

Eodem anno Fredericus, Romanorum imperator, an- 
num agens imperii quadragesimum, dum per Bulgariam 
Hierosolymam tenderet et ab Yconio versus Antiochiam 
transitum faceret, in fluvio, qui Sapbet appellatur, 
exercitu suo salubriter transeunte, solus equo decidens 
submersus est. 

Ui beatus martyr Thomas rectoribvs navigii regis 

Richardi appamerit 

Eodem anno navigium regis AnglisB, per mare multis 
fatigatum periculis, cum versus Ulixebonam velifica- 
rent, et prseterissent quandam terram in mari proten- 
sam, quae Godester appellatur, et prdeterissent Britan- 
niam, babentes sanctum Mattbseum de finibus terrsB 
in sinistra parte, et mare magnum, quo iter Hierosoly- 
mam, in dextra, dimiserunt Pictaviam et Wasconiam 
in sinistra parte navigii. Et, cum venissent in mare 
Hispanicum, die Dominicas ascensionis invasit navigium 
tempestas valida et horribilis, et separatum est ab in- 
vicem in momento; et dum tempestas sseviret, et 
omnes, dum tribularentur, clamarent ad Dominum, 



* Clamautia in C. 



FLORES HTSTORURUM 



185 



it 



t< 



It 



it 



u 



beatas. martjn" Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, a.d. ii90. 
per tres vices tribus personis, qu83 erant in navi^ """" 
Londoniensium, visibiliter apparuit, dicens eis, " Nolite 
" terreri, ego enim et beatus martyr Edmundus et 
" sanctus confessor Nicolaus constituti sumus a Domino 
hujus navigii regis Anglise defensores ; et si homines 
6t hujus navigii rectores^ a pravis se operibus cus- 
todierint, de pneteritis etiam poenitentiam egerint, 
dabit illis Dominus prospenim iter et in semitis 
suis gressus eorum dirigentur." ^ His itaque sub 
trina repetitione auditis, beatus Thomas evanuit' et 
protinus tempestas cessavit. 

Fuerunt autem in hac navi qui dicebatur Willehnus 
cum Barba, Willelmus filius Osberti et Gaufridus au- 
rifaber, et cum eis cives Londonienses multi, qui jam 
praeterierant Ulixebonam et caput sancti Vincentii, et 
pervenerant prope civitatem Sylviae, quae tunc temporis 
ultima erat * Christianitatis in Hispania, et erat ibi 
adhuc Christiana fides novelJa, utpote qusB in anno 
proximo prseterito facta est Christicola et de manibus 
paganorum erepta; cumque prope civitatem navigassent, 
cognoverunt per indicia notissima quod Christiani ibi 
habitarent ; navis Londoniensis illo se contulit, et cum 
magno honore ab episcopo et aliis omnibus recepti 
sunt. Erant autem in navi ilia plusquam quater 
viginti juvenes bene armati, quos retinuit in servitio 
suo prdB timore imperatoris de Maroch populus civita- 
tis et rex Portugalensis, facientes eis omnimodam 
securitatem de stipendio pro voto competenti, et in- 
super quod ex abundanti magnam eis munificentiam 
providerent. Decem prsBterea naves regis Angliee,* 
nimis cum suis rectoribus hue atque illuc dissipatee, 
tandem, Domino ducente, ad civitatem Ulixebonam 
pervenerunt, ascendentes per fluvium, qui Tagus nun- 



* Nave in C. 

^ The ten preceding words want- 
ing in C. 



C. 



> Dirignntar in D. 

< Naves regis ADglia; wanting in 



186 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1190. cupatur. Deinde archiepiscopus Auxiensis, Robertus 
de Sabulis, Richardus de Canvilla et Willelmus de 
Forz, transeuntes cum navigio inter Africam et Hi- 
spaniam, post tempestates plurlmas in octavis sanctas 
Marise ad MarsiUam pervenenmt cum toto navigio 
sibi commisso ; ubi, Anglorum rege invento, moram 
fecerunt propter quosdam navium necessarios appa- 
ratus. 



Ut Baldeioinus, Cantuariensis archiepiscopus, et 
quidam alii apud Tyriim appliciterv/nt 

Eodem tempore Baldewinus, Cantuariensis* archiepi- 
scopus, Hubertus Saresbiriensis, et Ranulphus de 
Glanvilla, quondam Angli» justiciarius, qui praevene- 
rant regem AnglisB versus Hierosolymam, itinere recto 
tendentes a sinistro Siliciam reliquerunt, et post peri- 
cula multa tandem circa festum sancti Michaelis apud 
Tyrum applicuerunt. Johannes vero, episcopus Nor- 
wicensis, papam adiit, et, accepta licentia, Dominicam 
ibi crucem deposuit et sic sacellis evacuatis ad Angliam 
rediit^ absolutus. 



Dd confiictu inter reges apud Messanam. 

Eodem tempore rex Francorum Philippus decimo 
sexto kalendas Octobris apud Messanam applicuit, et 
hospitatus est in palatio regis Tancredi; rex vero 
Ridiardus superveniens nono kalendas ejusdem mensis 
ingressum dvitatis habere non potuit, Francigense 
enim metuebant ne victualia duotus regibus suffice- 
rent, quos multitudo maxima sequebatur. Quod cum 
rex Richardus cognovisset, misit marescallos suos ad 
majores civitatis, petens ut exercitui suo victualia 
venderent, ne escarum penuria laborarent; et cives 



1 Wanting in C. 



FLOBES HISTORIARUM. 187 

portas aperire, et benigne tantum principem recipere, A.D. ii90. 
volentes, Franci non permiserunt, aed armati mui'os 
ascendentes portas defendere laborabant. Quo facto 
rex Bichardus jussit exercitui suo ad arma convolare, 
sibique et suis ingressum, hostibus invitis, prseparare ; 
qui illico praeceptis regiis obtemperantes valvas inva- 
serunt, multisque ex Francigenis interfectis, violenter 
intraverunt, atque praevio rege omnes in fugam com- 
pulerunt. Hoc factum cum pervenisset ad aures regis 
Franconim, maximam adversus regem Anglorum in- 
dignationem in animo concipiens nunquam earn depo- 
suit quamdiu supervixit; veruntamen eodem die col- 
loquium habentes pacificum nullam omnino mentionem 
de rebus gestis fecerunt. 



Ut rex Richardus quasdam munitiones subjugavit, 

Eodem tempore, octavo kalendas Octobris, rex Fran- 
corum naves ascendit, sed, quoniam ventus erat con- 
trarius, ipsa die Messanam rediit ; et rex Richardus 
pridie kalendas Octobris transiit fluvium, qui Far 
dicitur, et cepit in Calabria locum munitissimum, qui 
Labamare appellatur; posuit in eo sororem suam 
Johannam, quondam Siciliae reginam, et rediit ad 
Messanam. In crastino autem cepit castellum inter 
C9,labriam et Messanam, quod monasterium Grifonum 
nuncupatur ; ubi Grifones insultum facientes in Hugo- 
nem Brunum, comitem Marchise, a rege Kichardo 
repulsi sunt, qui, januis clausis civitatis, ad propugna- 
cula murorum se conferentes homines et equos regis 
occidcrunt et quosdam vulneraverunt. Tunc rex iratus 
portas civitatis confregit et civitatem cepit, homines- 
que suos in ea posuit quarto nonas Octobris, et tertio 
nonas ejusdem obsides ei dederunt de pace servanda 
majores civitatis; quo facto, firmavit ibidem castrum, 
quod Mategrifum appellatur. 



188 BOGEBI DB WEKDOVBR 

B- Tunc hftbitum est concilium provinci&le apud West- 
monasterium, prsasidente Willelmo, Eliensi episcopo et 
apostolicie sedis legato, idibus Octobria, in quo pauca 
vel nulla provisB aunt de aedificatione ecclesiBe An- 
glicanGS. 



Ut ecdesia Normannica a servitutis jugo fuerit 
libercUa. 

Circa dies istos ecclesia Dei in Normannia de longo 
servitutis jugo liberata est, glorioso rege Richardo 
annuente et omnia diaponenta In primis determi- 
natum est, et a rege conceaaum, de clericis, quod nulla 
occasion e a secularibus capientur potest atibus, sicut 
fieri consueverat, nisi pro homicidio, furto, incendio 
et hujusmodi enormi fla^tio; qui continuo, cum re- 
quiaiti fuerint a judicious ecclesiaaticis, qaiete^ et sine 
more reddentur in curia ecclesiastica judtcandi. Item, 
generaliter omnea de fidei Itesione vel juramcnti trans- 
gressione quteationes in foro eccleaiaatico tractabuntur. 
Item, quEostiones de dote vel donatione propter nup- 
tias, quando mobilia vel se moventia pebuntur, ad 
ecclesiam referentur. Item, in ecclesiis conventualibus 
abbatea vel priores' aut abbatissse cum asaensti sui 
episcopi eligentur. Item, nulla fiet recognitio in foro 
seculari, si charta vel alio mode eleemoaynatam esse 
possessionem viri ecclcsiastici probare poterint, eed ad 
ecclesiasticos judices remittentur. Item, distribuCio 
terum, quEe in teatamento relinquuntur, auctoritate 
ecclesise fiet ; nee decima pars, ut olim ' subtrabetur. 
Item, de bonis clericorum, etei dicantur fuiaae usurarii, 
vel quocumque mortis genere prseventi, nihil pertiuet 
ad secularem potestatem, sed episcopali auctoritate in 
opera pietatis distribuentur. Item, quicquid laici in 



I Qaieti in D. I > tJt olini wanting in D. 

' Tel priore* wuititig in C. | 



FLORES HISTORIARUM. 189 

vita SUA donaverint, vel quocumque titulo a se alien- A.D. ii9o. 
averint, etsi usurarii fuisse dicantur, post mortem non 
revocabitar; quse vero post mortem non alienata inve- 
nientur, si cognituml ftierit ipsos tempore mortis 
fuisse usurariosy confiscabuntui*. Item, si mortuus 
habuerit aliquod vadium, unde sortem suam perceperit, 
portio ipsius libera ad eum qui invadiavit, vel ad 
hseredes ipsius, revertetur; idem fiet de portionibus 
uxoris et filiorum ejus post mortem ipsorum. Si quis 
enim subitanea morte vel quolibet casu prsBOCCupatus 
fuerit, ut de rebus suis disponere non possit, distri- 
butio bonorum ejus ecclesiastica auctoritate fiet. 

De /morte BaldewiTd, Cantuariemsis archiepiacopi, 

Eodem tempore Baldewinus, Cantuariensis archiepi- 
scopus, duin apud Achon in extremis laboraret, omnia 
sua ad subventionem terrsB sanctse legavit ; post cujus 
decessum Hubertus, Saresbiriensis episcopus, ab eo 
executor constitutus fideliter bona ipsius pia eroga- 
tione distribuit, et de castrorum excubiis ^summopere 
soUicitus militibus viginti et servientibus quinquaginta, 
sicut decreverat idem archiepiscopus adhuc vivens, per 
dies plurimos debita stipendia persolvit, pauperum 
semper curam agens, erga destitutos auxilio miseri- 
eordisB oculos reflectens, offieium boni praesulis per 
omnia implens. Civitas* vero Achon Christianis post 
multos insultus fortiter restitit, quia muris, gentibus 
et machinis satis erat munita, et Salaadinus circa ob- 
sidionem exercitum suum undique conglobatum habebat, 
unde tam de subtractione Cbristianorum, quam de 
amissione ibidem mortuorum, exercitus Christi erat 
nimium imminutus; veruntamen Christiani de conso- 
latione Christi confidentes, molestias obsidionis et 
labores, usque ad adventum regum sperant se posse 

> Recognitum in C. | ' Ciyitates in C. 



190 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1190. sustinere, si . videlicet circa sequens Pascha venerint, 
sin autem, et pecunia deficiet et spes terrense conso* 
lationis evanescei 



De auperbia Willelmi, Eliensis episcopi et Anglice 

canceUarii, 

« 

Sub hiis diebus Willelmus, Angliae justiciarius et 
apostolic* sedis legatus, fecit turrim Londoniarum fos- 
sato profundissimo circumcingi, sperans se posse. Ta- 
misidB fluenta in urbem^ ducere, sed post mnltos de 
fisco suraptus se laborasse inutiliter comprobavit. Erat 
prseterea idem cancellarius maxitnus inter omnes occi- 
dentales, rex et sacerdos in Anglia, qui omnia pro 
nihUo ducebat^ cum episcopali tantum dignitate non 
contentus nimis alta se sapere denotavit; in prima 
namque literarum suarum f route vanitatem et ela- 
tionem expressit cum dixit, " Willelmus, Dei gratia 
" Eliensia episcopus, domini regis cancellarius, totius 
" 'Angliae justiciarius et apostolicae sedis legatus, salu- 
" tern" et caetera. Has autem dignitates, quas pretio 
obtinuerat, immoderato excessu exercuit, volens sacel- 
los, quos in eariim impetratione evacuaverat, reficere. 
Pecuniam suam distribuit ad mensam, ut iterum re- 
diens cum usuris utique extorqueret illam ; nam lega- 
tionis officium, quod mille fusis argenti libris adqui- 
sierat, adeo immoderate peregit, ut omnibus Angliaa 
ecclesiis tam conventualibus quam catbedralibus fieret 
onerosus, siquidem mille et quingentis per Angliam 
evectus equitaturis, clericorum stipatus catervis mili- 
tumque vallatus agminibus, omnia fere, quae episcopali 
reverenties congruunt, praBtermisit. Illi omnes filii 
nobilium adstabant in mensa, quos suis neptibus ^ et 
consanguineis puellis copulavit per matrimonia, felices 
se existimantes quos familiares habebat. Non fuit 



1 Orbem in D. I * Neptis in D. 



FLORES HISTORIARUM. 191 

terra venalis, quam non emeret, ecclesia vel abbatia A.D. ii90. 
vacans, quam non daret aut retineret, cnstodia castel- 
lorum aut villarum quam vel metu vel pretio non ob- 
tineret; his autem et his similibus multis terrorem 
incussit. Siluit regnum Anglise a facie ejus, nee fait 
qui obmurmuraret, cum sibi in Anglia nihil ad ex- 
pugnandum restaret. Sequebantur ilium 

Ambubaiarum collegia, pharmacopolae, 
Mendici, mimae, balatrones, hoc genus onme, 

ut illi omni musicorum genere et modulationibus vo- 
cum obsequeretur in terris, sicut angeli sancti omni- 
potenti Deo obsequuntur in coelis ; hoc autem totum 
fecit, ut cum Domino a pari contendere videretur, sed 
hsec omnia quem finem sint habitura, sequens relatio, 
cum id tempus obtulerit, non tacebit. 



De morte multorum apvd Achon. 

Anno Dominicae nativitatis Mcxci., post mortem A.D. 1191. 
venerabilis viri Baldewini, Cantuariensis archiepiscopi, 
in obsidione Achon defimcti sunt nobiles et in omni 
probitate experti milites Randulphus de Fulgeres, 
comes Bobertus Ferticensis, Theobaldus Blesensis, 
comes Stephanus frater ejus, comes et fiUus imperar- 
toris Frederici, comes de Ferrariis, comes Bobertus 
Leucestrensis, Banulphus de Glanvilla, BAdulphus de 
Altaripa, archidiaconus Colecestrensis, et alii innu- 
merabiles cum eis, ex aeris nimia corruptione, ut 
dicimt ; reges vero Francorum et Anglorum in Sicilia 
moram fecerunt donee veniret tempus vemale, quo 
possent tutius maris pericula evitare. 

Eodem anno^ Clemens papa, cum sedisset anno uno 
et mensibus duobus, diem clausit extremum, cui sue* 
cessit Cselestinus, qui antea Hyadntus vocabatur. 

^ Tempore in C. 



^■v^^'" 



192* ROGERI DE WEKDOVER 



Ut rex Prancorv,m PhUippv^ et rex Anglorum Ri- 
chardua apud Meaaanam naves ascenderint. 

A.D. 1191. Eodem anno, quarto kalendas Aprilis, rex Franco- 

rum apud Messanam naves ascendit atque versus Hie- 

rosolymam via recta vela dire^it. Rex vero Ri- 
chardus, quarto idus Aprilis in magna gloria ilium 
secutus, habuit in comitatu suo trededm buccas tri- 
plici velorum expansione velificaias, habuit prseterea 
centum naves onerarias et quinquaginta galeias trire- 
mes; qui circa diem vigesimum Rhodon insulam su- 
bintrans, decursis^ diebus decem, apud Cyprum appli- 
cuit. Cursac autem dominus insuldB, qui se impera- 
torem nominavit, in nianu forti et armata regi portum 
prohibiturus occurrit, et homines naufragos regis quam- 
plurimos cepit. spoliavit et in carcerem fame perituros 
reclusit; unde rex Anglorum magnificus ira succensus 
iniit cum hoste jam dicto congressum, a quo festinam 
adeptus victoriaui ipsum victum et vinctum retinuit, 
et filiam ejus unicam totamque Cypri insulam cum 
univerais munitionibus suae subdidit ditioni. Cm-sac 
cum lege pactum iniit, ne ferreis detineretur in vin- 
culis, quod rex pactum observans eum compedibus^ 
fecit arctari argenteis et in castello prope Tripolim, 
quod ^ Margeth appellatur, retrudi pnecepit ; filiam au- 
tem ejus letinuit, cum duabus reginis in tbalamo suo 
honorifice custoditam. Rex autem sapientissimus, ob 
sui suorumque recreationem ac victualium aggregatio- 
nem recentium, post tsediosam maris vexationem ibi 
sine alicujus dispendio pausare deci'everat, sed pne- 
fatus Cursac videlicet interdixit, ne fines suos ingi^edi 
attentaret ; interdixit insuper, ne quis suorum exerci- 
tui regis Anglorum victualia venderet aut exponeret 
res venales, unde regis animum ad • iracundiam provo- 



^ Decorsibus in C. 
- Wanting in C. 



^ Quffi in D. 






FLORES HISTORIARUM. 193 

cans compuUt ilium, ut prsefatam ei injuriam irro- A.I>. n9!, 
garet. Tandem vero, cum totius insulsd thesaurum 
obtinuit et ibidem omnia pro voto disposuisset, de- 
sponsavit ibi filiam regis de Navarria, nomine Beren- 
gariam, quam regina Alienor ad eundem regem ad- 
duxerat in Sicilia commorantem. Eodem tempore 
papa Oselestinus consecravit in imperatorem Henricum, 
filium Frederici imperatoris, in Faschali solemnitate, 
feria quarta. 

Eodem tempore comes Flandrensis Philippus cum 
rege Francorum in terram sanctam proficiscens absque 
liberis obiit. 

Ut Gaufridu8, Eboi^acenaia archiepiscopius, apud 
Doveram incarcerates fuerit 

Per idem tempus, ex mandato summi pontificis, 
Bartholomseus, Turonorum archiepiscopus, Gaufridum, 
Eboracensem electum, episcopum consecravit, qui post 
consecrationem suam ad Angliam tendens apud Dove- 
ram cum suis applicuit. Matthaeus de Clere, vice- 
comes illius comitatus, paulo ante literas Willelmi, 
Eliensis episcopi, susceperat in hsec verba ; *' Prsecipi- 
" mus tibi, quod, [si] Eboracensis electus ad aliquem 
" portum in balliva tua applicuerit, aut aliquis nun- 
'* tiorum ejus, eum retineri facias donee mandatum 
" nostrum inde receperitis ; et similiter prsecipimus, 
" quod omnes literal domini papie, aut aUcujus magni 
" viri, qui illuc venerint, facias retineri." Matthseus 
yero, cum archiepiscopi adventum cognovisset, non 
segniter sibi injuncta cum consilio sororis Eliensis epi* 
scopi, quae tunc castellum custodiebat, peragens, per 
sex dies cum armatorum multitudine fecit [eum] in 
prioratu sancti Martini nequiter obsideri, quem etiam 
in tantum coarctavit, ut vix ei medio tempore victua- 
lia possent emendicata ^ conferri ; nam perfidorum ma- 

1 £i repeated in D. 
U 23058. . 2^ 







' ^ 



(' 
■» 

■ v.. 






194 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1191. litia in deterius proruente, milites Eliensis episcopi 
cum armatorum multitudine venerunt ad ecclesiam 
prssfatam cum fustibus, et armis imientes in archiepi- 
scopum firmiter indixerunt, ut de regno sine mora in 
Flandriam cum suis navigaturus exiret; quod facere 
recu8an8 archiepiscopus, stolam in collo gerens, in ma- 
nibus crucem bajulans, ab altaris comu per pedes, 
per crura, per brachia, colliso capite in pavimentum, 
violenter extrahitur, et per viam lutosam, per loca 
immunda, cum clericis suis et viris religiosis, qui de 
partibus multis ad ipsum videndum convenerant, per- 
ductus est in castcllum et detrusus in carcerem, [et] 
per dies octo sub arcta custodia servabatur. Quod 
audiens episcopus Londoniensis cum festinatione yenit 
ad cancellarium, a quo post multas supplicationes vix 
tandem obtinuit liberationem archiepiscopi, episcopatu 
suo toto quasi pignore^ obligato. Carcerem itaque 
egrediens archiepiscopus Londonias venit, ubi ab epi- 
scopo Londoniensi et clero et populo honorifice sus- 
ceptus est cum proeessione solemni. HaBC profecto 
temeraria prsesumptio postmodum in cancellarii de- 
jectionem, ut in sequentibus dicetur, plurimum redun- 
davit. 



Nota edipsi/m aolis. 

Eodem anno, mense Junii, inivigilia sancti Johannis 
Baptists^, die Dominico, eclipsis solis ^ apparuit circa 
horam diei sextam et perduravit^ usque ad horam 
octavam, luna vigesima septima, sole in signo Cancri 
existente. 



• Pignoris in D. I ^ Duravit in C. 

' Wanting in C. | 



FLORES HISTORIARUM. 195 

Ut rex Richardus [ruimm qvxvm, dromv/ndam 

appellant, cepity 

Circa dies istos rex Francorum Philippus duodecimo A.D. 1191. 
kalendas Aprilis ^ apud Achon applicuit, quern rex 
Richardus insecutus cum magna victualium copia apud 
Cyprum naves ascendit. Audiens autem exercitum 
domini regis Francorum magna famis inedia laborare 
apud Achon, ita ut sextarius firumenti sexaginta 
marcis venderetur, onustis navibus multis alimentorum 
copiis, tantaB calamitati miseriseque succurrere matura- 
vit; qui dum prospero ventorum flatu versus Achon, 
quae civitas antiquo vocabulo Ptolomaida dicebatur. vela 
dirigeret, octavo idns Junii apparuit illis navis qute- 
dam permaxima, quam dromundam appellant, misaa a 
Saphadino, fratre Salaadini, Soldano Babylonise de 
civitate Baruth immensis referta divitiis, quae obses- 
sis infra urbem Achon paganis opem erat allatura: 
erat' praeterea in navi ilia ignis Graecus, serpen- 
tum * ignitorum plurima vasa plena^ et robustorum 
hominum^ mille et quingenti, quorum suffiragio na- 
vis muniretur. Instructis igitur in momento tem- 
poris regis Richardi ad bellum agminibua, galeiarum 
concursu undique fit insultus acerrimus, sed navis 
ventorum deatituta solatio immobilis permanebat. 
Tandem quidam remigum, mergendi sub aquis arte 
eruditus, uatans sub latice accessit ad navem et eam 
quantocius terebro perforavit; qua perforata, nauta, 
Christum habens tutorem, ad galeiam de qua exivit 
reversus regi quae fecerat declaravit; deindo modico 
tractu temporis aqua subintrans omnia navis tabulata 
transcendit, et hominibas, qui prius in propugnaculis 



1 Two leaves arc wanting at this 
point in D. which are supplied from 
Mr. Lnard's edition of Matthew 
Paris (Chron. and Mem., Vol. II., 
pp. 373-387), collated with C. 



' In diebns Paschalibas substi- 
tuted in G. 
3 Erant in C. 
* Serpentium in C. 
' Bellatorum inserted in C. 

N 2 



196 BOGERI DE WENDOVEB 

A.D. 1191. confidebant, spem evadendi prorsus ademit, quorum 
mille trecentoa rex Richardus in mari submergi pne- 
cepit, et ducentos vivos reservavit. 



Ut rex Richardvs apvd Achon applicuit, et de captiane 

^usderrb v/rbia. 

Rex Richardus, cum spolia navis omnia collegisset, 
prosper© cursu ad portum Achon, quo tendebat, appro- 
pinquavit. Denique sexto idus Junii, rege portum 
intrante, lituorum stridor, ductilium clangor tubarum, 
strepitus comicinum horribilis littora repleverunt, terra 
per circuitum resonabat; quod factum Christianos 
animavit ad pugnam et Saracenis obsessis terrorem 
incussit, magnum principem advenisse dedarans. Tunc 
rex Richardus animi sui generositatem omnibus ex- 
ponens famelico exercitui victualia^ ministravit. His 
itaque ita gestis duo^ reges militaribus catervis^ ac 
populari stipati circa urbem petrarias et macbinas 
alias locaverunt, qui cum lapidum ponderositate et usu 
assiduo diebus videlicet et noctibus muros civitatis 
attrivissent, in stuporem conversi sunt infideles, nuUam^ 
deinceps habentes fiduciam resistendi ; qui communi- 
cato cum suis consilio, de pace tractare cceperunt, tali- 
bus initis pactionibus, quod Salaadinus pi*o redemp- 
tione eorum veram crucem, quam in bello ceperat, 
restitueret et captivos Christianos mille quingentos, quos 
eligere vellent, redderet et insuper septem millia bi- 
santiorum ad pactionem prsefatam augeret. Sic civitas 
cum armis et omnibus quad in ea erant, salvis tan- 
tummodo corporibus Saracenorum, duobus regibus 
reddita est quarto idus Julii ; veniente itaque die 
statuto quo Salaadinus debuerat implere pactum re- 



1 Largiter inserted in C. 
3 Hiis denique itaque gestis duo, 
ifcc. in C. 



* Wanting in C. 
< Wanting in C. 



FLOKES HISTOBIARUM. 197 

gibus promissum nihil de eo quod promiserat adim- A-D. ii9i. 
plevit In tanti igitur ultionem excessos circa duo 
millia sexcenti Saracenorum capitis animadversione 
mulctati sunt ; paucis de nobilioribus reteniis, pro 
diapositione regum, vinculorum pondere coarctatis. 



Ut rex Francorum i/nvidia ductus ad propria 

remeavU. 

Subjugata itaque civitate, rex Francorum ad propria 
redire disposuit, quasi toto negotio consummato ; anxi- 
ebatur-enim supra modum, eo quod universa, quaB in 
exercitu Christianoinim fiebant, regi Richardo adscribe- 
bantur. FrsBtendens igitur rex seris inopiam et pau- 
pertatem, dixit se ibi diutius immorari non posse ; 
quod cum magnificus rex Anglorum Bicbardus, cui 
ardens inerat desiderium negotium Cruciiixi promo- 
vere, cognovisset, promisit se regi Francorum commu- 
nicaturum omnium, quicquid in auro et argento, 
victualiumque congregatione, quicquid in equis, armis, 
navibus possedit, medietatem, ita videlicet ut inimicos 
Christi simul de terra sancta disperdere laborarent; 
sed quoniam idem rex reditum suum^ immutabiliter 
ordinaverat, suis redamantibus totoque Christianorum 
exercitu graviter constemato, cum paucis suorum re- 
patriaturus naves ascendit. Suborta f uit enim ^ inter 
reges dissensio, eo quod rex Francorum urbem Achon, 
et reliquas quas capturi erant, tradere marchisio de 
Monte^Ferrato voluerat et regem eum constituere 
terrse sanctse; habuit namque idem marchisius uxorem 
filiam' regis Almarici, sororem scilicet reginas Hieru- 
salem, quae jam defuncta fuerat ut superius relatum 
est. Cujus voluntati rex Richardus prorsus obstitit, 
ostendens rationabiliter justius fore regi Guidoni, regno 



1 Wanting in C. I > Wanting in G. 

3 Bnim fuerat in C. I 



I9o ROQEBI DE WENDOVKB 

A.D. 1191. jam pridem spoliato, regnum suum restituere, c^uam, 
illo vivgnte, alium Bubrogare ; cum constaret ilium non 
per ignaviam vel concordiam ' ambisse, sed in gravi 
belli certamine, ob hosUum numerositatem ac' sui ex- 
ei-cituB paueitatem, simul cum cruce a Saracenis 
caplum fuisse. Hoc niminim inter prsedictos principes 
discordife seminarium dignoscitur exstitisee, cum tamen 
hiBC discordia primo apud Messanam Siciliie civitatem 
inter eosdem pullulaverit. Richardo rege urbem ean- 
dem manu ai-mata contra regem obtLnente, et plurimoa 
suorum prost«rnente, ob convitia et vexationes, quas 
GXercita'j regis Francortim euo exercitui inferebat. 
Cemens itaque, ut jam dixi, rex Franconim diveraso 
natiouis homines, qui od loca sancba confluxerant, se 
sub potestate regis Richardi tradero, famamque probi- 
tatis ejus in dies excreseere, eo quod esset in t^esau- 
ris locupletior, in donativis erogandis profusior, in 
exercitu numerosior, in hostium expugnatione ferocior, 
reputans pro alterius excellentiori gloria famam pro- 
priee probitatis obfuscari, maturiua naves conscendit. 
His autem omnibus illud accessit, quod comes Flan- 
drite jam obiorat, ctijus terram plurimum gestiebat. 
I^tur juratoria cautione prsestita, ne terram regis 
Angliie vel principum, qui cum eo remanebant, inva- 
deret, recessit ; rege autem recedente, rex Richardus 
fecit fossata Action civitatis et murorum scissuras op- 
time reparari, atque earn hominibus et armis egregie 
pnemunivit. 

De ^rogreaau regis RicJiardi. 

Hiis ita gestis, gloriosus rex Fichardus in vigilia 
aasumptionis beatse Marise ad obsidendum et expug- 
nandum maritimas dvitates de portis Action primus 
cum suis commilitonibua * audacter progroditur, figi- 

> Vel Bocordiam In C. 

" The three preceding words vuitug in C, 



FLOBES HISTORIABUM. 199 

que tentoria jussit, speotante e^ vicino exercitu Salaa- A.D. ii9U 
dini, nbi duo millia septingentos * Saracenorum dam- 
naverat sententia capitali ex hiis quos in Ptolomaida 
ceperant reges,* ut superius est relatum. Quod ubi 
Saracenis innotuit^ qui urbee maritimas occupaverant, 
metuentes ne simili rabie in eos sicut in Ptolomai- 
denses debaccharet, diffidentesque de subventione Salaa- 
dini, qui pro redemptione cseterorum postulata nega- 
verat, relictis urbibus vacuis diffugerunt statim cum 
regis adventum audierunt ; hoc idem * illi, qui in Cay- 
pha et in CaBsarea, in Assur et Jopen et Qaza et 
Aschalonia habitabant, egerunt ; sicque, Deo volente, 
actum est, ut omnis ilia regio maritima versus plagam 
illam caperetuc et capta a Christicolis inhabitaretur, 
licet non sine gravi certamine belli, cum exercitus 
Salaadini semper a latere exercitum Cbristianorum 
subsequeretur atque acies extremas in locis angustiori- 
bus graviter infestaret, nnde et de utroque exercitu 
plurimi ssepius corruerunt. Munitis* igitur civitatibus 
jam dictis, rex magnificus Richardus Achon rediit cum 
triumpho. 

Sed hsec quae diximus clarius elucescent, si episto- 
1am regis, quam Waltero, Rothomagensi archiepiscopo, 
direxit pro eodem negotio, hie ponamus. "Richardus, 
" Dei gratia rex Anglias, et csBtera. Noveritis domino 
" rege ° Francorum ad propria remeato, et, ruinis 
" scissurisque Achon civitatis reparatis, ad promoven- 
" dum Christianitatis negotium et prosequendum voti 
" nostri propositum apud Jopen iter arripuimus, et 
" nobiscum dux Burgundise cum Francigenis, comes 
" Henricus cum suis, et multi alii comites et barones. 
" Cumque inter Achon et Jopen plurimum esset spa- 



> Spectari de in C. 
s Sexcenti in C. 
» Wanting in C. 



* Wanting in C. 

^ Mntatis in C. 

" Quod domino Bege in C. 



'VV« .• 



200 KOGERI DE WENDOVEB 

A.D. 1191. " tium et tractus viaruni prolixior, apud Caesaream 
^~ " tandem cum multo sudore gravique labore nostrorum 
*' descendimus, et ipse Salaadinus in eodem itinere de 
" suis quamplurimos amisit. Cum ^ populus Dei ibidem 
*' aliquantulum repausaret apud Jopen, sumus iter 
" propositum proseeuti; et, nostra^ custodia prseeunte 
" et castra apud Assuram metante, Salaadinus cum 
" vehementi paganorum incursu super ultimam custo- 
" diam nostram impetum faciens, divinse miserationis 
'' gratia favente, a quatuor solummodo aciebus, quse 
" in fronte ei oppositas erant, compulsus est in fugam, 
'* ipsumque fugientem per leucam unam sunt prose- 
'* cutse, tantamque stragem de nobilioribus Saracenis 
" ilia die videlicet in vigilia beatss Marias, prope As- 
'' suram fecerunt, quantam Salaadinus sexaginta^ annis 
" transactis non sustinuit una die. Deinde Jopen, 
'' Deo ducente^ pervenientes villam fossatis et muris 
" firmavimus; in proposito habentes, ubicumque pote- 
'' rimus attingere,^ Christianitatis negotium pro posse 
" nostro promovere. Post diem vero prsedictse confu- 
'* sionis non est ausus Salaadinus cum Christianis 
<< cominus congredi, sed ad trucidandos crucis amicos, 
'* sicut oves occisionis, insidiatur occulte quasi leo in 
^' spelunca sua. Audito autem quod nos ad Ascalon 
" maturo gressu tenderemus, ipsam evertit et ad terram 
" funditus prostravit, totamque Syriam, quasi totius 
/' consilii et auxilii beneficio destitutus, jam deserit 
'' et contemnit; unde bonae spei sumimus argumen- 
" tum, quod in brevi, Domino annuente, plenius recu- 
" perabitur hasreditas Domini. Valete, valete." 



* Comque in C. 

^ Anteriore ioBerted in C. 

' QaadiBginta in G. 



* Poterimus attingere wanting in 



FLORES HISTOBIARUM. 201 



Ut rex Richardvs Henrico Ttepoti 8U0 regnum 

Hierusalem dederit 

Reverse igitur, ut prredictum est, apud Ptolomaidam A.D. ii9i. 
rege Richardo, dedit Henrico nepoti auo reguum 
Hierosolymitanum cum uxore marchisii de Monte- 
Ferrario, utpote hserede totius regni, sorore ejus re- 
gina Hierusalem jam defuncta. Hoc idem ^ libenter 
annuit Guido de Lezinant^ olim rex ejusdem regni; 
pro stabilitate pacis coUata sibi insula Cypri, quam a 
rege insuUe ejusdem nuper guerra rex Anglorum ob- 
tinuerat^ ejus homagio .inde recepto. Marchisius autem 
nuper ab Assisinis Asarcidis^ interfectus est apud 
Tyrum ; unde regnum Hierosolymitanum uxori suae, 
ut jam dictum est, jure hsereditario debebatur. 



Qtwmodo rex Richardvs omnea terroe aanctce reliquidd 

redemit 

Guidone, rege Hierosolymarum,' in bello cum cruce 
Dominica olim capto, mox Salaadinus urbem Hieru- 
salem obsidione vallavit. Gives vero, qui in ea re- 
manserant, ex infortunio animo constemati, seque 
Salaadino posse resistere desperantes, urbem ei pro- 
tinus tradiderunt; at ipse neminem ex urbe egredi 
permisit, nisi se prius quilibet decem bisantiis rede- 
misset. Divitibus autem se continuo redimentibus, 
inventa sunt septem millia hominum in urbe, qui 
unde se redimerent non habebant; quorum calamitati 
cseteri compatientes unanimi consilio accepenmt cruces 
aureas et argenteas, calices et philatema,^ et Domini- 
cum decrustaverunt sepulchrum, ac caetera quse in 



' Hoc ipsum in C. I ' Solymomm in G. 

^ Anacidis in C. | ^ Fhilactaria in C. 




1^4^' * 
.• » . 

202 BOGBKI DB WENDOVEE 



A 






< .■ 



^ . A.D. 1191. ecclesiis^ omamenta reperiebantur, et pauperes rede- 

ye- menint. Collegeruat etiam omnes reliquias sanctorum, 

quas in locis sacroeanctis poterant invenire, et posu- 
erunt eas in quatuor magnis ebumeis capsellis ; quas 
Salaadinus inter csetera, quae civitate subacta occu- 
paverat, intuens, et, quid in eis coatineretur, diligenter 
inquirens, jussit deferri apud Baldach et tradere 
Chaliphe, ne Christiani de ossibus mortuorum* glori- 
arentur ulterius, et crederent eos^ habere intercessores 
in caBlis, quorum ossa venerabantur in terns. Prin- 
ceps autem Antiochenus et patriarcha csBterique fideles, 
tanto thesauro nuUo modo defraudari volentes, promis- 
erunt sub juramento, se easdem reliquias red^mpturos 
quinquaginta duobus millibus bisantiorum, et, si pecu- 
niain praafatam tempore constituto persolvere nequirent, 
easdem ei reliquias^ resignarent; unde factum est, ut 
princeps Antiochenus praedictas reliquias secum tolleret 
sigillatas, et idcirco cuncti fideles Christianitatis magno 
dolore et animi mcerore consteniati sunt, quia termi- 
nus a Salaadino prsdfixus jam instabat, princepsque 
prsBfatus reliquias sanctas secum detulerat, ut eidem, 
sicut eas receperut, redderet sigillatas ; quod gloriosus 
rex Anglorum Richardus, cum asset apud Furbie, in- 
telligens, et rem gestam ex ordine recognoscens, mox 
pecuniam praenominatam pro Sanctis reliquiis Salaa- 
dino persolvit et sanctorum pignora devotus retinuit, 
quatenus sancti Dei, quorum ossa de manibus impio- 
rum redemit in terris, ipsi suis intercessionibus animao 
ejus subvenirent in caelis. Quoelibet autem capsella 
tantae capacitatis, tantaeque erat ponderositatis, ut vix 
a quatuor viris diutius portaretur. 



^ Brant inserted in C. 

^ Mortnorum suomm ia C. 

3 Crederent se in C. 



* The preceding sixteen words 
wanting in C. 



FLOBES HISTORIAllUM. 1^03 



Inventio ArthuH, regis Britonum famosissimi, 

Eodem anno inventa sunt apud Glastoniam ossa A.D. 1191. 
famosissimi regis Britanniss Arthuri in quodam vetus- 
tissimo recondita sarcophago, circa quod duae antiquis- 
simaB pyramides stabant erect®, in quibus literse erant 
exaratse, sed ob nimiam barbariera et deformitatera 
legi minime potuerunt. Inventa sunt autem hac 
occasione; dum enim ibidem effoderent, ut monachum 
quendam sepelirent, qui hunc locum sepulturad vehe- 
menti desiderio in vita sua praBoptaverat, quoddam 
reperiunt sarcophagum, cui crux plumbea superposita 
fuerat, in qua exaratum erat, "Hie jacet inclytus 
" Biitonum rex Arthurus, in insula Avaloi^is sepultus." 
Locus autem iUe paludibus undique inclusus olim 
insula Avalonis, id est pomorum insula, est vocatus. 

Eodem anno Robertus, Lincolniensis canonicus et 
Willelrai Normannise senescalli filius, Cantuarije con- 
secratus est Wigomiensis episcopus a Willelmo apos- 
tolicse sedis legato. 



Quod rex Richardus ca/ncellarivmi habuit suspectuw,. 

Circa dies istos pervenit ad aures Regis Richardi 
quod cancellarius in elationem devectus regni negotia 
solus ordinare presumpsit. Hac autem ratione induc- 
tus literas ad magnates Angliae in hsBC verba direxit. 
" Rex Anglorum Richardus Willelmo Marescallo, G. 
" filio Petri, H. Bardolf, et W. Briwere, apparibus, 
" salutem. Si forte cancellarius noster, negotia regni 
" nostril juxta concilium nostrum et aliorum quibus 
" regni nostri curam comisimus fideliter non tracta- 
" vent, prsBcipimus, ut secundum dispositionem ves- 



1 Negotia regni nostri wanting in C. 



S04 ROGEBI DE WENDOVEB 

I- " tram de omnibus agendia regni, tain de eschaetis 
" quam de caatetlis, disponatia. Valete." 

For idem tempos Walterus, Rothomagensis archiepi- 
Kcopus, in Augliam veniens literas regis tulit ista 
contincites • " Richardus, Dei gratia rex Anglorum, 
" Willelmo Marescallo et aliis Anglite ' apparibuB sa- 
" luterii. Sciatis quod nos venerabilem patrem nos- 
" trum Walterum, Rotfaomagensem archiepiscopum, 
" diligimus et de eo ad plenum confidimus quem de 
" peregrinatione ana de consensu sammi pontifids 
" t-evoc&tum propter defensionem et consilium regni 
" noatri ad vob duximus transmittendum ; unde vobis 
" mandamus et firmiter preecL|iimus quatenus in pro- 
" curandis negotiis nostrJs ejus consilio omnia opere- 
" mini, volgntes et prascipientea quod, quamdiu in 
" peregrinatione eiimns, ipse cum consilio vestro, et 
" vos cum suo, omnia disponatis." 



De turpisgiTna canceUani dejectione. 
Eodem tempore, ad instantiam comitis Johannis, 
scilicet fratris regis Anglise, convenenmt apud pontem 
do Loedone * inter Radingum et Windleshores, die 
aalibati proxima post festum sancti U ichaelis, ad col- 
loquium magnates Angliie, de magnis et arduis regis 
et regni negotiis tractaturi. In crastino autem, tani 
arehiepiscopuB Hothomagensis, quam . Eboracensis et 
episcopi omnes, qui apud Radingum convenerant ut 
coUoquio interessent, omnea illos, qui consilium vel 
auxilium ant mandatum dederant ut archiepiscopus 
Eboracensis ab ecclesia extraheretur, indigne tractare- 
tur, in carcerem truderetur, terribiliter candelia accen- 
sia excommunicaverunt, et nominatim Albertum de 
Marines et Alexandrum Puintel. Deinde die Lunto 



' Tho five pTeocding words want- I ' Iiodone in C. 
lug in C. I 



FLORES HISTOKIABUM. 



205 



proxima comes prasfatus, qnia cancellarios ejus impe- A.D, ii9i. 
turn metuebat, ad omnem sus|)icionem tollendam, in 
loco tutissimo prope castellum de Windleshores sicut 
idem cancellarius petierat, ad colloquium venire pro- 
posuit, facta ei prius securitate per manum episcopi 
Londoniensis ; sed cancellarius, bac securitate non 
contentus, confestim fugiens intra turrim Londonia- 
rum sese^ recepit. Audiens autem comes quod fuge- 
rat cancellarius, venit et ipse Londonias; sed, cum 
ingredi vellet civitatem, obvios habuit plures de 
familia cancellarii milites armatos, qui gladiis exertis 
ipsum et suos acriter invadentes Rogerum de Planes, 
virum nobilem, peremerunt. Sequenti vero die Mar- 
tis idem comes cum archiepiscopis, episcopis, comiti- 
bus et baronibus in capitulo sancti Pauli convene- 
runt,^ ac, praesente cancellario, post longos tractatus' 
Richardo regi fidelitatem juraverunt; in primis comes 
Johannes, ac deinde duo arcbiepiscopi et omnes epi- 
scopi, et quotquot convenerant comites et barones. 
Deinde die Jovis proxima habitum est colloquium ab 
orientali parte Londoniensis turris prsesentibus magna- 
tibus prsefatis, ubi assensu communium definitum est, 
ut talis de castero in regno Angliae non dominaretur, 
per quem ecclesia Dei ad ignominiam et populus ad 
inopiam trahebatur; ipse enim cancellarius^ et satel- 
lites ejus omnes regni divitias ita exhauserant, ut nee 
viro baltheum argento redimitum, nee foeminse mo- 
nile, nee viro*^ nobili annulum, vel JudsBO relinque- 
rent thesaurum vel quidlibet pretiosi ; thesaurum 
quoque domini regis adeo evacuaverant, ut in scriniis 
ipsius aut clitellis nihil pra?ter vasa vacua et claves^ 
possent de elapso biennio inveniri. Provisum est 
etiam, ut omnia castella, quse pro libitu suo idem 



^ The four preceding words 
wantiDg in O. 
* Companiit in C. 
' Omnes inserted in C. 



< Wanting in C. 

* The eight preceding words 
wanting in C. 
" Clayes et vasa vacua in C. 



206 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1191. eancellarius custodidB satellitum snorum commiserat, 
redderentur, et in primis ipaa turns Londoniensis ; 
hsdc autem omnia cancellarius se facturum jnravit. 
Hiis ita gestis, die Jo vis proxima sequente cum omni 
supellectile sua turrim egrediens apud Bermundeseiam 
Thamense ^ fluvium transivit ; dati sunt in obsidatum 
Henricus et Osbertus, fratres ejus^ quousque castella 
redderentui', nam et ipse juravit quod ante castrorum 
redditionem non exiret a regno. Deinde Cantuariam 
veniens et crucem^ peregriuationis suseipiens, crucem 
legationis deposuit, quam per annum et dimidium 
post mortem papae Clementis portaverat in praejudi- 
cium tarn RomansB quam ecclesiae AnglicansB; quo 
facto, Doveriam perrexit habens in comitatu Gileber- 
tum, Roffensem episcopum, et vicecomitem Canttse 
Henricum de Cornhelle, ubi latenter excsecare nau- 
tarum oculos se posse existimans novum fraudis 
genus invenit, virum in foeminam convertit, dum 
vestem sacerdotis in meretricis habitum commutavit. 
Tunica viridi foeminea indutus, capam habens ejusdem 
coloris, peplum in capite muliebre portans, pannum 
lineum quasi ad vendendum gerens ad mare descen- 
dit. Talibus deformatus antistes, cum sederet in lib- 
tore super petram auram exspectans feliciorem, nauta 
quidam cum muliere ludere volens in foemina stupens 
bi*accas invenit, et vociferare incipiens dixit, "Venite 
" omnes, venite," inquit, '*et virum in foemina mecum 
" admiramini." Accurrunt mulierculse multse et pre- 
tium panni quern ferebat venalem solerter inquirunt ; 
cumque nihil responderet, ut qui Anglicanam non 
noverat linguam, coeperunt inter se confabulari, et 
dolum fluspicantes manus injecerunt in peplum, quo 
fauces tegebantur, et, summittentes a naso usque de- 
orsum, faciem hominis viderunt nigram et nuper 
rasam. Clamorem utique ad sidera toUentes ad invi- 

1 Tbamiense in C. f ^ SaoctsB inserted in C. 



FLORES HISTORIARUM. 207 

cem, "Venite," inquiunt, "et lapidemus hoc monstrum, a.D. 1191, 
" quod sexum utrumque deformavit ; " et factus est 
illico concursus virorum ac mulierum, extrahentium 
de capite peplum et trahentium eum prostratum^ per 
manicafi et capicium, per arenam et saxa^ non sine 
pontificis Isesione. Servientes ejus tandem occurrunt, 
ut dominum liberarent, sed non potuerunt ; nam popu- 
lus cum insatiabili corde ilium persequens, verbis, 
alapis et sputis dehonestatum, per plateas distractum 
in quodam cellario tenebroso sub carcerali custodia 
indudunt. Sic utique factus est in derisum omni 
populo, qui utinam se solum et non sacerdotium 
inquinasset, tractus est qui archiepiscopum Eboracen- 
sem traxerat, captus qui ceperat, ligatus qui ligave- 
rat, incarceratus qui incarceraverat, ut secundum 
quantitatem culpse quantitas poense commensurabilis 
haberetur. Tandem, spretis obsidibus atque juramento 
quod fecerat, se non recessurum a regno* Angliae 
antequam castella redderentur, idem cancellarius quar- 
to kalendas Novembris in Normanniam transfretavit. 

Nota rem vaauditam. 

Eodem anno juvenis quidam de domo episcopi Lon- 
doniarum nisum, quern habuit, docuit cercellas pro- 
pensius affectare ; itaque ad sonitum illius instrumenti, 
quod a ripatoribus thabur nominatur, subito cercella 
qusedam^ alarum perniciter remigio evolavit. Nisus 
autem illusus lupum quendam et lucium in undis 
natantem intercepit, invasit et arripuit^ et super aridam 
per spatium, sicut videbatur, quadraginta pedum sese 
cum nova pneda recepit. Episcopus autem insoliti 
casus novitate stupefactus nisum et lupum, futuris 
seculis memorabilem, undecimo kalendas Novembris 
Johanni comiti transmisit. 



^ IgnominioBe inserted in C. I ^ Quendam in C. 

^ A regno wanting in C. | 



208 



ROGERI DE WENDOVER 



De morte RegiruUdi, Canhvariensia electi, 

A.D. 1192. Anno Domiuicae incamationis Mcxcii. Reginaldus, 
Bathoniensis episcopus, a monachis Cantuariensibus in 
archiepiscopum electus, decursis a die denominationis 
ejus viginti novem diebus, nativitatis Domini die diem 
clausit extremum ; sepultus est autem BathonisQ in 
ecclesia sua prope majus altare. 

Ut rex Francoruvi de "peregriruitUme Parieitbs venerit 

Per idem tempus rex Francorum a Hierosolymis 
rediens sexto kalendas Januarii Parisius solemni pro- 
cessione receptus est. 

Qiwrnodo rex Richardua Darum ceperit 

Eodem anno post Paschalem solemnitatem rex 
Richnrdus Darum adiit, castellum Christianitatis ulti- 
mum versus Babyloniam ; quod diebus quinque obsi- 
dens armata manu cepit, atque obsessos gravi pretio 
redemptionis abire permisit. 



Ut rex Richardua aeptem mUlia cameloa opibua 

onuatoa ceperit. 

Post banc victoriam venit ad regem Anglomm dux 
Burgundise cum exercitu Francorum cui in prsecedenti 
solemnitate Paschali rex Richardus triginta millia bisan- 
tiorum dederat ut esset cum eo ad expugnandum ini- 
micos Christi, et consilio inter eos habito statuerunt 
Hierosolymam adire. Cumque rex Richardus cum uni- 
verso exercitu suo pervenisset ad Castrum-Emaldi et 
Bethonople juxta Emaus, ecce Bedewini, qui se regi 
Anglorum obligaverant^ nuntiant maximam multitu- 
dinem negotiatorum ex Babylonia versus Hierosoly- 
mam tendere cum septem millibus camelorum diversis 
opibus omistis, et banc numerositatem viri quique 



- . FLORES HISTORIARUM. 209 

strenuissimi Salaadini exercitus conducebant; quibus A.D. 1192 
cum rex obviam processisset cum paucis armatis, 
juxta Rubeam-cisternam omnes prostravit, -camelosque 
cum opibus universis diripiens exercitui suo cum 
magna libemlitate distribuit, deinde ad prsefatum cas- 
tellum regrediens praesidium armatorum in singulis 
civitatibus collocavit. 



Quomodo impedita sit obsidia Sanctce Civitatia per 

i/rtvidiam. 

Rex autem Richardus ciun prseda univerBa ad Cas- 
tellum-Ernaldi reversus, quod ab Hierusalem tribus 
tantum distat milliaribus, singulos potentes diligenter 
adhorfcatur^ ut Hierosolymam adeant et obsideant; 
dum tanta rerum omnium copia, victualium scilicet et 
animalium ad subvehenda onera, eis suppetit, memo* 
rantes quanta beneficia illis, ^ in sua peregiinatione 
dementia divina contulerit. Prajterea non mediocriter 
regem animabat mulier qusedam religiosa, genere Syra; 
in civitate Hierosolymitana degens, qusB regi omnia 
civitatis secreta mandaverat, qualiterque omnes Sara- 
ceni timidi efFecti sint contra ejiLs adventum et animo 
constemati et quomodo omnes civitatis portae terratse ^ 
erant prseter portam sancti Stepbani ad partem urbis, 
aqvilonalem, contra quam exercitum suum collocare 
suadebat, mittens quandam regi clavem^ cum qua 
valvas posset reserare. Cum que ^ universi Hierusalem 
obsidere decrevissent, dux Burgundiee cum fratribus 
Templi et cum Francigenis consilium iniens a propo- 
sito revocatus est, qui asserebant ducem cum omnibus 
Francigenis maximam domini sui regis Francorum 
offensam incursurum, si per eorum subventionem de 



1 Ubique inserted in C. I ^ Jam inserted in C. 

» Terrare in C. | 

U 23058. 



210 ROGEKI DE WENDOVEH 

^D. 1192. tanta et tarn famosa civitate rex Bichardus trium- 
""""^ phasset^ nee aliqua laudis victoria ipsi duci vel Franci- 
genis adscriberetur, si ab els tanta civitas caperetur. 



Quomodo dux Burgundiw donariia Salaadini 
corruptus a terra aancta receaserit, 

Nuntii interim a duce ad Salaadinum diriguntur, 
sed, quid egerint, acta efc quae sequebantur opera 
ostendebant ; nam nocte quadam, rege Anglorum apud 
castrum prsefatum commorant^ et duce cum suis apud 
Bethonoble existente, explorator regis, Jumaus nomine, 
audivit sonitum gradientium camelorum et hominum 
de monte descendentium, quos latenter subsecutus 
coinperit eos a Salaadino missos usque ad castra ducis 
cum quinque camelis auro et argento et opibus onus- 
tis, pannisque sericis et aliis donariis multis. Ex- 
plorator autem ad regem concito gressu regrediens hsec 
illi omnia nuntiavit, accipiensque ^ quosdam de familia 
regis ad viam per quam nuntii illi reversuri erant 
eaute insidiando progreditur; ac revertentes nuntios 
comprehendit, comprehensos regi praesentavit, quorum 
unum rex in arcto ponens et diutius torquens ' omnia, 
qusB duci Salaadinus transmiserat vel mandaverat, 
invitus confitetur. Amotis autem nuntiis ac aurora 
illuceacente, fecit rex accersiri ducem et patriarcham 
atque priorem de Bethleem; quibus in loco secrtfco 
adunatis, protinus in eornm praesentia super sanctas 
reliquias juravit, se paratum exist^re cum exercitu 
suo adire et Hierosolymam expugnare ac civitatem 
Baruch, sine qua rex Hierosotymitanus coronari non 
potest, sicut inter eos jam facere decreverant et jura- 
mento fuerat confirmatum. Cumque rex jurasset, 
hortatur ut dux simile juramentum praestaret ; quo 
abnuente, confestim rex nimio furore succensus tra- 

* Secam inserted in C. i ^ Tortus in C. 



FLORES HISTORIARUM. 



211 



ditorem eum appellat, exprobrando ei varia munera A.D. 1192. 
quae a Salaadino susceperat, et de occultis nuntiis, 
quos ad invicem miserant, et mandatis. Duce autem 
haec omnia abnuente et defendente, praecepit rex ut 
nuntii illi, quos in via explorator ceperat, in eorum 
prsesentiam ducerentur; cumque introducti fuissent et 
omnia illis secreta denudassent^ prsBcepit rex servis 
suis, ut in conspectu totius exercitus sagittarent eos, 
utroque exereitu causam tantse crudelitatis ignorante, 
aut quid egissent viri illi vel unde venissent. Dux 
autem proditor deprehensus^ nimioque pudore confusus 
et furore succensus, cum exereitu Francorum quanto- 
cius iter versus Achon arripuit; sed hoc cernens rex 
Richardus custodibus civitatis mandavit^ ut neminem 
eorum intrare permitterent ; at illi tentoria sua extra 
urbem posuerunt. 

De quodam heremita, qui regi Richardo pi'cedixit 
Hietmmlem non esse svhjugwndam, 

Duce igitur in hunc modum regresso, venit nocto 
sequenti religiosus quidam ad regem, et mandatum 
cujusdam sancti heremitse ad eum detulit, qui regi 
significavit ut ad eum vjsendum properaret. Rex 
autem de nocte consurgens, assumptis secum sociis 
quingentis, ad virum Dei pervenit; hie vero per 
longum tempus apud sanctum Samuelem in roonte 
manserat, qui et spiritu prophetise pollebat ; hie a die 
ilia, quo crux Dominica capta est et terra amissa 
est,^ nihil nisi herbas comederat et radices, nee uUo 
utebatur tegumento, capillis tantummodo operiebatur 
barbaque prolixa ; quem rex diutius admirando intuens 
sciscitabatur quid vellet. lUe vero de regis adventu 
gavisus ipsum in oratorium suum adduxit, eruensque 



^ Wanting in C. 



o 2 



212 ROGERI DE WENDOVER 

i\.D. 1192. de muro lapidem quendam, crucem ligneam et cubi- 

talem extraxit de muro et regi devote porrexit, afiir- 

mans procul dubio banc crucem de ligno Domini 
fuisse. Regi etiam inter alia dixit, quod nequaquam 
hac vice terram illam obtineret, quamvis strenuissimc 
• ubique egisset, et, ut rex certius dictis ejus fidem 
accommodaret, asserebat seipsum ab hoc seculo die 
septima migraturum; quern rex secum ad castra per- 
duxit, ut dictorum ejus comprobaret eventum, qui, 
sicut praedixerat, die septima ab hac luce migravit. 



^ De morte turpissima ducis Burgundice, 

Hiis ita gestis, die sequenti castra movit, ac ducem 
secutus extra urbem Achon prope ducem tentoria 
fixit, ubi, cum fi^so exercitu vix per triduum qui- 
evisset, adsunt ilebiles nuntii a Joppe usque ad regem 
directi, nuntiantes Salaadinum cum universe exercitu 
suo Jopen obsedisse, civitatemque celeriter fore capi- 
endam, oranesque milites et servientes, quos ob cus- 
todiam ibi collocaverat, trucidandos, nisi^ celeri sub- 
ventione praesidium ferat obsessis; quo audito, . omnis 
Christianorum exercitus valde perterritus est, graviter 
ingemiscens. "Rex autem Richard us, cum aliLs anirao 
constematus, ducem Burgundise offensum, tum per se, 
tum per alios, ad concordiam et pacem revocare stu- 
duit, obnixius rogans ub tantdB calamitati aliquid 
ferat subsidium; quorum preces dux audire dedignans, 
eorumque postulatione inquietari nolens, nocte ilia 
cum suis versus Tyrum iter arripuit; quo dum per- 
venisset, confestim divino terribiliter percussus judicio 
menteque alienatus morte miserabili vitam terminavit, 

^ NisiJ] At this point the text of D. is resumed. 



FLORES HISTORIARUM. 213 

Ut resS Michardus Salaadinv/m ab obaidione Jopen 

fagaverit. 

Rex vero ^ Bichardus, post mortem ducis turpissi- A» D. 11 92. 
mam, cum pauco comitatu naves rostratas ocius 
advolator conscendens obsessis apud Jopen subvenire 
maturavit, sed naves vi ventoi*um ac stevitia fluctuiun 
in contrarium retortae versus Cyprum diutius impel- 
luntur; quod videntes, qui apud Achon remanserant, 
ipsum repatnare suspicantur. Rex vero et qui cum 
illo erant, contra rabiem ventorum remigio violento 
sequora ex obliquo sulcantes, cum tribus tantum 
navibus tertia die, aurora jam rutilante, in portu 
Jopen appulerunt. Salaadinus interim crebris assul- 
tibus urbem jam ceperat^ atque omnes infirmos ac 
vulneratos, qui ibidem prae lassitudine substiterant, 
milites peremerat ; et audaciores quinque, quos rex 
ibidem ob eivitatis custodiam posuerat, urbem dese- 
rentes in castellimi sese receperunt, ac inter se do 
reddendo castello tractaverunt, antequam violenter per 
assultum caperentur; quod et celeriter fecissent, nisi 
a patriarcha, qui inter utrumque exercitum libere 
progrediebatur, prsemunirentur, exercitum Salaadini 
devovisse omnes fore occidendos, ob vindictam amico- 
rum et parentum suorum, quos rex Anglorum pluribus 
jam in locis immisericorditer detruncaverat, etsi liberam 
a Salaadino abeundi licentiam accepissent. Ob hoc in 
magno mortis discrimine constituti, quid agerent hsesita- 
bant, hostium numerositatem ac ferocitatem, suorumque 
paucitatem, necnon et de subventione regis diffidentes ; 
sed, cum regem appulisse cognoverunt^ audaciores ani- 
msequiores ^ eflecti sese viriliter defendebant. Rex 
autem, ex gravi conflictu obsidentium pariter et ob- 
sessorum sciens castellum eivitatis nondum fuisse cap- 
tum, protinus cum suis <Ie navi armatus agili saitu 

^ Antem in C. | ^ Wanting in C. 



214 ROGEllI DE WiSNDOVER 

A.D. 1192 prosilivit, atque inter medias hostium caterv^, velut 
leo furibimdus a dextris et a sinistris prostemens, se 
audacter ingessit; cujiis subitaneum impetum Turci 
non ferentes, reputantes et ilium numerosiorem addux- 
isse exercitum, ab obsidione concito gradu diffugiunt, 
mutuo se ad fugam cohortantes et adventum invicti 
regis inopinatum ad invieem nuntiantes; unde factum 
est quod a fuga cohiberi non poterant donee ingrede- 
rentur Bamulam dvitatem, Salaadino in curru suo 
cursu rapido prsecurrente. Bex autem, hostibus fuga- 
tis, audacter tentoria fiigi prascepit extra urbem in 
quadam planitie, ad inopinatam Isetitiam obsessorum. 



Ut rex Richardus cum paucia oexaginta^ duo miMia 
paganos ad Jopen irUerfecerit^ 

Sequenti vero die nuntiatum est Salaadino regem 
cum paucissimo adveniase exercitu, nee amplius quam 
octoj^inta milites, exceptis balistariis suis quadringentis, 
in comitatu habere ; nimio furore succenditur, multa- 
que indignatione erga exercitum snum promovetur, 
quod tot millia hominum a tam paucis fugari debu- 
issent; unde ad suorum confusionem' ibidem exerci- 
tum dinumerans, sexaginta duo millia imperiali edicto 
prsBcepit, ut ad Jopen quantocius rfedirent, ipsumque 
regem vivum sibi captum in crajstino prssaentarent. 
Bege autem in tentoriis nocte ilia cum suis quiescente 
nihilque sinistrum suspicante, ecce aummo diluculo 
tota gens ne&ria adveniens castra regis in circuitu 
vallavit, et, ne ullus subterfugiendi in civitatem pate- 
ret aditus, maxima multitudo sese intra urbem et 
regis tentoria opposuit; ex quorum rex magnificus 
strepitu et clamoribus omnesque simul Christiani ex- 
pergefacti et attoniti nimia admiratione concutiuntur, 

^ Quadraginta in D. | ^ Confe»8ionem in D. 

- Interierit in D. 



FLORES HLSTORTARUM. 215 

cum se undique cernunt ab inimicis Christi praeclusos. A.D. iwi. 
Rex autem subitum et inopinatum ceniens periculum 
loricam confestim induifc ac velut pennigero volatu 
e(}uum cojiscendit, omnique* mortis horrore deposito, 
et quasi ex hostium numerositate factus audacior, suos 
ad pugnam verbis exhortatoriis auimabat ; nee mora, 
ipse cum undecim equitibus, qui soli ex omnibus equos 
habebant, in hostiles acies prorupit intrepidus, ensem 
ocius de vagina extraxit, lanceam vibrat atque circa 
galeata capita ictuum coUiaione tinniendo fulminat, 
equosque Arabicos propriis sessoribus evacuans militi- 
bus suis, qui pedites erant, largiter erogavit ; quos 
illi agili naltu ascendentes, rege semper prsevio, hos- 
tium catervas a dextris et a sinistris prostemendo 
dissipant et sibi quosque obvios immisericorditer tru- 
cidant. Pagani vero corruentes miserandis clamoribus 
mugiunt, animasque cum sanguine ad Tartara remit- 
tunt. Prseibant semper balistarii in hac congressione 
potissimum laudandi, quorum incomparabili virtute 
hostilis pr89cipue repellebatur impetus, audacia at(]ue 
ferocitas paulatim stemebatur; nam dum corum spi- 
cule sibi quisque cautius prsBcavebat, assilientis ' hostis 
congressionem incircumspectius poterat evitare. In 
hoc autem belli certamine quantum virtus regis enitu- 
erit, quantumque suorum probitas claruerit, quotque 
hostium millia de prselio fugaverit, incredibile relatu 
videtur, nisi virtus divina attendatur. Quis enim 
unqi^am crederet octoginta milites contra sexaginta 
duo millia fere per totum diei spatium ita insupera- 
biliter potuisse congredi, tot missilium ictibus impeti 
tot jaculis lanceari, ut non solum iUsasi evaderent, 
sed nee a prima statione sua per unius pedis spatium 
retrocederent, quin et adversarios undique profligarent 
Isetamque et inopinatam victoriam, fugatis hostibus, 
reportarent, nisi divina virtute subnixi crederentur 



Omnibusque in C. | - Aflsilieotes in D. ; assiJientiia in C. 



216 ROGEKI DE WENDOVER 

A.D. 1192. cselesdque protectione suffuiti? Denique illi, qui in 
"~^ urbe Jopen ob custodiam remaDserant, regis suorumque 
fortitudinem invincibilem attendentes de urbe audac- 
ier prorumpunt et hostes a tergo invadunt quorum 
subita invasione, regisque ac* suorum indefessa con- 
gressione hostes compulsi cum magna sui confusione 
suorumque amissione fugiendo terga dederunt et in 
antris delituerunt et cavemis. 



Ut exerdtvs Christianorum adcinctua ait ad 
stiocuraum regis Richardi. 

Interea nuntiatur exercitui, quern apud Ptolomai- 
dam rex reliquerat, apud Jopen regem ab inimicis 
undique vallatum, et, nisi celerius ei subveniatur, in 
periculo esse oonstitutum ; unde timor et moeror 
omnes inrasit^ ita ut fugam meditarentur universi. 
Convenerunt tamen viri strenuissimi exercitus simul 
colloquentes, si forte regi aliquod subsidium possent 
ereptionis conferre. CsBsaream itaque unanimiter pro- 
ficiseuntur, pras timore hostium ulterius progredi non 
audentes; sed, cum eis ibidem inopinata regis victoria 
nuntiaretur, immensa perfusi Isetitia ereptori omnium 
Deo prasconia exsolvebant. Facta est autem hsdc 
belli congressio in festo sancti Petri quod ad vincula 
nuncupatur. 

Ut rex Michardua repcUricmdi conaUiv/ra haJmit 

Post banc regis victoriam inauditam, cum idem rex 
apud Jopen per septem hebdomadas moraretur, quidam 
morbus pestifer ex aeris corruptione proveniens ipsum 
regem et omnes fere suos pemiciose invasit; et quot- 
quot ex hac morbi contagione percussi sunt citius 
interierunt, cxcepto rege, Domino illi sospitatem 
conferente. Cernens itaque rex thesaurum suum, 
quem larga nimis manu et inconsulte militibus distri- 



1 



FLORES HISTORIARUM. 217 

buerat, paulatim deficere^ exercitumque Francorum et a.D. 1192 
aliorum, quern multia sumptibus datis jam per annum 
conduxerat secumque retinuerat. mortuo duce Burgun- 
dise, velle ab eo recedere, neonou et proprium exercitum 
pestifera dBgritudine atque hostili congressiono minorari, 
hostilem quoque numerum indies augmentari, fratrum 
Templi et Hospitalis ac pnncipum, qui cum eo erant^ 
consilio ad horam repatriare disposuit, ut iterum nu- 
mero multiplicato et militum et pecuniarum fortius 
et instructius ad sanctam civitatem obsidendam re- 
grederetur, juratoria super hoc prsestita cautione. His 
autem omnibus potissimum illud prsdvaluit, quod inti- 
mabatur ei quod comes Johannes frater ejus, quem in 
Anglia reliquerat, moliebatur Angliam subjugare ; quod 
se velle facere, rei postmodum comprobavit eventus. 
Et^ quia tanti principis tantique exercitus discessio 
absque ibidem remanentium gravi' periculo terrseque 
subjugatsd dispendio fieri non potuit, treugsB inter 
dhristianos et paganos, utriusque exercitus petitions 
et consilio, sunt constitutes, a Pascha videlicet subse* 
quenti usque ad terminum trium annorum. 



Quod rex Richardua de peregri/natione redierit 

Tempore igitur autumnali, navibus prseparatis om- 
nibusque rite dispositis, rex Bichardus et regina sua, 
cum regina Sicilise soi'ore sua Johanna, cseterisque 
proceribus suis, mare Mediterraneum transierunt. Qui- 
bus mare sulcantibus illico subortse sunt insolitsa tem- 
pestates, [et] in terram applicantibus illatse persecutiones ; 
nonnulli naufragium sunt perpessi ; quidam in littore, 
navibus confractLs, vix nudi, amissis opibus, evaserunt ; 
pauci vero ad destinatum salutis portum appulerunt. 
Qui autem maris evaserant periculum, hostiles ades 
contra eos in terra ubique consurgere repererunt, a 
quibus immisericorditer capiuntur, spoliantur, et non- 
nulli gravi rcdemptionis debito affliguntur; nullus 






k 



■>* 



t 



t 



218 BOGERI D£ WENDOVER 

A.D. 1192. subterfugiendi erat locus, quasi tellus et mare contra 
fugitivos crucis conspirassent ; unde satis raanifestuin 
est ipsorum recessuin ncquaquam Deo fore acceptum, 
Qonduin expleta peregrinatione, qui ipsos post modi- 
cum tempus in terra ilia magnificare decreverat, om- 
nes inimicos eis subjiciendo et terram, pro qua tarn 
laboriosam peregrinationem assumpserant, contribuendo ; 
nam, illis sic abeuntibus, in sequenti Quadragesima 
Christiaoitatis terneque sanctse invasor Salaadinus 
vitam fla^tiosam morte miserabili terminavit, qui, si 
tunc prsesentes fuissent, facillime terram sanctam ob- 
tinuissent, filiis ejusdem Salaadini ac propinquis inter 
se dissidentibus et decertantibus pro regno paterno. 



Qibod idem rex a imdtis vnimicoruTn suorwni irmdiis 

evaserit. 

Bex Richardus cum nonnuUis suorum nimia maris 
tcmpestate vexatus per sex septimanas, cum devenisset 
versus Barbariam trium velificatione dierum a Mar- 
silia distans, et fama crebrescente jam cognovLsset 
comitem sancti iEgidii, necnon et cunctos principes, 
per quos transiturus erat, contra eum unanimiter con- 
spirasse, seque ei ubique insidias tetendisse, disposuit 
per Theutonicam latenter repatriare ; velisque retortis 
cum paucis suorum, Baldewino videlicet de Betun, et 
magistro Philippo clerico suo, Anselmoque capellano 
ejus, cum quibusdaui fratribus Templi, in partibus 
Slavonise'^ ad villam quandam nomine Gazaram appu- 
lerunt, qui statim nuntium ad proximum dirigentes 
castellum pacem et conductum a domino provincial 
illius, qui nepos exstitit marchisii, postularunt. Rex 
autem in reditu suo tres lapides pretiosos, carbun- 
culos scilicet, quos vulgo " rubiz " appellant, a quo- 
dam Pisano bizantiis comparaverat nongentis; quorum 



^ Scalonise in D. 



FLQKES HISTORIARUM. 219 

unum, duin esset in navi, iji annulo aureo indudens, a.D. ii92. 
ilium domino castelli per dictum nuntium transmisit. 
Perciinctatus veto nuntius a domino loci, quinam essent 
qui conductum petebant, respondit, peregrinos e-se ab 
Hierosolyma redeuntes. Deinde nomina eorum inqui- 
rens a nuntio, respondit, " Unus eorum Baldewinus 
" de Betim appellatur, alter vero Hugo mercator, qui 
" et vobis annulum transmisit." At dominus ille diu- 
tiiis annulum intuitus, " Non/' inquit^ " Hugo, sed rex 
" Richardus appellatur;" et adjecit, "Licet ipse jura- 
" verim me omnes peregrinos de partibus illis veni- 
" entes comprehensurum, nee munus aliquod ab eis 
" accepturum, tamen, pro dignitate muneris et mit- 
" tentis, illi, qui me ignotum ita honoravit, et mu- 
" nusculum remitto et liberam abeundi licentiam con- 
" cedo." Reversus itaque nuntius omnia base regi 
intimavit. At illi valde trementes, media nocte, equis 
comparatis, de villa prsedicta occulte oxierunt et per 
terram iUam diutius libere processerunt ; sed dominus 
ille latenter post eos ad fratr6m suum exploratorem 
transmisit, ut regem in terram suam cpmprehenderet 
venientem. Ubi cum rex advenisset, et urbem, in 
qua frater domini prsedicti morabatur, ingressus fuis- 
set, confestim ille, accersito ad se quodam homine suo 
fidissimo, Bogero nomine, Normannico genere, de Ar- 
gentonio, qui cum eo per annos viginti exstiterat et 
neptem suam ei maritaverat, pi-aecepit, ut domes, ubi 
peregrini hospitarentur, diligenter perscrutaretur, si 
forte regem per loquelam vel aliquod signum explo- 
rare posset, promittens se ei medietatem urbis datu- 
rum, si regem intercipere potuisset. Quo singulorum 
hospitia peregrinorum inquirente, tandem regem re- 
perit ; sed eo diutius dissimulante quod ipse erat, de- 
mum [importunitate] precum et lachrymarum pii in- 
quisitoria compulsus confitetur quod erat, qui statim 
cum lachrymis fugam arripere adhortans equum pe- 
roptimum regi tradidit. Fostea vero ad dominum 




1 



220 ROGERl D£ WENDOVEB 

A.D. 1192. reversus dicit, frivolum es^e quod audierat de adventu 
regis; sed e6se Baldewinum de Betun et comites ejus, 
qui de peregritiatione redibant. At ille furibundus 
jussit omnes comprehendi ; sed rex latenter cum Wil- 
lelmo de Stagno et puero quodam, qui linguam Theu- 
tonicam intelligebat, de urbe egrediens per tres dies 
et noctes sine cibo in via permansit; deinde, famis 
urgente inedia, ad quandam viUam, nomine Oynatiam, 
in Austria prope Danubium divertit, ubi tunc tem- 
poris ad cumulum omnium malorum dux Austrise mo- 
rabatur. 



Qualiter rex Richardus a duce captus ait et in 

custodia po»itu8. 

Appulso itaque in Austria rege Bichardo, misit 
puerum suum ad escambium in civitatem Gynatiam, 
ut cibos famelicis compararet. Ille autem ad escam- 
bium veniens, cum plures bizantios proferret nimisque 
curialiter ac pompatide se haberet, a civibus illico 
comprehensus est, ac, requisitus quisnam esset, ser- 
vientem cujusdam ditissimi mercatoris se esse re- 
spondit, qui post triduum ad urbem illam erat Ven- 
turas; sicque tunc ab eis dimissus ad secretum regis 
hospitium clanculo divertit fugamque quantocius co- 
hortatur, denuntians regi quse sibi acciderant. Sed 
rex post nimiam maris vexationem in urbe prsedicta 
per dies aliquot requiescere cupiens, dum puer prse- 
fatus ssspius pro necessariis emendis ad forum publi- 
cum regreditur, accidit quod die sancti Thomae apos- 
toli chirothecas domini regis sub zona incautius secum 
gestaret; quas urbis magistratus intuentes, puerumque 
iterum apprehendentes, dirissime torquent, variis cru- 
ciatibus afficiunt, vulnera infligunt, linguam abstractam 
amputare minantur, nisi confiteatur quantocius verita- 
tem. Puer autem intolerabili cruciatu compulsus eis- 
dem, ut res se habuit, intimavit. At illi continuo 



FJ.ORES HISTORIARUM. 221 

haBC omnia duci intimantes hospitium regis circum- a.d. 1102. 
valiant, et, ut sponte se reddat, acriter insistunt; rex 
autem ad tumultuantium barbariem vocum imperfcer- 
ritus manens, suam probitatem non prsevalere contra 
tot barbaros sentiens, jussit adesse ducem, ipsi soli se 
redditurum promittens ; duci autem illico adventanti 
rex obviam processit, seque ei cum gladio tradidit. 
Dux autem hilaris effectus regem secum honorifice 
adduxit, quem deinde strenuis militibus custodiendum 
tradidit, qui die noctuque strictis ensibus emn ubique 
arctissime custodirent. Quod miserabile infortunium 
non absque omnipotentis Domini judicio, licet nobis 
occulto, evenisse arbitrandum est ; sive pro ipsius 
regis lubricflB setatis erratis^ castigandis, sive pro sub- 
ditorum suorum culpis feriendis, vel etiam ut idem 
rex ad pcenitentiam et satisfactionem congruam revo- 
caretur super excessu, quo patrem suum camalem 
Henricum regem lecto decumbentem, tam auxilio quam 
consilio regis Francorum, apud urbem Cenomannicam 
obsidione vallavit; et licet eum coi*poraliter ferro non 
mactaverat, tamen crebris eum assultibus inde rece- 
dere coegit, quae omnia mortis ejus causam ingessisse 
non est ambigendum. 

Eodem anno Savaricus, Northamptoniensis archi- 
diaconus, electus est* in episcopum Bathoniensem, qui 
Bomam profectus ibidem est presbyter ordinatus, et 
decimo tertio kalendas Octobris ab Albano, Albanensi 
epiucopo, munus consecrationis suscepit. 

Qualiter dux Auatrice regem Ricardum imperatoi^i 

vendiderit 

Anno gratiae MCXCiii. rex Richardus remansit in A.D. 1193. 

custodia ducis Austrise, donee ipsum vendidit impera- 

tori Romano pro sexaginta millibus libris argenti ad 



> Bxratibos in D. 



222 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1193. pondus Coloniensium, et tunc feria tertia post Ramos 
palmarum ipsum adducens diligenter custodiri fecit; 
et, ut regem ad immoderatam redemptionis pecuniad 
impelleret quantitatem, retnidi eum praecepit in Tri- 
vallis, a quo carcere nullus ante dies istos exivit qui 
ibidem intravit, de quo Aristoteles in libro quinto,^ 
" Bonum est mactare parentes in Trivallis," et alibi, 

Sunt loea, sunt gentes, quibus est mactare pa- 
rentes ; * 

ubi sub copiosa militum et servientium multitudine, 
qui eum in locis omnibus die noctuque strictis comi- 
tarentur gladiis, lectumque regis ambierent deputati,^ 
nominem suorum cum eo pemoctare permiserunt. Haec 
omnia serenissimi principis nunquam obfuscare vultura 
potuerunt, quin hilaris et jucundus in verbis, quin 
ferox et audacissimus in factis, prout tempus, locus, 
causa, persona exigebat, semper appareret ; quotiens 
autem . custodes suos joculando deturpaverit, quotiens 
eos inebriando ludificaverit,* quotiens tam immanium 
vires corporum quasi ludendo aggressus fuerit, aliis 
narrandum derelinquo. 



Quomodo imperator regem Richardvmi in mtdtia ciccv,- 
saverity et quomodo rex prvdenter responderit 

Imperator autem iratum animum ac ferocem contra 
regem diutius praeferens nullatenus eum in prsesentia 
sua convocare vel alloqui dignabatur, quia ipsum in 
pluribuS contra se' et suos gravit.er deliquisse con- 
questus est, caJumnias multas eidem regi prsetendens. 
Tandem hinc inde mediantibus amicis, et praeeipue 
N., Cluniacensi abbate, et Willelmo, regis cancellario, 
imperator, convocatis episcopis, ducibus et comitibus 



^ Topicorum inserted in C. 
3 Pietas inserted in C. 
3 Deputatis in D. 



* The four preceding words want- 
ing in C. 
^ Begem in C. 



FLORES UISTOKIARUM. 223 

suis, regem in prsesentiam suam accersiri jussit, eumque a.D. iiw 
in pluribus articulis coram omnibus accusavit. In — 
primis, scilicet, quod per ejus consilium et auxilium 
regnum SiciliaB et Apulise, quod sibi jure haereditario 
debebatur, defuncto rege Willelmo, amiserit ; pro quo 
adipisceudo exercitum permaximum, data pecunia in- 
finita, conduxerat, cum idem rex sibi auxilium fore 
prsestiturum fideliter spopondisset, ut a Tancredo 
regnum illud obtineret. Deinde causatur de impera- 
tore Cypri, qui ei affinitate conjunctus fuerat, quod 
eum injuste ab imperio ejecerit et carcerali custodies 
deputaverit, et terram ejus cum thesauris violenter 
invaserit et insulam cuidam alieno vendiderit. Post- 
modum vero ipsum accusavit de morte marchisii de 
Monte-Ferrato haaredis sui, quod videlicet per ejus 
proditionem et machinationem ab Assisinis peremptus 
sit ; quos etiam miserat ad perimendum regem Fran- 
corum dominum suum, cui nuUam fidelitatem servavit 
in communi eorum peregrinatione, sicut juramenti 
Sacramento inter utrosque fuerat confirmatum. Deinde 
conqueritur, quod signum ducis Austriae, consanguinei 
sui, ob ejus contemptum apud Jopen in cloacam 
praecipitaverit, et Theutonicos suos in terra sancta 
verbis probrosis et factis ubique delionestaverit. 

Super his autem et hujusmodi calumniis rex An- 
glorum ab imperatore conventus, protinus in medio 
stans contra singulas objectiones ita luculenter et 
argumentose respondens peroravit, ut omnibus admira- 
tioni et venerationi baberetur, ita ut nulla suspicio de 
liis, in quibus accusabatur, in ccrdibus audientium 
ulterius remaneret; nam dictorum veritatera et ordi- 
nem veridicis quibusdam assertionibus et argumenta- 
tione probabili ita in lucem propalavit, ut omnes 
suspicioues falsas, quibus impetebatur. omnimodis alle- 
gationibus cassaret^ et gestorum veritatem non tace- 



^ Cessaret in C. 



224 ROQERI DE WENDOVER 

A.D. 1193. ret; proditionem quoque omnimodam, vel alicujus 
principis necis machinationem, constanter defendebat, 
asserens se semper fore paratum ad suam innocentiam 
purgandam super talibus objectionibus, prout impera- 
toris curia rationabiliter judicaret. Cumque diutius 
coram imperatore et principibus ejus disertissime, ut 
erat facundissimus, aUegiwset, imperator admii-ans tan- 
tam in rege facundiam surrexit, et, accersito ad se 
ipso, ejus in oscula ruit, ac deinceps blande leniterque 
cum eo agebat. Ab illo denique die coepit imperator 
mitius agere et regem familiariter honorare. 



^ Quod rex Richarchia pro redemptione sua centum et 
quadroffinta millia librarum finew, fecerit 

His ita gestis, amicis hinc inde mediantibus, pro 
redemptione regis diutius tractatum est; tandem ad 
hoc est perventura, ut pro redemptione ejus imperatori 
darentur centum quadraginta millia marcdd argenti ad 
pondus Coloniensium, antequam inter eos conveniret. 
Praestitum est ab episcopis, ducibus ac baronibus, 
juramentum die apostolorum Petri et Pauli, ut, quam 
citius prsBuominatam pecuniam rex persolvisset, con- 
tinuo liber proprium regrederetur ad regnum. Perlata 
autem in Angliam hujus concordisB sentcntia a regis 
cancellario Willelmo, Eliensi episcopo, qui literas do- 
mini regis et buUam auream imperatoris secum detulit, 
continuo exiit edictum a justiciariis regis, ut * omnes 
episcopi, clerici, comites et barones, abbatias sive prio- 
ratus, quartam partem reddituum suorum ad regis 
redemptionem conferrent ; et insuper, ad illud pietatis 
opus, calices aureos et argenteos sustulerunt. Johannes 
vero, Norwicensis episcopus, per totam diocesim suam 
dimidium pretii de calicibus sumpsit^ et dimidium de 



1 The two following sections are I ' Wanting in D. 
transposed in C. | 



FLORES HISTORIARUM. 225 

rebus habitis regi donavit. Ordo Cisterdensis, qui ^-^^93. 
hactenus liber ab omni exactione exstiterat, lanam 
suam universam ad regis redenxptionem dedit. Nulla 
denique ecclesia, nuUus ordo, nuUus gradus vel sexus 
est prsBtermissus, qui non cogeretur ad liberationem 
regia Hujus autem calamitatis prsesagia exstiterant 
insolitse tempestates, aquarum inundationes, tonitrua 
horrenda et hyemalia tor vel quater in quolibet mense, 
cum eoruscationibus terribilibus per totum anni illius 
circulum, unde insecuta est infertilitas fructuum 
atque frugum. 



Excusatio regis Ricliardi de morte Marchisvi. 

Rex autem Anglorum Richardus, cum inj'uste fiiisset, 
ut dictum est, de morte Marchisii accusatus, nuntios 
misit ad magistrum Assisinoixim solennes, petens ab 
eo ut scriberet duci Austriae sive imperatori et suam 
imiocentiam excusaret, a quo has sequentes literas 
impetravit ; " Limpoldo, duci Austriro, Vetus de monte, 
" salutem. Cum plu^imi reges et principes ultra mare 
" Richardum, regem Anglorum et dominum, de morte 
" Marchisii inculpent, juro per Deum, qui in setemum 
" regnat, et per legem quam tenemus, quod in ejus 
" morte nullam culpam habuit. Rst autem causa 
'' mortis Marchisii talis; Unus ex fratribus nostris in 
'^ unam navim de Salteleia ad partes nostras veniebat, 
" et tempestas forte impulit ilium apud Tyrum, et 
'' Marchisius fecit ilium capere et occidere, et magnam 
" pecuniam ejus rapuit. Nos vero Marchisio nuntios 
'' nostros misimus, mandantes ut pecuniam &atris 
" nostri nobis redderet et de morte fratris nostri no- 
" biscum se concordaret, et noluit, sed nuntios nostros 
sprevit, et mortem fratris nostri super Reginaldum 
dominum Sydonis posuit; et nos tantum fecimus 
per amicos nostros^ ut in veritate scivimus quod 

U 28058. P 






226 ROGERI DE WENDOVER 

• 

AJ). 1198. " ipse fecit ilium occidere et pecuniam capere.^ Et 
*' iterum alium nuntium nostrum, nomine Edrisum, ad 
'' eum misimus, quern in mari mergere voluit; sed 
" amici nostri iUum a Tyro festinanter recedere fece- 
" runt^ qui ad nos cito venit et nobis ista nuntiavit. 
" Nos vero ex ilia hora Marchisium occidere desi- 
" deravimus, et duos fratres ad Tyrum misimus, qui 
" eum aperte et fere coram omni populo Tyri occi- 
" derunt. Hsbc autem causa fiiit mortis Marchisii, et 
*' bene dicimus vobis in veritate, quod dominus rex 
" Richardus in hac morte Marchisii nullam culpam 
" habuitj. et * propter hoc domino Begi Richardo malum 
" fecerimt injuste et sine causa fecerunt. Et sciatis 
*' pro certo, quod nos nullum hominem hujusmodi 
" pro mercede aliqua vel pro pecunia occidimus, nisi 
" malum nobis prius fecerit. Et sciatis, quod literas 
" istas fecimus in domo nostra ad castellum nostrum 
" Messiac in dimidio Septembri coram firatribus nostris, 
'' et sigUlo nostro eas signavimus, anno ab Alexwdro 



Qualiter Hugo, Oestrensis episcopus, bonis omnibus 

spoliatua fuit 

Eodem tempore Hugo, Oestrensis episcopus, cum 
magnis exeniis, quas summo preeparaverat studio, regem 
videre maturavit, sed prope Cantuariam de nocte 
quiescens eomprehensus est et bonis omnibus spoliatus. 
Matthseus de Clera, municeps Doverensis, praedonibus 
favorem praastitit; unde ab archiepiscopo excommuni- 
catus, si satisfecerit, ignoratur. 



* Rapere in C. | 2 Qui inserted in D. 



rfr- 



FLORES HIST0RIART7M. 227 



De morte Sodaadim et succeaaione Saphadini. 

Per idem tempos Salaadinus, veri tails et crucis A.D. 1198, 
publicus inimicus^ divina animadversione percussus 
apud Nazaret inter epulas subito exspiravit, cujus 
regnum Saphadinus frater ejus illico usurpavit. Fue- 
runt autem cum eo septem filii Salaadini, contra quos 
filii Noradini, quos Salaadinus de regno paterno ex- 
pulerat, cum multitudine Persarum ascenderunt. De 
istis autem fratribus, SaJaadino videlicet et Saphadino, 
et eorum progenie et filiorimi successione, ad historice 
claritatem pauca dicenda sunt, qui in omni versutia 
in paganismo omnibus prseeminebant. Mortuo, autem 
ut dictum est, Salaadino, qui novem reliquit filios 
regni sui haaredes, Saphadinus, minor natu, omnes 
nepotes suos interfecit prseter unum, qui Noradinus 
Yocabatur; hie tenet terram de HaJape, cum omnibus 
vicinis civitatibus et castris et villis et aliis munitio- 
nibus, quae sunt plusquam ducentae. Saphadinus au- 
tem, fratemo potitus regno et^ nepotibus interfectis, 
quindecim filios habuit, ex quibus septem in regnis 
homicidio acquisitis^ haereditavit. Primus filiorum 
ejus Melealim yocabatur, cui dedit in hsereditatem de 
se tenendam Alexandriam, Babyloniam, KajTsan, Da- 
mietam et Canisiam, cum tota terra jiEgypti; sed^ 
filius ejus, nomine Coradinus, tenet Damascum, Hieru- 
salem et totam terram Christianorum, inter civitates 
et munitiones et castra plusquam trecenta, praeter 
villas. Tertius filius ejus Melchiphais tenet terram, 
quae dicitur Gemella, cum tota provincia, ubi sunt 
plusquam quadringentae inter civitates et mimitiones 
et castra, praeter villas. Quartus filius ejus, nomine 
Mehemodain, tenet regnum Asias, quod habet inter 
civitates et munitiones et castra, praeter villas, plus- 



1 Wanting in D. I ' Secondas inserted in C. 

3 Adqnisititt in D. | 

P 2 






1/ 



I. 



228 ROGEBI D£ WENDOVER 

A.D. 1193. quam sexcentas. Quintus filius ejus, nomine Mechise- 
maphat, tenet terram de Sarcho, tibi Abel mortuus 
fuit; in quo. regno sunt inter dvitates et munitiones 
et castra, prseter villas, nongenta vel amplius. Sextus 
filius ejus, nomine Machinotb, tenet terram de Baldacb, 
ubi babitat papa Saracenorum, qui Caljphus appella- 
tur, et timetur in lege eorum et adoratur, sicut pon- 
tifex Romanus apud nos ; bic non potest videri nisi 
bis in mense ; progreditur autem cum discipulis suis, 
quos habet sicut papa [et] cardinales, ad mahumeriam, 
ubi est Mahumetus deus Agarenorum, et, indinato 
eapite et facta oratione secundum legem eorum, ante- 
quam exeunt de templo comedunt et bibunt, et postea 
ad palitium revertitur coronatus. Iste Aiahumetus vi- 
sitatur et adoratur, sicut populus Christianus adorant 
Christum crucifixum ; est autem civitas de Baldacb, 
ubi est Mahumetus et Calyphus, caput gentis Agare- 
norum, ut Roma in populo Christiano. Septimus filius 
Saphadini, nomine Salapbat, non habet terram heere- 
ditalem,^ sed est cum fratre suo Melealim et portat 
vexiUum suum ; cui unusquisque fratrum suorum annis 
singulis miUe Saracenos transmittit et centum bizan- 
tios et duos dextrarios bene paratos. Saphadinus 
pater eorum, quando visitabat filios suos, velato eapite 
incedebat^ cum uno serico rubeo, cui omnes filii, qua- 
tuor vicibus eapite ad terram indinato et pede oscu- 
late, [occurrunt, et] recipit eos ad osculum et ad 
manum, et cum unoquoque eorum moram facit per 
triduum semel in anno; et quilibet eorum habet an- 
nulum in digito, in quo patris imago sculpta est. Et, 
quando equitat, non ostendit fieudem suam, nisi dedes 
in anno ; et quando redpit nuntios ab aliquo principe, 
prima die recipit eos in palatio^ suo per servos suos 
armatos, secunda die didtur eis responsum secundum 



1 Hffireditabilem in D. 

2 Incedit in D. 



^ Palatia sua in D. 



FLORES HISTORIARUM. 229 

causam, et ante diem tertiam non datur licentia acce- A.D. U93. 
dendi ad eum. Octo autem filii ejus, de patris sui 
constitutione, vivunt in hunc modum; duo ex eis 
custodiunt sepulchrum Christi et eis datur quicquid 
ad sepulchrum offertur, at ipsi hoc dividunt inter se; 
valet autem redditus eorum viginti millia Saraceno- 
rum ; quatuor filii habent redditus de Nilo, et redditus 
illoi*um valet plusquam quadraginta millia Saraceno- 
rum ; alii duo fratres minores sunt quotidie ante 
Mahumetum pro castitate, et eis datuv quicquid ad 
[)ede8 ejus offertur, quod valet triginta millia Sarace- 
norum. Saphadinus quindecim habet uxores et totidem 
hieredes ; cum uxoribus singulis dormiebat, cui cum 
aliqua filium parit, cum ilia cunctis videntibus dormit; 
et, cum aliqua illarum quindecim mortua fuerit, de 
legis suse consuetudine statim aliam introducit Ha- 
bent enim legem scriptam a Mahumeto sibi traditam, 
et hie liber dicitur Alcoranus; cujus libri prsecepta 
ilia gens nefaria ita inviolabiliter observat, sicut nos 
Christiani textum evangelii observamus. 



Ut Johannes, frater regis, regnv/m Angliw sibi 

subjugare voluerit. 

Rege autem Richardo, ut dictum est, ab imperatore 
detento, comes Johannes frater ejus, audito regis in- 
fortunio atque de ejus regressu diffidens, foedus amicitiaB 
cum Philippe, Francorum rege, iniit, sinistroqub usus 
consilio in Anglia pro fratre disposuit coronari, sed 
Anglorum virtute laudabili fuit impeditus. 



Ut rex Fra/ncorv/m Normannicmi occv/pare 

attentaverit 

Rex Francorum Philippus, in illis diebus inimicitias 
ubique contra regem Anglorum exercens, Normanniam 
maximo exercitu aggreditur, non ordini, non sexui, 



230 ROGERI D£ WENDOVKB 

A.D. 1193. non setati parcens. Oilebertus de Wascuil, accersito 
"""" ad se rege praddicto, Oisortium ei per traditionem tra- 
dit, sicut prius convenerat inter eos. Deinde idem 
rex totum Yegesinum Normannicum et comitatum 
Albemarle usque ad Diepe et Yallem de Buil cum 
castellis praacipuis, partim proditione, partim ezpugna- 
tione, sibi subegit ; terram etiam Hugonis de Gumai, 
qui se cum quibusdam aliis regi Francorum subdide- 
rat, Hubjugavit Bothomagum insuper obsidione val- 
lavit, sed comitis Zieicestrise ^ magnifica virtute ac 
civium probitate cum suorum amissione et confusione 
ab urbe recessit. Civitatem Ebroicensem idem rex 
cepit, et eam etiam comiti [Johamii] ad custodiendum 
commisit. 



Ut rex Francorum sororem regis Dacice duxerU 
uxorem et atatim repudiaverit 

Per idem tempus rex Francorum sororem regis 
DacisB,* Ingelburgam nomine^ puellam mirabili decore 
prsBditam, accepit in uxorem ; quam post nuptias re- 
pudians inter sanctimoniales apud Suessionem colloca- 
vit, Dacosque omnes, qui cum ilia venerant, repat- 
riare praecepit. 

Eodem anno Hubertus Walteri, Saresberiensis epi- 
Bcopus, in archiepiscopum Cantuariensem electus canonice 
in crastino sancti Leonard! in sua sede est colloeatus ; 
cujus industriae, ex praecepto regis Riohardi, regnum 
Anglise et ejus administratio commissa est,' amoto 
Waltero, Rothomagensi archiepiscopo, qui voeatus a 
rege transiit in Alemanniam, cum quo et regina Alie- 
nor mater regis proficiscens filium videre maturavii 



* Leircestrise in D. 
2 Wanting in C. 



3 Sunt in C 



FLORES HISTORURUM. 231 



Ut rex Richard/US a carcere liberatiia in Angliam 

venerit. 

Anno Dominicse nativitatis Mcxciv. rex Bichardus/ A.D. 1194. 
maxima jam parte suse redemptionis persoluta, obsidi- . 
busque datis pro parte, quse restabat persolvenda, die 
purifieationis beatse Marise ab omni custodia impera* 
toris liber effectus permissus est propriuin redire ad 
rcgnum; qai, cum matre sua et eancellario per terram 
ducis Lovanise ad mare Britannieum perveniens, in 
die Dominica post festum sancti Gregorii* proximi in 
Angliam cum ingenti omnium gaudio ad portum ap- 
plicuit Sandwicensem. Hora autem, qua rex cum suis 
applicuit, hora scilicet diei secunda, sole clarius. ru- 
tilante> apparuit splendor quidam serenissimus et 
insolitus, non longius a sole* remotus quam ad Ion- 
gitudinem. et latitudinem humani corporis, candorem 
perfulgidum atque rubedinem quasi species iris habens, 
quem splendorem plures intuentes pronuntiabant regem 
in Angliam fore appulsum. Rex autem confestim 
Cantuariam profectus beatum Thomam devotus peti- 
vit; deinde Londonias veniens cum maxima Isetitise 
pompa exceptus est, universa civitate contra regis 
adventum innumerabilium varietate opum decorata ac 
multipliciter adomata. Audito autem adventu regis, 
nobiles pariter et ignobiles regi venienti cum ingenti 
alacritate occurrunt, cemere plurimum cupientes a 
captivitatc regressum, quem nunquam timuerant re- 
versurum. Rege vero vix per diem unum apud West- 
monasterium commorante, ad sanctum Eadmundum 
gratia orationis pr.")greditur ; indeque Notingeham pro- 
peravit obsessurus eos et expugnaturus, qui contra 
eum conspiraverant * et se Johanni comiti obligave- 



' Kcx Richardus iranting in C. I ^ Se in C. 

2 Georgii in C. | < Exspiraverant in C. 



>$v 



232 ROGERl DE WENDOVER 

A.D. 1194* rant. Exercitus Anglisa omnia nimirum castella prsB- 
feti coroitis jam ceperat, isto se solo tenente et adhuc 
viriliter defendente ; sed rege castellum obsidente et 
semel assiliente, ut certius cognoverunt obsessi in- 
speratum regis adventum, castellum ei reddiderunt, 
seipsos cum suis in voluntate regis et miseratione 
ponentes, quorum quosdam in carcerem detrusit, quos- 
dam digno pretio redemit, in tali necessitate avide 
sitiens pecuniam singulorum. Duae quidem prsecipue 
eum causdB vehementer urgebant, ut, scilicet, obsides 
pro se datos erga impieratorem liberaret, et ut exerci- 
tum copiosum contra regem Francorum statim con- 
duceret, qui terram suam incendiis et rapinis undique 
devastabat; quapropter, si avidius quam regiam dece- 
ret majestatem in tanta necessitate a subditis pecu- 
niam exquirebat, ignoscendum potius erat quam ne« 
cessitati regise derogandum. 



Ut rex Richardus coronam j>ortaverit, et statim in 
Normanniam tranafret'aveTU. 

Subactis igitur in brevi omnibus adversariis suis in 
Anglia, rex Richardus consilio procerum suorum in 
octavis Faschse^ licet aliquantulum renitens, apud 
Wintoniam coronatus est ; Huberto, archiepiscopo 
Cantuariensi, missam celebrante, et Willelmo, rege 
Scotorum, prsasente. Deinde in festo sanctorum Nerei 
et Achillei apud Portesmuthei navem ascendens in 
Normanniam applicuit et apud Bruis nocte ilia quie- 
vit, ubi comes Johannes, frater ejus, optimo usus 
consilio regi supplex occurrit, et se ad pedes ejus hu- 
militer cum miUtibus multis prostemens miserationem 
fratris profusis lachrymis imploravit, seque in multis 
accusans insipientiam confitetur; at rex, ut erat pius, 

' Portesmue in C. 



« .» t h 



FLORES HISTORIARUM. 233 

fratemsB calamitati compassus non se.potuit a lachry- A.D. 1194. 
mis cohibere, sed fratrem in terra prostratum erigens 
in pristinam gratiam recepit.^ 

Ut rex Richardus regem Francorum a Vemolio 

fugaverit 

Audiens autem rex Richardus regem Francorum 
Vemolium obsidione vallasse, nee in petrariis erigen- 
dis, vel magnis lapidibus comportandis, vel murorum 
subfossionibus excavandis, vel in corporibus obsesso- 
rum affligendis, per dias octo cessasse,* illuc cum festi- 
natione pertendit. Instabat enim magnus ille dies 
Pentecostes, sed, ne die sancto Galligensd se victoriam 
reportasse jactarent, audierunt sub ipso noctis crepus- 
culo, quod rex Angloram accinctus esset ad pugnam 
et summo diluculo adventurus; quo Francigenee ru- 
more perterriti, ut qui ejus audaciam ssepius experti 
fuerant, elegerunt potius fugere quam pugnare, cum 
suo semper damno et opprobrio recedentes a castris. 

Ut Herebertus Pauper epiacopatum Sareabirienserfi 

acceperit 

Per idem tempus Herebertus, cognomento Pauper, 
Cantuariensis archidiaconus, in episcopum Saresbirien- 
sem canonice electus sabbato in Pentecosten presbyter 
est , ordinatus, et in crastino ab archiepiscopo Cantu- 
ariensi Huberto apud Westmonasterium episcopus est 
consecratus, 

Eodem tempore rex Francorum a Vemolio recedens, 
ne nil agere videretur, castellulum, quod Fontes ap- 
pellatur, furibundus subvertit/et sic cum qualiquali 
victoria ad propria remeavit. 



^ Venuntamen terras suas ei abl . . as non continuo illi rcstituit 
added in C. 
^ Et inserted in C. 



•^ - •• , ^ 



* 

234 ROGERI DE WENDOVER 



Ut rex Richardvs castrwm de Luchea eeperit 

A.D. 1194, His ita gestis, rex Richardus Turonis veniena a 
Novi-Castelli burgensibus, ubi beatus requiescit Mar- 
tinuB, duo miUia marcas argenti nomine exeniorum 
suscepit. Tendens inde intra fines Turoniae castellum 
de Luches^ quod rex Francorum nomine obsidatus a 
ballivis regis Anglias receperat dum in vinculis tenc- 
retur, ne conventionem quam cum illo fecerat in- 
fringerent, et quindeeim militibus et servientibus 
quater viginti cum victualium sufficientia custodien- 
dum commiserate rex Anglorum obsedit et infra dies 
paucos viriliter expugnavit. Tunc venit in auxilium 
regis Anglorum filius regis Navarrae copiosum ducens 
exercitum, et quinquaginta balistarios, additis centum, 
habens in comitatu ; terram Gaufridi de Ravenna 
terramque comitis Engolismi penitus devastavit. 



Ut rex Richardus regent Frcmcorwm de jinihuh 

Tnronice fugaverit 

His prseterea diebus Francorum rex Philippus fines 
Turonise intrans prope Vindecimum tentoria fixit ; quo 
cum regem Anglorum per exploratores supervenire cog- 
nosceret, summo mane tentoriis evulsis, Fractam-val- 
lem cum festinatione petivit, rex autem Anglorum 
ilium insecutus quadrigas ejus, necnon com! turn et 
baronum sub eo militantium, sarcinasque omnes sub 
captione conclusit; aurum et argentum, balistas et 
tentorial aliasque res innumeras cepit et secum re- 
duxit ; sicque in Pictaviam transiens^ infra dies paucos 
Taileburc castellum terramque omnium adversariorum 
suorum, comitis videlicet Engolismi et Gaufiidi de 
Bavenna, sua sub potestate recepit, ita ut a castello 
Vemolii usque ad Crucem-Caroli nuUus ei rebeUis 
existeret. 






FLOBES HISTOiUABUH. 235 



Ut rex FrcmcoTV/m Bichardki/m regem circvmivemre 

tentaverit 

Circa hos denique dies rex Francorum nuntios qua- A.D. 1194. 
tuor misit ad regem Anglorum, verbis utens pacificis 
in dolo, petens ut populis utriusque regis ^ subjectis, 
quorum tam aurum quam argentum bellicis cladibus 
loculos hauriendo evacuaverant et sanguinem nobilium 
utriusque regni profuderant, salubriter parcentes, sub 
certamine quinque virorum hinc inde dirimerentur 
quaestiones amborum, considentibus regni utriusque 
principibus et rei eventum exspectantibus, dobec, con- 
flictu terminate, adjudicarent, quid utrique regum 
cedere de jure deberet. Flacuit supra modum pro- 
visio ista Anglorum regi, dummodo rex Francorum 
quintus inter suos et rex Anglorum itidem inter suos 
quintus appareat, ut, paritate servata corporum et 
armorum, s^qua lance confiigant; quod rex Francorum 
in subsannationem multorum agere recusavit. His ita 
gestis^ mediantibus viris religiosis, treugse statutes 
sunt inter reges Francorum et Anglorum, sed com- 
meatui negotiatorum hinc inde interdictum est. 



Ut rex Richard/U8 per Angliam tcynieamenta 

atatuerit 

Eodem tempore rex Richardus in Angliam transiens 
statuit per loca certa tomeamenta fieri, hac fortassis 
inductus ratione, ut milites regni undique concur- 
rentes vires suas flexis in gyrum frenis experirentur, 
ut, si bellum adversus crucis inimicos vel etiam fini- 
timos movere decreverint, agiliores ad proelium et 
exercitatiores redderentur. 

His etiam diebus Alexius quidam, Manuelis quon- 
dam Constantinopolitani imperatoris filius, innumer- 



> Potestati inserted in C. 



236 



ROOERI DE WENDOVER 



A.D. U94. abili multitudine armalorum congregata, Cursac, nunc 
imperatiorem Constantinopolitanum, hostiliter aggres- 
8um cepit et excoecavit, atque tandem ementulatum 
perpetuo carcere damnavit ejusque imperium oocu- 
pavit. 



it 



tt 



it 



(( 



(( 



Ut rex Anglorum de capticme sua de duce Austria 
domino papce querelam deposuerit 

A.D. 1195. Anno DominicsB nativitatis Mcxcv. rex Richardus 
ad sedem apostolicam nuntios direxit, qui in prse- 
sentia domini papse constituti talem deposuerunt c^e- 
relam ; " Pater sancte, salutat excellentiam vestram rex 
'' Anglorum dominus noster Richardus, et postulat 
sibi justitiam exhiberi de duce Austrise, qui ipsum 
de peregrinatione sua tarn laboriosa revertentem 
cepit, et, aliter quam tantum principem decuit, 
" affiixit, imperatori, ac si bos esset vel asinus, vendi- 
dit, qui postmodum ambo regnum ejus intolerabili 
redemptionis debito contriverunt. Ipsi insuper, a 
'' Christianse fidei legibus non alieni, in tali casu regi 
" detentoi graviora exercuerunt judicia quam ipse 
'* Salaadinus faceret, si in manibus ipsius per simile 
" infortunium incidisset; contra quern idem rex a 
" finibus terrsdy relicto regno nuper adepto, relicta 
*' patria^ parentibus et amicis, dimicaturus a«cendit. 
" Sciret forsitan regis generositati simul et probitati 
sive majestati nimirum deferre, cui ilia gens bar- 
bara et cervicosa deferre ^ nescivit ,• sed fortasse hoc 
fecerunty ut sibi tanti regis captio pro laudabili 
victoria imputaretur, cum nunquam ipsum bello 
appetere prsesumpsissent^ si bellicoso suo exercitu 
" vallatus fuisset. Nee sibi regis dejectionem existi- 
" ment imputari, sed divinse potius dispensationi, ad 



11 



u 



(( 



(f 



tt 



1 Detenta in C. 

^ The seven preceding wofcLb wanting in C. 



FLORES HISTOBIARUM. 237 

" cujus nutum rota etiam fortunsa hunc humiliat et A-^- ii^s. 
'* hunc exaltat, hunc dejicit et hunc attoUit. Movet 
" prseterea non mediocriter dominum nostrum regem^ 
" quod, sub pace et protectione vestra omnibus pere- 
" grinis usque ad triennium concessa et in poenam 
" excommunicationis inflicta et firmata, ipsum a pere- 
*' grinatione venientem et iterum redire disponentem 
" ceperunt, atque sub custodia carcerali detrudentes 
" ad gravissimam redemptionis suinmam coegerunt. 
" Jubeat ergo excellentia vestra^ cum festinatione, ut 
" obsides domini nostri regis, qui adhuc pro parte re- 
'* demptionis, quae solvenda restat, detineutur in vin- 
" culis, liberos exire dux ille permittat, et pecuniain 
quam a domino nostro excommunicatus recepit, ex 
integro restituat^ necnon injuriam sibi suisque illa- 
tam digna satisfactione emendet." 



(I 
It 



De eocc(mimuniccUione ducis AvstHce pro rege 

Richardo. 

Cumque hsec et alia multa coram summo pontifice 
regii nuntii allegassent, dominus papa illico surgens 
cum suis cardinalibus ipsum ducem nominatim excom- 
municavit et in genere omnes, qui in regem et suos 
manus injecerant violentas; terramque ducis totam 
ecdesiastico supponens interdicto Veronensi episcopo 
dedit in mandatis, quatenus banc interdicti et excom- 
municationis sententiam singulis diebus Dominicis et' 
festivis per totum Austriae ducatum faciat publicari. 
'' Quod si idem dux mandatis nostris parere decre- 
" verit, in virtute Dei eidem praecipias ut obsides 
*' regis Anglorum uni versos absolvat, pactiones omnes 
*' relaxet, et ablata sibi per eum et suos, et quae de 
** ipsius regis iniqua redemptione percepit, universa 
" restituens eosdem obsides faciat cum securitate ad 
" propria remeare, et, amodo talia non attentans, 
'' nihilominus etiam de injuria et damnis congrue 
" satisfaciat irrogatis." 



238 ROQERI DE WEKDOVEB 






De rn/iserabUi morte d/uds Austrioi. 

A. P. 11 95. Hjs omnibus prsefato duci ab episcopo Veronensi 
rite denuntiatis, dum idem dux mandati apostolici 
spemator^ existeret, percussa est terra illius sterilitate 
inaudita, fame nihilominus et peste; Danubius etiam 
fiuvius, in parte quadam terrsB ipsius plus solito 
inundans, inopinato eventu hominum decern millia 
submersit. Sed cum in hiis omnibus non sit aversus 
furor ducisi imo in detenus aggravatus, ipse divino 
judicio terribiliter percussus est; die siquidem sancti 
Stephanie cum equitando lusum pergeret, sociis comi- 
tantibus, equus, cui dux insidebat, violenter pedem 
offendens tibiam sedentis cum pede insanabiliter con- 
trivit, nam tibia cum pede protinus conjuncta nigre- 
dine quadam intumescens nullo medicorum potuit 
cataplasmate sedari, quin igni,^ quem infemalem vocant/ 
tumori admixto ' intolerabiliter cruciaretur. Quem dux 
cruciatum ferre non valens pedem a crure fecit de- 
truncari, ipso interim dolabrum tenente, caeteris omni- 
bus prae nimio horrore hoc facere renuentibus; sed 
nee sic doloris cruciatus evasit, nam illico femur cum 
corpore reliquo igne illo exsecrabili depascebatur. 
Tandem vero culpam recognoscens iniquam, quam in 
regem et suos malitiose exercuerat, suadentibus epi- 
scopis, qui aderant, obsides absolvit, et residuum pe- 
cuniae de redemptione regis et^ quod receperat se 
redditurum spopondit, atque ecdesiasticas censuras se^ 
deinceps pariturum promisit. Tunc episoopi, qui ade- 
rant, videntes eum in tanta miseria et calamitate con- 
stitutum, a sententia excommunicationis absolventes ad 
communionem fidelium admiserunt, et sic cum intolera- 
bili cruciatu spiritum exhalavit; cujus corpus diutius 



^ Aspernato in C. 
3 Ignis in D. 
3 Admiztns in C. 



^ Wanting in C. 
» Wanting in C. 



FLORES HISTORTARUM. 239 

jacuit inhumatum, donee horribilibus scateret vermibus, A.D. 1195. 
eo quod filius ejus mandata patris exequi noUet, sed 
tandem ab amicis compulsus obsides absolvit et repa- 
triandi liceniiam concessit. 



JJt imperator Henricvs regn/um Apvlice aubjugaverit 

Imperator Henricus his diebus subjugavit sibi reg- 
num Apuliae et SicilisB, mortuo Tancredo, qui Willebno 
Regi injuste successerat; duxerat enim uxorem soro- 
rem regis WUlelmi, cui regnum illud mortuo fratre 
justius debebatur. 



De Jiorrihili odveTdu Saracenorum in Hispaniam. 

Cii'ca dies istos rex de Maroch cum regulis triginta 
et innumerabili exercitu paganorum ex Africa pro- 
rumpens in Hispaniam applicuit terramque regis petit 
Hispanisd, aliasque provincias plurimas incendiis depo- 
pulans et rapinis non pepercit sexui, ordini vel setati, 
nisi eis -iantum qui se ipsius vesanise subdiderunt; 
habebat enim in exercitu suo sex decies centum millia 
pugnatorum, ex quorum inopinato adventu tota Chris- 
tiauitas perturbata est vehementer. 



De rruyrte Ouarini abbatia et successione abhatis 

Johannia, 

Eodem anno Ouarinus, abbas ecclesise sancti Albani, 
cum sedisset annis undecim, mensibus octo, totidemque 
diebus, tertio kalendas Maii diem clausit extremum; 
cui successit Johannes, ejusdem ecdesise monachus, 
decimo tertio kalendas Augusti in abbatem electus, 
qui tertio kalendas ejusdem a Richardo, Londoniensi 
episcopo, munus benedictionis accepit. 



240 



JROGERI DE WENDOVER 



De legatione Huherti, Caniuariensis archiepiscopi. 

A.D. 1195. Per idem tern pus papa Csdlestinus omnibus Angliae 
prselatis scripsit in lisec verba; "Cselestinus episcopus, 
venerabilibus fratribus Eboracensi archiepisoopo et 
universis episcopis, abbatibus, prioribus et aliis ecde- 
siarum prselatis per regnum AngUse constitutis, 
salutem, et c«tera. Cum omnibus ecclesiis ex com- 
misso nobis pastoralis soUicitudinis officio providere 
teneamur, specialiter tamen ad praBsens Anglicanam 
ecclesiam patemse considerationis acie intuentes, ad 
salutem ipsius communi fratrum nostrorum consilio 
decrevimus, ut venerabilis f rater noster Hubertus, 
Caniuariensis archiepiscopus, de [cujus] meritis et 
virtute, sapientia pariter et doctrina, ecclesia uni- 
versalis congaudet, ministerio legationis accepto^ vices 
nostras ad honorem ecclesise^ totius regni salutem 
et pacem, per totum regnum Angliae, non obstante 
privilegio vel exceptione^ tibi aut ecclesiae tuae, 
frater archiepiscope, vel alii facto, libere exequatur. 
Praesentium igitur auctoritate universitati vestrae per 
appstolica scripta praecipiendo mandamus, quatenus 
eidem tanquam apostolicae sedis legato reverentiam 
impendatis debitam et honorem." 



Admcmitio papce ad regem Francorum pro regina 

sua, quam repudiaverat. 

Ea tempestate papa Caelestinus Senonensi archi- 
episcopo inter caetera scripsit in haec verba ; " Nos 
itaque, qui ipsum regem Francorum specialiter in 
visceribus nostris caritatis diligimus, per dilectum 
filium nostrum C. subdiaconum, apostolicae sedis 
legatum ad hoc specialiter missum, rogavimus eun- 
dem, ut reginam suam, quam a se consilio iniquo 



«c 



(( 



(( 



(( 



> Exempttone in C. 



FLORES HISTORIARUM. . 241 

" amoverat, affectu maritali tractaret, nee illis aures a.D. 1195. 

" accommodare curaret, qui pro lucro reputant, si pos- """ 

'* sunt, inter aliquos odium et discordiam seminare. 

" Inde est, quod illam divortii sententiam, contra 

" juris ordinem prolatam, de fratrum nostrorum con- 

'' silio penitus irritantes, fraternitati tusB per apos- 

'' tolica seripta mandamus firmiter et prsecipimus, 

" quatenus, si preedictus rex, ista vivente, aliam su- 

" perducere voluerit, vos auctoritate apostoliea id eidem 

** inhibere curetis." 



Adrtionitio papce episcopis Angli<B facto pro negotio 

terrce mnctoe. 

Circa dies istos papa Cselestinus Huberto, Cantua- 
riensi archiepiscopo, ejusque suffraganeis, pix> negotio 
terras sanctae scripsit inter cs&tera in hunc modum; 
Vos autem, fratres archiepiscope et episcopi, quibus 
cura animarum et solicitudo commissa est, precibus 
instantes ad Dominum incessanter subjectos vobis 
'* populos inducatis, ut, assumpto .crucis signaculo, nd 
" confutandos fidei Christianae persecutores accingan- 
** tur ; speramus siquidem et vos sperare debetis, quod 
" Dominus in verbo prasdicationis et orationis veati-ae 
'^ rete laxabit^ in capturam, et tales ad defensionem 
" orientalis provinciee propitius excitabit, quorum po- 
" tins exigentia meritorum quam armorum fiducia 
*' exsurget Deus^ et inimici ejus dissipabuntur, et 
** fugient a facie ipsius, qui oderunt eum. Nos au- 
" tern illis, qui pro divinitatis amore hujus peregrina- 
" tionis laborem assumere, et, in quantum in se fuerit, 
" iniplere studuerint, de indulto nobis a Domino auc- 
" toritatis officio illam remissionem impositse poeniten- 
tise per sacerdotale ministerium facimus, quam prse- 
decessores nostri suis noscuntur temporibus statuisse, 



tt 



« 
it 



1 Belaxebit in C. 
U 23058. Q 



242 ROOEBI D£ WENDOYEB 

A.D. 1195. " ut, videlicet, qui corde contiito et humiliato spiritu 
laborem hujus peregrinationis assumpeerint, et in 
poenitentiam peccatorum hoc iter expedierint, si in 
fide decesserint, plenam suorum criminum indul- 
gentiam et vitam consequentur aetemam. Bona qao- 
que ipsorum, ex quo crucem accepeiint, cum £ajniliis 
suis sub RomanaB ecclesiae necnon et archiepiscoporum 
aliorumque ecclesiae prsalatorum protectione consis- 
tent; et nuUam de his^ qusa in susceptione crucis 
quiete possederunt^ donee de ipsorum reditu vel 
obitu certissime cognoscatur, sustineant quadstionem, 
sed bona ipsorum integra remaneant interim et 
quieta; illi autem, qui in subsidium terrsB illius de 
bonis suis illuc transmiserint, de peccatis suis ve- 
niam consequentur juxta sua^ moderamina praela- 
torum. Verum tibi, frater archiepiscope, oneris hu- 
jus laborem duximus injungendum, mandantes ut 
apud carissimum in Christo filium nostrum illustrem 
Anglorum rcf:'^m, qui tcrram sanctcm sub trium 
statuit treugis annorum, ut ad defensionem terras 
illius milites et pedites bene instructos transmittat 
assiduisque exhortationibus elabores, provinciam cir- 
cumiens Anglicanam, opportunis et importunis prae- 
dicationibus instes, ut pro defensione Christianitatis, 
assumpto crucis signaculo, terrain visitent transma- 



(( 

<t 
<t 
It 
it 
tt 
tt 
i% 
tt 
tt 

u 
tt 
tt 
it 
it 
tt 
tt 
it 
tt 
tt 
tt 
tt 
it 
it 



** rinam." 



De quadam pdctione facta inter regem Francorvmi et 

Anglorum, 

A.D. 1196. Anno Dominicas nativitatis MCXCVI. rex Anglorum 

Bichardus fuit ad natale Domini apud Pictavensium 

civitatem ; et deinde post festum sancti Hilarii con- 
venenmt ad colloquium Philippus, rex Francorum* 



^ SuoTom in C. 

^ The preceding twelve words wanting in C 



FLOBES HISTORIABUM. 243 

et Richardus, rex Anglonim, apud Loviers, ubi inter -A-D. ii96. 
cos convenit in hunc modum ; Rex Francomm quie- 
tum^ damavit Richardo regi Anglorum et h^redibus 
suis Yssoudum^ cum pertinentiis suis, et jus totum 
quod habuit in Bern et Alvemia et Oasconia, et red- 
didit ei quiete castellum de Archis et comitatum de 
Anco ciun comitatu de Aubemarle, aliaque castella 
multa^ quae occupaverat post reditum suum de pere- 
grinatione terrse sanct^; et rex Anglorum quietum 
clamavit regi Francorum castellum de Gisortio et to- 
tum Normannicum Yegesinum ; et hsec omnia^ ut rata 
haberentur et firma. fidejussor^ ad invicem invene- 
runt, et poenam quindecim millium marcarum argenti 
inter se statuerunt. Procedente autem tempore, cum 
rex Richardus prsedicta omnia possideret, poenituit 
regem Francorum tale fecisse commercium, et mag- 
num congerens exercitum Albemarliam obsidione val- 
lavit; quo facto^ rex Anglorum prsecepit saisiri in 
manu sua in omni loco dominationis suse omnes 
res et possessiones abbatum Majoris-monasterii et de 
Cluniaco et de sancto Dionysio et de Charitate, qui 
fidejussores erant regis Francorum super pactione prse- 
fata, quod, si rex Francorum conventionem non serva- 
ret^ ipsi darent regi Anglorum pecuniam supradictam. 
Cepit interim rex Francorum castellum de Aubemarle 
per insultum et subvertit illud, et rex Anglorum dedit 
ei tria millia marcas argenti de pecunia prsefata pro 
redemptione militum et servientium suorum, ut salvis 
equis et armis sinerentur abire. Deinde rex Franco- 
rum cepit Nonantcurt, et rex Richardus cepit cas- 
tellum de Qameges ; et sic reges in castrorum captione 
luserunt. 



^ Qaietam in D. | * Yssondani in C. 



Q 2 



r ii 









1 ; 

I - 



r ■ 

» ■- P 



244 ROGERI D£ WENDOVER 

De mm^te WiUelTni^ quoncUiTn civis Londoniensis, 

A. ]). 11 96. Circa dies istos surrexit contradictio et iniquitas in 
civitate Londoniarum inter pauperes et divites ob dis- 
tributionem nummorum ad commodum fieci subeundo- 
rom insequaliter multotiens factam, sicut dicebatur a 
multis. Hujus dissensionis fuit causa Willebnus filius 
Osbertiy contra dignitatem regiam populum convocans 
et multos sub sacramcnto sibi confoederans^ fratrcm 
suum camalem et duos alios integne opinionis viros 
tanquam regisB proditionis reos in suis conventiculis 
persequebatur usque ad mortem^ et ad ultimum in 
ecclesia beati Fauli seditionem, conclamationem et tu- 
multatiouem multotiens concitavit; et cum, publice 
peccatis exigentibus, indignationem regis adversum se 
graviter intelligeret excitatam, infra turrim cujusdam 
ecclesise ad archiepiscopum specialiter pertinentem sese 
conclusity locum sacrum in castellum commutans. Yi- 
dens autem postmodum multitudinem concurrere arma- 
torum, qiios archiepiscopus Cantuariensis adduxerat, ut 
fugeret mortem sibi proximam, intra templum glbriosse 
Yirginis ignem conjecit et locum Domino consecratum 
flam mis discurrentibus pro parte combussit. Extractus 
tandem ab ecclesia perductus est ad turrim Londoni- 
ensem calculum portans diffinitivum^ et> ut unius poena 
metus possit esse multorum, proceris vestibus spoliatus^ 
manibus a tergo vinctis et pedibus coUigatis, equorum 
ministerio per mediam civitatem trahitur ad furcas 
prope Tiburcinam; suspensus est itaque^ ferreis ca- 
tenis, et cum eo novem ejusdem schismatis consortes, 
ut, quos par facinus inquinaverat, similis poena mul- 
taiet. 

Eodem anno Johannes, Bothomagensis decanus, Wi- 
gomiensis episcopatus munus consecrationis suscepit 
decimo tertio kalendas Novembris. 

> Ita in C. 



mtfB^smBmsss^^^mmmmBmmBassm 



FLORES HISTORUUUM. 245 

Eodem anno rex Anglorum Ricbardus firmavit cas- ^ ^' ^^ ^^ 
tellum novum in insula de Andeli^ contra voluntatem 
Walteri, Bothomagensis archiepiscopi ; et, quoniam rex 
ssepe admonitus ab incoeptis desistere noluit, nrcbi- 
episcopus prsefatus Normanniam totam sub inter- 
dicto conclusit, et sic curiam Romanam adivit. 

De captione Hugonis de Calvo-monte. 

Eodem anno, facto congressione inter familias re* 
gum Francorum et Anglorum, captus est Hugo de 
Calvomonte, regi Francorum valde familiaris, et 
regi Anglorum pnesentatus; qui^ Roberto de Ros 
custodiendum commissus,^ sub custodia Willelmi de 
Spineto, ejusdem Roberti servientis, male custoditus 
evasit, qui permissione pnefati Willelmi de nocte per 
murum demissus castellum de Bona-villa supra Tuke^ 
ubi custodiebatur, a tergo salutavit; unde rex Anglo- 
rum versus Robertum de Ros nimis iratus cepit ab 
illo mille et ducentas marcas argenti pro transgressione 
et Willelmum de Spineto jussit patibulo suspendi. 

De captione episcapi Behmcensis et Willelmi de Merlo. 

His ita gestis, Johannes frater regis et Mercadeus^ 
princeps Brebanciorum, equitationem fecerunt ante 
civitatem Beluacensem, ubi, dum captioni prsedse inten- 
derent, Philippus^ ejusdem civitatis episcopus, et 
Willelmus de Merlon una cum filio suo et militibus 
multis et plebe armata exierunt, sed mox capti sunt 
universi et ex vulgo pars maxima interfecta ; et eodem 
die post captionem illam processerunt ad MiUi, castel- 
lum episcopi prsedicti, et per insultum illud ceperunt 
et subverterunt, et sic triumphatores gloriosi regi 
Anglorum captivos omnes tradiderunt; episcopus au- 

1 Qaem in 1). j ' Committeiu in D. 



246 ROOERI DE WEXDOVEB 

A.D. 1196. tem^ eo quod captos erat in armis, incarceratus est 

et vinculis graviter ooarctatus. 

Eodem anno subita aquarum inundatio vehemens 
ei fluctibus procellosis, aadificia involvens omnia circa 
Secanam adjacentia tarn lignea quam lapidea, regem 
Francorum et Mauricium, Ferticiacensem ^ episcopum, 
Parisius commorantes non parum exterruit ; rex aatem 
palatium suum relinquens et filium suum Lodovicum 
secum assumens apud sanctam Qenevefam ^ pemoctavit, 
et episcopus apud sanctum Yictorem. 



De visione cuidam Tnonacho facta de purgcttorio et 
lods pcenalibua, cvjua inspectio perv/tUia est. 

Circa dies istos monachus quidam Eveshamensis 
ccenobii in languorem decidens per annum integrum 
et tres menses vehementi corporis molestia vexabatur, 
qui cibi potusque abominationem adeo incun-erat, ut 
per novem aliquando dies vel amplius nil prseter 
modicam aquaa calidse susciperet portionem ; nulla ei 
medicorum industria remedii quicquam conferre potuit, 
sed, quicquam levaminis causa ei a quolibet exhibitum 
ftierat, in contrarium vertebatur. Languebat igitur 
grabbato decumbens et viribus corporis nimium desti- 
tutus; loco moveri non potuit^ nisi ministrantium 
labore devectua Imminente denique Dominicse resur- 
i^ctionis die, levins habere incipiens per cellam infir- 
morum innixus baculo incedebat ; cumque tandem 
nox adesset, cui Dominicsa ccBnse dies proximo succedit, 
ad majorem basilicam, nesciens sive in corpore sive 
extra corpus, magnae devotionis instinctu baculo ve- 
hente perrexit; ubi, dum conventus noctumales de 
consuetudine laudes Domino persolvebat, tantam divinsB 
miserationis et gratise coelestis compunctionem percepit^ 



1 Pfuisiacensem in D. | ^ Genovetam in D. 



FLORES HISTORIARUH. 247 

ut ipsius sancta devotia^ modum excedere videretor, a.d. ii;6. 
unde nee a fietibus et Dei laudibus a media noctis 
hora usque ad sextam diei sequentis horam se potuit 
continere. Tunc accersiri ad se fecit duos de fratribus, 
unum post alterum, quos viri religiosi confessores 
vocant> et utrique eorum omnium culparum et mini- 
marum quarumlibet transgressionom ordinis sive prsB- 
ceptorum Dei confessionem pure et in summa cordis 
contritione et lachrymarum effusione fecit, et absolu- 
tionem^ vehementi desiderio qua^sitam percepit, sicque 
in sancta devotione et Dei laudibus totum diem 
exegit. 



Ut idem mondchua invevius sit qwoLsi mwiiwus jacere. 

Sequenti vero nocte, modico pr^libato sopore, cum 
ad matutinas tabula percuteretur, lecto se excutiens 
iter ad ecclesiam aggressus est; sed quid ibi fecit 
sequens reiatio declarabit. Mane autem facto sequen- 
tis diei, id est Parasceues, cum firatres ad primam 
consurgerent et versus ecclesiam ante capitulum tran- 
situm facerent, conspiciunt &atrem eundem ante 
sedem abbatis, ubi fratres veniam petere solent, nudis 
pedibus jacere prostratum, vultu solo tenus defixo, 
quasi a quolibet prsDsidente veniam postularet; quo 
viso, stupefacti fratres accurrunt, et volentes eum 
erigere velut exanimem et sine aliquo membrorum 
motu reperiunt, oculis in profundiora subversis et ipsis 
luminum sedibus ac naso multo sanguine made- 
factis. Exspirasse eum proclamant universi*^ dum 
motus venarum, multo intercurrente spatio, penitus 
amisisset; sed cum tandem anhelitum, licet perexilem, 
in eo deprehendissent, cervicem-, pectus et manus aqua 



^ Sanctam devotionem in C. 

^ Fecit et ubsolutionem wanting in C. 

' Wanting m D, 



T "V- 



1 248 ROGERI DE WENDOVER 



iUD. 1196. frigida diluerunt. Frimo autem eum corpore toto 
modice trementem viderunt, sed mox quiescens omnino 
immobilis permanebat; diutius quid agerent bsesita- 
bant^ dum nee penitus expiratus nee melioratus in 
aliquo cemeretur. Inito demum consilio, in infirma- 
riam ilium deferunt^ in lecto suo colloeanteSj ubi 
adbibitis eustodibus pervigili diligentia servabatur ; 
peetori denique ejus emplastra alligarunt, acubus 
plantas pedum punxerunt, sed nibil in eo^ quod 
animati bominis esse videretur, invenire^ potuerunt. 
In bunc igitur modum per biduutn^ id est, a media 
noctis bora Paraseeues usque ad boram eompleiorii 
sequentis sabbati, lecto deeumbens immobilis omnino 
permansit; in bora autem magni sabbati^ qua conven- 
tus ad completorium esset conventurus, cilia oculorum 
prsedicti fratris coeperunt paululum agitari, ac demum 
humor quidam lachrymarum more in genas leniter 
delluebat, et, quemadmodum dormiens quLs ploret, 
crebra ab imo pectoris visus est ingeminare suspiria^ 
et post modicum de profundo sono vix audibili in 
gutture verba quaedam revolvere videbatur. Deinde, 
sensim redeunte spiritu, invocare coepit sanetam 
Mariam dicens, ''0 sancta Maria, O domina sancta 
*' Maria,' pro quo peccato perdo gaudium tarn immen- 
" sum ? " Hsec saepius et alia in bunc modum repe- 
tens privationem alicujus immensi gaudii adstantibus 
indicabat. Deinde quasi de gravi evigilans somno 
caput excussit et nimis amare flens, defluentibus ju- 
giter lachrymis, singultire coepit, manibusque complosis 
ac consertis digitis erexit se subito et resedit, et caput 
in manibus et super genua deponens lamentabilem 
nimis planctum diutius continuare, sicut ccpperat, nou 
cessabat. Tune a fratibus multum rogatus, ut post 
tam prolixum jejunium et laborem aliquid sumeret. 



1 CoDJicere in D. 

^ domina sancta Maria wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 249 

exigua panis porCione potitus pervigil in oraiione AD. ij^®* 
permansit; requisitus autem si de in6rmitate se 
speraret evasurum respondit, ''Satis," inquit^ "vivam, 
" quia de infirmitate jam plene convalui." Deinde 
nocte sequenii, id est Dominicse resurrectionis, cum 
ad matutinas signa pulsarentur, ipse nuUo usus sus- 
tentamine ecclesiam adiit, et, quod undecim mensium 
spatio antea non fecerat, chorum ingressus est. In 
crastino autem, divinis rite celebratis obsequiis, sacrse 
communionis participatione meruit saginari. 



Ut monachus prcefatua viaionem, quavi viderat^ 

revelaverit 

His ita gestis, idem frater religiosa monacliorum 
sollicitudine propensius convenitur; obnixius postula- 
tur, ut qu8e sibi dormienti acciderant, et quae viderat, 
eBdificationis gratia intimaret, multa enim sibi ostensa 
fuisse ex signis evidentibus, qusB viderant, intelligentes, 
qui verba ejus expergiscentis pridie audierant et la- 
chrymas ejus inde^inentes videbant. Quo aliquamdiu 
se facturum dissimulante, cum illi petondo vehementer 
instarent, qua? inferius digesta sunt, interfluentibus 
jugiter lachrymis et gemitu vocem crebrius absorbente 
narravit. " Cum/' inquit, " gravi et prolixa, sicut 
" vidistis, corporis in6rmitate deficerem, et Dominum 
*' oie ac mente benedicerem gratiasque illi referrem, 
^' quod me indignum famulum^ patemo verbere casti- 
" gare dignaretur, postposita omni spe sospitatis recu- 
" perandae, coepi, prout potui,^ meipsum prseparare, quo 
'' citius futuri seculi calamitates evaderem dum essem 
" e corpore evocandus. Dum hsec mecum sedulus 
" agerem, incidi in tentationem, ut Dominum postu- 
" larem quatenus mihi quocumque modo revelare 
'' dignaretur qualis esset futuri seculi status, quae 



^ Wanting in C. | ^ Ut ingerted in C. 



i\v?;^-:^ 




I 



250 BOQfiBI Dfi WENDOVEB 

AJ). 1196. '' animarum de corpore exemptarum post banc vitam 
" foret conditio ; quatenus, his cognitis^ liquidius dig- 
" noscerem quid mihi in brevi, ut putabam, migraturo 
'' sperandxim, quid metuendum existeret, ut perinde 
" in amore divino proficerem dum in hac vita ancipiti 
" fluctuarem. Continuis itaque votis meis satisfieri 
« cnpienB, nunc Dominum mimdi salvatorem, nunc 
" matrem ejus Yirginem gloriosam, nunc simul omnes 
" Dei electos invocabam, licet specialiter per interces- 
" sionem piissimi sanctique confessoris Nicolai sperarem 
'' consequi pise petitionis effectum ; et ecce nocte 
" quadam^ imminente Quadragesimse initio, quam 
'' proximo transegimus, mihi paululum dormienti ad- 
'* stitit qusedam reverenda persona et omnino decora^ 
" quse me verbis dulcissimis in hunc modum aggre- 
** ditur, '0 fili/ inquiens, 'carissime, multa tibi est 
'' ' precandi devotio magnaque intentionis tuaa perse- 
** ' verantia, nee potent apud dementiam Bedemptoris 
" * inefficax esse tarn continuus orationis tuse conatus ; 
" ' veruntamen amodo animo quietiori esto et orationi 
^ devotus insistCj quia procul dubio pisB petitionis 
^ celerem consequeris effectum/ Et, his dictis, allo- 
quentis imago cum ipso est ablata sopore." 



a 
tt 



Ut idem Trumachua ' ciru/sem Domvrd adara/ns eam 
sangvJvMlenUmi conspexerU. 

" Evigilans tautem visionem fixo servavi animo de 
" cursoque jam sex hebdomadarum spatio, cum in 
" nocte Dominicam coenam prsBcedente ad matutinas 
'' surrexissem et a vobis disciplinas, sicut meministis, 
** accepissem, tantam inter hsec mentis dulcedinem 
" mihi sensi infusam, quod die sequenti jugiter fiere 
" dulcissimum habui^ sicut vos propriis ocuEs con- 
*' spexistis. Deinde nocte proxima, id est Parasceue, 
" instante jam hora qua ad matutinas surgendum 
" emt, placidum fui resolutus in somnum ; tunc vocem 



tt 



FL0RE8 HISTOBIABUM. 251 

"banc, nesdo^ cujua* ministerio delatam, audi vi, a.d. use. 

" * Surge,' inquit, ' et ingressus oratorium accede ad 

" ' altare, quod in venerationem sancti Laurentii con- 

*^ * secratum est^ et retro aram ipsam invenies crucem, 

' qu8B in die Parasceues a conventu adorari solet, quia, 

' nisi hoc modo feceris, a te die crastino nil ^ poterit 

" * adimpleri ; grandis enim tibi restat via, crucemque 

'' ' ipsam in memoriam Salvatoris devotus adorans 

'* * cordis contriti et bumiliati sacrificium offer, scitums 

" ' certissime acceptum Domino fore devotionis bolo- 

^ ' caustum, cujus ibidem pinguedine donaberis afflu- 

" ' enter.' Sic, discusso sopore, evigilavi, et cum 

" fratribus, ut mibi videbatur, matutinas auditurus 

'' perrexi; quibus a conventu initiatis, seniorem quen- 

** dam vestibus albis indutum in vestibulo ecclesise 

** obvium habui, qui unus ex illis erat a quo nocte 

** prsscedente disciplinas accepi, quem nutu solito ad 

*' dandam mibi disciplinam invitans capitulum ingre- 

*' dimur, et yoti compos effectus ad oratorium redimus 

" Tunc solus ad altare mihi in somnis vocatum pro- 

" grediens calceamenta deposui, genibusque in pavi- 

" mentum flexis ad locum tendi, quo inveniendam 

*^ audieram crucem Salvatoris. Inveni eam, sicut mihi 

" pr»dictiun fuerat, et mox totus in lachrymas reso- 

" lutus oorporeque toto in terram prostratus ipsam 

^ devotissime adoravi ; denuo genibus impressis ad 

'* vultum imaginis, oreque et oculis eam deosculans, 

" in frontem mihi sentio guttas quasdam suaviter in- 

** stillasse, et digitos admovens ex rubore sanguinem 

deprehendi; vidi prseterea ex latere crucifixi ita 

cruorem emanare, ut solet vivi hominis vena phle- 

** botomo incisa. Susoepi autem manu mea quot nescio 

" guttas distillantes, et exinde oculos^ aures et nares 

" devote linivi ; postremo, an in hoc peccaverim 



u 



1 Wanting in C. | ' Non in D. 

9 Hujufl in C. 






J' 
'■ » 



1 •:. ■ 



X' 






252 BOGERI DE WENDOVEB 

A.D. 1196. ^' ignorans, unam ejusdem sanguinis guttam ex nimio 

"""^ '* cordis desiderio deglutivi, reliquum vero, quod pugillo 

" receperam, servare decrevi.' 



.• >» 



JJt idem rrwnachua de corpore edtuctus primv/m locum 

^ pceTuUem iniraverit 

" Cruce Dominica in hunc modum adorata, mox 
" retro me sonitum audivi a sene venerando, a quo 
" nocte prsBcedente disciplinas accepi. Tunc relictis 
" juxta altare calceamentis et baculo^ quo ordine 
" nescio^ in capitulum deveni, et post disciplinas sex: 
" vicibus, ut prius feceram, iteratas absolutionem per- 
'' cepi. Ip^o itaque in sede abbatis denuo residente, 
" prostravi me coram eo, et accedens ad me hoc 
" solum dixit, ' Sequere me/ Cumque me erexisset 
" ut starem, tenebat manum meam dextram tarn 
" iirmiter quam leniter, habuimusque jugiter manus 
'^ consertas omni tempore, quo sensibus corporis et 
" mente absens fui. Incedebamus igitur per viam 
'^ planam, recto orientis tramite, quousque pervenimus 
" in regionem quandam nimis spatiosam, visu hor- 
" rendam, palustri situ et luto in duritiem inspissato 
" deformem. Erat ibi hominum sive animarum tanta 
'' multitudoy quantam nemo sufficeret sestimare, variis 
'' et inenarrabilibus exposita immanitatibus tormentQ* 
'' rum; ibi erat utriusque sexus, universte conditionis, 
** professionie et ordinis turba innumerabilis, omnium- 
'^ que peccatorum admissores diversis addicti suppliciis 
" pro varietate professionum et generibus delictorum. 
'' Yidi et audivi per lata illius campi spatia, cujas 
" metas nulla circumspiceret acies oculorum, miserorum 
" choros miserabiliter nimis turmatim collectos, et 
" gregatim criminum parilitate et professionum simili- 
" tudine constrictos, pariter^ aestuare et dissimiliter 

' Pariliter in D. 



FLORES HISTORIARUM. 



253 



ti 



(C 



" sub poenarum cumulis ejulare. Quoscuraque \idi A.D. ii9&. 
" pro quibuscumque peccatis afflictos, liquido adverte- 
** bam et peccati eorum genus et modum et satisfac- 
tionis qualitatem, qua, vel de reatu suo poenitendo 
vel aliorum remediis, meruissent in illo poenali exilio 
•' ad ingressum coelestis patriae praeparari; universi 
" itaque ibi constituti capessendsB salutis aliquando 
" spem habebant. Quosdam vera graviora cernebam 
" sequo animo^ perferre supplicia, et, quasi de con- 
" scientia sibi repositse mercedis, horrenda quae perfere- 
" bant tormenta levia reputare. NonnuUus conspicie- 
" bam de loco, quo torquebantur, subito exsilire et 
'' viam ad ulteriora tendentem ocius festinando car- 
" pere, quos repente emergen[te]s ^ ab imis, flamma 
" dirissime conflagratos, cum tridentibus et flagris et 
" apparatu vario tormentoriim accurrentes^ denuo tor- 
" tores* pc^nis restituebant, in eos saevitiam omnem . 
" iterum exacturi ; nihilominus sic caesi, sic exusti, 
" et caedendo preBCordialiter discerpti^ denuo evadentes, 
simili semper conditione ulterius tendebant de 
gravissimis ad tolerabilia ^ jugiter succedentes ; qui- 
" busdam vero de ati;ocissimi8 ad crudeliora non pro- 
" fectis, sed miserabilis rcstabat defectis ; et singuli 
" [tractal)antur] quidem secundumvel quod suis pristinis 
" juvabantur vel impediebantur meritis, vel bonorum 
*^ operum beneficiis amicorum. InfinitaD erant, quas 
" vidi, species poenarum ; hii ad ignem torrebantur, 
" hii in sartagine frigebantur, hos ungues ignei ad 
" ossa usque et compagum dissolutiouem radendo 
" sulcabant, hos balnea pice et sulphure cum foetore 
" horrifico et liquaminibus aeris et plumbi cum aliis 
'' metallorum generibus excoquebant; istos monstruosi 
" vermes venenosis rodebant dentibus, illos denso, 



tt 



It 



1 Animus in D. and C. 
^ Emergens in D. and C. 
> Accuirentibus in D. and C. 



* Tortorihus in D. and C. 

* I'olerabiliora in C. 



254 ROOERI DE WENDOV^EB 

A.D. 1196. '< ordine substrati sudes flammatis aculeis redpiebant ; 
" tortores unguibus diatrahebant, flagellis horribilibus 
" csddebant, diroque cruciatu laniabant. Multos pri- 
*' dem agnitos mihique in seculo familiares ibidem 
" exitu vario afflictos conspexi, quorum alii episcopi, 
" alii abbaies fuerunt^ alii in dignitatibus diversis ; 
" quidam in clero, quidam in seculari foro, quidam in 
^' claustro ; quos omnes, quantum in vita priori mi- 
*' noribus fiierant honorum suflulti privilegiis, tantum 
*' illos poenis levoribus visebam addictoa In veritate 
'' dioo, quod speciali quadam acerbitate poenarum pree 
'* G89teris universos angi perspiciebam, quod judices 
'' aliorum vel prsBlatos nostra satate noveram exsti- 
" tisse. Longum nimis esset, quid singuli meruissent 
" quidve paterentur, licet hoc mihi de omnibus foret 
'' conspicuum exponere ; sed testis mihi Deua est» 
" quod si quempiam, qui omnes caros meos et cama- 
" liter amicos occidisset^ talibus viderem suppliciis 
" deputatem, milUes, si fieri posset, pro ejus ereptione 
'' mortem susciperem temporalem, prsBcipue cum omnia 
'' quae ibi poenalia sunt, doloris et angustise, amaritu- 
** dinis et miserise, modum excedant et mensuram." 

De Becfwndo posnali loco purgcUorii et pceriarvmb 

varietate. 

" Postquam ^ hoc poenale transivimus exercitium, 
*' ego et dux mens ex transverse prsetermeavimus 
" Ulsesi, sicut et alios fines tormentales, quos inferius 
'' memorabo.' Post hunc igitur ad alteram devenimus 
" locum tormentorum; mons enim nubibus ipsis celsi* 
" tudine sua psene contiguus locum disterminabat 
" utrumque, cujus nos juga tarn facili gressu transe- 
" gimus quam velod. Erat itaque sub remote mentis 
" ipsius latere vallis profundissima et tenebrosa. al- 
'^ trinsecus rupiam jugis eminentissimis cincta, cujus 



I PoBt in C. I ^ Memorabor in D. 



«c 



FLORES HISTORIARUM. 255 

" latitudinem nullius superaret aspectus ; ima vallis A.D. 1196. 

^ ipsins, *fluvium an stagnum nescio, amplitudine tene- 

'* bat latissimum et teterrimo latice horrendum, quod 

*' nebulam^ intolerabilis foetoris jugiter exhalabat. 

^' Imminens vero ex hac parte stagni montis latus 

^ TOgum ad ipsos usque coeli cardines emittebat; ex 

" oppo^to autem prpmontorio coUis ejusdem tanta 

'* frigoris immanitas, certatim nivis et giundinis ssevi- 1 

" entibus procellis, rigebat, ut illo eatenus algore nihil 

" poenalius me putaverim conspexisse. Tractus vallis 

" prsescriptse et utriusque mentis latera, quse frigoris 

'' ignisque facies horrenda invaserat, ita multitudine^ 

" fervebant animarum, ut solent alvearia crebro ^ apum 

examine referta scatere ; quibus hoc fuit generale 

suppliciimi, quod nunc in amne foetido mergebantur ; 
" nunc inde erumpentes hinc obviis ignium voluminibus 
" vorabantur, ac demum, fluctuantibus flammarum glo- 
" hia, tanquam fomacis scintillas in editum delates et 

in alterius ripas profunda demissas, turbinibus ven- 

torum, fiigoribus nivium et asperitatibus grandinum 
** reddebantur ; inde praecipitatae, et quasi violentia 
'* tempestatum refugientes, iterum foetoribus fluvii et 
** incremationibus debacchantis incendii trudebantur. 
*' Quosdam flammae, quosdam frigora diutius cracia- 
'< bant, et quidam in amnis foetore moram ducebant 
" largiorem; alios, quasi oleas in prselo, ita mediis in 
« flammis comprimi, quod dictu horribile est, et inde- 
'* sinenter arctari visebam. Omnium igitur, qui illic^ 
** cruciabantur, ista fuit conditio, quod ad perficiendam 
" purgationis suae plenitudinem omnia iUius lad a 
'' principio usque ud finem permeare spatia cogeban- 
** tur. Maxima tamem et multiformis erat ibi afflic- 
** torum distinctio, quia istis levior et odor indulge- 
** batur, pro meritorum qualitate et collatorum sibi 



it 



1 Nebula in D. 

* Multitadinem in D. ; word 
wantiDg in C. 



' Grebn in D. 
* Blue in D. 



256 ROQERI DE WENDOVEB 

A.D. 1196. " post funera beneficiorum quantitate, transitus, et 
"~" ' " majoribus obnoxii reatibus et restrictioribus adjuti 
** remediis supplicio graviori et diutino tenebantur; 
** omnibus vero, quanto plus ad finem lad illius proxi- 
" mabant, eo mitior cruciatus restabat, crudelissimaia 
" enim in principio constituti poenam sentiebant, licet 
" omnes eani aequaliter pertuUssent : levissima loci 
*' istius tormenta immaniora fuerunt quam loci supe« 
" rius inspecti immanissima. In hoc vero poenali 
" loco multo plures notorum meorum quam in purga- 
" torio superiori repeii et agnovi, quibusdam tamen 
" utrobique locutus sum, inter quos aurificem quen- 
** dam mihi in seculo notissimum, conspiciens agnovi ; 
" ductor autem meus, cemens me ilium diligentius in- 
" iuBii, sciscitatus est, si ipsum cognoscerem; audiens 
" quoque ilium mihi fuisse notissimum, ait, 'Si eum 
" * nosti, loquere illi.' Ipse vero intuens nos et recog- 
** noscens ineffabili gestu laetitice applaudebat viro, qui 
" me ducebat, expansisque manibus a crebra totius cor- 
" poris indinatione ilium veneratus atque pro impensis 
" sibi beneficiis saiutans inexplicabiles gratiarum retulit 
'' actiones ; cumque tandem frequenter repeteret, ' Sancte 
" ' Nicolae, miserere mei,' quem vultum prseferre 
" angelicum multoties admirabar, nihil mihi dulcius 
" eatenus audivi [quam] cum ductoris mei sancti 
'* Nicolai, quem semper amavi, colui et dilexi, nomen 
** celebre recognovi, a quo salutem tam corporis quam 
" animse obtinere sperabam. Tunc a me requisitus 
" aurifex, quomodo tam dto adeo immania pertran- 
" sisset tormenta, qu8B eum transmeasse conspexi, re- 
spondit, ' Tu,' inquit, ' carissime, et omnes noti mei 
' in seculo, cui ante mortem meam temporalem, vidis- 
" ' tis omnia fidei ChristiansB denegata subsidia, velut 
*' ' confessionem et viaticum, pro perdito me habuistis, 
" ' nescientes prsesentis domini mei misericordiam, sane- 
" ' ti videlicet Nicolai, qui me infelicem servum suum 
'^ * non est passus meritam perpetual damnationis mor- 
<< ' tem subire ; nam modo et semper, ex quo hiis poenis 



(C 



FLOKES HISTOBIARUM. 257 

" 'subactus fui, cum graviori angebar supplicio, ipsius A.D. ii96. 

" • sum viaitatione clementissima recreatus. In aurificio 

" * antem, quo fraudes in seculo nonnunquam commisi, 

'' * nunc atrocissime luo, diun frequenter in cumulum 

" ' nummorum ardentium prsecipitatus intolerabiliter 

" * exuror, ipsosque denarios ignitos ore vorare bianti 

*' * frequenter compellor, quse omnia interiora mea com- 

" * burunt ; ssspius insuper eos numerare coarctor, ex 

*' * quibus digitos manusque pessundatos me habere 

" * Gondoleo et combustos/ Inquisivi denique ab eo, 

" si homines quovis remedio tam horrendum possent 

" evitare supplicium ; ad quod ille suspirans ait, ' Si 

" ' quotidie scriberent in frontibus et circa locum 

" * cordis digito " Jesus Nazarenus rex JudfiBorum," 

" ' fideles proculdubio conservarentur immunes, et post 

" mortem loca ipsa decore darissimo coruscarent/ 

" HsBC et alia multa ab isto audivi; sed ad alia scri- 

" benda festinantes, quse modo dicta simt, suf&ciant." 

De tertio loco pcenali et muUiplici varietate 

tormentoruvi. 

" Relinquentes, ego scilicet et dux mens, jam dictam 
" vere lachrymarum vallem^ quam secundo adivimus 
" loco, pervenimus ad campum maximum in demerso 
" quodam ierrsd gremio situm, qui ^ ab imiversis * prae- 
^^ ter tortores dsBmones et animas tortas^ sequestratus 
" videbatur accessu. Tegebat autem superficiem illius 
" chaos maximum quoddam et horrificum, quo per- 
" mixti rotabantur fumus sulphureus et intolerabilis 
" nebula foetoris cum flamma picea nigredine permixta, 
'' quae montium instar hinc inde consurgens per inane 
*' illud horribiliter spargebatur. Planities loci illius 
" multitudine vermium constrata scatebat, ut junco 
<* solent domorum arese operiri ; et hii, super omnem 

* Et in D. ' Animabus tortis in D. 

3 Uniyersorum in D. 

U 23058. B 



258 BOGERI DE WENDOVER 

» 

A.D. 1196. *' sestimationem honidi, deformes et monstrosi, terribili 

" oris rictu et naribus ignem spirantes exsecrabilem tur- 

" mas miserorum voracitate inextricabili lacerabant ; quos 
'^ jam assumptos dsBmones ubique discurrentes, insanien- 
*' tium more in miseros ssevientes, nime eoa frustatim 
" ignigeris truncabant ferramentis, nunc omnem camem 
« riaa funditus abradebant, ^unc igni injectos, ut 
" Solent raetalla, liquefaciebant eos et in modum ignis 
" ardentis eos reddebant. Parum est, Dominum testor ^ 
" immo nihil quod refero de poenis loci illius ; novit 
" enim Deus quod, in brevissimo temporis spatio centum 
'' vel amplius omnimodis poenarum diversitatibus annul- 
" latos et mox restitutes^ iterumque in nihilum psene 
'^ redactos ac denuo redintegratos, eos intuebar, quos eo 
*' loco vita perdita cruciari cogebat, quarum vidssitudi- 
" num nullus erat finis, non meta aliqua, nee terminus 
" ullus. Ignis enim illius tarn edax fuit incendium, ut 
" quasi tepere crederes, in comparatione ^ illius, quicquid 
'* comburere solet vel fervere; vermes autem dirupti 
" et mortui ac in frusta comminuti sub infelicibus in 
'' congeriem glomerabantur, qui in putredinis illius 
'' foetore tabis tam execrandas adeo universa reple- 
" bant,^ ut foetulentia ilia omnem prsedictarum pcena- 
<' rum excederet cruciatum. Bestat adhuc quod hiis 
'' omnibus magis exosuQi, grave pariter ac verecun- 
'' dum, damnatici loci illius tolerare cogebantur ; omnes 
" enim, qui ibi pimiebantur, sceleris, quod nee nomi- 
'*' nari licet a Christiano, sed nee etiam ab ethnico , 
** quolibet vel pagano, in seculo fuerant patratores * 
" Hos itaque monstra qsedam ingentia, igneam quali- 
" tatem prseferentia, visu autem super omnia quae 
" excogitari valent horrida et horrende terribilia, jugi- 
'' ter impetebant, et^ quamvis renitentes ac multum 
" refugientes, sibi genere abusionis damnabili permis- 



> Wanting in G. | " Beplebat in D. 

3 Corporatione in 0. | ^ Paccatorei in D. 



i^^lsi 



^aiawaafcj*** 



FLOBES HISTORIABUM. 



259 



tt 



ceri cogebantur ; ita enim inter ^ nefandos complexus A.D. ii96. 
pwB nimio dolore palpitabaut, rugiebant, et ululu- 
bant^ et deinde velut exanimati et in mortem defi- 
cientes collabebantur, excipi^ndi mox cruciatibus in- 
novatis. Horreo referens et sceleris obsccenitate in 
memetipso supra modum confundor, dum mihi 
eatenus inauditum fiierat et inopinabile utrumque 
sexum talibus immunditiis fuisse aliquatenus depra- 
vatum, et, proh dolor ! talium caterva tarn innume* 
rabilis quam miserrime miserabilis ^ . reperiebatur ibi- 
dem. Personas multorum illo in loco nee aspexi nee 
amovi, quia tormentorum et obscoenitatis enormitas 
affetoris et immanitaa nimimn mihi ingerebat 
horrorem ; unde mihi supra modum molestum fuit, 
vel ad breve momentum ibi consistere, vel qu® 

^'ibidem fiobant intueri. Denique inter lamentabiles 
querimoniarum ululatus, dum clamaret unusquisque 
eorum, ' Yse mihi ! vse mihi ! quare peccavi, quare 
' poenitendo peccata non correxi ? ' adeo illis suppli- 
dorum dolores ingeminabant singuli, ut plangentium 
damorem vociferatione continua putares in toto 

'^ mundo audiri." 



(« 



cc 



ti 



u 



€1 



U 



ti 



t€ 



(i 



t( 



H 



tt 



it 



(( 



it 



ti 



tt 



iC 



it 



Be quodcm, legista et ejvs crucicUu. 

" Verum licet, quantum potui, quae ibi fiebant 
" refugerem intueri, unius tamen clerid, quem olim 
'* agnoveram, non valebam ^ evitare conspectimi ; hie 
** suo tempore eorum, quos legistas et decretistas 
" appellant, peritissimus habebatur, unde in redditibus 
"' ecdesiarum ampliatus cum affluentibus indies opibus 
" abundavit. Hunc in poenis exsecrabilibus reperiens 
" multmn calamitatis ppndus, quo premebatur, mira- 



I Wanting in C. 

^ The three preceding words wanting in C. 

' Valeam in D. 



r2 



S60 



ROOEBI DE WEinWVEB 



bar; et cum inquirerem, utrum miBericordiam Be 
aliquaado consccutnnim speraret, reapondit, ' V»,' 
iaquit, ' veb, vts mibi I scio, acio, quod citra diem 
' judicii omnino misericordiam dod merebor ; an 
' autem vel tunc, incertum habeo, quia, semper ex 
' quo in hffic mala devolutus sum, deterioratur poena 
' mea, trahons me de pessimia ad pejora.' Cui ego ; 
- It quare in extremis non ea coufessus peccata 
■ tua, nee egiati pcenitenti&m ? ' Et ille ; ' Quia re- 
'cuperandse sanitatis spem habebam, et, fallente 
' diabolo, erubui tarn turpia confiteri (acinora, ne 
'despectior baberer inter eos, in quibus gloriosus 
' et male splendidus apparebam. Levia tamen ' 
' qneeque peccata confessus sum presbytero, et inter- 
' roganti, an aliorum esaem conscius peccatorum, 
' pnecepi at tunc abiret, ut iterum, hi quid memorise 
* occurreret, sibi denuo intimarem ; quo recedente 
' et non lougius progresso, incipiebam mori ; ille a 
' miniatria meia reacceraitu^ jam me invenit huminem 
' exuisae. Nihil igitur de mille goneribua p<£narum, 
= quaa onini die perfero, sic me excruciat, quam 
' erroria mei, quo tenebar in seculo, nefanda reprte- 
' iientatio, quia cogor actualiter turpitudini antiquro 
' passionis deservire ; prseter enim supplicii indici- 
'bilia vehementiam, confusione intolerabilius premor, 
' dum in conapectu omnium de tantis flagitiis ex- 
' secrabilis exiato.' In momento autem, dum hEec 
(liceret, innumeris eum modis excruciari conspexi, et 
in ipaia cniciatibua velut in nihilum redigi, et instar 
p}umbi quasi in Uquidum per vim caloria diaaolvL 
S'^nctum etiam, qui adstabat, Nicolaum sciacitatus 
aum, si poaaent talia tormenta aliquo remedii genere 
relevari ; et ille, ' Cum venerit,' inquit, ' dies judicii, 
' tunc Christi fiet voluntas ; ipse enim novit corda 
' omniam aolus, et tunc quod juatum viderit retri- 



'«. '^ . - _. I 



FLORES HISTORIARUM. 261 

*' ' buet universis.' Cum autem postea reversus sum ad ^'^- **3^« 
" corpus, venit ad me sacerdos ille, cui levia tantum 
" confessus fiierat; Dominum testans coram multis, 
verissima esse qusa dixi, cum nullus prseter ipsum 
ista cognoverit. Do poenis autem multorum, quas 
" vidi, hie prsetermitto inserere, timeus ne, si plura 
" ponerem, lectoribus ad alia tendons fastidium ^''.ii^ 
" rarem ; hsBC enim pauca de multia breviter exceT^!ia 
« sufficiant;' 



it 



De visione, quam idem inonachus v^idit, de atema 

gloria heatorwm. 

" Elxsecutis pro parte hiis, quee de poBiiis et locis 
" pccnalibus vidimus miserorum, restat nunc ut do 
" solatiis quiescentium et adtema gloria beatorum, 
'' qua^ fide oculata perspeximus, proferamus. Post- 
** quam diutius per diversorum genera suppliciorum 
'' incedentes, ut supra memoravimus, varios miseru'urn 
'' labores inspeximus, nobis ad interiora tendenul is 
*' lumen ccepit paulatim gratissimum apparere; hiac 
'' odoris suavissimi fragrantia, inde campi roultimoda 
" florum jucunditate vemantis amoenitas, incredibilem 
" nobis prsestitit voluptatem. In hoc campo hominum 
'' sive animarum millia reperimus infioibi, po^t ex- 
'^ cursa supplicia [in] felici jocundantium quiete ketan- 
" tea. Quos autem in prima illius campi margine 
'' invenimus albis quidem sed non satis nitentibus 
" utebantur vestibus; nigredinis tamen aut cujuslibet 
*' macular nihil eis videbatur inesse, licet miuoris 
" gratia candoris pollerent. Inter quos plerosque roi^i 
" dudum notos conspexi ; nam abbatissam quandam 
** de poenis nuper egressam ibidem recognovi, qjse 
<' vestibus immaculatis, parum tamen candidis, uteba- 
" tur; priorem quondam ibi vidi et agnovi, cum spi- 
** ritibus justorum beata quiete poenis onmibus ex- 
'* emptum, certa exspectatione divines visionis, qua 



262 BOOERI DE WENDOTBB 

B." erat remunerandus, incomparabiliter Iseliorein. In 
" eisdem locis quendam vidi sacerdotem, qui cum bome 
" vitee exempUs ita gratiam preedicationis habebat 
" conjunctam, ut non solum in parochiis quas regebat, 
" sed et populum longe positum a criminibus morti- 
" feris revocabat, atque, Deo coopeiante, aliis per eum 
" multia ac sibi inenarrabilis gloria reetabat." 

De eeou/ndo loco quietia et gloria iMdem quieacentiv/m. 
" Hinc autem ad inttiriora praxlictse amoenitatis loca 
" accedeatibus nobis major semper et lucis daritas, et 
" odoris suavitas, candorque ibidem degentium et 
" jucunditas anidebat. Omnes vero, qaos locns iste 
* tenet, supenue Hierusalem cives sunt adscripti, qui 
" pcenas universas tam ftudle transierant, prout vitiis 
" mnndanis minus fuerant irretiti. Et quae jam pro- 
" gressi vidimus, non lingua retexere, non digne valet 
" hiimana infinnitas explicare ; quia enim digne verbis 
" w>Lponat, qualiter in medio spirituum beaborum, quo- 
' .um millia infinita ibi circumstabant, velut prssen- 
- tialiter in bac sacra solemnitate passionis Dominicfp, 
" pius humani generis Redemptor, tanquam in cmcis 
" Btipite appensus, flagellis toto corpore cruentua, 
" sputis dehonestatus, spinis coronatos, ■davis eonfos- 
" SU8, lancea perforatus, per manus et pedes rivi pur- 
" pnrei coloria defluebant, ex sacro latere ejns sanguis 
" stillabat et aqua ? Hinc mater, non jam tristis et 
" anxla sed gaudens et vultu serenissimo, tanto tam- 
" que inefiabili adstabat spectaculo. Jam vero quia 
" unquam mente conjiciat, quanta cum alacritate ad 
" hoc spectaculum undique concurrebatur, quae intues- 
" tium erat devotio, quis adorantium concursus, quautae 
" pro tantia btjneficiis gratiarum actinnea ? Hb9C mihi 
" altiua recolenti dolor nescio an devotio animam dis- 
i* trahebant infelicem, stupor et admiratio me mente ^ 



\ 



u 
u 
u 
a 
tt 
u 
u 



€t 
tt 

<t 
tt 
if 



t< 
(t 
t( 
it 



FLOBES HISTORIARUM. 263 



quodammodo alienum reddunt et abseniem. Quid A.D. ii96. 
vero devotionis, quod his contmneliis diabolus vin- 
citur, Tartarus debellatur, arma ejus diripiuntur et 
spolia, homo perditus reparatur, et prseda dsemonum 
infemi erepta ergastulo in csbIo choris inseritur an- 
gelorum ? Multa, quae hie vidi et audivi, referre 
pertimesoo, eo quod insolita et multis incredibilia 
^ videantur. Denique, post moram non modicam in 
tarn beata visione expletam, visio ipsa repente dis- 
paruit; et loco, ubi gloria tanti sacramenti steterat, 
adorato, singuli ad sedes proprias cum IsBtitia redi- 
erunt, et ego dueem meum inter mansiones beatorum 
plenus admiratione ad interioria. sequebar; hie jam 
** consistentium candor, hie odoris fragrantia, hie erat ' 
" inasstimabilis laudes Deo canentium harmonia." 



De tertio a/moenitatia loco et visione Dei. 

" Multo inter hsec jam emenso vise spatio et even- 
cente ante nos locorum jucunditate, vidi eminus quasi 
murum cr}'^stallinum, cujus altitudo pervideri non 
potuit nee meta longitudinis comprehendi, quo jam 
appropinquantibus nobis, portam vidi introrsus luci- 
" dissima claritate micantem, apertumque ejus vidi 
^ aditum, sed crucis unius obice signatum ; accedebat 
" illuc multitudo eonim catervatim, qui viciniores 
*' erant ingredi exoptantes; crux vero in medio portse 
'' sita, nunc se attollens ad superiora, latum adventan- 
" tibus pandebat ingressum, ima denuo petens intrare 
'* cupientibus negabat incessum. Quam gaudenter in- 
" grediebantur admissi, vel quam reverenter subsiste- 
" bant exclusi, crucis elevationem iterum postulantes, 
" exprimere non sufficio. Substitit hie mecum ali- 
" quamdiu ductor mens, sed tandem accedentibus crux 
" erigitur, iter ingressuris patet ; socius libere ingre- 

* Wanting in C. 



!64 BOGERI DE WENDOVEB 

' ditur, Bubsequebar et ep;o, verum crux ex improviso 

■ deBcendit super msnus noBtraa, meque a ducia mei 
' consectatu arcebat ; quod cemens ego ac nimium 
' pertimescena ifita dactoris mei monita audivi, ' Ne 
' ' paveas,' inquit, ' fidem tantum habeto in Dominam 
' ' et secuTus ingredere ; ' et, redeunte fiduda, crux 
' iBgressum concessit et intravi. Quantus vero fulgor 
' ineestimabilis claritatis, qu&ntaque luminis gratia 
' interius univeraa repleverit, a me nemo requirat ; 
" hoc enim [non solum] verbis exprimere, sed nee 
" mente sufficio recordari. Splendor ille blandus eb 
' coruscus sic intuentem in se rapiebat, sic nitons 

■ immensitate super se efferebat, ut nihil in ejus com- 
" parationo esse crederem, quicquid me conti^t eatenus 
" inspexisse; nam splendor ille, quamvis insestimabilis 
" esset, intuentis tamen non reverberabat, sed potius 
" acuebat obtutum ; inferins autem intuenti nibil aliud 
" occurrebat nisi lux et mums, ut dictum est, crystal- 
" linus. Erant quoque ab imo usque ad ' 8ummitat«m 
" ejus gradus mira piilcbritudiue dispositi, per quoa 
" ascendebant Isetantium agmina mox ut erant per 
" januam intromissi ; nullus fuit a^cendentium labor, 
" difficultas nulla, nee qualibet in ascensu mora, quia 
" semper superior quam inferior gradus alacrius scan- 
" debatur. Ad altiora vero ocnlos dirigens conspexi 
" in throno glorise residentem Dominum et Salvatorem 
" □ostnim in specie humana, et in circuitu asceiidentes 
" et cum gratiarum actione adorantes eum, ut mihi 
" videbatur, quingentorum vel septlngentorum spiritus 
" bcatornm, qui nuper itiuere, quo pnedictum est, ad 
" locum throni conscenderant. Mihi autem certissime 
" constat, quod locus ille, quern videbam, non erat 
" ca3lum cselomm, ubi videbitur Deus deorum in Sion, 
" sicuti est in majestate sua ; sed inde, remota jam 
" omni difficultate et dilatione, ascenditur ad cs^um 

' WBntJng in C. 



FLORES HISTORIARUM. 263 

" illud ffifcemfe Deitatis visione beatum. In hac tamen A.D. H96. 
" visione tantum tetitisB et gaudii, tantum jocimditatis 
'^ animo concepi et exultationis, ut quicquid humana 
'* explicari potest industria minus sit ad exprimendum 
" cordis mei gaudium, quod ibidem percepi." 



Ut idem monachvs ad corpus reductua fuerit. 

*' His igitur et aliis innumeris visis et auditis, sanc- 
" tus Nicolaus mihi breviter est locutus ; * Ecce/ inquit, 
'' ' fili, jam pro parte, ut petisti, seculi statum, pericula 
'' errantium, supplicia malorum, purgatorum quietem, 
" gaudia eorum, qui jam ad csbH curiam perveniunt, 
" passionis Dominicae mysteria, ut tibi fuit possibile 
" conspexisti. Jam tibi ad tuas seculi redeundum est 
'* pugnas ; percipies autem, si perseveraveris ^ in timore 
" Domini, quae oculis tuis vidisti, et multo his majbra, 
'' si corpore immaculato et corde innocenti ultimas 
" vocationis tuse diem studueris pruBstolari/ Dum ad- 
'' hue mecum talia loqueretur, subito audire coepi 
" classicum mirse suavitatis, quasi totius mundi cam- 
" pause, vel quicquid sonorum est, una simul pulsatione 
'' concuteretur. In hoc classico mirabilis suavitas et 
'' varia melodise permixtio, magnitudine an dulcedine 
" nescio plus stupenda fuit. Ad tam insolitum autem 
^' auditum soUicite intentus ac nimium animo suspen- 
" sus, mox ut desiit audiri, a ducis mei comitatu 
" destitutus fui; viribusque corporis redeuntibus et 
" oculis in usum videndi patefactis, pristinaa aegritu- 
" dinis molestia funditus deleta ac debilitate penitus,- 
'^ exclusa, validus et fortis, licet moestissimus et anxius, 
** coram vobis resedi. Bedditus itaque mihi, cum a 
" fratribus audivi jam Paschalem adesse festivitatem, 
" tunc certius animadverti classicum illud hoc innuisse, 
'' quod etiam apud cives caelestes non sine ineffabili 



' PerseTeravis in C. 



^* 



266 



BOQEBI DE WEN]X)yE!B 



t€ 



tt 



A J). 1196. ^ jocunditate atque f estiva oelebritate recolitur salutis 
humanBB mysterium, quod in solemnitate Paschali 
operatus est in medio terr», qui eodem momento 
'' olim caelum et terram ex nihilo creavit Jesus Chris- 
" tus Dominus noster, cui est cum Patre cosetemo et 
'* Spiritu Sancto honor et imperium per infinita secula 
" secuiorum. Amen/' 



De morte Henrid, regis HieroaolymitanL 

Eodem tempore Hemicus de Campana, rex^ Hiero* 
Bolymitanus, qui regi Guidoni successerat, de fenestra 
eminentiori cujusdam coenacoli in plateae pavimentum 
oorruens, firactis cervicibus, exspiravit; erat autem' 
nepos regum Francorum et Anglorum, Philippi videlicet 
et Richardi^ ex filia Lodowid, regis Francorum, patris 
Philippi, quem susceperat ex Alienor regina sua, quam 
etiam rex Anglorum Henricus, pater regis Ricardi, 
postmodum duxit in uxorem. Defuncto itaque rege 
jam dicto, status terrse sanctae necessario regem exi- 
gebat; unde unanimi consensu deri et populi electus 
est vir quidam illustris de regno Francorum, Johannes 
de Breines, in re militari experientissimus, qui. et in 
regem est coronatus, sub cujus industria regni negotia 
sunt plurimum prosperata. 

Bex Rickard/us nv/rdios misit Bamcmi contra 
archiepiscopv/m, RotTuynvagensem. 

AJD. 1197. Anno gratise Mcxcvii. rex Anglorum Bichardus fuit 

in Normannia apud Burum nimia confusus angustia, 

eo quod archiepiscopus Rothomageosis in Normanniam 
sententiam tulerat interdicti; jacebant enim corpora 
defunctorum insepulta per plateas civitatum et vicos, 
quae viventibus fcetorem non minimum incusserunt. 



^ Wanting in C. 



FLOBBS HISTOBIABUH. 267 

Misit ergo rex Willelmnm, El^ensem episcopum etA.D. ii97» 
cancellarium suunij episcoposqtie Dunelmensem et Lixo- 
niensem ad curiam Bomanam, ut cansam suaxn defen- 
derent contra archiepiscopum memoratum ; sed Willel- 
mus episcopoB Eliensis, Bomam tendens apud Pictaviam 
diem clausit extremum ; sepultus est antem in abbatia 
de Finn Cisterciensis ordinis quarto kalendas Februarii. 
Socii autem ejus, episcopi videlicet supradictii iter 
propositum expedientes Bomam pervenerunt Con- 
venientibus autem partibus in prsesentia domini papse, 
illisque diligenter auditis, post diutinam deliberationem 
domini papa^ et cardinales' attendentes damna et 
importunitates, quae regi in Normannia possent acddere 
nisi locus ille Andeliaci firmaretur, dederunt archi- 
episcopo consilium, ut cum domino suo rege amicabiliter 
componeret, et ab eo redperet sufficientem ablatorum 
recompensationem juxta proborum astimatioiiem vir- 
orum; asserebant enim, bene licere cuilibet potenti, et 
consequenter regi Anglorum, terrse sun infirmiora 
munire, ne perinde sibi damntnn eveniat . aut gravamen. 
Sub hac autem pacis forma nuntii tam regis quam 
archiepiscopi revertentes impetraverunt interdicti sen- 
tentiam relaxarL 



Forma pads factor mter regem Moh/j/rdwrn et 
archiq[n8(X)pv/ni Boihonuigenaem. 

Forma autem pads et concordi^e inter dominum 
regem AnglisB et ecclesiam Bothomagensem et archi- 
episcopum ssepe dictum in hunc modum se habet ; 
** Bichardus, Dei gratia rex Anglise, et csetera. Cum 
^ sacrosancta ecdesia sponsa sit Begis setemi et imica 
" ipsius dilecta, per quem reges regnant et prindpes 
** gubemacula possident, tanto ampliorem ei volumus 
" devotionem et reverentiam exhibere quanto certius 



A Fap» in D. | ^ Cardinhliom in D. 



268 



ROGERI DE WENDOVER 



If 



«A..D. 1197. '< non regiam tantum sed omnem a Domino Deo esse 
credimus potestatem; unde sicut venerabilis ecclesia 
Rothomagensis, quae inter universas terrarum nostra- 
rum plurima celebritate dignoscitur eminere, [pro 
I'erum necessitate vel temponmi nostris dudt utili- 
tatibus opportuna diligentia consulendum ;] ^ sic nos 
ejusdem matris nostrae commodis et augmentis digna 
compensationem digne doximus respondere. Sane 
villa de Andeli et quibusdam aliis adjacentibus locis, 
quae erant Rothomagensis ecclesiae, minus sufficienter 
'' firmatis, inimicis nostris in terram nostram Norman- 
nise per eadem loca patebat ingressus, per quad in- 
oendiis et rapinis necnon et aliis hostilitatis ^saevitiis 
in eandem terram nonnunquam licentius grassabantur. 
Quocirca venerabili patri nostro Waltero, archiepi- 
scopo et capitulo Rothomagensi, debitum habentibus 
ad nostra et praedictae terne nostrae damna respec- 
tum, facta est permutatio inter ecclesiam Rothoma- 
gensem et arcbiepiscopum Walterum ex una parte, 
ct nos ex altera, de manerio de Andeli in hac 
forma; quod, videlicet, idem archiepiscopus de oon- 
" scientia et voluntate domini papae Caalestini tertii, 
'* et de assensu capituli Rothomagensis ecdesiaa, con* 
'' cessit et in perpetuum quietum damavit nobis et 
" haeredibus nostris praedictum manerium de Andeli, 
" cum novo castello de Rupe et cum foresta, et cum 
" omnibus aliis pertinentiis et libertatibus suis, excep- 
" tis ecclesiis et praebendis militum, et excepto manerio 
" de Fraxinis cum pertinentiis suis, quae omnia idem 
" archiepiscopus ecclesiae Rothomagensi et sibi et suis 
" successoribus ^ retinuit cum omnibus libertatibus et 
" liberis consuetudinibus suis et cum omni integritate 
sua in perpetuum. In escambium autem manerii 
praedicti de Andeli cum pertinentiis, concessimus et 



(( 



<( 



(( 



it 



It 



t( 



ti 



it 



€f 



it 



it 



« 



It 



it 



tt 



it 



tt 



tt 



(« 



tt 



tt 



^ The ^ords witliin brackets are 
Bupplicd from Ralph de Diceto 



(Imagines Uistoriarum, Ed. Stubbs^ 
vol. ii., p. 164). 
' Wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 269 

" in perpetuum quieta damavimus ecdedia? Robhoma- A.D. 1197. 

" gensi, et praedicto archiepiscopo et successoribus suis, 

'^ omnia molendina, qu^e nos habuimus apud Rotho- 

" magum quando hsec commutatio facta est, integre 

*' cum omni sequela et molitura sua, sine aliquo reti- 

" nimento eorum, quae ad molendinum pertinent vel ad 

" molituram, et cuin omnibus libertatibus et liberis 

" consuetudinibus quas solent et debent habere; nee 

" alicui licebit ibidem molendinum facere ad detri- 

** mentum molendinorum prssdictorum. Concessimus 

" eis insuper villam de Diepe et villam de Buteiles 

" cum omnibus pertinentiis et libertatibus, cum 

" manerio de Loures et foresta de Haliermunt, cum 

" feris et omnibus aliis pertinentiis et libertatibus 

'* suis. Hsec autem omnia in escambium habebunt 

** prsddicti manerii de Andeli ecclesia Bothomagensis 

'* et archiepiscopus prsedictus et successores sui in 

'* perpetuum; biis testibus. Factum est autem hoc 

" escambium apud Rothomagum anno gratias millesimo 

" centesimo nonagesimo septimo et anno regni nastri 

" octavo." 



Rex Richardu^ corpus sancti Walei*ici in Norman- 
niara tranatulit, et naves ihi mvXtas corribuasit 

Eodem tempore suggestum est regi Richardo, quod 
naves ex Anglia venire consueverant apud sanctum 
Walericum ad defefendum victualia regi Francorum et 
aliis inimicis suis; facta itaque illuc equitatione, 
villam combussit, monachos destruxit, feretrum sancti 
Walerici cum reliquiis in Normanniam transvexit. In 
portu autem illo naves ex Anglia invenit frumento et 
victualibus onustas^ quarum naotas suspendi prse-^ 
cepit, navibusque combustis, victualia suis militibus 
erogavit. 



J 



270 BOGSRI DE WENDOYER 



Ut rex Riduirdua oomitem FUmd/reMem «&>i 

obligavU. 

A.B. 1197. P^r idem tempus rex Richardus, datis muneribas, 

omnes de regno Franconim poientiores in sui fieivorem 

allexit; Baldewino, comiti Flandrias, pro aiudlio quin- 
que miUia marcas argenti eontulit, et ipse regi obsides 
tradiditj quod sine ipso non componeret cum rege Fran- 
corum. Campani cum Britonibus, relicto rege Fran- 
conim, regi Richardo adhsssemnt. WiUelmus Crepin, 
consiabularius de Augi, regi Anglorum vi compulsus 
idem ^ castellum reddidit^ quod rex confestim munivit ; 
et rex Francorum, exercitu congregate, illud obsedit. Et^ 
dum hsBC fierent, rex Anglorum in Alvemiam hosiiliter 
progrediens decem castella regis Francorum et [magnam 
multitudinem] hominum suorum oepit; sed, antequam 
rex Anglorum rediret in Normanniam^ rex Francorum 
cepit Dangu castellum, concessis militibus^ qui in ejus 
prsasidio erant, pro quinquaginta marcis argenti, vita 
et membris cum equis et armis, et rex castellum 
retinuit illudque firmavit 



Ut rex Francorum va FUx/ndria i/a anio paeitus 

[Juerit]. 

Interea comes Flandrensis Baldewinus^ castellum 
Arras obsidione vallavit ; quo audito, rex Francorum 
illuc venit cum exercitu copioso; in cujus adventu 
comes, obsidione relicta, abiit in terram suam, inse- 
quente ilium rege Francorum. Gum autem rex longiuB 
processisset inter paludes et recessus maris, comes 
Flandrensis fecit confringere ante et post eum pontes 
et aqusaductus aperire, ita quidem quod neque proce- 
dere neque redire potuit, nee ad eum poterant victualia 



1 Eandem in D. 

' FaldewinuB in D. ; word wantiDg in C. 



"f '^. 



FL0BE8 HIST0RIARX7M. 271 

deferri. Tunc rex in arcto positus comiti significavit, 
quod ea intentione illuc venerat, ut cuin eo vel ami- 
cabiliter componeret vel ipsum a fidelitate regis An- 
glorum revocaret; nunfciavit insuper ei, quod ligius 
homo ejus erat, unde nee debuit nee decuit ilium 
coronam suam impugnare; sed tandem, antequam [ei] 
comes licentiam concederet abeundi, juravit rex, quod 
tarn ipsi comiti quam regi Anglorum omnia, quse per 
guerram occupaverat, castella aliaque jura sua eis red- 
deret, et ad hujus pacti executionem statuit diem, ut 
tam ipse quam rex Anglorum venirent ^ colloquium 
inter Wailum et Andeliacum feria quarta post exal- 
tationem sanctse Crucis; et sic liberatus a captione 
comitis idem rex ad propria remeavit. Reversus au- 
tem Parisius consilium habuit a suis ut a pacto resili- 
ret ; non enim ad observationem juramenti, quod de 
necessitate et quasi coactus fecerat, exstitit obligatus. 



De qy/ibuadam coneiitutionifyus a rege RicJiardo 

vMliter provisia. 

Eodem anno constitutum est a rege Richardo, ad 
instantiam Huberti, Cantuariensis archiepisoopi et 
AtigliflR justiciarii, in die sancti Eadmundi regis et 
martyris apud Westmonasterium, ut omnes mensurae 
per totam Angliam in bladis et leguminibus, tam in 
civitatibus quam extra, ejusdem sint quantitatis, et 
maxime mensura cseliaB ^ yini et ponderum mercatorum. 
Constitutum est etiam, ut lanei panni, ubicumque in 
regno fiant, duas ulnas habeant latitudinis infra lisu- 
ras, et sint in medio et in lateribus ejusdem bonitatis. 
Statutum est insuper, ne quis mercator prsetendat 
seldse suae rubeos vel nigros pannos, vel aliquid aliud 
unde visus intuentium decipiatur ad pannum bonum 
eligendum. Exiit pneterea edictum, quod nulla tine- 

> Cderie In B. 



272 KOGKRI DE WENDOVER 

A.D. 1197. tura nisi solummodo nigra iiat alicubi in regno, nisi 
in capiialibus civitatibus aut borgis ; et, si quis in 
aliquo istorum transgressor convictus fuerit, corpus 
illius capiatur et in carcerem detrudatur, et omnia 
quse ipsius sunt ad fisci commodum saisiantur. 

Eodem anno Philippus, clericus regis, natione Pic- 
taviensis, episoopus Danelmensis est electus, [et] a 
papa Cselestino apud Lateranum munus conseerationis 
suscepit. 



Ut Otho in regent Alemannorum coronatua fuerit 

A.D. 1198. Anno gratis? Mcxcviii.^ qui est annus regni regis 
Anglorum Richardi nonus, procurante eodem rege> 
Otho, nepos ejus^ Aquisgrani in regem Alemannias 
sive QermanidB coronatus est; qui statim filiam ducis 
Lovanise Uxorem ducens in die coronationis suae sedit 
simul cum ea in cathedra ad mensam, sed non tunc 
coronata. 

Eodem anno, defuncto papa CsBlestino, Innocentius 
tetiius' successit, in die cathedrae sancti Petri papa 
consecratus et in Petri cathedra coUocatus ; cujus 
favore exortum est in Italia novum genus prsedica- 
torum, qui Jacobitse voluerunt appellari, eo quod vitam 
coeperunt apostolicam imitari. Isti in victu et vestitu 
satis tenui, aurum et argentum vel aliud quid pro- 
prium non possidentes, ibant per civitates et vicos et 
castella verbum evangelii praedicantes. Multiplicati 
sunt autem in brevi per orbem universum propter 
spontaneam paupertatem, habitantes deni et septeni 
simul in urbibus capitalibus, nihil de crastino cogi- 
tantes nee quicquam usque mane retinentes; de eyan« 
gelio quoque juxta regulam apostoUcam vivebant, et, 
si quid sibi in mensa ex eleemosynarum largitione 
superabundavit^ hoc continuo pauperibus erogabant; 

^ Wanting in C« 



FLORES HISTOEIAEUM. 273 

ibanfc auteni calceati iu prseparatione evangelii, vestiti A. D. ii 98, 
dormiebant, matris prostratu utebantur, saxeis cervi- 
calibus capitibus subnixis. 



De admiranda pcenUentia Hugonis, Ceatrensis 

episcopi. 

Eodem anno Hugo de Nunant, Conventrensis sive 
Cestrensis episcopus, Romam tendens in Normannia 
ccepit graviter infirmari; curaque, ihgravescente segri- 
tudine, mortem sibi vicinam cognovisset, fecit accersiri 
viros religiosos totiiis Normannise quos habere poterat 
abbates et priores, et, audientibus cunctis, voce da- 
mosa confessTLS est pure et maxima cordis contritione 
ac lachrymarum jugiter effusione omnia peccata, scelera 
et enormitates omnes, qure suje memorisB occurrebant. 
Tanta autem contritus erat et commotus poenitentia, 
quod omnes adstantes et se intuentes ad lacbrymas et 
singultus commovit; denique flens et ejulans, mani- 
busque consertis, pitelatos omnes in virtute Dei ad- 
jurabat, quatenus sibi poenitenti super tot et tantis 
flagitiorum excessibus poenam infiigerent et satisfac- 
tionem condignam. Audientes autera viri religiosi, 
qui lectulo adstabant, in episcopo vitam adeo flagi- 
tiosam simul et admirabilem cordis contritionem, ad 
invieem sese contuentes obmutuerunt universi, nes- 
cientes quid darent consilium vel quid tarn subito 
responderent ; quod cemens episeopus dixit eis, " Scio," 
inquit, " scio, quia, tantis enormitatibus auditis, hsesi- 
" tatis inter vos, quid mihi pro pcenitentia infligatis ; 
" sed obsecro vos in nomine Jesu Christi Domini 
" nostri, quatenus. in loco poenitentiae et remissionem 
" peccatorum meorum injungatis mihi, ut secundum 
" voluntatem Dei aim in poenis purgatorii usque in 
" diem judicii, ut tunc per misericordiam Redemptoris 
'• nostri, qui semper misericordiam exaltat super judi- 
" cium, salvus fiam." Placuit hoc consilium universis, 

U 23058. H 



274 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 11 98. salva sibi semper dementia divina, quae omnes servari 
desiderat et neminem vult perire. Tunc episcopus, 
audientibus eunctis, cum ingenti moerore recognovit, 
qualiter, expulsis monachis Conventrensibus, ad cumu- 
lum omnium malorum in loco eorum irreligiosos 
• clericos introduxit; ad cujus flagitii satisfactionem 
aliud genus correctionis non invenifc, nisi ut in eorum 
habitu vitam finiret, in quos diabolico spiritu ^ exagi- 
tatus, dum potuit, persecutionem excitavit, mendicare 
coegit, quantum in se erat odio mortali afflixit ; sicque 
cum magno ejulatu abbatem Becci, qui inter cseteros 
aderat, deprecans adjuravit, quatenus intuitu caritatis, 
ad diaboli confusionem, habitum sibi concederet* mona- 
• chilem, ut illos haberet patronos in.seculo futuro, quos 
persecutus fuerat in hoc mundo. Quod cum impletum 
fuisset, omnia qusB possidebat in auro et argento, in 
gemmis et vasis pretiosis, domibus religiosis et 
pauperibus erogavit, et sic in spe bona oninium assis- 
tentiuni et jugi lachrymarum effusione fine insperato 
quievit. 



De revocatione conventus ecdesicB Conventrensia et 

expulaioiie clericorum. 

Morabatur ea tempestate in curia Romana monachus 
quidam Oonventrensis coenobii, Thomas nomine, qui 
ab episcopo pnefato cum cseteris fratribus expulsus, 
ut superius relatum est, monachos circumquaque dis- 
perses simul cum coenobio auctoritate sunmii pontificis 
in statum pristinum studuit reformare; quidam autem 
fratrum ejus ibidem obierant, quidam tsadio et pau- 
pertate affecti a curia recesserant, ipso solo in negotio 
perseverante, ac, paupertate nimia compellente,^ panem 
suum multotiens mendicante ; sed, cum nuper de morte 
episcopi Oonventrensis nuntios desideratos accepisset, 

* Wanting in C. | * Compulsus in D. 



^mammmBemmmssam^KssB^asBBBBBsssi 



^^ma^m^tt^^^^^^^ 



FLORES HISTOBIARUM. 275 

exaltatum est cor ejus in Domino^ qui dat in se sper- A.D. ii98. 
antibus et perseveranter agentibus bonitatem. Qua- 
dam vero die, cum Innocentius papa nuper creatus 
cum cardinalibus suis in consistorio sederet, monachus 
memoratus audacter prorupit in medium et petitionem 
sui negotii indicatricem papse porrexit; quam cum ille 
perlegisset, incontinenti monacho respondit, "Frater, 
" nonne ista petitio a prsBdecessoribus nostris Clemente 
'' et Caelestino ssapius repulsa est, me audiente et 
" vidente ; et tu, qui illos non potuisti, me quasi 
" delirum vis circumvenire ? " et iratus adjunxit, 
"Recede frater, recede, certe inaniter hie exspectas." 
Monachus autem hsec audiens cum lachrymis amaris- - 
simis respondens ait, " Pater sancte, petitio mea justa 
" est et omnino honesta, et ideo inaniter non exspecto. 
" Exspecto enim mortem vestram, sicut feci mortem 
" antecessorum vestrorum ; succedit enim vobis, qui 
** petitionem meam exaudiet cum efFectu." Papa vero 
hsec audiens et supra quam dici potest admirans adsi- 
dentibus sibi cardinalibus dixit, " Nonne audistis, quid 
" diabolus iste dixit ? Exspecto, inquit, mortem ves- 
" tram, sicut feci mortem antecessorum vestrorum." 
Et conversus ad monachum ait, " Frater, per sanctum 
" Petrum mortem meam non hie exspectabis, exaudita 
'' est enim petitio tua." Et continuo, antequam cibum 
sumeret papa, Huberto, Cantuariensi archiepiscopo, 
dedit in mandatis, ut continuo, visis Uteris, ad ecde- 
siam Conventrensem personaliter accederet, et, expulsis 
clericis, monachos investiret. Sicque archiepiscopus 
memoratus, amotis clericis prsefatis, summi pontificis 
auctoritate roboratus decimo quinto kalendas Februarii 
monachos introduxit ; et, quoniam prior illius loci, 
monachis exsulantibus, defunctus fuerat, pi*sefecit eis 
priorem nomine Joibertum, natione Normannum, qui 
propter eminentiam prudentise secularis tres prioratus, 
de Davintre et de Weneloc et de Conventreia, sus- 
ceperat ad regendum, qui continuo cum consilio mona- 

s 2 



• ■ f 



h 
r ^ ' 



l« I 



276 BOGERI DE W£NDOy£R 

A.D. 1198. chorum de electione episcopi tractare incipiens, com- 
^^ muni deliberatione Gaufridum de Muschamp jelegenint. 
Eodem tempore, mortuo priore de Bermundesheia, 
Hubertus, Cantuariensis archiepiscopus, ut Joiberti 
supradicti avaritiae satisfaceret, tribus prioratibus suis 
hunc quartam adjecit. 

De consecratione qwymndarti episcoporiim. 

Per idem tempos, Dominica qua cantatur " Lsetarc 
" Hierusalem," Eustaehius, Saresbiriensis decauus, 
Eliensis episcopatus munus consecrationis suscepit per 
manum Hubert!/ Cantuariensis arcbiepiscopi, apud 
Westmonasterium in capella sanctse Katlicrinre. Dcinde 
Gaufridus, Conventrensis electus, ab eodem archiepis- 
copo Cantuarise consecratus est imJecirno kalendas 
Julii ; quo etiam tempore, idus Maii, pluit sanguis 
undatim super aedificantes turrim apud Andeliacum in 
Normannia, mortem fortasse regis Bichardi denuntians 
in .brevi futuram. 

His denique diebus Gaufridus, Eboracensis archi- 
episcopus, regi Hichardo et fratri suo in Normannia 
pacificatus est ; erat enim commotus in eum propter 
dejectionem Willelmi, cancellarii sui, dum idem rex 
ab imperatore in vinculis teneretur. 



Hiibertus, Cantuariensis archiepiscopws, ab officio 

justidarii amotus &it 

Circa dies istos surrexit dissensio et iniquitas inter 
archiepiscopum Cantuariensem et monachos sonctae 
Trinitatis Cantuarise propter ecclesiam, quam idem 
archiepiscopus apud Lamheiam de novo construxemt ; 
timuerunt enim monachi, ne sedem illuc cathedralem 
transferret; undo Romam profecti Innocentio papro 
conquesti sunt, quod archiepiscopus contra ordinem 
dignitatis suco gerebat se justiciarum Anglise et judi- 



FLORES HISTORIARUM. 277 

cem sanguinis, ita quod, omissis ecclesiasticis negotiis, A.D. 1198, 
secularibus plus aequo intendebat ; ^ imposuerunt in- 
super ei, quod ex illius mandato violata fuerat 
ecclesia sanctae Marise de Arcis Londonienais, et Wil- 
lelmus cum Barba ab ilia extractus, et equorum caudis 
alligatus, et per plateas civitatis distractus, tandem 
patibulo est suspensus ; sicque raonachi, multo ibidem 
sere efFuso, famam arehiepiscopi non mediocriter deni- 
grabant. His papa auditis, regi Anglorum dedit in 
mandatis, quatenus statim, visis Uteris, sub poena 
interdicti prsefatum archiepiscopum ab officio justi- 
ciarii removeret, prsecipue cum non liceat episcopis 
negotiis secularibus implicari. Amoto igitur archi- 
episcopo, rex Bichardus loco ipsius Gaufridum filium- 
Petri subrogavit. 



De p'oslio campestri inter Angloa et Wallenses, in 

quo multi corruerunt. 

Eodem tempore, rego Bichardo in partibus trans- 
marinis moram faciente, Gaufridus filius-Petri, Angliue 
protojusticiarius, magno exercitu congregato, profectus 
est in Walliam ad succurrendum hominibus Willelmi 
do Brause, quos Wenunwen, rex WallisB, obsederat 
in castello Matildis; quo cum pervenisset, campestre 
prselium commisit. Wallenses vero Anglis resistere 
non valentes in fugam compulsi sunt, et projicientes 
arma sua, ut melius fugerent, Angligenis audaciam 
praebuerunt : occisi autem referuntur ex eis plusquam 
tria millia septingenti armatorum, exceptis retentis et 
lethaliter vulneratis; ex Anglis vero unus solummodo, 
ex ictu^ sagittse inopinato incaute a quodam socio 
suo directfie vulneratus interiit. 



* Intendebant in C. | ^ Icti in C. 



278 ROGERI DE WENDOVER 

Rex Ricluirdvs, facto congreaau cwm rege Francorv/m, 

cepit milites viginti, 

A.D. 1198. Per idem tempus rex Francoram Philippus et An- 
glorum rex Richardus congressi sunt inter Qames et 
Yemonem ; in quo congressu rex Francorum et sui 
per fugam Aibi consulentes rapido equorum cursu 
Yemonem pro refdgio petierunt, sed, antequam cas- 
tellum ingredi potuissent, rex Richardus iUos in ore 
gladii insecutus cepit ex eis viginti milites et servi- 
entes plusquam sexaginta. 

Eodem tempore Richardus, Londoniensis episcopus, 
debitum human^e natursa persolvit quarto idus^ Sep- 
tembris. 

De admiranda regis Richardi victoria. 

Circa hos denique dies magnificus rex Anglorum 
Richardus^ omnibus viribus congregatis, cepit jier 
insultum tria castella regis Francorum, Sirefontanum 
videlicet, Burtiz et castrum de Curceles,* laudabili 
fultus virtute Anglorum. Rex autem Francorum 
Philippus cum militibus quadringentis et servientibus 
multis et omnibus communibus^ suis de Nantua^ ex- 
iens profectus est ad succurrendum castro de Curceles,*^ 
quod nondum credidit esse captum ; quod cum audisset 
per exploratores suos rex Richardus, venit ex adverso 
ei obviam et inter Curceles® et Gisortium campestre 
cum illo prselium commisit. In hoc autem congressu 
rex Francorum, pondus prsali fen-e non valens, coactus 
cum suis ad Gisortii castellum aufugit; et, cum fugi- 
endo pontem de Gisorz^ ascendissent, confractus est 
pons ille pra) multitudine intrantium cum impetu,^ et 
ipse rex cum equo et armis cecidit in flumen do 



1 Wanting in C. 
3 Tnrcels in D. 
3 Commonis in D. 
* Mantua in D. 



* Curseleo in D. 

* Gorteles in D. 

7 Pontem inserted in C* 



FLOBES HISTORIABUM. 279 

Eethe, cum aliis innumeris de regno Francorum, ubi A.D. ii98. 
rex ille in cceno jacens volutatus a mortis discrimine 
vix ereptus est; sed interea acies qusedam de Franci- 
genis clectissima, ut dominus eorum liberius per f ugam 
sibi consuleret et regis enm insequentis manus evade- 
ret, reversi de fronte contra regem Bichardum impetum 
in eum fecerunt acerrimum, sese pro domini sui 
ereptione mortis periculo exponentes. Tunc bellum 
utrobique accenditur, enses fulminant circa capita 
galeata, ictibus ingeminatis ignes extorqnont, lance- 
arum rigor hostcs hinc inde prostravit, fabnlis vacare 
non est locus, nee furor cessavit, donee rex Anglorum,^ 
aciem prsefatam in se conversam sub captione con- 
clusit. In hoc quoque conflictu rex Richardus tres 
clectos milites, Mattha3um scilicet de Monte-Moretino, 
Alanum de Rusci et Fulconem de Gilernallis, ab cquis 
ad terram prostravit, prostrates retinuit ; et cum eis 
nobiliores de regno Francorum barones, quorum hie 
nomina prsBUotantur, Qallis* de Porta, Girardus de 
Chori, Philippus de Nantuil, Petrus de Eschans, Ro- 
bertus de sancto Dionysio, Theobaldus de Walangai*dun, 
Cedunal de Trie, Rogerus de Meetlent,^ Aim Triers, 
Reginaldus de Asci, Baldewinus de Leisni, Thomas de 
Asgent, Ferrius de Parisiis, Petrus de Latpnia, Guido 
de Nevers, Furmentinus Campanensis, Theodoricus de 
Anceis, Anfricus de Baalim, Eborardus* de Munteini, 
Odo de Muntciun, Funcardus*^ de Rupe, Walterus 
Rufus, Emulfus de Leini, Willelmus de Banceto, 
Jokenus de Brai,® Petrus de Pinci, Denebertus de 
Augi, Puncardus de Castello, Willelmus de Merlon, 
Johannes de Grangiis, Theobaldus de Breun, Rogerus 
de Beaumunt, Gilbertus de Broai,^ Petrus de Maidul, 
Johannes de Cemi, Alardus de Loviers, Radulphus 



1 Accepsiu inserted in C. 

2 Galis in C. 

s Mecdeut in C. 
* Eborarardus in C. 



* Fungardns in C. 
« Drai in C. 
7 Borai in C. 



280 BOGEBI DB WENDOVER 

A.D. ii9?.ValenceI. Ferri de Brunai, Thonuw de Castele, Wil- 
lelmua de Rochmunt, Tbeobaldue ' de Miaci ; et pneter 
jam dietos cepit rex memoratus milites centum, 
eqiiosque ferro coopertos numero ducentos; servientes, 
equites eb pedites et balistarios tot ibidem aub captione 
eonclusitj quod numerus eonim crevic in immensum. 
Hiis ita gestis, victoriosissimus rex Anglorum Richar- 
du3 direxit epistolas ad omnes amicos suos de regno 
AngliKf, orchicpiscopos videlicet, episcopOB, abbates, 
comites et baroces, implorans attentius et devote, 
quatenus una cum ipso Deum glorificarent, qui talem 
aibi concessit ab hostibua reportare triumphum. 



De treugis ivier Fra/ncoruTti et Anglorum reges 

staiviiie. 
Videns iptur rex Franconun Philippua vires regis 
Anglorum indies excreecere, propriatique paulatam dd&- 
ccre, necessitate compulsna nuntios latenter ad summum 
pontificem destinavit proponens per procumtores suos, 
se vclle libenter cum rege Anglorum compouere, vel 
per treugas belli disciimen ad tempus dlBerre, ut per 
inducias ipsius auctoritate firmatas cruce sancta sig- 
nati utriuaque regni vota sute pcregrinationis Deo 
persolvere et terram promissionis ab hoatibus Cnicifixi 
liberare, ipsius cooperante gratia, potuisaent ; et, ut 
hoc securitate et stabili firmitate fierot, postulavit rex, 
ut aliquem cardinalem transmitteret cum potestate 
plenaria ad partes* occidentis, qui posset, ai necessi-' 
taa cogeret, per sententiam vel^ interdictum in altcru- 
trum eorum animadvertere, quem ad concordiam et 
pacem inveniret rebellem. His et aliis multis in hnuc 
- modum propositis, lonocentius papa, qui negotium cru- 
cis promovere plurimum aSectabat, plus pi-etio quam 



' Per insetted io C. 



^m 



FLORES HISTORIARUM. 281 

precibus inductus misit Petruni^ de Capua cardinalem, a.D. ii98. 

ut pacem inter reges memoratos reformaret; qui, cum 

pervenisset ad regem Francorum, ipsius consilio as- 
sumpsit secum quosdam episcopos utriusque regni, ve- 
niensque ad regem Anglorum exposuit ei quanta sinis- 
tra in regnis utrorumque regum acciderant, quantaque 
Ventura erant nisi inter eos pax maturlus firmaretur. 
Rex autem Bichardus respondit cum indignatione, di- 
cens se de jure non teneri pro ipso papa quicquam 
facere, maxime cum ab eo multotiens requisitus, ut 
per censuram ecclesiasticam regem Fi-ancoram com- 
pelleret ad reddendum sibi terras suas et castella, 
qua? idem rex in juste occupaverat, spreto juramento, 
dum ipse in terra promissionis inimicos crucis depel- 
lere et loca sancta ad statum debitum studuerat re- 
vocare [Papa id facere neglexerat] ; quapropter in 
hsereditate sua adquirenda, pro ipsius papae defectu, 
compulsus est maximam pecunise summam effundere ; 
unde rex pnefatus non solum perjurium, verum et 
sententiam excommunicationis, incurrit ; nee etiam sibi 
constat, si rex Francoram in treugis voluerit consen- 
tire. Tunc cardinalis, rege Anglorum seorsum advo- 
cato, recognovit eidem sub sigillo secreti, quod ad 
instantiam ipsius regis missus fuerat a papa ut com- 
poneret inter eos; deditque regi consilium, ut hac 
vice petitioni domini papsa adquiesceret, sciturus pro 
certo, quod dominus papa ipsum tarn de rege Fran- 
corum quam de omnibus aliis suis agendis exaudiret 
His ita gestis, rex Richardus, qui promotionem Othonis 
nepotis sui nuper in regem Alemannorum coronati 
supra modum affectaverat, ut faciliorem haberet a 
papa ad imperialem consecrationem accessum, omnium 
victus precibus adquievit ; regesque in unum conveni- 
entes treugas tali pactione juravernnt quinquennes, 
quod homines utrorumque regum et mercatores per 

> Fetram wanting in C. 



282 ROOERI BE WENDOVEB 

A. D. 11 98. terras alterutras et ntmdinas pacifice ire et redire, 
emere simul et vendere, potuisseni Quo facto^ rex 
Anglorum abbatem Certesheiensem et Reimundum, 
monachum sancti Albani, qui eodem tempore pro va- 
rus negotiis ecclesise su88 ad regem transmissus fuerat 
in Normanniam, Bomam misit, ut ibidem negotia 
praelocuta perducerent ad effectum, et ad heec negotia 
perficienda cepit rex de unaquaque carucata terras suse 
hida totius Anglise quinque solidos de auxilio. 

Ut Hubertus, Gantiuiriensia ardiiepiscopvs, ecdesiam 

de Lamheia complanaverit 

A.D. 1199. Anno gratise MCXCIX. Hubertus, Cantuariensis archi- 
episcopus, ecclesiam de Lamheia, quam Baldewinus 
prsedecessor suus in honorem beati Thomas martyris 
fundaverat et ipse fere consummaverat, procurantibus 
monachis Cantuariensibus summoque pontifice impe- 
rante, propriis sumptibus ad sui et multorum igno- 
miniam complanavit. 

De viorte regis Richardi. 

Eodem tempore^ statutist ut dictum est, treugis 
inter regem Francorum Philippum et^ regem Anglo- 
rum Richardum, idem rex Anglorum in quosdam ba- 
rones Pictaviae sibi rebelles vexilla direxit et arma ; 
in civitates autem eorum et oppida ignem accumula- 
vit, vineas et pomeria succidit, nonnullos etiam ex 
adversariis suis immisericorditer trucidavit. Tandem 
in Aquitanicum perveniens ducatum, et in territorio 
Lcmovieo Chaluz castellum obsidione valla vit, ubi sep- 
timo kalendas Aprilis a Petro Basilii telo, ut diceba- 
tur, venenato percussus est, quam percussionem quasi 
pro nihilo reputabat. Denique diebus duodecim, qui- 



* Th e four preceding words wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 283 

bus supervixit, castellum acriter invasit et cepit, mill- 'J 

tesque et servientes sub arctiori custodia maDcipavit ; 

impositis autem in castello ministris suis, illud suffici- 

enter munivit. Vulnus autem, quod ibidem receperat, 

male interim custoditum tumescere incipiens, et ni- 

gredo qusedam tumori permixta locum vulneris cir- 

cumquaque inficiens, regem intolerabiliter torquebat.^ 

Tandem rex eapientissimus, cum periculum sibi cer- 

neret imminere, exitum suum cordis contritione, oris 

pura confessione, corporis et sanguinis Domini com- 

munione munivit; et necis suae auctori, Petro scilicet, 

qui eum percusserat, mortem suam condonavit atque 

liberatum a vinculis abire prsecepit. Corpus vero 

suum apud Fontem-Ebraudi secus pedes patris sui, 

cujus proditorem se confitetur, sepeliri jubens ecclesiiB 

Rothomagensi inexpugnabile cor suum legavit ; sicquo 

apud castrum prsefatum viscera sua in ecclesia recondi 

prsBcipiens, htec pro munere Pictavensibus concessit. 

Quare, igitur, de corpore suo talem fieri distributionem 

decreverit, quibusdam familiaribus suis sub sigillo se- 

creti revelavit ; patri enim corpus suum ratione pree- 

dicta assignavit ; Rothomagensibus, propter incompara- 

bilem fidelitatem quam in eis expertus fuerat, cor 

suum pro exenio transmisit; Pictavensibus quoque, 

propter notam proditionis^ stercora sua reliquit, quos 

non alia sui corporis portione dignos judicavit ; et his 

dictis, tumore ad cor ejus subito perveniente, octavo 

idus Aprilis, die Martis, vir Martio operi deditus apud 

castrum praedictum spiritum exhalavit, postquam reg- 

naverat annis novem et dimidio.^ Sepultus est autem 

apud Fontem-Ebraudi, sicut ipse adhuc vivens ordina- 

verat, cum quo etiam multorum judieio Hesperiaa de- 

cus et honor militite pariter sepulta sunt ; * de cujus 

^ Torquebant in D. 

3 The six preceding words wantbg in C. 
. ' Sepolta est in D. and C. 



• • - a — 






284 ROQEEI DE WENDOVER 



\- AD 1199 ^^^ simul ct sepultura quidam epitaphium edidit in 

; ' — ' hunc modum, 

" Pictavis exta ducis . sepelit tellusque Chalucis, 
" Corpis dat claudi . sub mariDore Fontis-Ebraudi, 
" Neustria tuque tcgis . cor inexpugnnbile regis ; 
'* Sic loca per trina . so sparsit tasta ruina, 
" Nee fuit hoc funus . cui sufficeret locus unus." 

Explicit de rege Ridiardo, 



FLOBES HISTORIABUM. 



285 



Incipit de rege Joluiniie et rebwd aliis, quoB ipaius 

dicbus geata aitnt} 

Victoriosissimo Anglorum rego Hichardo viain uni- A.B. 1199. 
versse camis, ut dictum est, ingresso, Johannes frater 
ejus, et comes Moretonii, servientes fratris sui uni- 
versos militesque stipendiarios cum honore retinuit, 
multa eis donativa promittens; et protinus Hubertum, 
Cantuariensem archiepiscopum, et Willelmum Mai*es- 
callum in Angliam direxit ad pacem suam ibidem 
denuntiandam et custodiendam una cum Gaufrido 
filio-Petri tqnc justiciario et aliis optimatibus regni. 
Quo cum pervenissent, fecerunt homines jurare fideli- 
tatem comiti Johanni, atque una cum Gaufrido filio- 
Pctri apud Northamptonam convenientes convocave- 
runt proceres universos, de quibus magis dubitabant, 
et fecerunt illis iidem quod comes Johannes jura sua 
redderet universis; sub tali igitur conventione comites 
ct barones comiti memorato fideli tatem contra omnes 
•homines juraverunt. Wiilelmo vero, regi Scotorum, 
per Eustachium de Vesci denuntiaverunt, quod in 
reditu suo in Angliam eidem satisfaceret de jure suo 
in Anglia, si ei interim fidem servaret efc pacem; et 
sic ab omnibus in regno Angliae lis et contentio con- 
quievit. 



Quod quidam Tnagnatum comiti JoJuinni, et quidam 

Arthuro adhceserv/nt 

Comes vero Johannes, dum haec in Anglia ageren- 
tur, perrexit ad Chinonem, ubi thesaurus erat regis 
defuncti, quem Robertus de Tuvnham in custodia ha- 
bens reddidit ei cum castellis de Chinone et de Sau- 



^ In C. the following heading is 
affixed : — Capitulum 93. De his 
quae gesta tempore quo Johannes 



frater Kegis, Ricardi regnavit in 
Anglia. 



286 ROGER! DE WENDOVER 

A.D. 1199. mur et aliis castellis sub ipsius custodia deputatis ; 
Thomas vero de Fumeis, nepos ipsius Roberti, tradidit 
Arthuro, comiti Britanniss, civitatem Andegavis et castel- 
lum, et eidem Arthuro adhsesit. Principes AngevavisB^ 
Cenomanniae et Turoniae Arthuro sicut ligio domino 
adliFBserunt, dicentes judicium esse et consuetudinem 
illarum regionum, ut Arthurus, filius fratris senioris, in 
patrimonio sibi debito et hsereditate avimculo sucee- 
dat, quern videlicet Qaufridus, pater ejusdem Arthuri 
esset habiturus si regem Bichardum supervixisset 
Constantia prsBterea, mater Arthuri, ad regem Franco- 
rum Turonem ' veniens tradidit ei Arthurum memora- 
turn ; quern rex continuo misit Parisius sub custodia 
deputatum, et accepit in manu sua civitates omnes et 
castella quae Arthuri erant. Sed Johannes comes et 
mater ejus regina Alienor, exercitu copioso stipati, 
Cenomanniam venientes civitatem et castellum cepe- 
runt, domos in ea lapideas subverterunt, eo quod 
Arthuro adhaeserant, et cives captivos educentes sub 
carcerali eos custodia inclufierunt. 

Ut coTnea JohauTies ducatum Normannice avscepei'U. 

His ita gestis, comes Johannes fuit in die Paschae 
in Andegavia apud Bamfort, et in crastino misit 
Alienoram reginam cum Marchadeo ad Andegaven- 
sium civitatem ; quo hostiliter accedentes devastave- 
runt eam et cives captos turpiter abduxerunt. Et 
interim comes Johannes Bothomagum veniens in oc- 
tavis Faschae gladio ducatus NormannisQ accinctus est 
in matrice ecclesia per ministerium Walteri, Bothoma- 
gensis archiepiscopi, ubi archiepiscopus memoratus ante 
majus altare in capite ejus posuit circulum aureum 
habentem in summitate per gyrum rosulas aureas 
artificialiter fabrefactas ; et ipse dux coi-am clero et 
populo juravit super reliquias sanctorum et super 



^ Turonis in D. 



FLOBES fflSTORIARUM. 287 



evangelia sacrosancta, quod ipse sanctam ecclesiam et A.D. ii99. 
ejus dignitates bona fide et sine malo ingenio defen- 
deret et ordinatos honoraret; juravit etiam quod leges 
iniquas, si quae essent, destrueret* et bonas surro- 



garet. 



Eodem tempore Willelmus, genere Normannus et 
ecclesiee sancti Pauli Londoniarum canonicus, apud 
Westmonasterium per manum Huberti, Cantuariensis 
archiepiscopi, in capella sanetse Catherinse episcopus 
Londoniensis consecratus est decimo kalendas Junii. 



De coronatione regis Johannis. 

Per idem tempus dux NormannidB Johannes trans- 
fretavit in Angliam et apud Schorham ^ applicuit 
octavo kalendas Junii, et in crastino, in vigilia vide- 
licet DominicsD ascensionis, Londonias venit ibidem 
coronandus. Congregatis itaque in adventu ejus archi- 
episcopis, episcopis, comitibus et baronibus atque aliis 
omnibus, qui ejus coronationi interease debuerant, Hu- 
bertus, Cantuariensis archiepiscopus, coronam capiti ejus 
imponens, unxit eum in regem apud Westmonasterium 
in occlesia principis apostolorum DominicaB ascensionis 
die, sexto kalendas Junii; Philippo, Dunelmensi epi- 
scopo, appellante, sed non obtinente, ne coronatio ilia 
fierct in absentia Gaufridi, archiepiscopi Eboracensis. 
In hoc coronatione rex Johannes triplici involutus est 
Sacramento, quod videlicet sanctam ecclesiam et ejus 
ordinatos diligeret, et eam ab incursione malignantium 
indemnem conservaret; et quod, perversis legibus des- 
tructis, bonas substitueret et rectam justitiam in regno 
AnglidQ exerceret. Deinde adjuratus est ab eodem 
archiepiscopo ex parte Dei^ et districte prohibitus, ne 
honorem hunc accipere prsasumeret, nisi in mento 



» Deleret in C, I » Wanting in C. 

3 Sorham in C. I 



. • 



288 ROGEBI DE WENDOy£R 

A.D. 1199. habeftt opere, quod juraverat^ adimplere ; ad hoc ille 
respondens promisit, se per auxilium Dei, bona fide, 
ea quae juraverat servaturum. In crastino autem, ho- 
magiis et fidelitatibus acceptis, beatum Albanum pro- 
tomartyrem Anglise orationis gratia devotus petivit ; 
et sic, brevissimam in Anglia moram faciens, ea quaB 
statuenda erant in regno cum consilio magnatum rite 
peregit. 



Ut rex Johannes in NoiTnanniam transieTis multcs 

nobil€8 aibi recondliaverit 

Instantc vero deinceps festo beati Johannis Baptista^, 
qua ejus nati vitas celebratur, in Normanniam trans- 
frctavit ; et, cum venisset Eothomagum, confiucbat ad 
eum multitudo equestris cxercitus et pedestris, quos 
in servitio suo omnes lastus retinuit. Deinde habitum 
est colloquium inter regem Francorum et ipsum, in 
quo statuta) sunt treugse usque in crastinum assump- 
tionis beatde Mariae, ut media tempore de pace tracta- 
rent. Venit interea ad regem Johannem comes Flan- 
drensis apud Rothomagum, et alii multi nobil&s de 
regno Francorum, et pepigerunt foedus amiciti® cum 
60, sicut fecerant cum rege Kichardo contra regem 
Francorum ; factaque securitate ad invicem, unusqu- 
isqu6 in propria sese recepit. 



Quod reges ad colloquium venientes diacordea 

recesserunt 

Eodem tempore rex Francorum Arthurum, comitem 
Britannise, cingulo militari donavit in crastino assump- 
tionis beatae Marise; et idem Arthurus incontinenti 
fecit homagium regi Francorum de Andegavia, Pictavia, 
Turonica, Cenomannia, Britannia et Normannia^ et rex 
promisit Arthuro fidele auxilium suum ad hsec omnia 



FLOBES HISTORIARUH. 



289 



perquirenda. Deinde reges ssepe dicti^ die sequenti -A.D. U99. 
convenenint ad colloquium inter Butanant castellum et 
Wailim, ubi, segregatis omnibus utriusque regni magna- 
tibus, coUoeuti sunt ore ad os quasi unius horsa spatio, 
nemine praeter ipsos duos eorum colloquium audiente. 
In quo coUoquio petiit rex Francorum ad opus suum 
totum Vegesinum, id est, quicquid continetur inter 
forcstam de Liuns et Sequanam, ex una parte^ et 
riveras de Andeli et de Eethe ex altera; dicens quod 
Gaufridus Plantagenest, comes Andegavise, avns ejus, 
dederat illud Lodowico Qrosso pro auxilio suo habendo 
contra regem Stephanum in Normanniam acquirendo. 
Postulavit praeterea ad opus Arthur! Pictaviam, Ande- 
gaviam, Cenomanniam, Turonicam et Normanniam, et 
alia multa, quae rex Johannes concedere noluit nee 
debuit; et sic, soluto* colloquio, discordes ab invicem 
recesserunt. Eequisitus igitur a * suis rex Francorum, 
quare se adeo iratum exhibuit adversus regem Johan- 
nem^ qui nunquam illi malum fecerat, respondit, quod 
sine licentia ejus occupaverat Normanniam et caeteras 
terras supradictas, cum inprimis, mortuo rege Eichardo, 
debuerat ad eum venisse et de -jure suo illi homagium 
obtulisse.' Recedente in hunc modum Francorum rege, 
Willelmus de Rupibus, vir nobilis, Arthurum callide 
de custodia regis Francorum eripiens, pacificavit eum 
cum rege Anglorum, tradens eidem regi CenomanniaB 
civitatem, quam rex Francorum pnedicto Willelmo in 
custodia tradiderat cum Arthuro ; sed die eadem dictum 
fuit Arthuro, quod rex Anglorum ipsum caperet et 
perpetuo carceri manciparet, unde idem Arthurus denuo 
ad Francorum regem latenter recessit. 



^ Die seqaenti wanting in D. 
* Wanting in C. 



' The six preceding words want- 
ing in C. 



U 33058. 



290 BOOEBI BE WENDOVEB 



Ut rex Oiho Bomam vemena imperi/win ibidem 

ohtvmierit. 

A.D. 1199. Circa dies istos, cassata electione Philippi, ducis 
SuaviaB, et aliorem omnium, Otho, rex Alemannorum, 
ab Lmocentio papa et Bomanis omnibus electus est 
et ad Eomanum imperium admissus. Confirmata^ 
. igitur a domino papa electione, Philippus, dux Suaviae, 
excommunicatus est et omnes fautores ejus, nisi ab 
Othonis persecutione desistant; in capitolio autem et 
per urbem totam dedamatum est, 'Yivat et valeat 
imperator Otho.' Tunc ab omnibus oonfirmatus, ad 
memoriam revocans, quod per regem Richardum ad 
tantum fiierat promotus honorem, regi Johanni signi- 
ficavity ut ipse differret cum rege Francorum amica- 
biliter componere, quia, Deo volente, ipse in brevi 
suocursum sibi talem providebit, qualem imperialem 
decet celsitudinem providere. 



Begwwm, Fra/ncorwifi interdidtur. 

Per idem tempus Petrus de Capua, cardinalis et 
apostolicaB sedis legatus, regnum Francorum sub inter- 
dicto condusit propter captionem fratris Petri de Duay, 
Cambracensis electi; sed, antequam sententia relaxeretur, 
rex Francorum prsefatum electum ab omni custodia 
liberavit. Eodem quoque tempore idem legatus ad 
regem Anglorum veniens sub poena interdicti rogavit, 
ut episcopum Beluacensem, qui jam per biennium sub 
crudelissima careens custodia detentus fuerat, liberam 
concederet licentiam abeundi ; sed, quoniam idem 
episcopus contra ordinis sui dignitatem captus fuerat 
in armis ut miles vel ruptarius, non prius est abire 
permissus, donee, sex millibus argenti marcis ad pondus 
sterlingorum numeratis et fisco commendatis, r^iae 

1 Bo fiimato in C* 



FLOBES HISTORIARUM. • 291 



concupiscentisB satisfecit; quo facto, juravit episcopus ^^J^^^' 
memoratus, quod nunquam in vita sua contra Chris- 
tianos arma gestaret. 



Ut vetua comaa dedaa fait vnter eccleaias Turoneneem 

et Dolensem. 

Hoc anno decisa est causa vetustissima inter ecclesias 
Turonensem et Dolensem, BomaB, a papa Innocentio 
per sententiam diffinitivam ; archiepiscopo Turonensi 
ab episcopo Dolensi subjectionem exigente, et episcopo 
Dolensi^ contradicente. Est autem Dolensis ecclesia 
minoris BritannisB metropolis, cujus pontifices tempo- 
ribus sancti Martini et ante et multo post tempore, 
sicut alii omnes minoris Britannise prsdsulea, Turonensis 
ecdesias suffraganei fuerunt, sed, qualiter postmodum 
ab illius ecdesise sabjectione desciverint, hsec causa 
est. 

Tempore quo gens Anglorum in majorem venit 
Britanniam, ut eam subjugaret, et rex Britonum Uter- 
pendragon apud Verolamium injQrmitate gravissima 
detentus lecto decumberet, ita ut nee sibi nee regno 
suo contra barbarorum rabiem subvenire potuisset, 
fertur Anglorum superstitio in tantum prsBvaluisse, 
quod, vastata fere a mari usque ad mare insula, 
ecdesisd sacrse ad solum usque complanarentur ; pon- 
tifices vero et ecclesiarum prselati, cementes patria 
desolationem simul et ecclesise sanctse subversionem, 
recesserunt ad loca tutiora, decementes communiter 
sanius esse barbarorum rabiem ad tempus dedinare, 
quam inter fidei ChristiansB rebelles sine fructu resi- 
dere. Inte^r quos sanctus Sampson, Eboracensis arcbi- 
episcopus, eximise vir sanctitatis, ad suos concives in 
minorem aufugiens Britanniam^ qui ex eodem genere 
erant et gente, pallium quod a Bomano suseeperat 



^ Ab 0pisc(^ inserted in C. 

T 2 




292 ROGEBI DE WENDOVER 

A.p. 1199. pontifice, secnm portavit; quo cum pervenifiset et a 
""^ suis coDcivibus honorifioe reoeptus^ fuisset, ad Dolen- 
sis ecclesisB prsesulatum, qua nuper a suo fiierat 
pastore viduata, oommuni omnium, deliberatione epi- 
soopus electus est^ et, rege ooncedente, licet multum 
renitens inthronisatus ; in ilia autem ecclesia, quoad 
vixit, pallio, quod ab Eboracensi monasterio detulerat, 
usus est^ et suocessorum ejus multi post ilium. Deinde 
vero reges illius provinciaa, cum in regno proprio 
archiepiscopum habuerunt, non permiserunt episoopos 
8U08, qui antea semper suffraga^ei fuerant ecclesia> 
Turonensis, prsafato archiepiscopo Turonensi debitam 
impendere obedientiam ; statuentes, ut de csstero mino- 
ris Britannia^ praesules alium metropolitanum quam 
Dolensem archiepiscopum non haberent. Postmodum 
autem, elapsis trecentis vel eo amplius annis, papa 
Nicolaus, ad instantiam Turonensis archiepiscopi bunc 
volens revocare errorem, Salamoni, Britonum regi, 
sCripsit epistolam, qus in decretis Gratiani continetur, 
cauA8B iii. quaestione 6, sub hac forma; 



JS^piatola Nicolai papce de eadem re, 

** Hsec quippe est dicti patris tui ordinatio, et hsec 
" est lex ecclesifis matris tu89, videlicet, ut omnes 
" episcopos regni tui ad Turonensem archiepiscopum 
*^ mittere non detractes, ipsiusque judicium postulare 
" non dedigneris; ipse enim est metropolitanus, om- 
" nesque episcopi regni tui ejus suffraganei sunt, sicut 
" conscriptiones preadecessoram meorum evidenter os- 
'' tendunt, qui prsedecessores tuos, quia ab ejus jarc 
" se subtraxerunt, forti invectione corripere studuenmt, 
" quamvis nee nostra scripta super hac re missa deesse 
<' videantur." Et infra; ''Quia vero magna, quis sit 
" metropolitanus, apud Britannos contentio est^ licet 

^ Conceptns in C. 



tt 
« 



FLOBES HISTOBIABUM. 293 

" nullius teneat memorla vos in vestra regione ullam AJ). ii99. 
'' habuisse metropolim eocleslam, tameh sibi libet, 
^* postquam Deus omnipotens pacem inter te et dilec- 
" turn filium nostrum Carolum regem gloriosum con- 
'* stituerit,^ fitcile hoc poteritis^ advertere; quod si 
" adeo contentioi^ius agere creditis, ad nostrum apos- 
tolatum destinare contendite, quatenus nostro libra- 
mine^ qu^e sit apud vos antiquitus archiepiscopalis 
ccclesia, luce clarius innotescat, et deinceps, omni 
ambiguitate recisa, quam sequi episcopi vestri de- 
" beant incunctanter agnoscant." Tali itaque regi 
prsdfato facta admonitione, non ideo destitit ab in- 
coeptis, sed semper deinceps tarn ipse quam ejus sue- 
bessores perstiterunt rebelles^ atque inter episcopos 
Turonenses et Dolensem lis continua et contentio 
perduravit, donee anno prsBsenti, ut praedictum est, a 
papa pi*88f ato ^ sentialialiter diffinitum est, ut tam Do- 
lensis quam caeteri BritannisB episcopi archiepiscopo 
Turonensi subjaceant et in perpetuum prseceptis ejus • 
canonicis acquiescant: unde papa memoratus in pro- 
nuntiatione sententise diffinitivaa, ut qui in scientia 
erat magnus, audax simul et jurisperitus, ita exorsus 
ait, ''Doleat Dolensis et gaudeat Turonensis." 



Ut Alienor regi/na miasa fuerit pro Blanca ptieUa 

Lodowico maritanda. 

Anno gratiad Mxx. rex Francorum Philippus et rex A.D. 1200. 

Anglorum Johannes, post festum sancti Hilarii inter 

Wailim et Butanant castella ad colloquium convene- 
runt, ubi convenit inter eosdem reges cum consilio 
principum utriusque regni, quod videlicet Lodowicus, 
filius regis Francorum et hteres, duceret uxorem filiam 
Aldefonsi, regis Castelke, et neptem regis Johannis, 



1 Constituit in D. | > WantiDg in C. 

^ Foteris in C. 







'••.• •> 



V, . 



294 BOGERI BE WENDOVKB 

A.D. 1200. et rex Anglonim pro hoc matrimonio contrahendo 
daret Lodowico cum nepte sua, nomina Blanca, in 
maritagio civitatem Ebroicarum cum toto comitatu et 
insuper triginta millia marcas argenti. Petiit prseterea 
rex Francorum ab Anglorum rege, ut faceret sibi 
securitatem, quod nullum Othoni nepoti suo faceret 
auxilium de hominibus neque de pecunia, ad imperium 
obtinendum; dictum est enim, quod dux Suaviaa Phi- 
lippus, per conniventiam regis Francorum et auxilium 
prsBfatum, Othonem persecutione gravissima infestabat, 
nee propter excommunicationis sententiam, qua fuerat 
a papa innodatus, ab ejus impugnatione cessabat. 
Denique inter reges, foedere ut praamissum est, confir- 
mato, terminum ad sequens festum sancti Johannis 
BaptistaB statuerunt, ut tunc ea, quae sunt prselocuta, 
irrefragabiliter sortiantur effectum; sioque soluto col- 
loquio, rex Johanaes, sperans se per hoc matrimonium 
diutina pace gaudere, misit matrem suam Alienor 
reginam propter pueUam memoratam, ut salvo con- 
ductu cum ipsa ad terminum prsefixum rediret Rex 
Anglorum interim transfretavit in Angliam, et cepit 
de unaquaque carucata teme totius Anglise tres solidos 
de auxiliOy expletisque aliis negotiis in Normanniam 
iterum transfretavit. 



Ut Lodowicus fiZiam Aldefonai, regis CaeteUce, 

d/uacerit 

His ita gestis, rediit Alienor regina cum puella 
prsefata Lodowico maritanda et eam Anglorum regi 
prseseHtavit. Deinde reges convenerunt ad colloquium 
inter Guletune et Butanant castella imdecimo calendas 
Julii, ubi rex Francorum reddidit regi Anglorum civi- 
tatem Ebroicarum et totum comitatum atque terras 
universas, qusB per guerram occupaverat in Normamiia 
et in aliis torris regis Anglorum, et rex Johamies 
incontinenti inde fecit homagium regi Francorum, et 



FLOBES HISTOBIABUM. 296 

sic dedit universa ilia Lodowico cum nepte sua in A.D. laoo. 
maritagio et homagium inde a Lodowico suscepit. 
Quo facto, puella in crastino desponsata est Lodowico 
apud Purmor in Nonnannia ab archiepiscopo Burde- 
galensi: erat enim tunc regnum Francorum interdio- 
tum propter Botildam reginam, quam rex Francorum 
dimiserat; atque protinus post desponsationem Lodo- 
wicus duxit Farisius sponsam suam in lastitia et 
exultatione tarn cleri quam populi utriusque regni. 



Ut rex Johannes Isabel reginam desponaaverit. 

Eodem tempore, celebrato divortio inter regem An- 
glorum et uxorem suam Hawisam, comitis OlovemisB 
filiam, eo quod affines erant in tertio gradu consan- 
guinitatis, duxit idem rex, consilio regis Francorum, 
Isabel, filiam comitis Engolismi, quam prius susceperat 
in suam Hugo, cognomento Brunus, comes Marchise; 
qusB copula postmodum regi et regno AngUse magno 
detrimento fuit Nee multo post, convenientibus ad 
colloquium apud Yemonem regibus, Arthurus ibidem 
fecit homagium regi Anglorum de Britannia et aliis 
terns suis, sed timens proditionem regis Johannis 
remansit in custodia regis Francorum. 



Mandatv/m Domini, quod de coda venit in Hieruaaiem 

de observatione disi Dominicce. 

Circa dies istos epistola de coelo veniens in Hieru- 
salem appensa est super altare sancti Symeonis in 
Golgotha,^ ubi crucifixus est Christus pro redemptione 
mundi, quam per tres dies et totidem noctes homines 
ex alto dependentem aspicientes corruerunt in terram, 
rogantes Dei miserieordiam, ut ipse eis dignaretur 
suam ostendere voluntatem ; di^ vero tertia, post 

^ Crolgatha in D. 






296 ROGERI DE WENDOVER 

i A.D. 1200. horam diei tertiam, erexit se ab oratione patriarcha et 

archiepiscopus Zacharias,^ et expandenies infulam super 
sanctum altare sanctam Dei epistolam acceperunt, 
quam cum inspexissent, istud invenerunt superscrip- 
turn; "Ego Domiuus, qui prascepi vobis, ut obser- 
" varetis sanctum diem Dominicum, in quo requievi 
" ab operibus meis, ut esset requies cunctis mortalibus 
" in aatemum, et non custodistis eum, et de peccatis 
" vestria non pcenituistis. Sicut dixi per evangelium 
" moum, ' Caelum et terra transibunt, verba autem 
' mea non transibunt. ' Feci prsBdicare vobis poe- 
nitentiam vitse, et non credidistis; misi super vos 
" paganos et gentes, qui effuderunt sanguinem vestrum 
''in terra, nee tamen credidistis; et, quia sanctum 
" diem Dominicum non custodistis, per pauoos dies 
" habuistis famem, sed cito dedi vobis saturitatem, 
" ct postea pejus fecistis. Volo ergo, ut uemo ab hora 
" nona sabbati usque ad solem surgentem diei Lunse 
*' aliquid operetur, nisi quod sit bonum, et, si quis 
'^ f ecerit, cum pcenitentia emendet ; et, si huic man- 
" dato meo non obedieritis, Amen dico vobis, et juro 
'* vobis per sedem meam et thronum meum et cheru- 
" bin, qui custodiunt sanctam sedem meam, quia non 
" mandabo vobis aliquid per aliam epistolam, sed 
'' aperiam cselos, et pro pluvia pluam super vos la- 
'' pides et ligna et aquam calidam per noctes, ut 
'' nemo prsecavere possit, quoniam ^ destruam omnes 
" homines malos. Hoc dico vobLs, Morte moriemini 
" propter diem Dominicum sanctum et alias festivi- 
" tates sanctorum mqorum, (^uas non custodistis. Mit- 
" tam vobis bestias habentes capita leonum, capillos 
'' mulierum et caudas camelorum, et ita. famelicse 
" erunt, quod cames vestras devorabunt, et vos de- 
'' siderabitis fugere ad sepulchra . mortuorum et abscon- 
" dere vos propter metum bestiarum ; et toUam lumen 
'' solis ab oculis vestris et mittam super vos tenebras, 

^ Akarias in D. and C* 



u 
u 
tt 
<« 

(C 



FLORES HISTORIABUM. 297 

'* ut occidatis vos invicem non videntes ; et auferam A.D. 1200. 
'' a vobis faciem meam et non faciam vobisoum miscri- 
" oordiam; incendam enim corpora vestra et corda 
" illorum, qui non custodiunt diem sanctum Dominicum. 
'^ Audita vocem meam, ne pereatis in terra propter 
'* diem sanctum Dominicum ; recedite a malo et poeni- 
tentiam agite de malis vestris, quod si non feccritis, 
quasi Sodoma et Gomorrha peribitis. Nunc scitote, 
quod salvi estis per orationes sanctissimse genitricis 
mese Marise et sanctorum angelorum meorum, qui 
orant pro vobis quotidie. Dedi vobis frumentum et 
" vinum abundanter, et inde non obedistis mihi, nam 
*' viduse et orphani clamant ad vos quotidie, quibus 
'' nuUam facitis misericordiam ; pagani habent miseri- 
*' cordiam, vos autem non habetis. Arbores, quo) 
" fructificant, siccari fiiciam pro peccatis vestris ; flu- 
'' mina et fontes non dabunt aquam. Dedi vobis 
*' legem in monte Sinai, quam non custodistls; dedi 
" post per me legem, quam non observavistis ; pravi 
'' homines diem Dominicum resurrectionis mens non 
^ custodistis; toUitis res alterius et de hoc nuUam 
'' considerationem habetis ; propter hoc mittam super 
" vos bestias pejores, qusB devorabunt mamillas mulie- 
" rum vestrarum. Maledicam illis, qui injuste agunt 
" versus frati*es suos ; maledicam illis, qui pauperes et 
" orphanos male judicant. Me autem derellquistis, et 
*' principem hujus seculi sequimini. Audite vocem 
'' meain, et habebitis misericordiam bonam ; vos autem 
" non cessatis ab operibus malis, nee ab operibus 
" diaboli, quia facitis adulteria et perjuria, et ideo 
*• circumdabunt vos gentes et devorabunt ut bestiie." 

De prcedicatione Evstachii, dbbatis de Flai, super 

mamdato 7iiem<yi*ato. 

Cum autem patriarcha et clerus omnis Terne Sanctte 
hunc epistolae tenorem diligenter examinassent et 
verba cum admiratione pariter et timore intellexis« 



298 ROGEBI DE WENDOVER 

A.D< 1200. sent^ communi omniam deliberatione decretum est, ut 
epistola ad judicium Romani pontificis transmitte- 
retur,^ quatenus, quicquid ipse agendum decreverit, 
placeat universis. Oumque timdem epistola ad domini 
pap89 notitiam pervenisset, continuo prsedicatores ordi- 
navit, qui per diversas mundi partes profecti prsedica- 
verunt ubique epistola tenorem, Domino cooperante 
et sermonem eorum confiimante sequentibus signis; 
inter quos abbas de Flai, nomine Eustachius, vir 
religiosus et literali scientia eruditus, regnum Anglisa 
aggressus, multis ibidem miraculis coruscavit, qui non 
longe a civitate Dorobemensi appulsus, in villa, quad 
Wi appellatur, officium praadicationis jncepit; cumque 
fontem quendam ibidem benedixit, Dominus ipsius 
meritis tantam in eo infudit gratiam, ut, ex solo 
illius gustu, cseci visum, claudi gressum, muti loque- 
lam, et surdi coelitus receperunt auditum, et quis- 
quis debilis ex fonte cum fiducia bibens gavisus est 
se recepisse sanitatem. . Venit itaque ad eum mulier 
qusddam, a dasmonibus obsessa et quasi hydropico 
morbo inflata, petens ab eo sibi restitui sanitatem; 
cui ille, ''Confide filia et vade ad natatoria fontis de 
** Wi, quem^ benedixit Dominus, et bibe ex eo, et 
" redpies illico sospitatem." Abiit mulier et juxta 
viri Dei monita bibit, atque protinus in vomitum 
prorupit; ubi cunctis, qui ad fontem gratia curationis 
venerant, cementibus, exierunt ex ilia duo bufones 
magni et nigerrimi, qui, ut se daBmones ostenderent, 
statim transformati sunt in canes immensos et nigros, 
et post paululum in formam conversi sunt asininam. 
Mulier autem stabat attonita, et quandoque post illos 
cucurrit furibunda volens eos apprehendere ; sed vir 
quidam, qui ad fontis custodiam fuerat deputatus, 
aquam fontis inter mulierem et monstra aspeigens 
fugavit ilia in aerem sursimi, ubi evanescentes foeda 
post se vestigia reliquerunt. 

1 Transmittatur in D. | ^ Goi in D. 



FLOEES mSTORIABUM. 299 



Tit prcedictua (ibhas fiyntem d/ulcia aquce emanare A.D. 1260. 

feceriL 

In villam de Rumenel prsedicando perveniens idem 
vir Dei, ubi erat dulcis aquse defectus, ad pieces 
populi in ecclesia ejusdem villaB baculo suo petram 
percussit, et fluxerunt latices in abundantia, qua- 
rum haustu multi a diversis languoribus curabantur. 
Deinde de loco ad locum, a provincia in provin- 
dam, de civitate in civitatem transiens, multos ad 
usurarum relaxationem induxit, erucem sumer^ Domi- 
nicam admonuit, ad pietatis opera multorum corda 
prssdicando permutavit; nundinas vero et mercata 
Dominicse diei adeo interdixit, quod omnia fere, quae 
diebus Dominicis per Angliam fieri consueverant, con- 
stituerentur in una hebdomadaa sequentium feriarum; 
sicque Dominicis diebus fidelis populus divinis solun^- 
modo vacans obsequiis omne opus servile penitus 
abdicavit, veruntamen tempore procedente plerique, 
ut canes ad vomitum, sunt reversi. Bectoribus quo- 
que ecclesiarum et presbyteris cum popuUs sibi sub- 
jectis admonendo indixit, ut in ecclesia ante eucharis- 
tiam continua lux arderet, quatenus lUe, qui illuminat 
omnem hominem venientem in hunc mundum, pro 
luce temporaU lucem eis conoederet sempitemam. Di- 
vitibus autem et magnatibus universis, et praecipue 
civibus et mercatoribus, prsedicabat, ut semper in 
mensa discum Cbristi propter pauperes haberent, qua- 
tenus, assueta superfluitate subtracta, indigentium ino- 
piam sublevarent. Diem vero sabbati post nonam, 
sicut diem Dominicum, ab omni opere servili custodiri 
mandavit; et deinceps diem Dominicum cum nocte 
sequente, qui dies dicitur naturalis, et requiem innuit 
per figuram nostrse perpetuse quietis. 



300 BOOERI DE WENBOVER 

A^D. 1200. jpg miramlo terrijico cwidani mulieri inflvAo, 

Eodem tempore mulier quaedam de provincia Nor- 
f olcensi, viri Dei monita spemens, una die sabbati post 
nonam pannos lavare perrexit; quse cum laborioso 
conatu ad inchoatum jam opus instaret, acoeasit ad 
earn vir quidam reverendae sstatis, sibi penitas ignotus, 
sciscitans increpando, qua temeritate post viri Dei 
prohibitionem ausa sit post nonam pannos lavare et 
sanctum diem sabbati opere illicito violare; addidit 
insuper, quod, nisi celeriter ab incoeptis desisteret^ 
sciret se profecto iram Dei cum celeii ultione quam 
citius incursuram. At ilia, viro sibi sermocinanti uigen- 
tem prs^tendens inopiam, dizit, se hujusmodi labore 
vitam miseram eatenus perduzisse, et, si ab opere 
consueto cessaret, periculum de vitas subsidio dubitaret 
Denique, cum subito vir ille ab oculis ejus evanuisset, 
propensius quam prius fecerat, pannos suos lavare et 
ad solem siccare maturavit. Sed hiis omnibus ultio 
divina non defuit ; nam illico mamillaa mulieris sinistra) 
quasi porcellus colore nigerrimus subito adhserens nuUo 
conatu ab ilia potuit aveUi, sed assidue sugendo san- 
guinem elidens totum fere corpus miseras mulieris in 
brevi consumpsit ; tandem ad summam perducia inopiam 
tam diu panem mendicare ostiatim oompulsa est, quous- 
que, multis intuentibus et divinam ultionem admiran- 
tibus, vitam miseram miserabiliter terminaret 

jDe *cdio minwulo, quo in pania incisiane corUigU, 

Eadem tempestate, in provincia Northanhumbrorum, 
plebeius quidam uxori suae praacepit, ut quodam die 
sabbati panem in crastino comedendum pararet; quae 
viri praeceptis obtemperans, cum panem ilium viro 
suo in crastino comedendum obtulisset et ille panem 
incidere ccepisset, res mira contigit et seculis inaudita, 
siquidem sanguis recens cultellum viri panem inciden- 
tis ita secutus est, ac si de bestia nuper occisa 



FLOBES HISTOItlABUM. 301 

perfluxisset. Hie autem casus multos ab hujusmodi A.D. 1200, 
operibus compescuit, cum ad notitiam hominum per- 
venisset 



Ut Ocdfridus, Eboracensis arckiepkcopvs^ omnibus 

boms spoUatus sit 

Sub diebus istis Oaufiridus, Eboracensis archiepi- 
SGopus, ex mandate regis Johannis spoliatus est ab 
omnibus bonis sui archiepiscopatus, Jacobus enim, 
vicecomes Eboracensis, et mihistri ejus, maneria illius 
simul et dericorum virorumque religiosorum pos- 
sessiones violenter aggressi bona eorum distrahere 
prsesumpserunt ; unde idem archiepiscopus Jacobum 
prsefiitum nominatim excommunicavit, et in .genere 
omnes hujus violentiie auctores, quique regem adver- 
sus eum in iram et indisnationem commoverant. 
Causa enim regisB pertubationis contra eum multiplex 
erat; primo, quod non permisit pnefatum viceoomitem 
colligere carucagium in sua diocesi ad opus regis, 
sicut ei fuerat generaliter per Angliam concessum; 
secundo, quod noluit transfretare cum ipso in Nor- 
manniam ad faciendum maritagium inter Lodowicum 
et neptem suam et componendum cum rege Franco- 
rum; tertio, quod excommunicaverat vicecomitem me- 
moratum et totam provindam Eboracensem ecclesi* 
astico supposuerat^ interdicto. 

Ut rex Joharmes et Imbel regina Londonvis coronam 

portavervnt 

Per idem tempus rex Johannes, post completa nego- 
tia in partibus transmarinis, transfretavit in Angliam, 
sponsamque suam ducens secum appliciiit apud Do- 
veram octavo idus Octobris; venientes autem Londo* 

> Snpposuit in D. 



302 BOOERI DE WENDOVER 

AJ). 1200. nias apud Westmonasterium coronati sunt ambo ibidem 
per ministerium Huberti, Cantuariensis archiepiscopi, 
praesentibus magnatibus regni; ubi etiam Qaufiridns, 
Eboracensis archiepiscopus, cum rege padficatus est. 
Quo et tempore rex Johannes significavit Willelmo, 
regi Scotorum, ut veniret ad earn apud lincolniam, 
ut ibidem sibi de jure suo satisfaceret, in crastino 
sancti Eadmundi. 



De vUa mncti Hugoma, Lincolnienaia epiacopi ante 

epiacopaium. 

Circa dies istos Hugo, reverendsB memoriie Lincoln-^ 
iensis episcopus, de partibus veniens transmarinis, 
Londoniis apud Vetus Templum quartanis febribus 
graviter infirmatus decimo sexto kalendas Deoembris 
laudabilis vitae cursum glorioso fine complevit ; cujos 
inter homines conversatio sancta, eompellit quse mor- 
taJibus et informatio morum exstitit et exemplum pisd 
actionis, ut de eo vel pauca huic operi inseramus. 
Hie vir sanctus, in remotis Burgundise partibus oriun- 
dus, moribus clarior quam parentela refulsit, qui, ab 
annis puerilibus studiis literarum addictus, decennis 
effectus canonicis regularibus traditur disciplinis caeles- 
tibus inf ormandus ^ ; inter quos tarn moribus quam 
scientia regulariter imbutus post circulum sexdecim 
annorum in quadam cella officium prions susoepit, ubi, 
cum cuncta sibi prospere successissent, lubricos camis 
motus fortius cohibere decemeus ad ordinem Carthu- 
siensem, Domino disponente, transivit ; cumque se 
benignum ibidem cunctis et afbbilem, religiosa gra- 
vitate servata, exhiberet, modico elapso tempore totius 
domus effectus est procurator, Interea cum illustris 
Anglorum rex Henricus domum quandam Carthusi- 
ensis ordinis in Anglia oonstroxisset, qui viri Dei 

1 Waatiiig in D. 



FLORES HISTORIARUM. 303 

■ • 

promotionem ardenti desiderio sitiebat, vix predbus -^^- 1200. 
obtinuit, ut ad regimen illius domus animum ejus 
indinaret; cumque ad prioratus officium vocatus fuis- 
set. priorem sanctitatem indies studuit ampliare^; unde 
regis gratiam, qui frequenter ejus coUoquio fruebatur, 
sanctaa conversationis merito non mediocriter obtine- 
bat. Tenuerat autem rex ecclesiam Lincolniensem in 
manu sua, per multos annos pastoris solatio viduatam ; 
quern volens excessum redimere, sicut honeste potuit, 
procuravit^ ut per electionem vir prsedictus ad illius 
ecdesise regimen vocaretur. Quo facto, cum viro Dei 
electio denuntiata fuisset, respondit, quod pontificalis 
officii non susciperet dignitatem, nisi sibi prius de 
communi Lincoluiensis ecdesisa canonicorum consensu 
et de licentia Cartusiensis prioris constturet. Cumque 
super hiis sufficienter sibi fuerat satis£Eu;tum, decanus 
Lincolniensis cum majoribus ecclesiaB ad Dei virum 
aocessit) qui inter prima colloquia sic eorum sibi 
gratiam conciliavit, ut eum pastorem et patrem spirit- 
ualem sincerse devotionis optarent affectu; sed ut illi^ 
certiuB eorum consensus innotesceret, ibi eum denuo 
elegerunt, et tunc primo consensit. Tandem vero, cum 
mimus consecrationis suscepisset, prima noctis quiete, 
qtla in episcopatu membra sopori dedisset, post devotas 
orationes audivit vocem dicentem sibi, " Egressus es in 
" salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo."' 



De virtviilma scmcti mri in episcopcUu. 

Consecratus autem Dei servus Hugo ecclesiam suam 
adeo meritorum titulis illustravit, ita populum sibi 
commissum verbis informavit et exemplis, quod episcopi 
nomen sibi recte competere dedarabat, atque in eccle- 
sia cathedrali electas collocando personas vivis ex 



^ Wanting in C. I ^ Egressos es in salatem com 

* Sibi in D. Christo tno in C. 



304 ROOERI DE WENDOVEB 

A J), la oo. lapidibus Deo habitaculum construxit ; poteatatis autem 
secularis in rebus ecdesise ssBvientis impetus adeo 
constanter elidere consuevit, ut et rerum et corporis 
sui periculum contemnere videretur, iu quo et adeo 
profecit, quod et jura amissa revocavit et ecdesiam 
suam a servitute graviasima liberavit. Prseterea vir 
sanctus domos leprosorum per quas tranaitum fadebat, 
ingredi consuevit, et viros omnes leprosos, quantumcum- 
que deformes, osculari et largas eleemosjmas ^ conferre 
Rolebat ; unde bonae memorise Willelmus, ejusdem jecde- 
sisQ cancellarius voleas experiri, utrum propter hoc 
elatio tangeret animum viri Dei dixit ad eum " Mar- 
*' tinus leprosum osculando sanavit ; vos leprosos, 
'^ quos osculamini, non sanatis." Cui episcopus incon- 
tinenti respondit, " Osculum Martini camem leprosi 
" sanavit, osculum vero leprosi animam meam sanai" 
In mortuis sane sepeliendis tam diligens humauitatis 
obaequium exhibere consueverat, ut nullum roortuum 
prseteriret, cujus sepulturse ministerium sibi competens 
videretur. 

Accidit autem quodam tempore, dum vir sanctus 
circa gregis sui curam vigilans parochias visitaret et 
ad villam quandam, Alcmundeberi nominatam, perven- 
iret, parentes cujusdam infantis, ipsum puerum psene 
exanimem deferentes, auxilium pontificis lachrjmabili- 
ter postulabani Episcopo vero requirenti quid vellent, 
mater pueri respondit, " Iste parvulus filius noster 
" partem ^ cujusdam laminas ferreae habentem in longi- 
" tudine et latitudine plusquam pollicem unum manu 
" recepit, et more puerili ad os mittens deglutivit, 
" qu89 gutturi ejus firmiter adhierens puerum mori 
" compellit ; misit itaque te Dominus, pater sancte, 
** ut filium nostrum nobis restituas in ultimo vitas vix 
" articulo palpitantem." Quem respiciens episcopus, 
guttur ejus tangens, benedixit, insufflavit et crucis 



I Wanting in C. | « Wanting in D. 



* 

I 



FLORES mSTORIARUK. 305 

charactere signavit ac dimisit ; cumque parentes pue- A.D. 1200. 
rum ab episcopo recepissent^ ferrum continuo Ranguino- 
lentum exsilivit et sanatus est puer ex ilia bora. 

Alio quoque tempore, dum vir sanctus per villam, 
quae Cestrebunte appellatur, transitum faceret, suppli- 
caverunt eum parentes cujusdam furiosi, qui per tres 
bebdomadas sine vinculis detineri non potuit, ut eum 
visitare et ei benedicere dignaretur; quo audito, vir 
sanctus ex equo desiliens ad furiosum accessit. Erat 
antem caput ejus ligatum ad postern, manus vero ejus 
et pedes bine inde ad paxillos. Episcopus, aqua bene- 
dieta a se facta, infirmum linguam einittentem et 
quasi ipsum deridentem aspei*sit, et evangelium ''In 
" principio erat verbum" super furiosum legit, bene- 
dictionem dedit et recessit. Quo recedente, coepit 
segrotus dormitare, et evigilans illico restitutus est 
pristinsB sanitati. 

Circa illud tempus pius pontifex in die Parasceues, 
cum esset Lincolnise et ad fabricam matricLs ecclesise, 
quam nobiliter a fimdamentis exstruxerat, lapides et 
csementum bumeris suis in quodam copbino, sicut plu- 
ries consueverat, ferret, daudus quidam ex utraque 
parte, duobus innixus baculis, totis visceribus desiderare 
coepit eundem copbinum deferre, sperans quod per 
merita beati viri sanitatem esset recepturus : tandem 
a magistro operis dari sibi copbinum impetravit, in 
quo lapides et csementum cum suis baculis ferre coepit. 
Elapsis vero paucis diebus, unum dimisit baculum, ac 
deinde reliquum, et post modicum temporis sanus et 
erectus, nuUo suffultus baculi adminiculo, eundem co- 
pbinum ad opus ecclesisB deportabat; quem copbinum 
cum esset sanus adeo dilexit, ut a se separari nuUa- 
tenus sustineret. 

Alio quoque tempore acddit in eadem civitate, quod 
civis quidam in tantam incidit amentiam, quod octo 
viri faerunt ap ipsius custediam deputati, qui in vin- 
culis detentus tanto agitabatur furore, quod uxorem 

U 23058. u 



i 



306 KOGERI DE WENDOVEB 

A.I>. 1200. et liberos proprios minabatur dentibus laoiare ; tandem 
in biga ligatus et ad viram Dei adductus est ; quern 
cum inspexisset episcopus, statim aqua benedicta ilium 
aspersity et epiritum malignum adjuravit, ut ab eo 
exiret ipsumque ulterius non vexaret. iEger veto in- 
continenti, morienti similis, comiit in terram, super 
quem vir sanctus aquam benedietam in magna quan- 
titate effudit ; statimque ftiriosus surrexit, et manus 
ligatas ad coelum erigens Deo et beato pontifici gratias 
egit, et illico vinculis solutis sanus recessit. 

QusBdam matrona Lincobiise duos habuit iilios, quo- 
rum alter, dum adhuc puer esset, in dextro latere 
longo tempore tumorem habuit grandem ; de cujus 
mater salute desperans sanctum episcopum adiit, et 
ut ei benediceret, impetravit. Hie vero super locum 
morbi manus posuit, benedixit et dimisit ; quo facto, 
ita tumor subito sedatus est, ut ab ilia hora nee 
puerum vexaverit, nee ulterius mater tumorem viderit 
Alio tempore contigit, ut alius ejusdem matronse filius 
icteridam desp^rabiliter pateretiu* ; ilia autem, prions 
memor refugii, et himc benedicendum sancto episcopo 
prsBsentavit, qui, accepta benedictione, infira triduum 
restitutus est pristinsB sanitati. 



Qual/iter mTtctvs Hugo ex hoc luce migraverU, 

Sanctus Hugo episcopus, completo in episcopatu 
anno decimo quarto, a Cartusia principal! ejusdem 
ordinis domo, visitatus^ ex longo desiderio priore et 
fratribus ejusdem domus, in Angliam rediens, in urbe 
Londinensi apud Vetus Templum quartanis febribus 
coepit graviter infirmari. Venit ergo ad eum ibidem 
rex Johannes, ut eum visitaret; sed, antequam rece- 



* Visitans in D. 



FLORES HTSTORIARUM. 307 

deret, ad viri Dei predicationera testamentum ipsius A.D. 1200. 
confirmavit, et in Domino pronrisit, quod de caetero 
rata haberet testamenta rationabilia prselatorum. Cum- 
que indies languor ingravesceret, nunquam alicujus 
consilio cilicium^ quo jugiter utebatur, ad horam per- 
roodicam deponere voluit ; sed usque ad mortem magis 
Cartusiensis ordinis rigorem observare decemens, tan- 
dem, vocante Domino, feliciter ab hac vita migravit 
ad Dominum. Cumque viri sancti corpus a civibus 
Londoniarum deferretur apud Lincobiiam tumulandum, 
mirabile dictu accidit, quod, cum cerei in exitu civi- 
tatis ante corpus fuissent accensi, per quator dietas 
jugiter arserunt, ita quod non fuit hora in qua lux in 
aliquo cereorum non fuisset, licet tempus ex aeris 
intemperie multotiens esset^ vento et pluvia turbulen- 
tum ; unde dubium non est, quin Dominus animsB 
ipsius lucem prseparaverit perpetuam, qui pro corporis 
veneratione non permisit temporale lumen exstingui. 
Obiit autem servus Dei Hugo, Lincolniensis episcopus, 
anno Verbi' incamati miJlesimo ducentesimo decimo /2/^ ^J^ 
quinto, kalendas Decembris. - ^ ' 



^< 



Ut corpus sancti Hugmiis delatum sit apvd 
Liiicohiicb'tYb tmrndand/wnh, 

« 

Convenerunt interea ad colloquium apud lincolniam 
rex Anglorum Johannes et rex Scotorum Willelmus, 
cum universa nobilitate tam cleri quam populi utrius- 
que regni, undecimo kalendaa Decembris; ubi rex 
Johannes contra consilium multorum intravit civitatem 
intrepidus, quod nuUus antecessorum suorum attentare 
ausus fuerat, perveniensque ad ecclesiam cathedralem 
obtulit calicem aureum super altare sancti Johaimis 
BaptistaB, quod est in novo opere a sancto prsefato a 



' In inserted in D. 

U 2 



308 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1200. fundamentis mirabiliter fabricate. Et eodem die con- 
venerunt ipse et rex Scotorum extra civitatem in 
montem arduum; et ibi in eonspectu omnis populi 
Willelnuis, rex Scotiae, fecit homagium regi Johanni 
de omni jure suo, et postea juravit ei fidelitatem super 
crucera Huberfci, Cantuariensis ajchiepiscopi, de vita et 
membris et honore terreno, contra omnes homines, 
coram cunctis magnatibus regni. Et eodem die peria* 
turn est ibidem corpus sanctissimi Hugonis episcopi 
tumulandum ; cui occurrentes reges memorati et tres 
archiepiscopi, Hubertus videlicet Cantuariensis, Gau- 
fridus Eboracensis et Bemardus Raguensis, cum tre- 
decim episcopis, comitibus et baronibus, et clericia 
infinitis, corpus sanctissimum susceperunt ; quod ipsi 
reges cum comitibus et C89teris principibus portave- 
runt in humeris suis usque in atrium ecclesisB cathe* 
dralis. Ad ostium autem eccIesiaQ susceperunt illud 
archiepiscopi prsefati et episcopi, et sic per ministerium 
praelatorum perlatum est usque in chorum, ubi est 
honorifice pemoctatum. Solebat autem pontifex sane- 
tus, dum viveret, in mortuis sepeliendis tam dih'gens 
humanitatis officium exhibere, ut nullum mortuum 
prseteriret, cujus sepulturse ministerium sibi competens 
videretur; unde Dominus, qui novit retributione con- 
digna justorum merita reraunerare, tam honorabilem 
ei exhibuit sepulturam, ut honorem ilium retribuisse 
supradicto merito videatur. Ante sane viri Dei sepul- 
turam, dum pro eo exequisd mortuorum agerentur et 
ipse more pontificum discooperta facie jaceret, mitram 
habens in capite, chirothecas . in manibus, annulum in 
digito, cum cseteris pontificalibus omamentis, miles 
quidam canonicis ecclesise notissimus, cujus brachium 
cancer adeo corroserat, quod jam os came nudatum 
apparebat, idem miles brachium suum super corpus 
episcopi posuit et faciem ejus gratia curationis fre- 
quentur cum lachrymis tetigit, statimque ei a Domino, 
meritis sancti sui, restituta est miserabiliter brachii 



^2= 



FLORES HISTORIARUM. • 309 

sui. tajn ^ caro quam cutis ; unde miles Deo et sancto A. D. 12 00. 
pnesuli gratias agens se sanum decano ecclesiaa aliis- 
que viri§ fide dignis ssepius prsesentavit. Eadem hora 
mulier qusedam, quae per septennium ex uno oculo 
cse.csL fuerat, videntibus cunctis et admirantibus, visum 
rccepit. Eadem hora quidam bursarum incisor in com- 
pressione ilia et tumultu populari, qui circa Dei famu- 
lum concurrebat, crumenam cujusdam muleris incidit; 
ised cum per merita beati pontificis, qui se non mortuum 
sed vivum ostendit, ambse manus ejus contraherentur et 
digiti furis nefandi volis manuum iUius firmiter con- 
stringerentur, projecit furtum, quam retinei?e non po- 
tuit, in pavimentum ecclesiad, et hominis furiosi simi- 
litudinem assumens omni populo factus est in derisum ; 
sicque postquam a spiiitu maligno diutius agitabatur, 
tandem ad se reversus stetit immobilis et acriter flere 
coepit, cunctisque audientibus, turpissimam sui sceleris 
offensam etiam audire volentibus denudavit. Tandem, 
cum aliud non haberet refugium, conversus ad clerum 
dixit, " Miseremini mei, miseremini saltem vos amici 
" Dei ; abrenuntio enim Sathansd et operibus ejus, 
** quibus hucusque deservivi ; et orate pro me ad 
" Dominum, ne me poenitentem confudat, sed mecum 
" potius misericorditer agat." Et continuo, facta ora- 
tione ad Deum pro eo, soluta sunt vincula SathansB, 
quibus manus ejus constrictse fuerant, et sanus cffcctus 
Deo et sancto prsesuli gratias egit. 



De sepvltura sancti Hugonis. 

Vigiliis.autem circa corpus pontificis rite celebratis, 
cum dies crastinus illuxisset, archiepiscopi cum epi- 
scopis memoratis corpus sanctissimum post missarum 
solemnia in ecclesia nova, quam ipse a fundamentis 
construxerat in lionorem Dei genitricis Mariae, juxta 



' The seven precediog words wanting in C. 



310 ROGERI DE WENDOVER 

A.D. 1200. aliare sancti Johannis Baptistse sepultura decenter 
tradiderunt ; illud vero officium tarn diligenter exequi 
studuerunt, ut videretur divinitus ordinatum quod 
propter hoc specialiter convenissent. Sepultus est aii- 
tem octavo kalendas Decembris, ad cujus tumbam 
diyina non desinunt celebrari miracula, si cum fiducia 
a quoquam requiratur. Nam post gloriosam viri Dei 
sepulturam puer quidam de partibus LincolnisB per 
dies qulndecim aBgrotans, invalescente morbo, pervenit 
ad mortem, cujus corpus ita repente diriguit ac si per 
dies multos mortuum exstitisset : quo viso, mulier quae- 
dam accedens oculos clausit et membra mortuorum 
more disposuit. Cumque sub hoc schemate a tempore 
gallicantus usque ad diluculum jacuisset, mater, cujus 
fides inter lachryinas cum filio exstincta non fuerat, 
cum multa fiducia ad corpus accessit, acceptoque filo 
candelis faciendis idoneo, puerum in^ omni dimensiono 
mensurare coepit ; quo facto, fiducialiter cum lachrymis 
dixit, " Etiam si sepultus esset filius mens, posset 
" ilium mihi Dominus resistuere per merita sancti 
" Hugonis.'* Crescente vero die, fecerunt orationcs et 
eleemosynas pro anima pueri, et miserunt ad vocandum 
sacerdotam ad funus, matre jugiter ix^clamant^ ; sed, 
antequam presbyter vocatus venissctj mater circa filii 
salutem sedula puerum vivum reperit Deumque et 
beatum prsesulem, cujus meritis hoc rairaculum adscri- 
bebat, magnificare non cessavit. H»3C pauca de multis 
de vita viri Dei expressa ad alia tendentibus sufficiant. 

De quinque lunai'um appaHtione, 

Eodem mense, paulo ante nativitatem Domimcam, 
apparuerunt de nocte quinque lunaa in caelo cii'ca 
primam vigiliam noctis; prima apparuit in aquilone^ 
secunda in meridie, tertia in occidente, quarta in 

1 Cum in C. ■ 



FLOBES HISTORIARUM. 311 

oriento, quinta apparuit in medio illarmn quatuor A.D. 1200. 
lunarum, habens secum stellas multas, qusB cum stellis 
suis circuibat quinquies vel amplius praefatas quatuor 
lunas. Usee autem apparitio, multis videntibua et ad- 
mirantibus, quasi per spatium unius hora) facta est. 



Ut rex Anglorwm et regi/na apud Cantuariam coronarti 

portaverint. 

Anno gratisB MCCI. rex Anglorum Johannes cele- A.D. 1201, 
bravit natale Domini apud Guldeford, ubi multa mili- 
tibus suis festiva distribuit indumenta ; Hubertus vero, 
Cantuariensis archiepiscopus, quasi cum rege a pari 
contendens, eodem modo fecit apud Cantuariam, unde 
regis animum non mediocriter ad indignationem com- 
movit. Deinde in Northanhumbriam [rex] profectus 
maximam pecimiss summam a comprovincialibus re- 
gionis illius extorsit. Beversus itaque Cantuariam rex 
cum regina sua, die Paschse proxime sequente, coronati 
sunt ambo ibidem ; ubi archiepiscopus Cantuariensis 
copiosas eis, ne dicam superfluas, ministravit expensas. 
Sequenti postea Dominicse ascensionis die apud Theo- 
kesberi generale proposuit edictum, ut comites et 
barones, et omnes qui militare servitium ei debebant, 
parati essent apud Portesmuthe,^ cum equis et armis 
ad transfretandum cum eo ad partes transmarinas in 
die Pentecostes ^ jam instante ; veniente autem die 
statuto, multi impetrata licentia remanserunt, dantes 
regi de quolibet scuto duas marcas argenti. 

1 Fortesmne in C. | ' Peotecosten in C. 



312 IIOGERI D£ WEKDOVEB 



Ut rex Johannes et regina in Normanniam 

tranafretaverint 

A.D. 1201. Celebrata igitur apud Portesinuthe ^ solemnitate 
Pentecoates, rex cum regina sua in crastino naves 
ascenderunt, et, licet cum labore, in Normanniam 
tandem applicuerunt. Deinde conveniunt ad collo- 
quium reges Anglorum et Francorum prope insulam 
Andeliaci, et pacifice convenit inter eos; et post tri- 
duum rex Johannes ad petitionem regis Francorum 
venit Parisius et ibi in palatiq regis hoapitatus est, 
rege Francorum ,se* alias conferente; et, cum ibi 
honorifice, et ut regem decebat, esset receptus, inde 
recedens venit ad Chinonem. Eodem tempore, ut pax 
inter reges firmior haberetur, statutum est et scriptis 
confirmatum, quod, si rex Francorum pacem in aliquo 
violaverit prsBlocutam, barones de regno Francorum, 
quos rex fidejussores invenerat, soluti esaent a fideli- 
tate ejus, et venirent ad regem Anglorum ad impug- 
nandum regem Francorum et compellendum eum ad 
pacem prselocutam. Eodem modo factum est in parte 
regis Anglorum. 

Hoc anno horrendas tempestates, tonitrua, corusca- 
tiones, grandines et pluviarum inundationes mentes 
hominum concusserunt et damna multa in locis pluri- 
mis intuleruni 

Circa dies istos, ad instantiam Innocentii papse, 
data est quadragesima pars reddituum omnium ecde- 
siarum ad subveniendum terrse promissionis ; et tarn 
magnates quam plebeii, qui crucis sighaculum deposu- 
erant, districtione apostolica resumere sunt compulsL 



1 Fortesmae in C. | ^ Se se in C. 



FLORES HISTORIARUM. 313 



De discordia orta inter reges Francoi^wtn et Anglorum. 

Anno gratise MCii. rex Anglorum Johannes celebravit A.t). 1202. 
natale Domini apud Argentonium in Normannia; et 
in. Quadragesima sequenti habitum est colloquium inter 
reges Francorum et Anglorum juxta castellum de 
Guletune, ubi rex Francorum contra regem Anglorum 
mortali armatus bdio prsecepit indignanter, quatenus 
incontinenti redderet Arthuro, comiti Britanniae, uni- 
versas terras quas tenebat in partibus transmarinis, 
Normanniam videlicet, Turonicam, Andegaviam et 
Pictaviam, multaque alia exegit ab eo, quae rex An- 
glorum se minime facturum ^ respondit. Itaque collo- 
quium cum successus non haberet, die sequenti rex 
Francorum subito irruit in castellum de Butanant 
cum impetu militari et illud solo tenus subvertit ; 
inde progrediens cepit in manu forti villam de Augi 
cum castelio de Liuns, et alia castella quamplurima; 
castellum de Badepunt per dies octo obsedit, sed, rege 
Anglorum superveniente, confusus recessit. Post dies 
paucos acies suas ad Gurnai convertit, et, fracto stagno 
per impetum aquarum maximam murorum partem, qua 
villa cingebatur, prostravit; unde fugientibus cunctis, 
qui in vilte prsesidio erant constituti/ sine omni 
contradictione rex Francorum villam intravit et eam 
subjugavit. Reversusque Parisius Arthurum sub tuto- 
ribus deputavit, tradens ei milites ducentos de regno 
Francorum, qui cum illo hostiliter irent in Pictaviam, 
ut bellicis incuraionibus regiones iJlas Arthuro subju- 
garent. lULs autem pomposo tumultu progredientibus, 
nuntiatum est eis, reginam Alienor in castelio, quod 
Mirebellum dicitur, paucorum stipatam praesidio com- 
morari ; qui communi omnium deliberatione furoris 
sui impetum illuc convertentes castellum obsidione 



1 Wanting in D. | 2 Constitntie in D. 



314 EOGERI DE VTENDOVEB 

AiD. 1202. vallaverunt, quod, nuUo defensorum munimine resis- 
tente, ad deditionem compulenmt ; turrem vero, in 
qua rcgina cum paucis armatis 8ese receperat, non 
poterant obtinere. Obsidione igitur in orbem turns 
disposita, venerunt ibi in auxilium Arthuri omnes 
Pictavise primates et milites nobiliores, et praecipue 
comes de Marchia Hugo, cognomento Brunus, qui regi 
Anglorum publicus erat inimicus propter Isabellam 
reginam, quam idem comes per verba de praesenti in 
suam receperat antequam regi Anglorum desponsa- 
retur; et sic grandem^ exercitum confecerunt, nee 
cessaverunt insultus acerrimos facere, ut quantocius 
desiderata victoria potirentur. 



De admiranda victoria regis Johannis apvd 

Mirebellum. 

Kegina vero in arcto constituta nuntios ad regem, 
qui tunc temporis in Normannia erat, sub celeritate 
direxit, rogans obnixius et obtestans, ut pietatis obtentu 
matri succurreret desolatae ; quo audito, rex cum festi- 
natione in manu potenti die noctuque spatium prse- 
tervolans itineris longioris citius quam credi fas est ad 
Mirebellum castrum pervenit. Quod cum Francigenae 
cum Pictaviensibus cognovissent, exierunt obviam regi 
pomposo congressu cum ipso pugnaturi; sed, cum dis- 
positis aciebus hinc inde concurrissent, rex superbis 
eorum conatibus viriliter resistens omnes in fdgam 
coegit, atque tam pemici equorum cursu fugientibus 
institit inimicis, ut una cum illis castellum intraret. 
Factus est autem intra pnefati ambitum castri con- 
flictus durissimus, sed virtute Anglorum laudabili in 
brevis finitus ; nam in illo conflictu capti sunt ducenti 
milites de regno Frar^corum, et cum ipso Arthuro 
omnes nobiles Pictavienses et Andegavenses,^ ita quod 

1 Et sic grandcm wanting in C. | ^ Andegavenses wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 315 

nec unus pes ex omnibus evasit, qui possit redire et A.D. 1202. 
easum aJiis indicare. Ligatis igitur captivis in com- 
pedibus et manicis ferreis, yefaiculisque bigarum im- 
positis, novo genere equitandi et inusitato, rex partim 
transmisit in Normanniam, partim in Angliam, ut 
castris fortioribus detrusi absque metu evasionis serva- 
rentur ; Arthurus vero apud Falesiam sub custodia 
vigilanti remansit. 

Vt rex Frcmco7^m ab obsidione castdli de Ards 

confu8U8 recesserit 

Cum hsBC apud castrum Mirebellum agerentur, rex 
Francorum cum exercitu copioso ad turrem de Archis 
se contulit, illamque obsidione vallavit. Dispositis 
igitur in gyrum rex machinis suis, per dies quindecim 
pctrariarum usu et balistarum muros dissolvere labor- 
avit ; inclusi e contrario viriliter resistentes crebra 
lapidum et telorum emissione hostes longius arcerc 
institerunt, sed, cum tandem de captione Arthuri 
sociorumque ipsius rumor ad aures regis Francorum 
pervolasset, sub maxima celeritate ab obsidione furi- 
bundus recessit. In quo recessu sibi obvia quapque 
conterendo simul et igne comburendo consumpsit, viro- 
rum religiosorum monasteria flammis discurrentibus 
in favillas redegit; deinde Parisius veniens residuum 
anni illius imbellis peregit. 

Ut Arthurus, cornea Britannicey obierit 

Elapso deinde aliquanto tempore, rex Johannes ad 
castrum FalesiaB veniens fecit sibi Arthurum nepotem 
suum prsBsentari ; qui cum esset coram eo adductus, 
cocpit eum rex blandis alloqui verbis et multos honores 
promittere, exhortans, ut a rege Francorum recederet 
et sibi ut domino et avunculo fideliter^ adhsereret. 



* Wanting in D. 



316 ROGERl DE WENDOVEK 

A.D. 1202. Arthurus vero, stulto usus consilio, regi cum indigna- 
. tione et comminatione respondens exegit, ut redderet 

sibi regnum Anglise, cum terris omnibus et rebus, quas 
rex Richardus babuit in possessione sua die quo deces- 
sit; et, quia hsec omnia sibi jure hsBreditario debc- 
bantur, affirmavit cum juramento, quod, nisi celerius 
sibi jam dicta omnia restitueret, nunquam diutina 
pace frueretur, Audiens autem haec rex Johannes 
perturbatus est valde, prsecepitque ut Arthurus apud 
Bothomagum roitteretur et ibi in arce nova retrusus 
sub arctiori custodia servaretur; sed non multo post 
idem Arthurus subito evanuit. Eodem anno rei 
Johannes veniens in Angliam apud Cantuariam core- 
natus est per manum Huberfci, Cantuariensis archi- 
episcopi, decimo octavo kalendas Maii, et illico in 
Normanniam transfretavit ; quo cum pervenisset, in- 
crebuit opinio per totum regnum Francorum de morte 
Arthuri et per omnes nationes transmarinas, adeo 
quidem quod rex Johannes suspectus habebatur ab 
omnibus quasi ilium manu propria peremisset, unde 
multi animos avertentes a rege semper deinceps, ut 
ausi sunt, nigerrirao ipsum odio^ persti'inxerunt. 



Ut magnates Anglioa regem Johannem in Norrrutnnia 

A.D. 1203 Anno gratisB Mcciii. rex Johannes Anglise,* cele- 

bravit natale Domini apud Cadomum in Normannia, 

ubi, postpositis incursionibus bellicis, cum regina epu- 
labatur quotidie splendide, somnosque matutinales 
usque ad prandendi horam protraxit. Peracta deinde 
solemnitate Paschali, rex Fi-ancorum, magno exercitu 
congregato, cepit plurima castella super regem Anglo- 
rum, quorum qusedam solo tenus complanavit, fortiora 



1 Wanting in C. | ' Wanting in C. 



FLORES HISTORIARUM. 317 

autem integra reservavit. Venientibus denique ad ^•^- 1203. 
regem nuntiis et dicentibus, "Rex Francorum terrain 
'* vesiram hostiliter ingressus cepit jam ilia et ilia 
" castella, et castellanos vestros caudis equorum tur- 
" piter alligatos abdueit, atque de rebus vestris pro 
" libitu suo sine contradictione disponit," quibus rex 
hujus dedit responsum, " Sinite ilium faeere, ego, quic- 
" quid modo rapit, uno die recuperabo ; " sic nee isti 
nee alii sibi similia denuntiantes aliud potuerunt 
habere responsum. Comites vero et barones et alii 
de regno Angliae nobiles, qui ei eatenus fideliter 
adhseseranti talia audientes ejusque desidiam incorri- 
gibilem intelligentes, impetrata licentia, quasi illico 
reversuri, remearunt ad propria, rege cum paucis ad- 
modum militibus in Normannia derelicto. Hugo de 
Qumai castellum de Monteforti, quod rex Johannes 
cum toto honore illi^ prsefato Hugoni contulerat, regi 
Francorum reddidit et dam de nocte ipsius milites 
introduxit, sicque, domini sui ligii fidelitate spreta, 
ad regem FranciaR convolavit. Bex Anglorum interea 
apud Bothomagum morabatur cum regina imbellis, 
ita quod ab omnibus dicebatur ipsum fore sortilegiis 
vel maleficiis iufatuatum ; hilarem cimctis inter tot 
damna et opprobria exhibebat vultum, ac si sibi nihil 
deperiisset. [Interea] rex Francorum, ingenti exercitu 
congregato, venit ad vallem de Ruil, nobile castellum, 
et illud cuneis militaribus circumcinxit ; sed, machinis 
in orbem dispositis, antequam insultum aliquem inci- 
peret, Bobertus filius Walteri et Saerus de Quinci 
nobiles illi, quibus castri illius custodia commissa 
fuerat, ipsum ^ castrum regi integrum^ tradiderunt, et, 
sicut de castro illo non erat contritus minimus lapil- 
lus, ita de capitibus defendentium non periit minimus 



UIloinD. I >WantiDgma 

^ Eundem in D. I 



318 ROGERI DE WENDOVEE 

A.D, 1208. capilluB;^ unde rex Francomm contra eos graviter 
iratus jussit vinculis arctissimis iUoe constiingi et 
apud Compendium sub arcta custodia depuiari, ubi 
turpiter usque ad gravissimam redemptionem sunt 
detenti. Deficiente igitur in Normannia et in aliis 
terris transmarinis omnimoda defensione, rex Fiancorum 
per diversas regiones libere et sine contradictione dis- 
currens castella plurima sub sua potestate recepit; 
obsedit etiam eo tempore castellum optimum de Rupe- 
Andeliaei, quod rex Richardus a fundamentis con- 
struxerat, sed probitate Rogeri de Lasci et fidelitate 
incomparabili, cui castri illius tutela commissa fuerat» 
in ilia obsidione parum profecit, nisi quod indusis 
egressum denegans subsidium vitale illis subtraxii 
Dum haec siccine^ agerentur, Normannigenas quidam 
a rege Anglorum penitus recessemnt, quidam ei ficte 
adhsBserunt. 



Ut rex Johannes in Angliam veniens iTUiximam 
pecuniavi a nvagnatibua^ extorserit 

Yidens tandem rex Johannes defectum suum, sese- 
que omni militari subsidio destitutum, naves sub 
celeritate conscendit et in die sancti Nicolai apud 
Portesmuthe applicuit. Deinde in comites et barones 
occasiones prsetendens, quod ipsum inter hostes reli- 
querant in partibus transmarinis, unde castella et 
terras suas pro eorum defectu amiserat, cepit ab eis 
septimam partem omnium mobilium suorum ; nee 
etiam ab hac rapina in ecdesiis conventualibus vel 
parochialibus manus coercuit violentas, siquidem ha- 
buit hujus rapinse executores in rebus ecclesiastieis 
scilicet Hubertum, Cantuariensem archiepiscopum, in 



^ The eight preceding words | ^ Sane in C. 
wanting in C. | 



FLOBES HISTORURUM. 319 

rebus autem laicis Qaufridum filium-Petri, Anglise A.D. 1203. 
justiciarium, qui in executione jam dicta nuUi peper- 
cerunt. 

Rex vero Francorum, cum regem Anglorum a parti- 
bus transmarinis recessisse cognovissit, venit in forti- 
tudine gravi ad aingulas cmtates et casteUa terranim 
praedictarum, ostendens civibus et castellanis se a 
domino suo fore derelictos. Proposuit etiam, se prin- 
cipalem esse dominum illarum regionum, quas si jam 
rex Anglorum per ignaviam deseruerit,i ipse quod 
suum erat, videlicet principale dominium, sibi indemne 
voluit reservari ; unde amicabiliter supplicavit, ut 
ipsum in dominum reciperent, dum alium non habe- 
rent ; quod si hoc gratanter facere noluissent, affirma- 
vit cum juramento, quod, si contra eiun certamen 
inirent et ipse eos hostiliter subjugaret, omnes pati- 
bulo suspenderet aut illos vivos decoriaret. Tandem 
post multas bine inde disceptationes consenserunt 
unanimiter, ut darent obsides regi Francorum pro 
unius anni induciis; quibus evolutis, si a rege Anglo- 
rum succursum non haberent, ipsum deinceps ut do- 
minum recognoscerent civitatesque ei redderent et 
castella ; et, his ita gestis, rex Francorum ad propria 
remeavit. 



De promotione WUlelmi, Lincol/niensia episcopi, 

Eodem anno magister Willelmus, ecclesiae Lincolni- 
ensis prsecentor et canonicus, ojusdem ecclesiae consc- 
cratus est episcopus in die sancti Bartholomaei apostoli 
apud Westmonasterium a Willelmo, Londoniensi epi- 
scopo; Gilberto Bofensi episcopo, appellante sed non 
obtinente, archiepiscopus enim Cantuariensis Hubertus 
jacebat tunc gravi infirmitate detentus. 



^ Desemit in D. 



320 ROGERI DE WENDOVER, &C. 

Ut milUaina auxilia [regi] Anglorum geTieraliter sint 

concessa. 

A.D. 1204. Anno gratias Mcciv. rex Johannes natale Domini 
celebravit apud Caniuariam, Huberto archiepiscopo, 
omnia ^ necessaria festivitati regias ministrante. Deindo 
in crastino Circumcisionis convenerunt ad colloquium 
apud Oxoniam rex et magnates Angliae, ubi concessa 
sunt regi auxilia militaria, de quolibet scuto scilicet 
duse marcte et dimidia; nee etiam episcopi et abbates, 
sive ecclesiasticae persomie, sine promissione recesserunt. 



Wanting in C. 



LONDON! Printed by E T H B and Spottibwoodk, 

Printers to the Qnecn't most Exeelleiit Maesty. 

For Her Majesty's Stationery Office. 

[7669.— 750.— 10/86.] 



CATALOGUE 



OP 



RECORD PUBLICATIONS 



ON SAL 



BT 



Messrs. Longmans & Co., and Messrs. Trubner & Co., London ; 

Messrs. James Parker & Co., Oxford and London ; 

Messrs. MacmiUan & Co., Cambridge and London; 

Messrs. A. & C. Black, and Messrs. Douglas and Foulis. 

Edinburgh ; 

and Messrs. A. Thom & Co., Limited, Dublin. 



U S80M. a 



CONTENTS. 



Oalendabs op State Papers, &c. ..... .3 

GHB0NI0LS8 AND MeKOBIALS OP GbEAT BbIXAIN AXD IRELAND DITRIKG THE 

Middle Ages ...n*.- -9 

PUBLICATIOirS OP THE BeCORD COMMISSIONERS, &C. - - • - 26 

Works Published in Photozincography - - - - - 29 

Historical Manuscripts Commission - - - - - - 31 

Beports op the Deputy Keeper of the Public Becords - - -35 



Scotch Becord Publications - - - - • - -39 

Irish Becord Publications - - - - - - -40 



ENGLAND. 



CALENDARS OP STATE PAPERS, &o. 



[IscpSBiAL 8to^ cloth. Price 16#. each Yolame or Part.] 



Aa far back as the year 1800, a Committee of the Honoe of Oommona recom* 
mwided that Indexes and Calendars shonld be made to the Pnblio Records, and 
thirtr-six years afterwards another Committee of the Hoose of Commons reite« 
rated that recommendation in more forcible words ; bnt it was not nntil the 
incorporation of the State Paper Office with the Pablio Becord Office that the 
^Caster of the Rolls foand himself in a position to take the necessary steps for 
carrying ont the wishes of the House of Commons. 

On 7 December 1855, he stated to tlie Lords of the Treasury that although 
" the Records, State Papers, and Documents in his charge constitute the most 
" complete and perfect series of their kind in the civilized world," and although 
** they are of the greatest yalue in a historical and constitutional point of view, 
" yet they are comparatively useless to the public, from the want of proper 
" Calendars and Indexes." Acting upon the recommendations of the Com- 
mittees of the House of Commons above referred to, he suggested to the Lords 
of the Treasury that to effect the object he had in view it would be necessary for 
him to employ a few Persons fully qualified to perform the work which he con- 
templated. 

Their Lordships assented to the necessity of having Calendars prepared and 
printed, and empowered tlie Master of the Rolls to take such steps as might be 
necessary for this purpose. 

The following Works have been already published under the direction of the 
Master of the Rolls : — 

Calendabiuk G-ehealooicum ; for the Reigns of Henry III. and Sdward J. 
Edited hy Chablss Robebts, Esq., Secretary of the Public Record Office, 
2 Vols. 1865. 

This is a work of great value for elucidating the early history of our nobility 
and landed gentry. 

Calendab or State Papebs, Dohbstic Sebies, of the Reioms of Edwabj) VI., 
Mabt, Elizabeth, and Jamhb I., preserved in Her Majesty's Public Record 
Office. Editedhy'BLovfssii LemOn, E sq., F.S.A. (Yols. I. and II.), <md hy Mabt 
ANins EvEBETT GTbeen, (Vols. Ill.-Xn.). 1866-1872. 

Vol. I.— 1547-1680. I Vol. VII.— Addeilda, 1566-1679. 

Vol. II.— 1581-1690. Vol. VIII.— 1603-1610. 



VoL m.— 1591-1694. 
Vol. IV.— 1695-1697. 
Vol. v.— 1598-1601. 
Vol. VI.-T-1601-1603. with 
Addenda, 1547-1565. 



Vol. IX.— 1611-1618. . . 

Vol. X.— 1619^1628. 

VoL XI.— 1628-1626, with Addenda. 

1603-1626. 
Vol. Xn.— Addenda, 1680-1626. 

These Calendars render accessible to investigation a large and important mass 
of historical materials. The Northern Rebellion of 1566-67 ; the plots of the 
Catholic fagitiTes in the Low Countries ; nnmerons designs against Qneen 
Eliiaheth and in fayour of a Catholic snccession ; the Gnnpowder-plot ; the 
rise and fall of Somerset ; the Overbury murder ; the disgrace of Sir Edward 

a 2 



Coke ; the rise of the Duke of Buckingham, &c., and nameroctt other sahjeetf^ 
few of which have heen preyioaslj known. 

Oalxhbab ov State Pafbbs, Domestic Series, oi the Beigv 07 Ohjlxlbs L, pre* 
served in Her Miyestf 's Public Beoord Offioe. JEdUed by Johv Bruce, Esq., 
F.S.A., (Vols. I.-XII.) ; hyJowK Bbuce, Esq., F.S.A., and Wiluak Dotolaa 
Hakiltom, Escl, F.S .A., ( vol. Xm.) ; and iy Wiluax Douglas Hamiltok, 
Esq., P.S.A., (Vols. XIV.-XVII.) 1858-18®. 



Vol. I.— 1026-1626. 
Vol. n.— 1627-1628. 
Vol. ni.— 1628-1629. 
Vol. rV.— 1629-1631. 
Vol. V.^1631-1633. 
Vol. VI.— 1633-1634. 
Vol. VII.— 1684-1636. 
Vol. VIII.— 1686. 
Vol. IX.— 1636-1636. 



Vol. X.— 1636-1637, 
Vol. XI.— 1637. 
Vol. Xn.-1637-1688. 
Vol. Xin.— 1638-1639. 
Vol. XrV.— 1639. 
Vol. XV.— 1639-1640. 
Vol. XVI.-1640. 
Vol. XVn.— 164<M1. 



This Calendar presents notices of a large number of original documents of greit 
yalne to all inquirers relatiye to the historjr of the fi^riod to which it rdfen 
many hitherto unknown. 

Oalbnbab or State Fatbbs, Dokbstic Series, duriko the Commovwbaiah, pre* 
served iu Her Majesty's Pablio Beoord Offioe. Ediied by Mart ijnv 
Eyseett G-reen. 1876-1886. 

Vol. VII.— 1654. 
Vol. VIII.-1665. 



Vol. I.— 1649-1649, 
Vol. n.— 1650. 
Vol. in.— 1661. 
Vol. IV.— 1661-1652. 
Vol. v.— 1652-1663. 



Vol. IX.— 1655-1656. 
Vol. X.— 1656-1657. 
Vol. XI.— 1657-1658. 



Vol. VX— 1653-1654. I Vol. Xn.— 1658-1659. 

This Calendar is in continuation of those during the reigns from Edward VI. 
to Charles I., and contains a mass of new information. 

Caisndar or State Papers, Domeshc Series, or the Beion or Oharlbs II., pre- 
served in Her MajesW's Pablio Beoord Offioo, Edited by Mart Am 
Etbrbtt G-rsen. 1860-1866. 



Vol. I.— 1660-1661. 
Vol. n— 1661-1662. 
Vol. in— 1663-1664. 
Vol. IV.— 1664-1666. 



Vol. v.— 1666-1666. 
Vol. VI.— 1666-1667. 
Vol. Vn.— 1667. 



Calehdar or Hoios OmcE Fapbrs or the Beion or George III., preserved in 
Her Miyesty's Public Beoord Offioe. Vols. I. and n. Ediied by Joseph 
Bedikoton, Esq. 1878-1879. Vol. III. Edited by Bichard Abthiti 
BoBBRTS, Esq., Barrister-at-Law. 1881. 

Vol. I.— 1760 (25 Oot.)-1766. J Vol. III.— 1770-1772. 
Vol. n,— 1766-1769. | 

These are the first three volumes of the modem series of Domestic Paperii 
commencing with the accesnon of George III. 

Caleebar or State Paters relatins to Scotland, preserved in Her Ifajesly's 
Public Bocord Office. Edited by Markhax John TnoRrs, Esq., of St. 
Bdmond Hall, Oxford. 1868. 

Vol. I., the Scottish Series, of the Beigns of Henry VIII., Sdward Yl.r 

Marv, and BliEabeth, 16($9-1689. 
Vol. II., the Scottish Series, of the Beign of Elizabeth, 1689-1603; an 

Appendix to the Scottish Series, 1643-1692; and the State Papers 

relating to Mary Qneen of Scots. 

These volumes relate to Scotland, between 1509 and 1608. In the seoood 
volume are Pi^rs relating to Mary Queen of Scots during her DetentioD in 
England, 1568-1587. 



X^AUUrOAB 



IMOAB 07 DocuKEKTS relating to Ibsland, in Her Majesty's Pnblio Becord 
Office, London. Edited by Hbn&t Savage Swbbtkak, Esq., B.A., Trinity 
0ollege,Dablin,Barri8ter-at-Law (Ireland) ; eonHwined by GhusxAVUS Fbesbbick 
Hahdcook, Esq. 1875-1886. 



Vol. L— 1171-1251. 
Vol. II.— 1252-1284. 
Vol. III.— 1285-1292. 



Vol. IV.— 1293-1301. 
Vol. v.— 1302-1307. 



Calbitdab ov State Papebs relating to Ibblakd, of tsb Bbigns op Henbt VIII., 
EowABD VI., MiRT, AND ELIZABETH, preserved in Her Hajeety's Public 
Beoord Office. Edited by Hans Claude Hamilton, Esq., F.S. A. 1860-1885. 
Vol. I.— 1509-1573. I Vol. III.— 1586-1688. 

Vol. II.— 1574-1585. | Vol. IV.— 1588-1592. 

•Oalbndab of State Papebs relating to Ibeland, of the Beion of James I., Dre- 
served in Her Majesty's Public Becord Office, and elsewhere. Edited by 
the Bev. 0. W. Bussbll, D.D., and John ?. Pbendebgast, Esq., Barrister-at- 
Law. 1872-1880. 



Vol. I. -1603-1606. 
Vol. IL— 1606-1608. 
Vol. III.— 1608-1610. 



Vol. IV.— 1611-1614. 
Vol. v.— 1615-1625. 



This series is in continuation of the Irish State Papers commencing with 
the reign of Henry VIII. ; bat for the reign of James I., the Papers are not 
confined to those in the Public Becord Office, London. 

(Calbndab of State Papebs, Colonial Sbbies, preserved in Her Majesty's Pnblic 
Beoord Office, and elsewhere. Edited by W. Noel Sainsbubt, Esq. 1860- 
1884. 

Vol. I.— America and West Indies, 1674-1660. 
Vol. II.— East Indies, China, and Japan, 1513-1616. 
Vol. III.— East Indies, China, and Japan, 1617-1621. 
Vol. IV.— East Indies, China, and Japan, 1622-1624. 
Vol. v.— America and West Indies, 1661-1668. 
Vol. VI.— East Indies, 1625-1629. 

These volumes indude an analysis of early Colomal Papers in the Public 
Record Office, the India Office, and the British Museum. 

Calbkbab op Lbttebs and Papebs, Pobeign abd Doxestic, op the Bbiok op 
Henbt VIII., preserved in Her Majesty's Pnblio Becord Office, the British 
Mnsenm, Ac. Edited by J. 8. Bbewbb, M. A., Professor of English Literatn? c, 
Kinff's College, London (Vols. I.-IV.) ; and by James Oaibdneb, Esq., (Vols. 
v., VI., VIL, Vin., and IX.) 1862-1886. 



Vol. I.— 1509-1514. 

VoUII. (in Two Parts)— 1515- 

1518. 
Vol. III. (in Two Parts)— 1519- 

1523. 
Vol. IV.— Introduction. 
Vol. IV., Part 1.— 1524-1626. 



Vol. rV., Part 2.— 1626-1628. 

Vol. rV., Part 3.— 1529-1530. 

Vol. v.— 1631-1532. 

Vol. VI.— 1533. 

Vol. VII.— 1534. 

Vol. Vin.— 1536, to July. 

Vol. IX.— 1535, Ang. to Dec. 



These Tolumes contahi summaries of all State Papers and Correspondence 
relatinff to the reign of Henry VIII., in the Public Becord Office, of those 
formerly in the State Paper Office, in the British Museum, the Libraries of Oxford 
and Cambridge, and other Public Libraries ; and of all letters that have appeared 
in print in the works of Burnet, Strype, and others. Whatever authentic 
oriinnal material exists in EngUnd relative to the religious, political, parliamen- 
ta^, or social history of the country during the reign of Henry Vm., whether 
despatches of ambassadors, or proccedinjp of the army, navy, treasury, or 
ordnance, or records of Parliament, appomtments of officers, grants from the 
Crown, &c., will be found calendared in these volumes. 

Oalitoab o» State Papbm, PoEBiaK Sebibs^p tee Rm^h op Edwam Jl-fPre- 
serred in Her M8oe8i7*8 PubUo Beoord Office. 1647-1563. Edited by W.B. 
TuKNBTJiL, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law, Ac. 1861. 



6 

Qalsadab Of SiATB Fapebs, Fokeigx Sjsjues, 07 THB Bbign Of KiJiT, prefterveditt 
Her Majesty's Pablio Beoord Office. 1553-1568. BdiUdhy W. B. Tusxbull, 
Esq., of Linooln's Inn, Barrister-at-Law, &o. 1861. 

The two preceding volames ezliibit the negotiations of the English ambaseadon 
-with the eourts of the Emperor Charles V. of Germany, of Henry II. of France, 
and of Philip II. of Spain. The affiiirs of several of the minor continental states 
also find various incidental illastrations of much interest. The Papers descripttve 
of the circumstances which attended the loss of Calais merit a special notice ; 
while the progress of the wars in the north of France, into wMeh England 
was di'Hgged by her union with Spain, is narrated at some length. These 
volumes treat only of the relations of England with foreign powers. 

OA^LSKSiJl 09 StATB PaPBES, FoBBIOM SbBIBS, op THB BbION 07 BiJZABETE, 

preserred in Her l^ajesty's Pablio Becord Office, &o. Edited by th e Be v. 
J03BPH Stbvbnson, M.A., of UnivcCTity College, Durham, (Vols. L-VII.), 
and Allan James Cbosbt, Esq., M.A., Barrister-at-Law, (Vols. VIII--XI.) 
1863-1880. 



Vol. VIL— 1564-1666. 
Vol. Vni.— 1666-1668, 
Vol. IX.— 1669-1671. 
Vol. X.— 1572-1674. 
Vol. XI.-1575-1577. 



Vol. I.— 1658-1669. 
Vol. 11—1659-1660. 
Vol. III.— 1660-1661. 
Vol. IV.— 1661-1662. 
Vol. v.— 1662. 
Vol. VI.— 1563. 

These Tolumes contain a Calendar of the Foreign Correspondence during 
the early portion of the reign of Elizabeth. They illustrate not only the 
external but also the domestic aSairs of Foreign Countries during that period. 

Oalbndab of Tbbasuby Papbbs, preserved in Hor Majesty's Public Becord Office. 
Edited by Josbph Bedington, Esq. 1868-1883. 



VoL I.— 1667-1696. 
Vol. n.— 1697-1702. 
Vol. III.— 1702-1707. 



Vol. IV.— 1708- 1714. 
Vol. v.— 1714-1719. 



The aboye Papers connected with the affairs of the Treasury comprise 
petitions, reports, and other documents relating to serrices rendered to the State, 
grants of money and pensions, appointments to offices, remissions of fines and 
duties, &C. They illustrate civil and military events, finance, the administration 
in Ireland and the Colonies, &c., and afford information nowhere else recoided. 

Calendab op the Oabew Fafebs, preserTcd in the Lambeth Library. Edited hy 
J. S. Bbbwbb, M.A., Professor of English Literature, King's College, 
London ; and William Bullbn, Esq. 1867-1878. 

Vol. L— 1515-1674. Vol. V,— Book of Howth ; Mis- 
Vol. II.— 1575-1588. cellaneons. 

Vol. in.— 1689-1600. Vol. VI.— 1608-1624. 
Vol. IV.— 1601-1603. 

The Carew Papers relating to Ireland, in the Lambeth Library, are unique 
and of great importance to all students of Irish history. 

Oalbhdab of Lbttebs, Dbspatches, and State Pafbbb, relating to the Negotia- 
tions between England and Spain, preserved in the Archives at Simancas, 
and elsewhere. Edited by G-. A. Bebgekboth 1862-18^. 

Vol. I.— Hen. VH.— 1485-1609. 
Vol. II.— Hen. Vin.— 1609-1525. 
Supplement to Vol. I. and Vol. II. 

Mr. Bergenroth was engaged in compiling a Calendar of the Papers relating 
to England preserved in the archives of Simancas in Spain and the correspond- 
ing portion removed from Simancas to Paris. Mr. Bergenroth also visited 
Madrid, and examined the Papers there, bearing on the reign of Henry VI11« 
The first volume contains the Spanish Papers of the reign of Henry VII. ; the 
second volume, those of the first portion of the leign of Henry VIH. Hie 
Supplement contains new information relating to the private life of Queen 
Katherine of England; and to the projected marriage of Henry VH. with Queen 
Juana, widow of King Philip of Castile, and mother of the Em^ror Charles V. 



Oauvdab or LsTTBBS, DssFATCESS, AXD Stat£ Papebb, relating to the Negotia- 
tions between Ezigland and Spain, preserved in the Archives at Bimancas, 
and elsewhere. Mdited hy Don Pascual se Qatakgos. 1873-1886. 

Vol. ni., Part 1— Hen. Vin.— 1626-1626. 

Vol. nL, Part 2.— Hen. Vni— 1627-1629.. 

Vol. IV., Part 1.— Hen. VIH.— 1629-1630. 

Vol. IV., Port 2.— Hen. VIII.— 163 1-163 3. 

Vol. IV., Part 2.— con^nttdd.— Hen. VHI.— 1631-1638. 

Vol. v., Part 1.— Hen. VIH.— 1634-1686. 

Upon the death of Mr. Bergenroth, Don Pascual de Gayangos was appointed 
to continae the Calendar of the Spanish State Papers. He has pursued a 
similar plan to that of his predecessor, but has been able to add mueh Trainable 
i^ter from Brussels and Vienna, with which Mr. Bergentoth wats nnaoquainted. 

Cauinbab 07 SxATB Pafees AND Mahuscbiftsj relating to-lhfGLisH ArrAiBB, 
preserved in the Archives of Venioe» iko. Edited hy Bawboh Bbowv, Esq. 
1864-1884. 



Vol. I.- 1202-1609. 
Vol. IL— 1609-1619. 
Vol. in.^1620-1626. 
Vol. IV.— 1627-1633. 



Vol. v.— 1634-1664. 
Vol. VI., Part L— 1666-1666. 
Vol. VI., Part n.— 1666-1667. 
Vol. VI., Part IIL— 1567-1568. 

Mr. Bawdon Brown's researches have brought to light a number of valuable 
documents relating to yarious periods of English history ; his contributions to 
historical lileratnre are of the most interesting and important character. 

Syllabus, ih English, op Btxeb's Fcebsba. By Sir Thomas Dunus Habbt, 
D.O.L., Deputy Keeper of the Public Eecords. Vol. I.— Will. I.-Edw. III., 
1066-1377. Vol. n.— Ric. Il.-Ohas. II. 1377-1664. Vol. m.. Appendix and 
Index. 1869-1886. 

The "Fcedera," or *' Bymer's Fcedera," is a collection of miscellaneous docu- 
ments illustrative of the History of Great Britain and Ireland, from the Nonnau 
Conquest to the reign of Charles II. Several editions of the " Foedera " have 
been published, and the present Syllabus was undertaken to make the contents 
of this great Natioaal Woik more generally known. 

RbPOXT 07 THE DeFUTT KsEFEB 07 THE PuELIC HeCOBDS AND THE BeV. J. S. BbEWEB 

TO TBS Master of the Bolls, upon the Carte and Carew Papers in the 
Bodleian and Lambeth Libraries. 1864. l^rtce 2$, 6d^ 

Bbfobt op the Dsfutt Keefeb op the Public Becobds to the Mabteb op the 
B0LL8, upon the Documente in the Archives and Public Librariee of Venice. 
1866. Price 28, ed. 



8 



In the Press. 

OajiBHdab Of State Pafxbs, Doicestic Sebiss, or the Bbiok Of Chablis I.. 
preBorved in Her Migesty's Public Beoord Office. EdiUd hy Willzax 
Douglas Haioltov, Esq., F.S.A. Yol. XyiII.-~1641-1643. 

Galevdab Of State Papsbs and Mahusgbifts, relating to EveuflH Ahaibs, 
preseryed in the ArchlTes ofYenice, &c. Yol. VIT. — ^1559, &o. 

Galbnbas Of Lettebs, Despatches, aitd State Pafebs, relating to the Negotia- 
tions between England and Spain, preserved in the Arohiyes at Simancas, and 
elsewhere. EdiM hy Don Paschal de Qataegos. Yol.Y., Part 2. — 1537, ^o. 

Oalbvdab Of State Papebs, Dohbstic Sebibs, dubihg the Oommowwmaiom, 

Sreseryed in Her Majesty's Public Becord Office. EdUed ^ Mabt Axn 
iVEBlTT GbBEK. Yol. XIII. 

Calbhdab Of State Papebs relating to Ibblabd, of the Rbigv Of Elieabsxb, 
preseryed in Her Majesty's PabUc Beoord Office. EdUed 5y Havb Claubx 
Hamilton, Esq., P.aA. Yol. Y.— 159a-16d4. 

Calbhdab Of Lsttebs and Papebs, Fobeign and Doicestic, of the Beiov of 
Hktbt YIII., preseryed in Her Majesty's PubUc Becord Office, the British 
Museum, Ac. EdUed hy James Gaibdneb, Esq. Yol. X.— 1536. 



In Progress. 

Calbhdab op State Papebs, Colonul Sbbies, preseryed in Her M^'esw's PnbUc 
Beco rd Office, and elsewhere. Edited 5y W. Noel Sainsbuby, Esq. Yol. 
Yn.— America and West Indies, 1669, Ac. Yol. YIII.— East Indies, 1630, Ac, 

Galendab Of State Papebs, Fobbign Sbbies, of the Beign of Elqabbxh, 
preseryed in Her Majesty's Public Becord Office. Yol. XII.— 1577. 

'Galbndab Of Tbbasubt Papebs, preseryed in Her Majesty's Public Becord Office. 
Edited hy Joseph Bbdington, Esq. Yol. YI.— 1720, Ac. 



THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN 
AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES. 



[Royal Svo. half-bound. Price 10*. each Volume or Part.] 



On 25 July 1822, the House of Commons presented an address to the Grown, 
stating that the editions of the works of our ancient historians were inconvenient 
and defectiye ; that niany of their writings still remained in mannscript, and, in 
some cases, in a single copy only. They added, "that an uniform and con- 
" renient edition of the wnole, published under His Majesty's royal sanction, 
" would be an undertaking honourable to His Majesty's reign, and conduciye to 
"the adyancement of historical and constitutional knowledge ; that the House 
" therefore humbly besought His Majesty, that He would be ^aciouslv pleased 
" to give such directions as His Majesty, in His wisdom, might think fit, for 
" the publication of a complete edition of the ancient historians of this realm, 
*' and assured His Majesty that whatever expense might be necessary for this 
*' purpose would be made good.'* 

The Master of the Bolls, oeing very desirous that effect should be given to the 
resolution of the House of Commons, submitted to Her Majesty's Treasury in 
1857 a plan for the publication of the ancient chronicles and memorials of the 
United Kingdom, and it was adopted accordingly. In selecting these works, it 
was considered right, in the first instance, to give preference to those of which 
the manuscripts were unique, or the materials of which would help to fill up 
blaiJcs in Englisli history for which no satisfactory and authentic mformation 
hitherto eidsted in any accessible form. One great object the Master of the Bolls 
had in view was to form a corpus historicum within reasonable limits, and which 
should be as complete as possible. In a subject of so vaat a range, it was im- 
portant that the historical student should be able to select such volumes as 
conformed with his own peculiar tastes and studies, and not be put to the expense 
of purchasing the whole collection ; an inconvenience inseparable from any other 
plan than that which has been in this instance adopted. 

Of the Chronicles and Memorials, the following volumes have been published. 
They embrace the period from the earliest time of British history down to the 
end of the reign of Henry YII. 



1. Ths Chsokicle of Enoland, by Johk Capgbavz. Edited hy the Bev. F. C. 

HiKOBSTOH, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858. 

Capgrave was prior of Lynn, in Norfolk, and provincial of the order of the 
Frian Hermits of England shortly before the year 1464. His Chronicle extends 
from the creation of the world to the year 1417.. Ab a record of the language 
spoken in Norfolk (being written in English), it is ci considerable value. 

2. Oheosicov Mokastebii de Abingdon. Vols. I. and II. Edited by the Bev. 

Joseph Stevenson, M.A., of University College, Durham, ana Vicar of 
Leighton Buzzard. 1858. 

This Chronicle traces the history of the great Benedictine monastery of 
Abingdon in Berkshire, from its foundation by King Ina of Wessez, to the 
reign of KicharJ I., shortly after which period the present narrative was drawn 
up by an inmate of the establishment. The author had acceps to the title-deeds 
of the house ; and incorporates into his history various charters of the Saxon 
kings, of great importance as illustrating not only the history of the locality- 
'but that CI the kingdom. The wcrk is pnnted for the first time. 



/ 



10 



3. Lives op Eowabd the Oonfessob. I. — La Eutoire de Seint Aedward le Bel 

IL — ^Yita Beati Edvordi Begis et ConfesBoriB. III. — Yita iESdutzardi 
Begis qai apad WeBtmonasterinm requieBoit. Edited by Hekbt Bichajum 
LuABD, M.A., Fellow and Assistaiit Tntor of Trinity College, Cambridge. 
1858. 

The fint is a poem in Nonnaa French, contnining 4,686 lines, addressed to 
Alianor, Queen of Henry III., probably written in 1245, on the restoration of 
the church of Westminster. Nothing is known of the author. The second is 
an anonymous poem, containing A36 lines, written between 1440 and 1450, by 
command of Henry YI , to whom it is dedicated. It does not throw any 
new light on the reign of Edward the Confessor, but is valuable as a spedmen 
of the Latin poetry of the time. The third, also by an anonymous author, was 
apparently written for Queen Edith, between 1066 and 1074, during thepresure 
of the suffering brought on the Saxons by the Norman conquest. It XlOtice^ 
many facts not found m other writers, and some whiclkdifier considerably from 
the usual accounts. 

4. MoKTTHENTA Fbanciscaita. Yol. I. — Thomas de EccleBton de Adventn 

Frafcrum Minornm in An^liam. Adad de Marisco Epistolee. Begistmm 
Fratmm Minornm LondonisB. Edited hy J. S. Bbeweb, M.A., Profeesor of 
EngliBh Literature, King*B College, London. Yol. II.— De Adrentn 
Minornm ; re-edited, with additions. Chronicle of the Grey Friars. The 
ancient English version of the Bnle of St. Francis. Abbreviatio Statntomm, 
1451, &c. Edited hv Bichabd Howlett, Esq., of the Middle Temple, 
BarriBter-at-Law. 1858, 1882. 

The first volume contains original materials for the history of the settlemeut 
of the order of Saint Francis in England, the letters of Adam de Marisco, and 
other papers connected with the foundation and diffusion of this great body. It 
was the aim of the editor to collect whatever historical information could be 
found in this country, towards illustrating a period of the national history for 
which only scanty materials exist. None of these have been before printed. 
The second volume contains materials found, since the first volume wa^ 
published, among the MSS. of Srr Charles Isham, and in various libraries. 

5. Fasciculi Zizahiobum Magistri Johakkis Wtcup cuk Tbitioo. Ascribed 

to Thomas Nettbb, of Walden, Provincial of the Carmelite Order in 
England, and Confessor to King Henry the Fifth. Edited by the Bev. W. 
W. Shieley, M.A., Tntor and late Fellow of Wadham College, Oxford. 
1858. 

This work derives its principal value from being the only contempo^l2leou^ 
account of the rise of the Lollards. When written, the disputes of the school- 
men had been extended to the field of theology, and they appear both in die 
writings of Wycliff and in those of his adversaries. WycliiFs little bandle» 
of tares are not less metaphysical than theological, and the conflict betweca 
Nominalists and Bealists rages side by side with the conflict between the diffierent 
interpreters of Scripture. The work gives a good idea of the controversies at 
the end of the 14th and the beginning of the 15th centuries. 

C. The Bitik or the Cbokiclis op Scotlavd; or, A Metrical Yersion of the 
History of Hector Boeoe; by William Stewaet. YoIb. I., U., and 
III. Edited by W, B. Turkettll, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-LaWr 



1858. 



This is a metrical translation of a Latin Prose Chronicle, written in the first 
half of the 1 6th century. The narrative begins with the earliest l^ends and 
ends with the death of James I. of Scotland, and the " evil endmg of the 
traitors that slew him." Strict accuracy of statement is not to be looked for ; 
bat the stories of the colonization of Spain, Ireland, and Scotland are interesting 
if not true ; and the chronicle reflects the manners, sentiments, and character 
of the age in which it was composed. The peculiarities of the Scottish dialect 
are well illustrated in this version, and the student of language will find ample 
materials for comparison with the English dialects of the same period, and with 
modem lowland Scotch. 



11 

7. JoHA3ffins Oabosavb Lib£B db Illunatbus Hbkeicis. Edited hy the Bey. F. G. 

HiNeBSTOv, M.A., of Exeter College, Ozfotd. 1858. 

This work is dedicated to Henry YI. of England, who appears to have been, in 

the aathor's estimation, the greatest of all the Henries. It is divided into three 

parts, each having a separate dedication. The first part relates only to the history 

of the Empire, from the election of Henry I., the Fowler, to the end of the 

^ reign of the Emperor Henry VI. The second part is devoted to English 

( history, from the accession of Henry I. in 1100, to 1446, which was the twen^- 

fourth year of the reign of Henry YI. The third part contains the lives of 
illustrious men who have borne the name of Henry in various parts of the world. 
Capgrave was borne in 1393, in the reign of Richard II., and lived during the 
Wars of the Roses, for which period his work is of some value. 

8. HisTOBiA MoKASTEBii S. AuousTiNi Cavtuabiensis, by Thokas of Elkham, 
r formerlj Monk and Treasurer of that Foundation. .Edited hy Ohables Habd- 

wicK, M.A., Fellow of St. Catharine's Hall, and Christian Advocate in tibe 
' UniverBity of Cambridge, 1868. 

This history extends from the arrival of St. Augustine in Kent until 1191. 
Prefixed is a chronology as far as 1418, which shows in outline what was to have 
been the character of the work when completed* The only copy known is in the 
possession of Trinity Hall, Cambridge. The author was connected with Norfolk, 
and most probably with Elmham, whence he derived his name. 

9. EuLOGiVM (HiSTOBiARUH SITE Tehpobis) : Chronicon ab Orbe condito nsqne ad 

Annum Domini 1366 ; a Monaohoanodacn Malmesbiriensi ezaratum. Yols. 

I., II., and III. Edited hy F. S. Hatdon, Esq., B.A. 1868-1863. 

This is a Latin Chronicle extending from the Creation to the latter part of the 
reign of Edward III., and written by a monk of the Abbey of Malmesbury, in 
Wiltshire, about the year 1367. A continuation, carrying the history of England 
down to the year 1413, was added in the former half of the fifteenth century by 
an author whose name is not known. The original Chronicle is divided into 
five books, and contains a history of the world generally, but more especially 
of England to the year 1366. The continuation extends the history down to 
the coronation of Henry V. The Eulogium itself is chiefly valuable as contain- 
ing a history, by a contemporary, of the period between 1356 and 1366. The 
notices of events appear to have been written very soon after their occurrence. 
Amon^ other interesting matter, the Chronicle contains a diary of the Poitiers 
campaign, evidently furnished by some person who accompanied the army of the 
Black Prince. The continuation of the Chronicle is also the work of a contem- 
porary, and giveH a very interesting account of the reigns of Richard II. and 
Henry lY. It is believed to be the earliest authority for the statement that the 
latt»»^'**^narch died in the Jerusalem Chamber at Westminster. 



10. M£Hta«.xAi>s DP Hekby the Seventh : Bernard! Andresa Tholosatis Yita Eegis 
Henrici Septimi; necnon aliaqusDdam ad eundem Begem spectantia. Edited 
hy James Gairdneb, Esq. 1858. 

The contents of this volume are — (1) a life of Henry YII., by his poet 
laureate and historiographer, Bernard Andr^, of Toulouse, with some composi- 
tions in verse, of which he is supposed to have been the author ; (2) the journals 
of Knger Machado during certain embassies on which he was sent by Henry YII. 
to Spain and Brittany, the first of which had reference to the marriage of the 
King's son, Arthur, with Catharine of Arragon ; (8) two curious reports by 
envoys sent to Spain in 1505 touching the succession to the Crown of Castile, 
and a project of marriage between Henry YII. and the Queen of Naples; 
and (4) an account of Philip of Castile's reception in England in 1506. Other 
documents of interest are given in an appendix. 

1 L. MsKOELiLS 07 Hbnbt thb Futh. I. — ^Yita. Henrici Quinti, BobertoBedxnanno 
anoiore. II. — YerBns Bhythmici in landem Begis Henrici Qninti. III.— 
Klnhami Liber Metricns de Henrico Y* Edited &^ Chables A. Cole, Esq. 
1858. 

This volume contains three treatises which more or less illustrate the history of 
the reign of Henry Y., viz. : A life by Robert Kedman ; a Metrical Chronicle by 
Thomas Elmham, prior of Lenton, a contemporary author ; Yersus Rhythmicl, 
written apparently by a monk of Westminster Abbey, who was also a contempo- 
rary of Henry Y. These works are printed for the first time. 



12 

12. MuNiMENTA GiLDHALLiB LoHDONiBHSifl ; Libor Albus, Libor CaBtamamiiiy et 
Liber Horn, in archiyis Gildhallaa asservati. Yol. I., Liber Albns. Yol. II. 
(in Two Parts), Liber Gustamarnm. Yol. III., Transbiktion of the Anglo- 
Norman Passages in Liber Albas , Glossaries, Appendices, and Lidez. EMted 
by HsNST Thomas Bilet, Esq., M.A., Barrister-at-Law. 1859-1862. 

The manoscript of the Liber Albus, compiled bj John Carpenter, Common 
Clerk of the City of London in the ^ear 1419, a larse folio Tolume, is pre- 
served in the Record Room of the City of London. It gives an acooont of 
the laws, regulations, and institutions of that City in the 13th, 13th, 14th, 
and early part of the 15th centuries. The Liber Cu^iumarum was compiled 
probably by various hands in the early part of the 14th century daring the 
reign of E^dward II. The manuscript, a folio volume, is also preserved in 
the Record Room of the City of London, though some portion in its original 
state, borrowed from the City in the reign of Queen Elisabeth and nerer 
returned, forms part of the Cottonian MS. Claudius D. II. in the British 
Museum. It also gives an account of the laws, regulations, and institutions 
of the City of London in the 12th, 13th, and early part of the 14th centuries. 

13. OsBONiCA JoHA^KNis BE OxEKED£8. Edited by Sir Hekbt Ellis, K.H. 1859. 

Although this Chronicle tells of the arrival of Hengist and Horsa in England 
in 449, yet it substantially begins with the reign of King Alfred, and comes 
down to 1292, where it ends abruptly. The mstory is particularly valuable 
for notices of events in the eastern portions of the Kingdom, not to be 
elsewhere obtained. Some curious facts are mentioned relative to the floods in 
that part of England, which are confirmed in the Friesland Chronicle of 
Anthony Heinrich, pastor of the Island of Mohr. 

14. A Collection o? Political Poeks and Songs kelatino to English Histobt. 

rsox THE Accession op Edwabd III. to the Beign op Henet YIII. Vols. I. 
and II. Edited by Thomas Weight, Esq., M.A. 1859-1861. 

These Poems are perhaps the most interesting of all the historical writings of 
the period, though they cannot be relied on for accuracy of statement. They 
are various in character ; some are upon religious subjects, some may be called 
satires, and some give no more than a court scandal ; but as a whole they pre- 
sent a very fair picture of society, and of the relations of the different clslsses 
to one another. The period comprised is in itself interesting, and brings as 
through the decline of the feudal system, to the beginning of our modem 
history. The songs in old English are of considerable valne to the philologist. 

16. The " Optts Tektium," " Opus Minus," Ac, of Eoger Bacon. Edited by J. S. 
BsBVEB, M.A., Professor of English Literature, King's College, London. 
1859. 

This is the celebrated treatise — ^never before printed — so firequently referred 
to by the great philosopher in his works. It contains the fullest details we 
possess of the life and labours of Roger Bacon : also a fragment by the same 
author, supposed to be unique, the ** Compendium Studii Theolo^tt** 

16. Babtholoilsi de Cotton, Monachi Norwicsnsis, Histobia Anglicana; 449- 
1298: neononejnsdem Liber deAchiepiscopis et Episcopis Anglian. Edited 
by Henbt Bichabds Luabd, M.A., Fellow and Assistant Tntor of Trinity 
College, Cambridge. 1859. 

The author, a monk of Norwich, has here given us a Chronicle of England 
from the arrival of the Saxons in 449 to the year 1298, in or about which year 
it appears that he died. The latter portion of this history (the whole of the 
reign of Edward I. more especially) is of great value, as the writer was con- 
temporary with the events which he records. An Appeudix contains several 
illustrative documents connected with the previous narrative. 

17. Brut T Tyvtsogion ; or. The Chronicle of the Princes of Wales. Edited by 

the Bev. John Williams ab Ithel, M.A. 1860. 

This work, also known as " The Chron'.cle of the Princes of Wales," has 
been attributed to Caradoc of Llancarvan, who flourished about the middle of 
the twelfth century. It is written in the ancient Welsh language, begins vrith 
the abdication and death of Caedwala at Rome, in the year 681, and continues 
the history down to the subjugation of Wales by Edward T., about the year 1S82. 



13 

18. A CoLLzcnoK o? Botal and Historical Lettebs dttbino the Bexoh of 

Henrt IY. 1899-1404. Edited hy the Ber. F. C. Hinoeston, M.A., of 
Exeter College, Oxford. 1860. 

This Tolnme, like all the others in the series containing a miscellaneous selec- 
tion of letters, is valoable on account of the light it throws upon biographical 
histoiy, and the familiar Tiew it presents of characters, manners, and events. 
The period requires much elucidation ; to which it will materially contribute. 

19. The Bepbxssob or oyer huge Blamino or the Clebot. By Bboihald 
Pboock, sometime Bishop of Chichester. Yols. L and II. Edited hy 
Chitechill BABuroToir, B.D., Fellow of St. John's College, Cambridge. 
1860. 

The ** Bepressor " may be considered the earliest piece of good theological dis- 
quisition of which our English prose literature csn boast. The author was bom 
about the end of the fourteentu century, consecrated Bishop of St. Asaph in 
the year 1444, and translated to the see of Chichester in 1450. While Bishop of 
St. Asaph, he zealously defended his brother prelates from the attacks of those 
who censured the bishops for their neglect of duty. He maintained that it was no 
part of a bishop's functions to appear in the pulpit, and that his time might be 
more profitably 8pent, and his dignity better maintained, in the performance of 
works of a higher character. Among those who thought differently were the 
Lollards, and against their general doctrines the ** Bepressor " is directed. Pecock 
took up a position midway between that of the Boman Church and that of the 
modem Anglican Church ; but his work is interesting chiefly because it gives a 
fuU account of the views of the Lollards and of the arguments by which they were 
supported, and because it assists us to ascertain the state of feeling which ulti- 
mately led to the Beformation. Apart from religious matters, the liffht thrown upon 
contemporaneous hisioiy is very small, but the *' Bepressor " nas great value 
for the philologist, as it tells us what were the characteristics of the language in 
use among the cultivated Englishmen of the fifteenth century. Pecock, though 
an opponent of the Lollards, showed a certain spirit of toleration, for which he 
received, towards the end of his life, the usual mediieval reward — ^persecution. 

20. Ankalss Cahebls. Edited hy the Ber. John Williams ab Ithel, M.A. 
1860. 

These annals, which are in Latin, commence in 447, and come down 
to 1288. The earlier portion appears to be taken from an Irish Chronicle, 
used by Tigemach, and by the compiler of the Annals of Ulster. During its first 
century it contains scarcely anything relating to Britain, the earliest direct 
concurrence with English history is relative to the mission of Augustine. 
Its notices throughout, though brief, are valuable. The annals were probably 
written at St. Davids, by Blegewryd, Archdeacon of Llandaif , the most learned 
man in his day in all Cymru. 

21. The WoaKS or Gibaldus Cahbeensis. Vols. I., II., III., and IY. Edited 
hy J. S. Bbewee, M.A., Professor of English Literature, Kind's College, 
London. Yols. Y., YI., and YII. Edited hythe Bev. Jakes F. DncocK, 
M.A., Bector of Bamburgh, Yorkshire. 1861-1877. 

These volumes contain the historical works of Gerald du Barry, who lived 
in the reigns of Henry II., Bichaid I., and John, and attempted to re-establish 
the independence of Wales by rettoring the see of St. Davids to its ancient 
primacy. His works are of a very miscellaneous nature, both in prose and 
verse, and are remarkable cluefly for the racy and original anecdotes which 
they contain relating to contemporaries. He is the only Welsh writer of any 
importance who has contributed so much to the mediicval literature of this 
country, or assumed, in consequence of his nationality, so free and independent 
a tone. His fluent travels in Italy, in France, in Ireland, and in Wales, gave 
him opportunities for observation which did not generally fidl to the lot of mediaeval 
writers in the twelfth and thirteenth centuries, and of these observations Giraldus 
^ has made due use. Only extracts firom these treatises have been printed before 

and almost all of them are taken from unique manuscripts. 



14 

The Topcjmphia Hibemica (in Vol. V.) is the result of Ginldiu' two Tints to 
Ireland, "[nie first in 1183, the second in 1185-6, when he aocompanied 
Prince John into that country. Carious as this treatise is, Mr. Dimock is of 
opinion that it ought not to be aecq>ted at sober truthful history, for Qixaldoa 
himself states that truth was not his main object, and that he compiled the work 
for the porpose of sounding the praiees of Henry the Second. Elsewhere, how* 
over, he declares that he had stated nothing in the Topographia of the truth of 
. which he was not well assured, either by his own eyesight or by the testimony, 
with all diligence elicited, of the most trustworthy and authentic men in the 
country ; that though he did not put just the same f uU fiuth in their repeats as 
in what he had himself seen, yef , as they only related what they had thonselTes 
seen, he could not but beliere such credible witnesses. A very interesting portion 
of this treatise is deroted to the animals of Ireland. It shows that he was a yery 
accurate and acute observer, and his descriptions are giren in a way that a 
scienti Jlc naturalic>t of the present day could hardly improve upon. The Ezpug- 
natio Hibemica was written about 1183 and may be r^srded rather as a 
great epic than a sober relation of acts occurring in his own days. No one can 
peruse it without coining to the conclusion that it is rather a poetical fiction 
than a prosaic truthflil history. Vol. VI. contains the Itineranum Kambrie 
et Desoriptio Kambriie : and Vol. VII., the lives of S. Be migius and 
S. Hugh. 

22. Lbtibas and Papbrs illustbaiiye ofthe Wabs of the English nr Fxavcb 

DT7BIN0 THE BsiGK OF HeKBT THE 81XTH, KiNO OF En&LAITD. Vol. L, and 

Vol. II. (in Two Parts). EdUod by the Bev. Joseph Steyevson, M.A., of 
IJniTersity College, Darham, and vicar of Leighton Buzzard. 1861-1864. 

These letters and papers are derived chiefly from originals or contemporary 
copies extant in the Bibliotfa^que Imp^riale, and the Dep6t des Archives, in 
Paris. They illustrate the policy adopted by John Duke of Bedford and 
his successors during their government of Normandy, and other provinces of 
Fnince acquired by Henry V. Here may be traced, step by step, the gradual 
declension of the English power, until we are prepared fbr its final overt&ow. 

23. The Akolo-Saxon Cheonicle, accobdiko to the seteeal Oeigikal Autho* 
BiTiss. Vol. I., Original Texts. Vol. II., Translation. Edited and irant' 
laied by Ben^axin Thobpe, Esq., Member of the Boyal Academj of 
Sciences at Munich, and of the Society of Netherlandish Literatnre at 
Leyden. 1861. 

This Chronicle, cz tending from the earliest history of Britain to 1154, is 
justly the boast of England ; no other nation can produce any history, 
written in its own vernacular, at all approaching it, in antiquity, truthful- 
ness, or extent, the historical books of the Bible alone excepted. There are at 
present six independent manuscripts of the Saxon Chronicle, ending in different 
years, and written in different parts of the country. In this edition, the text 
of each manuscript is printed in columns on the same page, so that the student 
may see at a glance the various changes which occur in orthography^ whether 
arising from locality or age. 

24* LsTiEBfl AND Papers illusteatxte of the Bejoks of Bichaed III. aits 
HJDTBT VII. Vols. I. and II. Edited by Jahes Gaiedksb, Esq. ,1861- 
1863. 

The Papers are derived from the MSS. in Public Record Office, the British 
Museum, and other repositories. The period to which they refer is unusoally 
destitute of chronicles and other sources of historical infiormation, so that the 
light obtained' from them is of special importance. The principal contents 
of the volumes are some diplomatic Papers of Bichard III. ; correspondence 
between Henry VII. and Ferdinand and Isabella of Spain ; documents relatiog 
to Edmund de la Pole, Earl of Suffolk ; and a portion of the oonespondenoe 
of James IV. of Scotland. 

25. Lettebs of Bishof G^bosseteste, illnstratiye of the Social Condition of his 
Time. Edited ^^Henet Bichaebs Luaed, M.A., Fellow andAsristant 
Tutor of Trinity College, Cambridge. 1861. 

The Letters of Robert Grosseteste ( 1 3 1 in number^ are here collected firom varioos 
sources, and a large portion of them is printed for the first time. They range in 



15 

date from about 1210 to 1253, and relate to TariooB matters connected not only 
with the political history of England during the reign of Henry III., but with 
its ecclesiastical condition. They refer especially to the diocese of lancoln, of 
^ which Grosseteste was bishop. 

I 26. DBSGEiFnyB Gataloqvie of MAVuscaiFra bslatuto to the Histobt or Qreat 

BmiAnr and I&bland. Vol. I. (in Two Parts) ; Anterior to the Norman 
Invasion. Vol. II. ; 1066-1200. Vol. III. ; 1200-1327. By Sir Thomas 
Dunrus Haiidt, D.G Ji., Depnfy Keeper of the Public Becords. 1862-1871. 

The object of this work is to publish notices of all known sources of British 

history, both printed and unprinted, in one continued sequence. The materials, 

when historical (as distinguished from biographical), are airanged under the 

r year in which the latest event is recorded in the chronicle or history, and not 

i under the period in which its author, real or supposed, flourished. Biographies 

are enumerated under the year in which the person commemorated died, and not 
I under the year in which the life was written. This arrangement has two 

advantages ; the materials for any given period may be seen at a fflanoe ; and 
if the reader knows the time when an author wrote, and the numoer of years 
that had elapsed between the date of the events and the time the writer flourished, 
he will generally be enabled to form a fair estimate of the comparative value of 
the narrative itself. A brief analyflis of each work has been added when deserving 
it, in whieh original portions are distinguished from mere compilations. If 
possible, the sources are indicated from which compilations have been 
derived. A biographical sketch of the author of each piece has been added, and 
a brief notice of such British authors as have written on historical subjects. 

27. BOTAL AND OTHEA HISTORICAL LSTTBaS ILLU8TEATITE OF THS BeIOK OF HeKET 

ni. Vol. I., 1216-1235. Vol. H., 1236-1272. Selected and edited by the 
Bey. W. W. Shielet, D.D., Begdus Professor in Ecclesiastical History, and 
Oanon of Christ Ohurch, Oxford. 1862-1866. 

The letters contained in these volumes arc derived chiefly from the ancient 
correspondence formerly in the Tower of London, and now in the Public Becord 
. Office. They illustrate the political history of England during the growth of 
its liberties, and throw considerable light upon the personal history of Simon de 
Montfort. The affairs of France form the subject of many of them, especially 
in regard to the province of Oascony. The entire collection consists of nearly 
700 documents, the greater portion of which is printed for the first time. 

28. Ohbonica Monasteeii 8. Aleani. — 1. Thoua Walsinghah Histobia Akgli- 
cana; Vol.1., 1272-1381 : Vol.11., 1881-1422. 2. Willelmi Bishanoek 
Ohbovica et Ankalss, 1259-1307. 8. Johannis de Teokelowe et Heioiici 
BE Blanetoede Ohbonica et ANKAI.E8, 1259-1296 ; 1307-1324 ; 1392-1406. 
4. Gesta Abbatum Monastekii S. Albaki, a Thojca Walsikohah, beo- 

VAITEE BiCABDO SeCUVDO, BJTTSDBH EcCLESIiB PbJBCENTOBE, COHPILATA ; Vol. 

I., 793-1290: Vol. n., 1290-1349: Vol. IH., 1349-1411. 6. Johanots 

AjCUNDESHAU, MOKACHI MONAffTEBII S. AlBANI, ITT YIDETUB, AlTNALES ; Vols. 

I. and II. 6. Bboibtba QUOEVifDAU Abbaixtm Monastebii S. Ajusajti, qui 
BJKnjLO XT"'*^ tlo&uebb; Vol. I., BEoisTEim Abbatij[ JoHAKins Whexhau- 

8TBDE, AbBATIS MoKASTEBII SaVCTI AlBAVI, ITBBITIC SUSCBFTJL ; BOBEBTO 
BlAKBKXT, 0A?XLLAirO, quonbax adscbiptux: Vol. II., Begistba JOHAKiriS 
WfiBIHAlCBTBDB, WlLLELKI AlBON, ET WiLLELMI WalINOFOBSB, AbBATUH 

MoKABisBn Savgti Albaki, cmc Apfevdicb, coNTnrENTE quasdax Epistolas, 
A JoHAVVB Whbthaxstbdb Oovscbiftas. 7. Ypobioka NEUsiBiii A Thoica 
Waxbihgham, quovdam Mokacho MoNABTxan 8. Aisani, conscbiptuv. 
BdiM hy HxmT Thomas Bilbt, Esq., M. A., Cambridge and Oxford ; and of 
the Inner Temple, Barrister-at-Law. 1863-1876. 

In the first two Tolumes is a History of Enghind, from the death of 
Heniy UI. to the death of Henry V., by Thomas Walsingham, Precentor 
of St. Albans, from MS. VII. in the Anmdel Collection in the* College 
of Anns, London^ a mannscript of the fifteenth centnry, collated ^th MS. 
18 E. IX. in the Kinff*f Libraiy in the British Mnsenm, and MS. VII. in the 
Parker Collection of Manuscripts at Corpus Christi College, Cambridge. 



16 

In the 8rd yolame is a Chronicle of English History, attriboted to William 
Kishanger, who lived in the reign of Edirard I., from the Cotton MS. 
Faustina B. IX. in the British Museom, collated with MS. 14 C. VII. 
(fols. 219-281) in the King's Library, British Museum, and the Cotton MS. 
Clandios E. III. fols. 806-381 : an account of transactions attending the 
award of the kingdom of Scotland to John Balliol, 1291-1298, from MS. 
Cotton. Claudius D. VI., also attributed to William Bishanger, bat on 
no sufficient ground : a short Chronicle of English History, 1292 to 1300, 
by an unknown hand, from MS. Cotton. Claudius D. VI. : a short Chronicle 
Willelmi Bishanger Gesta Edwardi Primi, Regis Anglic, ftota. MS. 14 C. 1. 
in the Royal Library, and MS. Cotton. Claudius D. VJ., with Annales Regnm 
Anglis, probably by the same hand : and fragments of three Chronicles of 
English History, 1265 to 1807. 

£i the 4th Tolume is a Chronicle of English History, 1259 to 1896, 
from MS. Cotton. Claudius D. VI. : Annals of Edward II., 1807 to 1323, 
by John deTrokelowe, a monk of St. Albans, and a continuation of Trokelowe's 
Annals, 1823, 1824, by Hennr de Blaneforde, both from MS. Cotton. ClaudiiM 
D. VI. : a full Chronicle of 'English Histoiy, 1892 to 1406, from MS. VII. in 
the Library of Corpus Christi College, Cambridge ; and an account of the 
Benefiscton of St. Albans, written in the early part of the 15th century from 
MS. VI. in the same Library. 

The 5tfa, 6th, and 7th Tolumes contain a history of the Abbots of St. Albans, 
798 to 1411, mainly compiled by Thomas Walsingham, from MS. Cotton. 
Claudius B. IV., in the British Museum : with a Continuation, from the 
closing pages of Parker MS. VII., in the Library of Corpus Christi College, 
Cambridge. 

The 8th and 9th volumes, in continuation of the Anuals, contain a 
Chronicle, probably by John Amundesham, a monk of St. Albans. 

The loth and 11th volumes relate especially to the acts and proceedings 
of Abbots Whethamstede, Albon, and Wallinglnrd, and may be considered as a 
memorial of the chief historical and domestic events during those periods. 

The 12th volume contains a compendious History of England to the reign of 
Henry V., and of Normandy in early times, also by Thomas Walein^am, and 
dedicated to Henry Y. The compiler has often substituted other authorities in 
place of those consulted in the preparation of his larger work. 

29. Ohbohicok Abbatls Eveshajcensis, Auctobibvs Dovikico Peiobs Eye* 
SHAMLfi ST Thoica DE Mablebbboe Abbate, A Fuin)ATiOKE AD Amruic 1218, 
iTifA C17M CoirriKirATiQNB AD AxvxTM. 1418. EtlUed by the Bey. W. D. Macrat, 
Bodleian Library, Oxford. 1868. 

The Chronicle of Evesham illustrates the history of that important monaateiy 
from its foundation by Bgwin, about 690, to the year 1418. Its chief feature is 
an autobiography, which makes us acquainted with the inner daily liAs of a 
great abbey, such as but rarely has been n^^orded. Interspersed are many 
notices of general, personal, and local history which will be read with much 
interest. This work exists in a single MS., and is for the first time printed. 

30. BiCABDI DE OlBfiNCESTBIA SpBCTTLTTU HiSTOBIALE DB GeSTIB BeGUM AhOUJC. 

VoL I., 447-871. VoL n., 872-1066. Editedhy JomE. B. Ujljok,UJl., 
Fellow of St. John's College, Cambridge. 1863-1869. 

The compiler, Biohard of Cirencester, was a monk of Westminster, 1855- 
1400. In 1891 he obtained a licence to make a pilgrimage to Rome. Hishistoiy» 
in four books, extends teom 447 to 1066. He announces his intention of con- 
tinuing it, but there is no evidence that he completed any more. This chronicle 
gives many charters in favour of Westminster Abbey, and a very full account 
of the lives and miracles of the saints, especially of Edward the Confessor, 
whose reign occupies the fourth book. A treatise on the Coronation, by 
William of Sudbury, a monk of Westminster, fills book iii. c. 8. It was on this 
author that C. J. Bertram fathered his forgery, De Situ Brittaniir, in 1747. 

31. Ybab Books ujf the Bxigv op Edwabd the Fntsr. Years 20-21, 21~22« 
30-81, 32-33, and 33-85 Edw. I.; and 11-12 Edw. III. Edited emd iranu^ 
UUed hy Axtbed Johv Hobwood, Esq., of the Middle Temple, Barrister. 



17 

aULaw. Years 12-13, 13-14 Edward III. Edited and tramlaUd hy Luke 
OwBJi PiKB, Siq., M. A., of Linooln's Inn, Barrister-at-Law. 1863-1886. 

The Tolnmes known as the " Year Books " contain reports in Norman-French 
of Cases argned and deeided in the Courts of Common Lair. They maj be con- 
sidered to a great extent as the " lex non scripta " of England, held in the 
highest veneration bj the ancient sages of the law, and received by them as 
the repositories of the first recorded judgments and £cta of the great legal 
luminaries of past ages. They are also worthy of attention on account of the 
historical information and the notices of public and private persons which they 
contain, as well as the light which they throw on ancient manners and customs. 

32. NaSSATITS8 07 THB EXFUIAIOK 07 TUB ENGLISH 7E0K NOEKANDT 1449-1450. 

— BobertuB Blondelli de Beductione Normanniaa : Le Beoonyrement do 
Normendie, par Berry, H^ranlt dn Boy : Conferences between the Ambas- 
sadors of France and Ensland. Edited^ from MS 8. in the Imperial LQyrary 
at Faris, hy the Bey. Joseph Sxeyensok, M.A., of University College, 
Dnrham. 1868. 

This volume contains the narrative of an eye-witness who details with con- 
siderable power and minuteness the oireumstanees wUch attended the final ex- 
pulsion of the English ftom Normandy in 1450. Commencing with the infringe- 
ment of the truce by the capture of Fougj^res, and ending with the battle of 
Fonnigny and the embarkation of the Duke of Somenet. The period cm- 
braced is less than two yean. 

33. HiBiOEiA et Oaetulaeiuk Monabteeii S. Petei Gloucesteui. Vols. I.y II., 
and III. Edited hy W. H. Haet, Esq., F.S.A., Membre oon-espondant do 
la Soci^t^ des Antiqnaires de Normandie. 1863-1867. 

This work consists of two parts, the History and the Cartulary of the Monastery 
of St Peter, Gloucester. The history furnishes an account of the monastery 
firom its foundation, in the year 681, Jo the early part of the reign of Richard XL, 
together with a calendar of donations and benefactions. It treats principally of 
the affiiirs of the monastery, but occasionally matters of general history arc 
introduced. Its authorship has generally been assigned to Walter Froucester 
the twentieth abbot, but without any foundation. 

34. Albxavdei Nbckav de Natueib Beeuv libei duo; vrith Neckah's Poev, 
De Laudieub DiYnriB Sapientlb. Edited hy 'J'hoxas Wetost, E8q..M.A., 
1863. 

Neckam was a man who devoted himself to science, such as it was in the 
twelfth centuary. In the " De Naturis Herum " are to be found what may be 
called the rudiments of many sciences mixed up with much error and ignorance. 
Keckham was not thought iufallible, exen by his contemporaries, for Roger Bacon 
remarks of him," this Alexander in many things wrote what was true and useful ; 
«< but he neither can nor ou^ht b^ just title to be reckoned among authorities.** 
Neckam, however, had sufficient mdependence of thought to differ from some 
of the schoolmen who in his time considered themselves the only judges of litera- 
ture. He had his own views in morals, and in giving us a glimpse of them, as 
well as of his other opinions, he throws much light upon the manners, customs, 
and general tone of thought prevalent in the tweuth century. The poem entitled 
*<De Landibus Divinie Sapientiie" appears to be a metrical paraphrase or 
abridgment of the ** De Naturis Rerum." It is written in the elegiac metre, 
and though there are many lines which violate clacsical rules, it is, as a whole, 
above the ordinary standard of mediseval Latin. 

35. Lebchdoms, WoETcmiEnre, and Staecear or Eaelt Enolavd; being a Col. 
leotion of Documents illnstrating the History of Science in this Country 
before the Norman Conquest, vols. I., II., and III. CoUeded and edittd 
hy the Boy. T. Oswald CocKAYins, M.A., of St. John's College, Cambridge, 
1864.1866. 

This work illustrates not only the history of science, but the history of super- 
stition. In addition to the information bearing directly upon the medical skill 
and medical frith of the times, there are many passages which incidentally throw 
light upon the general mode of life and ordinary diet. The volumes are interesting 

U 230^8. b 



18 

not oxil¥ in their scientific, bnt also in their social aspect. The manoscilpts from 
which they have been printed are valoable to the Angl^<^az«i scholar for the 
iUustradona they afford of Anf^o-Saxon orthography. 

36. Annalbs Monastici. Vol. I. :— Annales de Margan, 1066-1882 ; AnnBlee 
de Theokesberia, 1066-1263 ; Annales de Burton, 1004-1263. Vol. 11. : — 
Annales Monasterii de Wintonia. 519-1277; Annales Monasterii de 
Waverleia, 1-1291. Vol. III. :— Annales Prioratns de Dnnstaplia, 1-12&7. 
Annales Monasterii de Bermundeseia, 1042-1432. Vol. rv.:^Annale8 
Monasterii de Oseneia, 1016-1347; Ghronicon vnlgo dictum Chxonicon 
Thomae Wykes, 1066-1289 ; Annales Prioratus de Wigornia, 1-1377. "VoL 
Y. :— Index and Glossary. Edited hyKESur Bichajlds Luaed, M.A., Fellow 
and Assistant Tutor of Trinity College, and Eegistrarj of thaHniTeTsity, 
Oambri(k;e. 1864-1869. 

The present collection of Monastic Annals embraces all the more importaat 
chronicles compiled in religious hoases in England during the thirteenth, 
century. These distinct works are ten in number. The extreme period 
which they embraee ranges from the year I to 1432, although they refer more 
especially to the reigns of John, Henry III., and Edward I. . Some of these narra- 
tiyes have already appeared in print, but others are printed for the first time. 

37. Magna Vita S. Hugonis Episcopi LiNcoufiEirsis. From M88. in the Bod- 
leian Library, Oxford, and the Imperial Library, Paris. EdUedhyihe Bey. 
James F. Dimock, M.A., Bector of Bamburgh, Yorkshire. 1864. 

This work contains a number of Tery curious and interesting incidents, and 
being the work of a contemporary, is very valuable, not only as a tniihfol 
biography of a celebrated ecclesiastic, but as the work, of a man, who, from per- 
sonal knowledge, gives notices of passing events, as well as of individuals who 
were then taking active part iu public affi&irs. The author, in all probability, 
was Adam Abbot of Evesham. He was domestic chaplain and private confessor 
of Bishop Hugh, and in these capacities was admitted to the closest intimacy. 
Bishop Hugh was Prior of Witham for 1 1 years before he became Bishop of 
Liocoln. His consecration took place on the 21st September 1186 ; he died on 
the 16th of November 1200 ; and was canonized in 1220. 

;i8* Ghboniclbs and Mbmobials op the Bbion op Bicha&d the Fibst. Vol. L : — 

ItINXBABIUM FeBEGBINOBUM ET GrESTA BeGIS BiCABDI. Vol. XL : — EPIfllOUi 

Oantuabibnsbs ; the Letters of the Prior and Convent of Christ Church, 
Canterbury; 1187 to 1199. Edited by William Stubbs, M.A., Vicar of 
Kavestock, Essex, and Lambeth Librarian. 1864-1865. 

The authorship of the Chronicle iu Vol. 1., hitherto ascribed to Geoffirey 
Vinesauf, is now more correctly ascribed to Richard, Canon of the Holy Trinitj" 
of London. The narrative extends from 1187 to 1199; but its chief interest 
consists in the minute and authentic narrative which it furnishes of the exploits 
of Richard I., from his departure from England in Decembar 1189 to his death 
in 1199. The author states in his prologue that he was an eye-witness of much 
that he records ; and various incidental circumstances which occui' in the course 
of the narrative confirm this assertion. 

The letters in Vol. XL, written between 1187 and 1199, are of value a$ 
furnishing authentic materials for the history of the ecclesiastical condition of 
England during the reign of Richard I. They had their origin in a dispute which 
arose from the attempts of Baldwin and Hubert, archbishops of Canterbary^ to 
found a college of secular canons, a project which gave great umbrage to* the 
monks of Canterbury, who saw in it a design to supplant them in their fonetton 
of metropolitan chapter. These letters are printed, for the first time, from a MS. 
belonging to the arohiepiscopal library at Lambeth. 

39. BeCUEIL DBS CkOKIQTJEB ET AlfCHISNNES ISTOBIES DE LA GkAKT B&BTAIGirS A 

FEE8BNT KOKMS Enoletebbe, par Jehan DE WAUBiir. Vol. I. Albina to 688. 
Vol. II., 1399-1422. Vol. III., 1422-1431. Edited by Sir William Ha&dt. 
F.S.A. 1864-1879. Vol. IV. 1431-1443. Edited by Sir William Habdt, 
F.S.A., and Bdttabd L. C. P. Habdt, Esq., P.8.A., of Lincoln's Inn, 
Barrister-at«law. 1884. 

40. A COLLECTIOK OF THE ChBOKICLES AND ANCIENT HiSTOBIES OF GbEAT BlUTAIV. 

NOV CALLED ENGLAND, by JoHN DE Wavrtn. Albina to 688. (Translation 



J9 

ofUieprdoeding Yol. I.) Bdiied and iramlated by Qir William Hardt 
F.S.A. 1864. 

This curious chronicle extends firom the fabulous period of history down to the 
return of Edwa^ IV. to England in the year 1471 after the second deposition of 
Henry YL The manuscript from whidi the text of the work is taken is pre- 
. served in the Imperial Library at Paris, and is believed to be the only complete 
and nearly contemporary copy in existence. The work, as originally bound, 
. was comprised in six Tolumes, since rebound in morocco in 19 volumes, folio 
maximo, velliim, and is illustrated with exquisite miniatures, vignettes, and initial 
letters. It was written towards the end of the fifteenth century, having been 
expressly executed, for Louis de Bruges, Seigneur de la Grnthuyse and Sari of 
Winchester, from' whose ciibinet it passed into the library of Louis XII. at Blois. 

41. . PoLTCHROiacoN Baihtlphi Hiodek, with Trevisa'B Translation. Vole. I. and 
II. EdiUd 5^ Ohtjrghill Bajsington, B.D., Senior Fellow of St. John's 
College, Cambridge. Vols. IIL , IT., V. , VI. , VII, , VIII., and IX. Edited 
hy the Bev. Joseph Bawsok Lumbt, D.D., Norrisian Professor of Divinity, 
Vioar of St. Edward's, Fellow of St. Catharine's College, and late Fellow of 
Magdalene College, Cambridge. 1865-1886. 

This is one of the manv mediaeval chronicles which assume the character of a 
history of the world. It begins with the creation, and is brought down to the 
author's own time, the reign of Edwai'd III. Prefixed to the historical portion, is 
a chapter devoted to geography, in which is ^iven a description of every known 
land. To say that the Polychronicon was written in the fourteenth century is to 
say that it is not free from inaccuracies. It has, however, a value apart from its 
intrinsic merits. It enables us to form a very fair estimate of the knowledge of 
history and geography which well-informed readers of the fourteenth and fifteenth 
centuries possessed, for it was then the standard work on general history. 

The two English translations, which are printed with the original Latm, afford 
interesting illustrations of the gradual change of our language, for one was made 
in the fourteenth century, the other in the fifteenth. The differences between 
Trevisa's version and that of the unknown writer are often considerable. 

42. Lb Liybbe ds Beis pe Bbittanie e Le Liyebe ns Beis de Evgletebe. 
Edited by John G-lovee, M.A., Vicar of Brading, Isle of "Wight, formerly 
Librarian of Trinity College, Cambridge. 1865. 

These two treatises, though they cannot rank as independent narratives, are 
nevertheless valuable as careful abstracts of previous historians, especially " Le 
Livere de Beis de Engletere.'* Some various readings are given which are 
interesting to the philologist as instances of semi-Saxonized French. It is sup- 
posed that Peter of Ickham was the supposed author. 

48. Ohbokica. Monastebii be Melsa ab Anno 1150 usque ad Annuh 1406. 
Vols. I., II., and III. Edited hy Edwabd Augustus Bond, Esq., Assistant- 
Keeper of Mannscripts, and Egerton Librmian, British Museum. 1866-1 868. 

The Abbey of Meaux was a Cistercian house, and the work of its abbot is both 
curious and valuable. It is a faithful and often minute record of the establishment 
of a religious community, of its progress in forming an ample revenue, of its 
struggles to maintain its acquisitions, and of its relations to the governing 
institutions of the country. In addition to the private affairs of the monastery, 
some light is thrown upon the public events of the time, which are however kept 
distinct, and appear at the end of the history of each abbot's administration. The 
text has been printed from what is said to be the autograph of the original 
compiler, Thomas de Burton, the nineteenth abbot. 

44. Matthjii Pabisiensis Histobia Anglobum, sive, ut vuluo dicitub, Histobia 
MnroB. Vols. I., II. , and HI. 1067-1253. Edited hy Sir Fbedebic Madden, 
K.H., Keeper of the ManuscriptDepartment of British Museum. 1866-1869. 

The exaet date at which this work was written is, according to the chronicler, 
1250. The history is of considerable value as an illustration of the period during 
which the author lived, and contains a good summary of the events which followed 

b2 



20 

theConqoest. This minor ehronide is» however, based on uiotber work (als» 
written by Matthew Paris) giving fuller details, which has been ealled tibe 
"Historia Mijor.'* The dircmicle here pablished, nevertheless, gives some 
information not to be ibond in the greater history. 

45. LiBXB MoMASiEBii Ds Htda : ▲ GHBoiacLE Axs Ohaktulast Of Htdb Abbxt, 
WnrcHsraBR, 455-1023. Editedt firom a Manu9ertpt in the Lihra/ry of <Ae 
Eixrl ofMiieclMfidd, by Edward £dwabd8» Ssq. 1866. 



The *' Book of Il^^de *' is a compilation from much eaiiier sources which 
usually in^cated with considerable care and predaon. In many cases, however, 
the Hyde Chronicler appears to correct, to qualify, or to amplify— either ftom 
traditition or from sources of information not now discoverable — the statementSy 
which, in substance, he adopts. He also mentions, and frequently quotes fkom 
writers whose works are either entirely lost or at present known only bv fragments. 

There is to be found, in the " Book of Hyde," much infbrmation rdating to the 
reign of King Alfred whieh is not known to exist elsewhere. The volume 
contains some curious specimens of Anglo-Saxon and Mediseval Engliah* 

46. Ohbokicon Sgotobum: a Ghrohicle ov Ibibh AfrAtRS, firom the Babuxst 

Tncxs to 1135 ; and Supplbmbnt, containing the Bvents from 1141 to 
1150. EdUed^ with TransloHont by Wiluam Maunbell HsnnttflT, Koq., 
M.B.I.A. 1866. 

There is, in this volume, a legendary account of the peopling of Ireland and of 
the adventures which befell the various heroes who are said to have been eon- 
nected with Irish history. The details are, however, very meagre both for this 
period and for the time when history becomes more authentic. The plan adopted 
in the chronicle gives the appearance of an accuracy to which the earlier portions 
of the work cannot have any claim. The succession of events is marked year by 
year, from a.m. 1599 to a.d. 1150. The principal events narrated in tlie later 
portion of the work are, the invasions of foreigners, and the wars of tiie Irish 
among themselves. The text has been printed from a BIS. preserved in the 
library of Trinity College, Dublin, written partly in Latin, partly in Irish. 

47. Thb Ohboniolb o? Pierbb de Lanotoft, in Feskch Yerse, niox the xaeubst 
Period to the Death of Edwakd I. Yols. I. and II. EdUed by Thomas 
Wright, Esq., M. A. 1866-1868. 

It is probable that Pierre de Langtoft was a canon of Bridlington, in Totk- 
shire, and lived in the reign of Edward I., and during a portion of the 
reign of Edward II. This chronicle is divided into three parts ; in the first, 15 
an abridgment of Qeofflrey of Monmouth's ** Historia Britonum ;" in the second^ 
a history of the Anglo-Saxon and Norman kings, to the death of Henry m. ; 
in the third, a history of the reign of Edward I. The principal object of the 
work^was apparently to show the justice of Edward's Scottish wars. The language 
is singularly corrupt, and a curious specimen of the French of Yorkshire. 

48. Tee War op the Gasdhil with the Gaill, or The Ikvasiohs or Irblakd bt 
THE Dahss avd other NORSEMEN. EdUed, mth a TranslaHon, by Jaxss 
Hentrorn Todd, D.D., Senior Fellow of iSrinilbr College, and RegtoB Pro- 
feMor of Hebrew in the UniyerBity, Dublin. 1867. 

The work in its present form, in the editor's opinion, is a compaiatxrely 
modem version of an undoubtedly ancient original. That it was compiled from 
contemporary materials has been proTcd by curious incidental evidence. It i^ 
stated in the account given of the battle of Ulontarf that the full tide in Dablin 
Bay on the day of the battle (23 April 1014) coincided with sunrise ; and that 
the returning tide in the evening aided considerably in the defeat of the Danes. 
The fact has been verified by astronomical calculations, and the infercoee is^ 
that the author of the chronicle, if not an eye-witness, must have derived hia in- 
formation from eye-witnesses. The contents of the work are suAeaently 
described in its title. The story is told after the manner of the ScandinaTinn 
Sagas, with poems and fragments of poems introduced into the proae narratiTe. 

49. Gbsta Kegib Henrici Secuhdi Bekedicti Abbatis. CnROKiCLE OF thr Rfiiajrs 
Of Hbvrt II. AND BiCHARD I., 1169-1192, known nnder the name of Bbhxdict 
Of Pbtbkborouoh. Vols. I. and II. Edited by Wiluax ST0BB8f M.A.« Bo^ns 
Professor of Modem History, Oxford, and Lambeth Librarian. 1867. 



21 



This chronicle of the reigns of Henry II. and Richard I., known commonly 
nnder the name of Benedict of Peterborough, is one of the best existing speci- 
mens of a cUms of historical compositions of the first importance to the student. 

50. MT7NIKBKTA ACA.DBaCICJL, OR, DjCtiaCBVTS ILLU81BATITS 07 ACADSKICAL LiTS 

: AVD Stitdibs at Oxford (in Two Parts). Edited hy the Bev. Hekbt Avstbt, 

M.A., Vicar of Sb. Wendron, Cornwall, and lately Vice-Principal of St. 
Mary Hall, Oxford. 1868. 

^ This work will supply materials for a History of Academical Life and Studies 

, in the University of Oxford during the 13th, 14th, and 15th centuries. 

t 51. Ohrokica Maoistbi Bogbri db HotJEDENB. Vols. I., II., III., and IV. Edited 

I hy William Stubbs, M. A., Begins Professor of Modern History, and Fellow 

of Oriel College, Oxford. 1868-1871. 

^ This work has long been justly celebrated, but not thoroughly understood until 

' Mr. Stubbs* edition. The earlier portion, extending firom 782 to 1 14S, appears 

to be a copy of a compilation made in Korthumbria about 1 161, to which 

Hoveden added little. From 1148 to 1169 — a very Taluable portion of this 

work — the matter is derived from another source, to which HoTeden appears to 

^ hare supplied little, and not always judiciously. From 1170 to 1198 is the 

portion which corresponds with the Chronicle known nnder the name of 
Benedict of Peterborough {see No. 49) ; but it is not a copy, being sometimes 
an abridgment, at others a paraphrase ; occasionally the two works entirely 
agree ; showing that both writers had access to the same materials, but dealt 
with them differently. From 1192 to 1201 may be said to be wholTy Hoveden's 
work ; it is extremely raluable, and an authority of the first importance. 

I 52. WiLLBLVI KaLVESBIBIEVSIB MoVACHI DE G-ESTIS PoKTmCUV AlTGLOBDV LiBBI 

' QunrquB. Edited, from William of Malmeehwnfe Autoffraph MS,, hy N. S. S. 

A. Hamilton,^ Esq., of the Department of liannscripts, British Mosenm. 

' 1870. 

I 

William of Malmesbury*s " Gesta Pontificum" is the principal foundation of 
English Ecclesiastical Biography, down to the year 1122. The manuscript 
which has been followed in this Edition is supposed by Mr. Hamilton to be the 
author's autograph, containing his latest additions and amendments. 

53. HiSTOBic A9D Municipal Documents of Ibelako, trov the Abchiyxs or thb 
OiTT 07 Dublin, &c. 1172-1320. Edited hy Joun T. Gilbert, Esq., F.S.A., 
Secretary of the Pnblic Record Office of Ireland. 1870. 

A callection of original document", elucidating mainly the history and condition 
of the municipal, middle, and trading classes under or in relation with the 
rule of England in Ireland, — a subject hitherto in almost total obscurity. 
Extending over the first hundred and fifty years of the Anglo-Norman 
settlement, ^e series includes charters, municipal laws and regulations, rolls of 
names of citiaens and members of merchant-guilds, lists of commodities with 
their rates, correspondence, illustrations of relations between ecclesiastics and 
laity ; together with many documents exhibiting the state of Ireland during the 
presence there of the Scots under Bobert and Edward Bruce. 

d4. The Annals of Loch Ce. A Chronicle op Irish Atpairs, prox 1041 to 
1590. Vols. I. and II. Edited, with a Tranelation, hy William Haunsell 
Hbnnesst, Esq., M.B.I.A. 1871. 

The original of this chronicle has passed under Tarious names. The title of 

** Annals of Loch C^ '* was given to it by Professor 0*Curry, on the ground that 

it was transcribed for Brian Mac Dermot, an Irish chieftain, who resided on the 

island in Loch C^, in the county of Boscommon. It adds much to the materials 

' for the civil and ecclesiastical history of Ireland ; and contains many curious 

references to English and foreign affiiirs, not noticed in any other chronicle. 

4»5. HOHUMENTA JuBIDTCA. ThE BlACKBoOK 01 THE AdUIRALTT, WITH AFPENDICES. 

f Vols. I., II., III., and IV. Edited hy Sib Tbavebs Twiss, Q.C, D.C.L. 

f 1871-1876. 

^ This book contains the ancient ordinances and laws relating to the navy, 

i and was probably compiled for the use of the Lord High Admiral of England. 

i Selden calls it the " Jewel of the Admiralty Records.'* Prynne ascribes to the 

;< Black Book the same authority in the Admiralty as the Black and Bed Bocks 

have in the Court of Exchequer, and most English writers on maritime law 

recognize itsi importance. 




22 

50. MfiMOaiJLLS OP Tllfi BfilON OF HflKBY VI. :— Off ICIAL COJABaPOVBBXCB OY 

Thomas Bektnxok, Sscabtasy to Hbn&y VI., akd Bishop op Bath asd Wbli^. 
Edited, from a M8. in the ArohUpiBcopal Library al La/mheik, wUk an Appendix 
of IllfjutrcUive Document, by the Bo v. Georob Williams, B.D. .Vicar orBis^- 
wood, late Fellow of King's College, Cambridge. Vols. I. and II. 1872. 

These curiotiB volumes are of a miscellaneouB cbarncter, aad were profMitiiy 
compiled under the immediate directtou of Beckyntou before he had attained 
to the Episcopate. They contain many of the Bishop^s own letters, and eeTeral 
irritten by him in the King's name ; also letters to himself while Bojal Secre- 
tary, and others addressed to theJKing. This work elucidates some points in 
the history of the nation daring the first half of the fifteenth centniy. 

57. M ATTHiii Fakisiensis, Monachi Sancti Albaiti, Chronica Majora. Vol. I. 

The Creation to A.D. 1066. Vol. II. A.D. 1067 to A.D. 1216. Vol. HL 
A.D. 1216 to A.D. 1239. Vol. IV. A.D. 1240 to A.D. 1247. Vol. V. A.D. 
1248 to A.D. 1259. Vol. VI. Additamenta. Vol. VII. Index. JSdiied by 
Hevrt BiCHARps LtJARD, D.D., FoUowof Trinily College, Begistraiy of the 
University, and Vicar of Great St. Mary's, Cambridge. 1872-1884. 

This work contains the *' Chronica Majora " of Matthew Paris, one <rf the 
most valua]t}lo and frequently consulted of the ancient English Chronicles. It 
is published from its commencement, for the first time. The editions by Arch- 
bishop Parker, and William Wats, severally begin at the Korman Conqnest* 

58. MiiMoaiALB Fratris Walteri de Covektria. — The Historical CouEcnoirs of 
Walter op Coventry. Vols. I. and II. Edited, fi-om the M8. in the Library 
of OorpuB Ohrieti OoUege, Oambridge, by William Stubbs, M.A., Begins 
Professor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1872- 
1873. 

This work, now printed in full for the first time, has long been a desideratum 
by Historical Scholars. The first portion, however, is not of much importance, 
being only a compilation from earlier writers. The part relatin^^ to the fini 
quarter of the thirteenth century is the most valuable and interestmg. 

59. The Avolo-Latik Satirical Poets and Epi&rammatists op the Twslpth 
Century. Vols. I. and II. Oolleeted and edited by Thomae Weight, Esq., 
M.A., Corresponding Member of the National Institnteof France(Acad^]nie 
des Inscriptions et Belles-Lettres). 1872 

The Poems contained in these volumes have Ions been known and appreciated 
as the best satires of the age in which their authors nourished, and were decervedly 
popular during the 13th and 14tb centuries. 

60. Materials por a History op the Reign op Henry VII., prom oRiGniAX 
Documents preserved in the Public Record Oppice. Vols. I. and II. Edited 
Jy the Rev. William Campbell, M.A., one of Her Majesty's Inspectors of 
Schools. 1873-1877. 

These volumes are valuable as illustrating the actsand proceedings of Henry VU. 
on ascending the throne, and shadow out the policy he afterwards adopted. 

61. Historical Papers and Letters prom the Korthern Rbgistbrb. EdOed b^ 

Jambs Rainb, M A., Canon of York, and Secretary of the Snrtees Sooietr. 
1873. 

The documents in this volume illustrate, for the most part, the general history 
of the north of England, particularly in its relation to Scotland. 

6'2, ReGISTRUM PaLLTINUM DUNBLMENSE. ThE REGISTER OP RiCHARD DE KsiXAWB, 

Lord Palatine and Bishop op Durham ; 1311-1316. Vols. I., II., IlL, and 
rV. Edited by Sir Thomas Dufpus Hardy, D.C.L., Deputy Keeper of the 
Public Records. 1873-1878. 

Bishop Kellawo's Register contains the proceedings of his prelacy, both lay 
and ecclesiastical, and is the earliest Register of the Palatinate of Dnriiam. 

63. Memorials of Saint Dunstan, Archbishop op Canterbury. Edited, from 
voflrione M8S., by William Stubbs, M.A., Regius Professor of ModerT> 
History, and Pelloiv of Oriel College, Oxford. 1874. 

This volume contains several lives of Archbishop Dunstan, one of the most 
celebrated Primates of Canterbury. They open various points of HiitoricaJ 
and Literary interest, without which our knowledge of the period would be 
more incomplete than it is at present. 



23 

64* Off&OHicoN AvGLiiE, ab Axno Domini 1828 usqub ad Axhvu 1988, Auctobs 
MoKAOHo i^uoDAH Sancti Albani. Edited hy Edwabp Maundb Thompsoh, 
Ssc}., Barriater-at-Law, and ABsistant-Keeper of the liannBcripts in the 
JBritish Masenm. 1874. 

This chronicle gives a circumstantial history of the close of the reign of 
Edward III. whioh has hitherto been considered lost. 

65. Thomas Saga Ebkibtskups. A Life oy Abchbishof Thomas Bbckbt, inIcb- 
LANDlc. Vols. I. and II. Edited, with English Translation, Notes, and Glossary 
by M. Equkb ^Maon^sson, M.A., Sab-Librarian of the XTniyerBity Library, 
Oambridge. 1875-1884. 

Ihis work is derived from the Life of Beoket written by Benedict of Peter- 
boroughf and apparently supplies the missing portions in Benedict's biography. 

^6. Badulfhi db Coogeshall Ohbonicon AvGLicAiTTXM. Edited by the Bbt. 
JosBFH Stbybksok, M.A. 1875. 

This volume contains the *' Chronicon Anglicanum^" by Ralph of Coggleshall, 
the '*LibellQS de Expugnatione Terras ganctie per Saladinum," usually 
ascribed to the same author, and other pieces of an interesting character. 

67. Matbbxals fob thb Histobt of Thomas Bbckbt, Abchbishof of Cajtibbbubt. 
Vols. I., II., IIL, lY., Y., and VI. Editedby the Eev. Jambs Obaioib 
RoBBBTSON, M.A., Canon of Canterbury. 1876-1883. Vol. YII. Edited 
by Joseph Bbigstocke Shefpabd, Esq., LjUD. 1885. 

This publication comprises all contemporary materials for the history of 
Archbishop Thomas Becket. The first volume contains the life of that cele- 
brated man, and the miracles after his death, by William, a monk of Canter- 
bury. l%e second, the life by Benedict of Peterborough ; John of Salisbury ; 
Alan of Tewkesbury; and Edward Grim. The third, the life by William 
Fitzstephen; and Herbert of Bosham. The fourth, anonymous lives, Quad- 
rilogus, &c. The fifth, sixth, and seventh, the Epistles, and known letters. 

68. Badulfi j)£ Diceto Decani Lundokieksis Ofeba Histobica* The Histobigai.. ' 
WoEKS of Masteb Balfh de Dioeto, Dban of London. YoIb. I. and II. 
Edited, from the Original Manuscripts, 6y William Stubbb, M.A., Eegini 
Professor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1876. 

The Historical Works of Balph de Diceto are some of the most valuable 
materials for British History. The Abbreviationes Chronieorum extend horn 
the Creation to 1147, and the Ymagines Historiarum to 1201. 

69. Boll of the Feoceedings of the King's Council in Ibeland, fob a Pobtion 
OF THB 16th Yeab OF THE Beign OF BicHABD II. 1392-93. Edited by the 
Bey. James Gbayes, A.B. 1877. 

This Roll throws considerable light on the History of Ireland at a period 
little known. It seems the only document of the kind extant. 

70. Hbnbicidb Bbacton de Leoibvs bt Consuetudinibus Anglls LibbiQuinque 
IN Vabios Tbictatxts Distincti. Ad DivEBSOBUif etYetustissixobuvCodi- 
CUM OoLLATiONBM Ttfis Vuloati. VoIb. I., 11., III., IV.,V.,and VI. Edited 
by Sib Tbavhbs Twiss, Q.O., D.C.L. 1878-1888. 

This is a new edition of Bracton's celebrated work, collated with MSS. in 
the British Museum ; the Libraries of Lincoln's Inn, Middle Temple, and Gray's 
Inn ; Bodelian Library, Oxford ; the Bibliotli^ue Nationale, Paris ; &c. 

71. The Histobians of the Chubch of Yobk, and its Abchbibhofb. Yol. I. 
Edited by Jambs Bainb, M.A., Canon of York, and Secretary of the Bartees 

Society. 1879. 

This will form a complete '' Corpus Historicum Eboracense,'' a work very 
much needed, and of great value to the Historical Inquirer. 

72. Bbgistbttm Malmesbttbiense. TheBegisteb of Haliizsbvbt Abbey ; Pbb- 
SBBVED IN THE PuBLic Becobd Office. Vols. I. and JI. Edited by J. 8. 
Bbbwbb, M.A.f Freaclier at the Bolls, and Boctor of Toppesfield ; and 
Ohables Tbice Maktin, Esq., B.A. 1879, 1880. 

This work illustrates many curious points of history, the growth of society, the 
distribution of land, the relations of landlord and tenant, national customs, &c. 

73. HisTOBiCAL WoBKs OF Gebvase OF Cantebbubt. VoIb. I. and II. Thb 
Ohbonicle of the Beigns of Stefhen, Henbt II., andBiCHABD I., bt Geb- 
TAR, THB Monx OF Oantbbbitbt. Editedby MViLiAAU Stubbs, D.D. ; Canon 
Besidentiary of St. Panl's, London ; Begins Professor of Modern History 
and Fellow of Oriel College, Oxford ; &c, 1879, 1880. 



24 

The Historical Woriis of OtTrwe of Ctnterbury are of great impoitax&ce 
at regardf the qaeetioiia of Charoh and State, during the period in whidi he 
wrote. Thia work wai printed h^ Twysden, in the " Historic .'Ani^ieanc 
Seriptores X.," more than two eenturiee ago. The present edition hat reoeircd 
critical examination and iUnstration. 

74« Ebvuci Axchidiaooni HuiiTBVDinrRKSu Historia Ahglobvic. Ths Hdiost 

Of THB EVGLUH, BT HsKBTt AjlCEDBJLOON Of HUNTDTODOH, from'A.D. 2^ tO 

▲.D. 1154, in Eight Books. EdUed 5y Thokab AjiNOLSt Esq., M.A., of 

Umyeraity College, Oxford. 1879. 

Henry of Huntingdon's work was first printed bj Sir Heniy Sarile, in 1596, 
in his ** Seriptores post Bedam,** and reprinted at Frankfort In 1601. Both 
editions are very rare and inaecnrate. The first Itwe books of the Hlrtorr we 
pablished in 1848 in the ** Monnmenta Historica Britannica," which ia oat of print. 
The present volume contains the whole of the manuscript of Hantinffdon*s 
History in eight books, collated with a manuscript lately discoTcred at Pans. 

75. Tab Histobical Wobks ov Stxbon oi Dubhax. YoIb. L and II. EdiUd 6y 
Thokab Ajivold, Esq., M.A., of Uniyersity College, Oxford 1882-1885. 

The first Tolume of this edition of the Historical Works of Symeon of 
Durham, contains the '*Historia Dunelmensis Ecclesiss," and other iWorkf. 
The second Tolume contains the ** Historia Begum," &c. 

.76. Ohboviclbs op thb Beions o? Ebwabd I. ahd Edwabb n. YoIb. L and U. 
Edited 5y Wiluav Stubbs, D.D., Canon Besidentiary of St. Paul's, London ; 
Begins nofesaor of ]^odern History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 
,.&o. 1882,1888. 

The first rolume of these Chronicles contains the ** Annalei Londoniensea** 
and the " Annates Paulini:" the second, I. — Commendatio Lamentabilis in 
Transitu Ma^i Begis Bdwardi. II.— >Gesta Edwardi de Camarran Anetore 
Canonico Bndlingtoniensi. III. — ^Monachi Cujusdam Malraesberienna Vita, 
Edwardi II. IV. — ^Vita et Mors Edwardi II. Conscripta a Thoma de la Moore. 

77. Bboistbux EPI8T0LABT7H Fbatbis Johanxis Fbcxhav, Abchibfisgopi Cajt* 

TUABiBirsis. Vols. I., n., and III. EdUed hy Chables Tbicb Mabtix, 'Esq., 

B.A., F.S.A., 1882-1886. 

These Letters are of great ralue for illustrating English Ecclesiastieal History. 

78« BB6I8TBB 01 S. OsvuVD. Edited hy the Bev. W. H. Bicn Jonbs, M.A., F.8 JL.* 
Canon of Salisbnry. Yicar of Bradford-on-Avon. Vols. I. and II. 1883, 1884. 
This Begister, of which a complete copy is here printed for the first time, is 
among the most ancient, and certainly the most treasured, of the muniments 
of the Bishops of Salisbury. It derives its name firom containing the atatntes, 
rules, and orders made or compiled by S. Osmund, to be obserred in the 
Cathedral and diocese of Salisbury. The first 19 folios contain the '^ CoDsnetu- 
dinary," the exposition, as regards ritual, of the " Use of Sarum." 

79. Chabtulabt o? the Ancient Benedictine Abbet of Bakset, from the ICS. in 

the Pnhlio Becord Office. Yols. I. and II. 1884,1886. EdUed hyWTLLUX 
Hbnbt Habt, Esq., F.S.A., and the Bey. Ponsonbt Annbskbt Lyons. 

This Cbartulary of the Ancient Benedictuie Monastery of Bamsey, Hunting- 
donshire, came to the Crown on the Dissolution of Monasteries, was afterwards 
preserved in the Stone Tower, Westminster Hall, and thence transfiened to 
the Public Becord Ofllce. 

80. Chabtulabibs oi St. Habt's Abbet, Dubun, Ac, preserred in the Bodloan 

Library and British Mnseum. EdUed hy John Thomas Gubbbt, Esq., 

F.S.A., M.B.I.A. Yols. I. & II. 1884 and 1886. 

These Chartularies, published for the first time, are the only documents of 
that description known to exist of the ancient establishments of the Cistercian 
Order in Ireland ; two being of St. Mary's Abbey, Dublin, and one of the House 
at Dunbrody, Wexford. One Cbartulary is in the Bodleian Library, OzfcMd, 
together with Uiat of Dunbrody ; the second is in the British Museum. 

81. Eadvebx Histobia Notobux in Anolia, bt ofuscula duo db YncA Saitcti 

Ayi|T.wi ST quiBUSDAH MiBACUUS Bjus* 1884. EdUed hy the Bey. T^^^trw 

BuiAj M.A. 

This volume contains the *' Historic Novorum in Anglia," of Bidmer ; Ids 
treatise ** De Vita et couTersatione Anselmi Archiepiscopi Cantuarienais," mad 
a Tract entitled "Quaedam Parra Descriptio Miraculomm gloriosi P^tris 
" Anielmi Cantuarien^is." 



25 

82. CBBOnCLBS 07 THE RlIGKS 07 StEPHSV, HbVBT II., AHD BiCHABD I. Vols. I. 

& II. 1884, 1885. EdUed by Bichabd Howlbit, Esq., of the Middle Temple, 
Barriaier-at-law. 

The History of EogUsh Affiiin, from the ConquMt to A.D. 1198, by William 

of Newbury, is the work of a man of great mental power. It has taken a 

high place among medinTal histories. 

83. Ohbohiclb 07 thb Avcibkt Abbet 07 Baicsbt, from the Chartnlary of that 
Abbey, in the Pablic Record Office. 1886. Edited by the Bev. Williax 
Dinar Macbat, M.A., F.S.A., Bector of Dnddington, Oxon. 

TMi Chioniele Ibrms part of the Chartolary of the Abbey of Bamsey, pre- 
serred in the FabHc Record Office (see No. 79). 

84. Cbbovica Booebi db Wbkdotbb, Sitb Flobbb Histobiabvu. Yol. L EdUed 

by Hxhbt Gut Hewlbit, Esq., Keeper of the Becords of the Land Beremie. 

The only preyious edition of this important Chronicle was that printed for 

the " English Historical Society " in 1841, edited by the kte Beverend H. O. 

Coxe. This was taken from the only complete MS., written in the 18th 

century, and forming part of the Douce Collection in the Bodleian X«ibrary. 

In the Press. 

Ohbohiclb of Bobbrt 07 Bbuvnb. Edited by Fbbdeeick Jahbs FuBinyALL« Esq., 
M.A., of Trinity HaU, Cambridge, Barrister-at-Law. 

Thb Mbtbical Ohbohiclb o7 Bobebt o7 Glottcbsteb. EdUed by William Aldis 
Wbioht, Esq., M.A. Farts I. and II. 

A OoLLBcnoN 07 Saoas ahd otheb Hibtobicai. Docuhbhis relating to the Settle- 
ments and Descents of the Northmen on the British Isles. Edited bv Sir 
Obobob Webbb Dabbkt, D.O.L., Oxon., and M. Gudbbahd yia7ns80H, M.A« 
Vols. I,— IV. 

Lbstobib DBS Enoles soluk Ge77bbi G-aimab. Edited by Sir Thomas Dir77n8 
Habdt, D.O.L., Deputy Keeper of the Pablic Becords; continuedby Chables 
Tbicb Mabtih, Esq., B.A., F.S.A. 

Tub Histobians o7 the Ohubch 07 Yobb, akb its Abchbishops. Vol. II. Edited 
by Jambs Baihe, D.O.L., Canon of York, Secretary of the Snrtees Society. 

Thb Tbipabtitb Li7B 07 St. Patbick, with other documents relating to that Saint. 
Edited by Whitlet Stokes, Esq., LL.D., D.O.L., Honorary Fellow of Jesus 
College, Oxford ; and Corresponding Member of the Institute of France. 

Chabtttlabt 07 the Ancient Benedictine Abbet of Bamset, from the MS. in the 
Public Becord Office. Vol. III. Edited by William Henby Habt, Esq., 
F.S.A., and the Bey. Ponbohbt Anneslet Lyons. 

ChBONICLES 07 THE BeIOHS 07 StEPHBN, HenBY II., AND BiCHABD I. Vol. III. 

Edited by Bichabd Howlett, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law. 

WiLLBLMI MONACHI MaLMBSBIBIBNSIS DB BegUM GeSTIS AnOLOBUM, LIBBI V. ; 

BT HisTOBLB NoYBLLA, LIBBI HI. Edited by William Stubbs, D.D., Bishop 
of Ohester. Vols. L and II. 

Chabtebs and Documents, illustbatino the Histoby 07 the Cathbdbal and 
OrcY 07 Sabtjm, 1100>1300 ; forming an Appendix to the Begister of S. 
Osmund. Vol. III. Edited by the Bct. W: jS.. Bich Jones, mTA., F.S.A., 
Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-on-Ayon. 

A OOLLBCnON OF THE ChBONICLBS AND AnCIENT HiBTOBIES 07 GbEAT BbITAIH HOW 

CALLED England, by John db Wattbin. 1399-1422. (Translation of Vol. 
II). Edited and tramlated by Sir William Habdy, F.S.A., and Edwabd 
L. 0. P. Habdy, Esq., F.S.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. 

Flobbs Histobiabum, FEB Matthaum Westmonastebiensbm collbcti. Edited by 
Hbhby Bichabds Luabd, D.D., Fellow of Trinity College, Begistrary of the 
Tlniyersity , and Vicar of Great St. Mary's, Cambridge. 

The Bbgistebs o7 the Monasteby 07 Chbist Ohubch, Cantbbbuby. Edited by 
Joseph Bbigstocbe Sheppabd, Esq., LL.D. 



26 



In Progress. 

DeSCRIPIIYS CaTALOOUB oh MaMTJSC&IPTS BELATIKG to the H18TO&Y 07 GX£AT 

Bbitain and Ieslaitd. Yol. lY. ; 1327, &o. By Sir Thomas Duttus Haxdt, 
D.C,L., Deputy Keeper of the Public Records. 

TsB Tbbatibs " De Feincifuic iNSisucnosTB," of GiEAij>0aOA]CBBBN8is ; with an 
Index to the first four voLomeB of the "Works of G-iraldos Oamlnpeaisis," 
edited by the Bey. J. S. Brewer. EdUed by Qbob&b F, Wabhee, Esq., of 
the Department of MSS., British Moseum. 

BANiniJP BE QfLkSYlL'U; TbACTATUS DB LEOIBUS BT COyStJETVDIinBUS AxBJmXM, Ac. 

^(li<Mi 6y Sir Tbatebs Twiss, Q.O., D.O.L. 

Bbcubil DBS Cboniques et abchiennes Istoeies de la Gbant Bbbxai6hb a 
?BE8EHT KOKME Enoletebbe, par Jehan D£ Waubin. YoL Y. 1448-1461. 
BdUed by Sir William Habdt, F.S.A., and Edwabp L. 0. F. Habdt, Esq., 
F.S.A., of Lincoln's Inn» Barrister-at-Law. 

Chbokiolb op Adam Mttbimuth, with the Chbonicle of Bobebt of Atbsbubt. 
Bditedby Edwabd Maunde Thompson, Esq., Keeper and Egerton Librarian 
of the Manuscript Department in the British Museum. 

The Bed Boob 01 the Exchbqueb, preserved in the Poblio Beeord Office. 
Edited by Walfobd Dakino Selbt, Esq., of the Public Record Offioa. 

Anhals or Mbmobjaus of St. Edmokdsbubt. Edited by Thomas Ab»ou>» Esq., 
M.A., of University College, Oxford. 

GHBOincLB OF Hbhbt Kniohtoh, Canon of Leicester, to the death of Bichabd 
II. Edited by the Bev. Joseph Bawson Lumbt, D.D. 

Lexicon' Geoobaphicum. From a Manuscript of tho 14th century. Edited hy 
Fbakk Scott Hatdon, Esq., B.A., Assistant Keeper of the Public Beoords. 

Yeab Books of the Beion of Edwabd III. Edited and tratiBlated by Lube Owes 
Pike, Esq., M.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. 

Ohbokica Bogbbi db Wbndovbb, Sivb Florbs Histobiabttm. Edited 6jr Hbhbt 
Gay Hewlett, Esq., Keeper of the Becords of the Land Be venue, v ol. 11. 



PUBLICATIONS OF THE RECORD COMMISSIONERS, &g. 

[In boards or cloth.] 



BoTULOBUM Obioikalium IN CuBil ScAccABu ABBBEViATiOr Heu.III. — ^Bdw. UL 
Edited by Hbnbt Playfobd, Esq. 2 Yols. folio (1805—1810). 12«. 6d. each. 

Oalekdabittm Ikquisitionitm post Mobtem sivs Esgabtabum. Hen. III. — Bio. 
m. Edited by John Oaley and John Bayley, Esqrs. Folio (1821 — 1828) : 
Yol. 3, 21«. ; Yol. 4, 24*. 

LiBBOBTTM Manuscbiptobum Bibliothec^ Hableianjb Oataloous. Yol. 4. 
Edited by the Bev. T, Habtwell Hobne. Folio (1812), 18*. 

Abbbeviatio Placitobum. Bichard I. — Edward 11. Edited by the Bight Hon. 
Geoboe Bose and W. Illingwoeth, Esq. 1 Yol. folio (1811), 18*. 

LiBBi Obnsualis vooati Domesday-Book, Indices. Edited by Sir Henby Ei^lis. 
FoHo (181 6), (Domesdaj-Book, Yol. 8). 21*. 

Libbi Obnsualis vocati Domesday-Book, Additamekta bx Codic. Autiquiss. 
Edited by Sir Henby Ellis. Folio (1816), Pomesday-Book, Yol. 4), 2U. 

Statutes of the B^alm. Edited by Sir T. E. Tomlins, John Baithby, Jonut 
Oaley, and Wm. Elliott, Esqrs. Yols. 7, 8, 9, 10, and 11, folio (1819^ — 
1828). 31*. 6(2. each ; Indices, 30*. each. 



27 

Valob EcccESiAfiTicus, temp. Hen. YIIL,Aactoritate BegiainfltitatiiB. Edited ly 
John Galet, Esq., and tbe Rev. Joseph Httnteb. Vols. 8 to 6, folio (1817- 
1884). 25«. each. The Introdaotion, separately, 8to. 2tf. 6d. 

BOTTJLI SCOTLS IK TUBBI JjOVDVUXTSSI £T IN DOXO CaPITULARI WeSTKONASTEBIENS 

AssEBYAxi. 19 Edw. I — Hen. YIII. Edited hy D. Macphebson, J. Galbt, 
W. Illikgwobth, Esqrs., and Be v. T. H.Hobne. Vol. 2. folio (1818). 21«. 

Pcedeba, Conyeniiones, LiTiEBiB, &0, ; or, Byheb's Fgbdeba, New Edition, foHo. 
Yol. 3, Part 2, 1361—1377 (1830): Vol. 4, 1377—1383 (1869). Editedhy 
John Oalet and Feed. Holbbooke, Esqrs. Vol. 3, Part 2, 21^. ; Vol. 4, 6«. 

DucATUS Lancastblx Galendabiuk Inquisxtionum post Mobtbh, he. Part 8, 
Galendar to Pleadings, &c.. Hen. VU.— 13 Eliz. Part 4, Galendar to Plead- 
ings, to end of Eliz. (1827— 1834.) Edited hy B. J. Habpeb, John Galbx, 
and Wm. Mihchin, Esqrs. Polio. Part 3 (or Vol. 2), 31». 6d, ; Part 4 (or 
Vol. 3), 21». 

Galendabs op the Pbogebdings in Ghancebt, Eliz. ; with Examples of Proceed- 
ings from Bic. II. Edited hy John Batlet, Esq. Vol. 3 (lo32), folio, 21«. 

Pabliamentabt Wbits and Wbits op Militaby Summons, with Becords and 
Muniments relating to Suit and Service to Parliament, &c. Edited hy Sir 
Fbancts Palgbave. (1880—1834.) Polio. Vol. 2, Diy. 1, Edw. XL, 
21e. ; Vol. 2, Div. 2, 21». ; Vol. 2, Div. 3, 42tf. 

BoTTTLi Littebabuh Glausabum in Tubbi Loin)iN£Nsi ASSEBYATi. 2 Vols. folio 
(1833, 1844). Vol. 1, 1204—1224. Vol. 2, 1224—1227. Edited hy Thomas 
Duppus Habdt, Esq, Vol. 1, 63». ; Vol. 2, 18*. 

Pboceedinos and Obdinances op the Pbiyy Gouncil op England. 10 Bic. II. 
— 33 Hen. VIII. Edited hy Sir Nicholas Habbis Nicolas. 7 Vols, royal 
8vo. (1884—1837). 14«. each. 

"BOTULI LlTTEBABUM PATBNTIUM IN TUBBI LOND. ASSEBYATI. 1201—1216. Edited 

hy T. Duppus Habdy, Esq. 1 Vol. folio (1836), 31». 6cJ. The Introduction, 
separately, 8vo. 9$. 

BoTULi GuBLS Beois. BoUs and Becords of the Gonrt held before the King's 
Justiciars or Justices. 6 Bichard I. — 1 John. Edited hy Sir Fbancis 
Palgeayb. 2 Vols, royal 8vo. (1835). 28^. 

BoTULi NoBMANNUS IN TuBBiLoND. ASSEBYATI. 1200—1205 ; 1417 — 1418. Edited 
hy Thomas Duppus Habdy, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1885). 12*. 6d. 

BoTULi DE Oblatis £t Finibus IN TuBBi LoND. ASSEBYATI, temp. Begis Johannis. 
Edited hy Thomas Duppus Habdy, Esq. 1 Vol. royal 8to. (1836). 18*. 

ExcEBPTA E Botulis Finium IN TuRBi LoNDiNENSi ASSEBYATis. Henry m., 1216 — 
1272. Edited hy Ghables Bobebts, Esq. 2 Vols, royal 8yo. (1836, 1886) : 
Vol. 1, 14*. ; Vol. 2, 18*. 

Pines, siye Pedes Pinium; siye Finales Goncobdlb in GubiA Domini Bbois. 
7 Bichard I. — 16 John, 1195 — 1214. Edited hy the Eev. Joseph Hunteb. In 
Gounties. 2 Vols, royal 8vo. (1835—1844) ; Vol. 1, 8*. 6i. ; Vol. 2, 2«. 6d. 

Ancient Kalendabs and Inyentobies op the Tbeasuby op His Majesty's Ex- 
CHEQUEB ; with Documents illustrating its History. Edited hy Sir Fbancis 
Palgbaye. 3 Vols, royal 8vo. (1836). 42«. 

Documents and Becobds illustrating the History of Scotland, and Transactions 
between Scotland and England; preserYed in the Treasury of Her Majesty's 
Exchequer. Edited hy Sir Fbancis Palgbaye. 1 Vol. royal 8vo. (1837). 18*. 

Botuli Ghabtabttm in Tubbi Londineksi assebyati. 119d — 1216. Edited hy 
Thomas DuppusHabdy, Esq. 1 Vol. folio (1837), 30*. 

Bbpobt op the Pbocbbdings op the Becobd Commissionebs, 1831—1837. 1 Vol. 
folio a837). 8s. 

Bboistbum Yulgariter nuncupatum '* The Becord of GaernarYon," e codice MS. 
Harleiano, 696, descriptum. Edited hy Sir Henby Ellis. 1 Vol. folio 
(1838), 3l5. ed. 



M 

Axcixiit Laws and Ixstitutss op Enolavo ; comprising Laws eoftoted under the 
Anglo-Saxon Kings, with Translation of the Saxon ; the Laws called Kdward 
tho Confessor's ; the Laws of William the Conaueror, and those ascribed 
to Henry I.; Monnmenta Ecclesiastica Auglicana, from 7th to 10th 
centnrj ; and Ancient Latin Version of the Anglo-Saxon Laws. JBdiied 
by Hbm/amiv Thobfb, Esq . 1 Vol. folio (1840), 40«. 2 Yols-royal 8vo, S0«. 

AxciBHT Laws a5d Institutes or Walbs; comprising Laws supposed u> be 
enacted bj Howel the Qood, modified hj Begnlations prior to we Omoiiest 
by Edward I. ; and anomalous Laws, principally of Institutions wnich 
continued in force. With Translation. Also, Latin Transcripts, con- 
taining Digests of Laws, principally of the Dimetian Code. JBdiied by 
Akburih OwBK, Esq. 1 Vol. folio (1841), 44ff. 2 Yols. royalSvo., 86f. 

BoTULi DE LiBSSATB AC BE Misis ET FBiUTiTis, Beguanto Johanne. BdUed by 
Thomas Dunns Haxdt, Esq. 1 Vol. royal 870. (1844). 6f. 

The Qbbat Bolls oi the Pipe, 2, 8, 4 Hek. IL, 1155—11*58. Edited by the Bev. 
Joseph Huhteb. 1 Vol. royal 8yo. (1844). is. 6d. 

The Gbsat Boll of the Fife, 1 Bic. I., 1189—1190. Edited by the Ber. Joskfb 
HuBTEB. 1 Vol. royal 8vo. (1844). 6». 

Documbnts Illustbative of Ebolish HiSTOBTin the 18th and 14th centuries, firom 
the Becords of the Queen's Bemembrancer in the Exchequer. Edited by 
Henbt Cole, Esq. 1 vol. fcp. folio (1844). 5f. 6d. 

Modus Tenbbdi Pablla^mentuk. An Ancient Treatise on the Mode of holding 
the Parliament in England. Edited by TnouAB Duffus Habdt, Esq. 1 VoL 
8yo. (1846). 2«. 6d. 

Bboistbuv Maovi Sioilu Beg. Soot, in Archivis Publiois asserratum. 1306~- 
1424. Edited by Thomas Thohson, Esq. Folio (1814). 10«. 6d. 

Acts of the Pabliakebts of Scotlakd. Folio (1814—1875). Ediied by Thoxas 
Thovsoh and Cosmo Inbbs, Esqrs. Yol. 1, 42«. Yols. 5 and 6 (in three 
Parts), 21«. each Part; Yols. 4, 7, 8, 9, 10, and 11, lOf. 6d. each; 
Yol. 12 (Index), (KJ#. Or, 12 Yolumes in 13, 12Z. 12#. 

Acts 01 taE Lobds Audhobs of Causes and Complaints (Acta Dominobuk Audi* 
TOBUM). 1466—1494. Edited by Thomas Thomson, Esq. Folio (1889). 10«. 6d, 

Acts of the Lobds of Council in Civil Causes (Acta Dominoeum Cobciui}, 
1478—1495. Edited by Thomas Thomson, Esq. Folio (1839). 10«. 6d. 

Issue Boll of Thomas de Bbantinoham, Bishop of Exeter, Lord High Treasurer, 
containing Payments out of the Beyenue, 44 Edw. m., 1370. Edited by 
Fbedebicb Devon, Esq. 1 Yol. 4to. (1836), 35#, Or, royal 8vo., 25«. 

Issues of the Exchequeb, James I.; from the Pell Becords. Ediied by 
Fbedebick Devon, Esq. 1 Yol. 4to. (1836), 20s. Or, royal 8vo., 2U. 

Issues of the Exchequeb, Henry HI.— Henry YI. ; from the Pell Becords. Edited 
by Fbedebicb Devon, Esq. 1 Yol. 4to. (1887), 40*. Or, royal 8vo., 30*. 

Handbook to the Public Becobds. By F. S. Thomas, Esq., Secretary of the 
Public Becord OflBce. 1 Yol. royal 8vo. (1853). 12*. 

HisTOBicAL Notes belative to the Hisiobt of England. Henry YUL— Anne 
(1509—1714). A Book of Beference for ascertaining the Dates of Sventa. 
J5y F. 8. Thomas, Esq. 8 Yols. 8vo. (1856). 40*. 

State Pafbbs, dubing the Beion of Henby the Eighth : with Indices of Persona 
and Places. 11 Yols. 4to. (1830—1852), 10s. ed. each. 

YqI. I. ^Domestic Oorresi)ondence. 

Yols. II. A m. — Correspondence relating to Ireland. 
Yols. lY. & Y. — Correspondence relating to Scotland. 
Yols. YI. to XI.— Correspondence between England and Foreign Coorts. 



29 



WORKS PUBLISHED IN PHOTOZINCOGRAPHY. 



DoxssDAT Book, or the Gbea.t Subvet op England of Williav the Oonqctebok, 
1086 ; fac-simile of the Part relating to each county, separately (with a few 
exceptiona of doable coonties). Photozincographed, by Her Majesty's Com- 
mand, at the Ordnance Survey Office, Southampton, Colonel Sir Hsnbt 
Jakes, B.E., F.B.S., &o., Disbctok-G-enebal of the Obdnancb Subtet, under 
the Superintendence of W. Basevi Sandebs, Esq., Assistant Keeper of 
Her Majesty's Becords. 35 Parts, imperial quarto and demy quarto 
(1861-1863), boards. Price Sb. to 11. Ss, each Part, according to size ; or, 
bound in 2 Vols., 201, {The edition in two volumes is otU of print) 

This important and aniqae survey of the greater portion of England* is the 
oldest and most valoable record in the national archives. It yras commenced 
about the year 1084 and finished in 1086. Its compilation was determined 
upon at Gloucester by William the Conqueror, in council, in order that he might 
know what was due to him, in the way of tax, from his subjects, and that each 
at the same time might know what he had to pay. It was compiled as much 
for their protection as for the benefit of the sovereign. The nobility and people 
had been grievously distressed at the time by the king bringing over large num- 
bers of I^nch and Bretons, and quartering them on his subjects, "each 
" according to the measure of his land," for the purpose of resisting tlie invasion of 
Cnut, King of Denmark, which was apprehended. The Commissioners appointed 
to make the survey were to inquire the name of each place ; who held it in the 
time of King Edward the Confessor ; the present possessor ; how many hides 
were in the manor ; how many ploughs were in the demesne ; how many homagers ; 
how many villeins ; how many cottars ; how many serving men ; how many free 
tenants ; how many tenants in soccage ; how much wood, meadow, and pasture ; 
the number of mills and fish ponds ; what had been added or taken away from 
the place ; what was the gross value In the time of Edward the Confessor ; the 
present value ; and how much each free man or soc-man had, and whether any 
advance could be made in the value. Thus could be asc^rtaiued who held the 
estate in the time of King Edward ; who then held it ; its value in the time of 
the late King ; and its value as it stood at the formation of the survey. So 
minute was the survey, that the writer of the contemporary portion of the Stxon 
Chronicle records, with some asperity — " So very narrowly he caused it to be 
<* traced out, that there was not a single hide, nor one virgate of land, nor even, 
" it is shame to tell, though it seemed to him no shame to do, an ox, nor a cow, 
" nor a swine was left, that was not set down." 

Domesday Survey is in two parts or volumes. The first, in folio, contains the 
counties of Bedford, Berks, Bucks, Cambridge, Chester, and Lancaster, Corn- 
wall, Derby, Devon, Dorset, Gloucester, Hants, Hereford, Herts, Huntingdon, 
Kent, Leicester and Rutland, Lincoln, Middlesex, Northampton, Nottingham, 
Oxford, Salop, Somerset, Stafford, Surrey, Sussex, Warwick, Wilts, Worcester, 
and York. The second volume, in quarto, contains the counties of Essex, 
Norfolk and Suffolk. 

Domesday Book was printed verbatim ei literatim during the last century, in 
consequence of an address of the House of Lords to King George III. in 1767. 
It was not, however, commenced until 1773, and was completed early in 1783. 
In 1860, Her Majesty's Government, with the concurrence of the Master of the 
Bolls, determined to apply the art of photozincography to the production of a 
fac-simile of Domesday Book, under the superintendence of Colonel Sir Henry 
James, R.E., Director-General of the Ordnance Survey, Southampton. The 
fac-simile was completed in 1868. 



* For some reason left nnezplaiued, many iwrta were left unsurveyed ; Northumberland, Comber- 
land, Westmoreland, and Duroam, are not aeacribed in the sunrey ; nor does Laicashiro appear under 
its inoper name ; but Fumess, and tbe nortbeni part of Lancashire, as well as the south of Weetmore- 
Umd, with a part of Cumberland, are included within the West Ridins of Torkshire. That pan of 
LanoMhiie which lies between the Bibble and Mersey, and which at the time of the survey compre- 
hended 688 manors, is joined to Cheshire. I'art of Rutland is described in the counties of Northampf on 
and Uncolii. 



80 

Fao-similbs of National Manusciupts, from William the Gonquebok to Qunsv 
Aknb, selected under Hhe direction of tho Master of the Bolls, ai^d Photo- 
zincographed, by Oommaxid of Her Majesty, by Colonel Sir Henst Jajcbs, 
B.E., F.B.S.. Dibector-Gekekai. of the O&dnance Subtst, and edited by 
W. Basevi Sakdees, Assistant Keeper of Her Majesty's Becords. Priee, 
each Part, with translations and notes, double foolscap folio, IGt. 
Part I. (William the Conqueror to Henry VII.). 1865. {Out of print.) 
Part n. (Henry VIK. and Edward VI.) 1866. 
Part in. (Mary and Elizabeth). 1867. 
Part IV. (James I. to Anne). 1868. 

The first Fart extends from WiUiam the Conqueror to Heary VH., and contains 
autographs of the kings of England, as well as of many other illustrioas per- 
sonages famous in history, and some interesting charters, letters patent, and 
state papers. The second Part, for the reigns of Henry VIU and Edward Yl., 
consists principally of holograph letters, and autographs of kings, princes, 
statesmen, and other persons of great historical interest, who lived during those 
reigns. The third Part contains similar documents for the reigns of mUxj and 
EliJEabeth, including a signed bill of Lady Jane Grey. The fourth Part con- 
cludes the series, and comprises a number of documents taken from the originals 
belonging to the Constable of the Tower oi London ; alto several records illus- 
trative of the Gunpowder Plot, and a woodcut containing portraits of Mary 
Queen of Scots and James VI., circulated b}- their adherents m England, 1580-3. 
FAC-BI1CILS8 07 Aholo-Saxon Manxtscripts. Pbotozincographed, by Command of 
Her Majesty, npon the recommendation of the Master of the Bolls, by the 
DiREGTOB- General of the Ordnance Suryet, Lient.-General J. Oaxexox, 
B.E., C.B., F.E.S., and edited by W. Basevi Sanders, Assistant Keeper of 
Her Majesty's Becords. Part I. Price 2L lOa. 

The Anglo-Saxon MSS. represented in this volume form the earlier portions 
of the collection of archiyes belonging to the Dean and Chapter of Canterbury, 
and consist of a series of 25 charters, deeds, and wiUs, commencing with a 
record of proceedings at the first Synodal Council of Clovestho in 742, and 
terminating with the first part of a tripartite cheirograph, whereby Thurston 
conveyed to the Church of Canterbury land at WimbiSi in Essex, In 1049, the 
sixth year of the reign of Edward the Confessor. 
Fac-similbs OP Anglo-Saxon Manuscripts. Photozincograpbed, by Command of 
Her Majesty, npon the recommendation of tbe Master of tbe Bolls, by the 
DiRECTOR-GrENERAL of the Ordnance Suryet, Major-Goneral A. Cooke, &.£., 
C.B., and coUeoted and edited by W. Baseti Sanders, Assistant Keeper of 
Her Majesty's Becords. Fart II. Price SI. 10«. 
(Also, separately. Edward the Confessor's Chai*ter. Price 2$.) 

The originals of the Fac-similes contained in this volume belong to the Deans 

and Chapters of Westminster, Exeter, Wells, Winchester, and Worcester ; the 

Marquis of Bath, the Earl of Bchester, Winchester College, Her Maje6ty*s 

Public Record Office, Bodleian Library, Somersetshire Archeeological and 

National History Society's Museum in Taunton Castle, and WiUiam Salt Ubrary 

at Stafford. They consist of charters and odier documents granted by, or 

during the reigns of, Baldred, ^thelred, Offa, and Burgred, Kinp of Mercia ; 

Uhtred of the Huiccas, Ceadwalla and Ini of Wessex ; ^thelwulr, Eadward the 

Elder, ^thelstan, Eadmund the First, Eadred, Eadwig, Eadgar, Eadward the 

Second, ^thelred the Second, Cnut, Eadward the Confessor, and William the 

Conqueror, embracing altogether a period of nearly four hundred years. 

Fac-sihiles or Anglo-Saxon Manuscrifib. Photozincograpbed, by Command of 

Her Majesty, npon the recommendation of the Master of the Bolls, by the 

Director-General of the Ordnance Survey, Colonel B. H. Stotherd, &.E., 

O.B., and collected and edited by W. Basevi Sanders, Assistant Keeper of 

Her Majesty's Becords. Part m. Price 3Z. 10». 

This volume contains fkc-similes of the Ashburnham collection of Anglo-Saxon 
Charters, &c., including King Alfred's Will. The MSS. represented m it, range 
from A.D. 697 to A.D. 1161, beiujg charters, wills, deeds, and reports of 
Synodal transactions during the reigns of Kings Wihtred of Kent, OfEa, 
Eardwulf , Coenwulf, Cuthred, Beomwulf , .Sthelwulf, .^fired, Eadward the Elder, 
Eadmund, Eadred, Queen Eadgifu, and Kings Eadgar, ^thelred the Second, 
Cnut, Henry the First, and Henry the Second. In addition to these are two 
belonging to the Marquis of Anglesey, one of them being the Foundation 
Charter of Burton Abbey by ^thelred the Second with the testament of its great 
bene&ctor Wulfric. 



PvMic Record Office, 
November 1886. 



HISTORIOAL MANUSCRIPTS COMMISSION. 



On sale hy Messrs. Haksabo & Son, 13, Ghreat Queen Street, W.G., and 

82, Abingdon Street, WestminBter ; 
Messrs. Etbb & Spotiiswooob, East Harding Street, Fleet Street, and 

Sale Offloe, Honse of Lords ; 

Messrs. Adam & OhabiiBs BiiAOK, of Edinburgh ; 

Messrs. AiiExandeb Thom & Oo., Limited, or Messrs. Hodobs, 

Fiaois & Co., of Dublin. 



REPORTS OF THE ROYAL COMMISSIONERS APPOINTED TO 
INQUIRE WHAT PAPERS AND MANUSCRIPTS BELONGING 
TO P RIVATE FAMILIES AND INSTITUTIONS ARE EXTANT 
WHICH WOULD BE OF UTILITY IN THE ILLUSTRATION OF 
HISTORY, CONSTITUTIONAL LAW, SCIENCE, AND GENERAL 
LITERATURE. 




1870 
(Re- 
printed 
1874.) 



1871 



187S 



FissT Bepobt, with Appekdix 
Contents : — 
England. House of Lords ; Cambridge 
Colleges; Abingdon, and other Cor- 
porations, &c. 
Scotland. Advocates' Library, Glas- 
gow Corporation, &c. 
Ibeland. Dublin, Cork, and other Cor- 
porations, 8tc. 

Second Rbport, with Appendix, and 
Index to the First and Second Rb- 
POBT8 - - - - - 

Contents : — 
England. Houce of Lords; Cam- 
bridge Colleges ; Oxford Colleges ; 
Monastery of Dominican Friars at 
Woodchester, Duke of Bedford, 
Earl Spencer, &c. 
Sootland Aberdeen and St. An- 
drew's UniTersities, &c. 
Ireland. Marquis of Ormonde; 
Dr. Lyons, &c. 

Third Bbpobt, with Appendix and 
Index - - - - - 

Contents : — 

England. Honse of Lords; Cam- 
bridge Colleges; Stonyhurst Col- 
lege ; Bridgewater and other Cor- 
porations; Duke of Northumber- 
land, Marquis of Lansdowne, Mar- 
qnis of Bath, &c. 

Scotland. University of Glasgow } 
Doke of Montrose, &c. 

Ibetjlnd. Marquis of Ormonde; 
BIsck Book of Limerick, &g. 



f'cap 



f* 



n 



C. 55 



C. 441 



C. 678 



8. d. 
1 6 



8 10 



6 



34 



Date. 


^BB^^ 


Sise. 


Sewional 
Paper. 


<y^^» 


•■■■ 


(5.) AppBimix AKD Indsx - • * 
The MarqaiB of Ormonde, Earl of 
Fingall, CorjKnHtioDs of Galwaji 
Waterford, &c. /a the Pres$. 

(6.) Appendix and Index •* . - 

Marquia of AbergaTenay, Lord Ssajras, 
$60, In the Prtu, 






f 



StaUonery OfwCi 

Noven^T 1886. 



35 



ANNUAL RBPOBTS OP THE DEPUTY KBEPBH 

OF THE PUBLIC RECORDS. 



On $ale hy Messrs. Hahsard & Sov, 13, Great Qaeen Street, W,0.» and 

32, AbiagdoB Street, Wesfcrninaiev ; 
If essrs. Dm A Sporiswoodb, Bast Hardhig Street, Fleet Street, and 

Sale Office, Honee of I^rds ; 

Meesrs. Abam A Ohabubs Black, of Edinbargli ; 

Messrs. Alsxasdeb Thoh St Co., Limited, or Messrs. HoimES, 

FiQQiB A Co., of DuUin. 



REPOETS ISTos. 1-22. IN FOLIO, PUBLISHED BBTWEBir 1840 
AND 1861. ABE NO LONGEB ON SALE. SUBSEQUENT 
BEPOBTS ABE IN OOTAVa 



Date. 



Nniaber 



I 



1862 



1868 



1864 



«3 



1865 



1866 



1867 



»4 



25 



97 



Chief Contents of Appendices. 



Sabjects of Besearch by litenny lafoiren, 1852- 
1861 — Attendances at the various Beoord Offices, 
piefvisttslj la tiie passing of the Pabiie Beoord 
Act. 

List off Calendars, ladesros, &e., in the PaUic Becoid 
Oftea. 

Calendar of Crown Leases, 88-88 Hen. Vni. — 
Calsodar of BiUa and Answeis, &c. Hen. YIII^ 
Ph. k Mmgf, lor Cheshire and Ftintddreu— List of 
Lords High Treasurers and Chief Conunissioners 
of the Tressnry, from Hen. VII. 

list ef Plans smezed to ladosBre Awards, 81 
Gea^ IL-7 WUl. IV.— Calendar of Privy Seals, 
fte.. Hen. VI.-.Bli&, for Cheshire and Flintshire. 
—Calendar of Writs of Geaeral Livery, &e., for 
Cheshire, Slix.-Charles I.— Calendar of Deeds, 
&c., on the Chester Plea Bolls, Hen. III. and 
Xdw. I. — ^List of Deenments photesineogrK^hed, 
WiU. L-Hen. Yll. 

list of Awards of Inelosure Coaunissisiiers. — Befer- 
sness to Chasten in the Csrtn Antinne and the 
Confirmation Bolls ef Chnneerj, Xthelbert of 
Kent-James I. — Calendar of Deeds, fto., on the 
Chestsr Pisa BoUs, Edw. II.— List of Doeuments 
iJiotosmsogmphsd, Hen. YIIL aad Edw. VI. 

Pees in Hm Publlo Beeofd OAee.— Calendar of 
Piae^ Cheshire aad Plintshire, Edw. I.— Calendar 
of Deeds. &o., en the Gbester Plea Bolls, Edw. III. 
—List of Dosameats photoaineogiapbed, Mary 
and Elis., and Soottisb^ Pact L -Table of Law 
Terms, from the Norman Conqnest to 1 Will. IV. 



Price, 



4 



71 



8 



7 



1 6 



10| 



3<J 



Date. 



Number 

of 
Bep<»t. 



Chief Co&teats of Appendices. 



1868 



1869 



1870 



1871 



29 



30 



81 



8S 



1871 



1878 



1873 



83 



84 



1574 



85 



Calendar of Bojal Charters. — Calendar of Deeda, 
&c., on the Chester Flea BoUa, Bichard II.- 
Hen. YII. — ^Durham Beoordi, Letter and Report 

Duehy of Lancaster Beoords, Inrentoiy.— Darfaam 
Records, Inventory, Indexes to Kellawe*8 Be;gia- 
ter. — Calendar of Deeds, &c., on the Chester Plea 
Bolls, Hen. VIII.— Calendar of Decrees of Court 
of General SarreyorSy 34-^6 Hen. VIII. — Calen- 
dar of Boyal Charters.— State Paper Offioe, Calen- 
dar of Documents relating to the 'History of, to 
1800.^— List of Docoments photoaincographed, 
Elia.-Anne. — ^Tower of London, Index to Docu- 
ments in custody of the Constable of. — Calendar 
of Dockets, &c, for Privy Seals, 1634-1711, in the 
British Museum. Beport of Uie Commissioners 
on Carte Papers. — ^Venetian Ciphers. 

Duchy of Lancaster Becords, Calendar of Boyal 
Charters, Will. II.-Bic. IL— Dorham Beoords, 
Calendar of Chancery Enrolments; Cursitor's 
Becords.— List of OiBoers of Palatinate of Chester, 
in Cheshire and Flintshire, and North Wales. — 
List of SherifEs of England, 31 Hen. I. to 4 Edw. 
III. — ^list of Documents photoxinoographed, 
Scottish, Fart II. 

Part I. — ^Beport of the CommissionerB on Carte 
Papers. — Calendarium Genealogicum, 1 & 2 
Edw. II.— Durham Becords, Calendar of Cursi- 
tor's Beoords, Chancery Enrolments. — Duchy 
of Lancaster Becords, Calendar of Bolls of the 
Chancery of the Coun^ Palatine. 

Fart II. — Charities ; Calendar of Trust Deeds en- 
rolled on the Close Bolls of Chancery, subsequent 
to 9 Geo. II. c. xxxri. 

Duchy of Lancaster Becords, Calendar of Bolls of 
the Chancery of the County Palatine.*— Durham 
Becords, Calendar of the Cuisitor's Becords, 
Chancery Enrolments. — Beport on the Shaftes- 
bury Papers. — ^Venetian Transcripts. — Greek 
copies of tiie Athanasian Creed. 

Parliamentary Petitions ; Index to the Petitions to 
the King m Council.— Durham Beoords, Calen- 
dar of die Cursitor*s Becords, Chancery Enrol- 
ments. — last of Documents photoxinoographed. 
Scottish, Part III, — Supplementary Beport on the 
Shaftesbuiy Papers. 

Duchy of Lancaster Becords, Calendar of Ancient 
Charters or Grants.-^Palsiinate of Xtfincaster; 
Inventory and Lists of Documents transferred to 
the Public Becord Office. — Durham Becords, 
Calendar of Cursitor's Becords, Chancery Enrol- 
ments. — ^List of Documoits photoaincographed, 
Irish, Part I. — Second Supplementary Beport on 
the Shaftesbury Papers. 



a. 4f. 
O 9 



3 O 



S S 



S 2 



5 6 



1 10 



9 



1 € 



37 



Date. 



Number 

of 
Report. 



Chief Contents of Appendices. 



Price. 



1875 



187G 



1876 
1877 



1878 



36 



87 



38 



39 



1879 



1880 



1881 



1882 



40 



41 



42 



43 



Durham Records, Calendar of the Gursicor's Re- 
cords, Chancery £nrolments.«-Dachy of Iian- 
caster Records ; Calendar of Ancient Charters or 
Grants. — ^List of Documents photozincographed ; 
Irish, Part II. — ^M. Armand Baschet's Report 
upon Documents in French Archives relating to 
British History. — Calendar of Recognizance Rolls 
of the Palatinate of Chester, to end uf reign of 
Hen. IV. 

Part I. — ^Durham Records, Calendar of the Curst- 
tor's Records, Chancery Enrolments. — ^Duchy of 
Lancaster Records, Calendar of Ancient Rolls of 
the Chancery of the County Palatine. — M. Bas- 
chefs list of French Ambassadors, he,, in Eng- 
hind, 1509-1714. 

Part II. — Calendar of Recognizance Rolls of the 
Palatinate of Chester; Hen. V.-Hen. VII. 

Exchequer Records, Catalogue of Special Commis- 
sions, 1 Eliz. to 10 Vict., Calendar of Depositions 
taken by Commission, 1 Eliz. to end of James I. 
— list of Representative Peers for Scotland and 
Ireland. 

Calendar of Recognizance Rolls of the Palatinate of 
Chester, 1 Hen, VIII.-11 Geo. IV.— Exchequer 
Records, Calendar of Depositions taken by Ck>m- 
mission, Charles I. — ^Duchy of Lancaster Records ; 
Calendar of Lancashire Inquisitions post Mortem, 
&c. — ^Third Supplementary Report on the Shaftes- 
bury Papers. — ^Anglo-Saxon Charters photozinco- 
graphed. — ^M. Baschet's List of Despatches of 
French Ambassadors to England, 1509-1714. 

Calendar of Depositions taken by Commission; 
Commonwealth-James II. — ^Miscellaneous Re- 
cords of Queen's Remembrancer in the Exchequer. 
— ^Durham Records, Calendar of the Cursitor's 
Records, Chancery Enrolments. — Duchy of 
Lancaster Records, Calendar of Patent Rolls, 
5 Ric. II.-21 Hen. VII.— Rules and Reguhitions 
respecting the public use of the Records. 

Colendar of Depositions taken by Commission, 
William and Mary to George I. — Calendar of 
Norman Rolls, Hen. V, Part I. — ^Anglo-Saxon 
Charters photozincographed.— Report fh>m Rome. 
— List of Calendars, Indexes, &c. in the Public 
Record Office on dlst December 1879. 

Calendar of Depositions taken by Commission, 
George II. — Calendar of Norman Rolls, Hen. V., 
Part II. and Glossary. — Calendar of Patent Rolls, 
1 Edw. I. — ^Anglo-Saxon Charters photozinco- 
graphed. — ^Transcripts from Paris. 

Calendar of Privy Seals, &c., 1-7 Charles I.— Duchy 
of L:mcaster Records, Inventory of Court Rolls, 
Hen. III.-Geo. IV., Calendar of Privy Seals, 



s. J. 
4 4 



1 2 



4 4 

4 3 



4 6 



8 



4 8 



4 



3 10 



M 



Dute. 



Knmber 

of 
Beport. 



CMef Cootenti of AppendioM. 



1888 



1884 



44 



18115 



45 



48 



1886 



47 



Rie. n.— Cftlendar of Pktent Eolh; 2 Bdw. I.— 
Anglo-Sazon Charten pbotozincogmphed. — Fourth 
SupplemenUiiy Report on the Shalteshary Pftpos. 
— TVaBAoripts from Paris. — Report on Lihraries 
}b Sweden. — ^Report on Papen relating to Bngltsh 
Kstoiy in the State Archires, Stockholm. — ^Report 
OB Canadian Arehrres. 

Calendar of Patent Rolls, 8 Edw. I.—Darham Re- 
cords, Corsitor's Records, Inquisitions post 
Morten, fte.— Ctdendar of French Rolls, 1-10 
Hen. v. — Anglo-Saxon Charters photoiinco- 
gra^hed. — Report from Venice. — ^Transcripts from 
Jnina.— Report nrom Rome* 

Duchj of Lancaster Records, Inventory of Ministers' 
and Receirers' Accounts, Edw. L-Geo. III. — 
Durham Records, CursHor^s Reeords, Inquisi- 
tions post Mortem, ftc. — Tkeasur^ of tbe Receipt 
of the Exchequer, Calendar of Diplomatic Docu- 
ments. — Anglo-Saxon Charters photosinco- 
mphed. — ^Truiaeripts from Paris. — ^Reports from 
Rome and Stockholm. — ^Report on Archires of 
Denmaik, ftc. — ^Transcripts nom Tenice. — CiJe n- 
dar of Patent Rolls, 4 Edw. I. 

P f e se n t a tions to Oflces on Ac ^tent Rolls, 
dtarles II. — Ansrlo^Saxon Charters, ^., photo- 
aineogr aph ed. — 'mnscripts from Jhiris.— Reports 
from Rome. — Second Report on Archives of Den- 
mark, ftc. — Calendar of Pkktent Rolls, 5 Edw. I. — 
Catalogue of Tenetian Manuscripts heqneathed 
hf Mr. RawdoB Brown to the PnbHc Record 
Oillee. 

Transcripts from Paris.— Reports from Rome. — 
Third Report on Archives of Denmark, &c. — 
List of Creations of Peers and Baronets, 1483- 
164«.-*Ca!eBdar of Intent Rolls, 6 Bdw. I. 

There hare also been printed Indexes to Reports 
1-S2, and Reports 88-89. 



s. d. 



3 « 



4 3 



2 10 



2 2 



Publi9 Record Qfice, 
November, 1886. 



39 



SCX>TIiAND. 

■ ... . » !■ ■■-■ .1 ^ 

OA.TALOaiTE OP SCOTCH RECORD PUBLICATIONS 

PUBLISHED "DinJEll THE DIBECTION OF 

THE LOBD CLERK REGISTER OF SCOTLAND. 

[OtHXB WoVgA BXItATIKe TO SOOXLANO WILL BB TOCKD AXQVO ZHX PUBLIOATZONS 

Of THB Sboosd CoumsaBumsaun, 9h pp. 2^28.] 



On Sale hy^ 

ItnssRfi. LONGMANS ft Co.| avp Miowtts. TBtysNBB k Co., Lohdov ;. 

Messrs. JAMES PABKEB k Co., Oxford and Lokdon ; 

Mkssrs. MACMILLAN & Co., Cambridge and London; 

Messrs. A. & C. BLACK, and Messrs. DOUGLAS & FOULIS, Edinburgb ; 

AND Messrs. A. THOM & Co.^ LuimD, DtrBUN . 



1. GrBOKICLES OV THB PiCTS AND ScOTi, AND OTHBB BABLT MbMOBIALS Of SCOTTISH 

HisTOBT. Bovftl 8to., half bound (1867). EiiUA hy Wiiliam P. Skbbb, 
LL.D. Price 10*. Out of print. 

2. LBB«BE Of AnDBBW HALTBtmiOV, CoVSBBVATOB Of THB PbIVILBOBS Of THB 

Scotch Nation in thb Netheblanbs (1492-1503) ; toobzheb vitb zhb Books 
Of Customs and Yaluatiob of Mbbchandisbs in Scotlanp. Edited hy Cosmo 
Innss. Boyftl 8yo., half bound (1867). Trice lOa. 

3. Documbnts illitstbativb Of THB HisioBT Of Scotland fioM the Death of King 

Alexandeb the Thibb to thb Accmion Of BoBEBT Bbucb, from original and 
authentic copies in London, Paris, Brussels, Lille, and CHMnt. In 2 Yols. 
royal 8vo., half bound (1870). Edited hy BeT. Joseph STvrBNtOH. Frice 10#. 
eaih, 

4. Accounts of tab Lobd Hioh Tbjuaubbb of Scotland. Yol. 1, A.D. 1473- 

1498. j^ditod dy Thomas Dickson. 1877. Price 10b. 

5. Beoisteb Of THE Pbivy Council of Scotland. Edited and arrxmged hy J. H. 

BuBiON, LL.D. Vol. 1. 1545-16(59. Vol. 2, 1569-1578. Vol. 8, A.Dri578- 
1585. Vol. 4, A.D. 1585-1592, Vol. 5, 1592-1599. Vol. 6, 1599-1604. 
Vol. 7, 1604-1607. Vol. 8 in progroas. Edited hy David Masson, LL.D. 
1877-1884. Price lbs. each. 

6. RoTULt ScACCABii Begum Scotobum. The ExcHsquBE Bolls Of Scotland- 

Vol. 1, A.D. 1264-1359. Vol. 2, A.D. 1869-1379. Edited hy John Stuabt, 
LL.D., and Gbobgb Bubnbit, Lyon King of Arms. 1878-1880. Vol. 8, 
A.D. 1379-1406. Vol. 4. A.D. 1406-1436 (1880). Vol. 5. A.D. 1437-1454 
(1882). Vol. 6, 1455-1460 3883). Vol. 7, 1460-1469 (1884). Vol. 8, A.D. 
1470-1479 (1885). Vol. 9 in progress. Edited hy Geoxgb Bubnett. Price 
105. each, 

7. CaLENDAB Of DoCUMBNTi RELATING TO SCOTLAND. Edited hy JoSEPH BaIN. 

VoL 1(1881). Vol. IL 1272-1307 (1884). Price \ be. eaeh. 

8. Beoisteb of the Great Seal of Scotland. A.D. 1424-1518 0882). A.D. 
1513—1546(1883). A.D. 1546-1580 (1886). jBdi^ci ^ James B ALfouB Paul 
and J. M. Thomson. Price 15#. each. 

FaC-SIMILES Of THE NATIONAL MSS. Of SCOTLAND. (Out of print.) 

Parts I., II., and III. Price 2l9, each. 



Stationery Office^ 
May 18S6.